Henri 13 by Vrije Universiteit Brussel

HENRI

N°13 DRIEMAANDELIJKS HERFST 2018

THE OPEN-MINDED AND BILINGUAL MAGAZINE OF VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL

“Het team van prof. Bart Neyns staat aan de top van de immunotherapie.” Paul De Knop, prorector en patiënt

Historici Tyssens en Scholliers over de gevolgen van de Groote Oorlog

Alumna Marie Van Oost pakt het stigma op depressie aan

Prof. Daniel Acke aime la culture cosmopolite du 18ième siècle

HENRI Poincaré. Henri Poincaré, French mathematician and philosopher of science of the past century, but also passionate defender of the p rinciple of "Academic F reedom". This principle that sets out that thinking should be solely based on facts is embedded in the charter of our university. VUB explicitly considers free research as the foundation of education and research. "La pensée ne doit jamais se soumettre, ni à un dogme, ni à un parti, ni à une passion, ni à un intérêt, ni à une idée préconçue, ni à quoi que ce soit, si ce n'est aux faits eux-mêmes, parce que, pour elle, se soumettre, ce serait cesser d'être." Henri Poincaré (1854-1912)

HENRI HERFST 2018

WOORD VOORAF

Alles is mogelijk De VUB is te klein. Dat konden we al meteen vaststellen tijdens het eerste uur van de eerste dag van het nieuwe academiejaar. In onze grootste aula, de Q, waren niet genoeg zitjes om alle nieuwe eerstejaarsstudenten te ontvangen. Veel nieuwkomers moesten op de grond en op de trappen gaan zitten. Ook op de Brussels Health Campus in Jette was de aula voor de studentenontvangst tot de nok gevuld. Onze generatiestudenten – dat zijn studenten die zich voor de eerste keer in het hoger onderwijs inschrijven – zijn met 8 procent meer dan vorig jaar. Daarmee zetten we de onafgebroken groei van de voorbije jaren verder. De VUB blijkt ook te klein voor onze academische openingszitting. Al enkele jaren wijken we uit naar Bozar, waar ook nu weer ruim 2.000 aanwezigen de start van het VUB-academiejaar hebben kunnen meemaken in de mooiste zaal van het land, de indrukwekkende zaal Henri Le Boeuf van Victor Horta. En voor de aansluitende receptie trokken we naar het Warandepark. Het hart van het land: het Koninklijk Paleis, het Parlement en de VUB. Just for one day, maar toch. De start van het nieuwe jaar stond in het teken van de schoonheid, de kracht en de wijsheid van wetenschap. Omdat de wetenschap vandaag onder druk staat. Populistische en religieuze leiders, economische machten, de sociale media, ja soms ook wetenschappers zelf, doen hun best om het huis van de wetenschap aan het wankelen te brengen. Daarom moeten we ons laten inspireren door de vorig jaar overleden Zweedse medicus en statisticus Hans Rosling. Hij breekt een lans voor ‘possibilisme’. Zich louter baserend op feiten toont Rosling overtuigend aan dat we de wereld door kennis en wetenschap beter kunnen maken. En dat we dat al in grote mate hebben gedaan. Als we vandaag langer leven, gezonder en welvarender zijn, dan hebben we dat te danken aan de wetenschap.

The start of the new academic year was a celebration of the beauty and power of science. Because today, science finds itself under pressure. Populist and religious leaders, economic powers, social media and even occasionally scientists themselves are doing their best to shake our faith in science. The Swedish doctor and statistician Hans Rosling (19482017) showed convincingly that we can make the world a better place through knowledge and science – and that we have already achieved a lot. If today we’re living longer, we’re healthier and more prosperous, then to a large extent, we owe this to science.

Er is niemand die het geloof in de wetenschap meer belichaamt dan mijn voorganger Paul De Knop. In deze Henri spreekt hij heel open over zijn lange strijd tegen uitgezaaide melanoomkanker. Ook op momenten dat het heel slecht ging, is Paul blijven vertrouwen op de kracht van de wetenschap. Respect. Caroline Pauwels ―

HENRI HERFST 2018

I n h o u d HENRI NÂ° 13 herfst 2018

8 Hoofdartikel

Immuun voor fatalisme Voormalige rector Paul De Knop levert een gevecht op leven en dood tegen een uitgezaaide melanoomkanker.Tegelijkertijd start hij het Fonds Paul De Knop op, om immunotherapie financieel te ondersteunen.

Op de cover Foto Saskia Vanderstichele

Het team van prof. Bart Neyns bestrijdt kanker met immunotherapie.

De denkplek Professor toegepaste wiskunde Dominique Maes komt tot ideeĂŤn op haar paard. HENRI HERFST 2018

DNA van de VUB

De cirkel is rond voor musicus en wetenschapsfilosoof Kathleen Coessens, directeur van het Koninklijk Conservatorium Brussel.

COLOFON HENRI is het eigenzinnige, tweetalige magazine van de Vrije Universiteit Brussel en verschijnt 4 keer per jaar.

100 jaar Groote Oorlog Historici Jeffrey Tyssens en Peter Scholliers over een definitieve breuk met het verleden

Point B. Bruxelles, le labo vivant Prince Charles-Joseph de Ligne Professeur Daniel Acke nous parle de la culture cosmopolite française du dix-huitième siècle à la suite de l’année de la France.

Redactieadres Dienst Marketing, Communicatie en Evenementen VUB, Pleinlaan 9, 1050 Brussel, ikhebnieuws@vub.be Verantwoordelijke uitgever Caroline Pauwels, rector Hoofdredacteur Lies Feron

Redactieraad Jozefien De Marree, Edgard Eeckman, Lies Feron, Kim Hardie, Inez Hoeymakers, Goedele Nuyttens, Liesbeth Plovie, Ann Van Driessche

Yoga op kantoor.

Troep in je hoofd Marie Van Oost en Florian Casier zetten zich in voor studenten die met negatieve gevoelens worstelen.

Data detective

Coördinatie: Dominique Soenens

EN VERDER... Opgemerkt

VUB Digest What's happened recently at the VUB?

Column

Zoveel meer dan studeren

Things we discovered

P1.C4Rd

Koterij. Een student, een kot Binnenkijken in het kot van student burgerlijk ingenieurarchitect Gertjan Baesberg.

Die fröhliche Wissenschaft met Gustaaf Cornelis De S tussen komisch en kosmisch.

Unexpected features of graphene, IceCube unlocks neutrino secrets, high levels of oestrogen in the Zenne and much more hot research.

Een wetenschapsbad van een jaar Het zevende jaar Bijzondere wetenschappelijke vorming van de VUB, GO! atheneum Etterbeek en Scholengroep Brussel.

De Alles(z)weter van Kristine De Martelaer en Jan De Bouw.

Who has excelled?

weKONEKT.Brussels

Leesvoer

2030. Right here, right now Kobe Bossauw travels academically, leaving a light ecological footprint

Infographics The doctoral schools are celebrating their 10th anniversary

Spot on

Student abroad Studenten biologie Frieda Van Roy en Thibaut Vandervelden doen twee maanden onderzoek in het Dimonika Biosphere Reserve in Congo

Realisatie Ebe Daems, Jozefien De Marree, Raoul De Groote Lies Feron, Gekko, Filip Michiels, Dominique Soenens, Sue Somers, Peter Van Rompaey Foto’s Bas Bogaerts, Bram Tack, Saskia Vanderstichele, Jan Puttevils Illustraties Pollet&Pollet, Alexandre Popowycz Vertalingen Sally Tipper Eindredactie Hélène De Keyser, Lies Feron, Sally Tipper Drukker Albe de Coker. Gedrukt binnen een ecologisch productieproces en met plantaardige inkten op milieuvriendelijk papier: 100% gerecycleerde FSC pulp, Europees Ecolabel

ZORG 2030 Waarheen met onze gezondheidszorg? VUB en UZ Brussel gaan in dialoog over de gezondheids zorg van de toekomst.

Henri 4x per jaar thuis ontvangen? Schrijf je in op vub.ac.be/henri

HENRI HERFST 2018

OPGEMERKT

OPGEMERKT. ELK MOMENT GEBEURT ER IETS BIJZONDERS AAN DE VUB

07.09.2018 – 13:18 Foto Jan Puttevils

Je hoofd leegmaken en je lichaam ontspannen, daar draait het om in een leegstaande kantoorruimte op de vierde verdieping van het gebouw op Pleinlaan 9. Yogalerares Marieke Slovin dompelt haar leerlingen met hulp van muziek onder in Anusara yoga en in vloeiende bewegingen die hart, geest en lichaam op één lijn brengen. “Flowing with grace” is haar devies, het doel gelukzaligheid en vreugde bereiken. “Ik geloof in het bevrijden van onszelf door zelfstudie, meditatie en lichamelijke beweging”, zegt Slovin, die zelf de muziek bij haar yogasessies componeert. De yogaklas vindt intussen al niet meer op de vierde verdieping, maar op de gelijkvloerse verdieping plaats.

Yoga fills empty office spaces and at the same time relaxes body and mind at Pleinlaan 9. HENRI HERFST 2018

HOOFDARTIKEL

Immuun voor fatalisme

Paul De Knop over zijn strijd tegen uitgezaaide melanoomkanker Als rector van de VUB was hij het gewoon om hindernissen te nemen en obstakels te overwinnen, ja hij liet zelfs de VUB-vlag op de top van de Mount Everest wapperen. Dat bleek allemaal klein bier in vergelijking met die andere strijd, dat uitputtende gevecht op leven en dood tegen uitgezaaide melanoomkanker. “Tot voor kort nauwelijks of niet te behandelen”, zegt hij in een gesprek dat we net voor de zomer hebben. Paul De Knop klinkt hoopvol, overtuigd als hij is van de recentelijk ontwikkelde immuuntherapie en de buitengewone expertise van UZ Brussel-specialist Bart Neyns en diens collega’s. En hij heeft er meteen ook een nieuw project bij. “Om de immuuntherapie in ons ziekenhuis nog te verbeteren, hebben we extra geld nodig. Daarom heb ik het Fonds Paul De Knop opgericht.” Tekst Peter Van Rompaey / Illustratie Norbert Van Ypersele

HENRI HERFST 2018

HOOFDARTIKEL

haalt bloed uit je lichaam, dat gaat door de tegelijk moest een PET-CT-scan uitsluitsel centrifuge - dat noemt men de leukaferese. geven over mogelijke uitzaaiingen. En alweer Ze halen de lymfocyten uit het bloed, een kwam er slecht nieuws. miljoen hebben ze eruit gehaald. De slechte Paul De Knop: “Ik viel achterover, want ik gecellen worden verwijderd, de goede worden loofde dat eerst niet. Ik zei tegen de oncoloog: behouden en men brengt ze zes dagen in ‘als ik ziek ben, dan moeten er wel heel veel kweek buiten het lichaam. En ten slotte merkt mensen ziek zijn.’ Zijn antwoord: ‘Je bent men die cellen met kenmerken die eigen zijn zwaar ziek. En inderdaad, er zijn veel mensen aan de tumor, brengt ze terug in het lichaam die ziek zijn. Vergaloppeer je niet, het kan heel waar deze dendritische cellen de lymfocysnel gaan.’ Toen stond ik plots voor de keuze. ten het juiste commando geven zodat ze op Chemo helpt niet echt tegen melanoomkanPaul De Knop: “Het is allemaal de schuld van zoek gaan naar de kankercellen overal in je ker. Radiotherapie wel, maar alleen als het Rik Torfs (lacht). Op een zeker moment zei lichaam en deze opruimen.” plaatselijk is. Bij uitzaaiingen is dat niet aanhij dat de KULeuven de enige topuniversiteit gewezen. Daarom zegt het protocol: volledige in ons land was. Nu, op puberale uitspraken De goede resultaten van immuuntherapie uitruiming. Dat wil zeggen: alle lymfeklieren kan je alleen maar puberaal reageren en ik stemmen bijzonder hoopvol - in het UZ weg in het onderbeen, bovenbeen en onderzei dus: de VUB zal op de top van de wereld Brussel heeft Bart Neyns zelfs patiënten die buik. Met een dik been staan. Ik heb me dus elders waren opgegeven, kunnen helpen door een ophoping ingeschreven om met “Vijf tot tien jaar geleden maar de combinatie met leukemie komt niet van vocht als gevolg. een groep mee naar de was ik een vogel voor de kat vaak voor. En bovendien kan immuuntherapie Bovendien heb ik aan Himalaya te trekken. geweest.” tal van neveneffecten hebben, niet zonder dezelfde kant een Daarvoor moest ik mij gevaar voor de organen. Maar dat heeft Paul kunstheup – wegens vooraf wel uitvoerig De Knop niet belet om er voluit voor te kiezen. overmatig sporten laten testen. Mijn Paul De Knop: “Momenteel moet ik drie wat het risico op besmetting en immobiliteit fysieke conditie bleek perfect in orde. Maar soorten antitumorale middelen krijgen. Dat nog doet toenemen. Bewegen is mijn leven. tegelijk kreeg ik slecht nieuws: ze hadden een laat zich voelen. Vermoeidheid en soms ook Ik heb dat toen ook afgewezen. Er restte me vorm van leukemie vastgesteld. Dat was op episodes van koorts en zwakte. Daarom let ik alleen nog immuuntherapie. Men waar23 december 2015, in volle kerstperiode. Het er ook op dat ik niet te veel naar allerlei activischuwde me: immuuntherapie is vandaag bleek achteraf om een niet-agressieve vorm teiten ga. Ik ben trouwens voor de eerste keer experimenteel en door de leukemie is het bij te gaan, de zogeheten CLL of chronische in mijn leven ingeënt tegen griep. En ik moet jou moeilijker dan bij anderen. Nu, wat doet lymfatische leukemie. Daar kan je oud mee absoluut muggenbeten vermijden ter hoogte immuuntherapie? Men gaat ervan uit dat het worden. Maar mijn vrouw stelde wel de vraag van mijn linkerbeen dat vatbaarder is voor lichaam zelf kanker kan overwinnen. Bij een of ik toch niet beter niet naar de Himalaya infecties.” ontsteking valt je immuunstelsel aan, ze stuging. Toen heb ik haar gezegd: ik ga mee, ren hun soldaten. Kankercellen hebben een maar wanneer ik stop als rector, dan laat ik Loodzwaar schild, de zogeheten lymfocyten kunnen daar me volledig onderzoeken. Negen maanden De behandeling zelf is loodzwaar. niet door. Om dat schild te verwijderen heeft later was het zover. Ik had in september 2016 Paul De Knop: “Ik voel soms verschrikkelijke men immuuntherapie ontwikkeld. Dat zijn een fantastisch afscheidsfeest gekregen, kou, ook al is het warm in de kamer. Op zulke baxters die je om de drie weken toegediend ging daarna een week met vakantie en toen momenten heb je echt een hekel aan jezelf. krijgt en die dat schild van de kankercellen ik terug was, liet ik me grondig onderzoeken, Maar ik heb die halen, zodat het onder meer door onze dermatoloog Jan “Ik relativeer het ook allemaal. Ik eerste reeks bebloed de kankerGutermuth. Ik zei hem dat ik eigenlijk nergens word 64 jaar dit jaar, ik heb een handelingen goed cellen kan gaan een probleem zag, behalve misschien een fantastisch leven achter de rug mocht doorstaan. Een opsporen. Door klein vlekje op mijn kuit. Het jeukte soms, en het toch zover komen.” jaar geleden ging mijn leukemie heb als ik eraan krabde begon het een beetje te ik zelfs nog naar ik te weinig lymbloeden, maar het leek me verder onschuldig. Corsica, samen met focyten. Daarom De dermatoloog heeft het voor alle zekerheid mijn hematoloog Rik Schots die ik persoonlijk bestond mijn behandeling uit twee zaken. weggesneden en naar het labo gestuurd. goed ken en enkele andere vrienden. We reIk kreeg via een baxter het product Prembo En tien dagen later zei hij: we moeten er de den de ronde van Corsica. Je had me moeten toegediend om dat schild weg te halen. Maar oncoloog bij halen.” zien. Bij 38 graden fietste ik rond in een soort parallel werd een heel experimentele behanboerka: lange kleren, een pet met flappen en deling gestart. Ons UZ Brussel is hier echt Melanoomcellen een gezichtsbeschermer om absoluut de zon een pionier in. Bart Neyns en Kris Tielemans Het verwijderde vlekje op de kuit bleek te mijden. Maar net voor we vertrokken had hebben de toelating om dat onderzoek te melanoomcellen te bevatten. Het was nodig de kinesist twee verdikkingen gevoeld in mijn doen. Je ligt zes uur aan een centrifuge. Men om de plek breder en dieper uit te snijden en Op de vijfde verdieping van het rectoraatsgebouw hebben we afgesproken met Paul De Knop in het ruime kantoor van VUB-voorzitter Eddy Van Gelder, die er die dag niet is. Zijn ziekte is iets waar hij met anderen heel open en gedetailleerd over praat. Hij geeft ons zelfs een overzicht op papier van alle behandelingen die hij heeft ondergaan. Het begon toen zijn rectorschap eindigde.

