การประชุมวิชาการรัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตรแหงชาติ ครั้งที่ 9 (พ.ศ. 2551) คณะกรรมการสภาวิจัยแหงชาติ สาขารัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตร สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ 2 - 3 ธันวาคม พ.ศ. 2551 ณ คณะรัฐศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย
เวทีวิชาการ “ประเด็นปญหาวาดวยการเมืองไทยรวมสมัย I” (มิติทางประวัติศาสตร และทฤษฎี) กลุม ประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา และการโตตอบตอการครอง อํานาจนํา: แนวความคิดของอันโตนิโอ กรัมชีกับการอธิบายการเมืองไทยรวมสมัย วัชรพล พุทธรักษา คณะสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยนเรศวร
*หามใชในการอางอิงกอนไดรับอนุญาตจากผูเขียน*
การประชุมวิชาการรัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตรแหงชาติ ครั้งที่ 9 (พ.ศ.2551)
กลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา และการโตตอบตอการครองอํานาจนํา: แนวความคิดของอันโตนิโอ กรัมชีกับการอธิบายการเมืองไทยรวมสมัย วัชรพล พุทธรักษา*
บทคัดยอ บทความนี้มุงตอบคําถามหลักที่วา แนวความคิดของอันโตนิโอ กรัมชี (Antonio Gramsci) นอกเหนือไปจาก แนวความคิดเรื่องการครองอํานาจนํา (Hegemony) ที่เปนแนวคิดหลักที่มักถูกอางถึงแลวยังมีแนวความคิดอื่นของกรัมชี อีกหรือไมที่มีความสําคัญ และสามารถประยุกตใชอธิบายการเมืองไทยรวมสมัยได รวมไปถึงแนวความคิดดังกลาวนั้นมี ความสัมพันธกันกับแนวความคิดเรื่องการครองอํานาจนําหรือไม อยางไร จากการศึกษาผูเขียนพบวานอกเหนือไปจากแนวความคิดเรื่องการครองอํานาจนําซึ่งเปนแนวความคิดที่รูจักกัน ทั่วไปของกรัมชีแลว ยังมีแนวความคิดที่จัดไดวาเปนแนวความคิดองคประกอบของการทําความเขาใจแนวคิดการครอง อํานาจนําอยูอีกหลายแนวความคิด ไดแก แนวความคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร (Historical Bloc) ปญญาชน (Intellectual) โครงสรางสวนลาง/โครงสรางสวนบน (Structure/Super structure) และสังคมการเมือง/ประชาสังคม (Political Society/Civil Society) สงครามขับเคลื่อน/สงครามยึดพื้นที่ทางความคิด (War of Movement/War of Position) กลไกการ ครองอํานาจนํา/กลไกรัฐ (Hegemonic/State Apparatus) และการโตตอบตอการครองอํานาจนํา (Counter Hegemony) แตแนวความคิดองคประกอบที่มีความสําคัญโดดเดน และชวยเติมเต็มความเขาใจเกี่ยวกับแนวความคิดการ ครองอํานาจนําไดเปนอยางดีก็คือ แนวความคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร และแนวความคิดเรื่องปญญาชน แนวความคิดทั้ง สองมีความสัมพันธกับแนวความคิดการครองอํานาจนําในแงของการสรางความเขาใจที่สมบูรณยิ่งขึ้นเกี่ยวกับแนวคิด การครองอํานาจนํา สําหรับแนวความคิดกลุมประวัติศาสตรนั้นสัมพันธในมิติของการใหอธิบายวาการครองอํานาจนํานั้น มีความสัมพันธอยางลึกซึ้งกับความสัมพันธเชิงอํานาจในสังคม ขณะที่แนวคิดเรื่องปญญาชนนั้นใหภาพเกี่ยวกับ ผูดําเนินการสรางการครองอํานาจนําใหเกิดขึ้นจริงในทางปฏิบัติ นอกจากนี้แนวความคิดการครองอํานาจนํา พรอมแนวคิดองคประกอบเรื่องกลุมประวัติศาสตร และปญญาชน ยังสามารถนํามาประยุกตใชเพื่อสรางคําอธิบายใหกบั การเมืองไทยรวมสมัยไดดวย โดยที่ในงานศึกษานี้ไดเลือก กรณีศึกษาการสรางกลุมประวัติศาสตรของพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย ทั้งในระยะแรกของการเคลื่อนไหว ระหวางป พ.ศ.2548-2549 และการเคลื่อนไหวในรอบที่สองในป พ.ศ.2551 มาเปนกรณีศึกษาในการสรางคําอธิบาย
*
อาจารยประจําสาขาวิชารัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตร คณะสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยนเรศวร 1
การเมืองไทย : กลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา
กลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา และการโตตอบตอการครองอํานาจนํา: แนวความคิดของอันโตนิโอ กรัมชีกับการอธิบายการเมืองไทยรวมสมัย วัชรพล พุทธรักษา
1. บทนํา บทความนี้มุงตอบคําถามหลักที่วา แนวความคิดของอันโตนิโอ กรัมชี (Antonio Gramsci)1 นอกเหนือไปจาก แนวความคิดเรื่องการครองอํานาจนํา (Hegemony) ที่เปนแนวคิดหลักที่มักถูกอางถึง2แลวยังมีแนวความคิดอื่นของกรัมชี อีกหรือไมที่มีความสําคัญ และสามารถประยุกตใชอธิบายการเมืองไทยรวมสมัยได รวมไปถึงแนวความคิดดังกลาวนั้นมี ความสัมพันธกันกับแนวความคิดเรื่องการครองอํานาจนําหรือไม อยางไร อันโตนิโอ กรัมชีไดชื่อวาเปนนักมารกซิสตคนสําคัญคนหนึ่ง3 เขาเปนนักมารกซิสตที่มีทั้งมิติเชิงทฤษฎีและ ภาคปฏิบัติ4 แนวความคิดที่เปนที่รูจักกันดีของเขาคือ แนวความคิดเรื่องการครองอํานาจนํา (Hegemony)5 ซึ่งมักจะถูก นําไปใชในสองมิติหลักดวยกันคือ มิติแรก การครองอํานาจนําในบริบทการเมืองระหวางประเทศ และอีกมิติหนึ่ง คือ การครองอํานาจนําในบริบทการเมืองระหวางกลุม/ชนชั้นของการเมืองภายใน แนวความคิดเรื่องการครองอํานาจนํานั้นแมจะเปนแนวคิดที่ถูกกลาวถึง ตลอดจนนําไปใชในการศึกษาและ วิเคราะหการเมืองในบริบทตางๆอยางกวางขวาง แตการทําความเขาใจความคิดเรื่องการครองอํานาจนําของกรัมชีนั้น ผูเขียนมองวาควรที่จะทําความเขาใจแนวคิดอื่นๆ ประกอบกันจึงจะสามารถทําความเขาใจแนวคิดการครองอํานาจนําไดดี ขึ้น จากการศึกษาผูเขียนพบวา แนวความคิดสําคัญที่มีสวนชวยในการทําความเขาใจความคิดของกรัมชีนั้น ไดแก แนวความคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร ปญญาชน แนวความคิดเกี่ยวกับโครงสรางสวนลาง/โครงสรางสวนบน สังคม การเมือง/ประชาสังคม สงครามยึดพื้นที่ทางความคิด/สงครามขับเคลื่อน การยินยอมพรอมใจ/การใชอํานาจบังคับ กลไก การใชอํานาจ และการโตตอบตอการครองอํานาจนําเปนตน6 แนวคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร และปญญาชน เปนสองแนวความคิดองคประกอบที่สําคัญอยางยิ่งในการทํา ความเขาใจภาพรวมของแนวความคิดการครองอํานาจนํา อีกทั้งเปนแนวคิดที่มีความสําคัญอยางมากในฐานะที่เปนผล สะทอนของความคิดที่มีตอแนวความคิดของนักคิดที่มีลักษณะเศรษฐกิจกําหนดแบบกลไก (Mechanistic Economic Determinism หรือพวก Economism7) สวนตอจากนี้ไปจะเปนสวนของการนําเสนอเพื่อตอบคําถามหลักที่ไดตั้งไวขางตน โดยเริ่มที่การใหนิยาม เกี่ยวกับแนวความคิดกลุมประวัติศาสตรและปญญาชน ตามดวยการวิเคราะหแนวคิดองคประกอบอื่นๆที่สําคัญตอการทํา ความเขาใจกลุมประวัติศาสตร ปญญาชนและการครองอํานาจนํา ลําดับถัดไปจะเปนการอธิบายภาคปฏิบัติการของการ สรางกลุมประวัติศาสตร กรณีศึกษาเหตุการณทางการเมืองไทยปจจุบันกรณีการสรางกลุมประวัติศาสตรของกลุม พันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย และในสวนทายจะไดกลาวถึงความสําคัญของแนวความคิดกลุมประวัติศาสตร และปญญาชนในแงมุมตางๆ
2. นิยาม ความหมายของแนวความคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร (Historical Bloc) และปญญาชน (Intellectual) 2.1 แนวความคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร (Historical Bloc) แนวคิดนี้คือแนวความคิดที่กรัมชีใชในการอธิบายเกี่ยวกับการรวมตัวกันอยางเปนเอกภาพโดยลักษณะวิภาษวิธี (Dialectical unity) ระหวางโครงสรางสวนลางกับโครงสรางสวนบน ระหวางทฤษฎีกับการปฏิบัติ ระหวางปญญาชนกับ มวลชน8 2
การประชุมวิชาการรัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตรแหงชาติ ครั้งที่ 9 (พ.ศ.2551)
กรัมชีไดเสนอแนวคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร9 ซึ่งเปนแนวคิดที่ใชอธิบายความสัมพันธเชิงอํานาจในสังคม เพื่อ ใชแทนแนวคิดเศรษฐกิจกําหนดแบบกลไกของสํานักคิดแบบมารกซิสตดั้งเดิม หรือที่เรียกวาพวก Economism/Economic Determinism10แนวคิดดังกลาวเปนการอธิบายเกี่ยวกับความสัมพันธทางสังคม (Social Relation) ระหวางชนชั้นและกลุม พลังตางๆ ที่อยูภายในโครงสรางของสังคมโดยอธิบายวาในสังคมทุนนิยมนั้น ชนชั้นนายทุน (Bourgeoisie) จะพยายาม ครองอํานาจนําใหเกิดในพื้นที่ของความสัมพันธในการผลิต (Sphere of Production) ซึ่งการครองอํานาจนําในพื้นที่นี้แต เพียงพื้นที่เดียวนั้นจะไมเกิดการครองอํานาจนําที่สมบูรณ (Absolute) ดังจะเห็นไดวามีการพยายามทาทายชนชั้นนายทุน จากกลุมชนชั้นแรงงาน เชน จากสหภาพแรงงานอยูเนืองๆ การสรางภาวะการครองอํานาจนําที่สมบูรณใหเกิดขึ้นจึงเปน การสรางแนวรวมพันธมิตร (Alliance) ระหวางกลุมพลัง หรือชนชั้นตางๆ เหนือพื้นที่ทางสังคมที่กวางกวามิติเชิง เศรษฐกิจเทานั้น ดังนั้นโดยสรุปเกี่ยวกับแนวความคิดกลุมประวัติศาสตรก็คือ แนวความคิดที่ใชสําหรับอธิบายความสัมพันธเชิง อํานาจในสังคมการเมืองหนึ่งในชวงเวลาหนึ่ง โดยเชื่อวาความสัมพันธเชิงอํานาจชุดตางๆ ที่เกิดขึ้นในสังคมนั้นไมได เกิดขึ้นอยางเปนกลไก หรือโดยอัตโนมัติ แตเกิดขึ้นโดยฝมือ หรือการสรางสรรคของมนุษยที่มี/ผาน ประวัติศาสตร รวมกันในเรื่องใดเรื่องหนึ่งนั่นเอง 2.2 ปญญาชน (Intellectual) สําหรับกรัมชีนั้นคนทุกคนลวนเปนปญญาชนในแงของการมีปญญา ความรู แตไมใชทุกคนที่จะไดแสดง บทบาท/หนาที่ในฐานะของปญญาชน11 กรัมชีไดแบงปญญาชนออกเปน 2 ประเภท12ดวยกันไดแก 1) ปญญาชนสามัญ13 (Traditional Intellectual) ซึ่งเปนปญญาชนที่ทําหนาที่ของตนในกลุม/สังคม/ชนชั้นดั้งเดิมที่ตนถือกําเนิดมา และ 2) ปญญาชนจัดตั้ง14 (Organic Intellectual) เปนปญญาชนที่ยกตัวเองออกจากกลุมสังคม/ชนชั้นดั้งเดิมที่กําเนิดมา เชน แรงงานที่กลายเปนนักเคลื่อนไหวทางการเมือง เปนตน15 ปญญาชนทั้งสองประเภทนั้นไมไดแยกขาดจากกันแตอยางใด แตมีบทบาทที่สําคัญรวมกันในฐานะที่เปน เสมือนตัวการในการเชื่อมโยงระหวางทฤษฎีสูการปฏิบัติ และเชื่อมโยงระหวางจิตสํานึกของชนชั้นผูถูกเอาเปรียบ เชน