Voor pr oef j e
Uz i eteens el ec t i eui tons l edenmagaz i neVogel s . Wor dl i denont v angdi tpr ac ht i ge magaz i ne5xperj aart hui s .
KLUUT Daan Schoonhoven/Buiten-Beeld
Achter de Waddendijk bevinden zich op tal van plaatsen ideale, modderige broed- en foerageergebieden, zoals Wagejot op Texel.
Een reddingsboei voor 21 broedvogels in de Waddenzee TEKST RUUD VAN BEUSEKOM
Niet alleen voor miljoenen trekvogels, ook voor broedvogels als grote stern, kluut, eider en tapuit is de Waddenzee een onmisbaar gebied. Met 21 van die broedvogels gaat het helemaal niet goed. Hoog tijd voor het Actieplan Broedvogels Waddenzee.
VO G E LS 01/18•13
J
e moet het een keer ervaren. Tienduizenden kanoeten zwenkend boven een wadplaat om een slechtvalk te ontwijken. Duizenden rotganzen die vlak over je hoofd het wad opvliegen. Het onafzienbare slik vol steltlopers die allemaal op een andere wijze hun kostje bij elkaar scharrelen. De geluiden van wulpen, tureluurs, scholeksters. Je kunt niet anders dan diep onder de indruk zijn van de vogelrijkdom van de Waddenzee. Die is overweldigend.
Visdieven behoren tot de vaste broedvogels
VISDIEF Roy de Haas/Agami
van de Wadden.
Hier worden duizenden bekjes gevuld Het zijn vooral immense groepen trekvogels, die ons beeld bepalen van de Wadden. Maar als je in voorjaar en zomer aan de randen van het wad staat en je kijkt goed om je heen, dan zie je nog vĂŠĂŠl meer. Een scholekster werkt een kokkel open en vliegt er mee de dijk over, naar zijn jongen. Een stroom van grote sterns is op weg naar de kolonie met dikke zandspieringen in hun snavels. Dwergsterns duiken naar visjes in de kleinste prielen. Honderden kokmeeuwen
Kijk om je heen aan de rand van het wad en je ziet rondom broedvogels van eigen bodem in prachtkleed lopen over het wad, op zoek naar lekkers. Onder aan de dijk roept een bontbekplevier nerveus, klaarblijkelijk met jongen in de buurt. Lepelaars foerageren in linie door de geulen. Grote groepen donzige eiderkuikens worden bewaakt door meerdere vrouwtjes. In de aangrenzende kwelders en duinen zingen tapuiten, baltsen wulpen en jaagt een velduil. Dan blijkt dat de Waddenzee niet alleen onmisbaar is voor trekvogels, maar ook voor broedvogels van eigen bodem.
TAPUIT Michel Geven/Buiten-Beeld
Natuurlijke processen aan banden gelegd Dynamiek van wind en water bepalen voor een groot deel hoe het Waddengebied eruit ziet. Kijk maar op het strand, na een storm. Maar ook mensen spelen al heel lang een belangrijke rol, onder meer door de kustlijn vast te leggen met zandsuppleties, dijken aan te leggen, kweldergebieden in te polderen en door de afsluiting van de Zuiderzee met de Afsluitdijk, hoewel dat al bijna een eeuw geleden is. Hierdoor zijn natuurlijke processen aan banden gelegd en zijn enorme oppervlakten moeras- en kweldergebieden verdwenen: belangrijke leefgebieden voor vogels. De natuur krijgt nu weinig kans om nieuwe leefgebieden te maken. Verlies aan geschikt broedgebied is niet het enige dat vogels van de Wadden parten speelt. Duinen en kwelders verruigen snel door gebrek aan dynamiek van wind en water en toegenomen stikstofdepositie; hierdoor ontstaan struwelen en dichte grasvegetaties, waar bijvoorbeeld tapuiten niets te zoeken hebben. Klimaatverandering zorgt daarnaast voor zeespiegelstijging en steeds meer voorjaars- en zomerstormen, waarbij nesten wegspoelen. Soms mislukt daardoor een heel broedseizoen, zoals van dwergsterns. Bovendien worden veel natuurgebieden intensief gebruikt door recreanten, van wandelaars met honden tot kitesurfers. Dat verstoort vogels, waardoor ze hun nesten verlaten. Vooral bontbek- en strandplevieren zijn hier gevoelig voor.