HENRI HERFST 2018

"Ik wou de VUB aan de top van de wereld brengen, letterlijk. Bij de testen stelde men leukemie vast." lies. In Corsica zei een van mijn vrienden: jij kan niet ziek zijn, zoals jij fietst! Na Corsica ga ik onder de CT-scanner en patat…opnieuw uitzaaiingen. Bart Neyns opperde dat we misschien te vroeg gestopt waren met de immuuntherapie en dat we ze opnieuw konden opstarten. Hij wou wel dat ik eerst de oncologisch chirurgen zou zien. Het protocol zegt immers dat je eerst moet uitruimen en dat had ik de eerste keer geweigerd. Toen ik opperde om opnieuw met de immuuntherapie te starten, zeiden de chirurgen me vlakaf dat ik met mijn leven aan het spelen zou zijn als ik deze keer de ingreep weer weigerde. Bart Neyns van zijn kant zei dat hij met de immuuntherapie geen garantie kon geven en dat de nieuwe uitzaaiingen uiteraard geen pluspunt vormden. Ik was er geen voorstander van, maar heb toch groen licht gegeven voor een uitruiming. Ze hebben alle klieren weggehaald. Deze keer kwam er goed nieuws. Er wer-

den geen kankercellen aangetroffen in de als van de operatie. En in september vorig uitgeruimde klieren. Sindsdien kamp ik wel jaar - ramp boven ramp - werden in de lies met tal van problemen als gevolg van deze terug twee klieren gevonden, terwijl alles was uitruiming. weggehaald. Je kan nooit garanderen dat er Mijn lymfevocht of lichaamsvocht kan niet geen klein stukje achterblijft, dat dan opnieuw meer weg uit mijn been. Ik heb een korset begint te groeien. Goed, ze haalden de twee van mijn tenen tot mijn lies, een korset dat klieren opnieuw weg, stuurden ze naar het druk geeft. Ik krijg labo en daar zien ook twee tot drie ze dat er kanker “Wat is dat, rusten? Is dat met je benen keer per week zit. Shit, wat nu? omhoog liggen?” lymfedrainage. Eerst paniek, en Tussendoor ben dan beslissen de ik ook nog op de oncoloog, de chirurspoed terechtgekomen met een longembolie. gen en de radiotherapeut om voor 25 sessies Een gevolg van de operatie, maar ik was er radiotherapie in die lies te gaan. Ik heb dus toen echt bijna geweest. In het ziekenhuis eigenlijk het hele parcours afgelegd, maar in kon ik niet meer ademen en ik hoorde de dokomgekeerde richting.” ters nog zeggen: we zijn hem kwijt. Gelukkig Paul De Knop verdraagt de radiotherapie goed, heb ik sportlongen en een sporthart en heb ik alleen raakt zijn huid erdoor verbrand en sindshet overleefd. dien heeft hij constant pijn. Ondertussen is ook Maar ik heb dus wel voortdurend nevende immuuntherapie hervat en in april, enkele werkingen van zowel de immuuntherapie HENRI HERFST 2018

HOOFDARTIKEL

vermoeidheid en misselijkheid zal optreden, evenals huidirritatie en andere neveneffecten.” Hard werken Intussen blijft de gewezen rector bijzonder actief. Hij volgt nog altijd de grote infrastructuurprojecten op zoals de nieuwe universitaire wijk Usquare en het Learning & Innovation Center. Het nieuwe zwembad maakte daar ook deel van uit, maar dat is in het voorjaar onder grote publieke belangstelling - geopend. Heeft hij er dan nooit aan gedacht een versnelling lager te schakelen? Paul De Knop: “Eén. Ik heb mij nooit ziek gevoeld. Ik geloofde het eerst niet. Nu wel ja, omdat ik pijn voel en vermoeid ben, zaken die ik nooit gekend heb. Ik begon vroeger altijd om halfzeven te werken en ik eindigde om elf uur ‘s avonds, zeven dagen op zeven. Ik was nooit vermoeid. Maar toen ik onlangs ging fietsen met een vriend heeft hij mij moeten duwen. Ze zeiden: neem een elektrische fiets. Dat komt zwaar aan. Als heel je leven fysiek gericht is geweest en plots krijg je te horen dat je ziek bent, ja dan word je opstandig. Door de pijn “Ik heb een fantastische entourage van familie en vrienden. Dat is zeker een steun.” voel ik me misselijk en ik weet dat mijn been nooit meer in orde zal komen. Door de pijn maanden voor dit gesprek, lichtten bij een gevleugelde woorden van de legendarische kun je ook niet slapen en dan begin je na te controle in de PET-CT-scanner twee punten op: Brusselse voetbaltrainer Raymond Goethals: denken. Niet alleen je lichaam krijgt klappen, een in de keelbasis en een op de ruggengraat. Nie zievere… Speile! maar ook je moraal. Mijn kinderen hebben Paul De Knop: “De dokters willen op veilig het er moeilijk mee. Ik ben altijd een vechter spelen en halen de nodule aan de keelbasis Eind augustus ziet het er alweer beter uit. geweest, ik heb altijd hard gewerkt. Voor ik weg. Goed nieuws, het bevat geen kankercelPaul De Knop:“Na enkele moeilijke maanrector werd, was ik prof, decaan én kabinetschef (bij toenmalig minister van Sport Bert len. Aan de ruggengraat kunnen ze moeilijk den van zware combinatietherapie en dito Anciaux, nvdr). En ik heb twaalf jaar doceren in aan, maar ze hopen dat het negatief is aannevenverschijnselen (huiduitslag, koorts, Nederland gecombineerd met de VUB én met gezien ook de keel negatief was.” vermoeidheid, eetlustverlies, misselijkheid, …) het voorzitterschap en een enkelbreuk van het GO!. Geen Paul De Knop vertelt het allemaal rustig, alsof erbovenop heb ik “Ik mis de sport. Alleen skiën kan ik uitdaging was te het over iemand anders gaat. Maar het lijkt vandaag (eindenog behoorlijk, dat gaat immers naar groot. een lijdensweg zonder einde. lijk!) goed nieuws beneden.” Paul De Knop: “Ik krijg ook nog eens glaucoom Twee. Ik doe mijn gekregen. De aan mijn ogen door de therapie. Ja, ze besluiwerk graag en ben opeenvolging en ten met de laser gaatjes te maken. Hop, nu dat de VUB en het UZ combinatie van weer… Maar goed, het is allemaal niet zo erg Brussel dankbaar dat ik me nog met enkele dendritische cellen, immunotherapie en doelen normaal gezien heb ik maandag de laatste mooie projecten mag bezighouden. gerichte therapie blijkt effectief te werken! Alle En plots sta je dan voor een heel andere immuunsessie. Maar eerst is er een bloedonmetastasen zijn verdwenen. Het was zoeken derzoek en nog eens een PET-CT-scan.” uitdaging. Meneer, ge moet rusten. Maar wat naar de juiste verhouding die sterk genoeg is dat, rusten? Ik weet het nog niet hoor. Is dat moest zijn om de metastasen aan te pakken, Slecht nieuws met je benen omhoog liggen? en anderzijds de zware neveneffecten tot een Maar het is waar, de oncologie, de radiotheEnkele dagen na dit interview zal Paul De draaglijk niveau te brengen”, schrijft hij in een rapie… dat is verschrikkelijk. De mensen die Knop laten weten dat hij slecht nieuws heeft e-mail aan vrienden en sympathisanten. Hij voegt er wel aan toe dat de therapieën je daar ziet, zien er soms vreselijk uit. De helft gekregen. Op zeven plekken zijn er uitzaainog minimum één jaar moeten voortgezet van de schedelpan weg en zo. Die mensen ingen vastgesteld. Een bijkomende zware worden. “Dit wil zeggen dat er al die tijd veel komen daar moedeloos aan. Ik zit daar met therapie is nodig. Maar hij besluit met de

HENRI HERFST 2018

mijn dossiers en ik telefoneer er lustig op los. Ze noemen mij daar de vrolijke noot. Maar de mensen die er werken zijn zo vriendelijk. Ik heb ze een doos chocolade gegeven en een kaartje waarop ik geschreven had dat ik dankzij hun professionele houding en vriendelijkheid hier dagelijks met (bijna heel veel) plezier kwam. Ik probeer het allemaal positief op te vatten. Mensen zeggen me vaak dat ik er goed uitzie. Ik zeg dan: dat weet je toch niet. Je ziet maar een stuk van mij. Ik voel me soms rotmisselijk. Maar ik heb mijn haar niet verloren. Dat is nog altijd waar mensen kanker mee associëren hé, met haarverlies.” Relativeren “Ik relativeer het ook allemaal. Als ik zie hoeveel kinderen kanker hebben. Een oud-studente van ons is skimonitrice, ze leeft met haar man in de bergen in gezonde lucht. Hun tweede kindje is gestorven aan kanker, een kindje van twee jaar. Dan denk je: ga ik beginnen klagen? Ik word 64 jaar dit jaar, ik heb een fantastisch leven achter de rug mocht het toch zover komen. Ik ben geen fatalist. Waar ik wel mee speel is de gedachte dat de fout eigenlijk bij mij ligt. Ik had mij in mijn kinderjaren beter moeten beschermen tegen de zon en me veel vroeger moeten laten onderzoeken. Ik had maar eens wat tijd moeten vrijmaken in de loop van de acht jaar dat ik rector was, om naar een dermatoloog te gaan. Ik zeg nu tegen iedereen: eigenlijk moet je twee keer per jaar gaan. Een half uur om de zes maanden, dat is alles. Als ze zo’n vlekje vroeg vaststellen, dan kunnen ze dat operatief weghalen en is daarmee de kous af. Maar bij mij was het al uitgezaaid. Een mens zou twee keer moeten leven, waarvan een keer om al je stommiteiten recht te zetten. En ik ben ook heel dankbaar dat ik hier aan de VUB en het UZ Brussel zit. Ik zit bij artsen die tot de top van West-Europa behoren. En ik ben ook blij dat het nu gebeurt. Vijf tot tien jaar geleden was ik een vogel voor de kat geweest. Nu hebben ze nieuwe experimentele behandelingen ontwikkeld die werken. En ik ben ook blij dat ik een goede fysieke conditie heb. En bovenal: een fantastische entourage van familie en vrienden. Je hebt verschillende soorten mensen he. Je hebt er die niet durven vragen hoe het is. Je hebt er anderen die je elke week bellen. Maar ik voel: de mensen zijn

IMMUNOTHERAPY PIONEERS ADVANCE TO NEXT HURDLE Linda A. Thompson A VUB spin-off company has made another small but important step on the road towards successful treatment of skin cancer. Melanomas kill approximately 400 people in Belgium every year; diagnoses have mushroomed in Caucasian populations in recent years due to increased levels of exposure to sun. Founded by professor Kris Thielemans in 2013, eTheRNA specialises in immunotherapy, a treatment that aims to jumpstart the human immune system and induce it to attack the cancer cells in a patient’s body. Results from the company’s first round of clinical trials were promising – the 10 patients who participated in the trial were able to tolerate its TriMix drug and showed no dangerous side-effects. TriMix was developed in the Laboratory for Molecular and Cellular Therapy headed by Thielemans, with professor Bart Neyns from the Brussels University Hospital. The next step is to increase the drug dosage in a second trial to take place this autumn. This time, the drug will be administered to patients whose tumours have already been surgically removed. A successful trial would see eTheRNA’s TriMix immunotherapy preventing any future spreading of the disease. Thielemans and Neyns have an encouraging track record when it comes to developing immunotherapies. An earlier treatment developed by the two professors and their research teams that combined two immunotherapy drugs succeeded in curing one in five of the patients to whom it was administered. These results were particularly encouraging given that these patients all had advanced forms of skin cancer and were considered to have exhausted all treatment options. eTheRNA Founded by Thielemans as a spin-off from the VUB Laboratory for Molecular and Cellular Therapy, eTheRNA quickly drew interest from investors. The company succeeded in raising €24 million from international venture capital firms in 2016 – one of the biggest financing rounds in Europe for an early-stage biotechnology company that year.

VUB spin-off ETheRNA pakt opnieuw uit met bemoedigende klinische resultaten in haar zoektocht naar een succesvolle immunotherapie voor huidkanker. Deze herfst zal het biotechbedrijf onder de leiding van professor Kris Thielemans aan een tweede klinisch onderzoek beginnen. Ditmaal zal men de dosering van het medicijn TriMix verhogen in de hoop dat dit verdere spreiding van huidkanker tegenhoudt in patiënten bij wie de melanomen reeds chirurgisch werden verwijderd.

