Voor pr oef j e
Uzi eteensel ect i eui tons l edenmagazi neVogel s. Wor dl i denont vangdi tpr acht i ge magazi ne5xperj aart hui s.
Rust en ruimte voor wadvogels TEKST GERT OTTENS
Weinig vogelervaringen zijn zo spectaculair als de wolken steltlopers van de Waddenzee. Toch is zo’n zwerm vogels niet altijd alléén spectaculair. Te vaak betekent het dat de vogels zijn verstoord tijdens rusten of foerageren. Daar doet Vogelbescherming iets aan. En u kunt meehelpen.
KANOET Marcel van Kammen/Nature in Stock
VOG E LS 04/19•17
W
ilt u genieten van imposante aantallen steltlopers in het Waddengebied? Ga dan tijdens een zomerdag bij het Friese Westhoek of Zwarte Haan de dijk op. Als u een paar uur vóór hoogwater aan de wadkantse voet van de dijk gaat zitten, laten tienduizenden bonte strandlopers, rosse grutto’s, krombekstrandlopers, kanoeten, kluten en andere wadvogels zich zien. Voor het tij uit komen ze steeds dichterbij. Bij hoogwater is er nog maar een klein stukje over waar ze terecht kunnen. Zo’n overvolle ‘hoogwatervluchtplaats’ is een fantastisch gezicht en maakt meteen het belang voor vogels duidelijk van de Waddenzee als plek om te foerageren en te rusten.
WADDENZEE Aad Schenk/Nature in Stock
Sterk achteruit Miljoenen vogels maken jaarlijks gebruik van de ruimte, de rust en het voedsel van het Waddengebied. Maar met ons belangrijkste natuurgebied en die vogels gaat het niet goed. Zeker 20 vogelsoorten die afhankelijk zijn van de Waddenzee gaan achteruit. Daarom maakt Vogelbescherming zich – samen met andere partijen – sterk voor het herstel van het gebied.
Onder de noemer Rust voor Vogels, Ruimte voor Mensen hebben we de afgelopen jaren veel plekken langs de Waddenkust en op de eilanden optimaal ingericht voor vogels. Daar kunnen ze rusten, broeden en foerageren; en mensen kunnen van ze genieten zonder ze te verstoren. Fysieke verbeteringen van een gebied zijn belangrijk, maar vaak is het voorkomen van verstoring minstens zo belangrijk. Om bewoners en bezoekers te attenderen op de vogels zijn er onder meer 1 miljoen vogelkijkkaarten uitgedeeld de afgelopen jaren, downloadden vele tienduizenden de app Wadvogels en is er gretig gebruik gemaakt van onze verrekijker-uitleenpunten. Op diverse plaatsen konden vrijwillige ‘gastvrouwen en gastheren van het wad’ verstoring van vogels voorkomen door bezoekers voorlichting te geven. Nieuwe vogelkijkhutten maken het mogelijk om de vogels van dichtbij te zien, zonder dat zij (sterker) last van ons hebben. Wij & Wadvogels Klaar is het werk nog lang niet. Zowel voor broedvogels als trekvogels kunnen we nog veel
Liever zo
Niet zo
Liever zo
Liever zo
Niet zo
verbeteren. Het Waddenproject van Vogelbescherming en zes andere natuurorganisaties krijgt daarom nu een vervolg, genaamd Wij & Wadvogels, met steun van het Waddenfonds. Een belangrijk onderdeel ervan richt zich op rust op de hoogwatervluchtplaatsen zoals die bij Westhoek, waar regelmatig vogels verstoord werden. In het kader van Rust voor Vogels, Ruimte voor Mensen is er met de lokale bevolking gesproken en er werden borden geplaatst. Dat heeft al geleid tot minder verstoring. Zo eenvoudig kan het soms zijn. Maar helaas is de rust op hoogwatervluchtplaatsen niet altijd gegarandeerd en schrikken de vogels daar nog vaak op door loslopende honden, vliegers en wandelaars. In veel gevallen is die verstoring onopzettelijk, maar voor vogels maakt dat niet uit. Gevangen door het tij Vooral steltlopers die in noordelijker streken broeden, komen tijdens hun trek naar Zuid-Europa en