Հայկական հարցը հայ ժողովրդի քաղաքական պատմության՝ օտար տիրապետությունից Հայաստանի ազատագրման, Հայկական լեռնաշխարհում ինքնուրույն հայկական պետականության վերականգնման, 19-րդ դարի վերջին – 20-րդ դարի սկզբին Օսմանյան կայսրության կառավարող շրջանների կողմից հայերի նկատմամբ իրագործված զանգվածային կոտորածների և տեղահանության միջոցով նպատակային բնաջնջման և արմատախիլ անելու քաղաքականության, դրա հետևանքով եվրոպական տերությունների կողմից օսմանյան կառավարությանը պարտադրվող հայկական բարեփոխումների իրականացման, հայ ինքնապաշտպանական ու ազգային ազատագրական պայքարի, ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հետ առնչվող հիմնահարցերի ամբողջությունն է:
Վերածնունդ Մարդը որպես աշխարհընկալման կենտրոն Վերածննդի դարաշրջանի մեծագույն նվաճումն այն է, որ առաջին անգամ բացահայտեց և լույս աշխարհ հանեց մարդուն՝ իր ամբողջ էությամբ: Սկզբից ևեթ այդ ժամանակաշրջանը ուժեղ կերպով զարգացրեց անհատականությունը, հետո մարդու մեջ արթնացրեց ծայրահեղ ջանասիրություն և բազմակողմանի իմացություն: Անհատականության զարգացումը էապես կապված էր ինքն իրեն ճանաչման, ինչպես նաև ուրիշների ճանաչման հետ: Առաջին անգամ մարդը դիտվում է որպես ինքնուրույն արժեք, դառնում է հասարակության չափանիշ:
Աստվածային կատակերգություն (իլուստրացիա)
Դուդուկ. գյուղական քեֆերից մինչեւ հոլիվուդյան ֆիլմեր
Էռնեստ Հեմինգուեյ
Ես գեր չեմ, լիքն եմ. Ադել
“The Community Culture Foundation” 150 S. Glenoaks Bld. # 8047, Burbank, CA 91502 Email: culturefoundation@yahoo.com ¶É˳íáñ ÊÙµ³·Çñ` èáµ»ñï سñ·³ñÛ³Ý Chief Editor Robert Margaryan îÝûñ»Ý` سñï³ ü³ñÙ³Ýáí³ Director Marta Farmanova гٳϳñ·ã³ÛÇÝ ·ñ³ß³ñáõÙ ¨ Ó¨³íáñáõÙ òáÕÇÝ» гñáõÃÛáõÝÛ³Ý (è¸, ØáëÏí³) Computer typing and design Coxine Harutunyan (Moscow)
ÂÕóÏÇó` ²ñïÛáÙ ¶¨áñ·Û³Ý ( ÐÐ, ºñ¨³Ý) Reporter Arman Artyom Gevorgyan (Yerevan)
Ðá¹í³ÍÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳϳÛÇÝ Çñ³íáõÝùÁ å³ßïå³Ýí³Í ¿: îå³·ñí³Í ÝÛáõûñÇ ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ Ýßí³Í »Ý ÑÕٳٵ ïíÛ³É Ï³ÛùÇÝ:
»ñÃÇ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ Ñáí³Ý³íáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùµ: ÊÙµ³·ñáõÃÛáõÝÁ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝ ãÇ ÏñáõÙ ïå³·ñí³Í ·áí³½¹Ý»ñÇ ¨ ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ ÙÇßï ã¿, áñ ûñÃáõÙ ïå³·ñí³Í ÝÛáõûñÇ ·³Õ³÷³ñÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ËÙµ³·ñáõÃÛ³ÝÁ, ϳ٠˵³·ñáõÃÛáõÝÁ ÏÇëáõÙ ¿ Ñá¹í³ÍÝ»ñáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ï»ë³Ï»ïÝ»ñÁ: 2015
²åñÇÉ # 3, 2015Ã.
Վերածննդի դարաշրջանը խորտակեց միջնադարյան բարոյականության հիմքերը, առաջ քաշեց այն գաղափարը, թե արդյո՞ք երջանկությունն այս աշխարհում պետք է որոնել, ա՞յս կյանքում պետք է դրախտն ստեղծել: Երկնային հավիտենական փառքը կորցրեց իր վարկը. քրիստոնեական կրոնը խընամքով, ամենայն մանրամասնությամբ մըշակել էր մի վարդապետություն, որը խստորեն պահանջում էր՝ հրաժարվել երկրային վայելքներից, աչքերը փակել սիրո, բնության գեղեցկությունների հանդեպ, հեռու մնալ ամեն տեսակ գայթակղություններից: Չկար ազատ միտք, ինքնուրույն կարծիք, սեփական կամք: Ամեն ինչ ենթարկվում էր Աստծո կամքին. վերուստ սահմանված նախախնամությունն է ամեն ինչ տնօրինում, մարդու ճակատագիրը կանխորոշված է. ինչպես Աստված սահմանել է, այնպես էլ լինելու է, ուրեմն՝ «հնազանդվի՛ր, համակերպվի՛ր բախտիդ, հլու կատարի՛ր սրբազան պատգամները»: Այդ մտածելակերպն էր տիրում միջնադարում, իսկ դա այն դարաշրջանն էր, երբ հին ավատական կարգը տեղի էր տալիս նոր ուժերին: Իտալիայում Վերածննդի դարաշրջանում տարբեր դասակարգերի ծագման տարբերակումը կորցրել էր իր նշանակությունը: Իհարկե այդ ամենին նպաստեց այն, որ առաջին անգամ բացահայտվեց մարդը՝ իր մարդկային ողջ էությամբ: Մարդկության տրամաբանական հասկացությունը գոյություն ուներ միջնադարում, սակայն հենց Վերածնունդը բացահայտեց այն: Վերածնունդը եվրոպական հումանիստական շարժման առաջին խոշոր փուլն է, որը գաղափարապես նախապատրաստեց 18-րդ դարի լուսավորական շարժումը: Եվրոպական հումանիզմի՝ որպես փիլիսոփայական շարժման կրողի, հետագա ճակատագիրը դարաշրջանի հոգևոր կյանքում կապված էր մարդու խորը հասկացության և նրա կապը շրապատող աշխարհի հետ: Հումանիստական մտածողության առաջընթացը կատարվում էր անկախ «դասական հնության վերածնության» անմիջական կապից: Այս դարաշրջանում փոխվում է մարդու խնդրի մոտեցումը: Սրա հիմքում դրված է անհատականության խորը հոգեբանական վերլուծությունը և մեծ ուշադրության է արժանանում մարդու ներաշխարհը: Մարդը այժմ չէր դիտվում որպես տրեզերական հիերարխայի գլխավոր, կենտրանական առարկա, այլ բնության կենդանի էակ՝ ոչ բարձր, ոչ ցածր մյուսներից: Դա նոր մոտեցում էր: Առաջին անգամ տեսնում ենք մարդուն, որն ապրում է իր խելքով, գործում է բանականությամբ, հավատում է իր ուժերին, գիտակցում է, որ իրավունք ունի պահանջելու, որ հաշվի նստեն իր հետ, հարգեն իր իրավունքները: Նոր հումանիստական ուսմունքի բնորոշ գիծը ինչպես քրիստոնեական, այնպես էլ հումանիստական մարդակենտրոնության հաղթահարումն էր: Մարդը վերադառնում է բնությանը և դադարում է լինել աշխարհայացքի կենտրոն, թե՛ ասվածաբանական, թե՛ հումանիստական իմաստով: Հումանիստական մարդաբանության խնդիրները քննարկվում է ֆրանսիացի մտածող Միշել դը Մոնտենի «Փորձեր» աշխատության մեջ: Մոնտեն ստեղծում է իր յուրօրինակ, սակայն ոչ համակարգված ուսմունք մարդու և աշխարհի մասին, որը իր ուրույն տեղն է զբաղեցնում ոչ միայն համաշխարհային գրականության, այլև Վերածննդի դարաշրջանի փիլիսոփայական մտքում: «Փորձեր»-ում խոսքը գնում է սովորական մարդու մասին:
2
Մարդու անհատականության, նրա ներաշխարհի նկատմամբ հետաքրքրությունը ոչ միայն հայտարարվեց, այլ իրագործվեց իր ամբողջ խորությամբ: Մոնտենի մարդաբանության մեջ մարդը մաքրագործվում է Աստծու կողմից նախասահմանված գերբնական հիերարխիայի արժեքներից և վերադառնում է բնության մատերիային, որպես նրա պտուղներից մեկը, բաժանելով նրան մասերի: Միայն երևակայության միջոցով է մարդը իրեն հավասարեցնում Աստծուն, վերագրում իրեն աստվածային հատկություններ, առանձնացնում է իրեն բազմաթիվ այլ էակներից: Մարդու իսկական արժանապատվությունը բնականից մինչ աստվածայինի բարձրացումն չէ, այլ գիտակցումը, որ նա համարվում է վսեմ, հավերժ, շարունակական, փոփոխվող բնության մի մասը: Մոնտենի փիլիսոփայության մեջ մարդու ազատությունը կիրականացվի միայն այն դեպքում, երբ նա կընդունի բնության օրենքները՝ ապրելով և գործելով դրանց համաձայն: Նա ժխտում է Աստծո կապը մարդկանց գործերի և արարքներ հետ:
Դանթե Ալիգերի
Վերածննդի դարաշրջանի փիլիսոփայական մշակույթի ակունքներում կանգնած է Դանթե Ալիգերին. միջնադարի վերջին բանաստեղծը և միաժամանակ նոր ժամանակաշըրջանի առաջին բանաստեղծը: Իր ստեղծագործություններում Դանթեն նոր խոսք ու նոր մտածողություն բերեց: Դրա հետ միասին Դանթեն մշակում է նոր էթիկական չափանիշ, որի համաձայն ազնվությունը որոշվում է անձնական արժանիքներով և ոչ թե ծագումով, տիտղոսով կամ դիրքով. Մարդու ազնվությունը իր արարքների մեջ է, որով կարող է նմանվել Արարչին: Մարդու բնությունը այնքան բարձր է, որ եթե մարդու էությունը բնորոշող բնական և հոգևոր պատճառները փոխադարձ համաձայնության գան, կմարմնավորվեր, ինչպես երկրորդ աստված: Ըստ Դանթեի օգտվելով իրեն տրված ազատությունից, մարդը կարող է հասնել երկրային սխրագործության, կատարել իր երկրային առաքելությունը: Մարդու մասին Դանթեի ուսմունքը իր արտահայտությունը գտավ ոչ միայն իր փիլիսոփայության տեսական ձևերում, այլ նաև նրա «Աստվածային կատակերգության» մեջ: Այն ստեղծում է մարդու արժանապատվության առաջին օրհներգը և նոր ուղի է հարթում հումանիստական մարդաբանության համար: Պոեմի կերպարները հստակորեն գծագրված բնավորություններ են, անհատական դիմանկարներով ու ճակատագրերով: Բնական գույներով նրանք բոլորովին տարբերվում են միջնադարյան գրականության վերացական կերպարներից:
Հերոսների կենդանի, բնական լինելը, շոշափելիությունը, հոգեբանական վերլուծությունները, հետաքրքրությունը մարդու ճակատագրով, բնությամբ և այլն, այնպիսի ռեալիստական հատկություններ են, որոնք Դանթեին կապում են Վերածննդի ռեալիստական գրականության հետ: Բայց և այնպես Դանթեն կագնած է երկու դարաշրջանների սահմանագըլխին: Եթե միջնադարում մարդը համարվում էր մեղսագործ և աստվածային խաղալիք, ապա Վերածննդի դարաշրջանում հումանիզմը նոր ուղի է հարթում մարդաբանության համար՝ ուշադրություն դարձնելով մարդկային անհատականության ներաշխարհին, տիեզերքում մարդու տեղին: Հումանիստական փիլիսոփայության այս նոր ուղղությունը, որի կենտրոնում մարդկային անհատականության աշխարհն ու երկրային գոյությունն էր՝ իր երկրային կրքերով և մարդկային ձգտումներով իր տեղը գտավ Ֆրանչեսկո Պետրարկայի փիլիսոփայության մեջ: Նոր հումանիստական փիլիսոփայության համակարգում մարդու երկրային գոյության մեջ կարևոր տեղ էր զբաղեցնում ձգտումը երկրային փառքի, սեփական անվան անմահությանը: Պետրարկան այդ ձգտումը համարում է մարդկային էության ազնիվ հատկություն: Նա երկրային հոգսերը համարում է մարդկային կարևորագույն սըխրանքներից մեկը: Մարդու երկրային կյանքը գրավում է հումանիստների ուշադրությունը: Հումանիստական փիլիսոփայության մեջ աշխարհը ոչ թե լացի և տխրության հովիտ է, այլ մարդկային գործունեության բնագավառ: Հումանիստները որպես կանոն չեն ժխտում ոչ Աստծու կողմից մարդու արարումը, ոչ էլ հոգու անմահությունը: Մարդու մասին իրենց ուսմունքում նրանք առաջին հերթին ելնում են մարդու բնության պատկերացումներից: Հիմք ընդունելով մարդու բնությունը՝ նրանք ձևավորեցին մարդկային բարոյականության, մարդկային արժանապատվության նոր գաղափարներ: Հումանիստական գաղափարախոսությունն ուղղված էր միջնադարյան կրոնամիստիկական մտածողության դեմ. գիտությունն ազատվում է եկեղեցուց, հետազոտության առարկան դառնում է իրական աշխարհը, բնությունը մարդը:
Կշարունակենք հաջորդ համարում...
Դուդուկ. գյուղական քեֆերից մինչեւ հոլիվուդյան ֆիլմեր «Դուդուկը միակ գործիքն է, որ ինձ ստիպում է արտասվել» Արամ Խաչատրյան Ինչպես է ստեղծվում դուդուկը Վարպետ Ռուբիկի օրն այսպես է սկսվում. մեկ գավաթ սեւ սուրճը դիմացը' սեղանին, ծխախոտը ձեռքին հարմարավետ տեղավորվում է աթոռին, փակում է աչքերը ու սկսում մտքում ուրվագծել ապագա գործիքը: Սակայն, ամեն օրը չէ, որ այսպես է սկսվում. միայն, երբ մուսան տեղն է լինում, որովհետեւ վարպետի պնդմամբ՝ դուդուկ պետք է պատրաստես, երբ մեծ ցանկություն ունես, այլապես գործիքը հոգի չի ունենա:
²åñÇÉ # 3, 2015Ã.