HENRI HERFST 2018

HOOFDARTIKEL

ermee begaan. Dat is zeker een steun.” En Paul De Knop is altijd een sportman geweest. Voor zijn kankerbehandeling stormde hij de trappen van het rectoraat meermaals per dag op naar zijn kantoor op de vijfde verdieping. Wie naast hem liep, was doorgaans buiten adem. “Ik mis de sport. Maar pas op, eens de therapie is gestopt, dan gaat dat nog zes maanden in mijn lijf zitten, maar daarna zal ik dat terug kunnen opbouwen. Hopelijk. Maar ja, ik moet geen prestaties meer neerzetten he. Momenteel is het moeilijk. Ga maar eens fietsen als je niet in de zon mag. Je kan in de regen fietsen, maar wie doet dat nu graag? Zwemmen kan ook nog, maar alleen als er niet te veel volk is (wegens het risico op besmettingen!). En in de buitenlucht moet ik gekleed zwemmen, geen zon. Alleen skiën kan ik nog behoorlijk, dat gaat immers naar beneden (lacht). Maar vroeger ging ik te voet naar boven met mijn ski’s.” Even later is Paul De Knop alweer enthousiast aan het vertellen over toekomstprojecten waar hij zijn schouders onder wil zetten, zoals het Green Energy Park op de Brussels Health Campus in Jette. “Optimism is a moral duty.” Het bekende devies van Karl Popper is ook altijd het zijne geweest. Als rector gebruikte hij het citaat vaak in toespraken. Slechts weinig mensen hebben het zo treffend in de praktijk gebracht als Paul tijdens zijn lange, moeizame maar nooit hopeloze strijd tegen zijn ziekte. — H

HET VUB/UZB PAUL DE KNOP FONDS VOOR IMMUNOTHERAPIE “We gaan ervoor, er komt een fundraisingdiner op 8 december. En de burgemeester van Brussel neemt de eretafel.” Paul De Knop heeft voor de zomer nog grootse plannen met het fonds dat zijn naam draagt. De aanleiding voor het Fonds Paul De Knop ligt enigszins voor de hand. “Ik ben in behandeling bij dokter Bart Neyns, ik heb gezien wat die man doet. Hij staat aan de top van West-Europa voor zowel het klinische onderzoek als de klinische toepassingen. Maar met meer geld kan er natuurlijk nog meer gebeuren.” Nu zit immuuntherapie nog in een experimentele fase. “Iemand met uitgezaaide melanoomkanker heeft volgens de statistieken een levensverwachting van zes maanden tot een jaar. Er is veel verbeterd met de nieuwe therapieën maar een genezing is voor de meeste patiënten nog steeds niet mogelijk. En België heeft een probleem met huidkanker. Melanoomkanker is een van de meest stijgende vormen van kanker. De grootste boosdoener is de blootstelling aan de zon tijdens de jeugdjaren. En dan vooral bij lichte haar- en huidtypes.” Paul De Knop heeft de voorbije maanden geld bij elkaar gezocht om een toestel van Duitse makelij te kopen. Het toestel maakt het mogelijk om in een volledig gesloten circuit op een nauwkeurige wijze heel specifieke celtypes uit de witte bloedcellen te halen. Eerst moeten deze witte bloedcellen worden geïsoleerd tijdens een leukaferese. Dit toestel werkt sneller en veiliger dan wat er nu voorhanden is. Het stelt het onderzoeksteam in staat om op de meest moderne en meest veilige wijze de specifieke dendritische cellen uit het bloed te isoleren die ze nu gebruiken om de kankers te bestrijden die onvoldoende reageren op de reeds beschikbare medicijnen. En doordat het nieuwe toestel ook de capaciteit opdrijft, kunnen meer patiënten een behandeling krijgen.” Het bedrag van € 160.000 heeft Paul De Knop vrij snel bij elkaar gekregen.

CIJFERS Melanoom komt veel minder vaak voor dan de andere huidkankers, maar kan wel veel ernstiger zijn.

2.828 NIEUWE GEVALLEN van kwaadaardig

melanomen (8%)

As rector of VUB, Paul De Knop became accustomed to tackling serious obstacles. After all, he was the one who planted the university’s flag at the summit of Mount Everest. But these challenges pale in comparison to the battle he now faces: against metastatic melanoma. Recent developments in immunotherapy by experts at VUB have given him hope that he can overcome this life-or-death challenge, and a new foundation established in his name is raising vital funds to support both patients and research.

HENRI HERFST 2018

400 STERFGEVALLEN per jaar

Bron: Stichting Kankerregister - 2015

RESULTATEN IMMUNOTHERAPIE Overlevingspercentage na 3 jaar

45% Algemeen Bron: prof. Bart Neyns

melanoom in 2015 in België

andere huidkankers

70% Met beste formule

Behandeling kan gestopt worden en het normale leven kan hervat worden (25%)

KOSTENPLAATJE 1. Het klinisch onderzoek De immunotherapie bestaat uit 3 delen:  Lichaamseigen dendritische celtherapie: bepaalde immuuncellen (dendritische cellen die BDCA1 uitdrukken) uit het bloed van de patiënt worden opgezuiverd en nadien weer ingespoten in de tumor. Deze isolatie wordt uitgevoerd door het Prodigy toestel en kost € 10.000 per patiënt.  Immune checkpoint blokkade (antilichaamtherapie): T-cellen (= de soldaten van ons immuunsysteem die de kankercellen kunnen vernietigen) zijn veelal onderdrukt in de tumoromgeving en hebben een negatief signaal gekregen om de kankercellen niet meer aan te vallen. Immune checkpoint blokkade zijn antilichamen (Ipililumab en Nivolumab) die de T-cellen weer gaan wakker maken. Deze antilichamen worden dan ook samen met de dendritische cellen bij de patiënt ingespoten.

The VUB/UZB Paul De Knop Foundation for immunotherapy In March, Paul De Knop and the VUB Foundation began raising funds to buy a Prodigy device, which augments specific immune cells in the patient’s blood. The Foundation quickly raised a total of €160,000 via 120 donations, from alumni and from Paul’s own network, a donation from the Scientific Support Foundation and the release of a legacy aimed at cancer research.

Support THE VUB-UZB PAUL

DE KNOP FOUNDATION with a donation on account number BE51 0013 6779 3562 with the message GIFTFO2 Paul De Knop Fonds.

Ipilimumab antilichaam: 1x € 450 Nivolumab € 640 per 8w 12 behandelingen

 oncolytische virustherapie: T-VEC, een oncolytisch Herpes Simplex-1 afgeleid virus dat zich enkel in melanoomcellen vermenigvuldigt. Het wordt door de producent kostenloos ter beschikking gesteld van het onderzoek waarbij het samen met dendritische cellen in de tumor wordt geïnjecteerd. 2. Fundamenteel onderzoek Het team van prof. Vanginderachter & Damya Laoui wil nagaan welke cellen er zich precies in tumoren bevinden, en welke genen uitgedrukt worden door alle individuele cellen in tumoren. Men kan dit doen bij verschillende types patiënten , onbehandeld of na verschillende vormen van therapie. Het zou een gedetailleerd inzicht geven in de complexiteit van de tumoren en het effect van de therapie. De techniek om dit te verwezenlijken is revolutionair en heet single-cell RNA-sequencing. Kostprijs: ca. € 12.000 voor 1 staal. Men moet voldoende patiënten screenen om tot goede conclusies te komen, zodat dit onderzoek al snel verschillende tienduizenden euro’s kost.

Prof. Bart Neyns en team: vlnr Julia Katharina Schwarze, Bart Neyns, Gil Awada en Ivan Van Riet

HENRI HERFST 2018

VUB DIGEST

UZ Brussel starts sports and diabetes pilot project UZ Brussel has noticed a rise in the number of children with Type 1 diabetes in Brussels. To improve the health of these children and reduce their social isolation, the hospital’s children's diabetes team will start a travelling programme in October. Adding some exercise to the children’s daily routine will help improve the body’s insulin sensitivity and avoid further complications in the long term. vubtoday.be/diabetes-pilootproject

Joint chair on circular economy launched On 13 September, VUB and ULB launched a chair called ‘Transitioning Belgian Companies into Circularity.’ Mobility specialist Cathy Macharis was appointed chairholder alongside ULB bio-engineer Wouter Achten. Macharis and Achten want to develop a multidimensional evaluation model for the possibilities that circular enterprises offer. Three seminars will be organised to present the project and the studied instruments. vubtoday.be/leerstoel-circulaire-economie Watch the Bruzz video

New wildlife has been spotted on the campus recently. Storks appeared in large numbers on the VUB campus during the summer, while Bart Van Camp, moth expert at conservation organisation Natuurpunt, discovered a new species of moth: the Gelachia Sestertiella, which had never been seen in the Benelux before. No fewer than 110 varieties of moths can be found on the VUB campuses. These sightings highlight the biodiversity of the campuses, partly the result of VUB’s environmental policy of not using pesticides. vubtoday.be/nachtvlinder Reaction from the VUB community on this wildlife spectacle:

The start of the academic year On 25 September, VUB opened the academic year at Bozar. Students and academics cycled with rector Caroline Pauwels from the campus to the venue. Various lectures on the central theme of the opening, the Beauty of Science, took place alongside artistic interventions and the rector’s opening speech. The festivities continued with a spectacular open-air festival at the Warande park in the heart of Brussels, as part of weKONEKT.brussels. By the end of September, there were 1,500 new student registrations, an increase of 8%. The two new English-language study programmes, a bachelor in business economics and a postgraduate diploma in media economics, are doing well. Three weeks after the start of registrations, 58 students had enrolled in the bachelor programme. vubtoday.be/academische-opening

Boxing for inclusion Women of the VUB took up their boxing gloves on 11 September, when Anne Tjondall, a Norwegian doctor in sociology and visiting research fellow at VUB, organised a free boxing class in which rector Caroline Pauwels participated. Tjondall, a former national boxing champion, studies the inclusion and exclusion of girls boxing in urban environments. In Brussels, she is conducting her research at the Brussels Boxing Academy in Molenbeek. Watch the documentary on her work: vubtoday/bokslessen

New vice-rector and new assignment holder The Board of Directors of VUB announced on 12 September the nomination of Prof Romain Meeusen as the new Vice-Rector International Relations, and Prof Luk Van Langenhove as the first Assignment Holder for International Institutions and Networking. Van Langenhove will be responsible for coordinating VUB’s existing international institutes as well as the university’s participation in international networks, responding to the call by French president Emmanuel Macron to form a European University Network. vubtoday/new-vice-rector-and-new-assignment-holder

HENRI HERFST 2018

Prof Romain Meeusen

Prof Luk Van Langenhove

VUB DIGEST

M=M building m e a r B M= The rectorate building renovated and renamed

VUB Social FOLLUW US @VUBRUSSEL

“Man makes walls, walls make man.” This plea for architecture that makes a positive contribution to the liberation of man is a quote by Renaat Braem, architect of the VUB rectorate building in the 1970s. With its striking ellipsis-shaped building, known prosaically as M or the cigar, Braem created an iconic building, in which he integrated the emblem of VUB as a free university in the reliefs of the concrete canopy as well as in the fantastic murals inside. Restoration works on this iconic building are currently being prepared. The first phase of the renovation will be completed in VUB’s 50th anniversary year, in 20192020. In honour of the architect, the building already received its new name: The Braem building. More information on the restauration, the current exhibition and the visiting tours on vubtoday.be/rectorate-building or email braem@vub.be

Cyclocross on campus! Save the date! On Sunday 6 January, the cyclocross peloton comes to the capital for a brand-new cross: the Brussels Universities Cyclocross. On the campuses of both ULB and VUB, the seventh stage of the DVV Insurance Trophy takes place vubtoday.be/veldrit HENRI HERFST 2018

HENRI HERFST 2018

DNA VAN DE VUB

“Voor mij is de cirkel nu rond” Goed een jaar geleden ging Kathleen Coessens aan de slag als de nieuwe directeur van het Koninklijk Conservatorium Brussel (KCB), een van de Schools of Arts van de Erasmushogeschool Brussel. “Reflectie, openheid en uitstraling, daar is het me op wat langere termijn om te doen.” Tekst Filip Michiels / Foto Saskia Vanderstichele

Het vervallen, haast aftands ogende KCB-gebouw staat tegenwoordig letterlijk in de steigers, maar toch was het een beetje thuiskomen voor Kathleen Coessens. Ooit studeerde ze hier zelf piano en kamermuziek, waarna ze filosofie, sociologie en psychologie ging studeren.

Doordat ik ook steeds vaker doctoraatsstudenten in de kunsten mocht begeleiden, zag ik ook dat zij vaak een echt academische achtergrond misten. Toen er hier een vacature vrijkwam voor een opleidingshoofd muziek en ik besliste me daarvoor kandidaat te stellen, verklaarde iedereen me zowat voor gek.”

“Intussen gaf ik zelf ook al enkele jaren les aan de muziekacademie, maar op een mooie dag kreeg ik telefoon van Jean-Paul Van Bendeghem. Of ik geen interesse had om wetenschappelijk onderzoek te komen doen in het Centrum voor Logica en Wetenschapsfilosofie? Daar heb ik uiteindelijk zeventien jaar gewerkt, en ik heb er ook mijn doctoraat behaald. Toen de kunstopleidingen later geacademiseerd werden, ben ik mijn onderzoeksjob gaan combineren met artistiek onderzoek aan verschillende conservatoria.”

Als je zeventien jaar onderzoek doet, is dat eerder een stap terug, zoiets?

De kruisbestuiving tussen enerzijds de artistieke kennis en anderzijds het filosofisch onderzoek loopt als een rode draad door uw carrière. “Het was en is vooral een heel rijke ervaring. De meeste musici die op academisch niveau gaan studeren, kiezen dan voor musicologie. Dat is een behoorlijk theoretische opleiding. Ik heb het altijd graag wat breder gezien, met ruime aandacht ook voor het filosofische denkkader en de biotoop waarbinnen je leeft en opgroeit.

product komt. Wetenschap is anno 2018 veel meer expertise-gericht geworden, maar bij kunst moet je sowieso ook altijd met het lichamelijke en zintuiglijke rekening blijven houden.”

Hier spreekt iemand voor wie de muziek toch altijd een beetje de eerste liefde gebleven is?

“Dat klopt helemaal, denk ik. Ik ben me daarom ook meer gaan toeleggen op artistiek on“Voor mij is de cirkel nu vooral rond. Hoe wil derzoek, waar men in de Belgische conservaen kan ik de rijke ervaring die ik de voorbije toria en kunsthogescholen pas goed tien jaar jaren in die verschillende milieus en ondergeledaen volop mee gestart is, maar we zijn zoeksdomeinen heb opgedaan nu doorgeop dat vlak echt wel nog zoekende. Met mijn ven aan een dubbele achtergrond volgende genekan ik daar wel een “Ik ben er absoluut van overtuigd ratie? Ik ben hier interessante bijdrage dat hard wetenschappelijk ooit als student leveren, lijkt me.” onderbouwde analyses meer dan vertrokken met ooit nood hebben aan een breder, Puur mijn eigen grote menselijk perspectief.” maatschappelijk vragen, ben Kathleen Coessens bekeken stelden vervolgens ook we de voorbije filosofie gaan jaren ook studeren en krijg een continue nu de kans om verschuiving vast in de richting artistiek onderzoek veel meer in te bedden in van ‘harde’, factuele kennis, die de curricula. Elk artistiek onderzoek is heel uniek en individueel, maar dit betekent niet dat je op basis van wetenschappelijke studies en ervaring geen argumentatie kan ontwikkelen waarom jij nu tot dat bepaald artistiek

“Ik wil dit conservatorium vooral veel meer uitstraling geven. Ik wil ook veel meer samenwerking en interactie met de andere grote culturele actoren hier in Brussel, van Bozar tot Flagey."

sterk aan belang won ten nadele van de eerder zachte kennis. Ervaart u dit hier nu ook, als directeur?

