Va 3 2016

editie 3 • herfst 2016

vrucht el i z e d r o vo g n i d e o V bare aarde

z n in g o u d 2 3

Een gloedvol gesprek met H.C. Moolenburgh: ‘Ik denk inderdaad dat liefde de dood overwint’ | Kleurenonderzoekster Wil Uitgeest: ‘In blauw ben ik nog nooit een veroordeling tegengekomen’

2

isbn 978 90 477 0332 7 | € 25,-

isbn 978 90 477 0865 0 | € 24,95

isbn 978 90 477 0766 0 | € 24,95

isbn 978 90 477 0865 0 | € 24,95

redactioneel

De juiste plek e hoort wel eens over vergeten poststukken die decennia na dato alsnog op hun plek van bestemming aankomen: curieuze ver-van-mijnbed-verhalen, dacht ik altijd. Tot ik per ongeluk een zware doos liet neerploffen op een voor verzending gereed liggende brief en deze brief vervolgens vergat. Het was in de dagen voor Kerst. Een half jaar later opende onze columnist H.C. Moolenburgh zijn ernstig vertraagde brief. Hij reageerde laconiek: ‘Ik dacht al… die is er dit jaar vroeg bij met zijn Kerstwens.’

Vele malen heb ik de inmiddels 91-jarige huisartsin-ruste de afgelopen tien jaar aan de telefoon gehad. Een bonte stoet aan onderwerpen is in die jaren de revue gepasseerd. Je zou willen dat je een opnameapparaat mee had laten lopen. De ene keer een verhaal uit zijn huisartsenpraktijk, een volgende keer een wonderlijke toevalservaring die hij in perspectief wist te plaatsen. Of serieuzer: een beschrijving van de verschillende fasen in het stervensproces. De sprankeling in deze gesprekken was nooit ver weg.

Het werd gewoon tijd voor een tweede Moolenburgh-interview.

Ook de volgende geïnterviewde in dit nummer, Wil Uitgeest, is een oude bekende. Als ik een poging zou doen haar in een paar woorden te typeren, kom ik uit op ‘fris’, ‘open’, ‘inspirerend’. Ze is iemand die spinrag en stof uit een kamer weet te blazen, waarna je het gevoel hebt in een nieuwe ruimte te staan.

‘Als je goed naar grote kunstwerken kijkt,’ zei ze ooit, ‘kom je telkens weer een onverwachte en bevrijdende glimlach tegen. Grote kunst doet een beroep op ons vermogen de woorden die we op de dingen hebben geplakt van ons af te schudden, en ze nieuw te zien, al is het maar voor een moment – alsof we ze voor de allereerste keer zien.’

Een van haar geliefde voorbeelden is het schilderij Who’s afraid of red, yellow and blue? van Barnett Newman. Een groot doek, bijna helemaal rood.

‘In mijn lessen kleurenleer bleken veel mensen er aanvankelijk vanuit te gaan dat rood alleen maar rood lijkt. Een voorwerp is dan rood omdat het de

rode lichtfrequentie niet absorbeert. Niets om bang voor te zijn. Maar waarom wekt dat rood dan zo’n immense kracht op?’

Ze heeft in dit blad wel eens beschreven wat een ervaring het is om voor een groot, bijvoorbeeld karmijnrood kleurschilderij van Mark Rothko te zitten. ‘Een doek dat zo groot is dat je er als het ware in wordt opgenomen. En dan blijken de resten van begrippen als ‘karmijnrood’ en ‘lichtfrequenties’ die nog in je schedel aanwezig mochten zijn met een grote mixer door elkaar te worden geklutst – tot je alleen nog appelepap kan denken.’

Dat gevoel is ook van toepassing op de zonneschijven van Sebe Emmelot. De mysterieuze aantrekkingskracht van zijn goudkoperen schijven is niet zo makkelijk te duiden. Elders in dit blad vertelt de kunstenaar waar het idee vandaan kwam. ‘Ik zag het beeld van een donker bos; ineens kwam de maan achter de bomen vandaan, en in dat maanlicht zag ik mezelf een gouden schijf vervaardigen.’

Onze columniste Selma Sevenhuijsen heeft een aantal jaren geleden al eens beschreven hoe ook zij in een droom kennismaakte met het fenomeen van de zonneschijf. Ze sprak over ‘een ongelooflijk krachtige uitstraling’ en een ervaring die haar ‘ademloos maakte’. Een mooie gedachte: dat de tijd daar is om de zonneschijf weer in het licht te zetten.

We zijn er inderdaad vroeg bij, met onze Kerstwens.

Bart Hommersen

VA editie 3 • 2016 • 3

Vruchtbare Aarde

Een uitnodiging tot blikverruiming. Vier keer per jaar zoekt Vruchtbare Aarde de dwarsverbanden en de samenhangen. Of we nu schrijven over kunst, reizen, architectuur, gezondheid, licht, water of de relatie mens - natuur. Op dat punt zijn we grenzeloos nieuwsgierig. Misschien willen we het onmogelijke en misschien lukt het ons niet altijd, maar we streven ernaar, elke drie maanden weer: op een leesbare wijze door proberen te dringen tot ‘de binnenkant’ der dingen. Vruchtbare Aarde als een driemaandelijkse inspiratiebron voor levenskunstenaars. Zie ook onze website: vruchtbareaarde.nl uitgever/hoofdredacteur

Bart Hommersen aan Vruchtbare Aarde werken mee

Amalia Baracs, Marjan van Duin, Jaap Huibers, Marjet Maks, H.C. Moolenburgh, Frans Olofsen, Dana Ploeger, Hapé Smeele (fotografie), Rob Top, Jos van Wunnik en Simone Thomasse vormgeving

Albert Hennipman (De Ruimte Ontwerpers) omslagbeeld copyright: Agnes van de Beek

Inhoud editie 3 • 2016

6 Ik denk dat liefde de dood overwint Moeilijk te herkennen in de drukte van het dagelijks bestaan, maar in elk mens zit een stiltepunt. Een altijd beschikbaar rustpunt dat in de traditie ‘geest’ wordt genoemd. ‘En ja, ik denk dat de geest en het hogere, op de hemel gerichte deel van onze ziel blijven bestaan.’ In dit tweede grote interview met Hans Moolenburgh vertelt de inmiddels 91-jarige huisarts-in-ruste over zijn beleving van de essentie van het leven en de uitdaging open te blijven staan voor het wonder, hoe onwaarschijnlijk de vorm ook mag zijn waarin het zich voordoet.

e di t ie 3 20

correctie

Ineke Vlug druk

Graphius Group, Gent abonnementen

Nederland € 19,20 (4 nummers) België € 23 Overig buitenland € 35 Een abonnementsjaar wordt stilzwijgend verlengd, tenzij schriftelijk wordt opgezegd voor 1 december. redactie & advertenties

WG Plein 380, 1054 SG Amsterdam; tel 020 6898468; va@xs4all.nl

Foto: Hapé Smeele

advertenties

BMC-Metropolis, Bart Boudewijn Baudoin, tel 020-4194438, bartobar@xs4all.nl abonnementen

Ellen Snel, Tegalstraat 47, 7541 ZC Enschede; tel 06 360 97 876; vruchtbare.aarde@live.nl website

vruchtbareaarde.nl webwinkel

vruchtbareaarde.nl/winkel

4

27 Ontmoeting met blauw De onderdompeling in een kleur blijft niet zonder gevolgen. Blauw bijvoorbeeld versterkt ons gevoel van compassie. ‘Ik zet een omgevallen fiets bij een lantarenpaal weer rechtop, omdat ik voor me zie dat mensen erover zouden kunnen struikelen of dat de eigenaar zijn fiets anders misschien terug zal vinden met een slag in het wiel.

En ik laat oude mensen in de rij bij de kassa van de supermarkt vaker voorgaan.’ Nadere kennismaking met een kleur die pas in de 12e eeuw voor het eerst werd opgemerkt en inmiddels de favoriete kleur is geworden van meer dan de helft van alle mensen.

Foto: Hapé Smeele

vrucht bare aarde

34 Het zonnegoud In Etruskische tijden stond aan het meer van Bolsena een tempel met een zonneschijf. Het gerucht gaat dat de schijf diep onder water bewaard wordt in een Gouden Kasteel. Een paar jaar geleden beschreef Selma Sevenhuijsen in haar VA-column een droom over een gouden zonneschijf met een werkelijk ongelooflijke uitstraling. Ze zocht en vond een kunstenaar die zulke gouden zonneschijven maakt. In dit blad beschreef ze hoe deze schijf zich op haar reizen langs oude, heilige Italiaanse plaatsen ontpopte als een accu. Hoog tijd voor een interview met de maker, Sebe Emmelot.

201 6

Bang voor rood, geel en … blauw?

32 Jos van Wunnik Al veertig jaar probeert hij het mysterie van de natuur te verbeelden. Wonderschone, etherische schilderijen en foto’s zijn zo ontstaan. ‘Het schilderen is altijd een zoektocht geweest. Een behoorlijk heftige zoektocht zelfs, voortkomend uit een verlangen naar heelheid.’ Jos van Wunnik start vanaf dit nummer een serie beeldcolumns.

‘Ik vermoed dat de meeste van mijn schilderijen in het teken staan van een altijd durende lente: pas ontloken groen dat nog een gouden glans heeft.’

Een rode jurk maakt een vrouw in de ogen van mannelijke proefpersonen aantrekkelijker, maar een rood mapje rond examenvragen heeft precies het tegenovergestelde effect.

‘De uitwerking van kleuren is steeds anders, en dat boeit mij enorm,’ zegt beeldend kunstenaar Wil Uitgeest na de verdediging van haar intrigerende proefschrift Bang voor rood, geel en… blauw? ‘Je hebt een bepaald soort bewustzijn nodig om de uitwerking van een kleur te kunnen vatten, om te snappen hoe het werkt. Juist de persoonlijke ervaring blijkt in het kleuronderzoek heel erg nuttig. Naar ‘binnen’ kijken om ‘buiten’ beter te leren kennen.’ Een kleurrijk interview.

en verder 16 Frans Olofsen zoekt de genius loci van de Zuidas 18 Marjet Maks over het Land van het lopende Licht 30 Rob Top over dolende zielen 42 Films in VA’s webwinkel 42 Marjan van Duin over Vedische astrologie 45 Jaap Huibers over de passiebloem 46 H.C. Moolenburgh over gezonde kinderen

VA editie 3 • 2016 • 5

Het tweede grote Moolenburgh-interview: De engel in spijkerbroek en andere verhalen

d a a d r e d n i k n Ik de Voorspellen is een lastig vak, zei de natuurkundige Niels Bohr eens, zeker waar het de toekomst betreft. Hans Moolenburgh zet daar een eigen variant naast: ‘En geloof nooit iets, tenzij het door de autoriteiten ontkend wordt.’

In zijn halve eeuw als huisarts liep hij graag buiten de gebaande wegen van het protocol; openstaand voor de toevalligheden en ingevingen op het pad. Na tien jaar een tweede gloedvol interview waarin zelfs een bruin konijntje en een engel in spijkerbroek voorbij komen.

‘Mijn vrouw zegt wel dat ik het rustiger aan moet doen. Maar dan vraag ik: Zie jij

Foto’s: Hapé Smeele

dat gebeuren?’

6

‘Het leven is beslist veel mysterieuzer dan we doorgaans denken’

t n i w r e v o d o o dat liefde de d ijftig jaar voerde Hans Moolenburgh een huisartsenpraktijk waarin humor, sprookjes en toevalservaringen hun eigen plek hadden.‘Het leven is beslist veel en veel mysterieuzer dan we doorgaans denken,’ zei hij begin 2007 als 81-jarige tijdens onze eerste ontmoeting. ‘En met het ouder worden ga je dat meer en meer zien.’

Ik herinner me van dat eerste gesprek de breedte van zijn insteek. ‘Een gevoel van ruimte’, luidde de kop boven het artikel. Intrigerend vond ik het hoeveel therapeutische verhalen hij als huisarts klaar had liggen (‘Als je een patiënt een verhaal vertelt, raakt dat zijn ziel’).

Als een van zijn patiënten voor een operatie naar het ziekenhuis moest, was Moolenburgh erbij (‘Ik heb altijd duidelijk gevoeld dat ik steun kon geven door tijdens een operatie aanwezig te zijn’). Hij sprak het vermoeden uit dat geestkracht in de tijd die voor ons ligt een steeds grotere rol zal gaan spelen.

Die eerste ontmoeting vond plaats toen Moolenburgh net met zijn praktijk was gestopt. Het overlijden van zijn assistente in het voorgaande jaar had hem overtuigd dat het nu wel genoeg was geweest. Hij zou meer energie stoppen in het schrijven van boeken.

De afgelopen jaren verschenen drie nieuwe titels, twee staan er nog op stapel. Elk nieuw boek leidt tot nieuwe uitnodigingen voor lezingen – van Joure tot Weert en van Noordwijk tot Rijssel in Twente. Zalen met regelmatig honderden toehoorders die al gauw twee, drie keer jonger zijn dan hij.

Bruin konijntje Op een dag in 2015 ben ik iets te vroeg voor een controlebezoek bij mijn tandarts. Op de grote ovale tafel midden in de wachtruimte staat een rijtje boeken.

Tot mijn verrassing ook een van Moolenburgh. Ik sla zijn boek open bij een anekdote die mooi illustreert op welke wonderlijke paden hij soms insloeg.

Het verhaal van een bedlegerige patiënte. Een magere, schriele jonge vrouw, in het dagelijks leven onderwijzeres, maar al drie of vier keer opgenomen in het ziekenhuis wegens angsttoestanden. Op een

gegeven moment durfde ze de deur zelfs niet meer uit. Moolenburgh: “In die tijd hadden we nog niet de middelen waarmee mensen een beetje te temmen zijn, de antipsychotica, en ik zat echt met de handen in het haar. Ze was zo bang dat ze bijna niet meer naar de wc durfde in haar eigen huis. Die nacht dacht ik: ‘Wat moet ik toch met haar?’

“In de vroege morgen, bij het wakker worden, tussen waken en slapen in, heb je soms van die momenten dat je beelden ziet. Ik zag die ochtend een klein, bruin konijntje met een wit snuitje en witte pootjes, nog vrij jong, dat van mij weg sprong over de dekens.

“Toen mijn assistente om half negen binnenkwam, zei ik: ‘Emilie, haal voor mij alsjeblieft een klein bruin konijntje met witte pootjes en een wit snuitje.’ Een halfuur later kwam ze terug met exact het konijntje dat ik had gezien. Na het spreekuur stopte ik dat beestje in mijn verlostas.

“Rillend van angst lag de vrouw in bed. ‘Ik heb misschien iets voor u,’ zei ik tegen haar, en ik haalde het konijntje tevoorschijn en zette het op haar borst.

Ze keek naar dat beestje dat over de dekens van haar wegwipte, precies zoals ik het in de vroege morgen had gezien. Het effect was verbluffend. Ze schoot uit haar angst. De volgende dag al ging ze naar haar werk. Ik heb altijd gedacht: ‘Deze vrouw kwam in dat konijntje iets tegen wat nog kleiner, fragieler en angstiger was dan zijzelf’.”

Stout schoentje Het was bij het lezen van dit verhaal dat het idee opkwam Moolenburgh voor de tweede maal te interviewen. Op een vrijdagochtend in augustus is het zover. Net als tien jaar geleden doet zijn vrouw me open, en net als toen wacht hij me bovenaan de trap op en hebben we ons gesprek in een hoek van zijn oude spreekkamer.

Vanochtend had ik trein en bus zo uitgezocht dat ik voor alle zekerheid een kwartier extra zou hebben. Maar de bus reed de halte vlak bij uw huis voorbij en ik bleek dat extra kwartier hard nodig te hebben voor een niet geplande ochtendwandeling VA editie 3 • 2016 • 7

Het tweede grote Moolenburgh-interview: De engel in spijkerbroek en andere verhalen

‘Met het dichterbij komen van het levenseinde, word ik steeds minder mijn lichaam en steeds meer mijn ziel’ die me onverwacht langs een oud theekoepeltje met twee sfinxen bleek te voeren. Niet alles in het leven is te voorspellen, hè?

“Nee, zeker niet. Als Sinterklaassurprise heb ik eens een boek gekregen dat alleen bestond uit blanke pagina’s. Ik ben dit blanco boek gaan gebruiken om merkwaardige toevallen in op te schrijven die me de moeite waard leken. Dertien jaar later was het boek vol en stond de teller op 283 ervaringen.

“Vaak denken we: ‘nou, toevallig’, en trekken we onze schouders op. Maar af en toe is het zo wonderlijk wat we meemaken dat je moeilijk meer van willekeurigheid kunt spreken. Toeval is dan wat het woord al uitdrukt: iets wat ons van boven naar beneden toevalt. Op zulke momenten begin je te zien dat al die ogenschijnlijk willekeurige verschijnselen in ons leven in een enorm patroon passen.”

Doen zich in uw leven elke dag betekenisvolle toevalligheden voor?

“Nee, zeker niet. De echte leuke toevallen misschien maar één keer in de twee, drie weken. Een tijdje geleden maakte ik op een ochtend met mijn vrouw een wandelingetje. Ik vertelde haar over een die ochtend binnengekomen brief. De schrijfster had gezegd dat ze eerst niet had durven schrijven, maar uiteindelijk de stoute schoenen had aangetrokken. ‘Ik vind dat zo’n gekke uitdrukking,’ zei ik tegen mijn vrouw.

‘Weet jij waar dat vandaan komt: de stoute schoenen aantrekken?’ Ik stelde me een of ander gedurfd schoentje voor.

“We steken de straat over, tussen twee auto’s door, en daar ligt warempel een roze schoentje op straat. De schoen van een koket meisje. Ik zeg: ‘Daar heb je dat stoute schoentje.’ Een leuke toevalligheid die verder niet veel voorstelt.

“En toch word je er op zo’n moment even aan herinnerd dat de dingen niet zomaar gebeuren. Hoe meer we er in slagen een brug tussen hemel en aarde te zijn, hoe meer we zien dat we gedragen worden in een veel groter patroon – waar we niet bij kunnen, maar waarvan ik blij ben dat het er is.”

Ouder worden U heeft het over ‘gedragen worden’. Is het ook niet zo dat we met het ouder worden steeds minder het gevoel hebben kapitein te zijn op ons eigen schip?

“Ja, hoe jonger je bent, hoe meer je denkt dat je de dingen zelf beslist. Op je 25e, 30e is dat geloof op zijn hoogtepunt. Dan denk je: ‘Ik ga dit en dat zo en zo doen.’ En als het dan anders uitpakt, denk je domme pech te hebben gehad. Met het ouder worden kom je erachter dat het leven zo niet in elkaar steekt.

De uitdaging wordt meer en meer om zin aan het moment te geven. Het accent verschuift van ‘zelf leiden’ naar ‘geleid worden’.”

Is er in uw leven wat dat betreft een omslagmoment geweest?

8

“Ja, het overlijden van mijn dochter. Ik heb vier zonen en één dochter. En mijn dochter is op veertigjarige leeftijd aan een foudroyante kanker overleden. Ik ben zelf complementair kankerarts geweest en heb vele mensen uit vele stadia zien genezen. Alles wat ik wist, heb ik op haar toegepast, met haar volledige instemming. Maar alles liep mis. Mensen vlogen elkaar in de haren. De ene narigheid volgde op de ander, alles zat tegen.

“Een week na haar overlijden overleed ook nog haar man, en zaten we met drie weesjes van dertien, elf en negen. Een rampjaar. Achteraf gezien geloof ik dat dit voor mij een omslagmoment is geweest en dat het op het leven inhakken plaatsmaakte voor het leven nemen zoals het komt. Wat niet wil zeggen dat ik een serene figuur ben geworden. Ik ben van nature nogal driftig. Maar of het nou goed of kwaad is wat me overkomt, ik weet nu dat de dingen hun eigen tijd hebben.”

Met het ouder worden, wordt onze horizon kleiner – zo wordt wel gezegd. Evenals onze behoefte om de vleugels uit te slaan. Is dat ook uw observatie?

“Nou, de observatie is meer dat mijn vrouw tegen mij zegt: ‘Je moet het eens wat kalmer aan doen.’ En dan zeg ik: ‘Zie jij dat gebeuren?’ Het gebeurt gewoon niet. Maar bewegen is wel belangrijk, hoor. Eén keer per week loop ik vijf kwartier door de duinen, of ik maak een ommetje van een half uur door de Haarlemmerhout. Ook fiets ik veel om boodschappen in de stad te gaan doen en dagelijks loop ik zeven tot tien keer de trap op en neer. Mijn wereld is niet zoveel kleiner geworden.”

