Voor pr oef j e
Uzi eteensel ect i eui tons l edenmagazi neVogel s. Wor dl i denont vangdi tpr acht i ge magazi ne5xperj aart hui s.
TEKST RUUD VAN BEUSEKOM
Een nieuwe Rode Lijst van Nederlandse broedvogels Aan het einde van 2 017 was hij er dan. De nieuwe Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. Hij vervangt de vorige die veer tien jaar geleden uitkwam en hij telt maar liefst 87 kwetsbare of bedreigde soor ten. Dat is bijna de helft van alle in ons land broedende soor ten!
Thema nummer Rode Lijst
H
et kersverse Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft afgelopen november de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels vastgesteld. Het is de vierde sinds 1986; de vorige dateert uit 2004. Hij is zorgvuldig opgesteld door Sovon Vogelonderzoek Nederland aan de hand van resultaten van langlopend onderzoek. Daar tekenen professionele vogeltellers voor, maar nog véél meer vrijwilligers. Het zijn belangrijke gegevens, verzameld voor onder meer het Broedvogelmonitoringproject en de Atlas van Nederlandse vogels. Belangrijk signaal voor bescherming Het opstellen van een rode lijst is een verplichting van de Europese Vogelrichtlijn. Zo’n lijst zegt veel over de ontwikkelingen van de leefomgeving; van vogels én van mensen. De nieuwe Rode Lijst geeft een signaal af en is een belangrijk instrument voor Vogelbescherming. De lijst laat namelijk voor een groot deel zien op welke vogelsoorten bescherming zich zal moeten richten in de komende – pak hem beet – tien jaar. De lijst met bedreigde en kwetsbare vogelsoorten komt natuurlijk niet zo-
maar uit de lucht vallen voor Vogelbescherming. Wij staan voortdurend in contact met Sovon, die onderzoekt en rapporteert hoe de Nederlandse vogels reilen en zeilen. Om dat beter te kunnen duiden, heeft Vogelbescherming meer lijsten door Sovon laten opstellen. Het zijn de Rode Lijst van niet-broedvogels, de Oranje Lijst – met soorten in het voorportaal van de Rode – en een Blauwe Lijst. Op die laatste staan soorten waarvoor Nederland internationaal van groot belang is. Nuttige lijsten, maar voor de Nederlandse overheid helaas geen officiële. Dat is de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels wél. Wij verwachten daarom dat de Nederlandse regering deze lijst serieus neemt en als een basis gebruikt van haar natuurbeleid. Ook nieuwelingen nog kwetsbaar De Rode Lijst 2017 kent veel ‘blijvers’ en een aantal nieuwkomers. Maar er konden gelukkig ook enkele soorten geschrapt worden. Nieuwkomers zijn bijvoorbeeld de wulp en de torenvalk, die sterk in aantal zijn achteruitgegaan. We zien dat sommige soorten het nog slechter zijn gaan doen, zoals de zo-
Er staan weer nieuwe soorten op deze Rode Lijst, maar gelukkig konden er ook worden geschrapt mertaling. Maar ook dat de zeearend en de kraanvogel nu op de Rode Lijst staan. Die doen het toch hartstikke goed? Ja, maar hun aantallen zijn nog klein en daardoor zijn ze gevoelig. Ook deze soorten hebben dus aandacht nodig. Vogelsoorten die in 2004 nog op de lijst stonden, maar nu niét meer, zijn bijvoorbeeld kerkuil en purperreiger. Omdat die over voldoende veerkracht beschikken en reageren op voor hun gunstige veranderingen. Een deel daarvan is werkelijk op het conto te schrijven van de natuurbescherming. Dat geeft hoop: we kunnen veel meer vogelsoorten een goede toekomst bieden in ons land én daarbuiten. Vogelbescherming kan dat niet alleen. Daar zijn veel partijen voor nodig, niet in de laatste plaats de Nederlandse regering. En echt onmisbaar is de steun van onze leden. Dit themanummer over de Rode Lijst maakt dat helemaal duidelijk•
TORENVALK Gert-Jan IJzerman/Nature in Stock
VO G E LS 02/18•9
De dakloze huiszwaluw heeft ons nodig TEKST MONICA WESSELING ILLUSTRATIE ELWIN VAN DER KOLK
V
oorzichtig landt de huiszwaluw op de rand van het nest in aanbouw. Vakkundig plakt hij de leem die hij in zijn bek heeft verzameld tegen de rand van het nest. Om hem heen knutselen tientallen soortgenoten al net zo hard aan hun bouwsels. Zomaar een vroege-zomerdag, ergens in het veld. Zomaar?