Հետո վարպետ Ռուբիկը փորձում է արդեն պատրաստած գործիքների հնչողությունը. դուդուկը կիսով չափ կորչում է նրա խոշոր ձեռքերում, ու ծորուն մեղեդին տարածվում է արվեստանոցում: Հիմա արդեն կարելի է գնալ դեպի հաստոցներն ու գործիքները: Վարպետ Ռուբիկն արդեն քառասունհինգ տարի դուդուկ է պատրաստում: Նա ինքնուս է: Հինգ տասնյակ տարի առաջ նա հարազատ Երրորդ մասի բաղերում իրենց կովերին էր արածեցնում, հետն էլ, որ չձանձրանա, նվագում ինքնաշեն շվին: Այնտեղ նրան տեսնում է երաժիշտ Ավետիքյանը եւ հրավիրում նվագելու Երեւանի Երրորդ մասի Մշակույթի պալատում: Պատանի հովիվը համաձայնում է ու պալատում նվագելու ընթացքում տարվում է նաեւ դուդուկով: «Այն ժամանակ, 1950-ականների վերջն էր,հիշում է վարպետ Ռուբիկը,-շվի Հայաստանում երկու հոգի էր պատրաստում՝ Կոնդի Հարութը եւ Լենինականի Թաթոսը: Նրանք գործիքը պատրաստում էին մոտավորապես, երաժիշտն ինքը պիտի լարեր եւ կարգավորեր ձայնը: Դուդուկներն էլ այն ժամանակ պատրաստում էին բազարի դռան մոտ ոչ կոմպետենտ մարդիկ: Հազվագյուտ մարդիկ էին դուդուկ նվագում: Դուդուկն այնքան չճարվող էր, որ մեծ դուդուկահար Վաչե Հովսեփյանը մի ղամիշ ուներ, տարիներ դրանով էր նվագում, վերջում հնությունից ձեռքի մեջ փշրվեց»: Կրթությամբ ինժեներմեխանիկ պատանին որոշում է ինքն իր համար դուդուկ պատրաստել: Տարիների ընթացքում փորձում է տարբեր փայտատեսակներ, փչացնում բազում գործիքներ: Փորձարկումների արդյունքները կիսանկուղային հարկում գտնվող այս արվեստանոցում են՝ առաջին պատմական դուդուկներից մինչեւ մեր օրերի կատարելագործված նվագարանները: Առաջին դուդուկը բաղկացած է մեկ ամբողջական մասից: Սկզբում նրա վրա ինը անցք էր արվում. յոթը' դիմային կողմում, երկուսը' հետեւի մասում, հետո անցքերը դարձան տասը. ըւթը' դիմացից, երկուսը' հետեւից: Առաջին դուդուկները պատրաստել են եղեգնից կամ, ժողովրդական լեզվով ասած, ղամիշից: «Ղամիշը ջրաբույս է,ասում է վարպետ Ռուբիկը,-այսինքն՝ խոնավության նկատմամբ շատ զգայուն է: Երբ բույսն իր մեջ ջուր է քաշում, նրա պարամետրերը փոխվում են, այն դեֆորմացվում է: Պարամետրերի փոփոխության հետեւանքով, պարզ է, ձայնն էլ է փոխվում, այսինքն՝ ընդհանուր լարվածքը, ձայնային ճշտությունը կամ բարձրանում է, կամ' ցածրանում»: Այս անհարմարությունը հետագայում վերացրել են. ձայնաշարը սկսել են պատրաստել փայտից, իսկ ձայնարտադրիչը՝ եղեգնից: Հայաստանում ամենալավ, «ճիշտ» դուդուկները պատրաստում են ծիրանի փայտից. ծառն էլ պետք է ծեր լինի, մոտ հիսունվաթսուն տարեկան: «Երբ ծառը տարիքն առնում է, նրա բջիջները մահանում են. դա ամենահարմար ծառն է դուդուկի համար: Այդպիսի փայտը շատ ծանր է, եթե խոնավություն է կլանում, առաջին շերտից այն կողմ չի թողնում թափանցի, չորանալուց
3
հետո էլ չի դեֆորմացվում: Ծիրանի փայտն էլ այնքան ամրություն պիտի ունենա, որ ձայնարտադրիչից դուրս եկող ձայնի տեմբրը գեղեցիկ լինի»,-ասում է վարպետը: Դուդուկին բնորոշ փափուկ տեմբրը պայմանավորված է նաեւ ծառի տարեկաններով՝ կտրվածքի վրա զուգահեռ օղակներով: Դրանցով է որոշվում ծառի տարիքը եւ որակը: Եթե ծառի սնունդն առատ է եղել, տարեկանները հեռու-հեռու են դասավորված, եւ փայտի խտությունն ավելի մեծ է: Ամենալավ ծիրանենին համարվում է Աշտարակինը եւ Օշականինը: Այնտեղ հողը շեկ է եւ ջրվում է բնականորեն՝ անձրեւներով: «Դուդուկի համար փայտը պետք է կտրել տարեկաններին զուգահեռ: Այդպես դուդուկի հնչողությունը գեղեցիկ է լինում: Հակառակ դեպքում ձայնը սուր ու բարձր է. այդպես պատրաստվում է պարային մեղեդիների համար նախատեսված դուդուկը: Կտրելուց հետո փայտը պիտի չորացվի մութ տեղում, որտեղ միջանցիկ քամի չի խաղում: Չորացման պրոցեսը տեւում է մեկից երեք տարի: Հետո փայտից կտրվում են քառակուսի ձողեր, նշվում են կենտրոնները, կլորացվում են հաստոցի վրա, շաղափով բացվում են անցքերը, պատրաստվում է գլխիկը, որտեղ պետք է մտնի ձայնարտադրիչը, բացվում են անցքերը, եւ վերջում մատխալ կոչվող գործիքով ներսից ուղղվում է ձայնը: Հետո պատրաստվում է ձայնարտադրիչը կամ եղեգը: Եղեգը լինում է երկու տեսակի՝ արու եւ էգ: Էգ տեսակը թույլ է, հնազանդ, ինչպես կինը, եւ լավագույնն է ձայնարտադրիչի պատրաստման համար: Ամենալավ եղեգը աճում է Գյանջայում, Արաքսի ափին: Դե հիմա այնտեղ չենք կարող գնալ, բավարարվում ենք տեղական եղեգով, որն այդքան էլ լավը չէ. այն բերում են Ղամշլուից կամ Ղարաբաղից: Եղեգը պետք է քաղել ուշ աշնանը, երբ բույսը քուն է մտնում: Այն նույնպես չորացնելուց հետո կտրում են ձայնարտադրիչի իրանը եւ գոտիկը, որը կարգավորում է ձայնը»,-շարունակում է պատմել վարպետը:
Մոդեռնիզացված դուդուկը
Դասական դուդուկի դիապազոնը մեկ օկտավա է, ինչն, իհարկե, սահմանափակում է դուդուկի նվագարանային ցանկը: Դուդուկահար, հայտնի մուղամագետ Գեորգի Մինասովը գտել է լուծումը. երկարացրել է փողը եւ ավելացրել է դասական դուդուկի վրա առկա անցքերի թիվը: Նրա կատարելագործված դուդուկն ունի տասնչորս անցք. ութը' դիմային, վեցը՝ հակառակ կողմում: Ետնամասի անցքերը փակված են կափույրներով: Սկզբում դուդուկը պատրաստում է խառատը, հետո Մինասովի որդին՝ Միշա Մինասովը, արվեստանոցում ավելացնում է կափույրները: Այս կատարելագործված դուդուկի դիապազոնը մեկուկես, երկու կամ երեք օկտավա է: Սա հնարավորություն է ընձեռում դուդուկով նվագել բոլոր գամմաները, մուղամներ, դասական ստեղծագործություններ կատարել, ինչն անհնար է դասական դուդուկով: Մինասովը ոչ միայն կատարելագործել է ավանդական դուդուկը, այլեւ ստեղծել է մի քանի նոր նվագարաններ՝ բաս, տենոր եւ բարիտոն դուդուկներ: Մինասովի նորամուծությունները շատերը, հատկապես հայ երաժիշտները, չեն ընդունում: «Դուդուկին կափույրներ ավելացնելիս կարելի է ստանալ հոբոյ կամ կլարնետ: Այդ գործիքներն արդեն կան աշխարհում: Դուդուկի կարեւոր առանձնահատկությունն այն է, որ այն զարգացել է ոչ տեխնիկական ճանապարհով: Դրա շնորհիվ դուդուկը կարծես շատ ավելի հին բան է ասում, մեր նախնիների ձայնն է հասցնում մեզ,-կարծում է կոմպոզիտոր Վաչե Շարաֆյանը: «Դուդուկը պետք չէ եվրոպականացնել, արտասահմանցիներն էլ են այն սիրում անաղարտ վիճակում»,-ասում է Գեւորգ Դաբաղյանը: Գեորգի Մինասովը միանգամայն հանգիստ է վերաբերվում նման կարծիքներին: «Կլարնետն ամենասկզբում ունեցել է հինգ անցք, այն կլարնետը, որն ունենք այսօր, ձեւավորվել է աստիճանաբար: Դուդուկի վրա էլ է նախկինում եղել երկու-երեք անցք: Ժամանակն առաջ է գնում, ամեն ինչ զարգանում է, դուդուկն էլ հետ չպիտի մնա: Ամեն ինչի նորը սկզբում շատ դժվար է ընդունվում: Ես համոզված եմ, որ մի քանի տարի անց իմ կատարելագործված դուդուկներն էլ կլինեն այնքան սովորական ու ընդունելի, ինչպես դասական դուդուկը»,-ասում է Գ. Մինասովը:
Որտեղի՞ց է եկել դուդուկը «Դուդուկը ազգային գործիքներից միակ մաքուր հայկական ծագում ունեցող գործիքն է»,- միաձայն պնդում են դուդուկահարները, այն պատրաստողները եւ սիրահարները:
²åñÇÉ # 3, 2015Ã.
