e j ef o tons r ui p r e i o t c e l Vo nse s. l
ge etee i i Voge pr e Uzi n acht z a t i g d a vang ui edenm enont l h s. d i art l a j d r r o e p W ne5x zi a g a m
foto: Mike Lane/Nature in Stock
De zingende vogelkooien van Java TEKST HANS PEETERS
Op Java zitten nu meer vogels in kooien, dan er nog in het wild voorkomen. In toenemende mate zijn dat vogels die uit de bossen zijn weggevangen. De Indonesische vogelbescherming zet zich in om daar wat aan te doen. U kunt helpen.
H
oren en zien vergaan je bij het binnenstappen van de grote hal. Overal om ons heen staan vogelkooien hoog opgestapeld. Een wirwar van gangetjes met marktkramen, waar handelaren hun levende have aan de man trachten te brengen. De geluiden zijn oorverdovend. Hanen kraaien, papegaaien krijsen en duizenden zangvogels kwetteren. De stank kruipt in je neus en je kleren. Welkom op de Pasar Burung Pramuka, de grootste vogelmarkt van Indonesië in hartje Jakarta. Kratten vol rijstvogels Dagelijks worden hier twintig tot vijfentwintigduizend vogels te koop aangeboden. Naast een bescheiden aantal gekweekte vogels als hanen en sierduiven bestaat 95 procent uit wildvang. Vogels die op het platteland of in de bossen van Java en elders ‘vers’ gevangen zijn. We zien gazen kratten volgepropt met rijstvogels. De
VOG E LS 05/19•21
ZORGWEKKEND Ongeveer een derde van de huishoudens op Java is in het bezit van vogels in kooien, zo becijferden onderzoekers recentelijk. In totaal gaat het om zo’n 75 miljoen vogels. Dat zijn er meer dan nog in het wild op het eiland leven. Zo’n 200 verschillende soorten worden er gehouden. In toenemende mate zitten er ook op Java in het wild gevangen vogels achter de tralies van de vogelkooien, zodat nu zeker twaalf vogelsoorten op het eiland RIJSTVOGEL Dubi Shapiro/Agami
dreigen uit te sterven. Hoogste tijd voor actie dus.
Halverwege de vorige eeuw waren rijstvogels nog de meest algemene vogels van Indonesië. Door vangst en handel zijn hun aantallen gedecimeerd en is de soort bedreigd.
musgrote grijze vogel met witte wangen, zwarte pet en forse roze snavel behoort tot een van de favoriete kooivogels. Verder zie je opgesloten witte kaketoes, Molukkenlori’s en edelpapegaaien. Maar het overgrote deel van de vogels die te koop staan, bestaat uit zangvogels. Tot de verbeelding sprekende veelkleurige soorten als de kortstaartkitta, zwartvleugelspreeuw, Javaanse lijstergaai en geelkruinbuulbuul; tegenwoordig allemaal ernstig bedreigd. Zangvogelwedstrijden Alleen al op Java tellen we tachtig tot honderd van dergelijke vogelmarkten. Het houden van vogels zit Javanen in de genen. Ze zijn dol op hun vogels en sinds jaar en dag houden ze vogels in een kooitje. Vogels bij je thuis brengen geluk en zorgen voor harmonie. In de dorpen op het platteland vind je ze huis aan huis. Ook in steden hangen op de balkons van torenhoge appartementsgebouwen vogelkooitjes met daarin een zangvogel. Stadsbewoners houden de vogels vooral voor hun zang. Om de natuur
wat dichter bij huis te halen. Vogelliefhebbers houden ook wedstrijden; wiens vogel zingt het mooist? Topzangers verdienen grof geld voor hun baas. Op de Pramuka vogelmarkt is er daarom ook een groot aanbod van zangvogels, zoals eksterspreeuw, shamalijster, damalijster en Oosterse struikleeuwerik. Leeg en stil bos Het houden van vogels in Indonesië is historisch gegroeid, maar de omvang ervan is de laatste jaren onrustbarend toegenomen. Om ze zelf te houden én voor de export. Zowel legaal als illegaal, want veel soorten zijn wettelijk beschermd. De vogelhandel neemt niet toe omdat er meer vogels zijn, maar omdat er steeds meer geld mee wordt verdiend. Nog steeds is Indonesië een van de vogelrijkste landen. Toch zijn er streken waar nog nauwelijks een vogel voorkomt. Daar is het stil en leeg. Dat komt onder meer door houtkap, steeds intensiever landgebruik én door illegale vogel-
CHINESE WIELEWAAL Jurgen & Christine Sohns/Nature in Stock
vangst. De rijstvogel is een schrijnend voorbeeld. Halverwege de vorige eeuw was dit hier een van de meest algemene vogels. Inmiddels is de rijstvogel ernstig bedreigd. Burung buigt tradities om De succesvolle vogelbeschermers van BirdLife Partner Burung Indonesië (zie vogels 3-2019) werken hard om hier verandering in te brengen. Dat doen ze op verschillende manieren. Overleg met dorpsbewoners is daarbij essentieel. Samen met hen maakt Burung afspraken over het tegengaan van bomenkap, jacht en het vangen van vogels. Zo blijft leefgebied voor vogels behouden. Een ander spoor is het beïnvloeden van wetgeving en handhaving. Niet eenvoudig want vogelvangst is een gevoelig onderwerp. Verder werkt Burung aan het ombuigen van bestaande tradities. Het moet normaal worden, dat je geen vogels uit het wild in een kooitje stopt. Omdat deze gewoonte zo diep verankerd is, vraagt dat om gekweekte vogels als een alternatief. Sommige soorten zijn heel eenvoudig te kweken. Tot slot wil Burung vooral het besef vergroten van de waarde van natuur, zodat de vogels in vrijheid hun hoogste lied door het bos kunnen laten schallen •
De wildvang in de Javaanse bossen moet echt stoppen. Met een gift biedt u rijstvogels, Javaanse lijstergaai en vele kleurrijke zangvogels een veiliger toekomst. Doet u ook mee? Ga dan naar www.vogelbescherming.nl/stopwildvang of maak uw gift over op NL 44 INGB 0000 656500 o.v.v. stop wildvang.
