Va 1 2018

eeddi ti t i ei e4 •1 w t etr e2 2 00 1 71 • ilnen

8

Hans Stolp

€ 4,85 Pierre Rabhi: De geitenboer die helaas geen president werd • Hanna ter Horst en de zoektocht naar het verborgen vrouwelijke

Word lid

goodie ! t.w.v. â‚Ź bag cadea5u0,-

o i b p o d lief ie ?

r t a l e e r v e # a n e e n du u r z a m To e a

Als lid word je mede-eigenaar van CoĂśperatie Odin, draag je bij aan een duurzame voedselketen en kun je met ledenvoordeel (15-18%) al je bio-boodschappen doen.

Odin heeft meer dan 6000 leden, 20 winkels, een bezorgdienst, een groothandel, een imkerij en een boerderij. Alles 100% biologisch en het liefst biodynamisch.

Onze winkels vind je in Alkmaar, Amersfoort, Amsterdam (Bos en Lommer, Ceintuurbaan, Czaar Peterstraat, Westerpark, Zeeburg), Arnhem, Bergen, Breda, Delft, Den Haag, Dordrecht, Driebergen, Ede, Nijmegen, Utrecht (Adelaarstraat, Biltstaat), Wageningen en Zutphen.

Odin-producten zijn ook te verkrijgen bij meer dan 400 afhaalpunten en winkels in heel Nederland. Kijk op www.odin.nl

redactioneel

oe laat zal het zijn geweest? Een uur of vier. Tussen slapen en waken in zie ik de twee laatst overgebleven coverbeelden voor me en haal de bijbehorende artikelen voor de geest. Ik speur naar woorden die op de voorplaat de kern zouden kunnen raken. Met twintig woorden zou het wel lukken. Maar als het er slechts acht of tien mogen zijn?

Het bij een interview horende ‘gevoel’ is makkelijker op te roepen. Bij Hans Stolp komt een combinatie op van warmte, aandacht en ruimte. De gewaarwording verder dan normaal om me heen te kunnen kijken.

Kijkend naar de eerste cover is het alsof wijzelf in het beeld naast de fotograaf in het bos staan. Bovenin loopt een man met stok naar het licht; hij staat op de grens van een niet ingevulde wereld. Je zou hem willen vragen wat hij ziet.

Linksonder in beeld kijkt ook een hertje omhoog.

Een opvallende verschijning – het is nauwelijks voor te stellen dat de fotograaf de combinatie van hert en man met wandelstok voor de lens heeft weten te krijgen. Maar hoe onwaarschijnlijk ook, deze combi vat het verhaal op de volgende pagina’s prima samen.

Het toeval komt ten slotte uit de wereld waar de man met de stok zicht op heeft. Met enige goede wil zou je toeval zelfs de weerslag van die andere wereld in de onze kunnen noemen, ook al ontgaat ons het verband.

In het interview met Hans Stolp leek mijn gesprekspartner soms zelf op de plek te staan van de man met de stok – met het ene been in de wereld van alledag en het andere been in wat Marten Toonder de andere wereld placht te noemen.

Vanaf het moment dat je in dat perspectief meegaat, begint alles te schuiven, het leven van alledag wordt ruimer. Niet in abstracte zin, maar juist heel concreet, meer omhuld.

En dan komen de volgende woorden op: ‘We zijn vergeten dat ons leven ingebed is in iets veel groters’.

Het lijkt haar geen moeite te kosten terug te stappen in de tijd, moeilijker is het om de voor mij passende woorden te vinden. Ze schildert liever met woorden Achter haar in de tuin zie ik een hand omhoog gaan.

De vrijwilligster in de tuin neemt afscheid voor vandaag. Hanna: ‘Je zou eigenlijk even een blik in haar schuurtje moeten werpen, want wat is alles opgeleefd dankzij haar aandacht en zorg.’

Ik denk aan wat Pierre Rabhi zei over de 85-jarige Franse boer Froment uit de Ardèche. Zo’n man die nooit haast heeft gekend. En voor wie het de natuurlijkste zaak van de wereld is om die paar op de grond gevallen druiven op te rapen. Waarom niet?

Een kwestie van aandacht en zorg – ook al ziet zijn schoonzoon dat als verloren tijd en als een onvermogen om groot te denken.

De Franse filiaaldirecteur waar aspirant-geitenboer Pierre Rabhi begin jaren zestig geld kwam lenen, adviseerde ook al om groter te denken. Rabhi was er vroeg bij, met zijn ontdekking dat ‘groot’ niet hetzelfde is als ‘groots’. Zelfs al een halve eeuw vóór de bestseller van Google topman Mo Gawdat over het omgekeerde verband tussen fortuin en geluk (‘Hoe meer fortuin ik vergaarde, hoe ongelukkiger ik werd’).

In deze VA komen drie mensen aan het woord die in een bepaalde fase van hun leven als eenlingen tegen de klippen opliepen en het wiel opnieuw leken te moeten uitvinden. Alle drie vonden ze een sleutel tot een andere manier van kijken.

Sleutels die inmiddels een nieuw publiek aanspreken. Een Franse uitgever vroeg Pierre Rabhi onlangs zijn levensloop na te vertellen in een voor achtjarigen begrijpelijke taal. Hij mag dan in 2002 niet gekozen zijn tot president van Frankrijk, anno 2018 blijkt zijn pleidooi voor eenvoud en matiging goed voor zeshonderd spreekbeurtuitnodigingen per jaar.

Dat is bemoedigend.

Hanna ter Horst zie ik zitten op haar stoel bij het raam in Beetsterzwaag, ze neemt de tijd, af en toe laat ze lange stiltes vallen, soms hoor ik haar grinniken.

Bart Hommersen

© Hapé Smeele

Eenvoud

VA editie 1 • 2018 • 3

vrucht bare aarde

Inhoud editie 1 • 2018

6 Openingen in de sluier

Vruchtbare Aarde

Een uitnodiging tot blikverruiming. Vier keer per jaar zoekt Vruchtbare Aarde de dwarsverbanden en de samenhangen. Of we nu schrijven over kunst, reizen, architectuur, gezondheid, licht, water of de relatie mens - natuur. Op dat punt zijn we grenzeloos nieuwsgierig. Misschien willen we het onmogelijke en misschien lukt het ons niet altijd, maar we streven ernaar, elke drie maanden weer: op een leesbare wijze door proberen te dringen tot ‘de binnenkant’ der dingen. Vruchtbare Aarde als een driemaandelijkse inspiratiebron voor levenskunstenaars. Zie ook onze website: vruchtbareaarde.nl

Bart Hommersen aan Vruchtbare Aarde werken mee

Marjan van Duin, Rob Heiligers, Jaap Huibers, Marjet Maks, H.C. Moolenburgh, Frans Olofsen, Hapé Smeele (fotografie), Simone Thomasse, Rob Top, Ada Volmer Weijland en Jos van Wunnik. vormgeving

Albert Hennipman (De Ruimte Ontwerpers) omslagbeeld Hartwig Kopp-Delaney: Way of Peace and Solitude

e ditie 1

© Hapé Smeele

uitgever/hoofdredacteur

Bang voor de dood? Laaf u aan het gedachtegoed van Hans Stolp – auteur van meer dan zestig boeken en vertolker van wijsheid uit het oorspronkelijke, spirituele christendom.

‘Straks de deur doorgaan, en weer thuis zijn? Ik kan me er intens op verheugen. Ook op het weerzien met geliefden.

Het leuke van ouder worden is dat het ontvangstcomité aan de overkant steeds groter wordt.’ Een intens gesprek over leven na de dood, wedergeboorte en de levenslessen van onze tijd.

correctie

Ineke Vlug druk

Graphius Group, Gent abonnementen

Nederland € 19,20 (4 nummers) België € 23 Overig buitenland € 35 Een abonnementsjaar wordt stilzwijgend verlengd, tenzij schriftelijk wordt opgezegd voor 1 december. redactie & advertenties

WG Plein 380, 1054 SG Amsterdam; tel 020 6898468; va@xs4all.nl advertenties

BMC-Metropolis, Bart Boudewijn Baudoin, tel 020-4194438, bartobar@xs4all.nl

20

abonnementen

Ellen Snel, Tegalstraat 47, 7541 ZC Enschede; tel 06 360 97 876; abonnementen-va@xs4all.nl website

vruchtbareaarde.nl webwinkel

4

© Hapé Smeele

vruchtbareaarde.nl/winkel

34 Pleidooi voor gematigdheid ‘Het komt er niet op aan voortaan de auto te laten staan en de trein te nemen. Nee, blijf gewoon eens wat vaker thuis,’ aldus Pierre Rabhi, geitenboer en in 2002 presidentskandidaat. ‘Maar toen was Frankrijk nog niet rijp voor diens opstand van het geweten,’ aldus Marnix Verplancke die een mooie beschouwing schreef over matiging en soberheid op basis van vier recente boeken. Aan Plato ontleent hij de waarschuwing dat bestuursfuncties liefst zo onaantrekkelijk zouden moeten zijn dat er slechts weinig gegadigden op afkomen. ‘Alleen dan krijg je bestuurders die er helemaal voor gaan.’

2018

In het dagelijks leven is Pierre Rabhi geitenboer in de Ardèche – maar hij is ook schrijver, filosoof en initiator van vele eco-projecten in Burkina Faso. En bovenal een charismatisch spreker – een kleine man met een zachte stem die zalen voor zich in weet te nemen met zijn levenservaring, humor en visie. De vele honderden uitnodigingen voor lezingen die hij jaarlijks ontvangt, zijn onmogelijk te honoreren. Een Franse uitgever heeft zijn levensverhaal nu ook uitgebracht als kinderboek voor achtjarigen. Een kennismaking met de man die helaas geen president werd.

Zoeken

naar het verborgen vrouwelijke Regelmatig zit Hanna ‘s middags voor het raam te mijmeren. Of, als het mooi weer is, buiten onder de magnolia. In de stilte komen de herinneringen boven.

Een levensverhaal vol missers, toevallige wendingen, ontmoetingen en breuken. ‘Ik zie nu hoe mijn leven een zoektocht is geweest naar mijn vrouwelijke kant.’ Een reis die goed vaart kreeg in de Verenigde Staten, waar ze een praktijk als polariteitstherapeute begon, 32 keer verhuisde en bovenop een Californische berg verrast werd door het visioen van een ronde hut.

©patrick lazic

40 Een charismatische visionair

en verder 16 Frans Olofsen observeert kraanvogels 18 Marjet Maks over kwatrijnen en haiku’s 30 Ada Volmer Weijland kiest haar geboortedag 30 Jos van Wunnik schildert Ierland 33 Rob Top: Als je leven kantelt!

37 Emmy Fons over toewijding 39 Jaap Huibers over een gevoelige maag 47 Hans Moolenburgh: Wat is voeding?

VA editie 1 • 2018 • 5

Hans Stolp

Openingen in

‘We leven in een ongelooflijk fascinerende tijd, heel ingrijpend en moeilijk, maar ook prachtig. Ik ben blij dat

6

© Hapé Smeele

ik erbij mag zijn’

over leven na de dood, wedergeboorte en de levenslessen van onze tijd

de sluier We leven in een fascinerende tijd, meent Hans Stolp – oud-ziekenhuis- en radiopastor, en auteur van meer dan zestig titels, waaronder kinderboeken, dichtbundels en verhalende werken. Zijn lievelingsonderwerp is en blijft het oorspronkelijke, spirituele christendom. ‘Alle grote tradities hebben altijd gewezen naar onze tijd als de tijd waarin het zou gaan gebeuren: een overgangsperiode waarin we onderaan de letter V zijn beland en de weg omhoog moeten zien te vinden.’

Een verrassend perspectief op leven en dood in een gesprek dat aanvoelt als een warm bad.

E

en druk op de bel. Geen voorletters op het naamplaatje. Alleen de voornaam en de achternaam waarmee mensen hem kennen. Gelijk al bij het eerste mailcontact had hij me duidelijk gemaakt dat we de u-fase wat hem betreft mochten overslaan.

De opmaat naar een intens interview, waarin het me af en toe niet helemaal duidelijk is wie nu wie interviewt. Belangrijke levenswendingen bij de interviewer weet hij moeiteloos boven water te krijgen. Op een gegeven moment val ik even stil, bedenkend hoe vaak ik straks mijn eigen stem op de geluidsopname zal horen. Hans Stolp zelf wuift mijn aarzeling weg. ‘We hebben toch een gesprek.’

Hij loopt naar de keuken om een kop koffie te halen. In de kamer met gevulde boekenkasten, kristallen, iconen en kaarsen, waarvan er altijd één brandt, blijf ik staan voor een groot doek van een kerkinterieur. Uitzicht op een glas-in-loodraam, met daarachter een lichte glimp van de buitenwereld. ‘Mooi hè,’ zegt hij, terwijl hij de koffie neerzet bij de stoel met zicht op het doek, en vertelt hoe hij destijds de kans kreeg het schilderij te kopen, in Groningen waar hij werkte als ziekenhuispastor.

Wonderlijk, de verstilling in dit doek, zeg ik. De verstilling die ook muziek uit de renaissancetijd teweeg kan brengen. Alsof die muziek je er in onze haastige, horizontale tijd weer even aan herinnert dat het doel in het leven niet per se voorbij de horizon hoeft te liggen, maar ook hier en nu, op

de plek waar je bent. Als een herinnering aan onze verticaliteit.

Hans Stolp: ‘Ja, ook de schilderkunst uit de middeleeuwen kan dat zo sterk hebben. Je kunt zelfs een soort heimwee voelen. En toch … is die stilte niet meer van deze tijd. Het is niet voor niets dat de kloosters in onze tijd sluiten en de toeloop van jongeren uitblijft. De muziek uit die tijd is geboren in een andere wereld dan de onze.’

Hij vertelt hoe geïntrigeerd hij is geraakt door Christian Rosenkreutz (1378 – 1484), en diens destijds revolutionaire, spirituele weg naar binnen – los van autoriteiten en dogma’s. ‘Bijzonder hoe hij toen al die twee uitersten, het geestelijke en het aardse, met elkaar probeerde te verbinden. En ja, ik zie dat als de grote uitdaging voor onze tijd: het platte materiële proberen te vergeestelijken – actief in de wereld staan zonder het lijntje met boven te verliezen.’

Letter V Je gebruikte eens de letter ‘V’ om uit te leggen in wat voor tijdsgewricht we ons bevinden. Aan de linkerkant van de V zijn we als mensheid in de loop van vele eeuwen omlaag gekropen tot in de punt van de V. ‘We hebben de materiële wereld veroverd. Van generatie tot generatie, van leven op leven, zijn we afgedaald – steeds aardser wordend, en nu zijn we op het diepste punt van materiewording aanbeland. We zijn helemaal ego geworden. Allerlei dragende verbanden zijn weggevallen – we staan op onszelf.

VA editie 1 • 2018 • 7

‘Tegelijkertijd hebben we die individuele vrijheid nodig om de weg naar binnen te kunnen gaan en uiterlijke autoriteiten los te kunnen laten. Nu zal de uitdaging zijn om onderaan de ‘V’, stap voor stap, de weg omhoog te vinden – uit de ongetwijfeld nog verder uitdijende robotisering en materialisering. En die weg omhoog vergt een geheel andere levenshouding en een totaal andere economie – niet meer op hebzucht gebouwd, maar op solidariteit en respect.

Op elk terrein van het leven wordt de uitdaging om weg te komen van materialisme en hebzucht, weg van de ego gerichte vraag: ‘Hoe kom ik aan mijn trekken?’

En een gevoeligheid te ontwikkelen voor dimensies die we niet kunnen zien, maar die er desondanks wel zijn.’

‘Waar het om gaat in het leven?

Om de stap te zetten naar de geest die in ons leeft – om ons bewust te worden van die goddelijke kern in ons, en van

Ken je dat onderin-de-V-gevoel ook uit je eigen leven?

‘In het eerste deel van mijn leven heb ik dat behoorlijk sterk ervaren, het gevoel dat het gordijn gesloten leek en de verbinding niet te pakken was. En toch heb ik altijd geweten dat die andere kant er was.

In mijn jeugd was mijn vader erg ziek. Mijn moeder liet zich eens ontvallen dat mijn vader bang was voor de dood. Mijn broer en ik keken elkaar aan en begrepen die angst niet. We waren een jaar of tien, twaalf. Bang voor de dood? Waarom? Je gaat toch naar huis.’

Harm Wagenmakers: Gevoelig voor leiding vanuit de geestelijke wereld (Uit: de zeven stappen van geestelijke groei)

daaruit te leven.’

8

En het gevoel een klein stipje te zijn in een grote, bedreigende wereld?

‘Heel herkenbaar in de tijd dat ik me bewust werd van mijn homoseksualiteit. Ik durfde daar tegen mijn ouders nooit over te beginnen. In de gereformeerde wereld waarin ik was opgegroeid, gold homoseksualiteit als slecht en zondig. Zelfs in mijn studententijd sprak ik er met niemand over.

Diep vanbinnen wist ik dat ik dood zou gaan als ik dit fundamentele aspect in mezelf zou blijven afwijzen.

Met zo’n ontkenning kon ik niet leven. Daarvoor was het te belangrijk.

Ik ging door een diepe crisis, waarin ik leerde me los te maken uit de groep en mijn eigen weg te gaan.

Een periode waarin het leven bijna te koud leek om te overleven. Moe van het alsmaar tegen de stroom in te moeten roeien, de dingen in je eentje te moeten ontdekken en te bedenken hoe het zit … Wat zich later bij de IKON opnieuw zou voordoen – toen het onderwerp spiritualiteit niet bespreekbaar bleek.’

Taboe Als je zondag op het preekgestoelte stond, kon je niet vertellen hoe vanzelfsprekend je was gaan denken over karma, reïncarnatie en engelen. Je nieuwe inzichten kon je publiekelijk niet kwijt. Wat heeft je blik op de wereld doen veranderen?

‘Belangrijk waren de ervaringen in het Gronings Academisch ziekenhuis waar ik in de jaren tachtig als ziekenhuispastor werkte. Een aantal keren per week kwamen er mensen naar me toe die zeiden: ‘Ik moet u iets vertellen wat ik nog nooit met iemand heb

‘Bij de generatie van mijn ouders moest je niet aankomen met karma en reïncarnatie, de generaties onder mij leven daar als vanzelfsprekend mee’ gedeeld.’ En dan volgde een verhaal dat we nu een bijnadoodervaring zouden noemen – maar wat in die jaren niet of nauwelijks bekend was.

‘Deze mensen hadden er nooit over durven praten vanwege het taboe, het onbegrip bij de buitenwereld, maar ook omdat hun belevenissen zich niet in woorden lieten vangen. Ze vertelden me over gestorven geliefden, vriendinnen, vrienden en familieleden die hen aan de overkant op stonden te wachten. En hoe ze na deze ervaring elke angst voor de dood kwijt waren geraakt.

Artsen die ik ernaar vroeg, zagen het toen nog als een hallucinatie, een bijwerking van medicijnen. Ik dacht: ‘Hallucinaties kunnen je leven niet wezenlijk veranderen – dit moet echt zijn.’

En in je persoonlijk leven?

‘In mijn eigen leven was er het overlijden van mijn broer.

Op het moment dat hij stierf, wandelde ik in de bossen rond Groningen. Het was miezerig weer – en van het ene op het andere moment voelde ik me beroerd, zo ziek, dat ik in die miezerige regen op de natte bosgrond ben gaan liggen.

Alles bij elkaar duurde het een kwartiertje. Ik begreep niet wat me was overkomen, waarom ik niet verder kon – tot ’s avonds de telefoon ging, en ik het bericht kreeg dat mijn broer was overleden aan een hartaanval tijdens het skiën. En het tot me doordrong dat hij was gestorven in de tijd dat ik op die natte bosgrond had gelegen.

In het jaar na zijn dood stond hij drie keer in mijn kamer. Een stralend lichtwezen naast de schoorsteen.

Maar zo intens gelukkig, dat ik zelfs nu, als ik eraan terugdenk, iets van dat geluk voel.

De derde en laatste keer dat hij verscheen, was een jaar na zijn dood. Weer dat stralende licht. Hij liet me zijn hand zien. Rond zijn middelvinger een gouden ring. ‘Dit is de laatste keer dat ik kom,’ zei hij. ‘Nu ga ik voorgoed.’ En toen was hij weg. Op die manier heb ik hem inderdaad nooit meer teruggezien.

Mij gaf die ring het gevoel alsof hij klaar was om verder te reizen, en nog even gedag kwam zeggen. Tegelijkertijd riep deze ervaring ook een stroom vragen op.