Staat u anders in het leven dan tien of twintig jaar geleden?

“Er was eens een oude zenmeester in Japan. Op een goede dag kwam er een man bij hem die zijn leerling wilde worden. De zenmeester zei: ‘Maar waarom?

U bent zelf meester.’ De bezoeker zei. ‘Hoe komt u daarbij? Ik ben een simpele zwaardvechter.’ Waarop de zenmeester informeerde naar zijn instelling. De zwaardvechter vertelde dat hij vaak weken van huis was en dan van toernooi naar toernooi reed om overal het gevecht aan te gaan. ‘Ik houd er rekening mee dat elk moment het laatste kan zijn.’ De zenmeester zei: ‘Nou, dat is de hele leer.’

“Een mooie instelling: leven alsof elke dag je laatste kan zijn. Zelf ben ik veel ouder geworden dan mijn grootouders en ouders ooit geweest zijn. Maar mijn einde nadert. Op een gegeven moment sta je zo dicht bij het einde dat je het bewustzijn overhoudt van het nu. Mijn bewustzijn is helderder en dieper geworden – ik denk dat dit komt door de nabijheid van de dood.”

Hoe ziet u de dood eigenlijk?

“De dood zie ik als een overgang, niet als het einde.

Ik had eens een goede vriendin, een evangeliste, die

‘Ik kan nu nog net zo genieten van een leuk dier dat ik tijdens een wandeling zie of fotografeer als vroeger. Van kinds af aan heb ik dat heel heftig gehad, en dat is altijd zo gebleven’

vaak kleine hazenslaapjes deed. Als 81-jarige kon ze plotseling uitroepen: ‘Even wachten,’ om dan een minuut of tien later als herboren tevoorschijn te komen. ‘Ik neem het er af en toe maar even van,’ zei ze dan, ‘want in de hemel heb ik vast geen tijd meer om te slapen.’

“Op het ogenblik is de grote trend om te zeggen: ‘Dood is dood.’ Daar staat de zienswijze tegenover dat de dood slechts de dood is van het lichaam en dat onze individualiteit zal blijven bestaan – in een andere wereld, die dán voor ons de echte werkelijkheid zal zijn. Ik denk altijd dat ons zal worden verteld waarom de dingen in ons leven zijn gebeurd zoals ze zijn gebeurd.

“Met het dichtbij komen van het levenseinde, raak ik als mens nog geconcentreerder op datgene wat ik echt ben. Ik verlies steeds minder energie aan datgene dat ik voorstel; ik word steeds minder mijn lichaam en steeds meer mijn ziel, om het zo te zeggen.”

Zegt u dat omdat u inmiddels een hoge leeftijd heeft bereikt, en omdat de meeste mensen nu eenmaal niet 150 worden, of voelt u de dood ook nabij komen?

“Jazeker, ik voel hem dichterbij komen, al weet ik niet wanneer het zover zal zijn. Eerlijk gezegd heb ik nooit gedacht dat ik zo oud zou worden. En dan gaat de tijd ook nog steeds vlugger. ‘Is er nou al weer een jaar om,’ denk je bij jezelf. Stel nu eens dat ik 94 word – die laatste jaren zullen voorbij flitsen. Ja, intellectueel weet ik dat mijn einde nadert, maar ik voel ook dat de dood nabij is.”

Plukken Ik heb u eens horen beschrijven hoe een kind in zijn vroegste jeugd in de lucht kan grijpen om de maan te pakken. Ook mensen in de laatste fase van hun leven, op hun sterfbed, zie je soms in de lucht grijpen.

“Ja, en niet alleen in de lucht. Een van de dingen die je bij een stervende ziet, is het plukken aan de lakens. Ik heb daar als arts vaak naar gekeken. Het is een van de zekere tekenen dat een mens op het punt staat te gaan.

Ik denk dat de stervende de wereld nog even probeert vast te houden. Een worsteling van vasthouden, loslaten, vasthouden, loslaten. Een mens die op de drempel staat.”

De Duitse filmmaker Edgar Reitz eindigt zijn prachtige, eerste Heimat-cyclus op een kermis. Een van de laatst overgebleven hoofdpersonen zakt tijdens die kermis in elkaar. Zijn lichaam wordt even later gevonden. Maar wij - kijkers - zien de man opstaan en de uitgelichte trap van het dorpshuis oplopen. Op de bovenste verdieping treft hij vrienden en bekenden die eerder dan hij zijn gegaan. Hij ziet ze terug in de kracht van hun leven. Is dit voor u een beeld dat hout snijdt?

“Ja, absoluut. Uit Amerika kennen we het verhaal van een auto-ongeluk. Daarbij komen een vrouw en haar dochtertje om. Het zoontje wordt gereanimeerd. En VA editie 3 • 2016 • 9

Het tweede grote Moolenburgh-interview: De engel in spijkerbroek en andere verhalen

als het jongetje bij is gekomen, vertelt hij afscheid te hebben genomen van zijn mama en zusje. ‘Zij blijven boven, maar ik ben naar beneden gekomen.’

“Er zijn talloze verhalen die erop wijzen dat we onze geliefden weer zullen ontmoeten als wij teruggaan. Ik heb sterk het gevoel dat dit waar is. De oude Joodse leer zegt dat een mens met de dood opgenomen wordt in de bundel van het leven van zijn voorouders. Ik denk inderdaad dat de liefde de dood overwint.

“Ik ben dol geweest op mijn grootouders, op mijn ouders; op veel andere mensen die ik heb gekend, op mijn dochter natuurlijk… En als de belofte is dat de tranen in onze ogen zullen worden gewist, dan neem ik geen genoegen met anderen. Ik wil mijn dierbaren terug zien. Het klinkt een beetje arrogant, maar ik denk ook dat het zo zal zijn.”

Engelervaringen Er is ooit een moment geweest, lang geleden, dat u ’s nachts de aandrang voelde uw patiënten de vraag te stellen of ze ooit een engelervaring hadden gehad.

“Ja, het was een duidelijke stem. Ik zal het nooit vergeten.

Vier uur in de nacht van 30 augustus 1981. Een innerlijke stem in mijn eigen stemgeluid zei: ‘Vraag elke patiënt of

10

ze wel eens een engel hebben gezien.’ Ik weet niet of u zich de Don Camillo-films herinnert waarin de Franse komiek Fernandel de rol van pastoor speelt in een klein Italiaans stadje. In zijn pastorie hangt een groot kruisbeeld, en als Don Camillo iets uit wilde halen wat niet mocht, zei dat kruisbeeld: ‘Pastoor, denk erom!’ Don Camillo sputterde dan wat tegen: ‘Ja, maar heer, ik heb er zo’n zin in.’ En dan zei het kruisbeeld iets in de trant van: ‘Niets mee te maken, je doet het niet!’

“Op die ochtend van de 30e augustus had ik er niets geen zin in om over dit gekke onderwerp te beginnen. Maar de eerste patiënt kwam binnen, ik zal het nooit vergeten, en na het consult vroeg ik haar met de nodige schroom: ‘Mag ik u een vraag stellen: Bent u gelovig?’ Nee, zegt de vrouw, helemaal niet. ‘Maar hebt u in uw leven ooit een engel gezien?’ Ja, dokter, gisterenavond nog. Ik zeg: ‘Meen je dat nou?’ Ja, zegt ze, op de televisie. ‘Nee, die bedoel ik niet.’

“Maar zo is het dus begonnen. Onder mijn patiënten ben ik een enquête gaan houden en alles bij elkaar heb ik vierhonderd mensen deze vraag gesteld en daarop heb ik de meest merkwaardige antwoorden gekregen. Het hele project heeft een enorme vlucht genomen – onvoorstelbaar.

Het boek met engelervaringen dat eruit voortkwam, is de

‘Ja, ik denk dat de geest en de hogere ziel na de dood blijven bestaan’

hele wereld overgegaan en is in vijf talen vertaald.

“Vervolgens kreeg ik de meest bijzondere verhalen toegestuurd en daar kwamen weer allerlei contacten uit voort. Ik ben geïnterviewd voor de Engelse televisie en ook in Engeland heb ik geweldig leuke contacten opgedaan.

Bovendien kreeg ik zulke roerende brieven uit Duitsland dat ik eindelijk mijn oorlogshaat voor de Duitsers ben kwijtgeraakt. Die ene stem in de nacht van 30 augustus 1981 heeft mijn leven dus echt in een totaal andere richting gestuurd.

Dan zie je dat het planten van een klein zaadje in de grond tot een geweldige boom kan leiden.”

Had u toen zelf wel eens een engelervaring gehad?

“Nee, dat niet. Wel wonderbaarlijke ervaringen. In de winter van 1944/45 waren wij door de bezetter uit ons huis gegooid, we verbleven daarna in Aerdenhout. In die laatste winter probeerden de Duitsers zoveel mogelijk mannen en jongens op te pakken voor slavenwerk in Duitsland. Op 6 december 1944 werden Haarlem, Bloemendaal en Heemstede hermetisch afgegrendeld. Duitse soldaten kammen huizen in Haarlem en omliggende gemeenten uit. Met opzet was daarvoor de vroege ochtend van 6 december uitgekozen, wetende dat veel in de buurt ondergedoken jongens en

mannen een nachtje thuis waren om Sinterklaas te vieren.

“Om zeven uur ’s ochtends kwam de vader van mijn vriend Gerrit mijn kamertje bij de voordeur binnen en zei: ‘Je mag wel gauw opstaan, want er is een razzia aan de gang.’

Door het raam zag ik een Duitser in volle bepakking naar binnen loeren. Ik liet me op de grond zakken, kroop in mijn pyjama de kamer uit en rende de trap op naar boven. Daar riep ik tegen mijn vriend Gerrit: ‘Ons huis wordt aangevallen, we moeten eruit.’

“Op blote voeten ontsnapten we door de achterdeur.

Gerrits oom woonde op een kilometer afstand. Maar ik draafde niet recht op zijn huis af, maar volgde een denkbeeldig slingerend pad. Ik dacht: ‘Wat doe ik gek.’ Een vreemd gevoel – alsof ik boven mezelf uit werd getild, alsof niet ik rende, alsof ik werd gerend.

“Zo kwamen we bij de achterzijde van het huis van zijn oom. Gerrit zei: ‘We moeten even omlopen naar de voordeur, want de achterdeur is dicht.’ Maar de achterdeur bleek niet op slot te zijn. Achteraf begrepen we dat de huishoudster ’s nachts stiekem een vriendje had gehad. Ze waren aan het dollen geweest, dronken geworden en hadden vergeten de deur weer op slot te doen.

“Eenmaal binnen bleek het huis aan drie kanten

Hoe jonger je bent, hoe meer je denkt dat je de dingen zelf beslist. Met het ouder worden wordt de uitdaging meer en meer om zin aan het moment te geven. Het accent verschuift van ‘zelf leiden’ naar ‘geleid worden’

VA editie 3 • 2016 • 11

Het tweede grote Moolenburgh-interview: De engel in spijkerbroek en andere verhalen

‘We zijn opgevoed in een rationele wereld, maar wonderen bestaan! ’ omsingeld te zijn door Duitse wachtposten. We bleken de enige hoek te hebben genomen waaruit we niet konden worden gezien. Haastig liet Gerrits oom onze sporen door zijn dochter uitwissen.

“Toen ik de gebeurtenissen naderhand reconstrueerde, dacht ik: ‘Daar heeft een engel mij beet gepakt en geduwd.’ De Duitsers hadden overal machinegeweerposten opgesteld en al die posten bleken we te hebben omzeild. Statistisch gezien was onze kans nul geweest. Al vrij vroeg heb ik begrepen dat ik verder heb kunnen leven dankzij een wonder: het gevoel op geleende tijd te mogen leven.”

Wat zijn nu de engelervaringen geweest die de meeste indruk hebben gemaakt?

“Als je in de Bijbel over engelen leest, zijn het altijd indrukwekkende lichtende gestalten in het wit. Maar wat mij het meest getroffen heeft, zijn de alledaagse varianten… Het verhaal van een jongen van een jaar of achttien. Op het station van Haarlem liep hij in een fuik van de Grüne Polizei, zo opgesteld dat iedereen op weg naar de uitgang naar zijn papieren kon worden gevraagd. ‘Dit loopt mis,’ dacht hij. ‘Ik zit in de val.’

“Op dat moment komt er een jongen van zijn eigen leeftijd naast hem lopen, die zegt: ‘Doorlopen en niet kijken.’ Niemand van de Grüne Polizei spreekt hen aan.

Samen lopen ze zo door hun rij, en even later staan ze op het stationsplein. De jongen kijkt opzij naar de onbekende leeftijdgenoot, maar die blijkt ineens nergens meer te bekennen. Verdwenen!

“Of neem het verhaal van een klein meisje van drie dat met haar ouders bij een wegrestaurant is gestopt om wat te gebruiken, en dat plotseling de snelweg op rent. Er komt een truck aandenderen. Ineens verschijnt een meisje van een jaar of vijf dat het kind net op tijd wegtrekt. De ouders zien alles voor hun ogen gebeuren. Ze rennen erop af. Maar de reddende engel is nergens meer te bekennen.

“In oude verhalen verschenen engelen vaak met de geruststellende woorden: ‘Vrees niet’. In onze beeldgerichte tijd lijken de geruststellende woorden te hebben plaatsgemaakt voor een vertrouwenwekkend beeld, waar de mens van nu zich makkelijker aan kan overgeven. Als u me vraagt wat ik in alle mij vertelde en toegestuurde verhalen het indrukwekkendst heb gevonden, is het dit aspect, de engel in gewone, menselijke vorm – de engel in spijkerbroek.”

Wat is, terugkijkend, eigenlijk de waarde van het project geweest?

“We zijn opgevoed in een rationele wereld waarin geen plaats meer is voor wonderen. Maar wonderen bestaan! Ik ben met mijn neus op de feiten gedrukt.

Ik heb ze van dichtbij gezien, ik heb erover gehoord, ik heb erover gecorrespondeerd. Deze wereld zit vol wonderen, ook al hoor je er niet over… Hoewel de huidige mens er toch meer voor open staat dan die van 12

dertig jaar geleden.

“Ik herinner me uit die tijd een groot hoofdartikel in de krant: ‘De dokter ziet ze vliegen.’ En mijn vrienden vroegen me: ‘Ben je plotseling van het houtje geworden?’ Ze dachten dat ik katholiek was geworden.

Maar nee, het kwam gewoon op mijn pad, en ik had het gevoel dat ik er iets mee moest. ” Was het op een gegeven moment ook weer genoeg?

“De 401e patiënt zag de bui al hangen en vroeg: ‘U gaat me zeker over engelen vragen.’ Ik zeg: ‘Nee, ik ben er net mee opgehouden.’ Mijn jongste zoon had me na het verschijnen van het tweede boek plagend gezegd: ‘Je bent met een Bouquet-serie bezig, pa. Je volgende boek heet zeker De engelen slaan weer toe.’ Toen zei ik: ‘En nu hou ik ermee op’.”

Spreekuur In uw medisch denken draait alles om gezondheid; het aanreiken van de juiste handreikingen om het organisme te helpen zijn balans te hervinden.

“Ja, en dan zijn soms wonderlijke uitkomsten mogelijk. Op mijn lezingen vertel ik nogal eens het verhaal van het jongetje Evertje dat met zijn moeder op het spreekuur kwam, het was vlak voor ik met pensioen ging.

“De jongen was zes jaar. Hij zat te draaien op zijn stoel en maakte totaal geen contact. Een diepe autist.

Ik vroeg aan de moeder: ‘Wanneer is dit u opgevallen?’

Ze antwoordde: ‘Met anderhalf jaar.’ Ik zeg: ‘Weet u het zeker, toen pas?’ Zij: ‘Ja, dokter, daarvoor was hij helemaal goed.’ In het verdere gesprek kwam ik erachter dat het met vijftien maanden begonnen was, vlak na de BMR-enting.

“Evertje ben ik gaan behandelen met van het BMR-vaccin gemaakte homeopathische middelen, in oplopende dosis, zoals ik had geleerd. Na een maand kwam het kind bij me terug. Hij keek me recht aan en zei: ‘Dag dokter.’

“Zijn moeder vertelde dat hij twee weken daarvoor ineens ‘wakker’ was geworden. En toen was het snel gegaan. Hij wachtte op een overplaatsing naar een Lomschool, maar op zijn oude school had hij alle lesstof inmiddels ingehaald. Voor het eerst maakte hij echt contact, voor het eerst had hij vriendjes.

“Ik zat naar die jongen te kijken en bedacht dat ik zoiets nog nooit had meegemaakt. Een maand later kwam de jongen opnieuw bij me. Hij had een groot papier bij zich en zei: ‘Dat is voor jou.’ Bovenin stond een ingewikkeld woord dat ik niet kende. Het was een tekening met een donkere achtergrond. Ik zag een soort grijze regen en overal scheuren in de aarde, waar poppetjes in vielen.

“Ik zei: ‘Evertje, wat is dit?’ De jongen: ‘Zie je dat niet?’ Ik: ‘Nee, help me eens op weg.’ Hij: ‘Dit is de uitbarsting van de Vesuvius, dan krijg je geweldige barsten in de aarde en een asregen; de Vesuvius is die

koerswisseling intuïtief vaak beter dan bosbouwers’

Foto: Michael Defrancesco

‘Leken begrijpen de noodzaak van een

‘Het lijkt erop dat bij een engelervaring de engel om een hoek naar onze wereld kijkt, terwijl we bij een bijnadoodervaring om een hoek naar de andere wereld kijken, en toch gaat het om precies dezelfde hoek’

‘In het Bijbelboek Prediker staat geschreven dat met de dood het Zilveren Koord verbroken wordt dat het ‘stoffelijke’ en het ‘geestelijke’ aspect van de mens verbindt. Ook sommige helderzienden spreken over een zilveren koord – een koord dat zij waarnemen zolang het leven duurt’

VA editie 3 • 2016 • 13

Het tweede grote Moolenburgh-interview: De engel in spijkerbroek en andere verhalen

‘Het gaat in het leven om liefde, ik ken geen hogere en betere en intensere impuls’ donkere plek op de achtergrond. En de poppetjes die je ziet rennen en die door de spleten vallen, dat zijn mensen die toen zijn omgekomen. En weet u, als een vulkaan uitbarst, krijg je een grote schokgolf en dat heet een pyroklastische stroom. Ik heb dat even voor u opgeschreven.’

“Het kind bleek superintelligent te zijn. Toen hij wegging, was ik eigenlijk een beetje aan de melancholieke kant. Ik dacht: ‘Hoeveel van deze kinderen lopen er onbegrepen rond?’ De relatie tussen de BMR-entingen en autisme die ik enkele keren ben tegengekomen, wordt nog altijd glashard ontkend.

“In het begin van mijn praktijk, in de jaren vijftig, maakte een kind de gewone kinderziekten nog door, zo tussen hun tweede en zesde jaar. Bof, mazelen, rode hond, kinkhoest. Eén keer in het half jaar kreeg een kind wat, daarna was het afgelopen. Dan had het een goed getraind immuunsysteem. Je zag eigenlijk geen kinderen met chronische klachten. Hier en daar een kind met astma.

“We leven nu in een tijd waarin we kinderen tegen kinderziekten beschermen, maar minstens dertig procent van hen heeft een chronische klacht. Er is een eindeloze hoeveelheid leer- en gedragsmoeilijkheden.

Vanbinnen zijn ze vozer geworden. Het is een minder sterk geslacht. Waar is hun weerstand in het geval van een echt gemene epidemie?”

Omslag “Wat er momenteel ook aan de gang is – ik kan het niet anders noemen – is een oorlog van de farmaceutische groothandel tegen alles wat alternatief is in Nederland. Als je nagaat hoeveel minder middelen ik nu in mijn praktijk zou mogen gebruiken…

“Iscador is een extract van mistel dat zestig jaar lang door de antroposofen tegen kanker is ingezet. Ik vind het een mild middel. Er zijn sterkere middelen, maar het deed wel wat. Maar dit maretakpreparaat is in Nederland sinds 1 oktober 2012 verboden.