Met gekooide zangvogels is veel geld te verdienen. De winnaar gaat al gauw met 45.000
foto: Ferry Hasudungan
euro naar huis.
VOG E LS 05/19•23
NICO & ELWIN
Houtsnip in maanlicht
TEKST NICO DE HAAN ILLUSTRATIE ELWIN VAN DER KOLK
H In deze serie nemen Nico de Haan en Elwin van der Kolk u mee in een verrassende vogelwereld.
et jaar was net begonnen en het had gesneeuwd en gevroren. We waren een paar dagen ontsnapt naar Terschelling en verbleven in een vakantiehuisje. Toen ik ’s avonds de vuilnisbak bij de weg zette, vlogen er zo maar acht houtsnippen uit de houtsingel bij ons huisje! Kennelijk was de humusrijke grond en het aangrenzende grasveld niet echt hard bevroren. Toen ik de volgende nacht om een uur of drie even wakker was, tuurde ik met mijn kijker tussen de gordijnen en zag naar verwachting en tot mijn grote vreugde twee houtsnippen scharrelen in de winternacht. Hun donkere silhouetten lichtten mysterieus op boven het witte sneeuwdek. Houtsnippen horen in mijn beleving sindsdien nóg meer bij de geheimzinnige wereld van bosgeesten en kabouters.
Overdag heb ik houtsnippen alleen voedsel zien zoeken tijdens een hele koude winter op Texel. De nachten waren te kort om genoeg voer uit de grond te kunnen peuteren, dus lieten ze zich ook overdag zien. Tijdens winterse perioden met ijs en sneeuw zoeken ze ook wel de beschutting op van tuinen en parken in de stad, waar het milder is. Dan vallen er geregeld slachtoffers door verzwakking, of omdat ze tegen ramen vliegen. Overdag een houtsnip waarnemen, blijft bijzonder. Je weet dat ze er zijn en in het najaar bij duizenden vanuit Scandinavië ons land passeren, of hier zelfs in het bos overwinteren. Maar zien? Alleen als je er tijdens een boswandeling bijna bovenop stapt, vliegen ze zwijgzaam en laag boven de grond voor je uit om weer in het niets te verdwijnen, dankzij de duizend tinten bruin van hun schutkleur.
VOGE LS 05/19•35
Woest aantrekkelijke duikeenden TEKST RUUD VAN BEUSEKOM
BRILDUIKER Ralph Martin/Agami
Onder de eenden – die bij de schepping toch al niet achteraan stonden – lijken de duikeenden wel héél erg goed bedeeld. Acrobatische kunstenaars boven én onder water, maar vooral ook voorzien van schitterende outfits.
VOGE LS 05/19•29
KUIFEEND Fred Visscher/Agami
Toppers zijn de stoerste van de ‘echte’ duikeenden. Ze zitten vaak ver van de kant op woest, open water met veel wind, zoals het IJsselmeer of zelfs op zee. Dat kan omdat de topper groter en zwaarder is dan de verwante kuifeend. Hij kan dieper duiken dan deze en vist met zijn forsere snavel ook grotere mosselen op. Toppers zijn wintergasten in Nederland en zitten in grote groepen van soms tienduizenden exemplaren op het IJsselmeer. Je kunt ze vanaf de Houtribdijk tussen Lelystad en Enkhuizen met een telescoop nog maar nét zien. Maar in maart, april komen groepjes toppers naar de kant; ze baltsen dan op binnenwateren langs de IJsselmeerkust van Noord-Holland, zoals in de Wieringermeer.
Het vrouwtje kuifeend maakt zich met een sierlijke sprong los van het water en neemt dan, vleugels strak tegen het lijf, een duik
<< (pag. 29) Eenden staan bekend om hun bonte uiterlijk, en daar is de brilduiker geen uitzondering op. Maar werkelijk extravagant is zijn balts. Om vrouwtjes brilduikers te bekoren trekt de brilduikerwoerd alles uit de kast. Hij gooit razendsnel zijn kop op zijn rug, veert hem terug, strekt dan zijn nek en trapt intussen met zijn poten een waaier aan water de lucht in. Precies op dat moment is deze foto gemaakt. Daarbij maakt hij ook nog vreemde mechanische geluiden, een klik en een rateltje, dat verbazingwekkend ver te horen is. Ook vliegt hij soms even een stukje op, waarbij de vleugels het geluid van een bel maken. Daaraan dankt de brilduiker zijn Duitse naam: Schellente of rinkeleend.