Afrika bijtanken in de Waddenzee. Als essentiële voedselplaats is het gebied zelfs een van de belangrijkste plekken ter wereld; het werd mede om die reden tot UNESCO Werelderfgoed benoemd. De droogvallende delen van de Waddenzee bieden veel voedsel, maar zijn slechts twee keer per dag een paar uur beschikbaar: tijdens laagwater. Bij hoogwater rusten de vogels uit op de hoogwatervluchtplaatsen, plekjes langs de randen van het wad die niet onderlopen. Zonder deze rust hebben ze eenvoudigweg niet genoeg energie om hun ongelofelijke reizen te overleven. Zulke essentiële hoogwa-
tervluchtplaatsen zijn helaas dun gezaaid en daarmee een kwetsbare schakel. Dit gaan we doen! We laten onderzoeken waar de vogels nu een te grote afstand moeten afleggen tussen hun rustplaats en de plek waar ze eten vinden. Aan de hand daarvan gaan we aan de slag om gebieden te verbeteren, zodat vogels dichter bij hun voedsel kunnen rusten. Vogelbescherming wil er samen met andere natuurorganisaties voor zorgen dat bezoekers naar plekken worden geleid waar de vogels te zien zijn zonder deze te verstoren. Dit zal gebeuren door (elektronische) bebording en door gastvrouwen/-heren die toezicht houden en uitleg geven. Daarnaast gaan we hutten en kijkschermen op de juiste plekken aanleggen en grootschalig voorlichting geven. Desnoods worden de hoogwatervluchtplaatsen afgesloten op momenten dat de vogels kwetsbaar zijn, dus met hoogwater. Kortom: we willen – met uw hulp – bezoekers ruimte bieden om te genieten van de vogels waar dat kan en vooral de vogels rust geven waar dat moet.
Rust op het wad Het Waddengebied is van onschatbare waarde voor miljoenen vogels. Met een extra gift biedt u vele vogels rust en daarmee betere overlevingskansen. Ga naar www. vogelbescherming. nl/rustophetwad of maak uw gift over op NL44INGB0000 656500 o.v.v. Rust op het Wad. Dank u wel!
VOG E LS 04/19•19
PESTVOGEL Servan Ott
ANNA KEMP foto: Hans Peeters
Spreeuwen weten ze maar wat goed te vinden. In groepjes storten ze zich op de rode vitaminebommetjes.
Gedekte tafels voor gevederden TEKST IDDE LAMMERS
Het is nu de tijd van het jaar om bessenstruiken te planten. Die mogen in vogelvriendelijke tuinen niet ontbreken. Zeker in de winter vormen de vruchten een belangrijke, vitaminerijke voedselbron.
B
essen en andere vruchten zijn voor veel vogels een belangrijke voedselbron. Als u een mooie bessenstruik of fruitboom heeft, geniet u daar niet allen zelf van; er profiteren ook veel vogels van. Zeker in de winter, als de beschikbaarheid van insecten gering is. Er zijn tientallen verschillende soorten struiken die in een bepaalde periode van het jaar vruchten dragen. Vlier, kardinaalsmuts en rode kornoelje zijn soorten waarvan de vruchten in het najaar rijp zijn. Merels en zanglijsters zijn er dol op. Alle seizoenen fruit In de winter werken Gelderse roos, vuurdoorn, gewone liguster en dwerg-
mispel als een echte vogelmagneet. Wintergasten zoals kramsvogels en koperwieken komen eropaf. Tijdens een periode van strenge vorst zakken pestvogels in groten getale vanuit het noorden af naar Nederland. Ze zijn dan vrijwel volledig afhankelijk van bessen en vruchten. Misschien vinden ze die wel in uw tuin! Ook in het voorjaar zijn er besdragende struiken. Zuurbes en de jaarrond groen blijvende klimop zijn hier fraaie voorbeelden van. Houtduiven zijn dol op de vruchten van klimop. Al kost het ze soms wat moeite om hun evenwicht te behouden op de dunne takjes. Lijsterbes, meidoorn en zoete kers tonen hun vruchten dan weer in de zomer.