“Het ligt niet alleen aan de industrie, het ligt niet alleen aan de vaak goedwillende artsen, het ligt ook aan het publiek. Alles moet tegenwoordig instant, van koffie tot seks, alles moet onmiddellijk gerepareerd worden; dus gaan mensen naar de dokter om een pilletje te krijgen om meteen beter te worden. Een totaal verkeerd gezondheidsbegrip. Als maatschappij hebben we een mentaliteitsomslag nodig.

“Als u me vraagt: ‘Heb je hoop?’ dan zeg ik ‘ja’.

Ik heb hoop dat er in de niet al te nabije toekomst zo’n omslag zal komen. Op een gegeven moment zullen er genoeg mensen zijn die zeggen: ‘Tot hier en niet verder.’ Maar op de korte termijn zie ik dat niet gebeuren. Pas op de wat langere termijn zal zo’n omslag er komen. Ik zal het niet meer meemaken, maar als u me vraagt: hoe lang nog, dan zeg ik: 25 jaar.”

14

Indianenveer Waar gaat het voor u om in het leven?

“Wat mij betreft om de echte mens weer aan bod te laten komen, de mens als brug tussen hemel en aarde, en die brugfunctie waar nodig te repareren.

“Een belangrijk credo van de tegenwoordige wetenschappelijke elite is dat de geest een illusie is, een afbraakproduct van de kleine hersenstroompjes, zoals urine een afbraakproduct van de nieren is. De enige zin van het leven zou de voortplanting zijn. Een volkomen nihilistische wereldopvatting, het toppunt van materialisme – wat in mijn eigen vakgebied als gevolg heeft dat alles materialistisch wordt opgevat.

Als je iets hebt, mankeert er iets in het lichaam.

“Dat gaat zelfs voor de psychiatrie op. Een psychiater die vroeger gesprekken met zijn patiënten kon voeren en dromen kon analyseren, moet de patiënt nu binnen tien minuten in een categorie hebben geduwd: schizofrenie of manisch depressief of obsessief. En dan heeft hij nog vijf minuten om een chemisch middel voor te schrijven teneinde een en ander te corrigeren. Zo ver is het met ons gekomen.

“Wij zijn volledig platgeslagen wezens geworden.

Daar staat het oude mensbeeld tegenover dat je bij de Indianen gesymboliseerd ziet. De veren in hun hoofdtooi staan voor de antenne die een mens naar de hogere werelden heeft. Uit die hogere werelden krijgen we impulsen en vervolgens kijken we met onze zintuigen naar buiten. Twee werelden die door de mens aan elkaar worden gekoppeld. We hebben de zeer belangrijke taak een brug te slaan tussen hemel en aarde.

“Het is ons bewustzijn dat hemel en aarde verbindt, het is ons bewustzijn dat maakt dat ik me op dit ogenblik bewust ben dat ik er ben en dat ik met u zit te praten. Is dat bewustzijn helder, dan kijk ik in dit gesprek niet alleen naar u, maar hoor ik mezelf ook praten en ben ik me er ook van bewust hoe ik dat doe en neem ik zelfs mijn gevoelens waar. Dat is het heldere bewustzijn dat we als mens horen te hebben, maar dat we in de dagelijkse praktijk maar al te makkelijk verliezen.

“Als we ’s morgens wakker worden, is er even een moment van helder bewustzijn. Maar dan begint de mallemolen. ‘Goh, vandaag wil ik dit of dat gaan doen.’ Even later slaan we de krant open, we lezen een stuk en dan gaat de telefoon. Het begin van een diepe dagslaap, waaruit we alleen wakker kunnen worden door innerlijk ‘stop’ te zeggen en van binnen terug te keren naar dat besef van aanwezigheid – tot rust te komen in het weten dat je bent en dat jij het bent die de zaken waarneemt.

“Lang geleden was ik met mijn familie in Engeland.

We stonden op de kust van zuidwest Engeland op een hoge rots uit te kijken over de Atlantische Oceaan. Er was daar een oud kasteel dat van Koning Arthur zou zijn geweest. Ik stond een beetje opzij naar de zee

Boeken van H.C. Moolenburgh: beneden me te kijken en plotseling – ik kan er geen andere uitdrukking voor bedenken – werd ik wakker.

“Het was net of binnenin mij ogen opengingen. De wereld veranderde niet, maar vanbinnen was alles anders geworden. Een gewaarwording van totale aanwezigheid, van één zijn met mijn omgeving. Een begenadigd, zeldzaam moment van helder bewustzijn buiten de tijd om. Het besef: ‘Hé, ik ben iemand die wel in de tijd leeft, maar niet van de tijd is, en als mens staan we blijkbaar boven de tijd.’ Zo’n ingrijpende ervaring herinnert je eraan dat onze essentie ligt in een geweldig helder bewustzijn.”

De Nieuwe Watergeuzen: De geschiedenis van de fluorideringsstrijd 2016, Lemniscaat, € 24,95

Liefde Als ik dezelfde vraag nou nog eens stel: Waar gaat het om in het leven?

“Om één ding: liefde. De Britse schrijver C.S. Lewis heeft daar een mooi boekje over geschreven. Volgens hem zijn er vier soorten liefde. Allereerst de liefde van een kind voor zijn moeder. In het Grieks Storge geheten, genegenheid. Het kind leert van de moeder liefde te geven – eerst terug aan de moeder en vervolgens aan vader, broers en zusjes, zelfs aan de hond en de kat.

“Dan is er de grote liefde tussen man en vrouw. Het archetypische beeld van twee mensen die tegenover elkaar staan en elkaar aankijken en de wereld om hen heen vergeten. Lewis spreekt over Eros – met de seksualiteit (Venus) als een aspect daarvan.

“De derde soort liefde is de liefde van vrienden onder elkaar (Philia). Vaak mensen van hetzelfde geslacht die een grote kameraadschap voelen – wat ook een vorm van liefde is, in deze wereld vrij zeldzaam geworden. Je komt het tegen bij soldaten aan het front die dezelfde gevaren lopen. Het gaat om een liefde tussen mensen die niet zozeer op elkaar gericht zijn, als wel geïnteresseerd zijn in hetzelfde en dezelfde hobby delen.

“Dan heb je de hoogste vorm van liefde – Agapé. Lewis zegt: ‘Dat is de liefde waarin je leert om te geven zonder er iets voor terug te verwachten.’ De gevende, wegschenkende liefde.

“Een steeds wijder uitwaaierende liefde, beginnend bij moeder en baby, zich uitbreidend tot de naaste familie, later tot andere mensen en tot dieren en planten, dan de volwassen liefde tussen geliefden en de compassie voor al wat leeft.

“Jazeker, ik geloof dat het leven één grote trainingsschool is voor de liefde in al zijn facetten. Het gaat in het leven om liefde, want ik ken geen hogere en betere en intensere impuls. Ik denk dat wij op deze aarde zijn gezet om deze vier liefdes te perfectioneren.

“Al het andere is franje.”

Het boek Openbaring als baken voor onze tijd: Lemniscaat, 2015, € 24,95

U kunt meer dan u denkt Aanvullende maatregelen om kanker te helpen voorkomen en genezen 2011, Lemniscaat, € 25,00, gebonden, 332 pag.

U kunt veel meer dan u denkt: Wat u zelf kunt doen om uw kind gezond te houden, 2013, Lemniscaat, € 24,95, gebonden, 300 pag.

Het 1e Moolenburgh-interview Een gevoel van ruimte verscheen in 1-2007, na te bestellen via vruchtbareaarde.nl

Bart Hommersen

VA editie 3 • 2016 • 15

column

frans olofsen

Frans Olofsen kijkt over grenzen heen, denkt andersom, stulpt fenomenen binnenstebuiten en laat nieuwsgierig licht schijnen op het bijzondere en doodgewone. In zijn nieuwste column gaat hij op zoek naar de genius loci (lokale geest) van een gebied waar nog niet zo lang geleden getennist en gevoetbald kon worden, en waar ooit drassige moerassen lagen − nu bevolkt door advocaten, notarissen en fiscalisten; banken en brievenbusfirma’s, met aan de rand het VU ziekenhuis.

De genius loci van de msterdam. De Zuidas. Hoge gebouwen van beton, staal, glas. De duurste grond van Nederland. Als een hongerige amoebe verslindt het ene na het andere bouwproject de laatste restjes onbebouwde grond.

Regelmatig kom ik er, op weg naar mijn forensenbus. Al lange tijd probeer ik vat te krijgen op dit fascinerende gebied, op de sfeer, de mensen die er werken, de gebouwen. Maar zonder veel resultaat.

Op de Zuidas beweeg ik richtingloos, als een kompasnaald op de Noordpool, en kom ik zelden tot échte stilstand.

Landschapsarchitecten spreken bij plekken die ‘goed voelen’ over de aanwezigheid van een genius loci, een ‘lokale geest’. Die uit zich in subtiele tekens, zoals de vormen van het landschap, het karakter van de bodem, de aanwezigheid van markante bomen, de loop van het water, wegkruizen, de verhalen die mensen vertellen … Zou op de Zuidas ook een genius loci te vinden zijn?

De afgelopen weken dwaalde ik door het gebied, maar de genius loci openbaarde zich niet. Uiteindelijk resteert dan die ultieme strategie: denk de bebouwing weg en ga terug naar de tijd waarin het landschap nog niet door de mens is aangeraakt.

Het gebied is zo’n 15.000 jaar geleden ontstaan.

Een Scandinavische gletsjerlob eindigde waar nu de Zuidas ligt. Later ontstond hier een moeras waarin zich veen vormde, totdat de mens zich vanaf de middeleeuwen in het gebied vestigde en het veen begon af te graven. Dat gebeurde vanaf de huidige Amstelveenseweg, in oostelijke richting.

Op een mooie namiddag loop ik over deze Amstelveenseweg met in de hand een oude topografische kaart uit 1909. Het fraaie van deze kaart is dat er namen op staan van (vaak niet meer bestaande) boerderijen. Ik val terug in de tijd, naar het jaar 1909. Wat moet dat heerlijk zijn geweest, in die tijd, lopen over de Amstelveenseweg, met al die prachtige namen die langs je heen schuiven: ‘Nooit Volmaakt’ … ‘Bouwlust’ … ‘Reigersdaal’ … ‘Denkt Over U Zelven’ … ‘Buiten Verwachting’.

Het lijkt wel of met elke naam van een boerderij een genius loci is verbonden … Daar zie ik een boerderij met de confronterende naam ‘Ken U Zelve’.

Ik kan het niet nalaten en loop het erf op. Er lijkt niemand thuis te zijn … hoewel … voor de deur ligt een slapende hond. Een mooi beestje, jong, met een 16

glanzende, zwart-witte vacht. Vertederd aai ik zijn kop. Dat had ik niet moeten doen. Hij schrikt en bijt vanuit een reflex in mijn hand. Ik vlucht het terrein af ... Nee, maak nooit slapende honden wakker.

Verderop langs de Amstelveense weg weer zo’n verleidelijke naam: ‘Zelden Rust’. Ook deze boerderij ziet er uitgestorven uit … Ik waag het erop. Snel loop ik het erf over. Achter de woning ontvouwt zich een panorama dat de hondenbeet direct doet vergeten. Veenweiden tot aan de horizon. Lichtspiegelingen in de buurt van de Amstel. Bloemkoolwolken. Hollands Landschap. Hollands Licht.

Ik spring terug naar het jaar 2016. Het verkeer op de Amstelveenseweg ronkt, stinkt en toetert.

Een traumahelikopter landt op het dak van het VU-ziekenhuis. Vliegtuigen dalen richting Schiphol.

Ik loop verder over het land waar ooit Zelden Rust stond en nader de eerste hoogbouw van de Zuidas.

Maar eerst stuit ik nog op iets onverwachts.

In een omheind gebied, vol met bomen, is de bodem op niet-machinale wijze omgewoeld. Het blijkt te gaan om een dependance van de Stichting Familie Bofkont die varkens opvangt, deels bevrijd uit de bio-industrie. Op dit terrein kunnen ze volledig zichzelf zijn; kortom, ze zijn echte bofkonten. Een varken loopt naar me toe en laat zich op zijn hardharige rug kloppen. Ik kijk naar het chaotische, schaduwrijke gebied dat hevig contrasteert met de efficiënte uitstraling van de Zuidas. Wat een geniale, absurdistische zet van Bofkont!

Ik loop verder en betreedt de eigenlijke Zuidas.

Ergens tussen de megalomane gebouwen ga ik als vanzelf zitten op een betonnen rand. Ik kijk om me heen en met een schok dringt het tot me door dat ik zít … niet beweeg … dat mijn kompasnaald stilstaat!

Zou ik hier dan toch een genius loci op het spoor zijn? Ik speur naar tekens. De betonnen rand waar ik op zit blijkt onderdeel te zijn van een cirkelvormige zitbank rondom een boom. Een Ceder. Ontroerend dat hier, in de schaduw van al die hoogbouw, een boom is geplant.

Dan valt mijn oog op een groepje rokende mannen aan de overkant. Zes in totaal, allemaal keurig in het pak. Ze staan op gepaste afstand van elkaar en buigen zich over hun smartphones.

Ik steek over, ga ertussen staan en pak ook mijn telefoon, ik doe alsof ik erbij hoor. Mijn hoop is dat

Foto: Pieter Musterd

Zuidas ze iets zeggen, of een telefoongesprek voeren, maar dat gebeurt niet. Hup … daar gaat de eerste sigarettenpeuk, zomaar op de grond. Hup, de tweede. Irritatie golft in me omhoog. Hup, de derde … het liefst zou ik er iets van willen zeggen, maar dan zie ik iets bijzonders ... Ze blijken hun peuken niet op straat te gooien, maar in, of net naast, een bijzondere constructie met een naam die ik niet ken: een asbaktegel. Wat je niet allemaal tegen kunt komen op het land achter Zelden Rust!

Inmiddels zijn er veel wisselingen bij de rokersgroep, een filtersigaret is immers zó op en je moet snel weer achter je computer. Er staan nu ook twee vrouwen, gekleed in bijna identieke mantelpakjes, ook zij turen gespannen naar hun schermpjes. Als ik door de trivialiteit van de plek heen kijk dringt zich een hallucinerende sfeer op … De zichtbare, gehaaste stress die via de peuken in de bodem verdwijnt en dan, aan mijn kant van de straat, de rustgevende Ceder die manmoedig de sfeer probeert te neutraliseren.

En je vraagt je af wat hier ooit, op precies deze plek, gebeurde op het land achter Zelden Rust …

Ik loop verder.

Mijn tocht over de Zuidas loopt definitief dood op het massieve hoofdkantoor van ABN-AMRO. Ik kijk terug in de richting van de Amstelveenseweg en overzie mijn tocht over het voormalige veenweidegebied. Hoog torent de Zuidas in de lucht, maar de eigenlijke bodem is verborgen. Op mijn tocht over het land achter Zelden Rust heb ik slechts twee wezens ontmoet die hier wél met de bodem verbonden zijn: het varken van Bofkont en mijn Ceder…

Frans Olofsen De volledige schat van alle door de jaren heen geschreven columns van Frans Olofsen is te vinden op salicornia.nl.

Films in VA’s Webwinkel

Dansen met Gehoornde Dames Irene en Jan Dirk van der Voort uit Lunteren namen tien jaar geleden een besluit dat hun leven drastisch zou veranderen.

Ze stopten met het toedienen van antibiotica bij hun koeien.

Op zoek naar de oorzaak van ziekten. Een verhaal over lef en eigenzinnigheid – over het zoeken van nieuwe wegen.

Maar vooral een verhaal over vinden dat het ‘anders’ moet, en daar net zolang in blijven geloven tot het ‘anders’ is.

(Docu | Ned. gesproken | € 15)

Monsieur Lazhar Hartverwarmend schooldrama, in 2012 publieksfavoriet op het Rotterdams Filmfestival. Op een basisschool in Montréal is iedereen in shock door de zelfmoord van een geliefde lerares. Een Algerijnse immigrant stapt op het juiste moment de kamer van het schoolhoofd binnen en mag de leeggevallen plek opvullen. De klas had zich niets beters kunnen wensen. De nieuwe leraar, zelf ook zwaar getroffen door het noodlot, biedt zijn leerlingen een welwillend oor bij alle weggestopte pijn en verdrongen schuldgevoel.

(Speelfilm | Ned. ondertiteld | € 9)

Viva la Libertá Mooie film in verkiezingstijden. De Italiaanse politicus Enrico Oliveri (rol van Toni Servillo, La Grande Belezza) maakt kennis met vergeten waardes als oorspronkelijkheid, bezieling, humor en inspiratie. Verstrikt geraakt in partijpolitieke intriges is de bezieling in zijn leven ver te zoeken. Dan duikt zijn tweelingbroer op, in veel opzichten zijn tegenhanger; door de maatschappij opgescheept met het predicaat ‘enigszins gek’. Een hyperintelligente man die lak heeft aan regeltjes en conventies. (Speelfilm | Ned. ondertiteld | € 8).

Te bestellen via VA’s webwinkel op vruchtbareaarde.nl/winkel of bel 020-6898468

VA editie 3 • 2016 • 17

column

marjet maks Kan een huis zijn bewoner uitkiezen?

“Ja,” roept Marjet Maks volmondig. “Ons huis! En het staat in Spanje.” Vele jaren geleden liepen Marjet en haar partner op de laatste dag van hun vakantie in Andalusië door een klein boerenbergdorp in de Alpujarras. Een bijzonder gebied met een Arabische sfeer. Een toevallige blik over de schouder veranderde op dat moment hun leven. Ze zagen een huis dat een bordje ‘te koop’ droeg. De mensen rond dit eeuwenoude en bijzondere huis met waterbron inspireren Marjet sindsdien tot het schrijven van columns en verhalen.

Land van het lopende e zitten weer aan de goede kant van de zomer. Dat is een fijn gevoel als je in het land van het lopende licht woont met ongeveer twee tot drie maanden een temperatuur van dertig graden en meer in de schaduw. Na half september zakt het kwik doorgaans naar een gemiddelde tussen de twintig en vijfentwintig graden. Een heel aangename temperatuur in de herfst, winter en het vroege voorjaar, en als er dan ook nog eens een flinke bui van een paar dagen valt, zijn we helemaal blij.

Maar ik wil het hier niet over het weer hebben.

Wel over het licht; want het licht is een van de aspecten die het leven in Andalusië zo bijzonder maakt. De naam Al-Andaluz betekent ‘Iberia’ in het Arabisch, maar het zou oorspronkelijk afkomstig zijn van ‘de Vandalen’, die begin vijfde eeuw vanuit de Pyreneeën over het Iberisch schiereiland naar het zuiden trokken om vandaar over te steken naar Noord-Afrika. Mijn eigen betekenis van Andalusië is: Land van het lopende licht. Andar betekent ‘lopen’ in het Spaans en luz is ‘licht’. Voor de hand liggend eigenlijk, want het licht verandert hier per uur.

Het dorp waarin wij wonen ligt op de zuidhelling van de Sierra Nevada, een bergkolos in het zuiden van Spanje die van zonsopgang tot zonsondergang zon ontvangt. De Middellandse Zee ligt hemelsbreed zo’n dertig kilometer verderop, en op heldere winterdagen zien we de wind door de golven jagen en de boten op zee varen.

Links van ons begint de dag met diepe intense kleuren, maar naarmate de zon in stijgende lijn naar het zenit schuift, is het alsof er een fles bleekwater over het landschap wordt uitgestort.

Glijdt de zon verder westwaarts, dan worden de schaduwen weer langer en komen de kleuren terug, maar het landschap ziet er totaal anders uit, omdat de lichtbron een andere hoek heeft ingenomen.

Naarmate de avonden koeler worden, sluit de dag zich af met een spectaculaire zonsondergang.

Dankzij licht bestaat er schaduw, een groter 18

contrast is niet denkbaar.

Het spel van dansende lichtvlekken onder een boom. Licht is de vijand van de duisternis of is het andersom? Wie bevecht wie, uiteindelijk is alles in balans. Misschien is doodgaan zoiets – dat zweven tussen licht en donker. Wie zal het zeggen.

Ik niet, maar ik weet wel dat je wàt graag de schaduw opzoekt als die koperen ploert in een wolkeloze, azuurblauwe hemel staat te branden.