Մնացած գործիքները եկել են արաբական եւ Մետաքսե ճանապարհին գտնվող երկրներից: Հայերն էլ իրենց հերթին ճանապարհորդելիս դուդուկը տարել են Պարսկաստան, Թուրքիա, Բալկաններ, Ադրբեջան, Միջին Արեւելք: Դարերի ընթացքում դուդուկն այս երկրներում կրել է որոշակի փոփոխություններ, հիմնականում' լարման ձեւերի եւ անցքերի քանակի առումով: Վրաստանում այն անվանում են դուդուկի, Թուրքիայում՝ մեյ, Ադրբեջանում՝ բալաբան եւ այլն: Դուդուկի «մաքուր հայկական» լինելու անվիճելի ապացույցը, որ բերում են այս պնդման ջատագովները, գործիքի հնչողությունն է. դուդուկն արտահայտում է հայի հոգին, պատմությունը, անցյալը, ներկան ու ապագան: Ո չ մի գործիք ունակ չէ հայերի մասին պատմել այնպես անկեղծ եւ պերճախոս, ինչպես դուդուկը: «Դուդուկը եւ՛ պարզ է իր տեսակի մեջ, եւ՛ բարդ, ինչպես բնությունը ,-ասում է Գեւորգ Դաբաղյանը : Դուդուկը բնության ցողից, հնչյունից, քամուց, արեւից ծնված բեկոր է, անկեղծ, բնական եւ համամարդկային»: «Ամերիկացիները, ճապոնացիները բազմիցըս փորձել են վերարտադրել դուդուկի ձայնը սինթեզատորի վրա, եւ դա նրանց երբեք չի հաջողվել մինչեւ վերջ. սա նշանակում է, որ դուդուկն աստվածատուր գործիք է»,-ասում է Ջիվան Գա սպարյանը: Հնարավոր է եւ այդպես է. հատկապես, եթե հաշվի առնենք, որ դուդուկի ստեղծման ժամանակը հայտնի չէ ոչ ոքի: Սակայն առասպելները դրա շուրջ' որքան ուզես: Ոմանք պնդում են, որ դուդուկն առաջացել է հազար տարի առաջ նախքան Քրիստոսի ծնունդը, նույնիսկ նախքան հնագույն Ուրարտու թագավորությունը: Մատենադարանի մատյաններում կան մանրանկարներ, որտեղ մարդիկ փողային գործիքներ են նվագում: Դուդուկն իր բնույթով, տեսակով, մտածողությամբ այնքան հայկական է, որ կարելի է ենթադրել, թե դա դուդուկ է կամ դուդուկի նախահայրը: Ոմանք ավելի հեռու են գնում՝ պնդելով, որ դուդուկ նվագել են դեռ Նոյան տապանում: Վարկածներից մեկն ասում է, որ դուդուկն ի սկզբանե կոչվել է ծիրանափող եւ դուդուկ դարձել է ռուսների «թեթեւ ձեռքով», 1920ական թվականներին, որոնք դժվարանում էին արտասանել այս բարդ անունը, եւ այն ձեւափոխեցին ռուսական «դուդկա» բառից: 1990-ականներին մի խումբ հայ երկրաբաններ հայտնաբերեցին փողային գործիք՝ պատրաստված արագիլի ոտքի ոսկորից: Գիտնականները պնդում են, որ դա հենց դուդուկի նախահայրն է: Աստված գիտե' ո՞րն է այստեղ առասպել, եւ ո՞րը՝ իրականություն: Հայտնի է սակայն, որ դուդուկն իր այսօրվա տեսքով հայ երաժըշտագետ, տեսաբան Վարդան Բունիի պատրաստած տարբերակն է, ով քսաներորդ դարի երեսունական թվականներին ստեղծեց դուդուկի բունիֆոն կոչված տեսակը՝ Ա շարով կամ լյա դուդուկը. այն հատկապես հարուստ է հնչողությամբ եւ տարածված է ողջ
4
աշխարհում: Ասում են, թե նախկինում դուդուկին լուրջ չէին վերաբերվում եւ նույնիսկ աղջիկ չէին տալիս դուդուկահարներին՝ նրանց արհամարհաբար անվանելով զուռնաչիներ: Դուդուկի վերելքի մեջ նշանակալից է եղել մեծ դուդուկահարներ Լեւոն Մադոյանի եւ Մարգար Մարգարյանի դերը, ովքեր առաջին անգամ բեմ են հանել դուդուկը: Այսօր Հայաստանում դուդուկ նվագում են հայերի համար ամենաուրախ եւ ամենատխուր արարողություններին՝ հարսանիքին եւ թաղմանը: Համերգներին, տոնակատարություններին եւ թաղումներին սովորաբար լինում է երկու դուդուկահար՝ մենակատարը եւ դամքաշը: «Դամ» նշանակում է շնչառություն, նվագակցում, արեւելյան երաժըշտության մեջ՝ մեղեդու համահնչյունություն: Դամքաշն, այսպես ասած, ֆոն է ստեղծում մենակատարի համար:
Դուդուկը եւ աշխարհը