Wat gebeurt er na de dood? Hoe werkt dat dan? Waarom ging mijn broer na een jaar weg, wat zit daarachter? Hoe gaat de reis na de dood dan verder? En hoe is precies de verhouding tussen engelen en mensen? Ik zag er flarden van, maar hoe zat het werkelijk?’

Klaarwakker Als iemand je in de jaren ervoor gezegd zou hebben dat het mogelijk was dat gestorvenen zich aan ons laten zien, zou je hebben gezegd: je bent gek.

‘Precies, maar sindsdien is het perspectief volledig gekanteld: dood is niet dood. Als je sterft, ga je een poort door, en treed je een andere wereld binnen.’

Tijdens lezingen spreek je praktisch nooit over je privéervaringen. En toch zijn het deze ervaringen geweest die je veranderd hebben. Mag ik je om die reden vragen naar een in een van je boeken beschreven gebeurtenis die je duidelijk maakte dat er zoiets moet zijn als een ziel en een geest?

‘Ik praat er liever niet over, omdat het dan lijkt alsof mensen me moeten geloven, en dat wil ik per se niet. Zo moet het in deze tijd niet. Zo werkt het niet meer. Maar inderdaad zijn het deze ervaringen geweest die me gevoelig hebben gemaakt voor dimensies die we niet kunnen zien, maar er desondanks wel zijn.

Op een avond lag ik in bed, klaarwakker, om in een fractie van een seconde tot de ontdekking te komen dat ik me ter hoogte van het plafond bevond – naar beneden kijkend zag ik mijn eigen lichaam op bed liggen. Het was allemaal zo snel gegaan dat ik niet wist hoe ik uit mijn lichaam was geraakt.

Tegelijkertijd realiseerde ik me dat ik nog een lichaam moest hebben. Niet fysiek – want dat had al die tijd roerloos op bed gelegen. Maar toch een lichaam dat ik kon voelen en bewegen en waarmee ik zelfs kon waarnemen, los van de ogen van het fysieke lichaam beneden me.

Blijkbaar was het dus toch waar dat de mens een ziel heeft – die onafhankelijk van het fysieke lichaam leven en bewegen kan. En blijkbaar is ons menselijk bewustzijn niet onlosmakelijk verbonden met de hersenen. Opnieuw een bevestiging van het inzicht dat de dood van het lichaam niet het einde van ‘mij’ kon zijn – maar ‘slechts’ het einde van het fysieke lichaam, en dat dit aardse leven onderdeel is van een veel langere levensreis.’

Spagaat Lange tijd heb je vervolgens het gevoel gehad in een spagaat te leven?

‘Ik wist aanvankelijk niet bij wie ik te rade moest gaan om te begrijpen wat me was overkomen. Als ik met collega predikanten sprak over het bezoek van gestorvenen of het zien van engelen, werd ik vriendelijk naar de psychiater verwezen. Over engelen mocht wel gesproken VA editie 1 • 2018 • 9

‘Normen en waarden zijn hard nodig, alleen zullen we de bron van ons geweten in onszelf moeten leren te vinden’ worden, maar ze heel concreet naast je zien staan – dat werd een beetje eng.

Meer en meer had ik het gevoel te moeten kiezen tussen mijn predikantschap en de nieuwe inzichten die maakten dat ik heel laconiek met die geestelijke wereld kon omgaan. Aan alle twijfel kwam pas een einde toen ik kennismaakte met de in 1945 ontdekte spirituele Nag-Hamadi geschriften uit de eerste eeuwen na Christus.

Voor de eerste christenen bleken karma en reïncarnatie wel degelijk een realiteit. Zoals ik ook nauwkeurige beschrijvingen vond van de weg die gestorvenen in de geestelijke wereld afleggen. Kennis die later verloren of ondergronds is gegaan.

En toch miste ik in die teksten nog altijd een dragend inzicht. Ik houd van rommelmarkten, en op een dag struinde ik zo’n rommelmarkt af in Heerenveen, waar ik toen woonde. Ik stootte op de vier evangeliën van Rudolf Steiner.

Eén gulden per stuk. Tijdens het lezen in het evangelie van Johannes dacht ik: ‘Dit is het, dit is wat ik nu al zo lang heb gezocht.’ Het was allemaal zo vanzelfsprekend – een enorme opluchting en ook een gevoel van thuiskomen.’

Zilveren koord Als radiopastor voor de Ikon heb je eens in drie korte uitzendingen iets verteld over bijna-doodervaringen en ontmoetingen met engelen en gestorvenen. Een stortvloed aan reacties was het gevolg. Hoe kijk je nu aan tegen de dood?

‘Sterven is niet alleen dat moment dat we aanduiden met de dood. Ja, dan houdt het fysieke lichaam op. Maar dan begint een heel proces. Of beter gezegd: het moment van sterven is onderdeel van een heel proces.

Dat begint al op het moment dat je op de grens van leven en dood balanceert, en je het gevoel krijgt dat je je aan het losmaken bent van het fysieke lichaam. De ziel weet dat het eraan zit te komen. In Prediker 12 wordt gesproken van een zilveren koord. Een koord dat als een navelstreng de verschillende lichamen van de mens bijeenhoudt en bij de dood wordt doorgesneden.

Het loskomen van de twee geestelijke lichamen begint vaak in de hartstreek. Soms is daar een wolkje of een lichtflits te zien. De voeten worden meestal als eerste koud, want het etherische lichaam waarin de levenskracht zit, schuift als een huls over het fysieke lichaam omhoog.

De achterblijvenden hebben het gevoel dat de stervende van hen weggaat en hen achterlaat. De

10

stervende heeft juist de impressie dat zijn fysieke lichaam hem ontvalt en van hem wegglijdt – samen met de aarde en zijn geliefden. Hij blijft stilstaan, de aarde en zijn geliefden gaan verder.

Net als bij een bijna-doodervaring zie ‘je’ direct na het sterven meestal je fysieke lichaam liggen. Een bijzondere gewaarwording. Je realiseert je dat je zelf nog leeft, en dat je geest sterker is dan je lichaam. Een besef dat gepaard gaat met een intense vreugde.

Na drie dagen valt ook het etherisch lichaam weg en blijft alleen het astraallichaam over met daarin het hogere Zelf. Uiteindelijk valt ook dat astrale lichaam weg en treed je de lichtwereld binnen. Wat overblijft is het hoger Zelf – dat wat je ten diepste bent.

De bevlogenheid waarmee je nu tegen me spreekt, te herkennen als passend bij jou, hoort niet bij het eenmalige, het terloopse, maar bij het blijvende in jezelf, komend uit het hoger zelf. In ieder mens zit zo’n diepere laag die je in elkaar aanvoelt.

Iets van dat ik-bewustzijn, onze geest, blijft na de dood bestaan en gaat mee door opeenvolgende incarnaties. Op dat diepe niveau herkennen we elkaar, ook al zijn we tien jaar verder. Mijn ervaring is dat je elkaar ogenblikkelijk herkent.

Klaar! Zo simpel is het.’

Steuntje in de rug In een tv-interview met Annemiek Schrijver beschreef je eens dat je het als pastor wel meemaakte dat achter mensen die hun hart bij je uitstorten, een stralende gestalte van licht opduikt die koesterend de armen om de persoon in kwestie gehuld heeft.

‘Ja, heel ontroerend. Een eindeloos liefdevol gebaar.

Alsof hij of zij een steuntje in de rug krijgt, zo van: ‘Doe maar, zeg het maar, spreek je maar uit.’ Soms hoor je zo iemand dan zeggen: ‘Vreemd, ik voelde zoveel warmte.’

Of: ‘Ik heb net dingen gezegd die ik nog nooit heb uitgesproken.’ En dan denk ik: ‘Nou, ik weet wel hoe dat komt.’

Zo simpel is het soms. Tegelijkertijd is het zo jammer dat we dit soort verbanden soms zo weinig doorhebben.’

De gebruikelijke reactie is dan: toeval.

‘Voor mij bestaat er geen toeval. In wat we toeval noemen, werken verborgen krachten uit de geestelijke wereld. Dus hoe kijk je? En dan kom je uit bij het onderwerp opvoeding en onderwijs … en de behoefte aan onderwijs waarin veel meer ruimte is voor deze aspecten van het leven.

Het hoeft in onze tijd niet meer om diploma’s te gaan.

Harm Wagenmakers: De levenslessen in ons leven (Uit: de zeven stappen van geestelijke groei)

‘Het woord esoterisch betekent ‘verborgen’, ‘geheim’. In onze tijd komt al die verborgen kennis weer boven.

Vooralsnog met veel tegenstand.

Maar de opmars is niet meer te stuiten’ VA editie 1 • 2018 • 11

Harm Wagenmakers: Bewust worden van de levensopdracht (Uit: de zeven stappen van geestelijke groei)

‘De dood is geen einde. We gaan vrolijk door naar een nieuwe wereld aan de overkant’

Mijn beschermengel en ik

De verborgen zin van dementie

Orgaandonatie – Waarom wel, waarom niet?

2013 | AnkhHermes | € 13,50 | 125 blz ISBN: 9789020202236

2015 | AnkhHermes | € 12,50 | 128 blz ISBN: 978902021146

2016 | AnkhHermes | € 12,50 | 120 blz ISBN: 9789020212365

Wat gebeurt er als je doodgaat?

2015 | AnkhHermes | € 13,50 | 144 blz ISBN: 9789020208764

De grote aartsengel Michaël 2017 | AnkhHermes | € 17,50 | 176 blz ISBN : 9789020214109

Te koop in uw boekwinkel of in de webwinkel van Vruchtbare Aarde (vruchtbareaarde.nl/winkel)

12

‘Heel essentieel voor onze tijd vind ik dat het gordijn naar de geestelijke wereld open begint te gaan’

De nieuwe generaties redden zich heus wel, ze vinden de kennis wel als ze die nodig hebben. Waar kinderen van nu behoefte aan hebben, is het antwoord op vragen als: Hoe ga ik met mezelf om? Hoe ga ik met emoties om?

Hoe word ik mens? Hoe reageer ik als ik gepest word?

Wie ben ik eigenlijk? Waarvoor ben ik hier op aarde? Wat zijn mijn idealen? Dat is een type vragen dat de generatie van mijn ouders zich nog helemaal niet stelde. Het ‘denken vanuit het hoofd’ hebben we nu wel ontwikkeld; het gaat nu om ‘denken vanuit het hart’.’

Kinderfantasieën Jonge kinderen weten nog?

‘Ik heb veel met kinderen te maken gehad in mijn periode als pastor in het Gronings ziekenhuis. Alle zieke kinderen lijken onbewust te weten of ze genezen of doodgaan. In speelse vorm, in fantasieën, laten ze het merken. Dan spreken ze over ‘verhuizen’, of over ‘het straks bij oma zijn’. Nou, met zulke opmerkingen weet je het al. Kinderen weten onbewust zoveel. Maar dat luikje gaat op een gegeven moment dicht.

Oma is gestorven, en dan zegt zo’n kind van vijf: ‘Nu denkt God het leven van oma, en als hij klaar is, komt ze weer hier’.

En het volgende moment praat zo’n kind over de kippen. Wij denken dat het fantasieën zijn.

Maar kinderen hebben nog die verbinding. En die deur gaat pas stapsgewijs dicht, met zeven en veertien jaar.’

Kinderen zijn ook niet bang voor de dood?

‘Ze zijn bang om papa en mama los te laten. Of ze nemen de angst van de ouders over. Maar geen enkel kind dat ik in mijn ziekenhuisperiode heb meegemaakt was bang voor de dood zelf. Pas met de pubertijd wordt het moeilijker om te sterven.

Pubers sterven het moeilijkst. Het oude weten zijn ze kwijt zonder dat ze al de antwoorden hebben die volwassenen zoeken en vinden. Als we dat weten in jonge kinderen zouden kunnen bevestigen… en daar woorden voor zouden weten te vinden, zouden ze dat basisvertrouwen hun leven lang met zich mee kunnen dragen.’

Onzichtbaar vriendje En dat geheimzinnige, onzichtbare vriendje?

‘Engelen. Engelenvriendjes. Of een gestorvene, een oma, die even om het hoekje komt kijken.’

Wat is eigenlijk een engel?

‘In de literatuur wordt onderscheid gemaakt tussen gidsen en engelen. Gidsen zijn gestorven geliefden, uit dit of een vorig leven. Engelen zijn wezens die nooit geïncarneerd zijn, maar die we wel van de andere zijde kennen en met wie we de hele reis gemaakt hebben.

Elke nacht ontmoeten we onze engel, ook al zijn we ons dat niet bewust. Als we sterven, staat onze engel ons vol liefde op te wachten. Ook in vorige incarnaties ging deze engel al met ons mee! Als er iemand is die ons kent, dan is dat wel deze beschermengel!’

En als het onzichtbare vriendje uiteindelijk verdwijnt?

‘Dan verdwijnt de engel niet.

Alleen het gordijn gaat dicht.

We kunnen nu eenmaal niet anders dan ons met dit aardse leven verbinden. En daarin raken we de verbinding met onze oorsprong kwijt. Pas met het ouder worden neemt die gevoeligheid weer toe. Ida Gerhard omschreef ouderdom eens als het opengaan van vergezichten. Wat een kind onbewust en intuïtief ervaart, gaat met het ouder worden bewust open.’

Opa en oma Hoe kijk je eigenlijk aan tegen de tweede levenshelft?

‘Bij ouderen begint het lichaam te haperen – hun fysieke ruimte wordt kleiner…

Maar tegelijkertijd wordt hun geestelijke lichaam ruimer en jonger. De grote vraag bij het ouder worden, is: waar verbind ik me mee?

Met het aftakelende, fysieke lichaam, dat niet meer zo goed meer mee wil en allerlei haperingen begint te vertonen? Nou dan krijg je de chagrijnige oude mannetjes en vrouwtjes die je bij de rijdende rechter ziet.

Of word je een rijk, oud mens? Iemand bij wie het voor jongeren heerlijk is om te vertoeven. Effe bij oma of opa zijn. Er hoeft dan niet eens zoveel te worden gezegd. Het is al genoeg om even bij opa en oma te kunnen verkeren, en te proeven van hun rijkdom. Kinderen voelen dat daar een grotere wereld is.’

‘Vanuit het hart gezien is een

keuze altijd duidelijk: er is een

ja of een nee – het is het hoofd

Is elke angst voor de dood jou inmiddels vreemd?

‘Angst voor de dood heb ik al heel lang niet meer. Waar zou je bang voor zijn? Ik ben ook niet bang om straks mijn voordeur uit te stappen. Ik weet tenslotte hoe de straat er voor mijn deur uitziet. Waar zou je bang voor zijn?

Wat niet wil zeggen dat ik straks geen moeite heb met

dat vragen blijft stellen – het hart weet!’

VA editie 1 • 2018 • 13

‘Heel essentieel voor onze tijd vind ik dat het gordijn naar de geestelijke wereld open begint te gaan’ sterven. Die hobbel … daar moet ieder mens overheen.

Dus dat zal mij heus ook wel overkomen. Maar op zich … de deur doorgaan, en thuis zijn – daar kan ik me intens op verheugen. Ook het weerzien met geliefden. Heel erg leuk om al je dierbaren weer terug te zien en even bij te praten. Het fijne van ouder worden, is ook dat het ontvangstcomité aan de overkant steeds groter wordt.

En dat meen ik echt…’

Herfstvakantie De dood is niet het einde …

‘Het is eigenlijk precies omgekeerd. We zijn geestelijke wezens die af en toe even naar de aarde gaan om wat lessen te leren. Zo bezien is dit leven op aarde iets als een voorjaarsvakantie. Even iets tussendoor, en dan zijn we alweer terug.

Tegelijk wordt het heel boeiend om vanuit dat verruimde perspectief te leren leven en naar dat snel voorbijglijdende leven te kijken. ‘Ja, dat en dat speelde zich af in die en die fase van mijn leven – wat heb ik daar nou eigenlijk geleerd?’

En: ‘Wat kwam ik nou eigenlijk doen? Met wat voor voornemens ben ik aan dit leven begonnen?’ Op die manier naar jezelf te leren kijken … ‘Wat heeft het leven gebracht? Wat heb ik ermee gedaan?’ In die bewustwording ligt de zin van de stroom van herinneringen op de oude dag. Verwerken, verteren – zodat je straks zo zuiver mogelijk die stap kunt zetten; van zoveel mogelijk ballast bevrijd en met de winst van het inzicht.’

Hoe beleef je die tweede levenshelft in je eigen leven?

‘Het heerlijke van ouder worden, is dat het me worst zal wezen wat andere mensen zeggen of denken. De mening van anderen weerhoudt me er niet meer van trouw te zijn aan wat voor mij voelt als mijn weg. ‘Dit is wat ik hier kom brengen. Als je er moeite mee hebt, prima – maar ik ben er gelukkig mee.’ En dat is een kracht die ik niet van nature heb, die niet in mijn karakter ligt – en die ik geleidelijk heb moeten veroveren.

Ik denk vaak: ‘Ik wou dat ik nu pas aan mijn leven beginnen mocht.’ Nu pas heb ik genoeg geleerd om her en der wat te kunnen vertellen. Nu pas! En ik moet al bijna weer terug.’

Is het van belang hoe je sterft; met hoeveel bewustzijn en helderheid?

‘Ik zou denken van wel, ja. Alsjeblieft geen morfine.

Zolang het niet enigszins nodig is. Ik ben niet iemand die

14

‘nooit’ zegt. Bekijk het van situatie tot situatie. Maar er wordt tegenwoordig wel heel makkelijk naar morfine gegrepen. Waarom mogen mensen niet bewust de stap zetten? Wat is daarop tegen? Waarom hen dat afnemen?

De uitdaging is wat mij betreft om naar een vorm van pijnbestrijding te zoeken die het bewustzijn intact laat.’

Voorlopers Een toekomstperspectief?

‘Rudolf Steiner zei eens dat we in deze tijd alleen nog de voorlopers van de voorlopers zien. En dat geloof ik ook.

Ik denk dat de grote ommekeer pas echt gaat beginnen met de generaties onder ons. Die zie ik wakker worden…

Heel essentieel voor onze tijd is dat het gordijn naar de geestelijke wereld open begint te gaan. Als ik naar de nieuwe generaties kijk, zie ik mensen op hun dertigste al op het punt staan waar ik pas op mijn vijftigste of zestigste was.

Wij hebben de eerste aanzet mogen geven, maar zij zullen echt wat in beweging gaan brengen – zonder de ballast aan dogma’s van de oude tijd. En dat proces zal zich met de tijd alleen maar versnellen.

Eigenlijk ben ik heel hoopvol over de stappen die we aan het zetten zijn in de richting van een nieuwe manier van kijken en een nieuwe economie.

Overal zijn pioniers aan het opstaan, overal in de wereld zijn mensen aan het wakker worden en breken nieuwe inzichten door de oude verstarringen heen – het is prachtig wat er allemaal gebeurt. Het wachten is nu op het bereiken van een kritisch punt. Als een bepaald percentage van de mensen in een samenleving zich door nieuwe inzichten laat inspireren, klapt de maatschappij om – en we zijn op weg naar dat kritische punt.’

Bart Hommersen Website Hans Stolp: hansstolp.nl | Alle info over zijn maandelijkse themadagen in Amersfoort: stichtingdeheraut.nl | Website specifiek gewijd aan het esoterisch christendom: esoterischchristendom.nl | De in dit artikel afgebeelde schilderijen zijn van Hans Stolps levenspartner Harm Wagenmakers, info: atelierharmen.com | Beiden werken mee aan het kwartaalblad Verwachting, info: stichtingdeheraut.nl | Interview Annemiek Schrijver met Hans Stolp is terug te zien via uitzendinggemist.net (Het Vermoeden 16-08-2008)

Harm Wagenmakers: De weg van het ego naar het hoger zelf (Uit: de zeven stappen van geestelijke groei)

‘Ik wou dat ik nu pas aan mijn leven beginnen mocht. Nu pas heb ik genoeg geleerd om her en der wat te kunnen vertellen. Nu pas! En ik moet al bijna weer terug.’

VA editie 1 • 2018 • 15

(advertorial)

column

frans olofsen

Het hoogveen was traditioneel een plek waar mensen niet graag kwamen. De woonplaats van de duivel, er vlogen heksen rond en dode zielen.

De meeste Europese hoogveengebieden zijn inmiddels afgegraven. De resterende hoogvenen koesteren we – net als de kraanvogels die er zo graag landen. Kijk mee door de ogen van Frans Olofsen die nieuwsgierig licht laat schijnen op het bijzondere en het doodgewone.