De gradaties van schaduw zijn oneindig. De diepe schaduw onder een volwassen notenboom is veel aangenamer dan de transparante vlekken die een amandelboompje om zich heen werpt. Helemaal heerlijk zijn de vijgen of moerbeibomen omdat je kunt snoepen van de vruchten terwijl je afkoelt in de weldadige duisternis van de dicht bebladerde bomen.

Ook apart zijn de geometrische strepen van de gevels in de straten. In de zomer is het tot een uur of elf goed toeven in onze straat, totdat de zon in het verlengde staat en alle schaduw oppeuzelt.

Zomers brandt je er weg, maar in de winter zitten onze buren nog graag even op hun stoep om op te warmen.

Schaduw leeft, schaduw kruipt van je weg als je zit te lezen, en ineens bemerkt dat je bent blootgesteld aan meedogenloos licht, en vooral hitte. Of je pikt een vroeg ochtendzonnetje op het terras om je boek uit te lezen en wordt beslopen door schaduw die als een octopus met zijn lange tentakels langs je benen omhoog kruipt.

Die zonovergoten dagen verfoei ik wel eens, maar we zijn gezegend met een koel huis, dikke muren en kleine ramen. Naar gelang de stand van de zon

ende licht In het land van het lop .

Ligt log dat lijf aan zee het beest Gloeiend kleurt de zon aan de boom. s met takken als vinger

Dichter bij de natuur kun je niet komen

licht. verbleekt in ‘t zinderend Naakte, blakende leden de zon. ken zin even maar, in de Vat vurige blos de kolos, nkelt een oog. twi cht arte staande na zw de in r die r nke do Op het eerde roman) e bij een nog ongepublic (M. Maks, 2011, horend

licht

Kom kamperen midden in de natuur!

Er zijn 132 Natuurkampeerterreinen in Nederland, waar u geniet van rust, ruimte en vrijheid. Ook campers en caravans zijn welkom! Met de Natuurkampeerkaart (in Het Groene Boekje) kunt u op alle terreinen terecht. Kijk voor meer informatie op www.natuurkampeerterreinen.nl, of download de gratis Kamperen app.

Een mooi geschenk! wordt er door een kier of een reet soms een felle straal licht naar binnen geworpen die een sprookjesachtige schaduw op de muur achterlaat.

Na zo’n hete zomerdag is de zwoele nacht een verademing. Met een glaasje wijn op het terras en een verfrissende bries die als een fluistering door de bladeren ritselt. Een kwartel die in de verte roept of een uil in de hoge coniferen van de buurman laat van zich horen. Een vleermuis fladdert om ons hoofd. In het oosten verschijnt de volle maan met haar lachende gezicht in ijltempo boven de kim, en het blijft zo helder dat je bijkans een boek kan lezen. Zonder maan blijft de nacht duister, en is de hemel een droom van pinkelende sterren; alsof er briljanten op een donkerblauwe fluwelen lap zijn uitgestald. Daartussen schiet de Melkweg als een witte racebaan door het luchtruim. We zien de satellieten langs snellen met hun knipperlichten en tellen de vallende sterren en wensen dat het altijd zo mag blijven.

Marjet Maks Marjet drijft met partner Raúl de B&B - guesthouse Viña y Rosales in de Alpujarras (Andalusië): alpujarras. alojamiento.raya.org – VyR@raya.org

Wintereditie 4-2015 Een rijke ontmoeting met Juul van der Stok, schrijfster van Schipper mag ik overvaren.

Een gesprek over de jaarfeesten, hun plek in de seizoenen, oude gewoonten, liedjes en kinderspelen.

Los na te bestellen via va@xs4all.nl of 020-689 84 68.

ZussenVeld.nl inspiratiedagen voor levenspioniers

22 oktober: ‘Reis door het Speelveld - Eigenheid als kracht’ Locatie: Landgoed Grootstal in Malden bij Nijmegen VA editie 3 • 2016 • 19

Foto’s: HapÊ Smeele

Wil Uitgeest over compassie en het rechtzetten

20

van een omgevallen fiets en andere kleurervaringen

Blauw is onze meest geliefde kleur. Op grote afstand gevolgd door groen en op nog grotere afstand door wit en rood. ‘Misschien is blauw zo populair, omdat de kleur zo weinig weerstand oproept,’ denkt auteur, spreker, verteller en beeldend kunstenaar Wil Uitgeest, die zich de afgelopen jaren intensief met kleuren heeft beziggehouden. ‘Blauw brengt rust en verenigt. In een blauwperiode neem ik bij mezelf ook meer compassie waar; ik zet een omgevallen fiets weer rechtop, omdat ik voor me zie dat mensen erover zouden kunnen struikelen.’ Onlangs verdedigde ze een kleurrijk proefschrift aan de Vrije Universiteit. Tijd voor een kleurrijk interview.

ntmoetingen met blauw arenlang bewoonde ze een etage in een voormalig nonnenklooster aan de Amsterdamse Lauriergracht. Een etage die moeilijk voorbij te fietsen was. Althans voor mij. Een druk op de deurbel bleek vaak de opmaat naar een sprankelende, bruisende brainstormsessie aan haar tafel met wijds uitzicht op de gracht en omringd door haar nieuwste schilderwerk. Al gauw doken dan de eerste ideeën op.

Ze is gek op zijpaden en kwinkslagen. Een van de mooiste essays ooit in dit blad verschenen, u moet het nog maar eens nalezen, schreef Wil Uitgeest over het belang van de ‘knipoog’ en het onbeduidende maar o zo essentiële zijspoor in de kunst. ‘Als dingen te goed bij elkaar passen wordt het saai, in grote kunstwerken zit een element dat het geheel net even uit balans trekt.’ Vandaar haar lofzang op de joker, als een zachte prikkel om ons te blijven vernieuwen.

Samen interviewden we Marten Toonder in het Rosa Spierhuis, twee keer zelfs. Volgens haar een meester in het inzetten van de joker. Ze bewonderde de speelsheid in zijn Bommelverhalen, terwijl hij in die verhalen toch zulke enorme thema’s aansneed. En dat, zo zei ze erbij, ‘zonder ooit iets vast te leggen’. In twee aan Marten Toonder gewijde Specials van Vruchtbare Aarde lichtte ze een tipje op van de sluier van de diepere lagen in zijn verhalen, die ze zo ‘kriebelig leuk’ zei te vinden dat ze die soms wel tien, vijftien of zelfs nog meer keren had gelezen.

Haar grote fascinatie als beeldend kunstenaar gold ook toen al de werking van kleur. Waarom zou iemand bang zijn voor een kleur, vroeg ze de lezers van dit blad eens, verwijzend naar het immense cadmiumrode schilderij Who’s afraid of red, yellow and blue? van Barnett Newman in het Stedelijk

Museum. ‘In de natuurkunde bestaan rood, geel en blauw niet eens. Iets lijkt alleen maar rood. Niets om bang voor te zijn. Maar waarom wekt dat rood dan zo’n immense kracht op?’

In het voorjaar van 2016 kwam onverwacht een mail van haar binnen. ‘Lang niks van me laten horen,’ stond erin. ‘Maar als je de uitnodiging ziet weet je ook de reden!’ Een uitnodiging voor een academische plechtigheid op de Vrije Universiteit.

‘Na vierenhalf jaar is mijn promotieonderzoek af en door de leescommissie unaniem goedgekeurd.’

De uitnodiging ging vergezeld van een typische Uitgeestse relativering: ‘Misschien is het een prestatie, maar dat is het runnen van een bloemenwinkel ook.’

Eind juni was het zover. Vanachter een katheder verdedigde Wil haar proefschrift dat, jawel, de titel droeg: Bang voor rood, geel en….blauw? Kleuren hebben nu eenmaal een werking! Een immense werking zelfs, ook al laat die zich moeilijk in woorden pakken.

Een intrigerende plechtigheid was het. Plechtig, maar toch ook met humor. Een stuk of acht hooggeleerde opponenten mochten elk hun doorwrochte vraag stellen over het kleuronderzoek. Na de laatste vraag schiet Wil in de lach.

‘Wat was de vraag ook al weer?’ Ze bekent even afgeleid te zijn door de opvallende kleuren in de kleding van de geachte opponent.

Een andere hoogleraar had voor de gelegenheid een blauwe bril opgezet. ‘Als de kleur blauw compassie oproept,’ zegt hij met een knipoog, ‘hoeveel blauw zal er in mijn geval, wonend naast een Leids studentenhuis, wel niet nodig zijn om al die omgevallen fietsen overeind te krijgen!’

Tijd voor een nieuwe ontmoeting. Niet meer VA editie 3 • 2016 • 21

‘Nou, daar word ik dan blij van... als kleurgebruik klopt met de aard van de kleur’

in Amsterdam. Ook niet in Amersfoort waar ze acht jaar een kerk bewoonde. Maar in Utrecht, in een woonark, verstopt achter wat wilgen. Bij het openen van het tuinhekje vallen me onmiddellijk de waterkunstwerken op van haar partner Paul van Dijk en het murmelende geluid van heen en weer bewegende waterstromen.

Het is zomer, de tijd van kleurrijke bloei. ‘Wij hebben toevallig knalrode bloemen in de tuin,’ zal ze later zeggen. ‘En dat rood steelt de show.

Mooi vind ik het ook dat het groen, dat het geheel draagt, het prima lijkt te vinden dat het rood alle aandacht naar zich toe trekt.’

Baldadigheid Kun je je eigenlijk het moment herinneren dat kleuren je voor het eerst begonnen te fascineren?

“Nee, dat is heel geleidelijk gegaan. Een beetje nuchter en scharrig eigenlijk. Op de kunstacademie hadden ze het eigenlijk nooit over kleur. Pas op De Wervel, een antroposofischwe opleiding voor kunstzinnige therapie, waar ik als 28-jarige binnenkwam, zijn kleuren voor me gaan leven. Het kleurenonderzoek vond ik het meest spannende onderdeel van de opleiding; het zelf bezig zijn met kleuren en dan ervaren dat de ene kleur heel andere associaties en gevoelens bovenroept dan een andere kleur.”

Hoe ging dat ervaren van een kleur in zijn werk?

“De opdracht kon zijn om met blauw te schilderen. Soms was ik wekenlang alleen bezig met blauw. Buiten een blauwe lucht schilderen, of een blauwe bloem. Binnen blauwe kleurvlakken, laag na laag, zodat de kleur steeds dieper wordt en je al schilderend dieper en dieper in de kleur zakt. En vervolgens de opgave om je eigen kleurervaring onder woorden te brengen. Wat doet blauw met je?”

En wat doet blauw met je?

“In mijn eigen latere lessen kleurenleer zag ik eigenlijk steeds hetzelfde gebeuren. In het begin hoor je studenten zeggen: ‘Ervaar jij al iets?’ Dan zegt de ander: ‘Nee, nog niks.’ Maar ondertussen kon het gebeuren dat collega-docenten mij in de gang aanhielden: ‘Goh, ben je weer met rood bezig, het lijkt wel alsof er een storm in de klas is losgebarsten. Ze zijn weer zo ontzettend baldadig en onrustig’.

“Tijdens een blauwperiode hield een docent Gezondheidszorg me eens staande en vertelde me dat de studenten de laatste tijd zo opvallend begaan waren met de patiëntenvoorbeelden in zijn les. ‘Dan staan ze na de les bijna huilend nog bij me en willen ze weten hoe het afgelopen is met een bepaalde patiënt’.”

Je hebt zelf een aantal grote blauwschilderijen gemaakt.

Wat was jouw ervaring?

“Ook ik had die uitwerking van blauw in het begin

22

niet goed in de gaten. Tot je naar buiten gaat om boodschappen te doen en je in de supermarkt wel erg geneigd bent anderen voor te laten gaan. Je gevoel voor compassie lijkt te worden versterkt op dagen waarop je intensief met blauw bezig bent.

“Gewoonlijk spoed ik me doelgericht van de ene bezigheid naar de andere, doe mijn werk, haal boodschappen, ontmoet vrienden, enzovoort…

Dan ren ik rond in een soort eigen wereldje, en is er weinig ruimte om te ervaren wat er eigenlijk om me heen gaande is. Het werken met blauw maakt me kennelijk ontvankelijker voor indrukken van buiten.”

Uit het proefschrift: ‘Ik zet bijvoorbeeld een omgevallen fiets bij een lantarenpaal weer rechtop, omdat ik voor me zie dat mensen erover zouden kunnen struikelen, of dat de eigenaar straks anders misschien zijn fiets terug zal vinden met een slag in het wiel. En als ik mensen tegen hun kinderen hoor schreeuwen, of iemand dronken in een bushokje heftig hoor praten tegen niemand, dan merk ik dat iets bij mij vanbinnen in elkaar krimpt.’

Nog andere ervaringen?

“Op Texel heb ik eens een periode intensief aan een blauwschilderij gewerkt. Ik herinner me dat ik in die periode eens een strandwandeling maakte.

En hoe opgelucht ik me voelde toen ik achterom kijkend mijn eigen voetstappen terug bleek te kunnen vinden. ‘Gelukkig, ik besta nog.’ Als mijn eigen voetafdrukken er nog waren, moest ik dus wel gewicht hebben. Die blijdschap liet me zien hoe groot de impact van blauw wel kon zijn. Blijkbaar was ik tijdens het schilderen zo ver weg geweest dat het tastbare bewijs van mijn eigen bestaan me goed deed.

“Zoals je het tijdens het werken met blauw ook ongemerkt koud kunt krijgen en er een soort stijfheid in je gewrichten kan sluipen. Je krijgt de behoefte om eens flink te bewegen en het bloed weer dóór te laten stromen. Een probaat middel tegen de fysieke ‘afwezigheid’ die blauw oproept.”

Blauwe uniformen Klopt het trouwens dat blauw als kleur niet altijd heeft bestaan?

“De kleur is pas heel laat in de geschiedenis ontdekt. Tot de 12e eeuw bestond er in de westerse wereld niet eens een woord voor. Blauw werd niet opgemerkt, althans niet bewust. Grieken en Romeinen zagen het blauw in de regenboog niet, in ieder geval benoemden ze de kleur niet. Blauw was voor hen hetzelfde als groen, zeg maar.

“Blauw heeft dan ook iets heel onopvallends.

Door de eeuwen heen is de kleur nooit gebruikt om onderscheid te maken tussen sociale groepen. Geel en rood wel: een rode band, een gele hoed, rode handschoenen of de verschrikkelijke gele Jodenster uit de Tweede Wereldoorlog.

“Blauw geeft geen aanstoot, valt niet op. Blauw

is meer een verbindende dan een onderscheidende kleur. Blauw verdwijnt naar de achtergrond. In de schilderkunst is blauw niet voor niets de ideale kleur voor achtergronden en vertes.

“Uniformen zijn ook vaak blauw. Een uniformdrager hoeft als individu niet op te vallen, het gaat om dienstbaarheid. Blauw is een introverte kleur. De bloeddruk wordt erdoor verlaagd, de ademhaling vertraagd. De Russisch-Franse kunstschilder Kandinsky zei eens dat in blauw een rust leeft die door niets kan worden verstoord.

“Ik vind het tegenwoordig ook helemaal niet vreemd meer dat de lucht blauw is en dat de zon bij het ondergaan rood wordt. Dat zijn voor mij dingen die kloppen met de kwaliteit van deze kleuren. Ik kan het niet altijd zien, hoor, maar soms heb ik in het dagelijks leven echt een gevoel van: hé, daar heb je het weer.”

En wàt heb je dan weer?

“Iets stoms: als ik de trein uit stap, zitten er twee knoppen naast de deur, een blauwe en een gele.

De blauwe knop is om de deuren dicht te doen en de gele om ze te openen. De noodrem is trouwens rood. Nou, daar word ik dan blij van. Dat klopt voor mij gewoon met de aard van die kleuren. Dergelijk kleurgebruik komt voort uit een onbewust weten.

Als je een deur open wil krijgen, zou het gek zijn om op blauw te moeten drukken. Zoals het ook tegennatuurlijk voelt om deuren te moeten sluiten met geel. Op de een of andere manier voelen we die samenhang blijkbaar aan.

“Ik was een tijdje geleden op de set van Sesamstraat. Dan zie je de acteurs goed geschoren en gehuld in passende, kleurrijke kledij in de spotlights staan. En daar draaien dan de cameramannen met hun camera’s omheen, ongeschoren en gekleed in een blauwe schipperstrui en een oude, blauwe spijkerbroek. En dan denk ik: ‘Goh, wat prachtig nou weer, dat die onopvallende lui op de achtergrond zo blauw zijn.’ Daar kan ik enorm van genieten, alsof je dóór de toevalligheid heen merkt: ‘wie de kleur past, trekke hem aan’.

En geel?

“Geel heeft iets immaterieels. Geel wil niet in een hokje. Geel heeft iets met humor, met het willen omtrappen van heilige huisjes; met een goede grap. Er zit vrolijkheid in geel. Geel wil stagnaties oplossen. Als iets vast is gaan zitten, is geel de aangewezen kleur om de boel weer in beweging te krijgen.”

“Neem de autootjes van de Wegenwacht. Er staat een auto met pech langs de kant van de weg, er is dus stagnatie. Dan komt zo’n gele wagen van de Wegenwacht aanrijden, er stapt iemand uit die hulp biedt, en even later rijden beide auto’s weer door.

Gewoon leuk om te zien dat dan de kleur geel in het spel is. Ik heb daar lol in.”

VA editie 3 • 2016 • 23

‘De blauwe bloem symboliseert het verlangen naar heelheid, het einde van alle zoeken’

Pablo Picasso In je proefschrift laat je ook uitgebreid zien wat drie grote moderne kunstenaars met blauw hebben gedaan.

“Ja, want in de geschiedenis van de kunst is toch wel iets heel bijzonders gebeurd. In vroeger tijden werden kleuren altijd naar de werkelijkheid gebruikt. Je schilderde een blauwe lucht omdat de lucht buiten blauw is. Maar in de moderne kunst zijn schilders de kleuren los gaan maken van de werkelijkheid. Een paard is dan blauw omdat de schilder het paard een blauwe stemming mee wil geven – niet omdat het paard in werkelijkheid blauw is.

“De Duitse expressionistische schilder Franz Marc (1880-1916) schilderde ooit op één doek twee paarden, een blauw en een rood paard. Heel intrigerend om naar de verschillen te kijken. Dan zie je dat het rode paard hoekig is en activiteit suggereert; terwijl het blauwe paard in zichzelf gekeerd staat. En misschien buigt dat blauwe paard ook wel voor iets groters. Eerbied voelen is ook een blauw getinte stemming.

“Fascinerend hoeveel kleurgevoel er blijkbaar in de schilderkunst beschikbaar is, en hoeveel schilders van kleuren weten. Waarschijnlijk niet bewust, maar ze maken er wel gebruik van.

“De Spaanse kunstenaar Pablo Picasso (1881-1973) benadrukte in zijn blauwperiode vooral de melancholieke kant van het blauw. Blauw als kleur van eenzaamheid, armoede, ouderdom, ziekte, alcoholisme en dood. En toch zit er in zijn blauwe schilderijen ook nog iets anders dan droefheid en ellende.

De zieken, kreupelen en verschoppelingen geeft hij niet weer als mensen van laag allooi. Ze ademen een zekere schoonheid en waardigheid.

“Het is net of Picasso iets van een engel mee heeft weten te schilderen: mededogen met degenen die al dat leed en onrecht moeten verdragen. Een engel die van bovenaf naar die ellende kijkt. Blauw is van oudsher ook een kleur met een spirituele lading.”

Ongelooflijk eigenlijk dat blauw zulke tegenstrijdige gevoelens op kan roepen. Geldt dat ook voor andere kleuren?

“Vrouwen in rode kleding worden vaak aantrekkelijker gevonden. Maar een rood examenmapje doet precies het omgekeerde. Laat mannelijke proefpersonen twee foto’s zien van een en dezelfde vrouw, de ene keer in een rood T-shirt, de andere keer in een blauw T-shirt, dan wordt de vrouw in het rode T-shirt als seksueel aantrekkelijker ervaren.

“Laatst zag ik een hele mooie vrouw in een rode jurk door een treincoupé lopen. Ze liet een compleet slagveld achter. Heel erg leuk om te zien, al die opkijkende mannen, verwarde kuiven, uitpuilende ogen en verfrommelde kranten. Rood steelt de show.

“Maar het gekke is dat van die rode aantrekke-

24

lijkheid niet veel overblijft op het moment dat je een spannend examen aanbiedt in een rood mapje.