Այսօր դուդուկը շատ տարածված է հոլիվուդյան ֆիլմերի սաունդթրեքերում: Այդ միտումը սկսվեց 1988 թվականին «Քրիստոսի վերջին գայթակղությունը» ֆիլմով, որի երաժշտության հեղինակն էր Փիթեր Գաբրիելը: Նա ֆիլմում օգտագործեց Վաչե Հովսեփյանի դուդուկի երաժշտությունը: Հետո եղավ «Ագռավը», «Զենա, ռազմական արքայադուստրը», «Հալկը»: Դուդուկը հնչել է բազում, այսպես կոչված, դրամարկղային ռեկորդակիր ֆիլմերում՝ Մել Գիբսոնի «Քրիստոսի չարչարանքները», «Գլադիատորը», «Ալեքսանդրը», «Սիրիանա», «Մյունխեն», «Եվգենի Օնեգին», «Արարատ»: Իհարկե, աղմկահարույց «Դա Վինչիի գաղտնագիրը» ստեղծողները նույնպես զերծ չեն մնացել դուդուկը ֆիլմում օգտագործելուց ( նվագում է Ջիվան Գասպարյանը): «Քրիստոսի չարչարանքները» ֆիլմի երաժշտության հեղինակ Ջոն Դեբնին դուդուկը նմանեցրել է մարդկային ձայնին եւ այն անվանել անդրադարձ հեռու անցյալին եւ հեռավոր երկըրներին: Իսկ ֆիլմի դուդուկահար Փեդրո Յուսթեյչն ասել է. «Կան բաներ, որոնք վեր են աշխարհագրությունից եւ տարեգրությունից, եւ դուդուկը դրանցից մեկն է»: Յուսթեյչը սկսել է դուդուկ ուսումնասիրել 1994 թվականից, Ջիվան Գա սպարյանի մոտ,
ում հանդիպել է Լոս Անջելեսում: Մինչ այդ նա նվագում էր տարբեր փողային գործիքներ, սակայն հիմա դուդուկը գերակըշռում է նրա նվագացանկում: Չափազանցություն չի լինի ասել, որ Յուսթեյչը մեծ ավանդ ունի դուդուկի տարածման գործում: Յուսթեյչի՝ դուդուկի հետ կապված սիրելի պատմություններից է այս մեկը. 2002 թվականին Յուսթեյչը Լոնդոնում նվագում է Ռավի Շանկարի հետ Ջորջ Հարիսոնի հիշատակին նվիրված համերգում: Շանկարը գրել էր դուդուկի սոլո նրա համար: Համերգին ներկա Փոլ Մաքարթնին Շանկարին խնդրում է իրեն ծանոթացնել «այդ հնդիկ երաժշտի հետ, ով նվագում է այդ թախծալի հնդկական գործիքը»: «Երաժիշտը վենեսուելացի է,-պատասխանում է Շանկարը,-իսկ գործիքը Հայաստանից է»: Այդպես Մաքարթնին հրավիրում է երաժշտին նվագելու իր վերջին ալբոմում՝ «Քաոսը եւ արարումը պարտեզում», «Ջեննի Ռեն» երգում: Իսկ «Գլադիատորում», «Ռուսական տանը» եւ երեսունից ավելի այլ ֆիլմերում հնչում է Ջիվան Գասպարյանի դուդուկը: Նրանում, որ Ջ. Գասպարյանն ու իր դուդուկը հայտնի դարձան ողջ աշխարհին, կրկին խառն է Փիթեր Գաբրիելի մատը: «1982 թվականին Բրայան Ինոն եւ Փիթեր Գաբրիելը եկան Մոսկվա եւ որոշեցին լսել սովետական բոլոր տասնհինգ հանրապետությունների ժողգործիքները,-պատմում է Ջիվան Գասպարյանը:-Այն ժամանակ գրամոֆոնային ձայնագրություններն անում էին միայն Մոսկվայում, Համամիութենական Ֆոնդում: Հայաստանի դուդուկահարներից այնտեղ ձայնագրվում էր միայն Վաչե Հովսեփյանը եւ ես: Ձայնագրություններս հավանեցին եւ վաճառեցին անգլիացիներին: Նրանք ինձ հրավիրեցին Լոնդոն, ուր ունեցա առաջին համերգս անգլիական եկեղեցում, որն այժմ դարձել է հայկական եկեղեցի: Նախատեսված երեք համերգի փոխարեն նվագեցի տասը»: 1985 թվականին Հայաստանում կայացավ Ջիվան Գասպարյանի մենահամերգը: Իր հավաստմամբ' մինչ այդ դուդուկի մենահամերգ երբեք չէր եղել, միայն նվագում էին մեկ, երկու գործեր նվագախմբում համերգների ընթացքում: Հետո եղան հրավերներ հոլիվուդյան ֆիլմերից, ձայնագրություններ Լայոնել Ռիչիի, Բրայան Ինոյի, «Քրոնոս» քառյակի, Բրայան Մեյի, Սթինգի եւ ուրիշների հետ: Հիմա երգում կամ ֆիլմում դուդուկ ունենալը դարձել է գրեթե հաջողության գրավական: Ընդ որում, բոլորովին հաշվի չի առնվում' տեղի՞ն է, արդյոք, դուդուկի երաժշտության օգտագործումն այս կամ այն ստեղծագործությունում: Իսկ ինչը պոպուլյար է, սպառնալիքի տակ է: ՅՈՒՆԵՍԿՈ-ն ունի ազգային արժեքների պահպանմանը միտված ծրագիր՝ «Մարդկության ոչ նյութական մշակութային ժառանգության գլուխգործոցներ»: Անցյալ տարի դուդուկի երաժշտությունն էլ ընդգրկվեց այդ գլուխգործոցների շարքում: Ծրագրի մշակման եւ իրականացման վրա (պատմական եւ գիտական վերլուծություններ, ֆիլմ, ինտերնետային էջ) մոտ մեկ տարի աշխատել են կոմպոզիտոր Վաչե Շարաֆյանը եւ դուդուկահար Գեւորգ Դաբաղյանը («Արարատ»): Նրանք երկուսն էլ ընդգրկված են աշխարհահռչակ չինացի թավջութակահար Հո Յո Մայի «Մետաքսի ճանապարհ» ծրագրում, որը հավաքել է «Մետաքսե ճանապարհին» երբեմնի գտնվող երկրների երաժիշտներին եւ նրանց ելույթներն է կազմակերպում աշխարհի հռչակավոր բեմերում: ՅՈՒՆԵՍԿՈ-ի համար պատրաստած ծրագրի հիմնական նպատակը հենց հայկական դուդուկը, հայ մարդու հոգում եւ կենցաղում
²åñÇÉ # 3, 2015Ã.