Revolutie in uw koffiekopje!

Moyee staat voor kwaliteit – voor consument en producent!

Moyee betaalt 20% meer voor de bonen dan de marktprijs en dus veel meer dan de minimumprijzen die Fairtrade hanteert.

Hierdoor heeft Moyee toegang tot de beste koffiebonen van Ethiopië. Maar nog belangrijker is dat er 300% meer geld achterblijft in het koffieproducerend land, zodat er op termijn geen ontwikkelingshulp meer nodig is. Zeg maar Fairtrade 2.0.

Fairtrade koffie was en is een respectabel idee dat lokale ondernemers een minimumprijs verzekert. Het is een goede eerste stap, maar de impact hiervan is minder dan we gehoopt hadden. Fairtrade dringt armoede terug op een zeer bescheiden schaal. Het is tijd om grootser te denken, om dingen radicaal te veranderen. Wij noemen deze nieuwe manier van denken FairChain.

Koffie branden in het land van herkomst, dat is de kern van onze FairChain koffie. FairChain is een echte productie-consumptie relatie tussen de lokale ondernemers en de consument.

Normaalgesproken verdwijnt zo’n 98% van de toegevoegde waarde van ons kopje koffie in de zakken van multinationals.

In plaats van ongebrande groene bonen te exporteren, en daarmee de toegevoegde waarde, brandt FairChain de bonen lokaal. Hierdoor blijft meer toegevoegde waarde in het koffieproducerende land. Deze eenvoudige verschuiving in de koffieketen verbetert het leven van miljoenen mensen op een radicale en positieve manier.

Moyee Coffee won eerder dit jaar een Social Enterprise Award, als een van de meest sociale ondernemingen van Nederland.

Moyee proefpakket Kent u Moyee Coffee nog niet? U mag de koffie testen, schappelijk geprijsd! Eenmalig. Wat er in zo’n proefpakket zit? Als VA-lezers ontvangt u één zak van 250 gram Limu (100 % biologische arabica) en één zak van 250 gram Two to Tango (100 % biologische arabica).

Zoekt u snelfiltermaling, of drinkt u old-school espresso’s uit een pruttelpot? Of maalt u liever zelf?

Het kan allemaal. Zelfs aan de liefhebbers van cups is gedacht, Clooney free uiteraard. Bevalt de koffie? Kom dan terug, want met kleine stapjes en eenmalige verkoop kan nooit een radicale omslag teweeg worden gebracht!

Bestel op: moyeecoffee.com/product-categorie/proefpakket/ met 30% korting, actiecode: ‘va2017’.

16

Vogelvoyeurs

H

et was al een oud plan: kraanvogels kijken in Duitsland. Eindelijk eens in het echt kijken naar deze fascinerende vogels, die groter zijn dan ooievaars en een spanwijdte hebben van meer dan twee meter. Van eind oktober tot begin november doen ze Duitsland aan, onderweg van de broedgebieden in Scandinavië naar de overwinteringsgebieden in Andalusië en Noord-Afrika.

Massaal maken ze een tussenstop in de hoogveengebieden tussen Osnabrück en Bremen. Daar zoeken ze ’s nachts beschutting tegen roofdieren, zoals vossen. Overdag waaieren ze uit over de afgemaaide maisakkers, waar ze de restjes oogst opeten. Na een paar weken trekken ze, opgevet, weer verder.

Na een autorit van een paar uur zijn we bij ons logeeradres. Het plan is om van hieruit, fietsend, drie dagen lang op zoek te gaan naar de kraanvogels.

Maar direct al worden ze ons in de schoot geworpen.

Ze vliegen over, herkenbaar aan die onmiskenbare, trompetterende geluiden, landend op een paar honderd meter afstand in een akker. Snel pak ik mijn verrekijker … en ja hoor … de typische silhouetten van tientallen exemplaren. Dat is nog eens een binnenkomertje! Maar direct strekt één van de vogels de nek en alarmeert daarmee de rest.

En weg zijn ze.

De duisternis valt. We betrekken een voormalig bakkershuisje, horend bij een eeuwenoude boerderij.

Binnen por ik de houtkachel op tot een weldadig vuur en als blijkt dat het mobiele netwerk hier nauwelijks functioneert en wifi ontbreekt, daalt een grote tevredenheid over me heen. Even zijn we weg van de Grote Wereld. Drie dagen lang zijn het de kraanvogels die het leven gaan dicteren.

Fietstocht De volgende ochtend, tijdens het ontbijt, hoor ik ze weer trompetteren. Ik spurt naar buiten. Tientallen exemplaren vliegen laag over het huisje. De kaarsrechte, lange nekken en de naar achteren gestrekte poten steken fraai af tegen de lucht. Ze lijken ons te roepen voor de fietstocht, zo beeld ik me in.

Het is koud en mistig. We doorkruisen dorpjes van niets. Dat krijg je met veengebieden die vaak een historie hebben van armoede, van keuterboeren en

turfstekers. De kraanvogels zijn als lichtpuntjes in het grijze landschap.

Overal zijn ze te zien in de velden, soms maar een paar, maar ook groepen van honderden exemplaren. Keer op keer proberen we ze te naderen. Je wilt toch wel eens een keer die dieprode kleur op de kop zien. Maar het lukt niet, ook niet in de dagen erna. Dichterbij dan een meter of tweehonderd kom je niet. Kraanvogels zijn schuw en houden niet van de menselijke gestalte.

Kraanvogeltoerisme De volgende dag is een kopie van de eerste dag. Weer vliegen ze over tijdens het ontbijt en weer fietsen we er achteraan. Deze dag zal eindigen bij een uitzichttoren in een veengebied. Daar aangekomen blijken we niet de enigen te zijn. In de wegberm staan tientallen auto’s geparkeerd en ook de fraaie, drie verdiepingen tellende toren is al aardig bezet met voyeurs. Er is hier sprake van heus kraanvogeltoerisme.

De sfeer in de toren is ingetogen, verwachtingsvol.

Voorzichtig klimmen we omhoog. De vogelaars zwijgen of praten gedempt, dik ingepakt tegen de wind die over het veen blaast … en dan maar turen en turen. Ineens trekt een lichte siddering door de toren, begeleid door opgewonden gemurmel. Vanuit het noorden nadert een grote formatie.

Mensen verplaatsen zich om beter zicht te krijgen. Even lijkt zich een concurrentiestrijdje te ontwikkelen om de beste plek, maar de harmonie in de toren handhaaft zich.

Nee, vogelvoyeurs strijden niet met elkaar!

Naast me staat een man met een tuinkabouterbaard.

Hij klapt een statief uit en draait er een supersonische verrekijker op. Merk: Swarovski. Wie de verrekijkermarkt een beetje kent, weet dat je dan in het bovensegment zit.

Direct vermoed je dat de eigenaar grote ornithologische kennis bezit. Ik voel me een beetje een lulletje met mijn antiquarische Zeiss-verrekijkertje.

Kabouterbaard ziet dat ik naar zijn jaloersmakende bezit kijk en vertelt spontaan dat hij zijn kijker van zijn zoon heeft gekregen, voor ‘Weihnachten’ … tweeënhalfduizend euro, hoor ik hem zeggen. Irritatie! Waarom zou je zoiets zeggen? Maar dan wenkt hij me … ik mag door zijn Swarovski kijken. Nog nooit zag ik een kraanvogel zó gedetailleerd. Ik zie de rommelige, struisvogelachtige staart, die geen staart is, ik zie het subtiel in elkaar overlopende wit, grijs en zwart. Alleen de rode kop valt nét niet

Foto: Ineke Bron-Reuling

strijden niet met elkaar! te onderscheiden. In stilte verontschuldig ik me voor mijn vooringenomenheid jegens Kabouterbaard. Zo zie je maar … het waarnemen van vogels overbrugt verschillen tussen mensen.

Bonte avond De laatste avond … de houtkachel loeit … bonte avond. Tja … en dan probeer je iets leuks te verzinnen: kraanvogels vouwen van papier. Want daar zijn ze toch vooral van bekend. Voor veel mensen zijn kraanvogels eerder objecten met symbolische waarde dan concrete levende wezens.

Vooral na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki zijn ze wereldwijd bekend geworden als vredessymbool en al langer staan ze in Azië symbool voor gezondheid en trouw.

En als je duizend origami-kraanvogels vouwt, dan worden je diepste wensen werkelijkheid.

Eindeloos herlees ik de instructies … bij stap 9 (van in totaal 28 stappen) gaat het definitief mis: Breng de rechterhoek van de bovenste flap naar de middelste vouwlijn, zodat de rand rechtsonder gelijkloopt met de vouwlijn.

Herhaal deze handeling links, zodat de bovenkant eruit ziet als een vlieger. Wat zijn woorden toch onmachtige dingen.

Om de bonte avond nog een beetje te redden, gooi ik een extra blok hout op het vuur en mijmer in stilte door over de kraanvogels. Drie dagen trek je met ze op … je neemt ze keer op keer waar, je begrijpt steeds meer van de context waarin ze leven ….

Ik moet denken aan dat kleine en ijle plantje dat cruciaal is in de vorming van hoogveen … veenmos, oftewel Sphagnum. Het ontroert me dat zo’n nietig plantje de voorwaarden schept voor de overnachtings- en broedplekken van de kraanvogels. Je weet: als ze ergens broeden, dan gaat het goed met het hoogveen. Daarom is het zo mooi dat ze in Nederland (onder andere in het Fochteloërveen) weer nestelen, weliswaar op bescheiden wijze, maar wel na eeuwen afwezigheid!

En … o ja … uiteindelijk is het tóch gelukt … het vouwen van een kraanvogel.

Frans Olofsen De volledige schat van alle door de jaren heen geschreven columns van Frans Olofsen is te vinden op salicornia.nl

VA editie 1 • 2018 • 17

column marjet maks Marjet schrijft over het leven in een authentiek bergdorp in de Sierra Nevada, haar jeugd in het Overijssels-Drentse achterland en de tijd dat ze tuinontwerper was in Utrecht. Sinds 2000 woont ze met haar partner Raúl en hun honden in een eeuwenoud dorpshuis met bron en weelderige tuin in Las Alpujarras en ontvangen zij gasten in hun bed & breakfast Viña y Rosales.

I

n de laatste zestien jaar van de vorige eeuw had ik een vriend die ik HH noemde. Hij was zestig jaar ouder dan ik en vijfentachtig toen ik hem leerde kennen. Ik begon in 1984 als zijn tuinvrouw en maaide het gras, wiedde zijn onkruid, snoeide en plukte boeketten voor zijn salontafel, die hij weer prees in een kwatrijn.

Eerste lentedag - de Bouquet Geel en wit, paars-roze Zijn de bloemen die je bracht.

Saâm gevaasd nu, in de pose, Toonbeeld van de lentepracht.

Zijn overleden vrouw had aan het begin van de vorige eeuw dezelfde tuinbouwopleiding gevolgd als ik. ‘Huis te Lande’, dé tuinbouwschool voor meisjes in Rijswijk vlak bij Den Haag. In 1907 werd deze school, een interne opleiding door Jacoba Hingst en Cornelia Pompe, uit eigen middelen met antroposofische inslag gesticht. In mijn tijd, eind jaren zeventig, zou de school gemengd moeten worden. Tijdens de tweede feministische golf liep ik in tuinbroeken met batches op mijn borst als ‘Future is female’ en ‘A woman without a man is like a fish without a bicycle. O ja en deze: ‘When God created men, she was joking’. Ik las Anja Meulenbelt, Marilyn French en Simone de Beauvoir.

Met het bestuur van de schoolraad gingen we naar de Tweede Kamer om te pleiten voor onze meisjesschool.

Juist in de tuinbouwwereld kregen jongens sneller een baan als hovenier of bloemist. Het lukte. Het toenmalige Tweede Kamerlid mevrouw Ginjaar hoorde onze argumenten aan en was het met ons eens. Toch heeft ze, toen ze in 1982 staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen werd, er niet veel meer aan kunnen doen.

In 1985 werd deze unieke meisjesschool een gewone gemengde tuinbouwschool.

Donderdagmorgen Dat ik dezelfde opleiding had gevolgd als HH’s vrouw schiep een warme band. Hij verheugde zich op de donderdagmorgen – mijn vaste ochtend voor de werkzaamheden in zijn tuin. Aanvankelijk maaide ik het gras met een handmaaier. Toen de koffiepauzes steeds langer en gezel18

liger werden, mocht ik een motormaaier aanschaffen, want zijn tuin raakte een beetje verwaarloosd.

Donderdagmorgen Onbevredigd was je, zei je bij het gaan.

Spade, hark en schoffel, waren blijven staan.

Wat is het in het leven vaak ongelijk verdeeld, Ik heb mij op die morgen geen ogenblik verveeld.

Naarmate de vriendschap dieper werd, bleef ik lunchen op donderdag. We aten een kopje soep, of ik bakte een ei. Soms reed ik hem naar de oogarts, de tandarts en de winkels. Steeds vaker wipte ik in het weekend even bij hem langs als hij verder geen bezoek kreeg. Tussendoor telefoneerden we een paar keer per week. Hij belde.

Met Kerstmis kusten we onder de mistletoe en we deden allebei een wens, die ik in zijn ogen weerspiegeld zag: ‘Was ik maar weer jong.’

We werden goede vrienden, meer dan dat. HH schreef kwatrijnen en soms kreeg ik er twee of drie in de week.

A kind of loving As a friend I love you.

As a father again, adding granddad’s blessings I enjoy old age again.

Honderden poëmen, kwatrijnen en haiku’s over de liefde, zijn tuin – onze tuin, de bloemen in de boeketten, de vogels op het gras, de seizoenen, zijn leven, mijn leven, onze vriendschap. Melancholisch, verrukt, en vaak heel wijs. ’s Nachts als hij wakker lag, componeerde hij de strofen naar aanleiding van onze gesprekken. Hij repeteerde de zinnen net zo lang tot hij ze uit zijn hoofd kende.

Het eerste wat hij na het opstaan deed, waren de woorden opschrijven, meteen op een kaart, die ging in een envelop en die bracht hij dezelfde dag naar de brievenbus. Soms kreeg ik daarna weer een telefoontje dat ik het kwatrijn moest verscheuren, er was alweer een betere versie in aantocht.

ATE L I E R JAN FR ANSS EN

Marc Dalessio © Creative Commons

.... geeft vorm aan ruimte ....

Drie eeuwen Waarom vertel ik dit? HH stierf in 2000 op 101-jarige leeftijd. Hij heeft met twee benen in drie eeuwen gestaan. Een paar weken na zijn dood vertrokken Raúl en ik naar onze nieuwe stek in Andalusië. Nu, bijna achttien jaar later, denk ik nog vaak aan hem, hoe bijzonder onze vriendschap was en dat ik zoveel van hem geleerd heb.

HH was een erudiete man. Hij las jaarlijks de Bhagavad Gita en vertelde me over Arjuna en zijn zoektocht naar de ziel. Hij citeerde Heine, Rilke en Goethe, alsof hij ze persoonlijk had gekend. Namen die me toen nog weinig zeiden – evenals de Franse filosoof Pierre Teilhard de Chardin, van wie hij een fervent aanhanger was. Gefascineerd was hij door een vrouw als Lou Salomee, die relaties had met Freud, Nietzsche en Rilke.

Vormgeven is vorm vinden. Interactie tussen mens, object en omgeving. Dat zijn kernbegrippen waarmee ik werk als binnenhuisarchitect en als beeldhouwer. Ruimte en dingen in de ruimte waarin we wonen en werken hebben invloed op ons welbevinden en op ons gedrag.

ACTIVITEITEN INTERIEUR & VERBOUWING • Advies en ontwerp voor 2 particuliere woningen. Mijn taak is een goede werkvolgorde te vinden in de aan te pakken zaken. Na een inventarisatie van de woonwensen doe ik een voorstel hoe orde te scheppen in de veelheid van wensen. Zowel vormgeving, materiaal- en kleurgebruik als bouw- en interieurtechnische zaken komen aan de orde.

KUNSTZINNIGE ACTIVITEITEN • Expositie eigen werk op grootse kunst- en cultuurmanifestatie in de gemeente Overbetuwe. Sept. 2018. Beeldende kunst, theater, dans, muziek, workshops,lezingen en expositie van 8 Baskische kunstenaars.

• Reisleider van kunstreis naar Baskenland van 9 - 15 april.

• Organisatie kunstreis naar San Sebastián in het najaar.

Kijk op www.atelierfranssen.nl www.atelierfranssen.nl • info@atelierfranssen.nl • tel: 06-10696607

Ik was nog geen dertig en had een eigen bedrijf samen met een compagnon. Ik moest beslissingen nemen in de liefde, in mijn bedrijf, geld lenen … HH was steevast de rots in de branding om op te leunen, de rots die raad gaf en me leerde op mijn ster te vertrouwen.

Tijd is een geschenk aan jonge mensen, Voor de vervulling van hun wensen.

Op eigen benen mag men bouwen, Bij twijfels op zijn ster vertrouwen.

Nu, dertig jaar later, zijn er altijd nog die eeuwige twijfels. Over mijn schrijverij, en over gemaakte keuzes. Doe ik het wel goed? Laat ik me niet te veel beïnvloeden? Zeg ik wel het juiste. Ineens, tijdens zo’n twijfelmoment hoor ik HH’s stem in mijn hoofd en voel zijn doordringende blik in me priemen. Hij helpt me weer even herinneren om op mijn eigen ster te vertrouwen.

Marjet Maks Marjet drijft met partner Raúl de B&B - guesthouse Viña y Rosales in de Alpujarras (Andalusië): alpujarras.alojamiento. raya.org | mail: VyR@raya.org

VA editie 1 • 2018 • 19

Hanna ter Horst en de zoektocht naar het verborgen vrouwelijke

© Hapé Smeele

Kunstzinnige verbeelding van een vrouwenschild voor een tentoonstelling over de Hut, Drachten (H. ter Horst)

‘Ik hinkel in mijn hart

Regelmatig zit Hanna ’s middags voor het raam te mijmeren in haar schommelstoel. Of, als het mooi weer is, buiten onder de magnolia. In de stilte komen de herinneringen boven. Een levensverhaal vol missers, toevallige wendingen, ontmoetingen en breuken. ‘Ik zie nu hoe mijn leven een zoektocht is geweest naar mijn vrouwelijke kant.’ Een reis die pas goed vaart kreeg in de Verenigde Staten, waar ze een praktijk als polariteitstherapeute begon, 32 keer verhuisde en bovenop een Californische berg verrast werd door het visioen van een ronde hut.

20

van blijdschap’

Friesland Een paar jaar geleden had ik Hanna’s uitnodiging voor haar tachtigste verjaardag nog beleefd afgeslagen, maar onlangs nam ze opnieuw contact op, ze vroeg permissie wat pagina’s uit het manuscript op te sturen waar ze het afgelopen jaar aan had zitten werken.

Geïntrigeerd door het verhaal van haar leven ben ik nu alsnog op weg naar haar woonplaats Beetsterzwaag.

Bij het binnenrijden van Friesland komt het in deze provincie uitgevonden en door Van Dale genomineerde woord ‘landschapspijn’ op. Maar in de buurt van Beetsterzwaag lijkt het landschap ineens open te gaan. We rijden een dorp binnen dat eind 18e eeuw al als ‘aangenaam en lieflijk’ te boek stond vanwege de ‘vermaaklyke wandelwegen’ en het vrolijk stemmende geluid van de ‘helklinkenden Nachtegaal’.

‘Het voelde meteen goed,’ zo verwoordt Hanna ter Horst haar eerste indruk van het dorp, een jaar of twaalf geleden. ‘Een open sfeer – dat is wat me opviel toen ik hier polshoogte kwam nemen in mijn zoektocht naar een Friese woonplek.

‘Ik wist meteen dat dit mijn gedroomde huisje was … Alles was er! Weiland voor, bos achter, een muur, een groot erf, een zandweggetje waarlangs op enige afstand wat mensen wonen. Een dorp op loopafstand, een kas en openbaar vervoer dichtbij.’

De cirkel lijkt rond. Hier in Friesland begon haar leven meer dan tachtig jaar geleden. Ook haar moeder werd in het noorden geboren, en nog verder terug haar moedersmoeder. ‘Ik zie nu hoe mijn leven een zoektocht is geweest naar al die ondergronds gegane en vergeten vrouwelijke kwaliteiten die op ontsluiting liggen te wachten.’

Hanna ter Horst in de opening van de Hut, bij haar huis in Beetsterzwaag.

Hanna ter Horst in de opening van de Hut, bij haar huis in Beetsterzwaag.