Rood roept in zo’n situatie faalangst en vermijdingsgedrag op. De vrouw in het rode T-shirt wordt aantrekkelijker gevonden, maar het examen in een rood mapje wordt als enger en afstotender ervaren dan dezelfde vragen in een blauw of groen mapje.

“De gemeente Amsterdam heeft wel eens moeite gedaan om het prostitutiebezoek op de Wallen terug te dringen. Nou, ik weet een heel goede remedie. Zorg dat prostituees blauw licht moeten gebruiken om aan te geven dat ze vrij zijn, in plaats van rood. Dat zal echt enorm schelen, dan moet de nood wel erg hoog zijn…”

Ontroerend blauw Hoe krijg je al die kleurervaringen als onderzoeker in hemelsnaam bij elkaar?

“Stel dat jij een boeiend personage kent met veel verschillende kanten, laten we zeggen een dichter.

Diens boekhouder vindt hem misschien een ramp: ‘Zo rommelig, zo onzorgvuldig bij het aanleveren van zijn administratie.’ Terwijl een collega-dichter precies de tegenovergestelde ervaring kan hebben: ‘Een ongelooflijke mierenneuker, zo exact en precies’. Maar dan doelt de dichter op zijn taalgebruik. Een mens kan heel verschillende kanten hebben. En dat is bij een kleur precies hetzelfde. Ik vind dat inmiddels helemaal niet vreemd meer.

“Dus als iemand zegt: ‘Ik ervaar blauw als heel ontroerend’, en een ander zegt: ‘Ik ervaar blauw als koud’, dan zou je denken: dat is heel verschillend.

Maar voor mij niet. Ik ben bijna alle blauwervaringen gaan begrijpen. Ze passen voor mij in een groter geheel.

“Aan de andere kant zijn er kwaliteiten die juist niet bij blauw horen. Je hoort zelden of nooit iemand zeggen dat blauw neigt naar dominantie.

Zoals blauw ook niet snel wordt geassocieerd met vrolijkheid en feestelijkheid. Wel met diepe vreugde, de vreugde van een mysticus bijvoorbeeld. Maar niet de lol van iemand die op een toeter blaast.

Helemaal niet zelfs. En er zit heel weinig humor in blauw.”

Heeft een kleur dan ook niet iets van een wezen?

“Ja, dat is mijn ervaring. Ik ben op zoek gegaan naar het wezen van blauw. Een wezen dat zo veelkantig is dat je dat niet eventjes in een paar woorden kunt beschrijven. Al spreek ik liever over de ‘dynamiek’ van het blauw. Een woord dat minder reserves oproept dan ‘wezen’. En dynamiek is ook een beter woord, vind ik. Een kleur heeft tenslotte een eigen dynamiek. Elke kleur ‘wil’ iets. De Franse filosoof Merleau-Ponty zegt dat ons lichaam onbewust al reageert bij het zien van een kleur, zelfs voordat wij die kleur bewust waarnemen. Modern kleuronderzoek wijst uit dat Merleau-Ponty gelijk had.”

Fra Angelico: Madonna van Nederigheid (ca 1440). Tempera op hout.

Rijksmuseum, Amsterdam Eeuwenlang is het blauw door niemand opgemerkt, maar in de elfde en twaalfde eeuw wordt blauw plotseling ‘ontdekt’. Ineens roept blauw gevoelens van verering op; het wordt een kleur van heiligheid en goddelijkheid. De mensen in deze tijd lijken voor het eerst iets speciaals aan blauw te beleven; iets zuivers, ontroerends, iets van een andere wereld.

Beer in tegenlicht in Nomansland (strook tussen Finland en Rusland)

Anish Kapoor: Madonna (1989-90). Fiberglas en pigment.

Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, Madrid ‘Hoe leger ik mijn kommen maak,’ aldus de Britse kunstenaar Anish Kapoor (1954), ‘hoe meer ik het tegenovergestelde van leeg ervaar. Hoe meer ik weglaat uit mijn Madonna, hoe meer essentie ik overhoud.’

En natuurlijk kiest Anish Kapoor dan voor blauw. ‘Blauw maakt ruimte voor iets anders. Rood maakt ruimte voor zichzelf.’

Pablo Picasso: De ontmoeting (1902). Olieverf op doek.

Hermitage, St. Petersburg Picasso geeft de zieken, blinden en uitgestotenen die hij schildert in zijn Blauwe Periode (1901-1904) niet weer als mensen van laag allooi: ze ademen schoonheid en waardigheid. Het is net of Picasso iets van mededogen mee heeft weten te schilderen met degenen die al dat leed en onrecht moeten verdragen.

VA editie 3 • 2016 • 25

‘... alsof blauw de hemel dichter bij de aarde wil brengen’

Kun je zeggen dat het je pas de afgelopen jaren is gelukt door te dringen tot het blauw?

“Ja, dat kun je zeggen. Ik had al ontzettend veel boven water, maar ik was nog niet aangekomen bij een echte ontmoeting – het uit eigen ervaring samen zijn met een kleur. Ik kon nog niet zeggen dat ik oog in oog had gestaan met de dynamiek van blauw.”

En zo’n ontmoeting is belangrijk?

“Ja, want zonder echte ontmoeting kom je heel gauw terecht in verzinsels. Onbewust weten we natuurlijk al best veel over een kleur. Zeker onder kunstenaars vind je vaak een zeker intuïtief gevoel voor wat je met een kleur kunt zeggen. Maar wat ik geprobeerd heb, is om dat voorweten bewust te maken en in mijn bewustzijn te krijgen wat een kleur in een bepaalde situatie ‘doet’.”

En wat heb je gedaan om die ontmoeting tot stand te brengen?

“Goethe heeft eens gezegd: ‘Als je wetenschap gaat bedrijven, dan heb je heel gauw de neiging om de dingen in jouw kaders in te willen passen.

En dan ben jij dus eigenlijk aan het woord.’ En dan stelt hij een andere aanpak voor, hij zegt: ‘Als je nou eens niet de hele tijd aan het woord bent en ook de kleur eens tot jou laat spreken, wat gebeurt er dan?

“Ja, dan krijg je een tweegesprek, een dialoog.

En in zo’n tweegesprek is het niet zo dat ik, tegenover een kleur staand, wel eens even zou kunnen vertellen hoe het zit. Tegelijk moet je oppassen niet kopje onder te gaan. De kleur moet niet zo sterk op je afkomen dat je geen woord meer weet uit te brengen en als gesprekspartner bent uitgeschakeld. Ontmoeten is het aangaan van een dialoog: spreken, luisteren, spreken, luisteren, spreken, luisteren.

“In die zoektocht kwam ik op een gegeven moment uit bij een gevoel van: ‘Goh, dat blauw trekt zich wel heel erg terug uit de sfeer van driften, begeerten en hartstochten. In het dagelijks leven is blauw eigenlijk alleen maar uit op vrede en verbondenheid.’

“Maar even later stuitte ik dan weer op het ontzagwekkende van blauw, de vreeswekkende kant van deze kleur – wat ik zelf ook duidelijk heb ervaren. Je kunt in blauw in een bewustzijn terechtkomen dat zo groot is dat de grens alleen nog door jezelf gelegd kan worden. En daar zit een hobbel, snap je? Die twee kanten van blauw wilden lange tijd gewoon niet één worden.”

Doorbraak “En toen kwam op een gegeven moment de doorbraak. Het besef dat het wezen van blauw in de dagwereld iets heel anders is dan in de nachtwereld. Dat was eigenlijk mijn grote aha-erlebnis.

26

Het besef dat blauw zich in de alledaagse wereld van tijd en ruimte heel anders manifesteert dan in de dimensie van tijdloosheid en oneindigheid die je bijvoorbeeld in meditatie kunt tegenkomen.

“Het blauw houdt zich ‘overdag’ liever koest en gaat pas stralen op het moment dat het omringd wordt door de schemering of door de nacht.

Overdag draagt blauw haast een soort heimwee naar een hemels thuisland mee, alsof blauw de hemel dichterbij de aarde wil brengen.

“Ineens werd het logisch dat blauw zich in de dagwereld niet zo op de voorgrond wil plaatsen; dat blauw overdag niet zo’n drang heeft zich te manifesteren, want de kleur heeft daar eigenlijk niet zoveel te zoeken. Tot... blauw overdag de kans krijgt de kwaliteiten van de nachtwereld – gemeenschap, harmonie, rust het verzorgen van wonden – uit te drukken, en dan ineens kan blauw ongelooflijk gaan stralen.

“Zie wat de schilder Johannes Itten (1888-1967) opmerkt in Kunst en kleur: ‘Ze zeggen altijd dat blauw passief is en rood actief, maar dat is maar net hoe je het bekijkt. In de wereld van ruimte en tijd is dat zo, maar in de ruimte van het spiritueeleeuwige is het precies andersom. Dan is het rood eigenlijk veel minder actief dan het blauw.’ En dat klopt. Itten heeft dat heel goed beschreven eigenlijk.

“En toen begonnen de dingen ook op hun plek te vallen. Ik begon het blauw te ervaren als de brug tussen de dagwereld en de nachtwereld. In de dagwereld wil het blauw ruimte scheppen voor de realiteit van de nachtwereld – als het onzichtbare hart van alles dat bestaat. En in de nachtwereld wil het blauw ruimte scheppen voor de realiteit van de dagwereld.”

Voorweten Goethe is volgens jou een van de allereersten geweest die gezien heeft dat elke kleur een wereld van eigen kwaliteiten meebrengt.

“Ja, hoewel ik denk dat wij allemaal in ons onderbewuste een soort voorweten hebben van wat die kleuren zijn. Dat komt gewoon door eeuwenlange ervaring die is opgeslagen in onze buik of waar dan ook. En het is net alsof dat voorweten bij kunstenaars in hun werk gaat zitten. En ook een beetje in hun uitspraken erover.

“Als ik lees wat al die kunstenaars over kleuren zeggen, dan kom ik eigenlijk al heel dicht bij een werkelijke ontmoeting met de kleur. Dan is het nog net één stapje – al is dat wel een essentieel stapje, denk ik – om tot een bewuste ontmoeting met een kleur te komen.”

Hekel aan rood De gezondheid bevorderende werking van kleuren staat tegenwoordig steeds meer in de belangstelling. Heb jij daar ervaring mee? Een voorbeeld?

‘Uit die blauwe ruimte komt me geen oordeel tegemoet’

Een helder bewustzijn

‘Tijdens het werken aan dit middenen ultramarijnblauwe schilderij kom ik het grenzeloze tegen dat in het blauw lijkt te leven. Aanvankelijk probeer ik steeds een oriëntatiepunt te vinden in deze blauwe diepte. Maar dat lukt niet; het is alsof mijn ogen steeds ‘uitglijden’.

‘Mijn gedachten en gewaarwordingen waaien uiteen als oude vlaggen die te lang in weer en wind hebben gewapperd. Niets wordt teruggewezen, alles verdwijnt in een ruimte die zo grenzeloos is dat ik het niet kan bevatten. Wat ik ‘mezelf’ noem, lost op als een mespuntje zout in een meer.

‘Het blauw wijkt, maar omhult tegelijkertijd. En gaandeweg komt me uit het blauw ook iets tegemoet.

De ruimte waar ik in verdwijn is niet leeg. Het blauw heeft iets stralends.

Er lijkt een soort ‘weten’ in aanwezig.

Het herinnert me aan iets waar ik ooit dichtbij ben geweest. Het blauw is vervuld van een innerlijk stralen dat sterker wordt naarmate je het dichter nadert. Een soort alwetendheid ook.

Ik kan voor dit blauw niets verbergen, en ik voel ook niet de noodzaak. Uit die enorme ruimte komt me geen oordeel tegemoet. Eerder ervaar ik in het blauw een soort medeleven. Een absoluut helder ‘bewustzijn’ waarvoor niets verborgen kan blijven…

‘Later, weer ‘opduikend’ uit het blauw is het alsof ik met een schone lei opnieuw kan beginnen, onbezwaard door het verleden. Nog een tijdlang heb ik een besef van de betekenisvolheid van de meest gewone ontmoetingen en gebeurtenissen in mijn dagelijks leven. Alsof die met elkaar verbonden zijn door draden die ik niet kan zien, alleen kan vermoeden.’

Wil Uitgeest: Kleurstudie, stap 2: Het introverte van blauw waterverf op aquarelpapier | 70x90cm | 2015

VA editie 3 • 2016 • 27

‘De ontmoeting met rood activeerde in

‘Je krijgt geen houvast’

“Ik snap het heel goed dat mensen gaan huilen als ze voor een Rothko zitten, ook omdat zijn werk zo ongelooflijk integer is. Ik denk dat mensen onbewust voelen dat dit echt is, dat ze niet belazerd worden.

“Er komt geen oordeel terug uit die doeken. Je krijgt geen houvast. Integendeel, je krijgt alle ruimte om in die kleur te verdwijnen en terecht te komen in de zee van eigen gevoelens.

“Waar vind je dat nog in onze wereld? De hele wereld toetert en schettert als een gek. ‘Hoe word ik succesvol en val ik nog meer op?’ En dan kom je bij Rothko, en ervaart een oase die helend werkt, waarin mensen open kunnen gaan en zichzelf kunnen voelen.”

Mark Rothko: Ochre and red on red, 1962

“Ik heb als kunstzinnig therapeute eens een periode met rood geschilderd met een vrouw die een ongelooflijke hekel had aan rood. Dat triggerde mij.

Ze had hele fletse kleren aan; een flets gezicht, een beetje flets haar. Ik wilde daar wel een beetje kleur op poetsen.

“Ze was een en al dienstbaarheid en altijd maar bezig voor de ander. Ik werd er gewoon een beetje melig van. Haar man bleek helemaal niet aardig tegen haar. Haar kinderen ook al niet. Het beeld rees op van iemand die een vloerkleed van zichzelf maakt, waar vervolgens iedereen zijn voeten aan afveegt.

“Toen heb ik als kunstzinnig therapeut gezegd dat ik wist dat ze een ontzettende hekel aan rood had, maar dat ik toch dacht dat we die kant op moesten.

Rood was gewoon de kleur die haar iets te vertellen had. Nou, daar wilde ze eerst helemaal niets van weten. Maar toen ze schoorvoetend overstag ging, was het resultaat werkelijk verbluffend.

“Het rood greep haar aan. Op een gegeven moment zaten de spetters tegen het plafond. Ze was prachtig bezig, de binnenkant van wie ze zelf was, kwam eindelijk naar buiten. ‘Lekker begin ik het te vinden,’ riep ze zelfs uit. Op het laatst kon ze geen genoeg krijgen van het vermiljoen rood, het vurige, felle rood.

“De ontmoeting met dat rood activeerde in haar de manifestatiekracht van het rood – jezelf neerzetten, jezelf niet altijd aan de kant laten duwen, anderen ook eens aan de kant duwen. In haar leven een revolutie. Ze vertelde dat het altijd haar droom was geweest om naar Japan te gaan, ze wilde Japans leren. Het eind van het liedje was dat ze naar Japan is gegaan. Een ommekeer in haar leven.”

Blauwe glazen In mijn boekenkast vond ik een al lang vergeten boek, Kleurengeneeskunde genaamd. Wist jij dat onze voorouders werkten met rode en blauwe glazen kannen?

Het idee was dat als water zo een tijd in de zon had gestaan het een blauwe of rode kwaliteit had opgenomen.

“Er bestaan ook kleurbaden. Dan lig je een kwartier in magenta rood gekleurd water. En je hebt de gekleurde-glas-therapie. Als patiënt neem je plaats op een gemakkelijke stoel in een verduisterde kamer, achter een gekleurd en gegraveerd glaspaneel. In 2001 is er een onderzoek gedaan naar de effecten van roodgouden en kobaltblauw licht op reuma en hartritmestoornissen. Dat leverde indrukwekkende resultaten op.

“Dan is er de meridiaantherapie met lapjes gekleurde zijde die op acupunctuurpunten worden geplakt en daar een aantal dagen blijven zitten.

Gekleurd licht werkt niet alleen via de ogen, maar ook via de huid. Om geelzucht bij baby’s te genezen wordt in de medische wereld al decennialang blauw licht toegepast.”

28

haar de manifestatiekracht – jezelf neerzetten, jezelf niet altijd aan de kant laten duwen’

“Ja, er is meer tussen hemel en aarde dan ik kan begrijpen, maar ik ben wel een groot voorstander van gedegen onderzoek. In boeken kom je vaak therapeutische uitspraken tegen die gebaseerd zijn op een zeker voorweten, en ik ben iemand die zeker in voorweten gelooft. Maar kijk wel of je eigen intuïtieve bevindingen kloppen. Ik heb niet voor niets in mijn boek zoveel aandacht besteed aan de kleurwaarnemingen van anderen.”

Ga je in je persoonlijke leven tegenwoordig eigenlijk anders met kleur om?

“In kleding niet zozeer. Maar verder bespeur ik wel een enorm toegenomen gevoeligheid, ook voor andere kleuren dan blauw. Als ik een bloem zie, en dan met name een blauwe bloem, dan kan ik er bij wijze van spreken wel een half uur naar staan te kijken. Ik ben ook altijd eindeloos aan het tutten voordat ik weet wat voor kleur een muur moet hebben. Dat steekt de laatste tijd veel nauwer.”

Is de reis nu ten einde?

“Nee, de ontdekkingsreis hoeft eigenlijk nooit meer te stoppen. Het tweegesprek met een kleur blijkt geen einde hebben. Het is een ontmoeting waarin twee oneindigheden, namelijk jouw oneindigheid en de oneindigheid die eigen is aan een kleur, elkaar steeds verder doordringen. En omdat ze allebei oneindig zijn, houdt de reis nooit op.

“Zo’n kleurontmoeting heeft eigenlijk wel iets weg van een gedicht. Ook een gedicht kan een ervaring openen. Dat is tenminste de bedoeling van een goed gedicht. Zo heb ik ook geprobeerd om in mijn beschrijving van de dynamiek van blauw niet een dekseltje op het blauw te doen, maar om het dekseltje er juist af te halen. En dan blijft de ervaring open.”

Bart Hommersen

Wil Uitgeest: Bang voor rood, geel… en blauw? | Goethe, Merleau-Ponty en fenomenologisch kleuronderzoek | Vrije Universiteit Amsterdam | 2016 | 365 blz | 107 afbeeldingen | € 35 | Te bestellen bij de auteur: wiluitgeest@gmail.com | U kunt ook gratis een digitaal exemplaar bestellen. Essay Wil Uitgeest: De jokers in het spel, 8 blz, VA 2-2000. Interview met Wil Uitgeest: Tussen zolder en kelder, VA 2-1999 Drie favoriete Bommelverhalen, VA 5-2001 en 3-2003

VA editie 3 • 2016 • 29

column magie in het dagelijks leven Komt de nieuwe tijd eraan? Rob Top denkt van wel. ‘De dominantie van de rationele, westerse cultuur die vijfhonderd jaar geduurd heeft, is over zijn hoogtepunt heen en zal geleidelijk vervangen worden door een meer geestelijke cultuur .’

Een spek

Marius Engelbrecht Stemexpressie Spelenderwijs je stem bevrijden en jezelf ruimte geven om te klinken, te stralen en te ontmoeten.

Een levendige en ontroerende manier van klinken die diepe lagen van je wezen raakt en in beweging brengt. Dagen, weekends, weken, jaartraining, opleiding en meer.

De bevrijdende kracht van je stem Workshop 2 oktober, Den Haag

De helende stem Weekend 21-23 oktober, Kapelle (B) Workshop 11 december, Rotterdam

Oerzang Workshop 20 november, Rotterdam

Marius Engelbrecht www.mariusengelbrecht.nl tel. 06 - 48 49 43 58 070 - 354 55 73 30

en ingrijpende ervaring uit mijn leven was het overlijden van mijn vader. Hij stierf uitgeput na een lang ziekbed met veel pijn en zwaar onder de morfine op 55-jarige leeftijd. Ik was nog jong, veertien jaar en had een heel leven voor me.

Ik ging studeren, ben in de tropen gaan werken, kwam terug in Nederland, vond een baan en begon aan een lange persoonlijke zoektocht. Een tocht naar het diepst van de ziel. Ergens op die tocht kwam ik in aanraking met iets wat sjamanisme werd genoemd. In het sjamanisme breng je jezelf door te trommelen en geluid te maken in een lichte trance en daarmee in een andere werkelijkheid. Een magische werkelijkheid waarin de natuurwetten niet gelden.