“Als ik mijn studenten de vraag stel wat in hun ogen maatschappelijk nu het sterkst geapHENRI HERFST 2018

DNA VAN DE VUB

precieerd wordt, een diploma van ingenieur of dat van musicus, dan stel ik inderdaad eenzelfde trend vast. Maar tegelijk ben ik er absoluut van overtuigd dat die kwantitieve, hard wetenschappelijk onderbouwde kennis en analyses die anno 2018 zo belangrijk zijn ook meer dan ooit nood hebben aan een breder, menselijk perspectief. Daar staat tegenover dat men hier, nog voor ik hier als afdelingshoofd, en nu ook als directeur, aan de slag was, al de keuze gemaakt had voor het zogenaamde Brussels model. Dit model werd uitgewerkt met aan de ene kant van de tafel de kunstenaars en aan de overzijde de academici. Aanvankelijk zorgde dat voor een behoorlijk heftig debat: hoe moet zo’n doctoraat in de kunsten er nu precies uitzien? Het uitgangspunt is nu dat een onderzoek een bepaalde discipline - en dus ook de kunst en de kunstenaar - altijd vooruit moet helpen. Ergens was het wellicht ook een voordeel dat de universiteit zelf nooit een musicologische opleiding gehad heeft, waardoor de kunstenaars hun stempel hebben kunnen drukken op dit debat. Vandaag plukken zowel het conservatorium en het RITCS enerzijds als

de universiteit anderzijds daar de vruchten van. Ik durf te stellen dat onze doctorandi hier vandaag niet enkel een grote bijdrage leveren aan hun specifieke artistieke domein, maar tegelijk ook volgende onderzoekers of andere experts de nodige wetenschappelijke inzichten geven in het hele onderzoeksproces.”

Wat mist u hier van uw werk aan de VUB? (denkt lang na) “Misschien wel vooral de onderzoekscontext tussen gelijken. Wetenschapsfilosofie heeft op dat vlak al een traditie die meer dan honderd jaar teruggaat, met het steeds opnieuw in vraag stellen van het objectiveren van de wetenschap.”

Wat wordt dan uw grootste uitdaging? “Ik wil dit conservatorium vooral veel meer uitstraling geven. Ik wil ook veel meer samenwerking en interactie met de andere grote culturele actoren hier in Brussel, van Bozar tot Flagey. Ik denk dat we daarmee ook onze eigen studenten een groot cadeau zouden doen.” ― H

‘The circle is complete’ A year ago, Kathleen Coessens began work as the new director of the Royal Conservatory of Brussels, one of the Schools of Arts of Erasmushogeschool Brussel. She once studied piano and chamber music here herself. After studying philosophy, sociology and psychology at VUB, she spent 17 years as a scientist at the VUB Centre for Logic and Philosophy of Science. Her main aim as director is to give the conservatory wider appeal and she will put more emphasis on collaboration and interaction with the other major cultural players in Brussels, such as Bozar and Flagey.

HENRI HERFST 2018

“OOK WIJ VOELEN ALMAAR MEER DE KAASSCHAAF” Het KCB bestaat net geen 200 jaar en telt vandaag zowat 600 studenten, waarvan er zowat 450 de opleiding muziek volgen. Daarnaast is er ook nog een florerende opleiding musical én de specifieke lerarenopleiding. “De financiering blijft tot vandaag een bijzonder heikel punt,” geeft directeur Kathleen Coessens aan. “Wij proberen onze docenten niet te overbelasten met lesuren, zodat ze voldoende artistieke vrijheid behouden. In praktijk komt dit neer op maximaal 14 uur effectief lesgeven per week voor een voltijdse opdracht, met daarnaast uiteraard de lesvoorbereiding, de examens, de concerten, noem maar op. In Gent zit een voltijds docent bijvoorbeeld nu al aan 20 uren les per week. We voelen stilaan ook wel de kaasschaaf, waardoor we het vandaag bijvoorbeeld met 15 procent minder financiering moeten stellen. Het wordt dus almaar lastiger om onze aanpak aan te houden.” www.kcb.be

COLUMN. DIE FRÖHLICHE WISSENSCHAFT. DE ACHTERKANT VAN HET WETENSCHAPSBEDRIJF

De s tussen komisch en kosmisch

Stephen, de natuurkundige in een rolstoel, is reeds een half jaar niet meer. Zijn stoffelijk overschot verblijft thans nabij de newtoniaanse knekels. Tot sterrenstof is hij nog niet wedergekeerd – daarop is het meer dan vier miljard jaar wachten: tot de zon opzwelt, de aarde verzengt en ons aller atomen zich weer met het interstellaire medium vermengen. Dat is een zekerheid die in de sterren staat geschreven. De astrofysische annalen vermelden reeds Stephens wetenschappelijke legaat: stralende zwarte gaten en imaginaire tijd. Ook Stephens populariseringsinitiatief is astronomisch groot: interviews in blootbladen en boeken in de luchthaventerminal. De heilige Hawking is nu al een voorbeeld voor alle wetenschappers. Hoezo ‘heilig’? Stephen kon als mens én wetenschapsmens heerlijk met zichzelf lachen. Sla er ‘My brief history’ maar op na. Op de campus van Trinity achtte hij zich de piloot van een bolide en reed hij weleens vaker een onachtzame van het voetpad. Een lolbroek – al kon je zijn grappen soms van lichtjaren ver zien aankomen. Het klinkt contradictoir, maar deze

de meest complexe fenomenen en slagen er ook dikwijls in – fascinerend tot wat we in staat zijn – tot enige jaren later vaak onze conclusies worden herzien. Het is Stephen meermaals overkomen. Niet getreurd, relativeren en opnieuw beginnen. Zoals de clown die keer op keer valt en telkens weer zijn queeste voortzet. Dat heeft iets komisch, met momenten tragikomisch. Er is echter geen circus zonder clown. De clown kent zijn lot en weet wat hij waard is. Sub specie mortis.

COLUMN levenslang stervende man wist te genieten en ten volle te leven. Wat we inderdaad dreigen te vergeten – nochtans Stephens belangrijkste les voor zijn academische nageslacht – was naast zijn zin voor relativiteit zijn relativisme. De zoektocht naar kennis verdedigen we als een serieuze zaak. Maar moeten we onszelf steeds zo serieus nemen? We zoeken naar verklaringen voor

GUSTAAF CORNELIS - Professor wetenschapsfilosofie - Docent wetenschapsethiek - Wat denkt Gustaaf Cornelis over de achterkant van het wetenschapsbedrijf? Ervaar het op vubtoday.be/ gustaaf-cornelis

De homo academicus is sapiens én ludens: wij allen denken én spelen. In hoeverre is heel onze wetenschappelijke bedrijvigheid niet een zoveelste spel? Zijn we niet voortdurend aan het schaken in FWO- en andere expertenpanels? Gelijken faculteitsraden niet dikwijls op mens-erger-je-niet? Komt de wisselwerking tussen auteur en referee niet neer op een spelletje Mastermind? Wat we wezenlijk doen is kosmisch en toch vertoont het tal van komische trekken. En die s die het verband legt? Uiteindelijk is het de s van sterven. Relativeren, dus. — H

HENRI HENRIHERFST HERFST2018 2018

WEKONEKT.BRUSSELS. DE STAD IS DE TOEKOMST

Een wetenschapsbad van een jaar Het GO! atheneum Etterbeek, Scholengroep Brussel en de VUB begonnen dit schooljaar met een zevende jaar Bijzondere wetenschappelijke vorming. Met onder meer zestien uur wiskunde per week bereidt het scholieren voor op een wetenschappelijke opleiding op hoger niveau. Tekst Raoul De Groote / Foto Bas Bogaerts

Drie september. Op de campus verzamelt een bont allegaartje leerlingen voor de eerste lesdag van het zevende jaar Bijzondere wetenschappelijke vorming. Iedereen heeft een andere achtergrond, maar hetzelfde doel: een jaar lang de basiskennis in wiskunde, chemie, fysica en academisch Nederlands bijspijkeren, om daarna een wetenschappelijke richting op universitair niveau te kunnen volgen. Houda Kassou is een van de leerlingen. Zij doorliep haar middelbare school in het Hoofdstedelijk Atheneum Karel Buls, begon daarna aan de richting biomedische wetenschappen, maar besloot na een jaar om terug te schakelen naar dit zevende jaar. Houda: “Ik volgde biomedische wetenschappen voor de vrijstellingen die ik kon verkrijgen bij geneeskunde, mijn droomopleiding. Maar het aantal herexamens in de biomedische wetenschappen maakte mij onzeker. Na lang wikken en wegen koos ik voor het zevende jaar ASO om mijn tekorten bij te benen. Ik zie het zevende jaar ASO als een stap terug om nadien twee grote stappen voorwaarts te maken. Het zevende jaar ASO lijkt mij geschikt omdat de examenvragen geneeskunde uitgebreid aan bod komen. Met zestien uren wiskunde per week kun je spreken van een sterke basis. Ik denk dat het vooral handig is voor studenten met een achterstand in de wetenschappelijke vakken of studenten die een ‘foute’ keuze hebben gemaakt. Je begint van nul. In mijn geval zal het mijn kennis opkrikken en mijn zelfvertrouwen goed doen.”

HENRI HERFST 2018

Camila Lakhouit heeft een driejarige opleiding vroedkunde achter de rug, kreeg door haar stages de smaak te pakken en wil nu geneeskunde studeren. Camila: “Ik heb me pas vanmorgen ingeschreven. Aanvankelijk wou ik mij inschrijven aan de VUB, maar toen ik vertelde dat ik naar een voorbereidingsjaar voor de opleiding geneeskunde zocht wees men mij door naar dit zevende jaar. Daar ben ik best blij om. Ook qua afstand is de campus heel praktisch voor mij. Ik hoop dat de opleiding zal helpen bij het ingangsexamen geneeskunde, wat toch geen makkelijke brok is. Ik weet nog niet welke specialisatie ik nadien wil volgen, ik concentreer me nu even gewoon op het ingangsexamen.” Rafael Lodewijckx bekent meteen dat hij heel nerveus was voor de eerste schooldag. Hij had namelijk schrik dat zijn basis voor wiskunde een struikelblok zou zijn in het zevende jaar ASO. Rafael: “Het valt achteraf bekeken goed mee. Ik ken de groep nu al wat beter, wat mijn zelfvertrouwen opkrikt.” Rafael volgde economie en moderne talen aan het Maria Boodschaplyceum, een opleiding met drie uur wiskunde. “Dat leek mij onvoldoende. Via Bruzz las ik over het zevende jaar aan de VUB en zo ben ik hier terechtgekomen. Ik ben nog niet helemaal zeker wat ik hierna wil studeren, misschien kies ik voor ingenieur. Dankzij deze opleiding heb ik ook nog een jaar extra om na te denken, zonder studiepunten te verliezen.” Voor Nikita Meevis is het zevende jaar weten-

schappen wennen, na een heel praktijkgerichte opleiding. Nikita: “Ik heb paardrijden gedaan, een opleiding waarin je afwisselend halve dagen paardrijdt en schoolloopt. Mijn ouders hebben een manege en boden mij dit aan. Als je aan een veertienjarige vraagt of je wilt paardrijden op school, dan zeg je niet ‘neen’. Ik wil nu verder studeren, een diploma halen, maar ik heb te weinig theorie gehad en ik heb geen zicht op mijn sterke of zwakke punten. Het zevende jaar ASO moet mij helpen uitzoeken of wetenschappen de juiste keuze voor mij is.” Het zevende jaar Bijzondere wetenschappelijke vorming wordt door het GO! atheneum Etterbeek georganiseerd, maar de lessen vinden plaats op de VUB-campus. Zo proeven de studenten al van een universitaire omgeving. Benjamin Hoerée vindt dat prima. Benjamin: “Op onze eerste dag verzamelden we eerst in het GO! atheneum Etterbeek. Ik dacht toen: ‘Ai, ik ben terug in het middelbaar’. Maar toen we hier aankwamen voelde ik toch dat het iets anders was. Deze opleiding zal me goed van pas komen: ik heb in het middelbaar mijn voeten geveegd aan wiskunde. Dit wil ik nu rechtzetten. Ik wil biologie studeren. Met deze opleiding wil ik mijn wiskunde opfrissen.”― H www.kaetterbeek.be/bijzonderewetenschappelijke-vorming-zevende-jaar

WEKONEKT.BRUSSELS. In deze rubriek laten wij initiatieven aan het woord waarbij studenten, docenten en onderzoekers van VUB en ULB hun expertise inzetten om antwoorden te bieden op grootstedelijke, maatschappelijke uitdagingen. Dit keer: de vraag vanuit de maatschappij om STEM-studies te ondersteunen. Vub.ac.be/konekt Camila: "Ik hoop dat de opleiding zal helpen bij het ingangsexamen geneeskunde. Ook qua afstand is de campus heel praktisch voor mij."

Rafael: "Het zevende jaar ASO biedt de mogelijkheid om een jaar jouw basiskennis te verdiepen en geeft jou ook extra tijd om na te denken over de juiste studiekeuze, zonder studiepunten te verliezen."

Benjamin : “Ik heb in het middelbaar mijn voeten geveegd aan wiskunde. Dit wil ik nu rechtzetten. Ik wil biologie studeren.”

Nikita: "Het zevende jaar ASO moet mij helpen uitzoeken of een opleiding in het hoger onderwijs met wetenschappen en wiskunde de juiste keuze is."

Houda: "Ik zie het zevende jaar ASO als een stap terug om nadien twee grote stappen voorwaarts te maken."

XXX

With six hours of maths, four hours of chemistry, four hours of physics plus academic Dutch lessons, students following the seventhyear special scientific education course will have to pay close attention this school year. Twentyone brave souls have signed up for the new initiative organised by Atheneum Etterbeek and VUB. Their motivation? To gain enough knowledge of the ‘hard sciences’ to be able to start a higher education science course by the end of next year. HENRI HERFST 2018

ZOVEEL MEER DAN STUDEREN

Als je hoofd niet helemaal mee wil Tekst Dominique Soenens / Foto Saskia Vanderstichele

Troep.link, zo heet de website waarmee alumni journalistiek Marie Van Oost en Florian Casier iets willen veranderen aan de manier waarop media berichten over jongeren die kampen met een depressie. “De ´frames’ die de media gebruiken zorgen ervoor dat er een stigma op depressie blijft hangen.”