5
նրա տեղը ցույց տալն է: «Դուդուկ նվագելու տեսակները տարբեր են տարբեր ազգերի մոտ: Հայկական դուդուկի հնչողությունը տարբերվում է շնորհիվ դուդուկահարի տեխնիկայի,-ասում է Վաչե Շարաֆյանը:-Հայկական դուդուկն ընդունվել է բոլորի կողմից իր անկեղծության շնորհիվ: Դուդուկը մեր ազգն է ներկայացնում, մեր անցյալն ու ներկան, որի մեջ կա ուժ, թախիծ, հաղթանակ: Ու կա ապագա, գալիք»:
Դուդուկը եւ Հայաստանը Ծրագիրը, միգուցե, նպաստի նաեւ դուդուկի հեղինակության բարձրացմանը Հայաստանում: Դուդուկ պատրաստող վարպետ Ռուբիկը պատմում է իր սիրելի կատակներից մեկը. «Դհոլչին, դուդուկահարն ու քամանչահարը գնում են թագավորի մոտ: Լավ չեն նվագում, թագավորը ամեն մեկին հրամայում է իր գործիքով խփել իր գլխին եւ ուղարկում է հետ: Մի քանի օր հետո նորից է նրանց կանչում, այս անգամ շատ լավ են նվագում, ասում է' դե ամեն մարդ թող իր գործիքով ոսկի վերցնի իր համար: Դհոլչին եւ քամանչահարը պոռթում են իրենց գործիքների երեսը, մի բոլ ոսկի են վերցնում, դուդուկը մի հատ էլ չի կարողանում վերցնի: «Արա,-ասում է,-գլխիս շիշկա խփելու համար մի հատ ես, իսկ ոսկի մի հատիկ էլ չես կարող վերցնել»»: Հայաստանում դուդուկն ավելի ու ավելի դրսեւորվում է որպես «թաղումների գործիք»: «Թաղումներին «նվագող» դուդուկահարները եւ վերնիսաժում դուդուկ վաճառողներն իսկական աղետ են դուդուկի համար,-ասում է վարպետ Ռուբիկը,-նրանք աղավաղում են գործիքը եւ գցում են դուդուկի որակը: Հիմա ես դուդուկ հիմնականում պատրաստում եմ արտասահմանցիների համար, հայերի մոտ դուդուկի պահանջարկը նվազել է, երիտասարդներն առհասարակ խելքները տվել են արեւմտյան երաժշտությանը»: Սակայն ամեն ինչ այդքան մռայլ չէ: Կա Գայանեն Գեորգի Մինասովի աշակերտուհին, ով ամբողջ կյանքում սիրահարված լինելով դուդուկին' ի վերջո որոշել է նվագել սովորել: Հիմա իրավաբանական ֆակուլտետի ուսանողուհին երազում է մի օր դուդուկը միախառնել հիփ հոփին ու այդպիսով դեպի գործիքը գրավել ավելի ու ավելի շատ երիտասարդների ուշադրությունը: Կա Գեւորգ Դաբաղյանի տասներկուամյա աշակերտ Հարությունը, որը երազում է նվագել Վաչե Հովսեփյանի նման եւ նրա նման շարժել մարդկանց սրտերը: Թեպետ Կոմիտասի անվան Կոնսերվատորիայում դուդուկին տրամադրված է մեծ լսարան, սակայն դուդուկի դպրոց Հայաստանում չկա: Ջիվան Գասպարյանը մտադիր է բացել այդպիսի դպրոց որբ ու փողոցային երեխաների համար, որոնց հետ, իհարկե, կուսանեն բոլոր ցանկացողները: Hetq.am
Հասմիկ Հովհաննիսյան
Էռնեստ Հեմինգուեյ
Հեմինգուեյի խոշորագույն գրական ստեղծագործությունները, ինչպիսիք են «Երբ ծագում է արևը», «Հրաժեշտ զենքին», «Ծերունին և ծովը», «Ու՞մ մահն է գուժում զանգը» և այլն, նրան համաշխարհային ճանաչում, Պուլիտցերյան և Նոբելյան մրցանակներ են բերել: Հեմինգուեյի ստեղծագործությունները հաճախ արտացոլում են նրա` արկածներով լի կյանքի իրադարձությունները և նկարագրում են պատերազմի, որսի, ձկնորսության և ցլամարտի ընթացքում նրա ապրած զգացմունքներն ու ապրումները: Հեմինգուեյի ապրած կյանքը անվանում էին ապստամբություն իր բուրժուական ծագման և դաստիարակության դեմ: Հեմինգուեյը բժշկի որդի էր և մեծացել էր Չիկագոյի արվարձաններում, որտեղ գերիշխում էին կանայք: Տարիներ շարունակ մայրը ստիպում էր որդուն կրել ավագ քույրերից բաժին հասած հագուստը: 15 տարեկանում Էռնետսը փախչում է տանից, սակայն վերադառնում է` շարունակելու ուսումը: Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո, որի ժամանակ Հեմինգուեյը շտապ օգնության վարորդ էր աշխատում, նա տեղափոխվում է Փարիզ` աշխատելու որպես լրագրող: Հենց այնտեղ նա ստեղծեց իր գրական ոճն ու առաջին հաջողության և գրական ճանաչման հասավ: Հասարակության ուշադրության կենտրոնում հայտնվելով` նա մեծ ջանքեր գործադրեց, որպեսզի սկզբից կերտի, ապա շարունակի պահել խիզախ և արկածախնդիր զինվորի իր համբավը, ով սիրում էր բռնցքամարտ, որս, ձկնորսություն և ցլամարտ: Երբ 1960-ին Ֆիդել Կաստրոն գրավեց Կուբայի իշխանությունը, Հեմինգուեյը տեղափոխվեց Այդահո նահանգ: Կուբինական իր ֆերմայի կորուստը նա շատ ծանր տարավ: Նա ծանր ընկճախտ էր տանում և գրեթե դադարեց գրելը: Երկու անգամ էլ Մայոյի հիվանդանոցում էլեկտրոշոկային թերապիայի կուրս ստացավ: Հիվանդանոցից վերադառնալուց երկու օր անց Հեմինգուեյն ինքնասպան եղավ: Հեմինգուեյը միշտ ձգտում էր անել ամենը, որպեսզի պահի ու ամրապնդի մեծն սիրեկանի իր համբավը: Նա պատմում էր, որ երիտասարդ տարիքում, Փարիզում, նա օրական երեք անգամ սիրով էր զբաղվում: Մինչդեռ Հեմինգուեյի ծնողները պատմում էին, որ նա սկսել է ժամադրվել շատ ուշ` դպրոցի ավագ դասարաններում: Նա չորս անգամ ամուսնացած էր եղել և երեք որդի ուներ: Երրորդ կինը` Մարթա Ջելհորնը մի անգամ խոստովանել է, որ Հեմինգուեյը գրելուց բացի ոչ մի դրական կողմ չուներ: Իսկ իր վերջին ամուսնությունը Հեմինգուեյն անվանել էր իր կյանքի մեծագույն սխալը: Իր նամակներում Հեմինգուեյը պատմում էր իր սեքսուալ ընկերների բազմազանության մասին, սակայն որոշ ժամանակակիցներ կասկածի էին ենթարկում այն, ինչում Հեմինգուեյը ցանկանում էր համոզել նրանց: Նրանք անգամ կասկած ունեին, որ Հեմինգուեյը գաղտնի համասեռամոլ էր: Իհարկե ոչ մի ապացույց չկար, որ Հեմինգուեյը երբևէ համասեռական որևէ կապ է ունեցել: Ինքը գրողը պատմում էր, որ իր կյանքում ընդամենը մեկ անգամ մի տղամարդ նրան
կոնկրետ առաջարկով դիմել էր: Սեռական հարաբերություններում Հեմինգուեյը նախընտրում էր չպաշտպանվել: Նա միշտ գերադասում էր գործ ունենալ այնպիսի կանանց հետ, ովքեր համաձայն էին «ռիսկի դիմել»: Սեռական ակտի ժամանակ Հեմինգուեյը գրեթե երբեք չէր փայլում իր կարողություններում, իսկ երբեմն նաև տառապում էր իմպոտենցիայով, որը ծագում էր սթրեսային իրավիճակների պատճառով: Առաջին կնոջ` Հեդլի Ռիչարդսոնի հետ անցկացրած առաջին մի քանի տարին գրեթե իդեալական էին: Նրանց ընտանիքը քայքայվեց, երբ Հեմինգուեյը ծանոթացավ հիասքանչ Պոլին Պֆայֆերի հետ: Մինչև կյանքի վերջ Հեմինգուեյը Հեդլիից ամուսնալուծությունը համարում էր իր կյանքի մեծագույն մեղքը: Պոլինի հետ ամուսնական կյանքը պաշտոնապես տևեց 12 տարի, թեև նրանք շատ ավելի վաղուց դադարել էին միասին ապրել: Նրանց ամուսնությունը քայքայվեց Հեմինգուեյի սեքսուալ անբավարարվածության պատճառով: Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Հեմինգուեյը ծանոթացավ Մարթա Ջելհորնի հետ: Նրանք արագորեն մտերմացան, սակայն փոխադարձ կիրքը շուտով անցավ: Նրանք ամուսնալուծվեցին 1945 թվականին: Դա Հեմինգուեյի ամենակարճատև ամուսնությունն էր: Հեմինգուեյի չորրորդ կինը` Մերի Ուելշւ կարծես նրա պատվերով ծնված լինել: Համբերատար, գեղեցիկ, Հեմինգուեյից ինը տարի երիտասարդ: Նրանց համատեղ կյանքը շարունակվեց մինչև Հեմինգուեյի վերջին օրերը միայն այն պատճառով, որ Մերին համբերատար տանում էր ամուսնու բոլոր արարքները: Գիտեմ ես ախր այդ կանանց: Ցանկացած կինը պրոբլեմների կույտ է,- ասում էր Հեմինգուեյը: Blog.Liberal.am | © Նյութը վերցված է Լիբերալ Բլոգ-ից
кî²øðøÆð Ես գեր չեմ, լիքն եմ. Ադել
Էմի Ուայնհաուսի մահվանից հետո բրիտանական շոուբիզնեսում պետք է բաց ձևավորվեր: Իսկ բրիտանական շոուբիզնեսը, բնության պես, բացեր չի հանդուրժում: Սակայն այն չսկսեց պարզունակորեն կերտել Էմիի կրկնօրինակը: Պետք է, որ լիներ նույն կերպ, սակայն հակառակը, անգամ ավելի լավ: Ստացվեց Ադելը: Իհարկե Ադելը հենց այնպես չհայտնվեց: Այս տարի նա համաշխարհային փառքի հասավ. նրա ձայնասկավառակը տաս անգամ պլատինե հռչակվեց, իսկ ինքը` Ադելը, ընդգրկվեց Գինեսի ռեկորդների գրքում: Սակայն Բրիտանիայում նա հայտնի էր դեռ 2008 թվականից. այդ ժամանակ 20-ամյա երգչուհին իր առաջին շրջագայության մեջ էր: Նա անգամ ստիպված էր նոր բնակարան տեղափոխվել, քանի որ հինը երկրորդ հարկում էր, և մոլի երկրպագուները բարձրանում էին պատշգամբ: Հենց նույն ժամանակ էլ Ադելին կոչեցին «նոր Ուայնհաուս»: Ինքը` Ադելը, լսել չի ուզում Ուայնհաուսի հետ համեմատվելու մասին: Նրա կուռքը Բեյոնսեն է:
6
²åñÇÉ # 3, 2015Ã.