In die werkelijkheid kreeg ik veel bijzondere, ongewone ervaringen. Tot de meest ongewone, onbegrijpelijke en bizarre ervaringen behoren ontmoetingen met, wat ik noem, dolende zielen.

Terug naar mijn vader. Het was dertig jaar na zijn overlijden. Op de een of andere manier kreeg ik in die tijd het gevoel dat de ziel van mijn vader niet ‘vrij’ was. Ergens in deze wereld doolde zijn ziel nog rond.

Ik had daarover gehoord: dat de ziel van mensen ergens in deze wereld kan ‘blijven hangen’. Vooral als iemand plotseling overleden is, bijvoorbeeld door een verkeersongeluk, verdrinking, door er zelf een eind aan te maken of als iemand onder erbarmelijke omstandigheden is overleden. Ook dat zo ’n ronddolende ziel dan geholpen kan worden door deze ‘door te geleiden’ – naar het licht, naar een wereld waar zielen thuishoren.

Veel mensen die een bijna-doodervaring hebben gehad spreken erover: dat ze een onmetelijke ruimte van licht hebben gezien. Het zou kunnen; ik weet het niet. Maar ik voelde heel erg de behoefte om de ziel van mijn vader door te geleiden. En dat heb ik gedaan.

Ik ben met enkele andere mensen naar zijn graf geweest en heb een ritueel gedaan totdat ik het gevoel had dat zijn ziel vrij kwam. Sindsdien heb ik de indruk dat hij me steunt vanuit de ‘andere wereld’.

Kampina Ik kon dit ritueel doen omdat ik al eerder soortgelijke merkwaardige ervaringen heb gehad. Al vaker had ik het gevoel contact te maken met wat ik maar noem een dolende ziel. Op een dag was ik thuis en voerde een sjamanistisch ritueel uit toen het plotseling gebeurde dat ik totaal onverwacht een energie voelde die niet

Bob Barlow: Buffalo Hide Tipis

kstenen ei

van mij was. Een energie van iemand anders.

Ik kreeg beelden van iemand die ik niet kende, die verdronk. Als vanzelf begon ik geluiden en bewegingen te maken waardoor de energie sterker en sterker werd, tot ik plots het gevoel had dat de energie uit me ging, naar ‘boven’, ik noem het maar: naar het licht.

Deze ervaring kreeg een vervolg. Maar niet thuis.

Ik moest ervoor naar het natuurgebied Kampina (bij Oisterwijk). En omdat ik mijn gevoel, mijn inzicht, was gaan vertrouwen deed ik dat maar. Op een dag reisde ik naar Kampina, wandelde er rond en kwam terecht op een paadje dat van een weg af leidde, een heuvel op. Het kwam uit bij een prachtig ven en een boomgroep van een stuk of tien grote, sterke bomen. En ik wist: hier moet ik mijn ritueel doen. Op een vergelijkbare manier als bij mij thuis voelde ik een vreemde energie opkomen. Ik kreeg er beelden bij, opnieuw van mensen die ik niet kende en ik leidde hun ‘ziel’ door. Zo heeft zich dat een paar jaar achtereen herhaald. Zo’n twee keer per jaar ervoer ik de drang naar Kampina te gaan en het ritueel te doen. Na een paar jaar was het even plotseling afgelopen als het begonnen was.

Spekstenen ei Dit fenomeen van het voelen van een vreemde energie, een energie die zo duidelijk niet van mij is, heb ik voor het eerst ervaren tijdens een sjamanistische zomerweek in Zuid-Frankrijk. Op het terrein stond een tipi. Deze tipi was omgedoopt tot een ‘heilige’ plek. De deelnemers mochten daar afwisselend enkele uren in doorbrengen. In die tipi gebeurden deze week merkwaardige dingen. Ook voor mij.

Eenmaal binnen voelde ik voor het allereerst een

vreemde energie in me opkomen. Niet bedreigend of onplezierig. Juist niet. Een energie die een aantal heel persoonlijke boodschappen voor me bleek te hebben. Een ervan luidde, nogal prozaïsch en raadselachtig, dat ik in Rotterdam, waar ik woon, in een bepaalde winkel een spekstenen ei moest kopen. Een ei waarmee ik iedere ochtend na het ontwaken, gedurende een jaar, een ritueel zou moeten doen. Ik zag heel duidelijk een bruin ei voor me van gespikkeld speksteen. Een vreemd advies, vond ik.

Nieuwsgierig was ik wel. Nooit eerder was ik in die winkel geweest. Dus zodra ik terug was in Rotterdam, ging ik ernaar toe. Ik deed de deur open en het eerste wat ik zag, op de grond voor me, was een mand met spekstenen eieren en ‘mijn’ ei lag daartussen! Ik was verbijsterd en heb het ei natuurlijk gekocht.

Voor mij waren dit echt heel vreemde ervaringen.

Ik zie mezelf als een gewoon, nuchter iemand met een natuurwetenschappelijke scholing. Maar ik heb die ervaringen wel gehad. Ik kan er niet omheen. Ervaringen die mijn horizon verbreden en mijn vrijheid vergroten. Ze geven me een groot vertrouwen in het bestaan van andere werkelijkheden. En ook richting aan mijn leven. Ik voel me gegidst!

Rob Top In VA 3-2011zijn twee ervaringen met vision quests beschreven. In dezelfde editie ook een interview met Rob Top. Zijn website: instituutvoorritesdepassage.nl

VA editie 3 • 2016 • 31

Jos bij lijsterbes in Schinveldse Bossen

AURORA-kaarten voor alle seizoenen van het leven

(foto Jihad Abousleijman)

beeldcolumn jos van wunnik

Al veertig jaar probeert hij het mysterie van de natuur te verbeelden. Wonderschone, etherische schilderijen en foto’s zijn in dit proces ontstaan waarin het mysterie van het leven gevangen lijkt. ‘Het schilderen is altijd een zoektocht geweest. Een behoorlijk heftige zoektocht zelfs, voortkomend uit een verlangen naar heelheid.’ Jos van Wunnik start een serie beeldcolumns.

JH 089D ~ Papaverveld © Juke Hudig

EU 40D ~ Zorgdrager © Ellen Uytewaal

JW 63 ~ Lichttuin - Ginkgo © Jos van Wunnik

LB 096 ~ Twee kippen © Loes Botman

EXPOSITIES

www.aurora-productions.com

www.aurora-art.com

Tijd voor verandering – een totale transformatie LEZING & MEDITATIEWORKSHOP

za. 5 nov. 13.00 uur De Duif, Amsterdam

Wereldleraar Maitreya en de Meesters van Wijsheid zijn nu onder de mensen om ons te inspireren tot het transformeren van onze wereld in een eerlijke, vreedzame samenleving.

Share Nederland Tweede Oosterparkstraat 322, 1092 BV Amsterdam 020-6946262 www.sharenl.org 32

Dansende hazelaar / inkt op papier / 50x70 cm / 2010

BEELDEN VOOR DE ZIEL

‘Ik vermoed dat de meeste van mijn schilderijen in het teken staan van een altijd durende lente: tere, maar helder stralende kleuren en pas ontloken groen dat nog een gouden glans heeft. Al jaren ben ik gefascineerd door het Schinveldse bos. Het zal geen toeval zijn dat ik vlak bij dit energierijke bos ben komen wonen.

Zoveel eiken, hazelaars, elzen en berken met wonderlijke wendingen en draaiingen, staande op krachtplekken in het landschap, waar de uitwisseling tussen de zichtbare wereld en de onzichtbare stromen intensiever en voelbaarder is... Bomen die tot me kwamen in dromen, en steeds opnieuw willen worden gezien en geschilderd… Het sublieme is soms zoveel dichterbij dan we vermoeden.’

Choreografie van het onzichtbare

Website: vanwunnik.com

Hazelaar in oranje-lila-geelgroen / tempera op paneel / 100x75 cm / 2004

VA editie 3 • 2016 • 33

Sebe Emmelot over het beeld van een donker bos en een kopergouden schijf

het zonne In Etruskische tijden stond er in Bolsena een tempel van Apollo met een zonneschijf; het gerucht gaat dat de schijf sindsdien diep onder water bewaard wordt in een Gouden Kasteel, zoals ook gezegd wordt over de legendarische Inca zonneschijf in het Titicacameer. Een paar jaar geleden beschreef Selma Sevenhuijsen in een VA-column haar droom over een gouden zonneschijf met een ongelofelijk krachtige uitstraling. Ze zocht en vond een kunstenaar die gouden zonneschijven maakt. En vanaf dat moment nam ze er een mee op haar reizen langs oude, heilige Italiaanse plaatsen. Ze vertelde hoe de zonneschijf zich voor haar gevoel ontpopte als een accu die de energie van de plekken opende.

Foto’s: Sebe Emmelot | strandfoto’s van Agnes van de Beek

Hoog tijd voor een interview met de maker, Sebe Emmelot.

34

Sebe Emmelot over het beeld van een donker bos en een kopergouden schijf

goud

VA editie 3 • 2016 • 35

Sebe Emmelot (1977) kreeg z’n opleiding aan de Groningse Minerva Academie en werkt als redactioneel illustrator voor NRC Handelsblad en de Belgische krant De Standaard. Sinds enige jaren maakt hij vrij werk als beeldend kunstenaar en ook grote muurschilderingen van geometrische vormen. En dan zijn er de grote en kleine zonneschijven, in een combinatie van koper en goud. www.emmelot.eu | www.zonneschijf.nl

‘Ik probeer nog steeds te begrijpen waar het precies

In een stroom van Duitse vakantiegangers die met hun caravans onderweg naar de kust zijn, rijd ik naar Amersfoort waar Sebe atelierruimte huurt in het gebouw van de voormalige Noritfabriek. Terwijl hij koffie zet, bekijk ik zijn laatste schilderij: een levensgrote en exacte afbeelding van een gootsteenputje. Hoe zoiets alledaags zoveel uitstraling kan hebben!

En dan wordt mijn oog getrokken door een ronde metalen plaat, die daar in dat oude kantoor gewoonweg hangt te strálen. Is die van goud?

Sebe: ‘Mooi hè? Dat is nou een zonneschijf, waar ik sinds 2007 mee bezig ben. Van oorsprong ben ik illustrator. Werken vanuit een vonk van inspiratie, een intrinsieke motivatie, ja dat kende ik wel. Maar de zonneschijf verscheen op een gegeven moment, en ik probeer nog steeds te vorsen, te begrijpen waar het precies over gaat.’

over gaat’

Buitenbeentje ‘Ik ben in 1977 geboren in Drachten. Mijn twee broers en ik zijn met een humanistische inslag opgevoed; onze moeder zat in het humanistisch vormingsonderwijs. We kregen wel wat religie mee in de zin van de kinderbijbel én ik had in Drachten een gereformeerd vriendje dat zei dat ik naar de hel zou gaan. Meteen had ik geen behoefte meer om zijn God te leren kennen.

‘Natuurlijk voelde ik me een buitenbeentje, daar in die grootste gereformeerde gemeente van Nederland. Lang had ik een antipathie voor welke vorm van religie dan ook. Toch heb ik de laatste jaren een bepaalde mate van godsbegrip ontwikkeld. Mijn eerste ervaring deed ik op in Centerparks. Ik werkte met autistische pubers, we hadden daar een vakantiekamp.

‘Midden in de nacht werd ik wakker. Het stormde, en ik voelde een sterke aandrang naar buiten te gaan. Het park grensde aan een natuurgebied en daar liep ik in.

Ridicuul om dat te doen, maar het had ook iets opwindends. De regen sloeg op me neer, de bomen gingen heen en weer en uiteindelijk kwam ik bij een vennetje.

‘Daar werd ik me eerst sterk bewust van wat ik altijd bij mezelf had gevoeld, mijn menselijke kracht, maar opeens voelde ik die ook búiten mezelf. Vervolgens zag ik diezelfde kracht in de bomen, de lucht en ik wist dat ik deel uitmaakte van een groter geheel. Een gevoel van totale transparantie en een enorme dankbaarheid voor het feit dat ik leefde.’

36

Wolkentafereeltje ‘Jaren geleden kwam in een droom een man op mij af.

Hij was in het wit gekleed en had een staf in zijn hand.

Hij zei: ‘Ik zal het je laten zien’. In zijn andere hand hield hij een glas water, nam er een slok uit en spuugde dat in de lucht. In de nevel die daardoor ontstond verscheen een wolkentafereeltje, een soort theatertje. De gordijnen gingen open en er kwam een heel helder wit licht naar buiten.

In dat licht, dat niet oogverblindend was, hoorde ik duidelijk de naam ‘Shiva’.

‘Veel later ging ik op huwelijksreis naar India en Pakistan. Daar kwamen we mensen tegen die zulke dingen werkelijk konden. O, het klopte dus! dacht ik. Nadien heb ik dat licht tijdens meditaties en sjamanistische rites steeds vaker gezien en ben ik me in de mythologie, het hindoeïsme en de veda’s gaan verdiepen. Het is alsof daardoor steeds meer bij me kwam bovendrijven.

‘En zo verscheen ook de zonneschijf. Of het tijdens een droom of een meditatie was, weet ik niet meer. Ik zag het beeld van een donker bos, en ineens kwam de maan achter de bomen vandaan.

Er kwam licht uit, een concentrische vorm die pulseerde. In dat licht ontstond ook weer een tafereel: ik nam een gouden schijf waar die ik mezelf vervolgens zag vervaardigen.

‘Feit is dat ik vroeger op de academie al een enorme voorliefde voor de metaalwerkplaats had. Ik wilde ervaren hoe het was om te smeden – op aambeelden te slaan. Het droombeeld waarin ik die zonneschijf maak is nog een aantal keren teruggekomen.

‘Het gebeurt wel vaker in mijn dromen dat ik heel concreet weet hoe groot iets moet zijn. En dat was ook nu het geval. Ik zag mezelf de koperen basis opdrijven om er de juiste spanning in op te wekken. Daarna werd er goud op aangebracht. Het beeld was zo duidelijk dat ik er toen ook mee aan de slag ben gegaan.

‘Na verloop van tijd kreeg ik behoefte de beelden die maar bleven komen te gaan duiden. Ik zag groepen mensen met een zonneschijf werken en begon te begrijpen dat de schijf voor iets stond dat door de tijd

Sebe Emmelot over het beeld van een donker bos en een kopergouden schijf

VA editie 3 • 2016 • 37

‘Volgens de legende van Annunaki zijn de sterrenkinderen op aarde gekomen om goud te delven’

heen in allerlei gedaantes is teruggekomen.

‘Iemand attendeerde mij op de legende van de grote zonneschijf die door de Inca’s werd gebruikt.

Zo maakte ik kennis met de zonneverering.’

Sterrenmensen ‘In Cuzco, de hoofdstad van Peru, bouwden de Inca’s ooit een heiligdom voor hun opperwezen en zonnegod Inti, waarin zij een zonneschijf installeerden van getransmuteerd goud. Dat goud had andere eigenschappen dan het goud zoals wij het kennen. Volgens de overlevering was dit metaal vervaardigd door Annunaki-achtige voorouders - sterrenmensen. De schijf gebruikten zij voor de weerkaatsing van de zon; met speciale lenzen lazen ze informatie af over bestemming en oorsprong van de mensheid. Zo communiceerden ze met hun voorouders.

‘Inca-priesters en -koningen geloofden dat zij afstammelingen waren van een verloren beschaving. Wij noemen dat Atlantis, bij hen heette die Mu. In Atlantis/ Mu werd de zonneschijf gebruikt als instrument ter leiding. Priesters zouden erin hebben gezien dat de vernietiging van de aarde op handen was. Daarom kozen ze ervoor de schijf naar het hooggelegen Cuzco in de Andes te brengen.

‘De Inca’s kregen hem in bewaring en initieerden de Inti-ceremonie, voor de zonnegod, die zij zagen als de grote vader, de beschermer van het leven. Op hun beurt zorgden zij er weer voor dat de zonneschijf niet in de handen van de binnenvallende Spanjaarden zou vallen.

Ze ontmantelden de tempel en brachten de schijf onder in het Titicacameer. Daar kwam hij in een schemerzone terecht en zonk nooit, zo zegt de legende.’

Stamoudsten ‘Via Facebook kwam ik in contact met Jorge Luis

38

Delgado, een Inca-sjamaan. In 2010 organiseerde hij een ceremonie voor een groep stamoudsten uit de bergen, omdat het volgens hem aan de tijd was dat het zonnebewustzijn op aarde terugkeerde. Volgens Delgado zijn we in wezen allemaal afstammelingen van de sterrenkinderen. Hij zegt dat mijn werk met de zonneschijven ondersteunt dat het ancient light, zoals hij het noemt, herinnerd wordt. Intussen ben ik in contact gekomen met mensen over de hele wereld die zich met het zonnebewustzijn bezighouden. Op dezelfde wijze als ik blijken ze visioenen te hebben gehad, en via internet komen ze soms bij mij terecht.

‘Ik voel mijn hart helemaal gloeien als ik hierover praat! Delgado vertelt dat we in een veelbelovend nieuw Pachacuti zijn aanbeland – een nieuw tijdperk waarin allerlei kwesties die erom spanden volgens verschillende profetieën, zijn afgewend.

‘In 2012 is er ook een omslag geweest in het bewustzijn van de mensheid, waardoor de harten langzaam opengaan. De Inca’s noemen dit ‘de grote uitlijning’. In dat jaar stond ons zonnestelsel, onze zon, exact op één lijn met Alcyone, een van de sterren van de Plejaden, ook wel het anker van het universum genoemd. Net zoals onze planeten om onze zon draaien, draait ons zonnestelsel mee in een veel groter rad om Alcyone. Een omgang die twintigduizend jaar in beslag neemt.’

Ultraviolet ‘De Inca’s geloven dat Alcyone een ultraviolette puls genereert die het vrouwelijke in zich draagt; een ontvankelijke kracht. Ultraviolette straling die je niet kunt zien, maar die puur inwerkt op het hart. Ze zeggen: zo boven zo beneden, en zien de mens als een afspiegeling van het universum. En ons lichaam als een blauwdruk van ons zonnestelsel, waarbij het hart de zon vertegenwoordigt. De organen cirkelen daar als het ware om heen. Omdat wij het grote geheel spiegelen, zijn onze harten sinds 2012 gelinkt aan een zonneenergie die een lang vergeten levensvreugde geeft. Niet dat iedereen dit meteen kan voelen of behappen, maar ik beschouw het zonder meer als een positieve ontwikkeling.

‘Wie de zonnekracht hanteert, heeft de macht. Als je terugkijkt in de tijd, zie je dat het altijd zo geweest is, de Zonnekoning noemde zichzelf niet voor niets zo. Ook in de bouwwijze van het Vaticaan vind je verwijzingen naar de zonnesymboliek. Voordat het christendom zijn grote vlucht nam, stond in Rome de Sol Invictus, de onoverwinnelijke zon, centraal. De nieuwe paus lijkt aan

Sebe Emmelot over het beeld van een donker bos en een kopergouden schijf

te sturen op een echte hartscultuur binnen de kerk. Hij noemt zichzelf Franciscus, naar de heilige Franciscus van Assisi, die het Zonnelied geschreven heeft, en zijn geboortenaam is Jorge, hetgeen ‘licht’ betekent.’

Goud & koper ‘De zonneschijven die ik maak, worden gebruikt als gereedschap om op bepaalde plekken de energie te klaren en/of te verhogen. Sommige mensen willen ermee reizen en dan is zo’n grote schijf onhandig om mee te nemen. Zodoende ben ik ook kleintjes gaan maken. Zo’n kleinere schijf heeft een doorsnee van acht centimeter. Je kunt hem in je hand houden of op de huid dragen, al zie ik het niet als sieraad. Er zijn mensen – en dat komt een beetje in de buurt van hoe de legendarische schijf werd gebruikt – die hem in reflectie van de zon voor sungazing gebruiken. Dat is een techniek waarbij zonlicht onder bepaalde omstandigheden en begeleiding als genezend medium aangewend wordt.

‘Ik heb een boel schijven gemaakt, maar veel zijn er ook mislukt, bijvoorbeeld doordat het goud niet genoeg hechtte. Het blijft zoeken. Waar doe ik het allemaal voor, denk ik wel eens, want ik spendeer er al mijn geld aan. Maar eigenlijk wordt mijn frustratie al teniet gedaan door hoe ik erdoor ben gegroeid en veranderd.