Marie Van Oost en Florian Casier studeerden mij aan. We maakten een website, omdat jongeren via die weg het best te bereiken zijn.” dit jaar af in de manama-opleiding journalistiek en maakten hun thesis over jongeren die kampen met Het resultaat werd depressie en hoe een site, waarin ver“Ik merk in mijn vriendengroep dat schillende jongeren die in de media aan veel mensen het moeilijk hebben, tussen 18 en 28 bod komen. Aanleiangstig en onzeker zijn.” ding was een wedjaar getuigen over Marie Van Oost strijd van de Koning hun depressie en/of Boudewijnstichting negatieve gevoelens waarmee ze voor studenten worstelen. Bedoejournalistiek. “De ling is dat studenten via de site de weg naar Boudewijnstichting maakte een studie waaruit blijkt dat Vlaamse media standaard een hulpverlening vinden, maar ook dat mensen aantal ‘frames’ gebruiken om over depressie uit hun omgeving een beeld krijgen van wat te berichten”, zegt Marie Van Oost. ”Dat zorgt depressie is en hoe je er het best op reageert. ervoor dat er een stigma blijft hangen op depressie. De stichting riep een wedstrijd uit om Voor Marie zit er ook een persoonlijke motivatie achter het project. een zo genuanceerd en deproblematiserend “Ik ben mentaal altijd kwetsbaar geweest. Ik mogelijk journalistiek werk te maken over merk in mijn vriendengroep dat veel mensen geestelijke problemen. Dat sprak Florian en

het moeilijk hebben, angstig en onzeker zijn. Daar wordt zo weinig over gesproken, terwijl zoveel mensen ermee worstelen. Ik wou iets maken waarvan ik dacht ‘als ik dat enkele jaren geleden had gehad, zou dat geholpen hebben.’ En dat is wel gelukt, denk ik.”― H

Troep.link: that’s the name of the website with which journalism graduates Marie Van Oost and Florian Casier want to change how the media covers young people suffering from depression. “The way the media reports on this subject only reinforces the stigma,” says Marie. “We hope our website can be a better alternative.” www.troep.link

HENRI HERFST 2018

“Paardensport is een manier van leven.”

HENRI HERFST 2018

DE DENKPLEK WAAR DENKEN ONZE PROFESSOREN? Foto Saskia Vanderstichele

De denkplek van professor toegepaste wiskunde Dominique Maes is haar paard. “De paardensport is een sport waarin je dicht bij de natuur staat. In je omgang met zulk een groot edel dier moet je je nederig opstellen. Daardoor worden je gedachten even terug op nul gezet. Dit helpt je om dingen te relativeren en zaken klaarder te zien. Je slaagt er dan soms in om een probleem op te lossen waar je de hele dag op hebt zitten broeden. Mijn expertise is statistische biofysica en mijn onderzoek spitst zich momenteel toe op faseovergangen in oplossingen van biologische macromoleculen, proteïnen enz. Deze fundamentele studie is belangrijk voor de medische en farmaceutische industrie. Een van de huidige projecten draait om het vereenvoudigen van het industriële proces om medicatie of pillen te produceren.”― H

The thinking spot of professor in applied mathematics Dominique Maes is her horse.

HENRI HERFST 2018

THINGS WE DISCOVERED

PHOTONICS

PHYSICS

Study shines IceCube unexpected light unlocks the on graphene secrets of cosmic rays

raphene, the two-dimensional version of graphite consisting of a single layer of carbon atoms, is considered one of the most revolutionary materials and has potential for an endless number of applications. European Research Council Starting Grant holder Nathalie Vermeulen, her colleagues from B-PHOT Brussels Photonics and collaborators from Poland and China have investigated graphene’s capabilities for changing the colour of light. Wavelength conversion, also called nonlinear-optical refraction, can be used to develop compact light sources that emit a broad range of wavelengths. This type of light source could help diabetes patients to monitor their glucose level painlessly, for example, by shining light on their veins rather than taking blood samples. During their investigations, the researchers discovered an unexpected feature of graphene: instead of strong light intensities as typically employed in nonlinear photonics, graphene requires low incoming light intensities to obtain better conversion performances. This counterintuitive behaviour results from unusual physics taking place in the material and reveals new potential nonlinear-optical applications. Their comprehensive results were published in Nature in July. You can read the article via vubtoday.be/graphene

ncompassing a cubic kilometre of South Pole ice, the IceCube Neutrino Observatory has been hunting cosmic neutrinos – ghostly subatomic particles that can travel for billions of light years – since 2011. Now, its observations may solve one of the biggest mysteries in astronomy: which phenomena produce the most energetic cosmic rays? An international research team, including scientists from the Interuniversity Institute for High Energies (IIHE) of ULB and VUB, has found the first evidence of a source of high-energy cosmic neutrinos and thus of cosmic rays. Known as a blazar, it’s a super-

HENRI HERFST 2018

massive black hole at the centre of an active giant elliptical galaxy. The IceCube collaboration consists of more than 300 scientists from 49 institutions around the world. Professor Nick van Eijndhoven says: “With this new breakthrough, IceCube has genuinely made neutrino astronomy possible.” Two papers about the discovery were published in the journal Science in July. Read both articles via : vubtoday.be/neutrinos1 and vubtoday.be/neutrinos2

GENETICS

No increase in live births after embryonic screening

reimplantation genetic testing for chromosome abnormality (PGT-A) has been used widely to select embryos for transfer in ICSI/IVF treatment. Whether testing improves the outcomes and is beneficial to patients, however, remains controversial. In the largest published study of its kind, Karen Sermon, Catherine Staessen, Maryse Bonduelle and Willem Verpoest from the Reproduction and Genetics research group have concluded that PGT-A does not increase live birth rates in IVF. Their results were reported in the journal Human Reproduction in August. The study recruited its first patients in 2012 and was performed on 396 women aged between 36 and 40, treated in nine fertility centres in seven countries, including a large number at UZ Brussel. They were randomly allocated to PGT-A or no PGT-A. After a first cy-

The IceCube in Antartica makes neutrino astronomy possible

cle of treatment, 24% of the PGT-A group had had a baby, as had 24% of the control group. However, significantly fewer subjects suffered a miscarriage in the PGT-A group (7%) than in the control group (14%). Professor Sermon sees no benefit of offering PGT-A to women in this age group, especially in cases where only a few eggs have been harvested. Read the article via: vubtoday.be/embryonic-screening Additional info: focusonreproduction.eu

CHEMISTRY

Stonehenge bodies likely came from Wales

esearchers studying the cremated remains of bodies found at the historic Stonehenge site in southern England have found that several of them had travelled great distances. Excavations in 1919-26 recovered the remains of 58 individuals, making Stonehenge one of the largest Late Neolithic burial sites known in Britain. Despite a century of intense study, however, we still know very little about them. An international group of researchers, including lead author Christophe Snoeck from the Analytical, Environmental and Geo-Chemistry research group, published an article on their findings in the journal Scientific Reports in August. Though the remains provide direct evidence about the life of the individuals, their cremation has prevented researchers from carrying out strontium isotope analysis of tooth enamel, the standard chemical approach to study their origin. However, developments in this analysis on cremated bone reveal that at least 10 of the 25 individuals analysed did not live close to the monument. The researchers suggest that their most likely origin is almost 300km away in west Wales, the source of the bluestones erected in the early stages of the monument’s construction. Combined with archaeological evidence, these results emphasise the importance of the movement of both materials and people in the construction and use of Stonehenge.

Photo Adam Stanford Stonehenge during excavations in 2008

Link to the article via: vubtoday.be/stonehenge

CHEMISTRY

High levels of oestrogen found in the Zenne

he Zenne river in Brussels contains thousands of chemicals, including endocrine active substances that can interact with normal hormonal activity. Tara Vandermarken, Marc Elskens, Kersten Van Langenhove and Natacha Brion of the Analytical, Environmental and Geo-Chemistry research group have monitored the activity of such substances in the Zenne’s water and sediments. They identified oestrogen active compounds at an industrial area in Vilvoorde, downstream from Brussels, with a peak value of 938 picograms of steroid hormone 17β-estradiol equivalent per litre of water – more than double the EU’s Environmental Quality Standards Directive of 400 picograms per litre. Furthermore, the dioxin levels in the sediments were all above the United States Environmental Protection Agency low-level risk, with one exceeding the high-level risk value for mammals. However, oestrogenic activity in the water fell by 80% in a one-month in vitro experiment using the naturally present bacterial community, which demonstrates the ability of oestrogenic compounds in the Zenne to self-purify. The study was published in the journal Chemosphere in June. Find the article via vubtoday.be/oestrogen-in-zenne Researchers identified a peak value of oestrogenic compounds in the Zenne around Vilvoorde HENRI HERFST 2018

100 JAAR GROOTE OORLOG

100 jaar na de Eerste Wereldoorlog: een woelige periode met revolutionaire gevolgen Op 11 november van dit jaar is het precies honderd jaar geleden dat er een einde kwam aan de Groote Oorlog. Hoewel vooral de Tweede Wereldoorlog ons beeld van oorlog bepaalt, vormde de Eerste Wereldoorlog volgens professoren Jeffrey Tyssens en Peter Scholliers een meer definitieve breuk met het verleden. De Eerste Wereldoorlog was een keerpunt dat niet enkel de wereldkaart hertekende, maar ook België op politiek, sociaal en economisch vlak op korte tijd onherkenbaar zou veranderen. Tyssens en Scholliers werpen een licht op die revolutionaire veranderingen in de directe nasleep van de oorlog. Tekst Ebe Daems / Foto Saskia Vanderstichele

“In België was het oorlogstrauma des te groter omdat Duitsland voordien een voorbeeldfunctie vervulde als culturele staat.” Peter Scholliers

HENRI HERFST 2018

‘Naar aanleiding van dit interview heb ik me zitten afvragen of de grootste breuk met het verleden de Eerste of de Tweede Wereldoorlog was’, steekt Jeffrey Tyssens van wal. ‘Er zijn weinig ogenblikken in de Belgische geschiedenis die zo’n diepe breuk vormden met het verleden als de Eerste Wereldoorlog. Het is een ijkpunt dat je telkens opnieuw tegenkomt in de geschiedenis van het kiesrecht, de sociale emancipatie, het onderwijs, de esthetische ontwikkeling, …Wij kunnen ons niet meer voorstellen dat op zo’n korte termijn zulke drastische veranderingen ontstaan.’ Wat was de impact van de oorlog op de tijdsgeest? Scholliers: “Wat gewone mensen concreet voelden en dachten, is zeer moeilijk te achterhalen omdat die generatie daar amper over sprak. ‘Zwijgen en dragen’ was toen het motto. De reacties zijn vooral onrechtstreeks te kennen, door de bril van overheden, dokters of romanciers. In Frankrijk en Engeland bestaan “Het belangrijkste gevolg er wel zogenaamde van WOI is het idee dat een egodocumenten, maar boer evenveel waard is als zeker wat België betreft een nobele en een arbeider is er over het emotieve evenveel als een bedrijfsleider.” slechts weinig bekend. Peter Scholliers We weten wel dat in België het oorlogstrauma des te groter was omdat Duitsland voordien een een voorbeeldfunctie vervulde als culturele staat, en dan was het plots een land van ‘barbaren’.” Tyssens: “De wreedheden deden zich dan wel op kleinere schaal voor dan tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar hun impact was zeker ook groot en traumatiserend. Vooral omdat het de eerste keer was dat zoiets in België gebeurde. Wij denken bij oorlog onmiddellijk aan de beelden en films die we kennen over de Tweede Wereldoorlog, maar de perceptie verschilt sterk naargelang van de generatie. De grootmoeder van een West-Vlaamse vriend van me noemde net als veel mensen de Tweede Wereldoorlog ‘de oorlog’ en de Eerste Wereldoorlog ‘de échte oorlog’, want die had hen zwaarder getroffen.”

“Wij kunnen ons niet meer voorstellen dat op zo’n korte termijn zulke drastische veranderingen ontstaan.” Jeffrey Tyssens HENRI HERFST 2018

100 JAAR GROOTE OORLOG

België was tijdens de oorlog leeggeroofd en er waren grote tekorten ontstaan. Welk effect had dit op de levensomstandigheden na de oorlog? Scholliers: “In 1914 konden als gevolg van de troepenbewegingen oogsten niet binnengehaald worden en de Duitsers hadden fabrieken ontmanteld en koeien, paarden en voorraden meegenomen. Het voedselaanbod daalde dus terwijl de vraag even groot bleef. Daarnaast stalen ze ook door een verplichte wisselkoers op te leggen tussen de Duitse mark en de Belgische frank, waarbij de mark op papier meer waard was dan de frank. Zo ontstond er dus inflatie, want in werkelijkheid werden de marken steeds minder waard. Brood werd daardoor op enkele maanden tijd zo’n driemaal duurder en ook de prijzen van andere goederen stegen aan een steeds sneller tempo. Daarbovenop legden de Engelsen een scheepsblokkade op omdat België als bezet land ook als vijandelijk beschouwd werd en omdat internationale verdragen de bezetter verantwoordelijk stelden voor de “De grondvesten van de hele voedselbevoorrading. Belgische politieke stijl, de De Duitsers weigerden pacificatiedemocratie met echter die taak op zich compromissen à la Belge, zijn in te nemen. Vijfenzede periode direct na de oorlog ventig procent van gelegd.” ons graan, toen het belangrijkste onderdeel Jeffrey Tyssens van de voeding, werd geïmporteerd uit de VS, maar van de ene op de andere dag waren de winkels leeg. Door dat alles kan je vanaf 1917 dus spreken van een algemene hongersnood. Kinderen, vooral degenen tussen twee en vijf jaar, waren daar het grootste slachtoffer van. Zij werden minder opgevolgd dan zuigelingen en aten dus even weinig als de volwassenen. Ze droegen de rest van hun leven de gevolgen van die voedseltekorten. Aan hun gestalte zag je dat ze in hun groei geremd waren en ze hadden een panische angst om opnieuw tekorten te krijgen. Daarom begon de Belg bij de inval van Duitsland in Polen in 1939 onmiddellijk op te potten, waardoor de prijzen snel stegen.”

