6 minute read
Geert twittert over Napoleon Bonaparte en Leopold II
VOLG GEERT MOERMAN OP TWITTER @Geert_D8 Reageer op geert.moerman@voka.be Geert Moerman @Geert_D8i Twee biografieën na elkaar gelezen. Leopold II kreeg alvast stevig parlementair weerwerk in het jonge België, wat van Napoleon in het Frankrijk na de revolutie niet kan gezegd worden
Een voordeel van deze crisis is dat ik er eindelijk toe kom om boeken te lezen. Elke avond thuis en in het weekend geen bijeenkomsten met vrienden of familie, dat betekent plots een zee van tijd. En boeken vind ik toch beklijvender dan een film of documentaire op tv, alhoewel ik toch de geschiedenis (her)ontdekt heb met Netflix-reeksen als World War II in colour, the last Czars, Trotsky, Hitler’s circle of Evil,... en ook het onderhoudende The Crown. De rode draad in wat ik boeiend vind: non-fictie in verhaalstijl, alsof je erbij bent.
Dikke boeken, dat lukt nu dus. En het genre historische roman dat leest als een pageturner maakt opgeld. Schrijvers als Johan Op de Beeck en Bart Van Loo zijn daar in ons taalgebied de vaandeldragers van. Zo las ik van Op de Beeck zijn boek over Leopold II en van Van Loo zijn boek Napoleon, de schaduw van de revolutie.
Even kijken wat ik daarvan opstak, chronologisch geordend. Ik had nooit de relatie begrepen tussen de Franse Revolutie en Napoleon, zeker niet omdat deze zich tot keizer kroonde en nog een overtreffende trap installeerde van de monarchie, die de revolutie juist bestreden had. Napoleon werd geboren in 1769, 20 jaar voor de revolutie. Als Corsicaan kwam hij naar het Franse vasteland in de vroege jaren na de revolutie en klom hij razendsnel op in het Franse leger. Tien jaar later deed hij een staatsgreep met het leger waarvan hij opperbevelhebber was, in 1804 kroonde hij zichzelf tot keizer. De beschrijving van de Franse Revolutie in het boek is angstaanjagend. Het bloed vloeide rijkelijk, de diverse strekkingen van burgers die de adel en de clerus hadden verjaagd, moordden elkaar uit. De guillotine werd uitgevonden en duizenden politici en burgers stierven publiek op het schavot tot vermaak van de menigte. Daarna werden hun hoofden op een spies door Parijs rondgedragen. Verbijsterend dit te moeten lezen over een revolutie die we allen toch als de start van de Europese moderne beschaving beschouwen, met zijn vrijheid, gelijkheid en broederschap.
Napoleon bracht stabiliteit na tien jaar moord en plundering en slaagde er toch op een bepaalde manier in de idealen van de Franse revolutie te belichamen. Ondanks 3,5 miljoen Franse doden op de ontelbare slagvelden in de zestien jaar van zijn bewind, bleef het volk hem op handen dragen. Misschien omdat hij een keizer-soldaat was, steeds mee op het slagveld, doorheen gans Europa. En toch zorgde hij intussen voor een aantal belangrijke hervormingen zoals de code civil, de basis van ons recht.
Waarom Napoleon zo nodig gans Europa moest veroveren blijft mij een raadsel. Italië, Spanje, Pruisen, Oostenrijk, Polen, Rusland, zelfs Egypte, ... rusteloos opende hij het ene front na het andere en zette telkens tienduizenden mensenlevens op het spel. Was dit een tactiek om de aandacht af te leiden van de binnenlandse problemen of een hoger geloof dat de waarden van de Franse
revolutie enkel konden doorbreken als deze in gans Europa werden geïmplementeerd? Ik denk geen van beide, wel de particuliere persoonlijkheid van Napoleon die vooral een geniale krijgsheer was met listige tactieken en verrassingsmanoeuvres. Dat was zijn verslaving, dat was wat hem energie gaf. En hij trok de Fransen op een charismatische manier hierin mee.