‘Waarom ik koper en goud gebruik? Koper wordt van oudsher geassocieerd met Venus en het vrouwelijke. Goud glanst altijd, vergaat niet en heeft een hoge energetische waarde. Volgens de legende van Annunaki zijn de sterrenkinderen op aarde gekomen om goud te delven, want dit metaal zou in andere sterrenstelsels niet voorkomen.

‘Goud is door zijn relatie met de zon altijd geasso-

cieerd met het mannelijk aspect, denk aan uitdrukkingen als God de Vader, of Grootvader Zon zoals de Hopi indianen zeggen. De Inca’s menen dat de zon door de grote uitlijning nu aan het transmuteren is, waardoor een meer vrouwelijk aspect naar voren gaat komen. Zodat we uiteindelijk de beschikking krijgen over een hele gentle kracht, die ervoor zorgt dat allerlei nieuwe ontwikkelingen zich sneller kunnen manifesteren. Wereldwijd zie je dat er veel grenzen aan het vervagen zijn. De eeuw van de vrouw breekt aan! Het gaat er hierbij niet zozeer om het mannelijk aspect weg te vegen, maar om verzachting. Dat spreekt mij persoonlijk erg aan.’

VA editie 3 • 2016 • 39

Sebe Emmelot over het beeld van een donker bos en een kopergouden schijf

Vredessymbool ‘Voor wat betreft mijn illustratiewerk: mijn opdrachtgevers zijn de gewone media, en ik illustreer wat we met zijn allen creëren – het wereldgebeuren. Ik heb het nodig om boven de waan van de dag uit te stijgen. Bij mijn autonome werk gaat het mij erom dat ik mezelf even kan verstillen. Ik maak iets waarbij ik kan loskomen van het alledaagse en wat daar tegelijkertijd tóch over gaat. Neem het putje. Dat is iets dat je elke dag ziet, maar door het zo uit te vergroten kijk je er even echt naar en neemt het beeld je even mee.

Misschien komt er een dag dat ik de figuratie helemaal los kan laten. Ik zou mijn beelden boven de materiële werkelijkheid uit willen tillen.

‘Mijn ervaringen met dat heldere licht gaan samen met een grote dankbaarheid. Liefde is een expanderende kracht die ruimte maakt, zodat we kunnen

groeien. Haat convergeert naar één punt en dan is het afgelopen.’

‘Ik weet dat ik mensen met de zonneschijf in aanraking moet brengen. Het begint zich af te tekenen als een vredessymbool, dat ik het liefst naar Rome, de Emiraten en Jeruzalem zou willen brengen. Puur om mensen erop te attenderen: Hey! We baden allemaal in hetzelfde zonlicht! We zíjn de zon!’

Simone Thomasse Website: emmelot.eu | zonneschijf.nl || De twee columns die Selma Sevenhuijsen over haar ervaringen met de gouden schijf schreef, verschenen in VA 1-2013 (‘Een labyrint op Bisenzio’) en 1-2014 (‘De Gouden Zonneschijf’).

BewustZijnsKunstenaars deel 2 Het interview met Sebe Emmelot is afkomstig uit BewustZijnsKunstenaars deel 2: twintig uitgebreide en royaal geïllustreerde interviews met kunstenaars voor wie kunst en bewustzijn sterk met elkaar verbonden zijn.

252 pagina’s | stevige omslag met flappen | full colour | formaat 23 x 23 cm | ISBN 978-90-825741-0-4 | € 24,95

BewustZijnsKunstenaars deel 2

Twintig interviews met beeldend kunstenaars over hun leven, hun werk, kunst en bewustzijn.

Van linksboven naar rechtsonder: Loes Botman

Victor Sonna Marja de Lange Sebe Emmelot Ruth Polak Annelies Reijers Peter de Jong Marjan Schaap Gerard W. Rietbergen Ellen Baptist

BewustZijns Kunstenaars over hun leven en werk | deel 2

Simone Thomasse en Onno van Lith maakten BewustZijn magazine. Dit gedrukte tijdschrift werd opgevolgd door BewustZijn Online.

Daarnaast geven zij interviewboeken uit over kunst, bewustzijn en spiritualiteit.

BewustZijnsKunstenaars over hun leven en werk | deel 2 is de opvolger van het in 2014 uitgebrachte boek BewustZijnsKunstenaars.

www.bewustzijnskunstenaars.nl www.bewustzijnonline.nl www.bewustzijnswerk.nl

| deel 2

Jeannette Kommer

BewustZijnsKunstenaars

Bestel het boek als VA-abonnee met code ‘VA2016’ en het wordt u toegestuurd zonder verzendkosten. Bestellen kan via: bewustzijnonline.nl (winkel) of bewustzijnonline@gmail.com of 06 42 56 39 22.

Rob Plattel Maria van Heeswijk Jos van Wunnik Inge Evers Guus Leideritz Paz Sanz Fle Irene van der Laag Paul C. van Panhuys

9 789082 574104

40

IDRIE

Marga Boogaard

20 interviews

©2016 Uitgeverij Idrie, Zutphen

9

8

4 3 2

5

er

Regeladvertenties

even

1

6

7

Geld erla n d 1 Logement B&B Klein Grut Klein Grut is gelegen in Wamel, in het land van Maas en Waal en biedt grote en kleine groepen de gelegenheid om te verblijven en te overnachten in het sfeervol verbouwde boerderijgedeelte van het oude gemeentehuis. Het logement (groepsaccommodatie) biedt plaats aan ong. 20 tot 25 personen.

Daarnaast is het mogelijk om gebruik te maken van de B&B-kamers (zelf koken kan ook), van de schitterende tuinkamer en veranda voor vergaderingen, lunches en andere ontmoetingen. Neem eens een kijkje op onze site: www.kleingrut.nl Folder? Bel 0487 50 16 72. Wellicht tot ziens in Klein Grut.

Dorpsstraat 90 in Wamel.

2 Buitenzijn Schrijven, wandelen, Hanzesteden bezoeken, fietsen, mediteren? BUITENZIJN is een comfortabel ingericht gastenverblijf met cv en goede bedden (2 p.) in het prachtige coulisselandschap van de IJsselvallei. Haardhout, prima fietsen en een warme ontvangst gratis. Ga maar kijken op www.buitenzijn.eu of bel 05750-846317.

Noord -H o lla n d 3 De Bolhoed Vrolijk Health-Food-restaurant in hartje Amsterdam. Alles zo mogelijk van biologische kwaliteit.

Zelfgemaakte verse pasta. Maandelijks wisselende exposities. Dagelijks wisselend veganistisch menu.

Verschillende taarten uit eigen keuken Ook lunch en take-away. Adres: Prinsengracht 60-62. Amsterdam. Tel: 020 626 18 03.

F levoland 4 Het Vegetarisch Restaurant “... Toen mijn dochter en ik laatst in uw Restaurant mochten eten, waren wij getroffen, door zowel de sfeer van uw Restaurant alsook door de zorg waarmee de gerechten zijn bereid ...” Het Vegetarisch Restaurant. Trefpunt in het Transcendente Meditatie Sidhadorp. Donaustraat 183 Lelystad, tel.

0320-251515. Dagelijks geopend, tussen de middag en ‘s avonds v.a. half zes. Website: vegrest.hyves.nl/

Zuid -Ho lla n d 5 SPIRIT breakfast, lunch & dinner Bij SPIRIT worden elke dag alle gerechten zelf gemaakt met uitsluitend 100% biologische en 100% vegetarische ingrediënten. Ziltige zeespaghetti en zoete aardappels, linzen, tempeh, warme wakame en koude kouseband, reuzepompoenen en minitomaatjes. Een buffet met vijftig verschillende

uit

gerechten voor ontbijt, lunch en diner. Je betaalt alleen voor wat je opschept. Ontbijt € 1,95 per 100 gram. Lunch & Diner € 2,50 per 100 gram.

Open maandag t/m zaterdag van 8.00 - 23.00 uur.

Mariniersweg 9 Rotterdam. T 010 411 63 56. Info: spiritrotterdam.nl

Zeeland 6 Kuuroord De Schouw Dé plek voor bewust vasten. Gun je lichaam rust, je geest ruimte. In de bedding van aandachtsvolle, bezielde en professionele begeleiding kun je je overgeven aan wat jij op dit ogenblik het meest nodig hebt. Het sfeervolle gebouw is rustig gelegen en biedt diverse faciliteiten. Er is een grote zonnige tuin met zwembad. Ieder heeft een privé slaapkamer.Er worden diverse behandelingen aangeboden en dagelijks zijn er groepsactiviteiten. We zijn elke week, het hele jaar door, geopend. Een NIEUW LEVEN begint met een vastenkuur bij De Schouw!

Tel: 0111 40 21 91. www.kuuroorddeschouw.nl

Limburg 7 Stilteplek Hof van Bommerig Tussen Mechelen en Epen in het hart van het fraaie heuvelland van Zuid-Limburg, ligt Hof van Bommerig. Vier nieuwe vakantiewoningen van 70 m2, voor 2 ev. 3 personen (geen kinderen).Ideaal uitgangspunt voor mooie wandelingen door bv.

Geuldal of Elzetterbos, of interessante tochtjes per auto naar Maastricht, Aken, Luik. Maar vooral ook als ‘home’ om tot rust te komen, te schrijven, te schilderen. Bij de inrichting is gelet op kwaliteit, sfeer en stijl. Elders op het terrein zijn meditatie/ groepsruimten. Inl.: Ineke en Herman van Keulen. www.hofvanbommerig.nl of 043 455 34 47.

Drenthe 8 Welhoven - rust, ruimte en stilte Een sfeervolle groepsaccommodatie voor 8-14 personen in Vledderveen (Drenthe) op 1 ha grond in de prachtige stille omgeving van het Drents-Friese woud en de Kolonie van Weldadigheid. Een plek om op adem te komen, voor spirituele retraites, cursussen en workshops. Welhoven is ook een levendig onderzoek naar mens-zijn in een nieuwe tijd in harmonie met elkaar, het land, de flora en fauna en het ‘ongeziene’ leven. Zowel individuele gasten als groepen zijn welkom. Ook worden er regelmatig activiteiten aangeboden en je kunt terecht voor healing en klankschaalmassage. Er wordt biologisch en zoveel mogelijk uit de eigen moestuin gegeten.

Info: welhoven.nl of bel 0561-476 997.

Onthaasten 9 Texel Inulatexla: Op het prachtige Texel, aan de rustige oostkant van het eiland, waar stilte, lucht, licht en donker nog betekenis hebben.

In het rustieke dorp Oosterend een week in een warm bad van stilte komen. Mogelijkheid tot een 3-4 daagse retraite of onthaasting. Of massages, introductie lichaamsbewustzijn, gesprekken, wandelingen, meditaties. Gewoon een paar dagen lekker uitwaaien en vakantie houden kan ook. Inl.: Cocky den Duyf | 06 55920571 | www.inulatexla.nl

Zorgverzekering Wil jij kunnen kiezen voor een zorgverzekering, de GezondheidsVerzekering, die uitgaat van eigen kracht en natuurlijke geneeswijze ruim vergoed? Ga dan naar www.gezondheidscooperatief.nl en bouw mee!

Natuurlijke materialen Pure Coverz is gespecialiseerd in natuurlijk textiel voor bed, bad en keuken. Biologisch katoen en linnen. Ook ruime collectie stoffen & fournituren. www.purecoverz.nl | 0226-341965 | info@purecoverz.nl

Inspiratiedagen Zussenveld.nl: Inspiratiedagen voor levenspioniers. Zaterdag 22 oktober 2016 van 11-19 uur €150. Reis door het Speelveld: ‘Eigenheid als kracht’, locatie: Landgoed Grootstal in Malden bij Nijmegen

Overig STICHTING HANASANEYE : Samen Delen, ondersteunt locale beginnende ondernemers in Namibië bij het opzetten van hun onderneming. Info: hanasaneye.com.

Nabestellen edities Alle oudere, in dit nummer genoemde edities kunnen worden nabesteld. Zoals Wil Uitgeest over moderne kunst in Tussen kelder en zolder (editie 2-1999) en het eerste grote Moolenburgh-interview (editie 1-2007) inclusief zijn visie op fluoridering; Kosten: €4,85 per nummer plus porto.

Bestel via vruchtbareaarde.nl of va@xs4all.nl of 020-689 84 68.

VA editie 3 • 2016 • 41

Films in VA’s Webwinkel

column

marjan van duin

Vedische Marie Heurtin In al zijn eenvoud een prachtige film over een veertienjarig doof-blind meisje in het laat 19-eeuwse Frankrijk. Door haar ouders naar een klooster, tevens doveninstituut, gebracht in een laatste poging hun dochter nog iets meer te bieden dan een vegetatief bestaan. Zuster Marguerite ontfermt zich vastberaden over het meisje, tegen het advies van moederoverste in. Haar missie: de onhandelbare Marie uit haar eigen gevangenis te halen. Ontroerende en onsentimentele film over doorzettingsvermogen en liefde, gebaseerd op een ware geschiedenis. (Speelfilm | Ned. ondertiteld | € 9)

The Lunchbox ‘Soms brengt de verkeerde trein je naar de goede bestemming,’ luidt de sleutelzin uit deze vrolijke Indiase film. Huisvrouw Ila slooft zich dagelijks uit in de keuken om indruk te maken op haar echtgenoot die haar nauwelijks ziet staan. Maar elke dag belandt de trommel met extra lekkere lunches bestemd voor Ila’s man per ongeluk op het bureau van een eenzame kantoormedewerker. Een film over twee verloren zielen die steun vinden bij elkaar. (Speelfilm | Ned. ondertiteld | € 8)

Paths Through the Labyrinth Een gelaagd portret van Krzysztof Penderecki, wel aangeduid als de grootste nog levende componist van Polen.

‘Een gekke bomen verzamelende componist,’ zo omschrijft hij zichzelf. ‘Er is iets met bomen dat onverklaarbaar irrationeel blijft, ik ben gefascineerd door hun steeds anders zijn. Hier in mijn park, met mijn labyrint en mijn bomen, hangt een stilte die ik nergens anders vind.’

(Docu | Engels ondertiteld | € 15) Te bestellen via VA’s webwinkel op vruchtbareaarde.nl/winkel of bel 020-6898468

42

oord-India. Haripur, best een grote stad.

Brede wegen. Een smalle straat. Aan het eind een minuscuul tempeltje, misschien zes bij acht meter. In het midden een hoge deur, versierd met pilaren en kleuren. Binnen: wat naar achteren een beeld van Lord Krishna of Shiva of Vishnu op een brede vierkante sokkel. Ik, simpele ziel, kan nooit de verschillende Lords (niet te vertalen als Goden, wij zeggen immers ook: de Here Jezus, en niet God Jezus) uit elkaar houden. Een houten versierd baldakijn boven zijn hoofd, even groot als de sokkel. En natuurlijk schalen met bloemen en olielampjes. Rondom het beeld een gangpad, met in een van de hoeken achterin, een stretcher. Het bed van de priester.

Aan de rechterkant een brede houten zetel, prachtig uitgesneden, met daarop in lotushouding een magere man van zo’n jaar of zestig met een dunne in een lange punt uitlopende grijze sik, pientere ogen en een guitig-vriendelijke lach. Priester, astroloog, psycholoog, dokter en leraar, dat allemaal in één persoon verenigd. Vóór hem op de grond zitten zo’n vijftien mensen in lotushouding, hun gezichten in aandachtige concentratie naar hem opgeheven.

Mijn twee gidstolken en ik gaan zacht naar binnen.

Ik krijg een stoel. Ook zij vouwen zich in lotushouding op de grond. Uiteraard zitten wij als laatst aangekomenen helemaal achteraan. Ik voel me wel een beetje raar. Om te beginnen ben ik veel groter dan de meeste mensen hier, zeker groter dan de vrouwen. Doordat ik als enige op een stoel zit, toren ik al helemaal boven hen uit. Mijn ogen zijn op gelijke hoogte als die van de priester aan het andere eind van de ruimte: het voelt als respectloos in een land waar respect zo hoog staat aangeschreven.

Gelukkig kijk ik op ieders rug en ben daarom al weer snel vergeten: die oudere, wat dikkige blanke vrouw uit Europa, die niet lang in lotushouding kan zitten. Wel in Indiase kleren, gelukkig.

Het is een prachtig schouwspel. Links Lord Shiva op zijn sokkel. Rechts de mooi versierde deur.

Tegenover me, aan het andere eind van de ruimte, de priester op zijn mooi uitgesneden zetel. Tussen ons in de vrouwen in hun prachtig kleurende zijden

Zet haar in een trein, vliegtuig of riksja, en ze is gelukkig.

Het liefst wil ze voelen hoe de mensen onderweg zich onderling verhouden, hoe ze zijn, hoe ze eten, hoe ze met hun kinderen en ouders omgaan. Tuinontwerpster, reizigster, ayurveda-therapeute Marjan van Duin schrijft haar columns on the road.

astrologie sari’s en shuridars. De mannen wat soberder gekleed, maar toch heel wat kleuriger dan bij ons.

Een voor een, soms met twee tegelijk, gaan de mensen vlak voor zijn voeten zitten. Er worden vragen gesteld en adviezen gegeven. Iedereen kan alles horen, er is totaal geen privacy.

Ik versta niets van het Hindu, maar gebarentaal en gezichtsuitdrukkingen zijn universeel. Gefascineerd zit ik te kijken. Een man moet zijn vrouw wat meer met rust laten, zo denk ik te begrijpen. De ogen van de priester kijken naar de vrouw; zijn temperende gebaar van arm en hand is gericht op de man. Dan zal ze gelukkiger zijn en zal alles weer goed komen, zo lijkt zijn gezichtsuitdrukking te zeggen.

Of: een kindje moet wat vaker kleine beetjes drinken, in plaats van ineens veel. Hij zet zijn duim aan zijn mond en doet het voor. Zijn armen, handen en gezicht zeggen zoveel…

Op het eind van elk consult worden de voeten van de priester gekust en gaat men naar buiten.

Uiteindelijk zijn wij als laatsten aan de beurt. Mijn stoel wordt naar voren gezet en een kwartslag gedraaid, bijna naast de priester. Mijn tolken kussen zijn voeten.

Als rechtgeaarde Nederlandse krijg ik dat voetenkussen letterlijk niet over mijn lippen, ik geef hem een hand. Ook goed.

Doordat we op gelijke hoogte zitten, en hij ongeveer van mijn leeftijd is, wordt het een gemoedelijk gelijkwaardig gebeuren. Meer als vrienden onder elkaar. Maar een vriend kan en moet soms ook streng zijn, zo blijkt.

Het vedische astrologische consult gaat van start. Mijn geboortedatum en jaar worden gevraagd, en opgetekend.

Het eerste wat hij zegt in het Hindi: ‘U heeft twee kinderen.’ Ik zeg: ‘Nee, ik heb alleen een zoon!’ De priester, ditmaal in het Engels: ‘You are sjoerrrrr’ – ‘Yes,of course I am sure’, geef ik hem bevreemd als antwoord.

Als ik later weer buiten sta, realiseer ik me pas dat hij gelijk had. Ik heb een miskraam gehad. En voor de Indiër doet iedere ziel ertoe, dood of levend geboren.

Ook voor mij doet dat ertoe. Natuurlijk denk ik soms dat ik nu een dochter had kunnen hebben van 37. En hoe treurig het is dat dit niet zo is. Alleen gaan wij daar in het Europese dagelijkse leven niet zo mee om. We stoppen

het ergens in een vergeetlaatje en doen het laatje niet vaak meer open.

Het consult gaat verder in het Hindi, vertaald door mijn tolken. Achteraf weet ik daar weinig meer van. Dan ineens zegt de priester in het Engels: ‘You, you, have gift of speech!’ ‘No, no’, roep ik geschrokken, ‘I am too afraid to speak in public’. Dan zegt de priester, nogal ongeduldig en met strenge stem, nota bene ook weer in het Engels: ‘Then ... wrrrrrite a book’.

Ik voel me terechtgewezen als een klein kind, dat op moet houden met zeuren en moet gaan doen wat er te doen valt.

Uiteindelijk heeft hij op alle fronten gelijk en ook gelijk gekregen. Zo Westers overigens om in deze termen te denken. Voor de rechtgeaarde Hindu gaat het immers niet zo over gelijk krijgen, maar over gelijk ZIJN! En zie hier... wie schrijft er nu verhalen in een blad? En wie houdt er zelfs zo nu en dan een voordracht?