“In 1920 werd een indexering ingevoerd waaraan lonen en sociale vergoedingen werden gekoppeld. Onze automatische indexering stamt dus ook rechtstreeks uit WOI.” Peter Scholliers

HENRI HERFST 2018

Tyssens: “Ook de gigantische impact van de Spaanse Griep werd zeker versterkt door die hongersnood: mensen hadden vier jaar slecht gegeten dus ze waren verzwakt en de algemene gezondheid was sterk achteruitgegaan. Dat de Spaanse Griep meer doden maakte dan de oorlog zelf, hoeft dus eigenlijk niet te verbazen.” Na de oorlog zie je een heleboel politieke en sociale veranderingen, onder meer op het vlak van het kiesrecht. Hoe heeft de oorlog dat in de hand gewerkt? Tyssens: “Sinds 1893 had je in België algemeen meervoudig stemrecht voor mannen, maar wie een hoger diploma of bijvoorbeeld meer bezit had, kon twee of drie stemmen krijgen. Zo bleef de regering steeds in handen van de katholieke partij. Voor de oorlog ging de grote strijd van de arbeiderspartij dus al om het principe ‘1 man, 1 stem’. De socialisten ijverden voor algemeen enkelvoudig kiesrecht, enkel voor mannen welteverstaan. Vervolgens breekt de oorlog uit en de Belgische reactie daarop is de Union Sacrée of Godsvrede: hoewel de katholieke partij de absolute parlementaire meerderheid had, stapte men over naar een driepartijenregering samen met de liberalen en de socialisten. De partijen steken spanningsvelden in de diepvries om de krachten te bundelen tegen de Duitsers. Maar intussen groeit de druk van links met als fundamenteel element de Russische revolutie van 1917. Ook elders borrelt het en tegen het einde van de oorlog heb je overal in Europa grote spanningen en stakingen. Nogal wat gekroonde hoofden worden afgezet en de Romanovs worden zelfs vermoord. Verscheidene conservatieve monarchieën gaan over in republieken waar je vaak socialisten of radicaler links de wacht ziet uitmaken. Hoewel de Belgische socialisten reformistisch en niet revolutionair ingesteld waren, was men daar enorm bang voor. Na de terugtrekking van de Duitsers onderhandelde koning Albert met enkele toppolitici in het kasteel van Loppem over hoe het nu verder moest. De Belgische Werkliedenpartij zei daar onomwonden dat het algemeen enkelvoudig stemrecht er onmiddellijk moest komen. Omdat men zo bang was door wat elders in Europa gebeurde, werden de eerste verkie-

“Men was zo bang voor de revolutionaire bewegingen in Europa, dat de eerste verkiezingen met algemeen enkelvoudig stemrecht zonder grondwetswijziging werden gehouden.” Jeffrey Tyssens xxx HENRI HERFST 2018

100 JAAR GROOTE OORLOG

zingen met algemeen enkelvoudig stemrecht zelfs gehouden zonder de nodige grondwetswijziging. Sindsdien heb je - op één uitzondering in 1950-1954 na - ook steeds coalitieregeringen omdat dat mathematisch niet anders kan. De grondvesten van de hele Belgische politieke stijl, de pacificatiedemocratie met compromissen à la Belge, zijn daar gelegd.” Er waren dan wel hervormingen, maar de bevolking zat in de put. Moest de overheid extra maatregelen nemen om de gevreesde onrust na de Wapenstilstand de kop in te drukken of bleven de Belgen rustig? Scholliers: “Tijdens de oorlog werd er om tegemoet te komen aan de noden van de bevolking privéweldadigheid georganiseerd op een nooit eerder geziene gigantische schaal, met hulp van de VS en Spanje. Voor de eerste en de laatste keer in de geschiedenis was de hulp voor iedereen toegankelijk, ook voor de burgerij. De kleine burgerij was ook erg verarmd: ze ontving bijvoorbeeld huishuur in een sterk devaluerende munt of ze had kapitaal in Rusland geïnvesteerd en dat geld was weg. Na de Wapenstilstand bleef echter enkel de hulp voor de echte sukkelaars bestaan en ontstond er een grote bitterheid bij de burgerij. Daarnaast zie je dat de arbeidersklasse haar rechten opeist: ze was kanonnenvoer geweest en vond dus dat ze op zijn minst genoeg te eten moest hebben. Zo ontstond er begin 1919 een algemene stakingsgolf, waar zelfs bankbedienden aan meededen. De eis was toen een minimumuurloon van 1 frank, nog steeds heel laag in het licht van de gigantische inflatie, maar het was een schreeuw om rechtvaardigheid. Tegelijk zat je nog altijd met heel hoge prijzen door de inflatie.

HENRI HERFST 2018

Men verwachtte dat de prijzen snel zouden terugkeren naar het niveau van voor 1914, maar dat is nooit gebeurd. Daarom kwam de socialistische minister Joseph Wauters in 1920 met de index van kleinhandelsprijzen om de inflatie te meten. De lonen en sociale vergoedingen konden daaraan worden gekoppeld. We zijn een van de weinige landen die vandaag nog een automatische indexering hebben, wat dus rechtstreeks uit WOI stamt.” Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog viel een aantal grote rijken uiteen in kleinere natiestaten en werden de grenzen grondig hertekend. Welke gevolgen had dat voor België? Tyssens: “Enerzijds werd de kaart van Europa grondig door elkaar geschud, vooral door de implosie van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk. Anderzijds werd bij de vredesonderhandelingen in Parijs ook gebied van Duitsland opgeëist ter compensatie. België had daarbij aanzienlijke ambities, voornamelijk ten aanzien van Nederland. Nederland was neutraal tijdens de oorlog, maar volgens België was het wat te vriendelijk geweest tegenover de Duitsers en moest het daarom een prijs betalen. België wilde Zeeland en op zijn minst een deel van Nederlands Limburg. Die eisen werden snel terzijde geschoven, want België werd net als andere kleinere landen weggehouden van de onderhandelingstafel in Parijs. Uiteindelijk kreeg België met Eupen-Malmédy een veel kleiner gebied dan het gehoopt had. Maar ook de kolonies van Duitsland werden afgenomen en verdeeld. Tijdens de onderhandelingsprocedure kwamen ze onder het gezag van de Volkenbond die er mandaatgebieden van maakte met verschillende statuten afhankelijk van het niveau van autono-

mie. België verkreeg de mandaatoverheid over Rwanda en Urundi.” Wat is voor jullie het belangrijkste gevolg van WOI dat vandaag nog merkbaar is? Scholliers: “Ik denk dan spontaan aan het gevoel dat bij veel mensen ontstaan is van een soort egalitair streven: een mens is een mens en heeft rechten en plichten. Het idee dat een boer evenveel waard is als een nobele en een arbeider

evenveel als een bedrijfsleider.” Tyssens: “Ik sluit me daarbij aan, maar ik zou het vertalen naar dat algemeen enkelvoudig kiesrecht dat de weg baande naar die egalisering. Er werd een niet terug te draaien logica in gang gezet, die ervoor zorgde dat ook vrouwen uiteindelijk stemrecht zouden krijgen.”― H

One hundred years after the First World War, professors Peter Scholliers and Jeffrey Tyssens look back at the immediate aftermath of the conflict. It was a turbulent period, with waves of strikes and old empires fragmenting into new nation states. Rarely in Belgium’s history had there been such a radical break with the past. The war inspired the workers, who had suffered heavy losses, to stand up for their rights: international aid, universal suffrage, social security, minimum wage, the eight-hour work day, the right to strike and the right to join a union are all achievements that came out of the Great War. According to Prof Scholliers, the idea that every person is equal grew as the war progressed. And universal suffrage for men, which was introduced immediately after the war, was one of the means by which that concept of equality was slowly but surely put into practice, Prof Tyssens says.

Jeffrey Tyssens (1965) is a professor of contemporary political history and leads the interdisciplinary Freemasonry research group (FREE). Tyssens began his academic career with postdoctoral research into the influence of the First World War on educational materials in the interwar period.

Peter Scholliers (1953) is a professor em. of history and founder of the Social and Cultural Food Studies research group (FOST). His PhD was on the evolution of buying power, salaries, prices and inflation in Belgium between the wars.

MOLENBEEK TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG & NU Koning Albert I, die tijdens de oorlog mee aan het front in de Westhoek verbleef, keert met de bevrijding terug naar Brussel en wordt er op uitzinnige vreugde onthaald. Op 22 november 1918 stapt de koning op zijn paard op het Zwarte-Vijversplein en rijdt zo Brussel binnen via Molenbeek. Een strategische keuze, want Molenbeek was een arbeidersgemeente. Door de triomftocht daar aan te vangen, wilde koning Albert I de gewone man het gevoel geven dat hij meetelde. Later die dag brengt de koning de bevolking dan ook op de hoogte van een aantal belangrijke sociale en politieke veranderingen die de regering in het kasteel van Loppem was overeengekomen. ‘Uit het leed, gelijkelijk in geduld gedragen, zijn gelijke rechten geboren’, verklaart Albert I tijdens zijn troonrede in het parlement.

Met het VUB-project Molem’backtothefuture grijpt historica Sophie De Schaepdrijver de honderdste verjaardag van die Blijde Intrede aan om Brussel en meer specifiek Molenbeek tijdens de Eerste Wereldoorlog te belichten. Met het uitgebreide programma wil het project niet enkel de geschiedenis schetsen, maar ook verbanden leggen tussen heden en verleden. Wat betekende die oorlogsperiode voor Molenbeek en heeft dat vandaag nog steeds zijn invloed? Hoe staat het vandaag met die gelijke rechten waar koning Albert I het over had? Hoe gaan we vandaag om met thema’s die toen ook speelden? Denk bijvoorbeeld maar aan de grote groep oorlogsvluchtelingen die tijdens de Eerste Wereldoorlog op de been was. Onder meer een tentoonstelling, een

stadsspel, een educatief pakket, een lezing, een boekvoorstelling en een debat nodigen uit om er verder over na te denken en mee aan de slag te gaan. Mensen van alle leeftijden en achtergronden kunnen hun gading vinden in het aanbod. Ook wie in het superdiverse Molenbeek geen overgrootouders heeft die tijdens de oorlog in Brussel woonden, is toch verbonden met dit stuk wereldgeschiedenis. Het mondiale aspect van de oorlog wordt uitgebreid belicht, met onder meer aandacht voor de rol van niet-Europese troepen en (dwang)arbeiders tijdens het conflict. Het volledige programma vind je op www.molembacktothefuture.be.

THE CULTURE OF MEMORY As part of Redelijk Eigenzinnig (Reason and Engage) – the interdisciplinary elective for students and lecture cycle for the general public about important social issues – Sophie De Schaepdrijver is giving a lecture about the culture of memory. In her lecture she addresses these questions from the perspective of the Belgian war experience, which was particularly complex because it encompassed not only the front but also military occupation; not just ‘fallen’ soldiers, but also executed resistance fighters. How was this complex experience memorialised in public space – in plaques, monuments and street names? And how did subsequent generations view these memorials? Specific examples from the greater Brussels area will demonstrate how this line of questioning makes for a better understanding of modern society and war. Sophie De Schaepdrijver: Remembering the Great War in Public Space Tuesday 27 November, 18.00 www.redelijkeigenzinnig.be

HENRI HERFST 2018

LEESVOER

Hoe enthousiasmeer je leerlingen in het middelbaar over beweging, wetenschap en lichamelijke opvoeding? Kristine De Martelaer, hoofddocent aan de faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie, en Jan De Bouw, leerkracht lichamelijke opvoeding/wetenschappen en praktijkassistent didactiek, geven in hun boek ‘De alles(z)weter’ een praktijkgericht antwoord voor leerkrachten in het middelbaar onderwijs. “Jonge mensen kunnen vaak heel goed met multimedia overweg, maar kennen de handleiding van hun eigen lichaam onvoldoende.

"Die geïntegreerde aanpak ontbreekt vandaag in ons onderwijs", zegt Jan De Bouw. “In vergelijking met bijvoorbeeld Scandinavische landen is ons schoolsysteem verouderd. Afzonderlijke vakken worden naast elkaar gegeven en de raakvlakken worden veel te weinig aangehaald. Onze bedoeling is om leerkrachten te laten nadenken over de linken tussen vakken en hoe ze dit kunnen overbrengen op de leerlingen. Samenwerken en de sterktes van elke leerkracht gebruiken, moet ervoor zorgen dat het algemene niveau nog omhoog gaat.”

"We willen er met dit boek voor zorgen dat ze hun lichaam op een pedagogisch en wetenschappelijk onderbouwde manier bewegen”, zegt Kristine De Martelaer. “We geven een basis voor een interdisciplinaire aanpak waarbij leerkrachten lichamelijke opvoeding en wetenschappen betrokken zijn. We laten hen kritisch nadenken over de mogelijkheden binnen hun eigen school en binnen hun opleiding lichamelijke opvoeding. Naast theorie reiken we stimulerende werkvormen aan en geven we voorbeelden voor de verschillende graden van het secundair onderwijs.”

Voor De Martelaer komt het boek niet uit de lucht vallen. “Ik ben al jaren als docent geëngageerd in het vormen van lesgevers in sport en bewegen. Ik hou me bezig met theorie en onderzoek, maar af en toe spring ik graag eens in de praktijk.” Ook voor Jan De Bouw sluit het perfect aan bij zijn ervaring. “Ik ben opgegroeid in een sporten onderwijsmilieu, en in een gezin met een passie voor bewegen en wetenschappen. Ik sta in het onderwijs: die ervaring is ideaal om mee te nemen in mijn werk aan de VUB.”

De Alles(z)weter Kristine De Martelaer en Jan De Bouw VUB Press

plaren

m Wij geven drie exe van het boek weg!

ar ikhebnieuws@vub.

Stuur een mailtje na

Niet gewonnen? Bestel het boek via aspeditions.be

HENRI HERFST 2018

2030. RIGHT HERE, RIGHT NOW

17 UN GOALS FOR 2030 The UN has formulated 17 goals for sustainable development in response to the global challenges we face – such as poverty, inequality, gender equality, climate change, peace and justice – that should be realised by 2030. In this new column, we explore projects through which VUB is contributing to the realisation of these goals. sustainabledevelopment.un.org

Goal 13: Take urgent action to combat climate change and its impacts

‘On a cargo ship, you live more slowly’ Text Dominique Soenens / Photo Kobe Boussauw

Should you be travelling by aeroplane to every congress you attend? In the spring of 2018, the Cosmopolis Centre for Urban Research put the ecological footprint of academic travel on the agenda. Putting words into action, professor Kobe Boussauw travelled by cargo ship to a congress in Sweden.

drawn attention to the exaggerated ease with which we travel by plane, without thinking about alternatives. As such we’re calling for global congresses to decentralise by continent and put a cap on emissions for research institutions.

Not that long ago, academics made far fewer journeys and we still managed to build and maintain international contacts. It can be done. We just have to be more conscious about how we do it.” ― H cosmopolis.be

“It’s a pity: university researchers rarely look for less damaging alternatives to flying,” says Kobe Boussauw, professor of spatial planning and mobility. “In the Cosmopolis research group, we wanted to change that. My three colleagues bought train tickets for a congress in Sweden, and I bought a single ticket for a cargo ship. I live in Ghent, from where shipping company DFDS has a daily service to Gothenburg, which takes about 34 hours.” One of the things Boussauw most enjoyed was the amount of time he had on board to work. “Travelling by boat and train really brings out the experience of being on the move; the journey itself is more meaningful than a flight. You live more slowly. I was able to get through a stack of papers undisturbed and read most of a book that otherwise would have sat untouched on the shelf. What did the experience teach him? “ This is just a drop in the ocean, but we’ve

“Travelling by boat and train really brings out the experience of being on the move." HENRI HERFST 2018

ZORG2030. DE TOEKOMST VAN DE ZORG

ZORG2030 DENKT NA OVER TOEKOMST VAN ZORG Waar willen we met de gezondheidszorg naartoe? Met het project ZORG2030 willen de VUB en het UZ Brussel in dialoog gaan met de brede samenleving over de gezondheidszorg in de toekomst. Patiënten en zorgverstrekkers maar ook mensen uit andere disciplines kunnen hun ideeën kwijt op het platform www. zorg2030.be of worden uitgenodigd voor de dialoogdagen op 24 en 25 november. Het resulteert in de lente van 2019 in een document dat vastlegt hoe de gezondheidszorg van morgen er moet gaan uitzien. www.zorg2030.be

'Gezondheid wordt gedeelde verantwoordelijkheid van patiënt en arts' Technologie zorgt ervoor dat gezondheid een gedeelde verantwoordelijkheid wordt van arts en patiënt, zegt neuroloog Bernard Dan, die supercomputers in de geneeskunde verwelkomt. 'Zolang mensen maar hun algoritmes blijven schrijven.' Tekst Sue Somers / Illustratie Alexandre Popowycz Technologie die tussen de patiënt en de arts komt te staan: niets nieuws onder de zon, betoogt kinderneuroloog en revalidatiearts Bernard Dan. “Een stethoscoop is ook technologie.” Behalve aan de ULB en de VUB is Dan ook verbonden aan het Koningin Fabiola-kinderziekenhuis in Jette en het revalidatieziekenhuis Inkendaal in Sint-PietersLeeuw. Hij merkt op dat technologie in de geneeskunde altijd geïntegreerd werd langs de kant van de arts: radiografie, het elektrocardiogram, NMR-scans. “Hedendaagse technologie, zoals het internet maar ook de gezondheidsapps op je telefoon, geeft meer macht aan de patiënt, waardoor de relatie met zijn arts meer egalitair wordt. Dat doet vragen rijzen over de plaats van de arts in het systeem.” “Via dokter Google kunnen mensen thuis hun gezondheid bevragen. Ze hebben toegang tot kennis die vroeger voorbehouden was voor de arts, waardoor ze behalve met vragen ook met antwoorden op consultatie komen.