Naar een Rijke Waddenzee Door dit alles nemen veel broedvogels, zoals scholekster en kluut – iconen van de Wadden – sterk in aantal af; sommige soorten, zoals strandplevier en blauwe kiekendief, zijn bijna verdwenen. Er komen eenvoudigweg niet genoeg jongen groot om de populaties in stand te houden. Deze zorgelijke situatie speelt al geruime tijd en het Actieplan moet daar verandering in brengen.
Het gaat de tapuit door tal van oorzaken niet voor de wind. De hoop is gevestigd op het Actieplan Broedvogels Waddenzee dat daarin verandering moet brengen.
Een praktisch plan voor vijf groepen Voor 21 soorten broedvogels zijn nu beschermingsmaatregelen opgesteld. Veelal gaat het om gebiedsmaatregelen. Bijvoorbeeld om het beheer te verbeteren, nieuwe leefgebieden in te richten en verstoring en overmatige predatie
Actieplan
Broedvogels Waddenzee
Het Waddengebied is het belangrijkste natuurgebied van Noordwest-Europa; de bescherming ervan is in wet- en regelgeving en internationale verdragen vastgelegd. Zoals Natura 2000 en internationale verdragen voor wetlands en trekkende watervogels.
Naar herstel van gezonde broedpopulaties in de Waddenzee
Het verplicht Nederland tot het nemen van maatregelen ter bescherming. De Waddenzee staat ook op
de Werelderfgoedlijst van de UNESCO. Het Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW) heeft een Streefbeeld opgesteld voor 2030: een beeld met gezonde, florerende vogelpopulaties. Het Actieplan Broedvogels Waddenzee is geschreven in opdracht van dit PRW en komt voort uit afspraken die Nederland, Duitsland en Denemarken hebben gemaakt om de vogels van de Waddenzee te beschermen.
VOG E LS 01/18•15
Eidereenden broeden vooral op de schorren langs onze Waddenkusten.
EIDER Jan Uilhoorn/Buiten-Beeld
EXCURSIES EN LEDENREIZEN NAAR DE WADDEN! Bescherming van de Waddenzee staat hoog in het vaandel bij Vogelbescherming. Ervaar het zelf in een van de korte waddenreizen en dagexcursies die BirdingBreaks samen met ons aanbiedt. In het voorjaar van 2018 leiden deskundige gidsen u langs de enorme vogelrijkdom van dit gebied. Kijk op www.vogelbescherming.nl/ waddenreizen. Op 12 en 13 mei 2018 wordt op Texel het Wadden Vogelfestival georganiseerd, met veel excursies en een Big Day; daarbij proberen teams om binnen 24 uur zoveel mogelijk vogelsoorten te zien. Zo zamelen ze geld in voor bescherming van de huiszwaluw. Kijk op www.waddenvogelfestival.nl.
tegen te gaan. Doel is om te komen tot herstel van gezonde vogelpopulaties in het Waddengebied. Populaties die tegen een stootje kunnen. Dan is niet alleen het aantal vogels belangrijk, maar ook of er jongen grootkomen en de sterfte gering is. Maar je moet ook immigratie en emigratie in de gaten houden, want vogels kunnen verhuizen van bijvoorbeeld de Duitse naar de Nederlandse Waddenzee. Dan lijkt het of het goed gaat met een soort, terwijl dat helemaal niet zo hoeft te zijn. De broedvogels waar het plan zich op richt zijn allemaal kenmerkend voor de Wadden én sterk in aantal achteruitgegaan. Ze zijn onderverdeeld in groepen, op basis van het leefgebied en hun leefwijze. Dat maakt het werk praktisch uitvoerbaar, want de beschermingsmaatregelen zijn dan min of meer hetzelfde voor de soorten binnen een groep. Zo zijn vijf groepen onderscheiden: roofvogels (blauwe kiekendief, velduil), weide- en kweldervogels (scholekster, kluut, kievit, grutto, wulp, tureluur), koloniebroeders (zilvermeeuw, stormmeeuw, kokmeeuw, grote stern, visdief, noordse stern), strandbroeders (bontbekplevier, strandplevier, dwergstern) en duinvogels (eider, bergeend, wulp, tapuit en paapje).