ชนชั้นแรงงานใหมีความเปนปกแผนขึ้นผานทางกลไกตางๆ เพื่อสรางการครองอํานาจนําใหเกิดขึ้นเหนือสังคม และยก กลุม/ชนชั้นของตนขึ้นเปนชนชั้นผูกุมความไดเปรียบแทนที่ชนชั้นเดิม บทบาทหนาที่ของปญญาชนในทัศนะของกรัมชีนั้น มองวาปญญาชนนั้นจะมีบทบาทสําคัญในการเปลี่ยนรูป (Transform)16 จิตสํานึกของชนชั้นกรรมาชีพ หรือชนชั้น/กลุมที่ถูกเอารัดเอาเปรียบมาสูการสรางพันธมิตรระหวางชนชั้น อื่นใหกวางขวางยิ่งขึ้นเพื่อเปลี่ยนจิตสํานึกรวมใหเกิดผลในทางปฏิบัติ คือการปฏิวัติเพื่อลมลางชนชั้นนายทุน หรือกลุม/ ชนชั้นผูเอาเปรียบนั่นเอง อาจกลาวไดวาปญญาชนนั้นเปรียบไดกับผูจัดการใหเกิดการครองอํานาจนําในทางปฏิบัติ หรือเปนผูจัดการให เกิดการครองอํานาจนํา (Organizer of Hegemony)17 เพราะปญญาชนนั้นจะทําหนาที่ทั้งในการใหความรูเกี่ยวกับปลุก จิตสํานึกของชนชั้นในประเด็นตางๆ (Educator) พรอมทั้งเปนผูนําทางสติปญญา (Leader)18และผูนําในการขับเคลื่อน มวลชนทางความคิดอีกดวย นอกเหนือจากสองแนวคิดหลักดังที่ไดอธิบายไปแลว ผูเขียนตีความวายังมีแนวความคิดองคประกอบที่สําคัญที่ สามารถเชื่อมโยงเพื่อชวยในการทําความเขาใจแนวคิดกลุมประวัติศาสตร ปญญาชน และการครองอํานาจนําไดอยู 4 แนวความคิดที่สําคัญ19 ดังจะไดนําเสนอในหัวขอถัดไป
3
การเมืองไทย : กลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา
3. แนวความคิดองคประกอบที่สําคัญตอการทําความเขาใจแนวความคิดกลุม ประวัติศาสตร ปญญาชน และการ ครองอํานาจนํา 3.1 โครงสรางสวนลาง/โครงสรางสวนบน (Structure/Super structure) และสังคมการเมือง/ประชาสังคม (Political Society/Civil Society) แนวความคิดแบบมารกซิสตนั้นใหความสําคัญอยางมากกับ “โครงสรางสวนลาง” ซึ่งถือไดวาเปนหัวใจหลักใน การผลักดันใหเกิดการเปลี่ยนแปลงของสังคมทั้งหมดแตความสําคัญของกรัมชีก็คือเขาเปนนักคิดมารกซิสตคนแรกๆ ที่ ใหความสําคัญกับโครงสรางสวนบน20 (Super-Structure) ซึ่งตางออกไปจากแนวคิดของนักมารกซิสตดั้งเดิมบางจําพวก21 ที่ใหความสําคัญกับโครงสรางสวนลางในฐานะที่เปนโครงสรางหลักในการกําหนดโครงสรางสวนบนดังที่ไดกลาวไป แลว และอาจกลาวไดวาเขาเองเปนคนที่กลับมาเนนย้ํา (Re-emphasis) ในมิติทางดานการเมือง และความสําคัญของการ ตอสูเชิงอุดมการณของแนวความคิดมารกซิสตในกระบวนการเปลี่ยนแปลงสังคมสูสังคมนิยม22 สําหรับกรัมชี โครงสรางสวนบนนั้นเปนโครงสรางสังคมที่มีความสําคัญ และสามารถผลักดันใหเกิดการ เปลี่ยนแปลง หรือสงผลตอสังคมในสวนรวมไดเชนเดียวกันกับโครงสรางสวนลาง หรือโครงสรางทางเศรษฐกิจ23 โครงสรางสวนบนนี้ประกอบดวยสวนที่เรียกวา “สังคมการเมือง” (Political Society หรือ State) และ “ประชาสังคม” (Civil Society) ซึ่งเปนโครงสรางของระบบความคิด ความเชื่อ อุดมการณ กฎหมาย วัฒนธรรม และอื่นๆ ที่ไมใช โครงสรางทางเศรษฐกิจ พื้นที่ในโครงสรางสวนบนตามแนวคิดของกรัมชี โดยเฉพาะอยางยิ่งในพื้นที่ประชาสังคม นั้นเปนพื้นที่ของการ สรางความยินยอม และสามัญสํานึก(Common Sense) หรือมีมุมมอง/โลกทัศนตอปรากฏการณตามที่ถูกชนชั้นปกครอง หรือกลุมผูพยายามสรางการครองอํานาจนําพยายามสรางไปในทิศทางเดียวกัน ดังนั้น การผลักดันใหเกิดการเปลี่ยนแปลงจากทิศทางของโครงสรางสวนบนนี้จึงเปนสิ่งที่กาวไปไกลกวาการ มองเพียงแคความสัมพันธ และพลังในการผลิตเทานั้นซึ่งเปนการเปดพื้นที่มุมมองในการอธิบายปรากฏการณให กวางขวางออกไป ภายใตโครงสรางทางเศรษฐกิจสวนลาง และโครงสรางทางอุดมการณสวนบนนั้นตางก็ประกอบไปดวยกลุม ทางสังคมกลุมตางๆที่มีความสัมพันธตอกันแตกตางกันไป อาทิ กลุมที่อยูภายในสังคมสวนลางนั้นก็มีความสัมพันธใน การผลิต และการบริโภคในทางเศรษฐกิจตอกัน สวนกลุมที่อยูในโครงสรางสังคมสวนบนในพื้นที่ประชาสังคมนั้นก็จะมี ความสัมพันธกันในเชิงอุดมการณ ระบบความคิด และความเชื่อ ขณะที่ภายในพื้นที่สังคมการเมืองนั้น ความสัมพันธ ระหวางกลุมก็จะเปนความสัมพันธในเชิงอํานาจ และการใชอํานาจบังคับตอกัน 3.2 สงครามขับเคลื่อน/สงครามยึดพื้นที่ทางความคิด (War of Movement/War of Position) การสรางการครองอํานาจนําใหเกิดขึ้นเหนือกลุม/ชนชั้นอื่นๆ ในสังคมการเมืองนั้นกรัมชีไดเปรียบดังเชนการ ทําสงคราม แนวคิดเรื่องสงครามขับเคลื่อน (War of Movement) และสงครามยึดพื้นที่ทางความคิด(War of Position)24 จึง ไดถูกนํามาใชโดยอธิบายวา การทําสงครามขับเคลื่อนนั้นเปนการทําสงครามในทางยุทธวิธีทางการทหาร การที่จะ สามารถเอาชนะฝายศัตรู หรือฝายตรงขามไดนั้นจะตองทําการบุกยึดพื้นที่เพื่อยึดครองปจจัยสําคัญของฝายตรงขามใหได อาทิ การยึดเมืองหลวง หรือสถานที่สําคัญทางยุทธศาสตรเปนตน แตในการดําเนินการเพื่อสรางภาวะการครองอํานาจนํา ใหเกิดขึ้นเหนือชนชั้นอื่นๆนั้น ชนชั้นผูพยายามสรางการครองอํานาจนํานั้นจะตองดําเนินการตอสูเพื่อยึดกุม “พื้นที่เชิง อุดมการณ ความคิด ความเชื่อ” ของผูคนในพื้นที่ “ประชาสังคม” ซึ่งเปนพื้นที่หนึ่งในโครงสรางสวนบนใหได การดําเนินการชวงชิง หรือยึดกุมความคิด ความเชื่อของคนในพื้นที่ประชาสังคมนี้ กรัมชีเรียกวา เปน “การทํา สงครามยึดพื้นที่ทางความคิด” ถาสามารถเอาชนะสงครามนี้เหนือพื้นที่ประชาสังคมไดสําเร็จการครองอํานาจนําก็จะ สําเร็จไดอยางสมบูรณ และยั่งยืน 4
การประชุมวิชาการรัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตรแหงชาติ ครั้งที่ 9 (พ.ศ.2551)
3.3 กลไกการครองอํานาจนํา/กลไกรัฐ (Hegemonic/State Apparatus) แนวคิดเรื่องกลไกการครองอํานาจนํา และกลไกการใชอํานาจรัฐ หรือกลไกรัฐ นับไดวามีความสําคัญอยางยิ่ง ตอกระบวนการสรางการครองอํานาจนําใหเกิดขึ้นตามเปาหมายของกลุม/ชนชั้นผูดําเนินการครองอํานาจนํา แนวคิดเรื่อง “กลไกการครองอํานาจนํา” นั้น เปรียบไดกับการทําหนาที่เปนสื่อกลางเพื่อถายทอดอุดมการณ หรือระบบความคิด ความรู ความเชื่อ คานิยม ชุดหนึ่งๆ ตามที่กลุมผูดําเนินการสรางการครองอํานาจนําตองการ เพื่อสื่อ ไปถึงประชาชนในชนชั้นตางๆ เหนือ “พื้นที่ประชาสังคม” เพื่อใหเกิดความรูสึกรวมในการเห็นพองและยินยอมที่จะ ปฏิบัติตาม (Consent) ความตองการของชนชั้นผูถายทอดอุดมการณ นอกจากนี้ กลไกการครองอํานาจนํายังทําหนาที่รวมไปถึงการสรางจิตสํานึก (Conscious) ใหชนชั้นผูถูก ครอบงํามีความรูสึกวาผลประโยชนของชนชั้นตนนั้น ไดรับการสนับสนุนอยางดีจากชนชั้นปกครอง หรือชนชั้น ผูดําเนินการสรางภาวะครองอํานาจนํา โดยที่ชนชั้นผูถูกครอบงําไมรูสึก หรือไมสามารถตระหนักรูไดวาชนชั้นของตน นั้นถูกเอาเปรียบ หรือขูดรีดอยางไร กลไกการครองอํานาจนํานี้ กลาวไดวาจะเปนสิ่งใดก็ไดที่ทําหนาที่ในการถายทอด หรือสงผานชุดความคิด25 จากดานของกลุม/ชนชั้นผูดําเนินการสรางการครองอํานาจนําไปยังผูคนในสังคม ไมวาจะเปน พรรคการเมือง ปญญาชน นโยบายของพรรคการเมือง/รัฐบาล สื่อมวลชนทุกประเภท สถาบันการศึกษา สถาบันครอบครัว สถาบันศาสนา การสราง ภาพ/การจัดการภาพลักษณของฝายผูดําเนินการสรางภาวะสรางภาวะการครองอํานาจนํา เปนตน ขณะที่ “กลไกการใชอํานาจรัฐ” นั้น จะถูกใชเหนือ “พื้นที่สังคมการเมือง” โดยแตกตางจากกลไกการครอง อํานาจนําตรงที่ กลไกรัฐนั้นไมไดเปนกลไกที่ใชสื่อสารเพื่อสรางชุดของอุดมการณตามที่ชนชั้นผูดําเนินการสรางภาวะ ครองอํานาจนําตองการ แตกลไกรัฐนั้นเปนกลไกที่ใชอํานาจบังคับ เพื่อบังคับใหประชาชนของชนชั้นตางๆ ปฏิบัติ หรือไมปฏิบัติตามความตองการของชนชั้นปกครองหรือผูดําเนินการสรางการครองอํานาจนําโดยที่ทุกคนในสังคมนั้นไม สามารถหลีกเลี่ยงได กลไกการใชอํานาจรัฐจึงไดแก สิ่งใดๆ ก็ตามที่รัฐ หรือผูครองอํานาจนําสามารถนํามาใชเหนือผูคนในสังคมทุก ชนชั้นเพื่อใหบรรลุจุดมุงหมายตางๆ ตามตองการ กลไกลักษณะนี้จะอาศัยอํานาจในการบังคับ เชน กฎหมาย การใช อํานาจศาล การใชกําลังของกองทัพ และตํารวจ เปนตน 3.4 การโตตอบตอการครองอํานาจนํา (Counter Hegemony) การครองอํานาจนําที่ไมสมบูรณของกลุม/ชนชั้นปกครอง หรือการที่ไมสามารถสรางการครองอํานาจนําเหนือ พื้นที่ประชาสังคม หรือสังคมการเมืองไดเลย หรือสามารถครองอํานาจนําไดในระดับหนึ่ง ดวยการยึดกุมพื้นที่ทางสังคม พื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งได หรือสามารถสรางการครองอํานาจนําไดใกลเคียงกับการครองอํานาจนําสมบูรณในชวงระยะเวลา หนึ่ง แตเมื่อเวลาผานไปไดเกิดเหตุปจจัยตางๆ ที่บั่นทอนความชอบธรรม และลดทอนความรูสึกยินยอมพรอมใจของชน ชั้นผูถูกครอบงําที่มีตอชนชั้น/กลุมผูครองอํานาจนํา ทําใหในชวงเวลาตอมาภาวะการครองอํานาจนํานั้นถูกลดทอนลงไป กรณีทั้งหมดนั้น หมายความวา กลุมผูดําเนินการสรางภาวะครองอํานาจนํานั้นไมสามารถสรางภาวะการครองอํานาจนํา ไดอยางสมบูรณ การครองอํานาจนําสมบูรณที่กลุมผูดําเนินการสรางการครองอํานาจนําสามารถเอาชนะสงครามยึดพื้นที่ทาง ความคิดไดดวยการยึดครองเหนือพื้นที่ประชาสังคม และสังคมการเมืองนั้นผูคนในสังคมจะดําเนินชีวิตอยางปกติ โดยไม เกิดความสงสัย หรือตั้งคําถามตอการดําเนินการตางๆ ของกลุม/ชนชั้นผูครองอํานาจนํา และไมมีการดําเนินการใดๆ เพื่อ แสดงความคิดที่ขัดแยงตอความคิดหลัก หรืออุดมการณหลักตามที่กลุมผูดําเนินการสรางการครองอํานาจนําตองการ ในทางกลับกัน ถากลุมผูดําเนินการสรางภาวะครองอํานาจนําสรางภาวะการครองอํานาจนําสมบูรณไมสําเร็จ ผูคนในสังคมสวนหนึ่งที่ตระหนักรูไดวา ตนหรือชนชั้น/กลุมของตนไดถูกดําเนินการครองอํานาจนําเพื่อผลประโยชน 5
การเมืองไทย : กลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา
ของกลุม/ชนชั้นผูครองอํานาจนํา กลุมคนที่ตระหนักรูนี้จะไดแสดงออก หรือเผยใหเห็นถึงการดําเนินการใดๆ เพื่อเปน “การโตตอบตอการครองอํานาจนํา26” ของชนชั้นผูครองอํานาจนํา ทั้งนี้ การโตตอบตอการครองอํานาจนําของกลุมคน/ชนชั้นอื่นในสังคมอาจเปนไปเพียงเพื่อแสดงใหผูครอง อํานาจนําไดเห็นและรับรูวาอํานาจของตนนั้นถูกทาทาย หรือแมการโตตอบตอการครองอํานาจนําเพื่อโคนลมกลุม ผูดําเนินการครองอํานาจเกา และนําไปสูการกาวไปเปนกลุมผูดําเนินการครองอํานาจนํากลุมใหมก็เปนได27 หัวขอถัดไปจะเปนการอธิบายการเมืองไทยรวมสมัยกรณีการเคลื่อนไหวของกลุมพันธมิตรประชาชนเพื่อ ประชาธิปไตยโดยอาศัยกรอบความคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา และการโตตอบตอการ ครองอํานาจนําเปนหลักในการอธิบาย
4. กลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนําและการโตตอบตออํานาจนํา: แนวความคิดของอันโตนิโอ กรัมชีกับการอธิบายการเมืองไทยรวมสมัย กรณีศึกษาพันธมิตประชาชนเพื่อประชาธิปไตย สวนนี้จะเปนการประยุกตใชแนวความคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา และ แนวความคิดองคประกอบอื่นๆ มาทําความเขาใจและสรางคําอธิบายใหกับการเมืองไทยรวมสมัยในกรณีศึกษากรณีการ เคลื่อนไหวของพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย ผูเขียนมองการเคลื่อนไหวของพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยในกรอบความคิดของกรัมชีวา เปนการ เคลื่อนไหวเพื่อสรางกลุมประวัติศาสตรของตนเองใหเกิดขึ้นเหนือสังคมและการเมืองไทย โดยมองวาพันธมิตร ประชาชนเพื่อประชาธิปไตยนั้นมีลักษณะเปนตัวแสดงในการสรางกลุมประวัติศาสตรที่แตกตางออกไปเปน 2 ลักษณะ ดวยกันไดแก ลักษณะแรก ในชวงแรกของการเคลื่อนไหวของพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยระหวางป 25482549 นั้นพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยนั้นไดสรางกลุมประวัติศาสตรของตนขึ้นมากลุมหนึ่งโดยที่ตนเองนั้นอยู ในฐานะผูโตตอบตอการครองอํานาจนําของรัฐบาล/ระบอบทักษิณ (Counter Hegemony) สิ่งที่นาสนใจก็คือเมื่อเวลาผานไปในป 2551 พันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยไดเปลี่ยนตัวเองจากการเปน ผูโตตอบตอการครองอํานาจนําของกลุม/ชนชั้นอื่นมาเปนตัวแสดงใน ลักษณะที่สอง คือไดแปลงตัวเองมาเปนตัวการ สําคัญในการสรางการครองอํานาจนําเหนือสังคมการเมืองไทย โดยสรางกลุมประวัติศาสรกลุมใหมขึ้นมาเพื่อกดดัน และ โคนลมรัฐบาลสมัครลงไป 4.1 ปรากฏการณสนธิ และพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยระยะแรก (พ.ศ. 2548-2549): การสรางกลุม ประวัติศาสตรในฐานะที่เปนตัวโตตอบตอการครองอํานาจนําของระบอบทักษิณ ปรากฏการณสนธิ: จุดเริ่มตนบทบาทปญญาชนจัดตั้งในการสรางกลุมประวัติศาสตรเพื่อโตตอบตอการครอง อํานาจนําของรัฐบาลทักษิณ ปรากฏการณสนธิ28 มีที่มาจากรายการเมืองไทยรายสัปดาหสัญจรซึ่งเปนกรณีที่เห็นไดชัดเจนถึงการแสดงออก เพื่อโตตอบตอการครองอํานาจนําของรัฐบาลทักษิณ29 ปรากฏการณสนธินี้เปนบทบาทการโตตอบโดยตัวแสดงที่เปน สื่อมวลชนในชวงแรก แตในระยะตอมาจะเปนการรวมมือกันระหวางสื่อ และกลุมการเมืองภาคประชาชนตางๆ สิ่งที่เรียกวา "ปรากฎการณสนธิ" นั้นเริ่มกอตัวขึ้นในเดือนกันยายน 2548 เมื่อนายสนธิ ลิ้มทองกุล30ไดเริ่ม ออกมาแสดงบทบาทในการโตตอบตอการครองอํานาจนําของรัฐบาลทักษิณดวยการเปดโปงความฉอฉลของ พ.ต.ท. ทักษิณ โดยพยายามหาแนวรวมสนับสนุนการโตตอบตอการครองอํานาจนําดวยการหยิบยกประเด็นที่เปนจุดออนไหว ของสังคมไทยคือประเด็นเรื่อง ชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย31 เชน ประเด็นเรื่องการที่พ.ต.ท.ทักษิณจัดงานทําบุญ ประเทศในวัดพระแกว ประเด็นเรื่องการลวงละเมิดพระราชอํานาจ และการขอถวายคืนพระราชอํานาจ เพื่อขอ
6
การประชุมวิชาการรัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตรแหงชาติ ครั้งที่ 9 (พ.ศ.2551)
นายกรัฐมนตรีพระราชทาน เปนตน มาเปนประเด็นหลักในการดําเนินรายการที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร และที่สวน ลุมพินีในเวลาตอมา กอนการเคลื่อนไหวดวยการนํามวลชนเดินขบวนครั้งใหญนั้นรายการเมืองไทยรายสัปดาหสัญจร ของนายสนธิ ลิ้มทองกุล ไดพยายามสรางความรูสึกรวมใหเกิดขึ้นกับผูชมรายการ ดวยการพยายามใชจุดเดนเชิงสัญลักษณ เชน การใส เสื้อเหลืองมาฟงรายการ เพราะสีเหลืองนั้นหมายถึงสีประจําพระองคของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว และการเชิดชู แนวคิดหลักวาเปนการ "สูเพื่อในหลวง" เปนตน32 ภายหลังการจัดรายการเมืองไทยรายสัปดาหสัญจรไดระยะหนึ่ง เมื่อความรูสึกรวมของผูคนที่ติดตามนายสนธิ ลิ้มทองกุล เริ่มมีมากขึ้น เขาก็ไดจัดชุมนุมใหญครั้งแรกขึ้นเมื่อวันที่ 4 กุมภาพันธ 2549 ณ ลานพระบรมรูปทรงมา โดยได มีการเดินทางไปยื่นฎีกาที่สํานักราชเลขาธิการ และไปยื่นจดหมายให พล.อ.