Dit vrouwtje kuifeend duikt met een sierlijk sprongetje, waarbij ze los van het water komt. Zij houdt haar vleugels strak tegen het lichaam voor een optimale stroomlijn. Die vleugels gebruikt ze niet tijdens het duiken, in tegenstelling tot eiders en zee-eenden. De grote poten met zwemvliezen staan ver naar achteren, veel verder dan bij zwemeenden zoals de wilde eend. Met die speciale poten zwemt en stuurt de kuifeend onder water, de bodem afspeurend naar voedsel. Dat bestaat vooral uit driehoeksmosselen en slakjes, vlokreeftjes en meer van dat spul. Veel wordt al onder water naar binnen gewerkt, maar grotere hapjes gaan mee naar boven.
WITOOGEEND Daniele Occhiato/Agami
> Het mannetje witoogeend klapt nog even lekker met zijn vleugels na een uitgebreide poetsbeurt. Het diep kastanjebruine verenpak zit weer in het vet en is dus geheel waterafstotend. Het oog is werkelijk zilverwit. Bijzonder aan deze foto is dat je ook het scherp afgescheiden kleine witte vlekje aan de basis van de ondersnavel ziet, dat mogelijk een rol speelt bij de balts. Want ook de man witoogeend gooit hierbij zijn kop achterover. Een witoogeend zien is een buitenkansje, want hij is zeldzaam. Zie je er een, check dan als het even kan de poten op ringen. Want het is een populair eendje bij houders van sierwatervogels, en hij ontsnapt nogal eens.
>> (pag. 32-33) Een groep tafeleenden zwemt nerveus weg. Dat kan voor geduchte vijanden zijn, zoals de zeearend of grote mantelmeeuw. Maar net zo goed voor een bootje, want voor verstoring door vaartuigen zijn tafeleenden heel gevoelig. Logisch, want in veel landen wordt nog op ze gejaagd. Ook in Nederland verdwenen tafeleenden lange tijd in de
pot, terwijl ze helemaal niet smakelijk schijnen te zijn. Als overwinteraar is de tafeleend nog steeds talrijk. Toch zijn het er tienduizenden minder dan in de jaren zeventig. Dat komt vooral omdat ze veel dichter bij het broedgebied in Oosten Noordoost-Europa blijven overwinteren. Met de zachter wordende winters daar vriest het er steeds minder.
TOPPEREEND Markus Varesvuo/Agami
JUNIOR
1. Stempelen met herfstbladeren Neem verschillende herfstbladeren met duidelijke, hoge nerven. Bestrijk de achterkant met waterverf en duw goed stevig op een vel wit papier. Simpel en prachtig, ook leuk voor de hele kleintjes.
5
Natuurknutselklassiekers
TEKST JEANET VAN ZOELEN
2. Kastanje-diertjes Maak gaatjes in kastanjes en eikels met een oude blikopener of dunne schroevendraaier. Lucifers of cocktailprikkers doen dienst als nek, armen, benen en staart. Esdoornzaadjes worden vogelvleugeltjes of konijnenoren, en oogjes tekent u met een watervaste stift. Maak ook een egel (één kastanje vol korte prikkers) en een rups (een sliertje kastanjes met korte tussenstukjes). Geheid succes!
Elke gaai verstopt zo’n 8000 eikels in de grond als wintervoorraad. Gelukkig blijven er nog genoeg over om mee te knutselen. Ook kastanjes, gekleurde bladeren, stokjes, bessen, stenen, zaadbollen en gedroogde tuinbloemen die u en de (klein)kinderen tijdens een boswandeling gevonden hebben lenen zich daarvoor.
3. Herfstig plakwerkje
4. Schatkistje Beplak een kartonnen doosje met egaal papier. Plak er wat lichtere objecten uit de bosverzameling op, zoals zaadjes, dopjes van eikeltjes of hazelnoten, boomschors en bloemblaadjes. Ook mooi om de rest van de verzameling in te bewaren of tentoon te stellen.
Plet en droog bloemen en herfstbladeren tussen keukenpapier in een dik boek, of met een bloemenpers. Na een week plakt u ze op (gekleurd) papier om er leuke figuurtjes mee te maken: een uiltje van een groot blad of een pagegaai met een staart van lange, smalle bladeren.
foto: Hans Aarden
5. Mobiel met dennenappels Neem een wat grotere tak mee uit het bos. Bind er een stuk of vijf touwtjes aan en knoop daar mooie dingen aan zoals grote bladeren, aparte takken en gedroogde bloemen of zaadbollen. Bind aan de onderkant een dennenappel en smeer vet van een vetbol tussen de schubben. Zo’n ‘mobile’ staat mooi in de tuin en is een traktatie voor mezen.
VOG E LS 05/19•53