«Ես սիրահարված եմ Բեյոնսեին, թեև լեսբուհի չեմ: Իսկ Էմիի հետ սեռից բացի ընդհանուր ոչինչ չունեմ»: Իրականում ընդհանուր շատ բան կա: Ադելը նույնպես ծնվել ու մեծացել է Լոնդոնում, անգամ ավարտել է նույն երաժշտական դպրոցը, ինչ Էմին: Էմիի պես Ադելը թողել է միջնակարգ դպրոցը 14 տարեկանում: Էմիի պես Ադելը բեմ բարձրացավ պարելու, այլ ոչ ներքնազգեստն ու սիլիկոնե կուրծքը ցուցադրելու համար: Էմիի պես Ադելը մի-փոքր վուլգար դիմախաղ ու ժեստիկուլյացիա ունի: Երկուսի ձայների մեջ էլ ծխախոտային (օրական 30 հատ) և ալկոհոլային (կարմիր գինուց չես հրաժարվի) երանգներ կան: Բայց ամեն դեպքում Ադելն իսկապես նման չէ Էմի Ուայնհաուսին: Նա ավելի շատ նման է այլ, թեև հորինված բրիտանուհուն` Բրիջիտ Ջոնսին: Նմանությունը սկսվում է հագուստի չափսից` 14, իսկ եթե ախորժակը բացվի` 18: «Մամուլն ինձ անընդհատ անհանգստացնում է այս հարցով, բայց ես դեռ դպրոցական տարիքից էլ այսպիսին էի ու չէի մտահոգվում այդ առիթով: Եթե ես երազեի հայտնվել տղամարդկանց ամսագրի շապիկին, այդ ուրիշ, բայց այսպես…» Չափսի մասին ցանկացած խոսակցություն Ադելն ավարտում է հետևյալ արտահայտությամբ. «Ուզում եմ, որ ինձ սիրեն Ադել այնպիսին, ինչպիսին ես կամ»: Բայց ավելի լավ է նրան գեր չանվանեք, նա միանգամից սկսում է կռվել. «Ես գեր չեմ, լիքն եմ, իսկ նիհարները հիվանդ են»: Իհարկե Բրիջիտ Ջոնսի օրագիրն ավելորդ կիլոգրամների մասին չէ. այն հարաբերությունների մասին է: Ադելի արվեստը նույն թեմայով օրագիր է: Տղամարդիկ սրիկա են, սակայն առանց նրանց չենք կարող: Գուցե չենք կարող, որովհետև նրանք սրիկա՞ են: Իսկ գուցե նրանք սրիկա են, քանի որ առանց նրանց չե՞նք կարող: Չնայած Էմի Ուայնհաուսն էլ նույն թեմայով էր երգում, թեև անընդհատ շեղվում էր թըմրանյութերի ու ալկոհոլի թեմաներով: Ադելը երգում է զգացմունքների մասին. նրա երգերը հուզում են անգամ նրանց, ովքեր չեն հասկանում դրանց բառերը: Իհարկե արժե նշել կլիպմեյքերների աշխատանքը. Ադելի ոճային տեսահոլովակները օգնում են ոչ անգլալեզու մարդկանց մնալ թեմայի մեջ: Դե ամեն ինչ սկսվեց կինոյի պես. Ադելը 19 տարեկան էր, երբ իմացավ, որ իր սիրելին դավաճանում է իրեն: Մտավ ակումբ, որտեղ տղան զվարճանում էր և ողջ ուժով հարվածեց նրա քթին: Ադելը դուրս թռավ ակումբից ու սկսեց վազել փողոցներով: Այդպես էլ ծնվեց Chasing Pavements երգը. առաջին ալբոմի գլխավոր հիթը: Իր բիոլոգիական հորը Ադելն այդքան էլ լավ չգիտի. նրան դաստիարակել են մայրն ու խորթ հայրերի շարքը: Բայց Ադելը ևս մեկ մայր ունի. դա սոցցանցն է: Աղջիկը լավ երգ էր գրել, ընկերներն այն տեղադրեցին սոցցանցերում, ժողովուրդը սկսեց ներբեռնել այն, հայտնըվեցին ձայնագրման ստուդիաների գործակալները: Մնացածն արդեն պատմություն է. BBC-ն Ադելին «Բրիտանիայի ձայն-2008 հռչակեց», իսկ ձայնագրման ստուդիան Ադելին հաջողությամբ մղեց նահանգներ: «19» ձայնասկավառակը հայտնվեց iTunes-ի հիթ-շքերթում, ապա նաև Գրեմիի անվանակարգերում: Նույն ժամանակ Ադելն անհետացավ: Ստուդիան դա բացատրեց հիվանդությամբ. պարզվեց, որ Ադելն այդ ընթացքում դուրս չէր գալիս փաբերից. ընկերը երկարատև հարբեցողության մեջ էր, իսկ Ադելն ընկերակցում էր նրան: Ճիշտ է այդ հարաբերություններից ծնվեց «21» ալբոմը,
որը դարձավ տարվա ցնցություն: Հիմա Ադելի կարիերայում հարաբերական դադար է. դա պայմանավորված է նրանով, որ երգչուհին շուտով մայրանալու է: Տեսնենք, թե մամա-Ադելն ինչպիսի նոր երգերով կզարմացնի ու կհիացնի մեզ: Blog.Liberal.am
քով գողերի» մասին, ինչպես Դեդ Հասանը և Ռուդիկը, ինչպես նաև անկեղծ հարցազրույցներ, որոնք տվել են նրանց մտերիմ շրջապատի մարդիկ։
Կինը ցուցահանդեսին ներկայացել է ամբողջովին մերկ
Մկոն ցանկություն հայտնեց շարունակել իր կարիերան առանձին. Կարգին Հայկո
Մկոն ցանկություն հայտնեց շարունակել իր կարիերան առանձին: Այսպես պատասխանեց դերասան Հայկ Մարությանը՝ «Ազատություն» ռադիոկայանի Facebook-յան ասուլիսին պատասխանելով բազմաթիվ օգտատերերի հարցին, թե ինչու փլուզվեց «Կարգին» հաղորդումը և Հայկոյի ու Մկոյի համագործակցությունը: «Մենք հարգում ենք իր այդ որոշումը, այսուհետ առանձին ենք աշխատում: Մեր միջև շփում կա»,-ասաց նա: Հարցին, թե խնդիրը կապվա՞ծ էր Հայկոյի քաղաքացիական ակտիվության հետ, պատասխանեց. «Ես չգիտեմ Մկոյի նման որոշման դրդապատճառները, բայց չեմ կարծում իմ քաղաքացիական ակտիվությունը լինի: 99 տոկոսով վստահ եմ, որ դա չէ պատճառը, 1%-ով չեմ բացառում»: Ինչ վերաբերում է հեռուստատեսային զույգի վերականգման հնարավորությանը, ապա Հայկոն ընդգծեց, որ ինքը միշտ բաց է և պատրաստ համագործակցել և հորդորեց հարցն ուղղել Մկոյին:
Կաննի կինոփառատոնին մասնակցության հայտ է ներկայացրել «օրենքով գողերի» մասին վավերագրական ֆիլմը