Appel als spektakel Naast de besdragers zijn er natuurlijk ook nog de fruitbomen. Appel, peer en kers zijn niet alleen smakelijk voor ons, maar zeker ook voor vogels. Een op de grond gevallen appel kan in de tuin voor een geweldig spektakel zorgen. Merels en lijsters gaan met elkaar de strijd aan om de ‘prooi’ voor zich te bemachtigen. En vergeet ook de druiven niet. Een enkele rank kan in een paar jaar uitgroeien tot een heuse muur- of schuurbedekker. In de nazomer weten vogels de rijpe druiven zeer te waarderen. Zorg ook voor insecten “Bessen en vogels in je tuin zijn leuk”, vertelt Anna Kemp, tuinvogeldeskundige, “maar daar gaat nog wel een essentiële fase aan vooraf. Bloeiende bessenstruiken en fruitbomen moeten wel bestoven worden. Daar hebben we insecten voor nodig.” “Zonder bijen en hommels geen vruchten. Dus plant niet alleen een bessenstruik in uw tuin, maar richt ook een border in voor bloemen. Er zijn speciale zaadmengsels voor bijen te koop. Inzaaien vanaf 1 april en je hebt tot ver in het najaar bloemen in je tuin waar insecten van profiteren. En zorg daarnaast voor vroegbloeiende vaste planten in de tuin. Voorjaarshelmbloem en pinksterbloem zijn hier goede voorbeelden van. Stop ten slotte ook verschillende soorten biologische bloembollen in de grond rondom de nieuwe bessenstruik of fruitboom. Hier profiteren de vroegst vliegende insecten van. Het zal letterlijk zijn vruchten afwerpen.” VOG E LS 04/19•41
vogels inspireren de
WETENSCHAP van vliegtuig tot evolutietheorie vogels zijn
BOODSCHAPPERS die ons veel vertellen over de gezondheid van onze planeet
ILLUSTRATIE ANNE-LIEKE STRUIJK-FABER
9 redenen
WAAROM VOGELS ONMISBAAR ZIJN voor mens en natuur vogels poepen de
ZADEN
Download poster via www.vogelbescherming.nl/onmisbarevogels
die ze eten weer uit en geven zo vorm aan flora over de hele wereld
zeevogels houden
KORAALRIFFEN in leven met hun poep, die zorgt voor de bemesting van de zee
vogels inspireren
KUNSTENAARS door de eeuwen heen, van Jeroen Bosch tot Beethoven vogels eten enorme aantallen
INSECTEN en dat houdt de natuur in evenwicht
vogels
BESTUIVEN planten die mensen gebruiken voor medicijnen en voedsel
gieren dienen als
SCHOONMAKERS door het opruimen van kadavers. Zo voorkomen ze ziektes en plagen
vogels maken ons
ONTSPANNEN & VROLIJK met hun bedrijvigheid en zang
VOG E LS 04/19•51
NICO & ELWIN
De mystiekste aller uilen
TEKST NICO DE HAAN ILLUSTRATIE ELWIN VAN DER KOLK
H
et is eind maart en guur als we op een maanlichte nacht over de Nieuwkoopse Plassen kanoën. Stilletjes varen we langs dichte elzenbosjes. Af en toe drijven we even uit om goed te kunnen luisteren naar de geluiden om ons heen. We zijn op zoek naar roepende en baltsende ransuilen; dat vraagt een heel specifieke aanpak. Van alle uilen vind ik de ransuil de meest mystieke. Zijn geluid is zacht maar tegelijk spookachtig. Na een uurtje varen, uitdrijven en luisteren is het raak. Hoe-hoe-hoe klink het zachtjes, op nog geen twintig meter afstand: de roep van het mannetje. Het klinkt zagend, steunend en zuchtend als een oude man in de bosjes die zachtjes om hulp roept. Iets verderop geeft het vrouwtje nasaal zuchtend en kreunend antwoord. Man en vrouw ransuil ‘praten’ met elkaar en
In deze serie nemen Nico de Haan en Elwin van der Kolk u mee in een verrassende vogelwereld.
wij zijn erbij. Je kunt je goed voorstellen dat in vroeger eeuwen, toen men niet wist waar die geluiden vandaan kwamen, dat zuchten als spookgeluid werd ervaren. Dan horen we het droge korte vleugelklappen van het rondvliegende mannetje, fantastisch! Zo moeilijk als ze in het voorjaar te zien en te horen zijn, zo gemakkelijk gaat dat in het najaar. Het is de enige uilensoort die in het winterhalfjaar in groepjes samenkomt op slaapplaatsen. Die ‘roestplaatsen’ vind je vaak op volkomen onverwachte plekken. In een hoog dennenbos in het duin, een
groepje struiken langs de snelweg, of een paar hoge dichte berken in uw achtertuin, zelfs midden in een woonwijk. Mijn favoriete roestplaats bevindt zich in een paar dichte taxusbomen bij een kerkhof. Ransuilen zijn niet schuw en laten zich van dichtbij bekijken. Maar ik houd altijd afstand, want als ik té dichtbij kom, maken ze zich steeds dunner en drukken ze zich tegen de stam om nog minder op te vallen. Ik stel me zo voor dat een roestplek voor een ransuil hetzelfde is als onze slaapkamer voor mij en ik word ook niet graag in bed begluurd! VOG E LS 04/19•4 3