Marjan van Duin

VA editie 3 • 2016 • 43

Naturals

Bij Royal Green geloven we dat er één manier is om gezond te genieten van het leven: de natuurlijke manier! We gebruiken alleen ingrediënten van de hoogste kwaliteit. Altijd puur natuur, veilig en indien mogelijk gecertificeerd biologisch.

Biologische ingrediënten zijn een geschenk van de natuur en wij van Royal Green zijn gepassioneerd om deze Wijsheid van de Natuur te leveren. We zorgen goed voor onze schitterende planeet en ondersteunen biologische boerderijen en duurzame landbouw over de hele wereld. Dus geniet van het leven en blijf gezond!

NIEUW!

e Eerste biologinisch de um si ne ag m wereld

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

Vitamine B complex

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

Royal Green Magnesium Royal Green Magnesium is het eerste product ter wereld dat magnesium, vitamine D en ashwagandha in gecertificeerd biologische vorm levert. Magnesium en vitamine D dragen bij tot de normale werking van de spieren en het zenuwstelsel. Ashwagandha draagt bij aan de normale weerstand tegen tijdelijke stress.

Levert 250 mg Magnesium, 5 mcg vitamine D2 en 50 mg Ashwagandha per 2 capsules. Ervaar de kracht van moeder natuur nu!

Royal Green levert 100% gecertificeerd biologische B vitaminen samen met een krachtige combinatie van silicium, lavendel, rhodiola, cordyceps, maitake, reishi, geelwortel, gember & zwarte peper. Foliumzuur en rhodiola dragen bij aan de weerstand tegen tijdelijke stress. Vitaminen B2, B5 en foliumzuur dragen bij tot de vermindering van vermoeidheid. Vitamine B6, geelwortel en gember ondersteunen ons immuunsysteem. Vitaminen B1, B3, B6 en foliumzuur ondersteunen het geheugen, concentratievermogen en onze gemoedstoestand.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

NL-BIO-01 EU/Non-EU Agriculture

Skal 025099

Skal 025099

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

Vitamine C complex

Iron complex

Selenium complex

Maca

Royal Green Vitamine C complex levert 100% gecertificeerd biologische vitamine C samen met een krachtige combinatie van Shiitake, Cordyceps, Maitake & Reishi. Reishi draagt samen met vitamine C bij tot de normale werking van het immuunsysteem.

Royal Green levert 100% gecertificeerd biologische ijzer samen met een krachtige combinatie van amla (vitamine C), grote brandnetel, aloë vera, geelwortel, gember en zwarte peper. Onze gecertificeerd biologische Vitamine C en superfoods bevorderen de opname van ijzer. Zo kunnen we een optimale werking garanderen. IJzer draagt bij tot de normale vorming van rode bloedcellen en hemoglobine. IJzer draagt hierdoor o.a. bij tot de vermindering van vermoeidheid.

Royal Green levert gecertificeerd biologische Selenium samen met een krachtige combinatie van Gember, Geelwortel, Rozemarijn & Kaneel. De speciaal toegevoegde kruiden (Geelwortel en Rozemarijn) dragen samen met Selenium bij tot het normaal functioneren van het immuunsysteem en de bescherming van cellen tegen oxidatieve stress.

Royal Green 100% gecertificeerd biologische Maca is afkomstig uit het centraal hooggebergte van de Andes in Peru. Gegarandeerd verbouwd zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen, 100% puur en hooggeconcentreerd (6 : 1). Voor positieve energie. Helpt de vitaliteit te verhogen en biedt een krachtige ondersteuning bij overgangsverschijnselen.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Verkrijgbaar in: 60 & 120 vegicaps

NL-BIO-01 EU/Non-EU Agriculture

Skal 025099

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

NL-BIO-01 Non-EU Agriculture

Skal 025099

Saw Palmetto complex

Spirulina

Turmeric complex

Mushroom complex

Royal Green Saw Palmetto complex is een unieke kruidenondersteuning. Uniek, omdat niet alleen onze zaagbladpalm (Saw Palmetto) 100% gecertificeerd biologisch is, maar ook de geelwortel, groene thee, ashwagandha, brandnetelblad, maitake, gember, selenium en zwarte peper. Het resultaat is een zuiver, hoog geconcentreerd en breed-spectrum product met een optimale werking. Ervaar het verschil nu.

Royal Green’s gecertificeerd biologische Spirulina bevat meer dan 60 werkzame stoffen, waaronder vitamine B12, bèta-caroteen en eiwitten. Bètacaroteen is een voorloper van vitamine A dat zoals vitamine B12 bijdraagt tot de normale werking van het immuunsysteem. Daarnaast draagt vitamine A bij tot de instandhouding van een normale huid en vitamine B12 tot de vermindering van vermoeidheid.

Royal Green Turmeric complex bevat een krachtige combinatie van geelwortel, gember en zwarte peper. Onderzoek wijst uit dat zwarte peper de opname van geelwortel vele malen verhoogt. Zo kunnen we een maximale werking garanderen.

Geelwortel ondersteunt de spijsvertering en een normale leverfunctie. Royal Green Turmeric complex is gecertificeerd biologisch, vrij van vulstoffen en uiterst zuiver.

Royal Green Mushroom complex bevat een krachtige combinatie van maar liefst 7 gecertificeerd biologische paddenstoelen. Gegarandeerd gekweekt zonder het gebruik van bestrijdingsmiddelen, 100% puur en gecertificeerd kosher.

De 7 speciaal geselecteerde paddenstoelen werken synergetisch en versterken elkaars werking.

Reishi wordt gebruikt ter ondersteuning van de weerstand.

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Verkrijgbaar in: 60 & 120 tabletten

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Verkrijgbaar in: 60 vegicaps

Meer informatie: Frenchtop Natural Care Products BV. • Tel: 0226-364400 • www.royal-green.eu

44

Skal 025099

column

jaap huibers In 1991 plaatste Vruchtbare Aarde een groot interview met de Amerongse natuurgeneeskundige Jaap Huibers.

Op de cover aangekondigd met de quote: ‘Vergeleken met de mens is de plant een open boek’. Nu, 25 jaar later, is hij terug. Column nr. 2: Passiflora incarnata brengt rust en je slaapt er beter door.

eder jaar kijk ik met grote bewondering naar de prachtige passiebloemen. Niet alleen naar de kleuren, maar vooral ook naar de zeer ordelijke bouw van de bloemen. Bijna vanuit meetkundige precisie geconstrueerd. We gaan het hebben over de Passiflora incarnata, zoals de Latijnse naam van deze plant luidt. De Noord-Amerikaanse Indianen hadden de medicinale kracht van de passiebloem al heel lang geleden ontdekt, en bij de Peruviaanse Indianen werd de passiebloem gebruikt als rustgevend middel.

Al meer dan honderd jaar wordt Passiflora incarnata aangewend in de fytotherapie, de kruidengeneeskunde, als een mild werkend ‘oxazepammetje’. Maakt u zich geen zorgen, want de passiebloem heeft daar niets mee van doen. Oxazepam, een kalmeringsmiddel bij stress, angsten en slapeloosheid, behoort tot de medicijngroep met de naam benzodiazepinen.

De werkzame stof in die ‘benzo’s’ werkt op bepaalde aangrijpingspunten in de hersenen. Daardoor treedt er een kalmerend en vooral angstonderdrukkend effect op. Wat is nu uit onderzoek gebleken? De Passiflora incarnata, dus de passiebloemplant, bevat stofjes die op dezelfde aangrijpingspunten in de hersenen werken als de benzodiazepinen, dus als oxazepam. Echter, veel minder heftig en niet zo agressief en absoluut zonder sufmakende bijwerkingen.

Als er in de hersenen iets niet evenwichtig en harmonisch verloopt bij de genoemde aangrijpingspunten, die we medisch bezien meestal de benzodiazepinen-receptoren noemen, dan kunnen tal van nerveuze klachten en verschijnselen optreden.

Iemand die dit treft, kan beslist minder stress verwerken. De emotionele verwerkingscapaciteit is beduidend kleiner. Er kan rusteloosheid, prikkelbaarheid en zelfs hyperactiviteit optreden. Vage tot heftige angstgevoelens kunnen bezit van zo iemand nemen en dat kan allemaal weer aanleiding zijn voor een wat verhoogde bloeddruk, hartkloppingen, slecht slapen en een dagelijks ervaren ‘onrust’ in het hoofd.

Kortom, als in dat bepaalde deel van de hersenen waar de gevoelens, emoties en stressfactoren

ordelijk geregeld en verwerkt moeten worden iets mis gaat, komt altijd het gebruik van Passiflora incarnata tinctuur in beeld. Vele keren is me gebleken dat mensen die soms al jaren letterlijk ‘onder de oxazepam’ zaten, met behulp van Passiflora, op termijn en met enig geduld, ‘bevrijd’ kunnen worden van zo’n heftig middel.

Foto: Lynette Schimming

Passiebloem Passiebloem is erg zinvol te combineren met andere kruiden die evenzeer een bepaalde invloed op het zenuwstelsel hebben. De combinatie Passiflora, valeriaan en Avena sativa (dat is havertinctuur) werkt, zeker bij wat langduriger gebruik, meestal heel zinvol bij onrust en angstgevoelens.

Om wat beter en vooral rustiger te kunnen slapen is de combinatie Passiflora, hoptinctuur (in het Latijn Humulus lupulus tinctuur) en lavendel in veel gevallen heel effectief.

Als de stress zo diep heeft ingegrepen dat er hartklopping (extrasystolen) en wat verhoogde bloeddruk gaat optreden, dan is de combinatie Passiflora met Crataegus (Meidoorn) en Leonuris cardiaca (Hartgespan) heel effectief.

Het prettige van al deze kruidentinctuurcombinaties is dat er geen afhankelijkheid optreedt, hetgeen bij de benzodiazepines altijd direct het geval is, waardoor het stoppen ermee zo heel moeilijk is en de behoefte eraan steeds groter wordt.

Samenvattend: in alle gevallen van stress, nervositeit, slecht slapen, onrustig zijn en zeker ook bij hyperactiviteit, ook bij kinderen, is het zeer de moeite waard om twee tot drie maanden dagelijks een bepaalde dosis Passiflora-tinctuur te gebruiken.

Als we even wat ‘aanloopgeduld’ kunnen opbrengen, dan heeft moeder natuur dikwijls veel waardevols te bieden.

Jaap Huibers

VA editie 3 • 2016 • 45

column

h.c. moolenburgh ‘Als je het terrein schoonmaakt en van de juiste hulpstoffen voorziet, merk je tot je verbazing hoe enorm het zelfherstellend vermogen van ons lichaam is, en dan wordt geneeskunde ook weer echt leuk.’ Vijftig jaar lang voerde huisarts H. C. Moolenburgh een brede huisartsenpraktijk. ‘Het leven is beslist veel en veel mysterieuzer dan we denken,’ zei hij in 2007 in een interview met dit blad, om even daarna zijn eerste column aan te leveren. Uitgeverij Lemniscaat gaat de columns overigens in boekvorm uitgeven. Dit is aflevering 37.

GEZONDE KINDEREN

T

46

oen ik jong was, had elk kind een periode van ongeveer twee tot zes jaar waarin het netjes de gebruikelijke kinderziekten afwerkte: rode hond, mazelen, bof, waterpokken en bij velen ook kinkhoest. Dat hoorde zo, en ouders noch artsen maakten zich er druk over. Niemand vroeg zich af waarom dat zo gebeurde. Zo zat het leven nu eenmaal in elkaar.

Vroeger, zo lang geleden dat niemand het meer weet (maar ook nu nog in landen met ondervoeding en weinig hygiëne), waren sommige van die ziekten algemene ziekten die slachtoffers maakten, denk aan mazelen. Maar met de groeiende welvaart en hygiëne in Europa ontstond er een algemene weerstand tegen. En wat slachtoffers betreft, ik heb noch in mijn jeugd, noch tijdens mijn 54-jarige huisartsenpraktijk één kind aan een kinderziekte zien sterven, en dat was bij de collegae huisartsen waar ik mee samenwerkte net zo.

Wat voor zin hebben de kinderziekten eigenlijk?

Ik zie het zo… De weerstand tegen die ziekten is in de loop der eeuwen in ons erfelijke systeem opgenomen en vastgelegd. Wat er in de kindertijd gebeurt, is het volgende… Als de antistoffen die de baby van de moeder meekrijgt zo tegen het tweede jaar op zijn, dan treedt even een kinderziekte op, en zorgt het immuunsysteem voor een kleine herhalingsoefening: ‘Let goed op, en herinner je, zó moet je mazelen (of bof of waterpokken) snel overwinnen.’

Eén zo’n korte training was genoeg, dan was je voor het leven immuun. Behalve dàt voordeel was er nog een tweede: het immuunsysteem werd fiks getraind, zodat het kind ook een algemene stevige weerstand meekreeg tegen allerlei andere virussen en bacteriën, zelfs ziekten in het algemeen.

In een aan waanzin grenzende hoogmoed is met

het huidige kortetermijndenken van de ‘wetenschappelijke’ geneeskunde, en aangemoedigd door de winsten opstrijkende vaccinproducenten een programma opgezet om voorgoed alle kinderziekten de wereld uit te vaccineren.

In Nederland gaat het om minstens 32 ziektekiemen, in ampullen verdeeld over de 2e, 3e, 4e, 11e en 14e maand, vervat in cocktails. Je kunt rustig stellen dat een kind in de veertiende maand praktisch lek is geprikt. Het streven is om binnen dertig jaar tegen honderd ziektekiemen te vaccineren. In de VS ligt men nog een stuk op ons voor.

Nu al heeft deze entlawine geleid tot een vloed aan chronische aandoeningen. Zeer opvallend: de zwakte van het immuunsysteem, zich bijvoorbeeld uitend in de echt ontplofte allergieën en voedselintoleranties. Niet alleen door de entingen natuurlijk, maar het menselijk organisme heeft wel meer moeite om ze het hoofd te bieden. Er zijn directe verbanden tussen de BMR-enting en het voor ouders en kinderen vreselijke autisme, en tussen DKTP en wiegendood – een aandoening die tijdens mijn opleiding (1945-1952) onbekend was.

Was de oude toestand dan beter – die waarin ik opgroeide en die pas begon te veranderen eind jaren zestig met het toenemende aantal vaccins?

Ongetwijfeld, maar bijna niemand herinnert zich die tijd meer. Slechts de zeer ouden weten nog hoe een kind na een week gekookt te hebben van de mazelen – tot eindelijk de verlossende rode vlekken verschenen – niet alleen lichamelijk steviger maar ook geestelijk rijper uit de strijd kwam.

Nu zijn de immuunsystemen ‘die tegen een stootje kunnen’ onze jeugd afgepakt. De kinderen ogen wel gezond, maar vanbinnen zijn ze vozer. Wij zijn zo vervreemd geraakt van de natuur dat we vergeten zijn hoe weldadig en wonderbaarlijk deze aarde

Foto: Robert Hruzek

Weg tot geestelijke wedergeboorte Dit boek bevat een selectie van teksten uit verschillende werken van Lorber, die handelen over de wedergeboorte van de geest.

De korte, leerzame stukken tekst zijn als een brevier te lezen en kunnen ons denken terugvoeren naar het geestelijk centrum van ons eigen wezen.

Uitg. Schors, Amsterdam. Pb. 153 blz. ISBN 978 9065563118 € 16,95

De jeugd van Jezus Hebben er ooit geschriften bestaan over de kinderjaren van Jezus?

Er was vroeger inderdaad zo'n geschrift: het 'Evangelium Jacobi Minoris'. Dit oudste evangelie, dat ons uitvoerig informeert over de perioden in Zijn leven waarvan in de bijbel weinig te lezen is, ging helaas in de vierde eeuw verloren.

Maar niet voor altijd . . . . !

Uitg. Schors, Amsterdam. Geb. 462 blz. ISBN 978 9065560599 € 21,95

Antieke geneesheren zoals de vader van de geneeskunde Hippocrates (geboren 460 v. Chr) wisten nog dat ziekten alleen toeslaan als een innerlijk evenwicht verstoord is. En dat een ziekte geen vijand is die van buiten af aanvalt, maar een reactie op een verstoring van het leven. Die geneesheren, nu voor primitief aangezien, behaalden resultaten die er niet om logen en vaak blijvender dan de onze.

Denk niet dat mijn generatie het heil van de massavaccinaties node heeft gemist en kwakkelend door de kindertijd heen kwam. De angststatistieken bij een mazelenuitbraakje over de vele mogelijke slachtoffers zijn gebaseerd op derdewereldstatistieken. Alleen de farmaceutische multinationals varen wel bij uw angst.

Als u voor de beslissing staat: ‘Nu enten of pas met het eerste jaar?’ ‘Alles enten of alleen tegen ziekten waar ik zelf bang voor ben?’ ‘Slechts één vaccin tegelijk of cocktails die kleine kinderen niet goed aankunnen?’

Dan moet u diep in uw hart kijken en goed de literatuur bestuderen. Handel daarnaar en u bespaart uw kindje een hoop ellende. Niemand kent uw baby toch beter dan u?

H.C. Moolenburgh Literatuur: C. Buis , N. Prent, T. Schaper: Vaccinaties doorgeprikt || D. Frankema: Vaccin Vrij! || H.C. Moolenburgh: U Kunt Veel Meer Dan U DENKT || T.O-Shea: Vaccinatie is geen immunisatie || T. Smits: Autisme, de wanhoop voorbij.

Ontwikkelingsprogramma’s 

Werk-leven in ontwikkeling!    

Zingeving en betekenisvol werk Gezonde balans in leven & werk Re-integratie Leren van burn-out Oriëntatiebijeenkomst/gesprekken november

 Opleiding voor therapeuten en coaches  De moderne inwijdingsweg & esoterie  7 fasen van geestelijke ontwikkeling  Inzichten en toepassing t.b.v. eigen cliënten Download gratis boekje Start in november i.o.m. deelnemers

Boekje

de Innerlijke Werkplaats

in elkaar zit, en hoe bereid de natuur is om ons te helpen. Een strenge, doch rechtvaardige en het beste met ons voorhebbende lerares. Zolang we maar met haar mee willen werken en goed naar haar luisteren!

Een nieuw jaarfeest, het Michaëlsfeest  Wie is de aartsengel Michaël  Waarom een nieuw jaarfeest  Onverwachte hulp...

Workshops Ontwikkelingsprogramma’s Individuele begeleiding Lezingen Info: 0570-652505 info@walterdezeeuw.nl www.walterdezeeuw.nl Abonneer op gratis nieuwsbrief

spirituele ontwikkeling | geestelijk bewustzijn | menswording VA editie 3 • 2016 • 47

BLIJ MET

TONZON

VLOERISOLATIE WORD OOK BLIJ VIA TONZON.NL

Veel mensen zijn al echt blij met deze slimme Nederlandse uitvinding.

De vloer wordt warmer dan bij andere vloerisolaties.

Warmere vloer door betere isolatie TONZON Thermoskussens isoleren op een effectievere manier dan andere vloerisolaties. De Thermoskussens nemen de afkoeling aan de onderzijde vrijwel helemaal weg, terwijl andere vloerisolaties permanent warmte blijven uitstralen. Vloeren met TONZON isolatie warmen daardoor sneller op en koelen veel langzamer af. De kachel gaat pas aan bij een lagere buitentemperatuur en hoeft minder hard te branden om het aangenaam te krijgen en te houden.

Meer besparing door betere isolatie De hogere vloertemperatuur biedt meer wooncomfort en een veel grotere energiebesparing die bij vloerverwarming kan oplopen tot wel 40%. Daarmee geldt TONZON Vloerisolatie als een duurzame oplossing die effectief is voor klimaat en milieu.

Het effect op de vloer temperatuur laten we zien aan de hand van onderstaande infrarood foto’s. Links niet geïsoleerd, rechts geïsoleerd met TONZON.

Daarom wordt dit effect ook gemerkt in nieuwe woningen waarvan de vloer al bij de bouw is geïsoleerd. Zelfs mensen met vloer verwarming merken op: “de vloer wordt nu warm op plekken waar deze voorheen helemaal niet warm werd” terwijl de vloer bij de bouw al geïsoleerd was met Rc=3,5.

NA

VOOR

I: tonzon.nl E: info@tonzon.nl T: 0900 - 28 66 966

(0,10 p/min)

TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 onbetwist de beste oplossing