Կաննի միջազգային կինոփառատոնին մասնակցության հայտ է ներկայացրել ռուսական վավերագրական HOMMES ֆիլմը, որը ֆրանսերենից թարգմանաբար նշանակում է՝ «մարդիկ», գրում է Преступная Россия կայքը։ Հայտնի է, որ ֆիլմի աշխատանքները տևել են 2 տարի։ Այդ ժամկետի կեսը հատկացվել է սցենարը գրելուն։ Նկարահանումները տևել են 6 ամիս, անցկացվել են Վրաստանում, Ուկրաինայում, ԱՄԷ-ում և Ռուսաստանում։ Ֆիլմի հիմքում նախկինում երբեք չցուցադըրված տեսաարխիվներ են այնպիսի «օրեն-
Շվեյցարացի նկարչուհի Միլո Մուարը ցնցել է գերմանական Մյունսթեր քաղաքի Արվեստի թանգարանի այցելուներին` գեղանկարչությունում մերկ մարմնի գեղեցկությանը նվիրված ցուցահանդեսին ներկայանալով ամբողջովին մերկ: 32-ամյա Միլոն չորս ամսական փոքրիկի հետ շրջել է սրահներով, որտեղ ներկայացված են եղել Ֆրենսիս Բեկոնի, Լյուսյեն Ֆրոյդի, Դեւիդ Հոքնիի ու մյուսների աշխատանքները: Թանգարանի մի շարք այցելուներ հայտնել են, թե նկարչուհու էպատաժային պահվածքն ավելի հետաքրքիր է եղել, քան ներկայացված քանդակներն ու կտավները: Իհարկե, շատերն էլ Միլոյի քայլը որակել են գռեհիկ եւ անհամարժեք: Նկարչուհու խոսքով` ցանկացել է պարզել մերկ մարմնի ընկալման սահմանը.“Մի բան է, երբ մարդիկ հիանում են կտավներին պատկերված մերկ մարմիններով, եւ միանգամայն այլ բան, երբ մերկ մարմինը նրանց կողքին է: Ուզում էի հասկանալ` ինչ մակարդակի վրա արվեստը կարող է փոխազդել առօրյայի հետ”: Ի դեպ, առաջին անգամ չէ, որ Միլո Մուարն իր մերկ մարմինը ցուցադրում է հանրությանը: Օրինակ` 2013 թվականին նկարչուհին առանց հագուստի օգտվել է հասարակական տրանսպորտից: Աղբյուրը` ruposters.ru
Սոս Ջանիբեկյան.“Բաց թողեցիր, որ ապրես…” BRAVO.am-ն արդեն հայտնել է անվանի դերասան Կարեն Ջանիբեկյանի մահվան ցավալի լուրը: Ժողովրդական արտիստը մահացել է մարտի 22-ին` 77 տարեկանում: Նրա որդին` Սոս Ջանիբեկյանը, գրառում է կատարել “Ֆեյսբուք” սոցիալական ցանցի իր էջում, որն էլ ներկայացնում ենք ստորեւ:
²åñÇÉ # 3, 2015Ã.
7
“Ավելի լավ է ունենալ ու կորցնել, քան` չունենալ ու չկորցնել… Երբ փակում ես աչքերդ ու առաջին պատահած մթությունն ավելի հարազատ է, քան սեփական «եսդ»: Բացակայությունն իր դատարկությամբ ավելի մեծ ներկայություն է, քան գիտակցված ներկան... Հասկանում ես, որ արտաշունչդ քո հարազատ շունչն էր, որին դու բաց թողեցիր, որ ապրես… Երբ աչքերդ իսկապես բացվեցին ու կուրացար «լույսից», թողեցիր «եսդ» հետապնդող պահի մեջ…
Հայ եկեղեցի, Հայոց եկեղեցի — աշխարհի հնագույն ազգային եկեղեցիներից է և աշխարհի հնագույն քրիստոնեական համայնքներից մեկը, որ պատկանում է Արևելյան (Օրիենտալ) ուղղափառ եկեղեցիների խմբին: Կենտրոնը` Հայաստան, Վաղարշապատ, Սուրբ Էջմիածնի վանք (Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին):
Սոս Ջանիբեկյան Ու հաղթահարիր սեփական կարոտդ ու ընդունիր աստվածային հավիտենականությունը, որ լսես լռություն…”,-գրել է դերասանը: BRAVO.am
Ðයìàð Հայ Առաքելական Եկեղեցի Հայ Առաքելական Եկեղեցի (պաշտոնական անունը` Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի), Հայաստանյայց եկեղեցի,
Կառուցվածք Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին մեկ ամբողջական միություն է, որի բարձրագույն հոգևոր պետը Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն է: Կաթողիկոսական նստավայրը Սուրբ Էջմիածինն է։ Հայ Եկեղեցին ունի նվիրապետական չորս աթոռներ կամ կենտրոններ՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին, Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսություն, Երուսաղեմի Հայոց Պատրիարքություն, Կոս-
Աշխարհի ամենափոքր մարդուկը Ֆիլիպինցի Ջուրնի Բալոնգն է: Նա 18տ. Է, իսկ հասակը` 2,3 դույմ: Նա գինեսի ռեկորդակիր է: Տղան 1 տ.-ից սկսել է վատ աճել: Նրա խոսքը ևս թերի է, կարճ ֆրազներ է արտաբերում:
տանդնուպոլսի Հայոց Պատրիրքություն։ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Կաթողիկոսությունը, որ հայտնի է որպես Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսություն, գլուխն ու ղեկավարն է ընդհանուր նվիրապետության։ Մյուս երեք աթոռների նկատմամբ այն նախամեծար է ու նախաթոռ։ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը նկատվում է որպէս հաջորդն ու ժառանգորդը Թադևոս ու Բարդուղիմեոս առաքյալների և Գրիգոր Լուսավորչի։ Բացի նվիրապետական այս չորս աթոռներից աշխարհի մի շարք երկրներում գործում են եկեղեցական կառույցներ, որոնք կոչվում են թեմեր և ունեն իրենց թեմակալ առաջնորդները: Թեմերի մեծագույն մասը, ինչպես օրինակ ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Ռումինիայում, Բուլղարիայում, Արգենտինայում, Բրազիլիայում, Ավստրալիայում և այլուր, գործում են Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսության հոգևոր իշխանության ներքո։ Կիպրոսի, Լիբանանի, Սիրիայի և Իրանի հայկական թեմերը գտնվում են Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսության (նստավայրը Անթիլիաս) հովանու ներքո։
Կշարունակենք հաջորդ համարում...
²åñÇÉ # 3, 2015Ã.
8