เปรม ติณสูลานนท ดวย แตภายหลังการ ชุมนุมใหญวันที่ 4 กุมภาพันธ ซึ่งถือไดวาประสบความสําเร็จในแงของการประกาศตัวอยางชัดแจงถึงการเกิดขึ้นของกลุม โตตอบตอการครองอํานาจนําของรัฐบาลทักษิณที่มีความสําคัญตอการใหความสนใจ แตการตอบรับจากผูใหญใน กองทัพนั้นยังคงไมมีการเคลื่อนไหวมากนัก33 พันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย: การสรางและผสานพันธมิตรระหวางชนชั้น ทิศทางตอไปของการโตตอบตอการครองอํานาจนําของรัฐบาลทักษิณ ที่นําโดยสื่อมวลชนอยางนายสนธิ 34 ลิ้มทองกุล คือ การขยายแนวรวม ในการดําเนินการโตตอบใหกวางขวาง และเขมแข็งมากขึ้นจึงไดเกิด พันธมิตร ประชาชนเพื่อประชาธิปไตย (People Alliance for Democracy; PAD) ขึ้นมาซึ่งองคประกอบของพันธมิตรฯ นั้น ประกอบดวย คณะกรรมการรณรงคเพื่อประชาธิปไตย หรือ ครป. ซึ่งนําโดย พิทยา วองกุล ผูเปนประธาน และ สุริยะใส กตะศิลา เลขาธิการแลว ยังมีองคกรสื่อมวลชนของสนธิ กลุมองคกรพัฒนาเอกชนที่สนใจปญหาเฉพาะดาน เชน กลุม FTA Watch กลุมองคกรคุมครองผูบริโภค องคกรสตรี องคกรแรงงานจากรัฐวิสาหกิจ องคกรครู แพทย นักศึกษาและที่ สําคัญคือ กองทัพธรรมมูลนิธิของพลตรีจําลอง ศรีเมือง อดีตผูนําการเคลื่อนไหวในเดือนพฤษภาคม 253535 พันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยไดรวมชุมนุมใหญอีกครั้งในวันที่ 11 กุมภาพันธ 2549 และมีการชุมนุม ตอเนื่องทุกคืนที่บริเวณสนามหลวง และไดนัดชุมนุมครั้งใหญในวันที่ 26 กุมภาพันธ 2549 ซึ่งคาดวาจะเปนการชุมนุมที่มี ผูเขารวมมากกวาทุกครั้งที่ผานมา เนื่องจากสถานการณทางการเมืองที่เริ่มตึงเครียดจากการแบงฝายของคนในสังคม ระหวางกลุมผูสนับสนุน และผูตอตานพ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร ซึ่งในที่สุดรัฐบาลทักษิณ โดยพ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตรก็ได ตัดสินใจยุบสภาในที่สุดเมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ 2549 กอนการนัดชุมนุมครั้งใหญของพันธมิตรประชาชนเพื่อ ประชาธิปไตยเพียง 2 วันเทานั้น ดวยขออางวาเพื่อไมใหเกิดความแตกแยกภายในสังคมมากไปกวาที่เปนอยู36 ภายหลังการยุบสภาในเดือนกุมภาพันธไดเกิดเหตุการณสําคัญทางการเมืองไทยหลายเหตุการณดวยกัน เชน เกิด การเลือกตั้งทั่วไปที่มีปญหา นับตั้งแตเกิดการบอยคอตการเลือกตั้งของพรรคการเมืองฝายคานดวยเหตุผลที่พรรคไทยรัก ไทยปฏิเสธการทําปฏิญญารวมกันเพื่อปฏิรูปการเมืองหลังการเลือกตั้ง ดวยเหตุนี้การเลือกตั้งทั่วไปเมื่อวันที่ 2 เมษายน 2549 จึงเปนการแสดงเสียงสนับสนุนรัฐบาลทักษิณ/ไทยรักไทย กับพลังการออกเสียงไมเลือกผูใดเทานั้น และในเวลา ตอมาดวยขอเรียกรองวาการเลือกตั้งในครั้งนั้นเปนการเลือกตั้งที่ไมบริสุทธิ์ยุติธรรมเนื่องจากการหันคูหาเลือกตั้งออก ดานนอก สงผลใหการวินิจฉัยโดยฝายตุลาการในเวลาตอมาปรากฏออกมาวา การเลือกตั้งในวันที่ 2 เมษายน 2549 นั้น เปนโมฆะ รัฐบาลทักษิณซึ่งเปนรัฐบาลรักษาการในขณะนั้นนําโดยพ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร รักษาการในตําแหนง นายกรัฐมนตรีไดเขาบริหารราชการแผนดินตอไป ทามกลางกระแสตอตาน และเรียกรองใหพ.ต.ท.ทักษิณ เวนวรรคทาง การเมือง สภาวะทางสังคมขณะนั้นกลาวไดวาในพื้นที่ประชาสังคมขณะนั้นมีความเคลื่อนไหวอยางมาก และแสดงพลัง ของกลุมโตตอบตอการครองอํานาจนําของรัฐบาลทักษิณในระดับสูงมาก ไดเกิดการชุมนุมเพื่อขับไลพ.ต.ท.ทักษิณอยาง ตอเนื่อง ขณะเดียวกันในพื้นที่สังคมการเมืองก็เริ่มมีการเคลื่อนไหว ดังจะเห็นไดวาเริ่มมีขาวลือ และสื่อมวลชนเริ่มหยิบ 7
การเมืองไทย : กลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา
ยกประเด็นเรื่องการรัฐประหารมาพูดถึงกันมากขึ้น แตทางกองทัพในขณะนั้นก็ยังคงไมมีความเคลื่อนไหวใหสังคมทราบ มากนัก ประชาสังคมกับสังคมการเมือง: ความสัมพันธเสมือนในโครงสรางสวนบนที่เชื่อมโยงถึงกัน ดวยเหตุที่พื้นที่ประชาสังคม และสังคมการเมืองนั้นเปนพื้นที่ในโครงสรางสวนบนรวมกันตามแนวคิดของกรัม ชี และพื้นที่ดังกลาวนั้นเปนพื้นที่ของความสัมพันธทางสังคม เปรียบไดกับการเปนพื้นที่เสมือนที่มิไดมีการแบงแยกกัน อยางเด็ดขาดชัดเจน ผูคนในบริบทพื้นที่ประชาสังคมยอมตองมีปฏิสัมพันธเชื่อมโยงกันกับพื้นที่สังคมการเมืองในทางใด ก็ทางหนึ่ง เชนเดียวกันกับกลุม/สถาบันสําคัญในสังคมการเมือง เชน กองทัพ นั้นก็ยอมตองมีความเชื่อมโยง และทับซอน กับความสัมพันธในพื้นที่ประชาสังคมอยางแยกไมออกเชนเดียวกัน ดวยเหตุนี้ เมื่อสถานการณการแสดงพลังของกลุมโตตอบตอการครองอํานาจนําเริ่มสุกงอมไดที่ และสังคมเริ่มมี การแบงขั้ว/แบงฝายระหวางกลุมผูสนับสนุนกับกลุมผูตอตานรัฐบาลทักษิณอยางรุนแรงขึ้นเรื่อยๆ สงผลสะเทือนถึงการ เคลื่อนไหวของสถาบันในสังคมการเมือง ทําใหกองทัพจึงออกมาเคลื่อนไหวดวยการกอรัฐประหารยึดอํานาจจากรัฐบาล ทักษิณในที่สุด เมื่อวันที่ 19 กันยายน 2549 ในนามคณะรัฐประหารที่ชื่อวาคณะปฏิรูปการปกครองในระบอบ ประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข (คปค.) การถูกรัฐประหารในครั้งนี้จึงถือเปนการสิ้นสุดการครอง อํานาจนําของรัฐบาลทักษิณ37 4.2 พันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยระยะที่สอง (พ.