HENRI HERFST 2018

Ik verwelkom die emancipatie, maar tegelijk jou: hij schreef dit voor, raadde je aan dat te moet ik vaststellen dat meer technologie niet doen. Het nieuwe partnerschap met patiënde verwachte verandering heeft gebracht. Er ten brengt een gedeelde verantwoordelijkheid is niet meer kennis, of een vlottere toegang met zich mee. Maar kan je als patiënt wel tot kennis. Artsen verantwoordelijk zijn ook niet betezijn? Heb je echt “Patiënten moeten autonoom kunnen re artsen gewortoegang tot objecbeslissen over hun gezondheid.” den.” tieve kennis? In het Verenigd Koninkrijk Is de situatie er zag ik een tiental in het algemeen niet beter op geworden? U jaren geleden een softwareprogramma voor kan de technologie de vaststellingen laten de psychiatrische diagnose en behandeling doen en zo meer ruimte en tijd overhouden van depressie. Je moest online een vragenvoor empathie, creativiteit en interactie lijst invullen, waarna je een diagnose kreeg met de patiënt. en gedragstherapie werd voorgesteld. Er was “Dat zou ideaal zijn, maar de patiënt wordt geen arts aanwezig in de kamer. Dat is heel een cliënt, en als we het hebben over een extreem.” cliënt, dan hebben we het ook over concurrentie. Cliënten willen resultaten. Als je die Vandaag bestaan er opzetstukjes voor de als arts niet kan bieden, dan gaan ze naar iPhone waarmee je een elektrocardiogram iemand anders. Dat betekent dat een arts een kan nemen. Hoe beïnvloedt dat uw manier andere soort verantwoordelijkheid krijgt.” van handelen? “Vroeger verwachtte je van een arts dat hij “Voor mij als neuroloog heeft de computergemet al zijn kennis verantwoordelijk was voor baseerde video-EEG, waarmee je de elektri-

sche activiteit van het brein kan meten, veel veranderd. Ook de beeldvorming was een enorme stap vooruit: dankzij NMR-scans kan ik het brein zien, vaststellen waar een letsel zich bevindt en bij een volgende scan zien of het groeit. Vroeger zag ik een mens, nu zie ik een zenuwstelsel. Sinds kort is daar de genetica bij gekomen.” “Als kinderneuroloog zie ik veel kinderen met ontwikkelingsstoornissen die worden veroorzaakt door genetische mutaties. In mijn begindagen kon ik alleen maar vaststellingen doen door vragen te stellen: lacht het kind veel? Spreekt het? Heeft het epilepsie? Waarna ik een vermoeden uitsprak van het Angelman syndroom, een zeldzame genetische afwijking, en een bloedtest vroeg die specifiek speurde naar dat syndroom. Vandaag kan ik een analyse maken van het volledige genoom (genetische code, red.) van datzelfde kind. Ik moet geen vragen meer stellen, ik zie waar het genetische defect zit.” Door de nieuwe technieken kunnen we genetische varianten rechttrekken. Hoever moeten we daarin gaan? Het is mijn verantwoordelijkheid om hen juist “Al die vragen tonen het belang van de biote informeren zodat ze de beslissingen kunethiek aan. Als een test uitwijst dat ik een nen nemen die het beste voor hen passen.” hoger risico heb om een kanker te ontwik“Daarnaast is er het principe van gerechtigkelen, wat doe ik daarmee? Is er een behanheid. Als een behandeling duur is, moeten we deling? Gaat die een effect hebben op het die dan uitvoeren? Is het oké om een patiënt risico? Stel dat mijn vader een erfelijke ziekte zonder mutualiteit niet te behandelen? Ik ben heeft en dat zijn symptomen zijn begonnen tegen het idee dat de arts paternalistisch rond mijn leeftijd. moet zijn. Maar ik “Artsen en patiënten hebben hun Moet ik daarvan ben er ook tegen eigen expertise, dus moet je die twee op de hoogte zijn? dat artsen niét paperspectieven samenbrengen.” En hoe moet ik ternalistisch zijn. mijn leven dan Artsen en patiëninrichten? Het ten hebben hun antwoord draait eigen expertise, rond autonomie. Patiënten moeten autonoom dus moet je die twee perspectieven samenkunnen beslissen over hun gezondheid.” brengen. De nieuwe relatie tussen patiënt en arts is dynamisch en technologie is een geMaar dat kunnen ze alleen door te weten. geven dat daarin geïntegreerd moet worden. “Precies. Daarom moet in het partnerschap Misschien moeten patiënten in de toekomst tussen arts en patiënt de kennis gedeeld worniet elke week naar mij komen om te weten den. Het is niet genoeg als ik patiënten een hoe hun behandeling vordert, want ik weet uitleg geef waarvan ze toch niets begrijpen. het al: de computer heeft het mij gemeld.”

Op basis van een druppel bloed van een foetus is het mogelijk om het volledige genoom van een baby in kaart te brengen. Daardoor weten we hoeveel kans een kind heeft om bepaalde ziektes te ontwikkelen. Wanneer grijpen we dan in? Een risico inschatten is niet hetzelfde als een diagnose stellen. Stel dat het bijna zeker is dat een baby geboren zal worden met trisomie (waarbij er van een chromosoom drie stuks zijn in plaats van twee, red.). Wanneer grijp je dan in? Trisomie kent veel variëteiten, onder meer in begaafdheid – voor veel ouders is dat nog altijd belangrijker dan een verhoogd risico op leukemie. Tot welk intelligentiequotiënt ben je bereid in te grijpen?” “Sinds we kennis hebben van de structuur van het genoom, is de geneeskunde deterministischer geworden. Omdat we meer dingen weten, moeten we andere vragen stellen: is de erfelijke ziekte een probleem? Valt er iets aan te doen? En maakt dat het leven beter?” HENRI HERFST 2018

ZORG2030. DE TOEKOMST VAN DE ZORG

In Nederland is een behandeling bijna fout gelopen omdat IBM Watson een verkeerde behandeling had voorgesteld voor een kankerpatiënt. “En wie is verantwoordelijk? De arts. Als mijn stethoscoop kapot is en ik hoor de trillingen niet meer, dan is dat mijn verantwoordelijkheid. Stel dat een test van een machine uitwijst dat een vrouw waarschijnlijk borstkanker heeft, maar de test is fout. Dan hoop ik dat er alsnog een arts aan te pas komt die ziet dat er iets niet klopt.”

Al deze discussies draaien rond dezelfde vraag: moeten we genezen of verbeteren? “Als neuroloog en revalidatiearts ben ik geneigd te zeggen dat genezen amper bestaat. Ik spreek liever over aanpassingen. Je moet je afvragen hoe je mensen meer vrijheid kan geven om hun rol op te nemen in de maatschappij. Tegelijk moeten we ervoor waken dat we de geschiedenis niet herschrijven. Neem nu trisomie 21 (het syndroom van Down, red.). Met de huidige technieken zouden we voor de geboorte het extra chromosoom uit iedere cel kunnen verwijderen. Maar daarmee kan je de geschiedenis van het brein van het kind en zijn plaats in de maatschappij niet herschrijven. Het zal nooit zijn alsof er niets is gebeurd.” Artsen gebruiken nu ook IBM's Watsonmachine, de supercomputer die werkt op basis van artificiële intelligentie, om hen te assisteren bij de diagnose voor een kankerbehandeling. “Prachtig, toch? Op voorwaarde tenminste dat de machine ten dienste staat van de arts. Daarom is het belangrijk dat mensen het algoritme blijven maken waarop de computer draait. Machines mogen nooit de volledige controle overnemen.”

HENRI HERFST 2018

op een test betekent een grote waarschijnlijkheid. Maar dat is nog geen ziekte. Het is pas zover als het zich manifesteert.” Maar dan is het misschien te laat. “Misschien. Maar dat is geneeskunde. De technologie heeft ons afgeleerd om te leren leven met onzekerheid. Maar dat is net de essentie van het leven. Het enige wat zeker is, is dat we sterven. Al de rest, dus ook onzekerheid, maakt ons leven rijker.” ― H

Dreigen we een slaaf te worden van de technologie? “Ik denk dat we dat al zijn. Maar dat is geen reden voor ongerustheid: technologie en artificiële intelligentie denken niet, dat blijft voorbehouden voor de mens. En dus zullen artsen nodig blijven.” “Het is wel zo dat, bijvoorbeeld in de radiologie, machines in de toekomst betere diagnoses gaan stellen dan mensen. Ik zie dat niet als een bedreiging, maar als een hulp. Trouwens: je moet ervoor waken om aannames niet als een bewijs te zien. Een hoge waarde

ZORG2030 REFLECTS ON THE FUTURE OF CARE Where do we want to go with healthcare? With the ZORG2030 project, VUB and UZ Brussel are entering into dialogue with the community about healthcare in the future. Patients and care providers as well as people from other disciplines can share their ideas on the platform www.zorg2030.be or attend the discussion days on 24 and 25 November. In spring 2019, the project will result in a document that spells out how the healthcare of tomorrow should look.

HEALTHCARE AND TECHNOLOGY Healthcare without technology has become unthinkable. As well as its impact on healthcare, technology has consequences for the relationship between patients and doctors. According to neurologist Bernard Dan, a patient's increased knowledge creates a new partnership with their doctor in which shared responsibility is central.

PICARD P1.C4Rd Algoritmes zijn alomtegenwoordig, maar statisticus Picard leeft niet van cijfers en getallen alleen.

HENRI HERFST 2018

Koterij

Gertjan Baesberg Leeftijd: 23 Studie: master burgerlijk ingenieur-architect Oppervlakte kot: 13,5 m2 Waar: Nieuwelaan, Etterbeek Sinds: 2015 Betaalt per maand: ± 309 euro Aantal huisgenoten: 12 Voordeel: Ik woon vlakbij de campus, zonder op de campus te wonen, wat ik niet zo leuk zou vinden. Nadeel: De gebouwen hier weerkaatsen het geluid nogal. Als je aan het studeren bent en op een andere gang is er een feestje, dan is er veel geluidsoverlast. Gertjan Baesberg zit al drie jaar op kot aan de Nieuwelaan in Etterbeek, maar staat nu op verhuizen. Zijn nieuwe kot is ook vlakbij de VUB-campus, maar het is toch met pijn in het hart dat hij afscheid neemt van zijn kotgenoten. ‘In de VUB-koten mag je maar drie jaar blijven om ook nieuwe mensen een kans te geven’, zegt Gertjan. ‘Ik vind het wel erg jammer dat ik hier weg moet. Uiteindelijk heb ik hier drie jaar vrienden gemaakt. De mensen met wie ik op de gang zit, zijn mijn familie tijdens de week. Nu neem ik afscheid van hen en van de gewoontes die we hier hebben zoals samen televisiekijken, naar feestjes gaan en in de keuken zitten babbelen en koken. Sinds ik een nieuw kot in de buurt heb gevonden, heb ik natuurlijk wel aanvaard dat ik weg moet.’ De verhuizing betekent ook dat

HENRI HERFST 2018

Gertjan de muurschildering op zijn kot zal bedekken met een laag witte verf. ‘Toen ik hier pas op kot zat, vond ik de kamer veel te kaal met die grote witte muur en daarom maakte ik die muurschildering. Ik heb altijd veel getekend en in mijn opleiding krijgen we ook vaak praktische, creatieve opdrachten. De lamp die je hier ziet staan, was een opdracht tijdens het tweede jaar, waarin we een stoel ombouwden tot iets anders. Die lamp was het eerste object dat hier op mijn kot stond en gaat ook zeker mee naar mijn nieuwe kot!’ ― H

With a heavy heart, Gertjan is bidding farewell to the VUB kot where, for three years, he and his roommates have shared life's ups and downs

Photo Bram Tack

KOTERIJ. EEN STUDENT, EEN KOT

HENRI HERFST 2018

POINT B. BRUXELLES, LE LABO VIVANT

Le fil rouge de la ligne rose: la légèreté d’une statue dans le Parc Egmont.