N

a haar tachtigste verjaardagsfeest gaf Hanna gehoor aan de drang om de Hut nog eenmaal neer te zetten, naar een beeld dat ze ooit, 35 jaar geleden, op een Californische berg had gezien – zoals ze driemaal eerder in een expositie had gedaan. De laatste keer in het museum van Drachten.

‘Binnen de veiligheid van de cirkel ontmoetten zeven vrouwen elkaar, om hun zorgen over de aarde te delen en te bidden. Buiten hingen hun zeven schilden aan zeven staken. Het feit dat ze de schilden buiten hadden gelaten, liet me zien dat ze open voor elkaar stonden. Voor alles is de ronde Hut een symbool van stilte en de mogelijkheid in contact te komen met ons innerlijk weten. In de stilte kunnen nieuwe ideeën opkomen.’

VA editie 1 • 2018 • 21

Foto midden: Kunstzinnige verbeelding van Pallas Athena voor een aan de Hut gewijde tentoonstelling, Californië

Linnen lakens Waar te beginnen in Hanna’s levensverhaal? Het liefst zou ze, al is het maar heel summier, een stapje terug doen in de tijd, naar het opgroeien van haar moedersmoeder in dat meisjesgezin met vijf zussen.

‘Zes meisjes van stand in een Drents dorp die nergens heen konden. Aangepast, keurig, verzuurd – in het gareel gehouden door de roddels in een kleine, kerkelijke gemeente.

Dag in dag uit naaiend aan de uitzet van het eerstvolgende trouwlustige zusje. Linnen lakens; prachtige handgenaaide nachthemden met monogram; gebreide sokken en onderbroeken, met op de achtergrond de droom van de grote, toekomstige liefde, en altijd die eeuwige vraag: ‘Hoe kom ik hier weg?’

Maaiveld Als kind werd Hanna geplaagd door een terugkerende angstdroom, ze zal een jaar of zes, zeven zijn geweest.

Steeds opnieuw het beeld van een grijs gesloten oorlogsschip, dat dreigend het spoordok binnenvoer.

Uit schietgaten steken grijze kanonnen. ‘Voorop de plecht mijn moeder, haar ogen boezemen me angst in. Even later loopt ze langzaam door de straat.

Alle kinderen vluchten weg. Mijn enige kans op ontsnapping is om weg te vliegen, als dat mocht lukken. Doodsbang word ik wakker.

Als meisje geboren worden, betekende in die tijd: opgroeien in een keurslijf – zo interpreteer ik nu die droom. Als moeder prentte je je dochter in alle illusies in het leven te laten varen. Een vrouw moest haar plek weten. ‘Doe vooral geen poging boven het maaiveld uit te steken – want je hebt toch geen kans.’

Als meisje deed je er niet toe, tenzij goedgekeurd door een man. Vervolgens was het aan de echtgenoot om jou als vrouw gelukkig te maken. Een onhaalbare eis, weten we nu. We moeten onszelf gelukkig maken, alleen …. hoe deed je dat in die tijd?’

Kostschool ‘Rond mijn veertiende werd ik naar een dure Engelstalige kostschool gestuurd. Een klein, verlegen Fries meisje dat terecht kwam tussen bijdehande stadse meisjes. Een ongemakkelijke, maar tegelijk ook zo bevrijdende tijd. Een geschenk uit de hemel, zo beleef ik deze periode met terugwerkende kracht. Zo’n liefdevolle plek, en zulke bevlogen leraren.

Er werd van je gehouden, er werd naar je 22

omgekeken. Ik genoot van de lessen van een fantastische beeldhouwer-docent en een tekenleraar.

Tot in de avonduren lazen we elkaar gedichten voor bij het vuur. Ineens werd ik gewaardeerd om wat ik goed kon: tekenen.’

Foxtrot ‘De oorlogsjaren maakten zelfbewustzijn wakker.

De gesprekken werden iets minder suf. Oude standsverschillen werden doorbroken. Ineens was de bakker belangrijk – want die zat in het verzet. Ook voor vrouwen braken andere tijden aan. Ze hadden een taak. Hun mannen zaten ondergedoken, nu werd hun inventiviteit geprikkeld.

En toen kwamen de jaren zestig. Een periode van tintelende verwachting die als een grote golf oude benauwenis wegspoelde en ... die er in mijn beleving bijna van het ene op het andere moment was.

Ineens was het gedaan met de foxtrot, waarbij de vrouw zich moest laten leiden door de man, in voortdurende angst op diens voeten te staan; rechtsom draaiend, terwijl het linksom had moeten zijn. Eén, twee, in de maat – nee, weer fout.

Ik kan er nog emotioneel van worden – het bevrijdende gevoel uit het oude keurslijf te mogen barsten. Onderwijs, opvoeding, politie en andere gezagssystemen, seks, godsdienst – alles werd herijkt en kreeg een vrolijke lichtheid. De kraan ging open, gein, durf en levenslust stroomden eruit.’

Anton Heyboer ‘Op een dag stond de kunstenaar Anton Heyboer, met zijn vier bruiden, hoog tegen de lucht op de dijk bij Durgerdam waar ik toen in een klipper woonde. Aan mijn hand een klein meisje dat ik naar school bracht.

Er was geen andere weg dan langs dit gezelschap, en ik durfde niet op of om te kijken. Jaren later, bij onze eerste ontmoeting, wist Heyboer zich dit voorval nog lachend te herinneren.

Wat me in hem aantrok was dat hij zich niet liet afschrikken door problemen. Hij wist altijd een weg ‘om’ het probleem te vinden – een weg rond de obstakels. Op een dag trof ik het hele gezelschap op de grond, gebogen over atlassen en kaarten. Ze zouden naar Zuid-Limburg verhuizen vanwege de silicium in de grond.

Grootse plannen, tot de verhuizing werd afgeblazen vanwege de gigantische hoeveelheid spullen van Heyboer – complete drukpersen, Land Rovers, oude

‘Als meisje geboren worden, betekende in die tijd: opgroeien in een keurslijf; als meisje deed je er niet toe, tenzij goedgekeurd door een man’

streekbussen, tientallen gietijzeren kachels, een bijna compleet kerkinterieur en een gigantische hoeveelheid mineraalstenen – en natuurlijk zijn enorme verzameling schilderijen.

Maar … als Heyboer niet naar het Limburgs zand ging, kon het zand toch naar Den Ilp komen? Er werd een gigantische hoeveelheid van aangevoerd, de vloeren kwamen door al dat zand wel twintig centimeter hoger te liggen, en bovenop al die losliggende planken werden weer Perzische kleden gelegd, waar inmiddels een compleet magazijn van was aangekocht. Tapijten die al hun deftigheid in deze zanderigheid aflegden. Met heel veel plezier heb ik deze taferelen zitten bekijken.

‘Een vriendelijke gek,’ noemde mijn moeder Anton Heyboer, zoals zoveel mensen in die tijd. Hijzelf had er geen moeite mee. Zo’n label hield de mensen op afstand.’

Oergevoel ‘Er is een herinnering aan een allesomvattende liefde, een totaal veilig zijn. Een oergevoel. Maar dan word je naar beneden geworpen en ga je zoeken. De komst van een kindje! Het grootste geluk gevonden! Maar help, het kindje, nog geen jaar oud, wordt levensbedreigend ziek.

Je man wordt je ontrouw. De aardse dualiteit gromt en grauwt.

Het verlangen naar de veiligheid en de zin van het geheel zet een nieuwe zoektocht in gang. Dromen, zoeken, een ongelukkig huwelijk. Psychoanalyse om het ongelukkige huwelijk te redden. Tot er na negen jaar niets meer van je over is en het een kwestie van barsten of ten onder gaan is. Een onvermijdelijke scheiding.

Een moederkoek van verdriet. Zoveel ingehouden tranen. Ik moest een daad stellen. Zo voelde het destijds.

In m’n eentje stak ik de oceaan over om sterk te worden en te groeien. Daar lag mijn drijfveer om naar Amerika te gaan en daar rond te trekken.’

Bruisende wereld ‘De enige persoon in dat immense land die ik dolgraag wilde ontmoeten was Barry Stevens, een grootheid uit de Gestalttherapie in die jaren. Voor velen een bron van inspiratie door haar intrigerende innerlijke zoektocht en de wijze waarop ze zichzelf wist te herpakken na een ziekte.

Jammer genoeg heb ik haar boek niet meer, maar als ik me goed herinner, beschrijft ze daarin ook hoe ze, ernstig ziek, bijkomt uit een coma. Om haar heen witte jassen. Aan de zorgelijke gezichten valt af te lezen dat ze geen raad met haar weten. Ze verlaat het ziekenhuis.

Een tijdlang eet ze alleen een soort zelfgemaakte vla van eieren en melk. Het verloop van haar genezingsproces deelt ze in een intrigerende correspondentie met Fritz Perls, Carl Rogers en Aldous Huxley.

Vanuit Florida schreef ik Barry Stevens een brief, er kwam antwoord uit Californië – waar ze haar intrek bleek te hebben genomen in het huis van een vriendin.

Ik was welkom. Na aankomst kreeg ik een kamer en als tegenprestatie verrichtte ik huishoudelijk werk.

Barry Stevens introduceerde me in de bruisende wereld van alternatieve geneeswijzen, bio-energetica, gestaltetherapie en NLP, voeding, yoga, tai chi en spiritualiteit. Een gevoel van thuiskomen.’

VA editie 1 • 2018 • 23

Eigen foto: Hanna’s schoolbus

‘Iedere morgen harkte ik de grond, figuren in het zand makend – een ei, een bloem.

Alsof je onbewust teruggrijpt Californische berg ‘Een jaar lang woonde ik in een schoolbus bovenop een Californische berg. Een groot en onhandelbaar gevaarte dat ik neer mocht zetten op een verwaarloosd terrein zonder water, elektriciteit, gas of telefoon – in ruil voor het verzorgen van drie honden en drie poezen.

Toen het moment kwam om de bus het steile bergweggetje op te rijden, bleek dat zo steil dat ik bang was dat de speciale versnelling, waarmee schoolbussen in Amerika zijn uitgerust om hooggelegen boerderijen te bereiken, het zou begeven en we achteruit het ravijn in zouden storten. ’s Nachts in mijn bus zonder gordijntjes voelde de doodse stilte dreigend aan. Toen begon ik de rommel op te ruimen. Iedere morgen harkte ik de grond rond de bus, figuren in het zand makend – een ei, een bloem.

Alsof je onbewust teruggrijpt op een oud weten dat je vertelt dat het zin heeft dingen aandacht te geven, en dat het creëren van ‘schoonheid’ de energie van een plek kan verhogen. En ja, mijn terrein begon steeds schoner en steeds minder dreigend aan te voelen.

Ik genoot van de havik die elke dag rond dezelfde tijd onder de bomen door scheerde, en van het gezelschap van een ratelslang. Zo nu en dan maakten we een praatje. Ik vertelde hem dat hij welkom was.

Op een dag ging de sufferd naar de buren die hem doodschoten.’

Oude eik ‘En toen brak een gigantisch noodweer los in Californië. Huizen stortten in, bomen werden onderuit getrokken en bruggen kapotgeslagen. Niets werkte meer, alle elektriciteit viel uit in de wereld beneden mijn berg. De eindeloze regens en modderstromen riepen een intens besef van menselijke kwetsbaarheid op.

Na een bezoekje aan de dichtstbijzijnde buren liep ik terug langs een oude eik op een hoge uitschietende punt. Gefascineerd bleef ik staan kijken naar een vreemd, verlicht kruisje in deze boom! Ik sloot mijn ogen, in de verwachting dat het dan wel weg zou gaan, maar het kruisje ging niet weg. Toen gaf ik het op. De volgende dag was de eikenboom weg, ontworteld en al naar beneden gegleden.’

Antara ‘Op die Californische berg, inmiddels 35 jaar geleden, kreeg ik een beeld van wat ik later De Hut ben gaan noemen. Een plek van samenkomst voor zes 24

op een oud weten dat je vertelt dat het zin heeft dingen aandacht te geven’

altijd op mijn neus. Nu laat mijn moeder het lelijke eendje een zwaan na. Ineens valt me de symboliek op.’

Vreemde reizen

‘Niemand snapte waarom ik terugkeerde naar Nederland. ‘Je hebt daar in Amerika toch je praktijk als polariteitstherapeute,’ zei men. ‘Hier in Nederland heb je niets.’ Ja, maar soms kan een ingeving zo sterk zijn dat je weet: dit moet.

Bij het vinden van een nieuwe woning in de VS was van alles mis gegaan.

Ook na eindeloos zoeken lukte het maar niet een huis te vinden. Na de zoveelste teleurstelling liep ik buiten in de herfst mijn boosheid weg te schoppen in een stapel herfstbladeren, en ineens wist ik: ‘Ik moet hier helemaal niet zijn, ik moet terug naar Nederland.’ Ik voelde sterk de noodzaak met mijn moeder in het reine te komen.’

‘Vanuit Laren dateren de reizen naar Bretagne’s noordkust en Engelands zuidkust – vreemde, fantastische reizen reizen vol herinneringen uit verre vrouwenverledens die ik maakte samen met mijn hoog sensitieve vriendin Annelies. Moeilijk uit te leggen tochten, omdat ze in onze beleving onder begeleiding stonden van Sai Baba.

Het fenomeen van een leraar die op ziele-niveau contact maakt, is in India en veel andere culturen geen onbekend verschijnsel. Maar voor ons Westerlingen blijft het een bizar fenomeen.

De muur die het christendom rond het mystieke heeft opgebouwd, is niet zomaar afgebroken!

En toch: The proof of the pudding is in the eating.

Annelies hoorde Baba’s stem. En de wijsheid en geestigheid van die stem doorbrak geleidelijk mijn eigen twijfel. Begrijpen doe ik het nog steeds niet.

Ik kan alleen vertellen over ‘mijn ervaringen’. Het contact met Sai Baba bracht inzichten en ervaringen, die me hielpen om het mysterie toe te laten in mijn leven.

Baba stuurde ons vaak op reis. Voor de buitenwereld leken het vakanties, voor ons was het hard werken.

Op die reizen wist hij de ‘groeiknop’ feilloos, diep en pijnlijk in te drukken. Uitputtende therapiesessies, afgewisseld met lachen in de kroeg.’

Zilveren ketting

Vrouwenklooster

‘In Laren NH nodigde ik haar uit om naast me te komen wonen. Aarzelend ging ze daarop in. In Frankrijk had ze zo lang op zichzelf gewoond – heel eenvoudig levend in een ‘kartonnen’ huisje, plantjes en bloemen plukkend langs de kant van de weg. In alle eenvoud van het leven genietend. Een uit tweeënzestig delen bestaand servies had ze al lang verdeeld onder haar kinderen. Wat ze zelf nodig had, kocht ze in de Hema.

We hebben het geklaard met zijn tweeën, naast elkaar in Laren. Voor zover mogelijk. Het heeft haar goed gedaan – zeiden vrienden bij haar sterven.

Uit haar nalatenschap koos ik een zilveren ketting, denkend aan de nachtzoen die ze me als kind gaf als ze uitging – spannend ruikend naar de grote wereld. Op het moment dat ze me zo’n zoen gaf, viel haar ketting

‘Engeland liet ons de verminking voelen van het losgerukt zijn van de aarde, de smart om van je land verdreven te worden en het afscheid van de familiegrond. Bretagne confronteerde ons met de ontworteling, vernedering en verminking van het vrouw-zijn.

In de ruïne van het vrouwenklooster Beauport beleefden we de middeleeuwse opgejaagdheid van de vrouw. Zonder man om je te verdedigen was je vogelvrij. Dus ging je met je bruidsschat het klooster in – de vrouwengemeenschap.

Veilig binnen de muren voor de boze buitenwereld.

Daar is de kathedraal met zijn hoge ramen en de aflopende tuinen naar de oceaan – waar we met onze medezusters werkten tussen vogelgeluiden en we het belletje voor het eten of het gebed nog net konden

Naar Nederland

Foto midden:RuÏne van het vrouwenklooster Abbaye de Beauport in Bretagne

vrouwen, aangevuld met een engel als spirit – waar als vanzelfsprekend mijn kleine vriendinnetje Antara voor model stond. Dochtertje van een Nederlandse vriendin – die beneden de berg woonde.

Vaak ging ze in het weekend mee naar boven.

Nooit leek ze zich te vervelen. Net als ik vond ze het een magische plek. Eens zag ik haar met een takje de bomen zegenen. Schichtig om zich keen kijkend of ik het niet zag. Ik koester een prachtige foto van haar waarop ze een beer vasthoudt. In de morgenzon danst ze met die beer in haar armen – balancerend tussen twee werelden.

Met de klik van mijn camera kwam ze bij zinnen.

Naast me staand wachtte ze tot de polaroidfoto uit het apparaat tevoorschijn kwam, en zei toen: ‘It wasn’t for real.’ Maar ik wist wel beter.’

VA editie 1 • 2018 • 25

horen. Op de achtergrond het grote Rome. Altijd weer de dualiteit en het heel diep ervaren van de pijn.’

Bruiloftsmuseum ‘Het beeld uit onze Bretagne-reizen dat me het meeste is bijgebleven: het kerkje van Kermaria aan de noordkust. De kracht die ik in dit vrouwenkerkje voelde, bracht me bij een oergevoel in mezelf. Het was een van die reizen waarin we veel Calva dronken, een sterke vrouw achter de tap, die met één woord de boel recht kon trekken. De hoge kliffen, het voortsnellend tij, je hoofd hoog in de wind.

En dan de terugreis. De laatste spullen ingepakt, opgeruimd, schoongemaakt. Afscheid van onze Franse verhuurders, die ons crêpes meegaven voor onderweg. Onderweg een reisonderbreking bij een oude stadsomwalling.

Baba’s stem: ‘We gaan naar het museum.’ En welja, om ons heen kijkend ligt daar warempel een museum – gewijd aan het leven van Bretonse vrouwen (ik kan het toch niet bedenken).

We werpen tegen dat een museumbezoek op dit moment wel heel ongelegen komt, we zijn al aan de late kant, maar de boodschap blijft overeind.

Eenmaal binnen schuiven we een zwaar, zwart gordijn opzij en stappen een ruimte binnen vol grote vitrines, gevuld met verzamelingen attributen die bij het huwelijk horen – prachtige geschenken in de vorm van serviezen, zilver en juwelen, damasten kleden, kasten met houtsnijwerk. Veel ‘schoonheid’ – trots en vreugde.

Andere vitrines belichten de tijd voor en na de bevalling: voorstellingen van moeder met kind in de bedstee – een schommelwiegje, kleertjes. De afgebeelde vrouwen zijn naar binnen gericht, hun aandacht is bij het aankomende kindje. De vader staat er wat beteuterd bij.

Tijd om te gaan. We hebben alles wel zo’n beetje bekeken. We lopen naar de uitgang. Baba: ‘We gaan nog een keertje terug en bekijken alles nu door de ogen van de man.’ Wij mokkend terug, weer dat zwarte gordijn door.

Maar wat een ervaring! Als ‘man’ voel ik me buitengesloten bij alle pracht en praal. Jaloersheid over de vreugdevolle uitbarstingen rond het mysterie van de geboorte.

Om vier uur middags vertrekken we dan eindelijk huiswaarts. Ik rijd – Annelies is een automaat 26

gewend. En natuurlijk regent het en is het donker en moet ik me inspannen niet in slaap te vallen.

Eindelijk thuis, uitten we ons misnoegen tegenover Baba. ‘Onverantwoord’. Zijn antwoord: ‘Als het had gemoeten, had je zelfs nog helemaal terug kunnen rijden.’ En ik wist dat het waar was.’

Kwetsuren ‘Zo duidelijk voel ik het weggestopte vrouwelijke potentieel dat naar het licht wil worden getild. Ik voel de kwetsuren, vernederingen en het generatielange opgejaagd zijn. Durf ik me voor te stellen ..... echt te voelen ... tot in detail .... hoe het was op die brandstapel? Kan het zijn dat een dergelijke herinnering nog altijd deel uitmaakt van ons lichaamsbewustzijn, en dat hier een reden ligt waarom het zo moeilijk is als vrouw in je kracht te durven staan.

De vlammen, de pijn, het vastgebonden zijn. Het spook van de willekeur en van de angst. Je was een heks – bestraft voor het inzetten van je vermogens.

Het altijd dreigende gevaar nadat je de keuze had gemaakt jezelf te zijn.

Vrouwen van de wereld, van het Midden-Oosten en Afrika tot Zuid-Amerika, dragen ook nog de last van oorlog, bombardementen, angst, honger, gevaar voor eigen kinderen, uitzichtloosheid, verdriet, vernietiging en corruptie.