ศ. 2551): การสรางกลุมประวัติศาสตรในฐานะที่เปน ตัวสรางการครองอํานาจนําเหนือรัฐบาลสมัคร การกลับมาของพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย: การเปลี่ยนผานจากผูโตตอบตอการครองอํานาจนําเปน ผูครองอํานาจนํา การเคลื่อนไหวของกลุมพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยนั้นเกิดขึ้นอีกครั้งในชวงเดือนพฤษภาคม 2551 ภายหลังจากการยุติการเคลื่อนไหวที่สําคัญไปภายหลังการรัฐประหาร 19 กันยายน 2549 รวมถึงชวงเวลาของรัฐบาล เฉพาะกิจของ พล.อ.สุรยุทธ จุลานนท ที่มีจุดมุงหมายเพื่อบริหารประเทศเปนการชั่วคราวกอนคืนอํานาจใหประชาชนได ใชสิทธิในการเลือกรัฐบาลอีกครั้งภายหลังการรับรองรัฐธรรมนูญฉบับใหม พ.ศ. 2550 เมื่อวันที่ 19 สิงหาคม 2550 หลังการลงประชามติประเทศไทยไดจัดใหมีการเลือกตั้งทั่วไปเมื่อวันที่ 23 ธันวาคม 2550 ซึ่งพรรคพลัง ประชาชนไดรับเสียงขางมากไดเปนแกนนําในการจัดตั้งรัฐบาลผสมขึ้น ซึ่งนํามาสูการเขาสูอํานาจของนายสมัคร สุนทรเวช ภายหลังการเขาสูอํานาจสูงสุดในการบริหารประเทศของรัฐบาลสมัครไดเพียงไมนานนักพันธมิตรประชาชน เพื่อประชาธิปไตยก็เริ่มที่จะมีความเคลื่อนไหวทางการเมืองอีกครั้งโดยเริ่มตนการเคลื่อนไหวในรอบที่ 2 เมื่อวันที่ 28 มีนาคม 2551 ที่หอประชุมมหาวิทยาลัยธรรมศาสตรโดยมีประเด็นเรียกรองสําคัญในการเคลื่อนไหวอยูสองประการ คือ ประการแรก คือการไมยอมรับรัฐบาลสมัครโดยใหเหตุผลวารัฐบาลสมัครนั้นเปนรัฐบาลนอมินีหรือเปนรัฐบาลหุนเชิด ของกลุมอํานาจเกา หรือกลุมอํานาจของ พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร นั่นเอง เหตุผลในการเคลื่อนไหวอีกประการหนึ่ง คือ การไมยอมรับความพยายามของส.ส.พรรคพลังประชาชนที่ ตองการจะยื่นญัตติขอแกไขรัฐธรรมนูญ 2550 ซึ่งเพิ่งจะมีอายุการใชงานเพียงประมาณหกเดือนในเวลานั้นเทานั้น อีกทั้ง ยังใหเหตุผลวาการพยายามแกไขรัฐธรรมนูญนั้นไมไดเปนไปโดยมีเปาหมายเพื่อการพัฒนาการเมือง หรือการปกครองใน ระบอบประชาธิปไตยแตอยางใด แตเปนเพียงการพยายามแกไขกฎหมายเพื่อเอื้อประโยชนใหกับอดีตนักการเมืองพรรค ไทยรักไทยจํานวนหนึ่งที่ตองโทษเวนวรรคทางการเมืองเทานั้น การชุมนุมของมวลชนจํานวนมาก38ภายใตการนําของพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตยนั้น เริ่มขึ้นอยาง เปนทางการเมื่อวันที่ 25 พฤษภาคม 2551 โดยมีจุดมุงหมายในระยะแรกคือ การเรียกรองใหมีการถอนญัตติแกไข 8
การประชุมวิชาการรัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตรแหงชาติ ครั้งที่ 9 (พ.ศ.2551)
รัฐธรรมนูญออกไป แตตอมาภายหลัง แมประเด็นการแกไขรัฐธรรมนูญนั้นจะตกไปแลว แตพันธมิตรประชาชนเพื่อ ประชาธิปไตยก็ยังคงชุมนุมอยูอยางตอเนื่องโดยมุงเปาหมายไปที่การขับไลนายกรัฐมนตรีสมัคร สุนทรเวช ออกจาก ตําแหนง ชวงระยะเวลาประมาณ 3 เดือนกวาของการชุมนุมนับตั้งแตเดือนพฤษภาคม 2551 นั้นมีประเด็นที่นาสนใจ39คือ กรณีปราสาทเขาพระวิหารซึ่งพันธมิตรฯ ไดมีการเคลื่อนไหวโดยการฟองศาลปกครองกลางใหระงับแถลงการณรวม ระหวางไทย-กัมพูชา และดําเนินการชุมนุมยืดเยื้อในหลายสถานที่ดวยกัน ทั้งที่เชิงสะพานมัฆวานรังสรรคซึ่งเปนจุด ชุมนุมหลัก และมีการยายไปชุมนุมที่หนาทําเนียบรัฐบาล แตมีการฟองรองเนื่องจากสถานที่ชุมนุมเปนการรบกวนตอ ประชาชนผูสัญจรไปมา โดยเฉพาะกระทบกระเทือนตอการเรียนการสอนของโรงเรียนราชวินิต ทําใหยายการชุมนุม กลับไปที่เชิงสะพานมัฆวานรังสรรคอีกจนกระทั่งเมื่อวันที่ 26 สิงหาคม 2551 พันธมิตรฯ ไดดําเนินยุทธวิธีปฏิบัติการไทย คูฟา บุกยึดสถานีโทรทัศน NBT และยึดทําเนียบรัฐบาล ภายหลังปฏิบัติการยึดทําเนียบที่พันธมิตรฯ ประกาศวาเปน “การทําสงครามครั้งสุดทาย”40 นั้นศาลไดอนุมัติ หมายจับ 9 แกนนําพันธมิตรฯ และรัฐบาลไดดําเนินการสลายการชุมนุมโดยใชกําลังตํารวจอยางรุนแรงจนสงผลใหมี ผูบาดเจ็บ และมีการปะทะกันระหวางพันธมิตรกับแนวรวมประชาธิปไตยขับไลเผด็จการแหงชาติ (นปช.) จนสงผลให เกิดการที่คนไทยทํารายกันเอง และมีผูเสียชีวิตในการปะทะกันดังกลาวดวย สงผลใหในเวลาตอมารัฐบาลสมัครได ประกาศใชพระราชกําหนดบริหารราชการในสถานการณฉุกเฉิน (พ.ร.ก.ฉุกเฉิน) สงผลใหเกิดการวิพากษวิจารณจาก สังคมอยางกวางขวาง และมีการกลับมาสนใจการเมืองของกลุมเยาวชนจากมหาวิทยาลัยตางๆ อยางมาก41 การชุมนุมของพันธมิตรฯนั้นยังคงดําเนินไปอยางตอเนื่องแมวา ณ วันที่ 9 กันยายน 255142 นั้น นายกรัฐมนตรี สมัคร สุนทรเวช จะตองพนสภาพจากการเปนนายกรัฐมนตรีแลว เนื่องจากตองคําพิพากษาวามีความผิดกรณีการทํา รายการ “ชิมไปบนไป” ของนายกฯสมัครที่เปนการกระทําที่ขัดตอรัฐธรรมนูญ 2550 มาตรา 267 ซึ่งมีเจตนามรมณหาม ไมใหนายกรัฐมนตรีดํารงตําแหนงในบริษัท หรือเปนลูกจางของบริษัทใดๆ43 ภายใตกรอบการอธิบายของงานชิ้นนี้สรางคําอธิบายไดวา การเคลื่อนไหวของพันธมิตรประชาชนเพื่อ ประชาธิปไตยรอบที่สองในป 2551 นั้นไดเปลี่ยนบทบาทของตัวเองจากการเปนผูที่โตตอบตอการครองอํานาจนําของ รัฐบาลทักษิณ มาสูการสรางกลุมประวัติศาสตรกลุมใหมโดยการนํามวลชนจากกลุม/ชนชั้นตางๆ มาประสานพลังกันเพื่อ เปนการกดดันรัฐบาลสมัครใหออกจากอํานาจไดอยางตอเนื่อง การเคลื่อนไหวของพันธมิตรฯ โดยการนําของปญญาชน จัดตั้งที่เปนแกนนําของกลุมตางๆ ที่มาเขารวมชุมนุมรวมถึงการสนับสนุนในดานตางๆ ในครั้งนี้เปนการแสดงบทบาทนํา เหนือรัฐบาลสมัครอยางชัดเจน