«Considère tout ce qui dans la vie n’est pas un malheur, comme un pur bonheur» Charles-Joseph de Ligne Le professeur Daniel Acke recherche l’oasis du Parc Egmont pour réfléchir à la culture cosmopolite française du dix-huitième siècle et adapter les leçons de sagesse du prince Charles-Joseph de Ligne à notre manière d’être contemporaine. Texte Lies Feron / Photo Saskia Vanderstichele

HENRI HENRIHERFST HERFST2018 2018

HENRI HERFST 2018

POINT B. BRUXELLES, LE LABO VIVANT

beaucoup cet endroit parce qu’il représente “Ce qui m’attire chez Charles-Joseph de une sorte d’oasis au milieu de la grande ville.” Ligne, c’est sa vision désillusionnée de Cependant, cette petite perle verte, encastrée l’homme; il ne se fait pas trop d’illusions sur entre le Palais l’existence et, en d’Egmont et le petit outre, traduit cette “Charles-Joseph de Ligne est un ring, à hauteur de pensée de mareprésentant typique de l’art de The Hotel, contient nière étonnante.” converser dans les salons.» aussi le "pasLe professeur sage Marguerite de littérature Yourcenar» où l’on française exprime trouve, gravées modestement sa sur les murs, quatorze citations tirées du fascination pour le prince Charles-Joseph de roman L'Œuvre au noir de la célèbre écrivaine Ligne et s’explique sur son choix de la statue française. Pourquoi Acke n’a-t-il pas choisi ce du personnage dans le Parc Egmont comme monument de la culture française? «point B». La réponse est à chercher dans les textes de Charles-Joseph de Ligne lui-même. C’est un Charles-Joseph de Ligne, le prince oublié Charles-Joseph de Ligne? Manifestement, des domaines d’étude d’Acke, plus précisément celui des moralistes français. L’époque il y a quatre-vingt-trois ans, le “prince rose” dans laquelle évolue de Ligne, culturellement était une figure bien plus connue. En 1935, à parlant, est encore en grande partie l’époque l’occasion de la célébration du deux centième stable du dix-septième siècle en France, où anniversaire de sa naissance, une statue a été érigée et son inauguration fut un événement très mondain. Selon Acke, de Ligne était à cette époque une sorte de héros national. Aujourd’hui il est quelque peu oublié. C’est à peine si le deux centième anniversaire de sa mort en 2014 a été fêté. Et le passant d’aujourd’hui ne s’arrête plus devant sa statue du Parc Egmont, pourtant un petit chef-d’œuvre. Charles-Joseph Lamoral de Ligne, né à Bruxelles le 23 mai 1735, était un prince des Pays-Bas du Sud, écrivain, maréchal et diplomate au service des Autrichiens, issu d’une famille connue de la noblesse du Hainaut. Ce qui frappe immédiatement à prendre connaissance de cette biographie succincte, c’est qu’il n’est pas un Français et que toute sa carrière diplomatique et militaire s’est déroulée au service des Habsbourgs autrichiens. A première vue, n’est-ce pas un choix étrange pour un professeur de littérature et de culture françaises? “En effet, il n’est pas tellement difficile de trouver à Bruxelles un lieu en rapport avec la culture française, au sens strict, national. J’aurais pu choisir la demeure de Victor Hugo à la Grand-Place ou les lieux fréquentés par Charles Baudelaire. Dans l’ouvrage collectif Brussel schrijven. Ecrire Bruxelles que j’ai publié avec ma collègue Elisabeth Bekers, professeur de littérature britannique et postcoloniale, il est souvent question de flâneurs français et autres à Bruxelles. Mais j’ai spontanément pensé au ¨Parc Egmont. J’aime

HENRI HERFST 2018

la culture française est devenue la culture dominante de l’Europe. Au dix-huitième siècle, le français est la langue européenne par excellence; c’est la langue de la diplomatie, la langue de la culture. C’est la langue parlée par Marie-Thérèse d’Autriche, par Frédéric II de Prusse, par Catherine II de Russie. La langue et la littérature françaises passaient pour la meilleure incarnation de la supériorité et de l’élégance françaises. Les formes de contact social raffinées et la langue sont intimement liées. On attache beaucoup d’importance à l’art de la conversation, dont les genres littéraires fragmentaires des moralistes sont d’une certaine manière le prolongement. Contrairement à l’usage du mot aujourd’hui, les moralistes ne prêchent pas la morale, ils se contentent de décrire et d’analyser les manières d’être et le comportement moral de leur époque. “Il y a toute une tradition d’auteurs français, à mi-chemin entre la littérature et la philosophie, à commencer par Michel de Mon-

«J’ai spontanément pensé au Parc Egmont, cette petite oasis au milieu de la grande ville, et à la statue du Prince de Ligne.

taigne», nous apprend Acke, “au dix-septième paroles fameuses: “Le congrès danse beaucoup, mais il ne marche pas.” Il trouvait assez siècle, nous rencontrons Blaise Pascal et extraordinaire que le plaisir prenait le pas sur François de La Rochefoucauld, au dix-huitième siècle, à la même époque de Ligne, les tractations en vue de la paix. Nicolas Chamfort et Vauvenargues. Ces écrivains sont fort proches de la culture de salon De Ligne était un véritable cosmopolite et a et passent pour de fins connaisseurs de l’être connu aussi bien Voltaire que Casanova et humain. Nietzsche les considérait comme de Goethe. Par son intelligence, son charme et grands psycholoson humour, il était gues qui percent très aimé jusque «Prince de Ligne est quelqu’un qui les faiblesses de la dans les cercles échappe aux identités fixes. A notre nature humaine et les plus hauts. époque malheureusement de telles démasquent les ilGoethe l’appelait identités rigides ressurgissent.» lusions humaines. ,,le charmeur de Cependant, on l’Europe”. Un autre peut les considéde ses surnoms rer tout autant comme des précurseurs de la était “le prince rose”, parce que le rose était sociologie, parce qu’ils étudient leur envisa couleur préférée. ronnement social et soulignent notre désir “Il est un représentant typique de la culture indéracinable de reconnaissance et de gloire.” française de la période classique, plus préCharles-Joseph de Ligne, le prince rose cisément de ce qu’on appelle la sociabilité Charles-Joseph de Ligne a vécu dans la française, l’art de converser dans les salons. seconde moitié du dix-huitième siècle, Il était également écrivain, à vrai dire un l’époque de la Guerre de Sept Ans, de la polygraphe, parce qu’il a, à mon sens, écrit un Révolution française et de la Terreur. Il passa peu trop. Malgré tout, ses écrits sont caractéristiques de l’esprit français." les dernières années de sa vie à Vienne. Après Cela étant, comment est-ce qu’il se considél’occupation des Pays-Bas autrichiens par rait lui-même, étant à la fois un représentant les troupes révolutionnaires françaises en de la culture française et toute sa vie un fidèle 1792-1793, il perdit ses biens et trouva refuge serviteur de l’Autriche? à Vienne, où il se consacra entièrement à “Il a défini lui-même sa position”, précise Acke. ses activités d’écrivain. Il mourut en 1814, “Il a dit: ‘Quand je suis en France, je me sens pendant le Congrès de Vienne, où il fit office Wallon. Quand je me trouve en Autriche, je me de “maitre de plaisir”. De lui proviennent les

L’ANNÉE DE LA FRANCE In samenwerking met de Franse Ambassade van België geeft de VUB een jaar lang zichtbaarheid aan Franse taal en cultuur. La VUB organise une année de la France. Deze B-spot waarin we prof. Franse literatuur Daniel Acke over zijn onderzoeksdomein in en met de stad Brussel aan het woord laten verschijnt daarom geheel in het Frans. Le point B alors cette fois-ci tout en français. Ook veel andere activiteiten, lessen, studiedagen krijgen een dergelijke Franse dimensie, een ‘French touch’. Et ce n'est pas tout! Plein d'autres se déroulent en français ou auront une dimension française… Intéressé(e)? Excellent! Je vindt het volledige programma op vub.ac.be/fransjaar

sens français.’ C’est quelqu’un qui échappe aux identités fixes – à notre époque malheureusement de telles identités rigides ressurgissent, et s’accompagnent trop souvent d’intolérance. Le Prince de Ligne est quelqu’un qui échappe à cela. Evidemment, c’était un peu son privilège parce qu’il était d’origine belge et wallonne et d’ascendance noble tout en servant les Autrichiens. Mais cette polyvalence, s’il ne l’a pas choisie lui-même, il a très bien réussi à l’exploiter.” Sa devise était: «Considère tout ce qui dans la vie n’est pas un malheur, comme un pur bonheur. » Cela sonne très moderne. “En effet, certains de ses propos nous paraissent très modernes. On s’attend à les trouver plutôt au vingtième siècle, sous la plume d’un Beckett, par exemple. de Ligne est un homme qui a une vue très pessimiste sur l’homme, tout en demeurant très joyeux, et qui ne cesse de manifester sa volonté de vivre dans le moment présent–une telle voie me paraît tout de même pleine de sagesse.” ― H

Professor of French literature Daniel Acke picks out the statue of Prince CharlesJoseph de Ligne as his B-spot. One of Acke’s areas of study is the French moralists, a literary group that described the manners and moral behaviour of their times. The charming Walloon prince, with his career as field marshal and diplomat in the Austrian army, was a prolific writer and careful observer of his surroundings in the second half of the turbulent 18th century. “What appeals to me about Charles-Joseph de Ligne is his sober view of the people: he made no illusions and expressed it in such a wonderful way.”

COMMENT

Y ARRIVER?

7/25 Tram 25/7 arrêt Montgomery

2/6

Métro 1 arrêt Arts/Loi

Métro 2/6 arrêt Louise

HENRI HERFST 2018

INFOGRAPHIC

VUB DOCTORAL SCHOOLS CELEBRATE 10TH ANNIVERSARY student.vub.be/en/doing-a-phd

DOCTORAL SCHOOLS HELP PHD STUDENTS AND RESEARCHERS DEVELOP SKILLS THAT WILL SUPPORT THEIR RESEARCH AND TEACHING ABILITIES AND PROVE VALUABLE OUTSIDE THEIR DISCIPLINE AND THE ACADEMIC ENVIRONMENT.

DOCTORAL SCHOOLS HUMAN SCIENCES DSH

NATURAL SCIENCE & (BIO-SCIENCE) ENGINEERING NSE

LIFE SCIENCES & MEDICINE LSM

The doctoral schools work closely with a centralised office, the

RESEARCHER TRAINING & DEVELOPMENT OFFICE with

ADMINISTRATIVE EMPLOYEES

helping with scientific professionalisation, career coaching and communication.

PHD NETWORK

WORKSHOPS in 2017/2018

FOR EACH DOCTORAL SCHOOL

125

WORKSHOPS

where peers can meet and share their experiences. EVA DESMEDT, PHD STUDENT IN MEDICAL SCIENCES: “The support of your fellow PhD students is really important for keeping you motivated”

“

WHAT?

SPECIAL PHD 10

established years ago.

THE DOCTORATE OF THE ARTS

MORE THAN

3,000 PARTICIPANTS

workshops in

TRANSFERABLE SKILLS PRESENTATION, MEDIA TRAINING, MEETING SKILLS, COACHING, LEADERSHIP…

In 2008, BARTHOLD KUIJKEN was the first musician ever in Flanders to hold a PhD of the Arts

TODAY

development 17 career and coaching 17 10 postdocs workshops on

PhD of the arts students

workshops for

PhDs delivered

HENRI HERFST 2018

INTERNATIONA LISATION

GENDER BALANCE in 2017/2018

Since

2017 yearly PhD survey:

SELFEVALUATE PHD TRAJECTORY SIGNAL PROBLEMS

102 nationalities

“

PhD students in total:

160

GRANTS FOR INTERNATIONAL VISITS, WORKSHOPS AND CONFERENCES IN 2017/2018

JIMMY NZALLY FROM GAMBIA, PHD STUDENT IN POLITICAL SCIENCE: “VUB is such a diverse campus, which makes it especially appealing to international students. As a student who did his master’s and is now doing his PhD here at VUB, I can attest to this fact.”

DSH NSE

GIVE FEEDBACK

SUCCESSFUL PHDS 213

2008/2009

2009/2010

“

2007/2008

LSM

2010/2011 2011/2012

2012/2013 2013/2014

2014/2015 2015/2016

53%

300

388

688

461

214

675

152

203

355

DOCTORAL SCHOOL 44%

2016/2017

PHD STUDENT PATRICK TJOK JOE: “Scientific work is a lot like finding treasures at the bottom of the ocean. A lot of rocks, very little gold, but an exciting journey by itself.”

47%

DSH

129

PHD LAW STUDENT KRISTOF GOMBEER: “Instead of scrolling through that trashy online newspaper for new gossip over your coffee break, check out the website of your doctoral school. They always have interesting activities going on.”

1,718

56%

NSE

69%

LSM

43%

32%

57%

HENRI HERFST 2018

“

SPOT ON

Sylvia Faict receives New Investigator Award

Damya Laoui is promising New Science Talent 2018

Sylvia Faict, FWO researcher at the Hematology and Immunology research group, received the New Investigator Award from the Cancer and Bone Society for her research on multiple myeloma and the characteristic bone destruction the illness causes. She presented her results at the society’s congress in Oxford, where international experts gather every year. The prize is awarded to the most promising young researcher.

Researcher Damya Laoui received the title of New Science Talent of the Year during the New Scientist Live Event in Utrecht. She was praised for her original approach to research and the popularisation of her work. The bio-engineer is developing a vaccine for cancer patients, based on immune cells in the tumour itself. She hopes to start clinical studies testing the vaccine with patients in the next few years.  newscientist.nl

 molpharmworkshop.org

Nico de Leu wins Rising Star Award Nico de Leu, Researcher at the Beta Cell Neogenesis Lab, has received the European Prize from the European Foundation for the Study of Diabetes (EASD). His research focuses on innovative diabetes treatment, researching methods to protect and regenerate beta cells. As one of the four laureates, he will present his results at the yearly EASD conference, which this year takes place in Berlin.  europeandiabetesfoundation.org

PhD student Laura Vandervore wins award for outstanding science Laura Vandervore received the Young Investigation Award for Outstanding Science at the European Human Genetics Conference in Milan. As a young member of VUB’s Neurogenetics research group, she discovered the functions of a gene (RTTN) involved in brain development. Functional characterisation of this gene should facilitate molecular diagnosis of cortical malformations, and enable physicians to provide the right treatment for the patient.  2018.eshg.org

Marc Kochzius and Sam Poppe win KVAB science communication prize Two VUB researchers have won awards in science communication from the Royal Academy for Science and the Arts and the Young Academy and are competing for an additional prize awarded by popular science magazine Eos. Marc Kochzius is a marine biologist who likes to share his passion for science with a wide audience through giving lectures for children, presenting stand-up comedy acts and creating videoblogs. Sam Poppe’s work focuses on volcanoes. He has collaborated on an educational board game about geological disasters and recently presented his work at Universiteit Vlaanderen.  kvab.be/jaarprijzen-wetenschapscommunicatie HENRI HERFST 2018

STUDENT ABROAD

Frieda Van Roy en Thibaut Vandervelden masterstudenten biologie

Dimonika Biosphere Reserve, Congo Latitude: 3°30’ en 4°50’ Z en 11°30 en 13°12’ O

“We zullen grote ogen trekken, dat staat vast”, zei Frieda Van Roy, toen ze op 1 augustus samen met Thibaut Vandervelden vertrok naar Congo-Brazzaville. De twee studenten biologie brengen voor hun masterproef de ecosysteemdiensten van het Dimonika Biosphere Reserve in kaart, een door de Unesco beschermd gebied van zo’n 136.000 hectare dat met zijn bergen en ligging aan de oceaan een unieke habitat vormt voor inheemse soorten, maar ook onder druk staat door de grote bevolkingsdichtheid. Zo is de populatie van de bedreigde

westelijke laaglandgorilla door de jacht gedaald en gaat ook het bos achteruit. De twee studenten verblijven twee maanden in het gebied in westelijk Congo, in een jeugdherberg die in handen is van een familielid van Jean Hugé, post-doctoraal onderzoeker en docent aan de VUB en ULB, die het idee had voor het onderzoek. “We nemen enquêtes af van de plaatselijke bevolking en van wetenschappers die er actief zijn. We organiseren ook workshops om een beter inzicht te krijgen in wat de lokale

bevolking denkt over hun bos. We proberen ook de interactie tussen bevolking en natuur in kaart te brengen”, zegt Thibaut Vandervelden. Om hun project te financieren hebben de twee studenten biologie een fundraisingcampagne opgezet, waarmee ze 974 euro dollar bereikt hebben, iets meer dan het vooropgezette doel van 952 dollar. De bevindingen van de onderzoekers moeten leiden tot een aangepast conservatieprogramma voor het gebied en de basis leggen voor verder onderzoek. ― H

On 1 August, Frieda Van Roy and Thibaut Vandervelden headed for Congo-Brazzaville. For their master’s thesis, the two biology students are mapping the ecosystem of the Dimonika Biosphere Reserve, a 136.000 hectare Unesco-protected area whose mountains and location close to the ocean have made it a unique habitat for indigenous species, but which is under pressure from the high population density.