Ik voel hun pijn alsof het mezelf wordt aangedaan.

Ik verbind me met hen – als moeder. Ik droog hun tranen, hun verdriet over het vertrappen van alle leven.

Boven de kachel een kaart van de Zwarte Madonna uit Chartres. Een dagelijks troostende inspiratie. Haar androgyne statigheid omhult het kind met een gele mantel. Alleen al zo’n briefkaart biedt zoveel steun.’

Clarissa ‘Ik zie hoe het grote thema van mijn leven het ‘afgesneden zijn van het vrouwelijke’ is. Een zoeken naar vrouwelijke kwaliteiten. Of, zoals Clarissa Pinkola Estes zegt in haar boek Woman who run with the wolves: ‘De honger van de ziel: het verlangen naar de zuivere kern van wie we zijn – naar onze ware aard die altijd aanwezig is en fundamenteler is dan onze persoonlijkheid.’

Met vallen en opstaan zoeken we de weg naar binnen, we ontdekken een reservoir aan subtiele, ondergronds gegane vermogens op alternatief, spiritueel en creatief vlak – sluimerend wachtend op

‘Homeopathie zou op zoveel plekken - van jeugdzorg tot ouderenzorg ontzettend goed kunnen doen’

‘Ik zie hoe belangrijk in mijn leven de zoektocht is geweest naar dat ondergronds gegane reservoir van vrouwelijke kwaliteiten’ Hanna gefotografeerd buiten de Hut bij haar huis. Het plastic staat symbool voor de vervuiling op alle terreinen. ‘ln de stilte van de Hut zullen we daar oplossingen voor moeten zien te vinden’

VA editie 1 • 2018 • 27

OD TSTE AANB HET GROO

SSEN E L F K N I R D RVS OXEN EN LUNCHB VIND JE BIJ

NJUMP.NL WWW.GREE

10% korting geldig tot en met eind april

CORTINGSCODE

VAGJ2018

28

ontsluiting.

Het is zoeken naar een nieuwe balans. Niet alleen voor de vrouw, maar voor de samenleving als geheel.

Zo’n duizenden jaren lange focus op de mannelijke kant wis je niet één, twee, drie uit.

Elk kind weet dat je een toren niet tot in het oneindige op kunt stapelen en dat op enig moment de blokkenstapel om zal vallen. En toch blijven we als volwassenen gebiologeerd doorbouwen – strevend naar ‘steeds hoger’ en ‘steeds meer’.

We zijn er zo aan toe om afscheid te nemen van het zware, logge mannengedoe met jasjes en dasjes. Weg van de eenzijdige nadruk op ‘kennis’ naar ‘spelend leren’ met behulp van tai chi, kunsten, toneel, dansen en het uitdiepen van subtiele vormen van geneeskunst.

We zijn er zo aan toe meisjes en jongens de gelegenheid te bieden hun vrouwelijke kant te ontplooien – niet alleen hun hoofd. Elke keer dat ik hier mijn gedachten over laat gaan, over wat je zo niet allemaal in beweging zou kunnen brengen, word ik enthousiast. Ik kan er echt helemaal warm voor lopen.’

Sensitiever ‘De bedrading van het fysieke lijf wordt dunner.

Soms heb ik al het gevoel ‘half weg’ te zijn. Het geluid in winkels komt harder binnen. Ik word sensitiever.

Ik herinner me dat een oude tante me ooit onderbrak en zei: ‘Ach kind, dat interesseert me toch helemaal niet meer.’

Je verinnerlijkt – trekt naar binnen.

In de bossen achter dit huis ging ik vroeger zo graag wandelen. Soms bekroop me dan de angst dat ik ooit niet meer in staat zou zijn er te komen. Maar nu het moment gekomen is, blijkt het hele probleem niet te bestaan.

Ook de oude angst voor het moment dat ik de zee niet meer zou kunnen zien, blijkt geen substantie te hebben. Voor je geestesoog is heel makkelijk het vertrouwde beeld op te roepen van licht boven water – het immense ruimtegevoel van de Wadden. En je weet dat er geen enkele noodzaak is naar de Wadden toe te gaan – omdat je de Wadden in je hebt. Als het moment daar is, blijken dergelijke behoeften als vanzelf af te vallen.’

Doorbraak ‘Een doorbraak voor mij kwam na het lezen van het boek van Marja de Vries (De Hele Olifant in Beeld). Wat een aha-erlebnis. De ontdekking dat er in de mystieke

tradities van alle godsdiensten universele wetten te vinden zijn die met elkaar overeenstemmen.

Universele wetten die laten zien dat alles met alles verbonden is en ons handvatten verschaffen om meer in overeenstemming te leven met wie we zijn – meer in overeenstemming met het grote geheel.

Het is zo’n gigantische omwenteling waar we momenteel doorheen gaan. Zo’n vijfduizend jaar lang heeft het mannelijke gezag geregeerd. Nu maken we ons op voor een volgende stap in de evolutie: de stap van opgelegde regels naar innerlijke wetmatigheden – waarbij de verantwoordelijkheid bij onszelf komt te liggen.’

Euforie ‘Het is nog maar zo kort geleden dat ik eindelijk ‘ja’ kon zeggen. Volmondig ja! Ik heb er een heel leven over moeten doen. Ik leef!

Wat een euforie! Eindelijk verlost van dat eeuwige schuldgevoel.

Het afgelopen jaar zijn er momenten geweest waarop ik van bovenaf naar mijn leven leek te kijken. Gebeurtenissen en ervaringen regen zich aaneen – alsof elke plek, elke ontmoeting in het leven van belang is geweest.

En als ik erin slaagde lang genoeg naar de moeilijke delen in mezelf te kijken, bleken zelfs die op te kunnen lossen.

Het is moeilijk maar o zo belangrijk trouw aan jezelf te blijven en te durven blijven geloven.

Er valt zo ontzaglijk veel te ontdekken – ook in het onzichtbare. De engel in de Hut staat niet voor niets voor de subtiele energie waar we gebruik van kunnen maken. Deze tijd zit vol verwachting.

Ik zie zoveel leuke mensen met zoveel leuke talenten die met zulke prachtige nieuwe dingen bezig zijn. Wat een synergie zou er kunnen ontstaan als een aantal van deze mensen bij elkaar zouden komen.

Ik voel zo’n bevlogenheid als ik hierover begin na te denken. Ooit kwam mijn dochtertje naar me toe rennen, hijgend zei ze: ‘Ik hinkelde in mijn mond van ademheid’. Ik heb steeds meer het gevoel: ‘Ik hinkel in mijn hart van blijdschap’.’

Bart Hommersen Het manuscript waar Hanna een jaar aan heeft gewerkt, is in de laatste correctiefase. Werktitel: ‘Het stille doorgaan’ | De Hele Olifant in Beeld van Marja de Vries beleefde in 2017 zijn 10e druk (2011: nominatie mooiste spirituele boek). Info: marjadevries.nl VA editie 1 • 2018 • 29

column

ada volmer weijland

beeldcolumn jos van wunnik Al veertig jaar probeert hij het mysterie van de natuur te verbeelden. ‘Het schilderen is altijd een zoektocht geweest. Een behoorlijk heftige zoektocht zelfs, voortkomend uit een verlangen naar heelheid.’

een dag uit je leven

S

tel dat iedereen bij zijn laatste ademtocht één dag uit zijn leven zou mogen herbeleven – een afscheidsgeschenk van de Godin van de Aarde …. Welke dag zou ik dan kiezen?

Eerste ontdekking: hoeveel dagen zijn er niet geleefd zonder dat er een blijvende herinnering van over is gebleven. Ja, zo’n ‘donker gat’ uit mijn verleden prikken, kan natuurlijk. Maar stel dat zo’n vergeten dag niet voor niets is vergeten, dan krijg je toch wel een vreemd cadeau. Nee, ik wilde met heel mijn hart ‘ja’ kunnen zeggen op mijn keuzedag.

Wat begon als een dagdroom, werd geleidelijk een wat serieuzere zaak. Het was nog net niet zo dat ik met de vraag naar bed ging en ermee opstond, maar de wachttijden op tochtige stations, kille bushalten, en op stoelen en banken in even zovele wachtkamers werden allengs gevuld met mijmeringen.

Het viel niet mee. Stel dat ik tien dagen uit mijn verleden zou mogen kiezen – geen punt. Er zijn er best veel waar ik met plezier aan terugdenk. Maar zolang ik niet meer dan één dag mag kiezen, moet dat toch wel een heel speciale zijn.

Ik besloot het puzzelen op te geven.

Uiteindelijk was de Godin van de Aarde niet meer dan een fantasie, ontsproten aan een droom. Verloren tijd. Maar net toen ik het bijltje erbij neer wou gooien, kwam ‘mijn dag’ op. Kant en klaar voor het grijpen.

Al vond ik de uitkomst meteen dwaas en irreëel, want wie wil er nou zijn geboortedag herbeleven?

Ja, ik! Want wat zou ik graag willen weten met welke bagage ik op deze wereld ben gekomen; hoe ik mijn tocht door de donkere tunnel naar het licht heb beleefd en of ik toen nog herinneringen had aan de andere kant. Of dat mijn leven toch pas begon met de eerste ademtocht in een leeg omhulsel dat lichaam heet … Hoe dan ook, als de Godin van de Aarde mocht opduiken, heb ik mijn antwoord paraat – zonneklaar.

a.volmerweijland@telfort.nl

30

Tara geldt als de oude ‘hoofdstad’ van Ierland. Wat nog rest uit die oude tijd is Tara Hill – ooit het centrum, het hart, van Ierland. Naar wordt aangenomen al voor de komst van de Kelten een belangrijke plaats. Het mythologische volk van de Tuatha Dé Danann kroonde hier zijn koning. Jos van Wunnik was hier in 1998. ‘Sinds deze Ierland-reis is het ‘me gedragen en omhuld voelen’ steeds meer een rode draad in mijn schilderijen geworden.’

Een impressie: ‘We lopen naar de tweede heuvel, de Forradh (de Koninklijke Zetel). De bovenkant lijkt wel een schaal. Ik voel me zwaarder worden, de energie stroomt hier de aarde binnen.

Het lijkt alsof ik een meertonige klank hoor – ronddraaiend in de lucht boven de heuvel. Ik verbeeld het me niet, de anderen horen het ook. Als we met de klank meezingen, verandert de toon van hoogte. Het is een ontroerende ervaring. Lang staan we te luisteren.

‘In de buurt van een naburige, drievoudige ring, de Rath of the Synods genaamd, valt mijn oog op een staafvormige steen. Ik ben verbaasd als ik zie dat het staafje een fijne rombusvormige doorsnede heeft. Stevig omklemd houd ik het in mijn hand, als een staf, en voel een kracht. Ik kan er slechts met moeite afstand van doen – alsof dit het mooiste is wat ik ooit heb gevonden.

Als ik van de grafheuvel wegloop, breekt er iets. Een golf van diep verdriet komt in me op. ‘Ik kan hier onmogelijk weggaan,’ hoor ik mezelf zeggen. Stekende pijn in de onderbuik. Alsof hier de bodem ligt van het verlangde gevoel van heelheid en verbondenheid dat ik tot nu toe miste. Geleidelijk maakt het verdriet plaats voor een immense stilte.’

Tara Hill healing / tempera op paneel / 70x 50 cm / 8 1998

Reis door Ierland: Tara’s Hill

Groene heuvel / tempera op paneel / 80x60 cm / 2-1999

Website: vanwunnik.com VA editie 1 • 2018 • 31

(advertorial)

Geefgeld is belangrijk Een wetenschapper die in vrijheid en veiligheid onderzoek kan doen is waardevol; net als een vereniging die strijdt tegen bandeloos patenteren van zaden. Of een programma dat de kracht van muziek inzet voor kinderen in conflictgebieden. Waardevol maar niet winstgevend.

Omdat dergelijke initiatieven financieel niet rendabel zijn, komen ze niet in aanmerking voor een lening. Maar er is wél geld voor nodig: geefgeld.

Triodos Foundation heeft een nieuw, eigentijds platform ontwikkeld (website: givethechange.nl) om project en schenker bij elkaar te brengen.

Triodos Foundation selecteert de projecten en zorgt ervoor dat 100% van het gedoneerde bedrag naar het uitgekozen project gaat. Zonder bedelbrieven en onder gegarandeerde privacy.

Drie nieuwe projecten: • Bee Foundation: Help 10.000 hectare aan bijenoases creëren waar bijen, hommels en vlinders eten kunnen vinden • Bouw mee met dr. Koirala (kinderziekenhuis Nepal) • Help de Masai de waterkringloop herstellen Give the Change is het platform voor mensen die nu en dan geld willen geven voor mooie, goed beoordeelde projecten die bijdragen aan de kwaliteit van leven.

Kijk op: GiveTheChange.nl

Help de Masai het tij te keren De eerste Europese ontdekkingsreizigers in de 19e eeuw konden hun ogen niet geloven: een besneeuwde berg in tropisch Afrika. Het verse gras rond de Kilimanjaro trekt over een afstand van honderden kilometers kuddes savanneolifanten aan.

Het gebied wordt sinds mensenheugenis bewoond door de Masai. Een inheems volk dat anno 2018 alom respect krijgt voor hun bijdrage aan het behoud van een veerkrachtig, zelfregulerend ecosysteem.

De wrange realiteit is dat uitgerekend het bestaan van dit nomadische volk op het spel staat. Grootschalige ontbossing en klimaatverandering gaan te snel. ‘In het verleden hoefden we niet ver te gaan om water te vinden, tegenwoordig zijn we gedwongen lange afstanden af te leggen voor water en gras,’ aldus een Masai-oudste, november 2017. ‘De bossen op de hellingen zorgden voor regen, nu zijn er te weinig bomen over.’

En toch zijn er mogelijkheden tot herstel.

32

De bal begon in 2017 te rollen in een Facebook-contact van Frank Heckman, voorman van eco-netwerk Embassy of the Earth, met een Masai-vrouw die meldde in één week tijd vijf van haar koeien te hebben verloren aan de ergste droogte in tijden.

Haar noodkreet was het startschot van een inmiddels door de Triodos Foundation erkend project, genaamd: ‘Help de Masai het tij te keren’.

Cruciaal in dit gebied is de aanplant van altijd groene, inheemse voederbomen en de aanleg van drinkwaterputten. Voederbomen verhogen het organisch stofgehalte van de bodem, tegelijkertijd ontstaat op de overbelaste graslanden ruimte voor broodnodige boomaanplant.

Streven is herstel van ecosysteem en waterhuishouding binnen een tijdsbestek van drie jaar.

Meer informatie op: GiveTheChange.nl

n e v e l t e h Als

kantelt

Ergens in zijn leven ontdekte Rob Top de aantrekkingskracht van een oeroud ritueel, het mooiste ritueel dat hij kent, een vision quest. Na het delen van veel magische ervaringen in vorige afleveringen van deze column nu een bericht van heel andere orde.

I

k ben het me altijd wel bewust geweest dat iemands leven ieder moment kan kantelen. Maar toen het mezelf overkwam, was het lastig het als realiteit te accepteren.

Mijn leven kantelde op 27 december j.l. Totaal onverwacht. De eerste signalen kwamen tijdens het joggen.

Drie keer per week jogde ik drie kwartier. En dat ging niet meer zo goed. Ik heb lichte COPD, een soort astma. En misschien had ik daar de laatste tijd wat meer last van, dacht ik. Maar eind december werd een been zo zwaar dat ik tijdens het rennen de pas inhield en moest gaan lopen.

De huisartrs schrok en zond me door naar het ziekenhuis voor een echo. Daar werd trombose geconstateerd, maar ook afwijkende bloedwaarden. Na Kerst opnieuw een echo. Er werd duidelijk vaart achter gezet.

Vervolgens een leverbiopsie en een scan. Toen was het duidelijk: kanker. Niet een ‘gewone’ behandelbare vorm, maar meteen het worst-case scenario: alvleesklierkanker.

En met uitzaaiingen in de lever raakt ‘genezing’ snel uit beeld.

Opvallend genoeg had ik van het begin af aan gedacht aan zo’n worst-case scenario. Ik sprak mezelf toe dat ik niet zo pessimistisch moest zijn. Maar uiteindelijk was ik niet verbaasd toen ik op 27 december de fatale diagnose te horen kreeg.

Achteraf gezien waren er een paar opvallende vingerwijzingen geweest. Zoals de uitspraak, vorig jaar een paar keer gedaan tegen vrienden, dat mijn leven ‘rond’ voelde.

Dat alles helemaal klopt! Dat ik geen verlanglijst heb van dingen die ik nog zou willen doen in het leven … Want wat ik doe, via mijn praktijk voor sjamanisme, is wat ik het liefste doe. Ik zou niet weten wat ik hierin zou willen veranderen. Iets om dankbaar voor te zijn.

En dan was er het opvallende besluit met betrekking tot de trainingen die ik al sinds 2002 geef. Voor het eerst had ik voor 2018 een specifiek thema gepland. Een op de maya-mythologie gebaseerd ritueel waarin ‘leven en dood’ centraal staan – niet wetende hoe actueel dat thema voor mij zou zijn!

En dan is er nog het gevoel op een soort hoogtepunt in mijn leven te staan. Ik zou dit jaar meer trainingen

Jim Culp: Bald Eagle © Creative Commons

column magie in het dagelijks leven

geven dan ooit tevoren, en daarbij ook nieuwe gebieden bestrijken. Voor het eerst zou ik mijn sjamanistische gaven volledig en zonder enige terughoudendheid kunnen leven. Tenminste, zo voelde het. En dan blijken zich in je lichaam krachten te hebben ontwikkeld die dit ondermijnen.

Heel confronterend vond ik het om mijn activiteitenprogramma voor 2018 te moeten schrappen. Uitgewerkt en reeds op schrift gesteld, en toch kon er een kruis doorheen. Wat rest is een kortetermijntoekomst met een donkere wolk erboven.

Hoe nu verder te leven – zonder donkere wolk?

Ik besloot geen chemokuur te doen. Vanwege het agressieve karakter van de kanker zou de kuur van een half jaar zwaar zijn, met heftige bijwerkingen. De levensverlenging werd op een half jaar geschat – met veel geluk een jaar. Het leek me dat ik te veel kwaliteit van leven zou moeten inleveren.

Voor kwaliteit van leven gaan …. Ja, dat is makkelijk gezegd. Maar wat betekent het concreet in het hier en nu, op ieder moment van de dag? Wat is het eigenlijk: kwaliteit van leven? Ik kwam tot de volgende invulling …

Voor mij betekent het meegaan met de thermiek van het leven. Niet de strijd aangaan met de kanker of dag na dag zoeken naar een eventueel laatste redmiddel. Maar vanwege de agressieve vorm en de slechte prognose kiezen voor de thermiek ‘meegaan met wat er is’. Zoals gier en adelaar zich laten dragen door de wind – zo wil ik meegaan met wat er nog is en zien waar de thermiek me brengt.

In sjamanistische terminologie: zien waar spirit mij nog brengt in deze laatste fase. Ik voel me nog altijd gegidst. Dat wil zeggen: ik voel me nog steeds verbonden met van de krachten van het universum, met spirit. Ik wil nog graag vijf, tien jaar meegaan, maar als het universum anders beslist, kan ik er op de een of andere manier, ondanks alles, vrede mee hebben.

Rob Top Website: instituutvoorritesdepassage.nl VA editie 1 • 2018 • 33

Soms is ‘goed’ Het komt er niet op aan voortaan de auto te laten staan en de trein te nemen.

Nee, blijf gewoon eens wat vaker thuis.

De planeet kreunt, stress en burn-outs zijn schering en inslag, en op het politieke vlak hitst stoere macho-taal de gemoederen op. Een pleidooi om gas terug te nemen en in te zetten op matiging en tevredenheid. Soms is ‘goed’ gewoon ‘goed genoeg’.

34

N

et zoals je stads- en plattelandsdichters hebt, zijn er ook stads- en plattelandsfilosofen. Waar de eersten zich een internationaal filosofisch jargon eigen maken en na veel studiewerk een nieuwe steen op het al bestaande bouwwerk plaatsen, kijken de anderen naar de wereld om zich heen en naar hun plaats erin. Je zou hen naïef kunnen noemen, maar daarom is wat ze zeggen nog niet minder waar. Die indruk krijg je wanneer je Pierre Rabhi’s Het geluk van het genoeg leest, een autobiografisch geïnspireerd boek dat onverwijld de kaart van de soberheid en de gematigdheid trekt.