Zo’n 400.000 broedparen minder Zo’n vroege-zomerdag is een zomerdag van vroeger. Groepjes huiszwaluwen zijn helemaal niet meer zo gewoon. “Het gaat niet bepaald florissant met onze huiszwaluwen”, zegt Gert Ottens van Vogelbescherming Nederland. “Sinds de jaren zeventig is het aantal broedparen in ons land van mogelijk een half miljoen met zo’n 70% gedaald tot hooguit 90.000. De laatste jaren gaat het weer ietsje beter, maar een jaarlijkse stijging van 1 tot 1,5% zet onvoldoende zoden aan de dijk.” De redenen van het lichte herstel zijn onbekend, evenmin die van het kelderen. Zo is er te weinig nestgelegenheid. Huiszwaluwen nestelen, anders dan boerenzwaluwen, niet in maar tegen gebouwen aan. Van lemige klei metselen ze een nest. Ottens: “Maar moderne huizen kennen geen overhangende daken meer waaronder de vogel zijn nest kan bouwen.” Ook aan nestmateriaal schort het. Huiszwaluwen scheppen, maximaal 200 meter van hun nest, met hun snavel modder op uit slibvlakten en plasjes. “Maar ze plakken heus niet zomaar alles tegen hun nest aan. De klei of leem moet wel goed van samenstelling zijn”, legt de huiszwaluwkenner uit. En dan is er nog het tekort aan insecten, iets waarvoor nu gelukkig veel aandacht is. Zorgwekkend is het wel.
Een huiszwaluw die tegen je gevel nestelt brengt voorspoed. Als die volkswijsheid waar is mogen we wel oppassen. Want de a a n ta l l e n v a n d e z e l e n te b o d e z i jn enorm gekelderd. Het ontbreekt ze aan voldoende insecten en aan huisvesting. Met het Jaar van de Huiszwaluw gaan we daar wat aan doen. Gewoon een plankje tegen de poep Zoveel problemen, zoveel vragen. Daarom hebben Vogelbescherming en Sovon Vogelonderzoek 2018 uitgeroepen tot het Jaar van de Huiszwaluw. Het is de bedoeling meer kennis over de vogel te vergaren, het publiek te betrekken bij het onderzoek en mensen aan te moedigen om zelf ook aan de slag te gaan. “We willen voorkomen dat mensen nesten verwijderen vanwege overlast”, zegt Ottens. “Hoe kun je een huiszwaluw nou in ‘s hemelsnaam als last ervaren? Zo’n fantastische vogel. Daar kun je toch alleen maar blij mee zijn? Maar okay, als poep als last wordt ervaren, dan is daar makkelijk iets tegen te doen. Een plankje onder het nest werkt perfect.” Om de kennis over huiszwaluwen te vergroten, gaat Sovon Vogelonderzoek eerst de enorme berg data analyseren die er dankzij vele honderden tellers al ligt. Gert Ottens, bij Vogelbescherming projectleider van het Jaar van de Huiszwaluw: “Door bij elke kolonie in kaart te brengen hoe de omgeving eruitziet, wordt duidelijker wat de vogel precies nodig heeft en wat de belangrijkste redenen voor de achteruitgang én het voorzichtige herstel zijn.”
Iedereen kan iets doen! Bij het Jaar van de Huiszwaluw hoort ook een voorlichtingscampagne. Iedereen – zelfs wie geen tuin heeft – kan iets voor de huiszwaluw betekenen. Bijvoorbeeld door mee te doen met het onderzoek naar wat er in de nesten gebeurt. “Als veel mensen een of meerdere nesten in de gaten houden, komen we meer te weten over het aantal legsels en bijvoorbeeld het aantal keren heen en weer vliegen met voedsel. Hoe meer kennis we hebben, des te beter kunnen we beschermen.” Maar je kunt ook een kunstnest ophangen (te koop bij Vogelbescherming in Zeist of in de webshop). Of inheemse heesters in je tuin planten en niet overdreven opruimen: zo lok je meer insecten. “En vergeet – als je een vijver en kleiige of lemige grond hebt – het nestmateriaal niet”, zegt Ottens. “Want een voorjaar zonder huiszwaluw: daar moet je toch niet aan denken?”• www.jaarvandehuiszwaluw.nl
VOG E LS 02/18•37
TEXEL BIG DAY Op 12 mei organiseren het Nationaal Park de Duinen van Texel en het Vogelinformatiecentrum Texel, in samenwerking met Vogelbescherming Nederland, de Texel Big Day. Teams van drie tot vier vogelaars proberen in 24 uur op de fiets zoveel mogelijk vogelsoorten te zien en zo fondsen te werven voor de huiszwaluw. De Texel Big Day vormt de aftrap voor de Nationale Vogelweek – van 12 t/m 21 mei – en het Wadden Vogelfestival op 12 en 13 mei: www.waddenvogelfestival.nl.