Samen kunnen we dit plan waarmaken Het Actieplan Broedvogels Waddenzee werd opgesteld en wordt gedragen door een hele reeks organisaties, van provincies, bedrijven tot natuurbeschermingsorganisaties. Hiervoor werden onder meer veldbezoeken afgelegd en beheerders geïnterviewd. Vogels beschermen is mensenwerk. Het betekent ook dat andere gebruikers en bezoekers van de Wadden overtuigd moeten worden, want niets gaat vanzelf. En dus zou u als argeloze waddengast de komende zomers zomaar een vogelwachter kunnen tegenkomen. Bijvoorbeeld bij een afgezet stuk strand of op een dijk, om u te verrassen met een blik door de telescoop op een van die vogels die de Wadden maken tot wat ze nu nog steeds zijn: onvervangbaar en dik het beschermen waard •
VO G E LS 01/18•17
KOLGANS Hans Glader/Kina
De gouden vogelman
Gouden Lepelaarwinnaar Dick Jonkers houdt zich onder meer bezig met ganzenonderzoek.
foto: Hans Peeters
TEKST HANS PEETERS
Eind vorig jaar ontving Dick Jonkers (77) uit Blaricum de Gouden Lepelaar uit handen van Juun de Boer, lid van de Raad van Toezicht. De onderscheiding van Vogelbescherming Nederland wordt jaarlijks toegekend aan mensen die zich op bijzondere wijze inzetten voor de bescherming van vogels.
T
oude vangmethode, die nu toegepast wordt voor onderzoek) in Eemland.” Op de vraag of dit alles is, reageert hij: “Ik ben ook nog secretaris van Stichting Ooievaars Research & Know How (die hem voordroeg voor de onderscheiding -red.).” Dat is het dan? “O ja, en samen met Rijkswaterstaat brengen we huiszwaluwkommen aan onder de Stichtse Brug. Eerder bevesVogelwerk-oeuvre tigden we plankjes onder de meeste Jonkers ontving de Gouden Lepelaar niet bruggen in de Eempolder voor boerenvoor een enkele beschermingsactiviteit, zwaluwen.” maar voor zijn hele vogel-oeuvre. Hij In zijn werkzame leven voerde hij allersomt het zelf op: “Vanaf de oprichting lei taken uit voor het Rijksinstituut actief lid van de Vogelwerkgroep Het voor Natuurbeheer, waar hij 35 jaar in Gooi en Omstreken, redactielid van Het dienst was. Wat is nu het leukste? “Het Vogeljaar, hoofdredacteur van Vrienden allermooiste blijven de vogels zelf. Ervan Het Gooi, adviseur bij Vogelhospitaal opuit gaan en ze observeren. Gewoon Naarden, reisleider bij Stichting Natuur- lekker bezig zijn. Het is fijn om dat met reizen. Verder monitor ik broedvogels in anderen te doen, elkaar te helpen en te de Eempolder en inventariseer ik jaarstimuleren.” lijks ook altijd een ander gebied, bijvoor- Dat laatste is Dick Jonkers wel toeverbeeld eiland Dode Hond. Op eiland trouwd. Na alle jaren spat zijn enthouPampus werk ik mee aan ringonderzoek, siasme er nog steeds van af. Hij is met net als aan het ganzen flappen (een recht een ‘gouden vogelman’ • ijdens het gesprek met Dick Jonkers schieten zijn ogen alle kanten uit. Geen enkele beweging in zijn tuin ontgaat hem en in een flits determineert hij: merel, appelvink of roodborst. “Het is aangeleerd gedrag”, verontschuldigt hij zich. Ons gesprek lijdt er niet onder en behalve een uitmuntend vogelbeschermer blijkt Jonkers ook een vlot prater.