Pierre Rabhi, geboren in 1938, groeide op in een Zuid-Algerijnse oase. Zijn vader was de lokale smid, een gewaardeerd lid van de gemeenschap die gericht was op solidariteit en harmonie. Niemand was rijk en er werd gewerkt als het nodig was. Tot de Franse kolonisator besliste dat dit zo niet verder kon. Wat een verspilling van werkkracht.

Niet ver van de oase werd een kolenmijn geopend. De mannen van het dorp gingen ondergronds, de smidse van Rabhi’s vader trok steeds minder klanten en uiteindelijk zag ook hij zich verplicht arbeider te worden in de mijn.

De oase nam haar plaats in het wereldwijde economisch systeem in, al vlotte dat aanvankelijk toch niet als verwacht. Na het ontvangen van hun eerste loon bleven heel wat arbeiders weg.

De maanden nadien druppelden ze zachtjesaan weer binnen en wanneer de ploegbaas vroeg waar ze gezeten hadden, kreeg hij steevast hetzelfde antwoord: ons geld was nog niet op, dus waarom

Een

gewoon ‘goed genoeg’’

robertct92: Sheep Paradise © Creative Commons

pleidooi voor

Als een democratie alleen maar bezig is met het bevorderen van de vrijheid, leidt dit tot haar ondergang, stelde Plato, en dan grijpt een dictator de macht. Onthutsend hoe weinig de mens in 2.500 jaar veranderd is

matiging zouden we dan weer komen werken? Ze hadden duidelijk nog veel te leren.

Deze verandering heeft Pierre Rabhi getekend voor het leven. Eind jaren 1950 werkte hij in de Franse industrie waar hij net zo’n radertje in de machine dreigde te worden als zijn vader was geweest, dus kocht hij een vervallen boerderij in de Ardèche, waar hij geiten ging houden en kaas ging maken. En dat doet hij nog steeds.

Maar hij schrijft dus ook boeken, en hij geeft lezingen waarin hij het heeft over ‘de opstand van het geweten’, zoals de slogan luidde waarmee hij in 2002 de presidentsverkiezingen introk. Veel brokken maakte hij toen niet. Misschien was Frankrijk nog niet rijp voor zijn boodschap, maar vandaag is dat anders. Van Vers la sobriété heureuse gingen maar liefs 300.000 exemplaren over de toonbank.

Rabhi’s boodschap is dan ook aantrekkelijk. Dat we verkeerd bezig zijn en onze economie gericht is op verspilling en dus heel erg oneconomisch is, weten we allemaal. In plaats van voor nog meer ecologisch verantwoorde groei te gaan, moeten we de gematigdheid omarmen, aldus Rabhi. Het komt er dus niet op aan voortaan de auto te laten staan en de trein te nemen. Nee, blijf gewoon eens wat vaker thuis. Dat Rabhi dit ook in de praktijk wil brengen, blijkt uit het laatste deel van zijn boek, waarin de initiatieven gepresenteerd worden die hij heeft opgestart, van scholen, leefgemeenschappen en opleidingen tot en met concrete ontwikkelingshulp met respect voor de lokale gemeenschappen in Burkina Faso.

Thuis Mooi, denkt u nu misschien wat karikaturaal, moeten we dus weer allemaal lekker gematigd geitenkaas gaan maken en in een pot boven een open vuur zitten roeren, ik leef wel in een stad en niet ergens op een vergeten Franse bergflank.

Gelijk heeft u natuurlijk, maar gematigdheid is meer dan dat. Dat mag bijvoorbeeld blijken uit Daniel Schreibers Thuis.

Schreiber is een veertigjarige Duitser, geboren in Mecklenburg-Vorpommern, toen nog een deel van de DDR. Hij is een befaamd essayist en kunstcriticus die een paar jaar geleden fel in de Duitse media kwam met Nüchtern. Über das Trinken und das Glück, het boek waarin hij bijzonder openhartig schreef over zijn alcoholverslaving.

Die verslaving overwon hij, maar hij besefte ook dat dit alleen maar symptoombestrijding was.

De oorzaak van die verslaving was daarmee nog niet weggenomen. Mensen gaan immers niet excessief drinken omdat ze het lekker vinden. In zijn nieuwe boek gaat hij op zoek naar de bron van zijn mateloze drinken en komt hij tot de conclusie dat hij een paar decennia als een kip zonder kop de wereld heeft rondgekakeld, waardoor hij steeds meer van zichzelf vervreemdde. Waar het hem aan mangelde was een thuis!

Het woord thuis heeft echter een vieze klank, zeker in Duitsland. Wie daar ‘Heimat’ zegt krijgt al gauw een paar verwijten over ‘Blut und Boden’ naar het hoofd geslingerd. En die connotatie heeft thuis in feite overal een beetje. In de filosofie zijn kosmoVA editie 1 • 2018 • 35

column

emmy fons

Goed ingestopt Een mens die een ogenschijnlijk triviaal karweitje met liefde, aandacht en overgave doet – dat fascineert en ontroert mij.

Een voorbeeld uit een historisch vakantiepark op de Veluwe waar ik in een nazomerse week een chaletje had gehuurd. Omdat het deze septemberweek zonnig en warm was, trokken velen erop uit. Zo ook het oudere echtpaar tegenover mij. Ik schatte ze rond de tachtig, ze hadden alle twee een vouwfiets. Als ze hun fietstochtje achter de rug hadden, plaatste mijn tijdelijke buurman de fietsen tegen de zijkant van hun chaletje. In de middag genoten hij en zijn vrouw in de tuin van de zon. Kopje thee, lezen, een beetje soezen.

Tegen etenstijd zag ik haar naar binnen gaan om de maaltijd te bereiden. Hij liep dan naar de vouwfietsen en drapeerde daar een zeiltje overheen. Nou ja, zeiltje klinkt oneerbiedig. Je hebt van die speciale hoezen. En deze hoes was ook niet bedoeld om de fietsen aan het oog van eventuele voorbijgangers te onttrekken.

Want, en nu komt het, onderaan het ‘zeiltje’ stond een stoet van rijwielen afgebeeld – heel decoratief. De historie van de fiets is immers een interessante. Aandoenlijk, vond ik het – deze fietsenhoes met fietsjes erop.

De oudere heer droeg iedere dag een zachtaardige pet in lichtgeel met wit. Hij had een vriendelijke uitstraling, met de krachtige breekbaarheid die God mensen vanaf een bepaalde leeftijd zomaar kan schenken.

Nadat hij de hoes over de rijwielen had getrokken, was het touwtje aan de beurt. De twee vouwfietsen werden ingepakt alsof ze naar bed werden gebracht: lekker slapen, ik stop jullie goed in, tot morgen, welterusten!

Ja, daar kan geen leven volgepland met meditatie, yoga en neuro linguïstisch programmeren tegenop. De eenvoud, de toewijding, de natuurlijke kalmte! Een mooi karwei, dat met volle intentie wordt uitgevoerd. Al doe je het honderd keer. Wat zeg ik, duizenden keren. Ik veegde de traan van mijn wang die eindelijk mijn oog had durven verlaten.

Toen de oude heer het chalet was binnengegaan, wachtte ik nog even. Toen pakte ik mijn camera en maakte een foto. Ter herinnering. Aan aandacht, aan iets met liefde doen. Of het nu fietsen zijn of mensen.

36

In plaats van voor nog meer ecologisch verant-woorde groei te gaan, moeten we de gematigdheid omarmen, aldus Rabhi

politisme en het afwijzen van iedere lokale gebondenheid bon ton. De hedendaagse mens is een radicant, zoals de Franse filosoof Nicolas Bourriaud beweert, een plant die overal wortel kan schieten, zowel tussen de bomen als tussen de straattegels.

Schreiber dacht dat ook. Hij vond het fantastisch dat men in Parijs dacht dat hij een Brit was en dat hij in Londen voor een Amerikaan van de oostkust werd gehouden. Hij voelde zich tien jaar lang thuis in New York, waar hij met zijn vriend hand in hand kon lopen zonder dat daar iemand een opmerking over maakte. Hij kon er volstrekt anoniem zijn, en dat was ook het probleem, ging hij inzien. New York was een thuisloos thuis, een oord vol eenzamen, zoals we die te zien krijgen op de doeken van Edward Hopper en in de boeken van Paul Auster.

Dat besef groeide na een zware depressie en tien jaar psychoanalyse. Hij had nood aan een plek waar hij thuis kon komen, zag hij in, en dat was eerder een psychologische toestand dan een specifieke materiële plaats.

Zijn onophoudelijke onrustige heen en weer hollen en zijn neiging om kalmte te zoeken in een plas alcohol sproten voort uit zijn gebrek aan wat socioloog Anthony Giddens “ontologische zekerheid” noemt, een mentale stabiliteit die onontbeerlijk is om tevreden te zijn. Deze zekerheid hangt samen met het vinden van continuïteit en betekenis in het leven, waardoor er rust intreedt en een gematigde levensstijl vanzelfsprekend wordt. Schreiber vond zijn thuis uiteindelijk in Berlijn, in het huis waar hij al jaren woonde.

Hartwig Kopp-Delaney: Gloryland © Creative Commons

Originele ideeën ‘Toen Michelangelo door de paus werd gevraagd een fresco aan te brengen op het plafond van de Sixtijnse Kapel had hij daar niet direct oren naar. Hij zag zichzelf als beeldhouwer en niet als schilder. Hij vond het zelfs zo’n overweldigende opdracht dat hij naar Florence vluchtte. Uiteindelijk begon hij twee jaar later alsnog aan het project, nadat er vanuit pauselijke kringen nogmaals druk op hem was uitgeoefend.

De astronomie heeft decennialang stilgestaan omdat Nicolaus Copernicus zijn oorspronkelijke bevinding dat de aarde om de zon draaide, weigerde te publiceren. Uit angst voor hoon en afwijzing bleef hij tweeëntwintig jaar lang zwijgen.

Aanvankelijk wisten alleen vrienden van zijn ideeën, tot een belangrijke kardinaal er lucht van kreeg en de astronoom aanmoedigde zijn bevindingen alsnog uit

Plato’s oplossing “Het moge duidelijk zijn dat de gematigde mens rechtvaardig, moedig en eerbiedig is, en dus ook volstrekt goed,” zegt Socrates tegen zijn gespreksgenoot Callicles in Plato’s dialoog Gorgias. Als basisdeugd kent gematigdheid een lange geschiedenis. De hedonist die pronkt met zijn rijkdom werd nergens op handen gedragen, in het boeddhisme niet, in het hindoeïsme niet; in de religies van het boek evenmin en nog wel in het minst bij de Oude Grieken.

Dat je iemand bent in de wereld wanneer je je op alle vlakken aan uitspattingen te buiten gaat, is dus iets van heel recente datum. Voor Plato was gematigdheid echt een kardinale deugd en hij zag die vooral in een politieke context, blijkt uit het door Gerard Koolschijn samengestelde en vertaalde Plato’s oplossing voor de planeet, een selectie uit de dialogen.

Callicles was een leerling van de sofist Gorgias, een van de eersten die in Athene een politieke opleiding aanbood. In de politiek komt het er vooral op aan mensen te overtuigen van je standpunt, zeiden de sofisten. Wat waar of rechtvaardig is, doet er niet zo toe, als je maar gelijk krijgt. Het hoeft wellicht niet gezegd dat ze daarmee vooral opportunisten en ander gespuis aantrokken dat vooral het eigen welzijn en minder dat van Athene wilde nastreven.

Bij monde van Socrates ging Plato daar hevig tegenin. Een politicus diende volgens hem een wetenschapper te zijn. Van een dokter verwacht je

te geven. Maar zelfs toen bleef Copernicus nog vier jaar dralen.

Bijna vijfhonderd jaar later, in 1977, bood een investeerder Steve Jobs en Steve Wozniak (de latere oprichters van computerbedrijf Apple) tweehonderdvijftigduizend dollar om Apple op te kunnen zetten. Voorwaarde: Steve Wozniak moest zijn baan bij Hewlett-Packard opgeven.

Maar deze weigerde dat te doen: ‘Ik was van plan om de rest van mijn leven voor HP te blijven werken; ik had last van de mentale blokkade dat ik eigenlijk helemaal geen eigen bedrijf wilde starten – omdat ik dat gewoon eng vond.’

Martin Luther King Jr. wist helemaal niet zo zeker of hij de burgerrechtenbeweging, die we nu met hem associëren, wel wilde leiden; hij droomde van een carrière als dominee en rector magnificus. In 1955 begon de bal te rollen toen Rosa Parks voor de

rechter moest verschijnen, omdat ze geweigerd had haar zitplaats af te staan aan blanke passagiers in het voor zwarten gereserveerde deel achterin. Een groep burgerrechtenactivisten besloot tot een busboycot. Martin Luther King werd unaniem verkozen tot leider. ‘Het gebeurde allemaal zo snel dat ik geen tijd had om erover na te denken. Het zou heel goed kunnen dat ik anders voor de functie zou hebben bedankt,’ zei King daar later zelf over. Toen hij diezelfde avond een grote groep mensen moest toespreken, werd hij volgens eigen zeggen bevangen door angst.

Hoeveel Wozniaks, Michelangelo’s en Kings zullen er niet in de geschiedenis zijn geweest die hun originele ideeën nooit hebben uitgewerkt, verkondigd of uitgedragen.’

Adam Grant: Het kan ook anders | Lev. | 317 p. | € 20 | ****

dat hij geneeskunde heeft gestudeerd en van een kok dat hij ervaring heeft in de keuken, redeneerde hij. Zo mag je toch ook verwachten dat een politicus een degelijke opleiding heeft genoten en weet wat goed is voor de gemeenschap.

Koolschijn laat de dialogen in zijn anthologie voor zichzelf spreken. Hij geeft slechts hier en daar wat verduidelijking en pas na verloop van tijd ga je inzien waar hij heen wil. Plato’s politieke ideaal van gematigdheid steekt immers wel heel erg schril af tegen de huidige praktijk en dan vooral de Amerikaanse. Hoe kun je een goed politicus zijn wanneer je zelf een rijke burger bent, vraagt Plato zich bijvoorbeeld af. Dan streef je toch vooral je eigen belangen na? Nee, als verkozene van het volk moet je afzien van bezit.

Hij gaat zelfs nog verder door te stellen dat bestuursfuncties zo onaantrekkelijk moeten zijn dat er maar weinigen overblijven die ze willen opnemen. Alleen dan heb je de garantie dat die bestuurders er helemaal voor willen gaan.

En misschien nog een laatste waarschuwing van deze Oude Griek: wanneer een democratie alleen nog maar bezig is met het bevorderen van de vrijheid en daar geen burgerplichten tegenover stelt, leidt dit tot haar ondergang. De eigen vrijheid komt immers steeds in botsing met die van anderen, wat op de lange duur tot anarchie leidt, waarna een dictator de macht zal grijpen. Gelijkenissen blijven natuurlijk altijd gelijkenissen, maar soms is het onthutsend te merken hoe weinig de mens in tweeënhalf millennium veranderd is.

VA editie 1 • 2018 • 37

Thuisgevoel Was dat al aan het begin van die milde winter, in de weken voor de jaarwisseling, of pas toen in de parken de eerste winterakonieten en krokussen begonnen te bloeien – die er net uitzagen als met gevoel rondgestrooide verfspetters? Of zelfs nog later, toen de eerste groene blaadjes in de linden langs de straat tevoorschijn kwamen?

Ik weet het niet. Het was een lang proces. Op een gegeven moment nodigden mijn vrienden me steeds nadrukkelijker uit voor koffie of het avondeten. Het schrijven kostte me soms niet meer zoveel moeite en ik kreeg er gedeeltelijk zelfs weer plezier in. Zo nu en dan haalde ik mijn hardloopschoenen tevoorschijn en rende ik een rondje door een park.

Was alleen mijn stemming veranderd, of had zich een fundamenteler evenwicht hersteld? 1k kon er niet precies de vinger op

Het kan ook anders Dat ook vandaag gematigdheid in de politiek nog vruchten afwerpt, blijkt uit Adam Grants Het kan anders, een studie over de manier waarop non-conformisten de wereld veranderen. Waarom geloofde iedereen in het succes van de ‘Segway’, een elektrisch aangedreven zelfbalancerend eenpersoons vervoermidel, en zag niemand iets in de tv-serie ‘Seinfeld’, terwijl dat rare wagentje toch de geschiedenis is ingegaan als een van de grootse commerciële flops, en de Amerikaanse sitcom tien jaar lang een wervelend succes was? Dat is het type vragen waarop Grant een antwoord zoekt, en hij doet dat op een typische Malcolm Gladwell-achtige manier, heel vlot schakelend tussen voorbeelden en wetenschappelijke studies die zijn stelling onderbouwen.

Aan gematigdheid besteedt Grant een volledig hoofdstuk, al vult hij dat begrip wel iets anders in dan Plato. Waarom is Occupy Wall Street mislukt, vraagt hij zich bijvoorbeeld af. Toen deze beweging in 2011 actie voerde tegen de economische en sociale ongelijkheid had zij nochtans de steun van een meerderheid van de Amerikanen. Volgens Grant had het vooral te maken met de steeds radicaler wordende standpunten van de beweging, en met de agressief klinkende naam. Hadden ze zichzelf The 99 Percent genoemd, dan waren ze een stuk verder geraakt.

Neem dan een voorbeeld aan Lucy Stone, aldus Grant, de vrouw die vanaf 1855 opkwam voor vrouwenkiesrecht en met haar gematigde stand-

38

leggen. Maar ik had de indruk dat het ermee te maken had dat ik bijna vijf maanden niet uit Berlijn was weg geweest. Sinds mijn studie had ik niet meer zoveel tijd achter elkaar in de stad doorgebracht…’

Daniel Schreiber: Thuis (vertaling: Mara van Duijn) | Ambo/Anthos | 174 p. | € 18,99 | ****

punten Amerika heeft veranderd. Samen met Susan Anthony en Elizabeth Stanton vormt zij het triumviraat van de Amerikaanse vrouwenbeweging, alleen scheurden die andere twee zich op een bepaald moment van haar af.

Zij haalden een extreme propagandiste van de vrije liefde binnen die zoveel volk afschrikte dat ze zelfs niet genoeg leden overhielden om een conferentie te beleggen. Lucy Stone zag het anders.

‘Later hebben we nog alle tijd voor die vrije liefde,’ zei ze gevat, ‘wat me nu interesseert is kiesrecht’, en ze bereikte dat uiteindelijk ook door mensen ervan te overtuigen dat dit een kwestie van rechtvaardigheid en respect was. Gematigdheid is soms heel wat imposanter en efficiënter dan je als een gorilla op de borst staan te kloppen.

Marnix Verplancke Adam Grant: Het kan ook anders (vertaling: Annoesjka Oostindiër) | Lev. | 317 p. | € 20 | **** Gerard Koolschijn (samenstelling en vertaling): Plato’s oplossing voor de planeet | Van Oorschot | 208 p. | € 17,50 | *** Pierre Rabhi: Het geluk van het genoeg (vertaling: Michiel Löffler) | Marmer | 176 p. | € 17,99 | *** Daniel Schreiber: Thuis (vertaling: Mara van Duijn) | Ambo/Anthos | 174 p. | € 18,99 | ****

Hartwig Kopp-Delaney: A Pink Umbrella Morning © Creative Commons

‘Wanneer begon het? Wanneer vielen me die korte, aanvankelijk zeldzame en later veelvuldig voorkomende momenten voor het eerst op? De momenten waarop ik door mijn eigen stad liep en dacht: het is eigenlijk allemaal wel goed zoals het is.

Momenten waarop ik bij mezelf merkte dat ik wat ik om me heen zag mooi vond? Momenten waarop ik waardering voelde voor de manier waarop de architectuur van de stad van woonblok tot woonblok veranderde, hoe de lucht aanvoelde en hoe schilderachtig de avondhemel soms van kleur verschoot?

Momenten waarop ik blij werd als sympathiek uitziende gezinnen met kleine kinderen me op straat tegemoetkwamen, als twee mannen of twee vrouwen als vanzelfsprekend hand in hand over straat liepen, als er zo nu en dan iemand probeerde met me te flirten?

column

jaap huibers

De Amerongse natuurgeneeskundige Jaap Huibers over kwetsbare zenuwen en een gevoelige maag.

grote engelwortel

en hanteren wat buiten het veilige, bekende en vertrouwde ligt, hebben soms last van een ‘nerveuze maag’. Het zijn de mensen die niet graag de harde confrontatie zoeken, die problemen liever uit de weg gaan, die liever mild voedsel eten dan zeer gekruide pittigheden. En op psychisch niveau dikwijls het gedrag vertonen van ‘lief en aardig over willen komen’.