Ga mee naar buiten allemaal! TEKST NADJA JANSMA
De Nationale Vogelweek staat voor de deur. Van 12 t/m 21 mei staan honderden vrijwilligers in heel Nederland klaar om u een onvergetelijke vogelervaring te bezorgen. Ga naar buiten voor die gratis excursie of andere activiteit. Er zijn ook Rode Lijstsoor ten te zien!
Van vogels (mee)genieten Gert Ottens, medewerker vrijwilligers en vogelwerkgroepen bij Vogelbescherming Nederland, organiseert tijdens de Nationale Vogelweek een excursie naar de nachtzwaluwen op de Leusderhei bij Amersfoort. Gert kijkt al vogels sinds zijn vroegste jeugd en hij laat anderen ook graag meegenieten. “Vorige jaren kwamen er vogelliefhebbers uit het gehele land op af. De sfeer in zo’n groepje is altijd goed en mensen zijn heel enthousiast.” Benieuwd aan welke activiteiten u allemaal kunt meedoen? Neem een kijkje op www.vogelweek.nl! De verwondering blijft Maar wat is er nou eigenlijk zo leuk aan vogels kijken? Gert weet het wel. “Eigenlijk zie je altijd wel iets onverwachts of leuks. Vogels zijn er altijd en overal,
Excursies Rode Lijst
Laat je verrassen! En vogels zijn natuurlijk ook hartstikke mooi. Gert, die de meest exotische vogels heeft gezien, heeft zelf twee verrassend gewone favoriete soorten: de ekster en de huismus. “Huismus-
foto: Koos Dansen
TURELUUR Markus Varesvuo/Agami
laten zich vaak zien en vliegen van hot naar her. Dat vind ik trouwens een ontzettend interessant fenomeen: de vogeltrek. Daarom ga ik het liefst in het voorjaar of najaar op pad; dan kun je de meest onverwachte dingen tegenkomen. Dat je in het voorjaar voor het eerst een gekraagde roodstaart hoort zingen, je eerste huiszwaluw van het jaar. En dat een boomvalk duizenden kilometers heeft afgelegd om in Nederland te komen broeden en vervolgens weer teruggaat naar Afrika. Ieder jaar opnieuw verwonder ik me daarover.”
Bij diverse excursies staan soorten van de Rode Lijst op het programma. Bijvoorbeeld: • Nieuw vogelparadijs Spuimond-West. Drie jaar geleden is dit stuk polder van 120 hectare bij het Haringvliet omgevormd tot een uniek stuk natuur. Tureluur, kemphaan. • Wandeling rondom Abdij Lilbosch. Deze abdij in het midden van de provincie Limburg ligt van oorsprong in vrij moerassig gebied, aan de rand van het Haeselaersbroek. Boerenzwaluw, veldleeuwerik en misschien wel een wielewaal. • De prachtige duinvogels bij Groede. In de natuurgebieden Clethemspolder en Groese duintjes kunt u genieten van vele soorten vogels en de bijzondere beplanting. Nachtegaal, zomertortel. • Texel: bezoek het Waddenvogelfestival op 12 en 13 mei. Kijk op www.vogelweek.nl voor alle activiteiten.
sen zijn zo mooi! Vooral de mannetjes: wel vijftig tinten bruin, prachtig. En waarom mensen op excursie moeten in de Vogelweek? Eigenlijk om dezelfde reden waarom ik vogels ook nog steeds zo leuk vind: ga naar buiten en laat je verrassen! Mei is de beste maand om vogels te gaan kijken. De vogeltrek is dan nog in volle gang. Er is een keur aan excursies en andere activiteiten door het hele land: voor elk wel wat wils. Met, niet te vergeten, enthousiaste en kundige excursieleiders!”•
2018
VOG E LS 02/18•39
BEZOEK-TIP Kom op zaterdag 19 mei naar de optiekdag! Met demonstraties, aanbiedingen en een gratis service-check op uw verrekijker. De reguliere openingstijden zijn: dinsdag tot en met vrijdag van 10.00 – 17.00. Zaterdag van 10.00 – 16.00 uur.