VO G E LS 01/18•41
HARTVOORVOGELS over leden, organisaties en bedrijven die het werk van Vogelbescherming Nederland een warm hart toedragen
Uw eigen weidevogelboulevard Dankzij uw steun wordt komend jaar een ‘weidevogelboulevard’ aangelegd in de Bovenkerkerpolder, in het prachtige weidevogelgebied Amstelland. Acht boeren realiseren samen al ruim 2 kilometer bloem- en kruidenrijke randen op hun weilanden. Hopelijk komen daar nog meer boeren bij. Zo ontstaat een heuse weidevogelboulevard waar u straks tijdens uw fiets- of wandeltocht de roep van de grutto hoort.
foto: Hans Peeters
KEMPHAAN Roger Powell/Nature In Stock
Vogelbescherming is vastbesloten om weidevogels voor ons land te redden. Regelmatig doen we een beroep op u voor een extra gift. Uw trouwe bereidheid om te helpen motiveert ons om nog harder te knokken voor de vogels. Dank u wel!
2000e Kijker voor 'Kijkers voor Kijkers' Ons project ‘Kijkers voor Kijkers’ is een doorslaand succes. Mensen doneren hun oude verrekijkers voor buitenlandse vogelbeschermingspartners die het met beperkte middelen moeten doen. Een vrijwilligersteam van Vogelbescherming reviseert de kijkers voordat ze naar hun nieuwe eigenaar gaan. Onlangs overhandigde Rita van Breemen uit Zeist de verrekijker van haar overleden vader. Tot haar verrassing was dit precies het 2000e exemplaar dat voor dit doel werd ingeleverd. “Zo’n veertig jaar geleden zamelden we voor zijn verjaardag geld in, om hem een verrekijker cadeau te geven. Als groot natuurliefhebber ging vader graag naar de bergen; dan nam hij zijn verrekijker mee tijdens wandelingen. Ook ging hij vaak met ons naar de Veluwe. Toen ik zijn kijker weer tegenkwam, dacht ik: die verdient een tweede leven. Mijn vader zou het fantastisch hebben gevonden!”
Heel veel dank aan alle verrekijker-donateurs en aan de vrijwilligers die dit project tot een succes maken!
Veilen voor Vogelbescherming Een waardevol oud vogelboek, een complete serie Verkade-albums van Jac. P. Thijsse, een schilderij of bronzen vogelbeeldje. Allemaal zaken die u kunt laten veilen voor Vogelbescherming. Via www.schenkhet.nl kunt u goederen ter veiling aanbieden en de opbrengst ten goede laten komen aan Vogelbescherming. Iedere laatste week van de maand is er een online veiling. Zelf kunt u natuurlijk ook bieden op de aangeboden kavels.
HARTVOORVOGELS
Bevlogen gevers De betrokkenheid van leden komt naar voren bij allerlei gelegenheden. Grote dank aan alle gevers! - Ter gelegenheid van de 70e verjaardag van de heer Driessen ontvingen wij diverse giften: € 615. - Opbrengst ‘Goede-doelenweek’ van OBS de Pirapoleon in Austerlitz: € 1000. - Voor hun 12-jarig huwelijk ontving de familie Zwart bijdragen voor de weidevogels: € 200. - Voor het 25-jarig jubileum van mevrouw Villars doneerde haar werkgever Deltares op haar verzoek: € 500. - Mevrouw Kinzel, vrijwilliger van Vogelbescherming op Terschelling, doneerde de jaaropbrengst van de linnenservice van haar vakantiehuis Repelsteeltje: € 450. Wilt u Vogelbescherming ook steunen bij een speciale gelegenheid? Laat het ons even weten via ledenadmin@vogelbescherming.nl of bel 030 693 77 00.