Ze vallen eerder op door een traditionele, behoudende en zorgzame instelling dan door sprankelende initiatieven en creatieve explosies. Juist als het voedsel ‘als een steen’ op de maag ligt in combinatie met bovengenoemde psyche, kan het gebruik van de Grote Engelwortel erg goed helpen.

De Engelworteltinctuur versterkt het vermogen om met de ‘eerste indrukken’ om te kunnen gaan, zowel psychisch als lichamelijk (invloed op de maagfunctie).

Want, zoals de bloem van de Grote Engelwortel het bolvormige beeld vertoont van ‘naar alle kanten’ uitstaan, uit alle richtingen het licht en de zon waarnemen, zo wordt de mens die deze plant gebruikt als het ware gesterkt in het vermogen om de veelheid aan indrukken uit de omgeving wat volwaardiger en vooral evenwichtiger aan te kunnen.

Gebruik de Grote Engelwortel altijd als Angelicatinctuur bij de hier voor genoemde problematieken, 2 tot 3 keer daags 25 druppels op iets water, voor de maaltijden.

Ton Nolles: kerstmarkt in Aken

A

l heel vroeg in het voorjaar komen de bladeren van de Grote Engelwortel (in het Latijn: Angelica Archangelica) tevoorschijn. In betrekkelijk korte tijd groeit de engelwortel uit tot een plant die wel 2 tot 2,5 meter hoog kan worden. De Grote Engelwortel behoort tot de plantenfamilie van de schermbloemigen.

Tal van geneeskrachtige planten, en vooral ook giftige planten behoren tot deze plantenfamilie.

Uit de bloeistengel ontstaan vertakkingen en nog weer andere vertakkingen, met aan het uiteinde een soort ‘scherm’. Je kunt dat heet mooi zien bij de venkel, de dille, het fluitenkruid, bloeiende peterselie en selderij. Het bloemscherm van de Grote Engelwortel is aan de bovenzijde niet plat, zoals bij de meeste andere schermbloemigen, maar schitterend ‘bolrond’.

Het bloemscherm vertakt zich dus naar alle zijden.

De tinctuur die getrokken wordt uit de wortel van deze plant, blijkt een bijzonder geneeskrachtig effect te hebben bij spijsverteringsproblemen – met name als deze de maag en de twaalfvingerige darm betreffen, alsook bij een bepaald type nervositeit.

Maagproblemen zijn (grofweg genomen) te verdelen in twee soorten: 1. De maagslijmvliesontsteking en maagzweren, dikwijls veroorzaakt door of te veel maagzuur ten gevolge van het eten van ‘verkeerd’ voedsel, of ten gevolge van een bacterie in het onderste deel van de maag. Als deze aandoening uw leven vergalt doet u er goed aan uw dieet indringend bij te stellen. Zo min mogelijk vettigheid, kaas, melk, varkensvlees, bepaalde koolsoorten, suiker en scherpe kruiden en vooral specerijen lost dikwijls al veel op.

2. Dan heb je nog die zogenaamde ‘maagkrampen’, vroeger ook wel de nerveuze maag genoemd. In dat geval is de maag het lichaamsterrein waar de nervositeit zich als het ware afreageert. Hoe werkt dat nu, die relatie nervositeit en maagkramp (de nerveuze maag)?

Stelt u zich nu eens voor dat de maag in dat spijsverterings‘traject’ in feite de eerste plek is waar alle voedselindrukken verwerkt moeten worden. In de maag komt, na het kauwen in de mond, alles echt binnen.

Als eerste spijsverteringsorgaan gaat de maag aan het werk om die voedselindrukken te verwerken, zodanig, dat de darmen er verder mee aan de slag kunnen.

En wat blijkt nu? Mensen die nog wel eens moeite hebben om met ‘eerste indrukken’ om te gaan, die snel nerveus worden als ze iets moeten verwerken

Jaap Huibers Elke zondag rond de klok van 11.30 uur leest Jaap Huibers zijn nieuwste column voor in het programma M Magazine op Radio M Utrecht. Op internet: rtvutrecht.nl/live/radiomutrecht/

VA editie 1 • 2018 • 39

©patrick lazic

Het geluk van

In het dagelijks leven is hij geitenboer in de Ardèche – maar hij is ook schrijver, filosoof en initiator van vele eco-projecten in Burkina Faso. En bovenal een charismatisch spreker, een kleine man met een zachte stem die zalen voor zich in weet te nemen met zijn levenservaring, anekdotes, humor en visie. De honderden uitnodigingen voor lezingen die hij jaarlijks ontvangt zijn onmogelijk allemaal te honoreren. In 2002 stelde hij zich kandidaat voor het Frans presidentschap. Maar daarvoor was de tijd blijkbaar nog niet rijp. Inmiddels wordt Pierre Rabhi omarmd door een nieuwe generatie Fransen. Een uitgever vroeg hem zelfs zijn levensverhaal voor achtjarigen te schrijven. Dit is zijn verhaal.

40

Pierre Rabhi – de charismatische visionair die geen president werd

het genoeg Dorpssmid

Parijs

Pierre Rabhi: ‘Stel je een woestijn voor, een uitgestrekte zandvlakte in het zuiden van de Sahara – Algerije. Overal om je heen, zover je kunt kijken: zand en rotsen. Een gevoel van oneindigheid en absolute stilte. En te midden van die oneindigheid een kleine, groene oase – een miniecosysteem. Een door de mens gemaakte vrijhaven in een van de droogste gebieden op aarde.

Hier ben ik geboren, in de stilte naast de minaret, met zijn vijf dagelijkse gebedsrondes. Het ritme van het dagelijks leven was zo vanzelfsprekend dat je het gevoel had dat hier sinds het begin van het leven op aarde niets veranderd was, en dat het altijd zo zou blijven.

Mijn vader was in deze gemeenschap de smid. Als kind vond ik het heerlijk te vertoeven in deze voor mij geheimzinnige wereld van gloeiende vonken en vluchtige sterretjes en gehurkt zittende mannen op matten van gevlochten palmvezels – die thee dronken en de wereld bespraken.

Behalve smid was mijn vader een musicus die zijn toehoorders wist te betoveren met zijn snaarinstrument en zijn zang. Niet ver van de smidse was een vierkant plein – daaromheen lagen de werkplaatsen van kleermakers, schoenmakers, timmerlieden en zilversmeden.

Ook daaruit klonken de hele dag liederen. Even verderop vertoonden verhalenvertellers en acrobaten hun dromen en kunsten voor publiek.’

‘Als jonge man ging ik in Parijs op zoek naar werk. Een diploma had ik niet. Ik had wellicht een aardig essay kunnen schrijven over mijn geliefde Socrates, maar daar zat geen werkgever op te wachten.

En zo doe ik eind jaren vijftig mijn intrede in de zich ontwikkelende consumptiemaatschappij, gevoed door een overvloed aan bijna gratis grondstoffen uit de derde wereld. Ik maak kennis met een arbeidsmoraal die neerkomt op ‘hard werken’. En ‘blij zijn dat je hard kunt werken’.

Hoe harder we werken, hoe meer er geproduceerd kan worden. En hoe meer er geproduceerd wordt, hoe beter het voor iedereen is – afgemeten aan het Bruto Nationaal Product. Een overdaad aan ‘hebben’ doet het ‘zijn’ vergeten. Tenminste, zo beleef ik het.’

Pleeggezin ‘Rond mijn vijfde was onze gemeenschap in rep en roer: een Franse geoloog had steenkool ontdekt. Iedere gezonde man kreeg een baan aangeboden –de belofte van betere leefomstandigheden.

De klok deed zijn intrede. Traagheid heette voortaan luiheid. Een groot deel van de bevolking verdween als mijnwerker onder de grond, mijn vader kreeg minder klanten, het zingen van het aambeeld verstomde, en uiteindelijk nam ook hij een baan aan in de mijnbouw.

In die periode stierf mijn moeder. Mijn vader kwam tot de slotsom dat ‘de regels van het spel niet langer in eigen hand zijn’. Hij vertrouwde mijn opvoeding toe aan een Frans pleeggezin: een mijnbouwingenieur en een onderwijzeres zonder kinderen. Van een wereld met brandend vuur in het midden van de ruimte kwam ik terecht in de wereld van de tandenborstel.

Een kind van twee culturen. Op school deed ik mijn best om mijn ouders een plezier te doen. Intussen puzzelde ik over mijn identiteit. Wie ben ik? Wat is juist?

De traditionele waarden uit mijn vroege jeugd, of die van de moderne beschaving met zijn vooruitgangsgeloof?

Als autodidact probeerde ik de wereld te begrijpen, ik las boeken van filosofen, humanisten en mystici en interesseerde me voor geschiedenis.’

Bevrijding ‘De vooruitgang gaat gepaard met bevrijding, zo hoor ik om me heen. En toch zie ik veel gevangenschap. Van crèche naar universiteit bewegen mensen zich van hokje naar hokje. Nergens een horizon te bekennen. Zelfs als we een avondje plezier maken, spreken we over ‘aller en boite’ (letterlijk: naar een doos gaan, waarbij een disco of nachtclub wordt bedoeld), en daarbij verplaatsen we ons in een ‘kist’ (Frans: caisse, ‘auto’). De hele samenleving is opgeknipt in stukken. Iedereen leeft in zijn eigen box.

Ouderen zitten bij elkaar in een woondoos, in afwachting van hun laatste doos.

Ik ervoer mijn werk in Parijs als een vervreemdende ervaring – alleen te harden dankzij de kameraadschap van mijn collega’s. Maar de hoeveelheid nutteloos en zelfs schadelijk werk was ontstellend. Ik herinner me een ronduit ongezonde verfwerkplaats waar arbeiders naast hun vakmanschap en hun werkkracht ook hun gezondheid inzetten voor niet meer dan een schamel loon.

In die Parijse jaren kwam de vraag in me op: ‘Is er leven vóór de dood?’ Is ontsnapping mogelijk uit deze vervreemding? Vanaf dat moment ging ik op zoek naar een alternatief, een andere levensinvulling. Ik probeerde iets van de vrijheid terug te vinden die ik voor mijn gevoel onderweg was kwijtgeraakt. Ik besloot terug te gaan naar het land.’

Heldendaden ‘Maar hoe naïef van me om te denken dat ik op het platteland aan het productiedenken zou kunnen ontsnappen – aan de obsessie met het ‘altijd meer’ en het ‘nooit genoeg’ dat zich in de agrarische sector uitte in de beloften van de agrochemie met zijn wonderbaarlijke opbrengsten.

Het was het begin van de jaren zestig. En omdat de VA editie 1 • 2018 • 41

‘Het geluk van het genoeg is eigenlijk niet logisch, en ook moeilijk uit te leggen. Het is eigenlijk een manier van ©patrick lazic

in het leven staan’

bank je niet zomaar een lening gaf voor een boerenbedrijf, meldde ik me aan voor een agrarische opleiding. Mijn studiegenoten waren vol goede moed. Hun conversaties zaten vol krijgslustigheid, er was ineens zoveel mogelijk met al die nieuwe, met doodshoofd en gekruiste botten geïllustreerde producten.’

te bekommeren om gevallen exemplaren – dat was geen rendabele besteding van werktijd.

Alles heeft in onze tijd zijn prijs, en alles zonder prijs heeft geen waarde. Maar we hebben een kapitale fout gemaakt door welzijn, schoonheid en waardigheid ondergeschikt te maken aan geld.’

Antilopevlees

Bankfiliaal

‘De hamsterende eekhoorn, de drukke mier die een lening weigert aan de nonchalante cicade, of de bij die genoeg honing verzamelt om in moeilijke tijden te kunnen overleven: zij sparen, maar verspillen en speculeren niet.

Ik herinner me een televisie-uitzending waarin aan een bijzonder rijk geworden man wordt gevraagd of hij zich geen dief voelde. Nee, zegt hij, want wat is er mee mis als je je slimmer en sterker toont dan je concurrenten?

Maar als een leeuw een antilope eet, heeft de leeuw genoeg aan dat ene dier. De natuur kent geen banken of voorraadschuren met antilopevlees. Op foto’s kun je een leeuw zijn dorst zien lessen naast een zebra, een antilope of een ander prooidier. Zolang de leeuw geen honger heeft, kunnen deze dieren uit dezelfde poel drinken.

Van een waardige vergoeding voor inspanning en creativiteit, is geld iets geworden om te vergaren. Wat wij ‘economie’ noemen, is opvallend oneconomisch. Nooit eerder in de geschiedenis heeft de mens zoveel grondstoffen verspild.’

‘Samen met mijn vrouw Michèle vestigde ik me als boer in de Cevennen – een rotsachtig terrein met weinig water, zonder elektriciteit en telefoonverbinding. Dagenlang had ik de streek op mijn brommertje doorkruist, voor ik deze plek had gevonden. De bank waar ik aanklopte voor een lening zei: ‘Jullie zijn gek om je daar te vestigen.’

Ik kon de filiaaldirecteur moeilijk uitleggen dat we waren gevallen voor de schoonheid van de plek. Vier hectare grond met droge rotsheide en stenen, bestaande uit kleine terrassen, gevormd dankzij een generatie op generatie volgehouden Sisyfusarbeid op de velden: het eindeloze verwijderen en stapelen van stenen. Michèle en ik waren weg van de stilte, het licht en de grootsheid van het landschap.

De filiaaldirecteur noemde onze keuze onverantwoord.

Hij zei dat hij ons de gevraagde lening niet kon verstrekken: ‘Ik leen u liever 400.000 franc voor de aankoop van een veertig hectare groot vruchtbaar gebied dan 15.000 franc voor een onmogelijke plek waar u uzelf en uw familie te gronde zult richten.’

Toen was ik zo dom iets te zeggen waar ik onmiddellijk spijt van had. ‘Mijnheer,’ zei ik, ‘het is niet het geld dat me op deze plek interesseert.’ Een onhandige uitspraak waar ik voor boette met nachtenlang gepieker en slapeloosheid. Wie zegt nou zoiets in een gesprek met een bankdirecteur bij wie je nota bene geld komt lenen.’

Druivenoogst ‘Bij de oude boeren in de Cevennen kwam ik nog een scherp bewustzijn tegen voor de waarde der dingen – beseffend welke inspanning er nodig is geweest om ze te produceren.

Ik denk aan de oude Froment die op 85-jarige leeftijd vasthield aan het hem wel bekende ritme van vroeg opstaan, een sober ontbijt, gevolgd door rustige arbeid – waarbij iedere handeling werd uitgevoerd met de precisie van een duizend jaar oud ritueel. Nooit heb ik boeren als hij zien rennen.

Verbluft reageerde de Froment op een reprimande van zijn schoonzoon – zelf boer. De oude man had zich gebukt om wat op de grond gevallen druiven op te rapen. Zijn schoonzoon verzocht hem sneller te werken en zich niet 42

Oase ‘Via omwegen kregen we uiteindelijk toch onze lening. In de loop der jaren zijn we erin geslaagd om van deze kale en karige plek een oase te maken. Zeven jaar lang hebben we moeten wachten op een wateraansluiting; dertien jaar hebben we het zonder elektriciteit weten te rooien, dankzij kaarsen en petroleum- en gaslampen.

AURORA-kaarten voor alle seizoenen van het leven

Ontdek het wonder in je levensreis Cursussen • Opleiding • Masterclass contact@biografiek.nl • 06 208 100 48

www.biografiek.nl We leefden van de opbrengsten van ons land en de verkoop van geitenkaas. Ik verdiende bij als metselaar en meubelmaker. Volgens de bankdirecteur zou het onmogelijk zijn om op deze plek een bestaan op te bouwen. Maar het is ons gelukt! Een gezin met vijf kinderen – die alle vijf hun eigen plek in de maatschappij hebben gevonden.

Een gangbaar bedrijf kijkt naar het bedrijfsresultaat. Bij ons stond de opbrengst niet centraal, wij leefden niet voor ons werk. Werken was een mogelijkheid om onszelf uit te drukken en te ontwikkelen.

Het geluk van het genoeg is eigenlijk niet logisch, en bovendien moeilijk uit te leggen. Het is een manier van in het leven staan, die ik al bij mijn grootmoeder tegenkwam, en die naar mijn mening in de komende tijd een nieuwe impuls zal krijgen. Matiging wordt het paradigma van de wereld van morgen. Er zit schoonheid in de constatering: ‘het is genoeg.’

JW 57D ~ Resonantieplek IV © Jos van Wunnik

GSB 39 ~ Wonderworld © Ger Stallenberg

PT 72D ~ De komende era © Pieter D. Torensma

ML 34 ~ Happy day © Marja de Lange

BEELDEN VOOR DE ZIEL

www.aurora-productions.com

EXPOSITIES

www.aurora-art.com

Agro-ecologie ‘We wonen al meer dan een halve eeuw op deze plek. We laten het land in betere conditie achter dan we het hebben aangetroffen. In plaats van onze toevlucht te hebben genomen tot kunstmest en pesticiden – waarmee we het grondwater zouden hebben verontreinigd en de bodemvruchtbaarheid verder in het slop zouden hebben geholpen – kozen we voor een ecologische aanpak.

De methoden die we toepassen, hebben we inmiddels op andere plaatsen kunnen testen, met name in de Sahel, op ernstig door droogte aangetaste bodems. Dankzij deze biologische methoden blijken aangetaste bodems zich weer te kunnen herstellen, en kan er weer voedsel worden geteeld.

Het probleem van de geïndustrialiseerde landbouw is dat productie vergezeld gaat van vernietiging. Het massieve gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, de hybride zaden en de ver doorgevoerde mechanisatie leiden tot bodemaantasting, watervervuiling, schade aan milieu en gezondheid en het verlies van soorten. De moderne agrariër bouwt niet voort op de zorg voor het land van vorige generaties en kijkt niet vooruit.’

Intelligentie ‘Of ik optimistisch ben over de toekomst? Eerlijk gezegd heb ik geen idee. Wat ik weet is dat de wereld pas zal veranderen als de mensheid verandert. Zolang de mensheid niet verandert, verandert er niets. En voor zo’n verandering is een verandering in ieder van ons nodig.

Als een buitenaardse beschaving ons op dit moment zou observeren, zou de conclusie zijn: ‘Uitzonderlijk begaafd, maar wonderlijk onintelligent’. Onze tijd getuigt niet van

Het begin van jouw nieuwe geheelde leven!

In jouw zoektocht naar heling ben je volledig vastgelopen, het is tijd geworden om die impasse te doorbreken.

- Love yourself enough to do this! -

www.heelbewust.com/actueel/consulten/consult-de-doorbraak info@heelbewust.com

VA editie 1 • 2018 • 43

‘Hoe normaal zijn we het gaan vinden om consument te worden genoemd. Ik houd niet van dit label. Ik ben een mens!’

grote intelligentie. Kijk naar alle oorlogen en wapengekletter, naar de slopende verontreiniging van water, bodem, voedsel en lucht.

Het is niet te bevatten wat een hemeltergende ongelijkheid onze wereld laat zien – tachtig procent van de wereldbevolking kan nauwelijks in eigen levensonderhoud voorzien, terwijl twintig procent van de mensheid in grote weelde leeft en zijn welvaart opbouwt ten koste van anderen.

Het idee van utopia is geen hersenschim. De utopieën van vandaag zijn de oplossingen van morgen. En de eerste utopie op onze weg ligt binnenin onszelf. Sociale verandering zal niet plaatsvinden zonder verandering in de mens.’

Vitale vrouwen ‘Onverteerbaar is ook de immense achterstelling van de vrouw. Met een grotere inbreng van het vrouwelijk geslacht zou de wereld er beter aan toe zijn geweest. Vrouwen zijn uit zichzelf veel meer geneigd het leven te beschermen.

Ik heb daar in de Sahel bijzondere voorbeelden van gezien. In de jaren tachtig zorgde droogte voor vernietigend lage oogsten. Er was een ernstig gebrek aan voedsel. In totale verwarring trokken de mannen weg, op zoek naar werk elders of op de vlucht slaand onder het voorwendsel van werk zoeken.

De vrouwen vertoonden een ongelooflijke vitaliteit.

De ontberingen ter plekke stompten hen niet af, maar prikkelden hun inventiviteit. In groepen trokken ze de woestijn in om cram-cram te oogsten, een gras dat zich met kleine weerhaakjes aan kleding hecht. Uren achtereen sloegen ze op de halmen, om het gras voedzame zaden te ontfutselen. Ik heb hun voorbeeld altijd als enorm inspirerend ervaren.’