Carina van de Laar, aanwezig op woensdag
Willem Tulp, aanwezig op woensdag en zaterdag
Een nieuwe lente, De winkel van Vogelbescherming in Zeist is uitgegroeid tot een unieke plek. Nergens anders vind je zo’n verzameling van uiteenlopende producten voor de vogelliefhebber. Van nestkasten en kwaliteitsvoer tot boeken, gadgets en prachtige optiek voor elke beurs. Maar het puilde onderhand uit. Na een korte rui steekt de winkel nu in een geheel nieuw verenkleed.
I
n de winkel van Vogelbescherming is het elke dag een komen en gaan van vogelliefhebbers. Op zoek naar iets nieuws, een goed advies of gewoon even bijpraten over een bijzondere vogelervaring. Of eens zien wat er aan vogels in de tuin te spotten valt. Dit is voor veel bezoekers een inspirerende plek. De winkel heeft een frisse restyling ondergaan. En er zijn veel nieuwe producten. Klapstuk is een prachtige telescopen-
ONZENIEUWEWINKEL
Rob Kempers, aanwezig op vrijdag
WINKELSLUITING Op de volgende dagen is onze winkel gesloten: • 27 april Koningsdag • 5 mei Bevrijdingsdag • 10 mei Hemelvaart foto: Ron Steemers foto's vrijwilligers: Martin Hierck
een nieuwe winkel serre. Met een vriendelijk team van op onderdelen gespecialiseerde vrijwilligers dat klaarstaat met het beste advies. Willem Tulp “Onze nieuwe winkel vinden we fantastisch. We kunnen onze bezoekers nog beter helpen. Zo zijn de telescopen en statieven verhuisd naar de nieuwe serre, zodat we rustig en duidelijk alles kunnen uitleggen en demonstreren. Dat was in de vorige
situatie nog wel eens behelpen, als het druk werd bij de kassa’s. Onze klanten hebben nu echt de ruimte. En je kunt rustig even wat lezen aan onze tafels.” Carina van de Laar “De nieuwe kleuren en meubels creëren een fijne sfeer. Omdat we meer ruimte hebben en het assortiment is aangepast, merken we dat de klanten plezieriger kunnen rondlopen. Alles is overzichtelijker geworden.”
Rob Kempers “Als enthousiast fotograaf voel ik me hier nu meer dan ooit thuis; de optiek heeft er flink ruimte bijgekregen. We zijn toch de bekendste verrekijkerwinkel in Nederland. En met onze optiekservice kunnen we nu nog sneller vogelliefhebbers aan meer en betere onderdelen helpen: doppen en ringen voor heel veel kijkers en telescopen bijvoorbeeld. Vaak nog gratis ook!”
VOGE LS 02/18•47
TEKST NICO DE HAAN ILLUSTRATIE ELWIN VAN DER KOLK
ELWIN&NICO
Blijf van mijn kevers af!
man
vrouw
In deze serie nemen Nico de Haan en Elwin van der Kolk u mee in een verrassende vogelwereld.
V
andaag maak ik weer eens een vogeltocht rond het Zalkerbos bij de IJssel, waar in mijn jeugd het vogelvirus mij in zijn greep kreeg. Puttertjes roetsjen weg en vanaf palen langs de kribben aan de IJssel word ik nagekeken door aalscholvers. Ver weg ontdek ik een kleine roofvogel die naar beneden duikt. Als ik mijn telescoop scherp stel krijg ik een roodbruine valk in beeld, een torenvalk. Hij rent een klein stukje door het gras, pakt iets en spreidt daarna onmiddellijk zijn vleugels om zijn buit af te schermen tegen eventuele kapers. Aan zijn stuntelige gedrag te zien een jonge torenvalk en als ik nog iets dichterbij kom zie ik waar de torenvalk op jaagt. Het zijn kleine kevers: belangrijk voedsel om te overleven als
je net op eigen benen staat. Bovendien kost bidden veel meer energie, zeker als je nog niet zo handig bent met de muizenjacht. Telkens als hij een kevertje gevangen heeft spreidt hij zijn vleugels en schermt hij zijn prooi af alsof hij zojuist de vetste muis ooit heeft gevangen! Dat elk gevangen kevertje zo nadrukkelijk wordt afgeschermd komt me wat overdreven voor, maar is wel leuk om te zien. Na een half uurtje laat ik mijn torenvalk weer alleen, maar neem hem voor altijd mee op mijn netvlies! VOG E LS 02/18•57