Mij blijft het beeld bij van een woelwater die miljoenen doden op zijn geweten heeft zonder dat je goed begrijpt waarom. Zonder zijn oorlogszucht was hij wellicht de geschiedenis ingegaan als diegene die de Franse revolutie na haar verbijsterend bloederige eerste jaren alsnog de goede richting deed uitgaan. Nu kwam Frankrijk pas na 1870 in meer democratisch vaarwater, met een merkwaardige epiloog na het Waterloo van Napoleon in 1815. Eerst kwam het vroegere koningshuis weer aan de macht, daarna werd Napoleons neef president van de republiek na verkiezingen in 1848 om zich 3 jaar later alsnog tot keizer te kronen in navolging van zijn beroemde oom. Pas in 1870, na een nederlaag van de Fransen tegen het Duitsland van Bismarck, komt een einde aan dit keizerrijk en gaat Frankrijk op zoek naar een meer democratische staatsvorm.
In deze epiloogjaren na Napoleon ontstaat het nieuwe koninkrijk België in 1830. Na een veel minder gewelddadige revolutie wordt ook snel democratische stabiliteit gevonden onder Leopold I. Na zijn overlijden neemt de dan 30-jarige Leopold II de kroon over in 1865. Dat is een eerste belangrijke vaststelling: het jonge België zat veel sneller en steviger in democratisch vaarwater dan Frankrijk, nochtans steevast beschouwd als de bakermat van democratie en verlichting.
Tweede vaststelling: individuele persoonlijkheden geven vorm aan de geschiedenis, naast de tijdsgeest en historische evoluties die onvermijdelijk lijken. Zoals het de particuliere persoonlijkheid van Napoleon was als keizer-soldaat die hem voortdurend naar het slagveld dreef, zo was het de particuliere grootheidswaan van Leopold II waardoor hij koste wat kost meer wou zijn dan de koning van een klein land. Hij wou een imperium bezitten en aangezien dit niet – zoals bij Napoleon – met de wapens kon, deed hij het met listigheid. Officieel was een kolonie belangrijk om sterker te staan als natie, zeker als de kolonie veel grondstoffen had en zo de projecten in eigen land konden gefinancierd worden. Officieus wou Leopold II gewoon een wereldheerser zijn. Hoe kwam Leopold II terecht in Congo? In de praktijk heeft Leopold II nooit één voet in Congo gezet. Dus het tegendeel van Napoleon, die mee op elk slagveld streed. Leopold II had gedurende vele jaren gebieden op het oog in verschillende continenten die hij wou inlijven, maar steeds staken de grote imperialistische mogendheden als Engeland en Frankrijk er een stokje voor. Tot Leopold II de ontdekkingsreiziger Stanley leerde kennen en deze in zijn opdracht een tot dan onbekend, ontoegankelijk en gigantisch land tussen de Afrikaanse West- en Oostkust in kaart bracht.
De toenmalige Belgische politici geloofden niet in deze onderneming, ze vreesden dat dit een bodemloze put zou zijn voor de Belgische staatskas, wat achteraf ook bleek. Leopold II kreeg te maken met de prille maar stevige parlementaire democratie en kon zijn plannen uiteindelijk enkel tot uitvoering brengen als privéonderneming, de Belgische politici weigerden hun koning te volgen. Een eresaluut aan toenmalige premiers als Auguste Beernaert en Paul de Smet de Naeyer die de assertieve en dominante koning het hoofd boden en gezorgd hebben dat België in die woelige jaren overeind bleef, zo kort na haar ontstaan. Tenslotte hebben de politiek verantwoordelijken de koning Congo afhandig gemaakt toen bleek dat de privémaatschappijen die een concessie hadden gekregen het te bont maakten en zo de goede naam van België op het spel zetten.
Wat ik onthoud na lezing van deze twee boeken: Europa evolueerde in enkele tientallen jaren van bloedige en barbaarse revoluties naar geciviliseerde parlementaire democratieën die al dicht bij onze wereld staan. De beide wereldoorlogen die nog moesten volgen, tonen hoe broos dit alles was en is. En ook: individuele persoonlijkheden kunnen de geschiedenis een particuliere wending geven. Napoleon als strijder die Europa wou veroveren, Leopold II als heerser over een deel van de wereld, de natie heeft het geweten en worstelt nu nog steeds met die erfenis.