Dostojevski ‘Ik heb vaak nagedacht over de betekenis van die prachtige uitspraak van Dostojevski: ‘Schoonheid zal de wereld redden’. Ja, maar, dacht ik dan … hoeveel schone muziek, schilderijen en schitterende architectuur hebben we niet al tot onze beschikking, en waar heeft deze rijkdom dan toe geleid?

44

Waar is de schoonheid die de wereld zou kunnen redden, vroeg ik me af. Mijn conclusie was dat we de sleutel niet buiten ons moeten zoeken, maar binnenin ons. Levensreddend is de schoonheid in de vorm van edelmoedigheid en vrijgevigheid; de bereidheid om te delen – compassie.

Waarden die sommigen ten onrechte als ouderwets betitelen.

Het zijn juist deze waarden die een ongelooflijke hoeveelheid energie oproepen – de energie van medemenselijkheid en liefde, die aan de basis van alles ligt. Hoe duurzaam en milieubewust we ook mogen leven, hoeveel zonne-energie mensen ook op hun dak zetten en hoe goed ze ook recyclen, zolang we onze medemensen elders in de wereld direct of indirect exploiteren zijn we met niets bezig.’

Bruto Geluk ‘Hoe normaal zijn we het gaan vinden om consument te worden genoemd. Maar ik houd niet van dit label. Ik ben een mens! Ik zou graag willen dat we de samenleving zouden inrichten vanuit onze behoefte aan levensgeluk – met respect voor leven en natuur. Dat is heel wat anders dan denken vanuit groeimodellen, gebaseerd op produceren en consumeren. Het is de levensvreugde die centraal zou moeten staan, niet het bruto nationaal product.

Lang geleden maakte ik de radicale keuze terug te keren naar het land. Ik zocht schoonheid en een leven in harmonie met de natuur – ik was geschokt door de moderne manier van leven. In onze tijd, valt me op, beginnen mensen de vragen te stellen die ik eerlijk gezegd al veel eerder had verwacht.

De tijd lijkt aangebroken om onze manier van leven fundamenteel te veranderen – om afval, vervuiling en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen te stoppen. Er zijn tal van momenten in mijn leven geweest dat ik het gevoel had tegen windmolens te vechten. En toch zie ik op andere momenten een zeer krachtig ontwaken, in veel opzichten, en het is deze omslag die ik probeer te ondersteunen.’

Levenskracht ‘Waarom ontkiemt het zaad? Wat is het geheim van het leven? Ik heb nogal wat moeite gedaan om erachter te

©patrick lazic

Nevenstaand artikel Het geluk van het genoeg is gebaseerd op de volgende bronnen: Pierre Rabhi – Y a-t-il une vie avant la mort? TEDxParis 2011 | ELLE magazine op 29 december 2017: Pierre Rabhi : les 5 raisons de son incroyable succès | Interview Mathieu Doutreligne: Entre modération et émerveillement, confidences de Pierre Rabhi, 06/04/2016 | P. Rabhi: Het geluk van het genoeg, 2018, Uitgeverij Marmer.

Veel aandacht verdient de in 2007 door Rabhi opgerichte en breed gedragen en door tal van bekende Franse persoonlijkheden ondersteunde COLIBRIS-beweging: een platform voor burgerinitiatieven die van onderop de transitie naar een ecologische en humane samenleving wil helpen vormgeven: colibris-lemouvement.org.

komen of iemand dit mysterie heeft weten op te helderen. De filosofen zijn het niet noodzakelijk eens. Er is er maar een, Socrates, die duidelijk zegt: ‘Het enige dat ik weet is dat ik niet weet.’ We weten het niet. Of we weten niet goed waarom we zijn geboren, waar het leven vandaan komt…

Ik heb het altijd fascinerend gevonden om een ​​zaadlob te bestuderen. Zo’n klein zaadje met zo’n buitengewone levenskracht. Je stopt het in de grond, en je weet bij voorbaat dat het zal ontkiemen.

Een enkel tomatenzaadje levert kilo’s en kilo’s tomaten. We kennen het mechanisme, maar waarom het zaad kiemt, snappen we niet. We weten niets van de intelligentie die daarachter zit.

Zelfs ons eigen lichaam is een groot mysterie. Er zit niet een knop waarmee we het ‘ademen’ zouden kunnen aanzetten, een andere knop om de bloedcirculatie aan te zetten … Het lichaam zelf beschikt over die intelligentie. Het doet alles op eigen kracht, zonder aansturing van het verstand. Het menselijk lichaam reguleert zichzelf, uit zichzelf heeft het een zeer grote intelligentie. Maar waar deze intelligentie vandaan komt, geen idee. Dat is het mysterie.’

Meditatie ‘Of ik aan meditatie doe? Nou nee, in mijn ogen is meditatie niet iets wat je het ene moment doet en het andere moment laat. Meditatie moet permanent zijn. Ik mediteer terwijl ik in mijn tuin bezig ben, ik mediteer in wat ik doe – elke dag.

Wat we normaalgesproken aanduiden als mediteren, jezelf in een houding plaatsen, het creëren van bijzondere omstandigheden, zie ik als een vorm van ontspanning. Ik zeg het voorzichtig, misschien loop ik wat hard van stapel – maar een meditatieve instelling is er ook op dit moment, terwijl ik met je spreek. Ik mediteer op de vragen die je me stelt...’

Fascinatie voor Chartres Ariane Miller uit haar persoonlijke fascinatie voor Chartres in het organiseren van een eerste mini-groepsreis. Een mini-interview.

‘De eerste keer dat ik over labyrinten hoorde, hoewel nog redelijk onbewust, was op Kreta tijdens een zomervakantie, ik was een jaar of achttien: het verhaal over de held die de Minotaurus doodt en de weg uit het labyrint vindt dankzij de draad van Ariadne, sprak me aan – ook omdat de naam Ariadne op mijn eigen naam lijkt.

In mijn jeugd ben ik wel eens naar een doolhof geweest, maar dit sprak me minder aan.

Nogal verwarrend. Maar toen doken de verhalen op over Chartres, mooie verhalen van mensen die me vertelden over het bijzondere labyrint van Chartres.

En er deed zich een toevalligheid voor in het huis van mijn moeder van negentig waar ik eenmaal in de week kom schoonmaken. Het is ons ouderlijk huis, en al meer dan drie generaties in de familie. Wat schetst mijn verbazing toen ik bij het opentrekken van een bureaulade, tussen de documenten van overleden familieleden, een boekje over Chartres vond. Zwart-wit en in het Frans. Voorin prijkte de handtekening van de zus van mijn opa. Ook zij was dus al in Chartres geïnteresseerd, meer dan zestig jaar geleden.

De avond voor mijn eerste eigen bezoek aan Chartres, had ik een flinke ruzie met mijn zus. Ik wilde geen hotel met airco, maar een eenvoudige overnachting in een jeugdherberg. En deze keer hield ik voet bij stuk. Die nacht had ik een intense droom over een grote slang – dik als een Anaconda. Een droom over het aangaan van de strijd en het overwinnen van angst.

De volgende dag kozen we voor de magische toegangsweg naar Chartres, achterlangs bij het Paleis van Versailles. Een weg door de bossen die me deed denken aan de verhalen uit mijn jeugd over het boek De ridders van het Zwarte Woud.

De kathedraal trof me door zijn gewijde sfeer en de ervaring van het lopen van het labyrint, heel ingetogen, alsof je een pelgrimsroute loopt. Verbazingwekkend eigenlijk: hoe twee werelden hier samenkomen – een oude krachtplek uit de tijd van de druïden waar ook veel katholieke gelovigen op afkomen. Twee werelden die elkaar ontmoeten en met elkaar om moeten gaan.

Nu wil ik mijn eerste reis naar Chartres organiseren, het labyrint lopen en met een gids de kathedraal en de crypte bezoeken. En vooral ook de tijd en ruimte te nemen om de energie van de plek te voelen en Chartres te ervaren…’

Prijs: € 650,- pp, incl. 4-daagse reis, accommodatie, volpension, entreegelden, reisbegeleiding. Eerste data: 17 mei t/m 20 mei (Pinksteren). arianemiller@planet.nl | 06 - 52 407 468.

VA editie 1 • 2018 • 45

Speciale supplementen... ...om u verder te helpen MenaQ7 – “de pionier van vitamine K2” natuurlijk, goed opneembaar Met het verloop der jaren gaat de conditie van onze botten ons steeds meer aan het hart. Vitamine K2 kan daar mogelijk een rol bij spelen.

Vitamine K2, in de vorm van menachinon-7, komt voort uit fermentatie van natuurlijke bronnen. Een belangrijke innovatie zorgt voor een grotere zuiverheid en stabiliteit van menachinon-7 in de natuurlijke vorm.

Dit maakt de vitamine K2 in MenaQ7 goed opneembaar en beter beschikbaar voor het lichaam.

Vitamine K2 is van belang voor de opbouw van normale botten.

De toevoeging van vitamine D zorgt voor goede synergie en draagt bij tot normale calciumgehalten in het bloed.

• 60 tabletten met 45 mcg vitamine K2 & 5 mcg vitamine D • 60 V-capsules met 180 mcg vitamine K2 & 5 mcg vitamine D

slechts 1 tablet per dag

Zicht op een speciale formule met luteïne & zeaxanthine en andere nutriënten

Macuvite-2

speciaal voor de ogen luteïne/zeaxanthine complex

30 tabletten - één per dag

voedingssupplement

Goede vooruitzichten op helder zicht OUDER WORDEN

Aadexil probiotica met geleidelijke afgifte Aadexil bevat maar liefst 6 miljard kolonievormende bacteriën van zeven stammen.

advertentie De gepatenteerde formulering met Bio-tract technologie zorgt voor een goede kwaliteit, een optimale bescherming en geleidelijke afgifte op verschillende plaatsen in het darmtraject. Door de speciale verwerking blijven de bacteriën lange tijd stabiel.

Aadexil is geschikt voor alle leeftijden vanaf 2 jaar.

30 caplets met 6 miljard bacteriën van 7 stammen

Het belang van goed zicht neemt toe naarmate we ouder worden. Invloeden van buitenaf, zoals UVlicht, spelen een rol bij de gezondheid van het oog en dan met name het netvlies.

De carotenoïden luteïne en zeaxanthine komen in hoge mate voor in het centrale deel van de ogen. Een belangrijke, rijke bron van luteïne en zeaxanthine is Tagetes erecta (Afrikaantje).

BLAUW LICHT De laatste jaren groeit de zorg over langdurige blootstelling aan hoogenergetisch blauw licht afkomstig van digitale apparaten, zoals smartphones, tablets en andere schermen.

Dit kan problemen veroorzaken bij visuele prestaties en slaapkwaliteit.

Blijf in beweging met Collasense

met goed opneembaar collageen type II en natuurlijke vitamine C Slechts 1 kleine capsule per dag Collageen is het belangrijkste structurele eiwit in gewrichtskraakbeen en bestaat voor het grootste deel uit collageen type II. Het speciale verwerkingsproces van Collasense zorgt ervoor dat de structuur van collageen type II in Collasense behouden blijft.

Dit is belangrijk voor een juiste werking.

De goed opneembare, natuurlijke vitamine C in Collasense draagt bij aan de normale collageenvorming voor het normaal functioneren van kraakbeen.

Geef Collasense twee maanden de kans

SPECIALE FORMULE De formule van Macuvite-2 is gebaseerd op de bekende AREDS2-studie. De speciale formule bevat – naast luteïne & zeaxanthine – vitamin C & E, koper en zink*. * Zink helpt het gezichtsvermogen normaal te houden.

30 of 150 tabletten - slechts 1 tablet per dag www.springfieldnutra.com

30 capsules met 10 mg collageen type II en 40 mg vitamine C

Onder andere verkrijgbaar bij Holland & Barrett, Gezond & Wel, Vitaminstore en andere gezondheidswinkels en via drogisten als DIO en DA

46

column

h.c. moolenburgh wabisabi2015 © Creative Commons

Na veertig in boekvorm verschenen columns, met nummer 41 als toegift, presenteren we hier met trots zijn 43e column.

Wat is voeding?

H

et is wonderlijk dat de officiële natuurwetenschap en de meer biologisch georiënteerde wetenschappen het over één ding roerend eens zijn: de waarde van voeding en van geneeskunde zit in de aanwezigheid van chemische stofjes.

Laten we de framboos eens als voorbeeld nemen. In een van de vorige edities van het tijdschrift

Uitzicht MMV (voorheen Moermanvereniging) staan twee sappige frambozen afgebeeld. Daaruit steken negen pijltjes.

Elk pijltje verwijst naar een vitamine of een mineraal, met het aantal in frambozen aangetroffen milli- of microgrammen.

Eén ons framboos bevat 18 milligram magnesium; 210 microgram luteïne; 33 microgram folaat; 7,8 microgram vitamine K, 15 milligram calcium, 18 microgram betacaroteen, 228 milligram kalium, 32 milligram vitamine C, en dan nog aan energie 35 kcal. Alles bij elkaar: 0,283 gram aan vitamines, mineralen en antioxidanten. Nog geen derde van een gram dus waarmee de framboos wordt gedefinieerd.

Laten we nu eens een andere weg inslaan, die van de beleving. Wat ervaren we aan een framboos qua kleur, geur, smaak, consistentie en vorm? Op het moment dat we de zintuigen laten spreken, zien we dat de framboos via de weg van de milligrammen wordt teruggebracht tot een dor en doods ding. De framboos zelf verdwijnt uit zicht.

Is dat voeding? Stel je voor dat we deze acht stofjes samen in één klein pilletje zouden stoppen, om dat met wat slagroom aan onze kinderen voor te zetten: ‘Heerlijke frambozen vandaag’.

Waarom maken we onszelf wijs dat een vrucht een optelsom is van vitaminen, mineralen en andere stoffen: ‘Dat is nou een framboos!’

Het is nog maar tweehonderd jaar geleden dat 90% van onze geneesmiddelen uit hele planten of plantendelen (wortel, zaad, blad etc.) bestond – zonder bijverschijnselen. Nu zoeken we

naar dat éne werkzame stofje, imiteren het in de fabriek, vragen er patent op aan en verkopen het voor een fancyprijs, terwijl de plant zelf niet te patenteren is.

Tel uit je winst!

Wat we fabriceren is een morsdood geneesmiddel, met vele en vaak gevaarlijke bijwerkingen. Zijn we op die manier nu echt gezondheidsbevorderend bezig? Vergelijk dat alles nu eens met het eten van een framboos. We nemen een levend product in ons op, dat deel wordt van onszelf.

Natuurlijk zijn de eerdergenoemde stofjes van betekenis; ze worden in het lichaam gebruikt voor opbouw – maar veel belangrijker is de framboos zelf, dat unieke wezen dat meehelpt om ons organisme op te bouwen.

In de geschiedenis van de mensheid is het altijd een uitdaging geweest om te weten wat je tot je neemt – om het wezen van het genuttigde voedsel te begrijpen. Zo mochten de Joden geen varkensvlees gebruiken, omdat ze daarmee het varkenswezen in zich opnamen. In vroeger tijden las men het wezen van een plant af aan diens vorm (signatuurleer) om beter te begrijpen wat de plant teweegbrengt na opname.

Framboos, braam en aardbei behoren tot de rozenfamilie en hebben een dubbele natuur: grote schoonheid en venijnige stekels. De hele rozenfamilie is gebouwd op het pentagram, de vijfpuntige ster.

Het pentagram geldt als een van de bekendste voorbeelden van de Gulden Snede. Tel de bloemblaadjes van de framboos maar: vijf stuks – door vijf kerkbladen gesteund, die tezamen een pentagram vormen. De diagonalen van die ster snijden elkaar op het punt van de Gulden Snede.

Overal waar de Gulden Snede optreedt, of het nu in het menselijk lichaam is of bij dier of plant, in de architectuur of in de schilderkunst en zelfs in muziek, ervaart de mens dat als mooi en harmonisch en zelfs als liefdevol. Ook als men de conjuncties van Venus (de liefdesplaneet) en de

aarde voldoende lang observeert, komt prachtig een pentagram tevoorschijn. Je zou in het pentagram haast de handtekening van de Schepper gaan zien.

De bloem komt van een stengel die met doorns is bezet. Enerzijds hebben we de schoonheid van de bloem, anderzijds de scherp wondende punten van de dorens. Benader schoonheid en liefde met schroom, want als je er vrijpostig of onverschillig mee omgaat, steekt de doorn je.

In de Griekse mythologie gaf Zeus opdracht om de appel te geven aan de knapste godin: Hera, Athena, of Aphrodite. Drie beeldschone godinnen die strijden wie de mooiste is, en die dus aan de scheidsrechter Paris van alles beloven om de titel te krijgen.

Uiteindelijk koopt Venus de scheidsrechter om door hem een mooie vrouw te beloven. Daar vloeit de afschuwelijke Trojaanse oorlog uit voort.

Bedenk nu eens dat ziekte begint met disharmonie, met uit evenwicht geraakte processen, ja, dan kun je je voorstellen dat voedingswaren van het rozengeslacht kunnen helpen dat evenwicht te herstellen.

Op deze wijze zouden we elk geneesmiddel van natuurlijke aard, zelfs elke voedingswaar, kunnen bekijken en veel minder behoeven te werken met onze dubieuze toverdrankjes. Chemische stofjes zijn slechts de buitenkant, een voetnoot. Het gaat uiteindelijk om het wezen.

Denk aan het Bachmedicijn Hulst, dat als positieve kant de ‘zichzelf wegschenkende liefde’ heeft en daarmee hèt medicijn is tegen haat, jaloersheid en achterdocht.

Conclusie: Ontvang echte voeding en levende geneesmiddelen als dierbare vrienden. Ze belonen je ontvangst met overdadige gulheid.

H.C. Moolenburgh Columnbundel: Wandelen in verwondering | 2017 | 206 pag. | Lemniscaat | € 19,95 VA editie 1 • 2018 • 47

UW VLOER WAS MET PASEN NOG NOOIT ZO KOUD DE RUSSISCHE BEER ZIT NOG DIEP IN UW KRUIPRUIMTE

HAAL HE T VOORJA IN HUIS AR TONZOMNET HET BE STE W TEGEN APEN DE Z E B E ER

Beter Isolerend effect, warmere vloer, hogere besparing TONZON Vloerisolatie heeft in een kruipruimte een beter isolerend effect dan andere isolatiematerialen. Dat is te danken aan het unieke Thermoskussen dat in 1980 in Nederland is uitgevonden. Dit is het enige materiaal dat de warmtestraling van de vloer vrijwel tot nul reduceert.

De vloer wordt daardoor warmer en de energiebesparing is hoger. Andere isolatiematerialen zoals wol, EPS (polystyreen) of purschuim remmen de warmtestroom wel enigszins, maar de warmte die wordt doorgelaten, wordt aan de onderzijde uitgestraald naar de kruipruimtebodem en de nog koudere funderingsmuren. Het Thermoskussen heeft als bijkomend voordeel dat het volledig opvouwbaar is. Het kan ook in krappe kruipruimtes worden toegepast, het geeft veel minder overlast en er zijn geen vrachtwagens nodig.

Voor TONZON Koud en klam

Na TONZON Warm en droog

Warmtebeelden van voor en na plaatsing TONZON tonen het warmteverschil (foto’s zijn gemaakt in een seniorenwoning van Wooncorporatie Wonion)

Kosteloze inspectie van uw kruipruimte Waarom nog langer wonen op een koude vloer boven een (vochtig) gat in de grond? Tonzon is al ruim 38 jaar het beste wapen tegen afkoeling van uw vloer.

TONZON Thermoskussens

TONZON Bodemfolie Vraag nu een kosteloze inspectie aan van uw kruipruimte.

U ontvangt vrijblijvend een offerte op maat. Kijk snel op tonzon.nl Aanpak warmtelekken kan veel gas besparen We laten veel warmte onbenut weglekken. De stookruimte wordt vaak onnodig warm. GeĂŻsoleerde CV-buizen stralen onnodig warmte uit in ruimtes zoals zolders, garages en kruipruimtes. Radiatoren warmen buitenmuren op. Bij vloerverwarming lekt zoveel warmte aan de onderzijde weg, dat het systeem zo traag is, dat men de verwarming dag en nacht aanlaat. Bij woningen met luchtverwarming is het in de kruipruimte soms nog warmer dan in de kamer.

We warmen letterlijk de aarde om het huis op. Dat laatste zelfs nog bij nieuwe woningen en NOM woningen.

Zie hoe simpel het kan zijn om klimaateffectief gas te besparen en ga naar tonzon.nl/warmtelekken.

TONZON BV Postbus 1375 7500 BJ Enschede

info@tonzon.nl www.tonzon.nl

0900 - 28 66 966 (0,10 p/min) KvK 06044102