foto: Hans Peeters
NIEUW
Online cursus ‘Vogels in Nederland’
Eind vorig jaar is de nieuwe online vogelcursus van Vogelbescherming van start gegaan. Gratis! Van de roodborst tot de zeearend, in tien lessen nemen we u mee in de fascinerende wereld van ‘Vogels in Nederland’. Met handige tips, filmpjes, vogelgeluiden en ezelsbruggetjes om vogels te herkennen. Zo kunt u nóg meer van vogels genieten. De cursus is samengesteld door onze ambassadeurs Nico de Haan en Camilla Dreef, twee ervaren en bevlogen vogelaars. Het duo presenteert de lessen zelf. www.vogelbescherming.nl/vogelcursus
Belastingaangifte toch leuker Eind maart is het weer zover. Dan moet de belastingaangifte worden ingevuld. Voor Annelies van de Craats, ecoloog te Utrecht, heeft dat tegenwoordig een leuk kantje. “Sinds 2016 heb ik mijn lidmaatschap van Vogelbescherming geregeld met een periodieke schenking. Daardoor kan ik mijn contributie aftrekken van de inkomstenbelasting. Mijn bijdrage heb ik verhoogd naar € 120,- per jaar, maar netto kost mij dat ongeveer de helft. Een mooie manier om natuur en vogels extra te steunen. En wat ik met vogels heb? Ze brengen het landschap in beweging.”
www.vogelbescherming.nl/schenken
VOG E LS 01/18•19
TEKST JEANET VAN ZOELEN
JUNIOR
Beleef de Lente in de Klas!
Voor schoolklassen heeft Vogelbescherming een ‘speciale’ versie van de website gemaakt. Want die kijkjes in het vogelleven zijn niet alleen leuk en leerzaam voor volwassenen, er zijn ook fantastische lessen over te maken!
Een lach en een traan Kinderen raken echt geboeid door vogels, want drama en komische taferelen wisselen elkaar af. Neem nou de ooievaars: ze zitten op het nest tijdens een gigantisch onweer, een dood jong wordt opgegeten door een van de ouders (!) en de jonge ooievaars maken hilarische hupsjes bij hun vliegoefeningen. En dat is nog maar één van de soorten! Door deze beelden - getoond op het
digitale schoolbord - worden kinderen gegrepen en voelen ze zich verbonden met het leven om hen heen.
Natuur is best gaaf De gebeurtenissen in de nesten bieden ook dankbare aanknopingspunten om in de klas over natuur te praten. De kinderen leven met de bosuil mee, maar ook met de koolmees en die wordt weer opgegeten door de bosuil! Waarom doet een vogel wat hij doet? Waarom gedragen ze zich allemaal weer anders? Wat vinden de kinderen daarvan? Natuur blijkt best wel gaaf te zijn.
foto: Lars Soerink
Leuk idee voor de leerkracht van uw (klein) kind: Beleef de Lente in de Klas! De ‘gewone’ versie van Beleef de Lente kent u vast al wel. Van 18 februari tot juli staan er dan webcams bij verschillende vogelnesten, zodat iedereen live met ze kan meekijken. Zie ook pag. 8 e.v. in dit nummer.
Gratis lesmateriaal Om leerkrachten te helpen dit soort onderwerpen in lessen te verwerken, heeft Vogelbescherming een vracht aan gratis lesmateriaal gemaakt over geliefde soorten zoals ooievaar, steenuil en slechtvalk. Dat loopt van kleurplaten en heel laagdrempelige ‘informatiesnacks’ (lesduur 5 minuten) tot complete projecten en buitenspellen. Alles uitgesplitst voor de verschillende groepen en leerdoelen.
Verspreid het woord! Het lesmateriaal is gemakkelijk te vinden en gratis te downloaden via: www.vogelbescherming.nl/ beleefdelente/indeklas. De website en het lesmateriaal van Beleef de Lente in de Klas zijn mogelijk gemaakt door donaties van onze leden en bijdragen van het Prins Bernhard Cultuurfonds, het NME-fonds van de Gemeente Amsterdam, de M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting, en een particuliere stichting die graag anoniem blijft.
OOIEVAAR Bas Sula
VOG E LS 01/18•53