5. คุณูปการของแนวความคิดกลุมประวัติศาสตร ปญญาชน และการครองอํานาจนํา จากการศึกษาผูเขียนสามารถสรุปคุณูปการของแนวความคิดกลุมประวัติศาสตร ปญญาชน และการครอง อํานาจนําได 3 ประการดังตอไปนี้ ประการแรก คุณูปการของแนวความคิดกลุมประวัติศาสตร และปญญาชนที่มีตอการทําความเขาใจ แนวความคิดการครองอํานาจนํา (Hegemony) แนวความคิดการครองอํานาจนําของกรัมชีถูกนํามาใชในวงวิชาการรัฐศาสตรในมิติที่หลากหลาย แตสวนใหญ แลวจะเปนการนําแนวคิดดังกลาวมาใชในลักษณะแยกสวน และไมไดกลาวถึงแนวความคิดองคประกอบที่เปน สวนประกอบสําคัญในการสรางอํานาจนําใหเกิดขึ้น แนวความคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร เปนแนวความคิดที่อธิบายการสรางความสัมพันธเชิงอํานาจที่ สลับซับซอนในสังคม ดวยการผนวกรวมความสัมพันธระหวางโครงสรางสวนลาง-โครงสรางสวนบน และสังคม การเมือง-ประชาสังคมเขาดวยกันตามหลักวิภาษวิธี แนวความคิดนี้เปนประโยชนตอการมองแนวคิดการครองอํานาจนํา 9
การเมืองไทย : กลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา
ในแงของสรางความเขาใจวาในการครองอํานาจนําของกลุม/ชนชั้นใดๆ นั้นจะไมสามารถกระทําไดโดยแปลกแยกจาก ความสัมพันธเชิงอํานาจในสังคมที่มีความสลับซับซอนไปไดเลย อีกแนวคิดหนึ่งคือแนวความคิดเรื่องปญญาชน ซึ่งเปนแนวความคิดที่มีสวนในการเติมเต็มแนวคิดการครอง อํานาจนําในประเด็นการใหภาพของผูที่มาทําหนาที่ในการสรางการครองอํานาจนําใหเกิดขึ้นจริงในเชิงปฏิบัติ อีกทั้ง ยังใหภาพเกี่ยวกับบทบาทตางๆ ของปญญาชนเชน การใหความรู การสรางจิตสํานึกรวมใหเกิดขึ้นระหวางชนชั้น และ การเปลี่ยนรูปจิตสํานึกของชนชั้นไปสูการปฏิบัติ หรือการเปลี่ยนแปลง ดังนั้น การทําความเขาใจแนวคิดกลุมประวัติศาสตรและปญญาชนนั้นจะเปนการเติมเต็มเกี่ยวกับภาพรวมการ ทําความเขาใจเรื่องการครองอํานาจนําของกรัมชีใหสมบูรณมากยิ่งขึ้น ประการที่สอง คุณูปการของแนวความคิดกลุมประวัติศาสตร ปญญาชน และการครองอํานาจนําตอการขยาย พื้นที่ของการศึกษาแนวความคิดมารกซิสต แนวความคิดกลุมประวัติศาสตร ปญญาชน และการครองอํานาจนํา เปนการสะทอนความคิดของกรัมชีที่มีตอ แนวความคิดมารกซิสตแบบดั้งเดิมบางจําพวกที่เชื่อใน “หลักเศรษฐกิจกําหนด44” (Economism/Economic Determinism) “หลักการกําหนดนิยมอยางกลไก” (Mechanical determinism)45 ที่มองวาปจจัยในเรื่องเศรษฐกิจนั้นเปนอิสระจากปจจัย อื่นโดยเฉพาะอยางยิ่งปจจัยในเชิงเจตจํานง และความรูสึกนึกคิดของมนุษย และเปนตัวกําหนดความเปนไปหรือ พัฒนาการของสังคมโดยอัตโนมัติ ดังนั้น ตามความคิดของกรัมชีเขาจึงไมเห็นดวยกับแนวคิดของพวกมารกซิสตแบบดั้งเดิมพวกหนึ่งเชน เคาทสกี้ และเบอรนสไตน46ที่เชื่อในหลักการกําหนดนิยมโดยเศรษฐกิจอยางเปนกลไก ในมุมมองของกรัมชีนั้นมองวาโครงสราง สวนบนอันประกอบไปดวยพื้นที่ของระบบกฎหมาย ความเชื่อ ศีลธรรม ปญญา อุดมการณ ตลอดจนความรูสึกนึกคิดนั้น ก็เปนสวนสําคัญตอการกําหนดความเปนไป หรือมีผลตอพัฒนาการของสังคมได47ดังเห็นไดจากแนวความคิดเรื่องกลุม ประวัติศาสตร และปญญาชนที่ผูเขียนตีความไดวาในการดําเนินการสรางการครองอํานาจนําในทางปฏิบัตินั้นเปนสิ่งที่ ไมสามารถเกิดขึ้นไดเองอยางเปนกลไก แตเปนสิ่งที่ตองเกิดจากการสรางสรรคของมนุษยผานความสัมพันธทางสังคม หลายแบบ ผานกลไก/เครื่องมือหลายชนิดจึงจะสามารถสรางการครองอํานาจนําใหเกิดขึ้นได ประการสุดทาย คุณูปการของแนวความคิดกลุมประวัติศาสตร ปญญาชน และการครองอํานาจนําตอการอธิบาย การเมืองไทย การศึกษาการเมืองไทยในเชิงวิชาการรัฐศาสตรนั้นสามารถทําไดจากหลากหลายแนวทางการศึกษาดวยกัน ซึ่ง กรอบแนวความคิดของกรัมชีนั้น ก็เปนอีกแนวทางหนึ่งที่สามารถนํามาประยุกตใชอธิบายการเมืองไทยได48แนวความคิด เรื่องกลุมประวัติศาสตร ปญญาชน และการครองอํานาจนํานั้นมีประโยชนในแงของการเสนอตัวเปนทางเลือกในการเปน กรอบในการอธิบายปรากฏการณโดยเนนการมองไปที่ความสัมพันธเชิงอํานาจระหวางตัวแสดงตางๆ รวมไปถึงการทํา ความเขาใจสภาพสังคมของความสัมพันธเชิงอํานาจชุดนั้นๆ รวมไปถึงการมองไปที่กลไกของการใชอํานาจวามีการ ดําเนินการผานเครื่องมือ/วิธีการใด อยางไรบาง แนวความคิดเหลานี้ จะเปนการชวยเปดพื้นที่ทางการศึกษาการเมืองไทยใหกวางขวางขึ้นจากกรอบแนวทาง การศึกษาแบบอื่นๆ อีกทั้งยังชวยใหผูศึกษาไดมองปรากฏการณ หรือเหตุการณอยางมีพลวัต และมีลักษณะการมอง ความสัมพันธระหวางตัวแปรตางๆ ในลักษณะที่ไมเปนกลไกอัตโนมัติอีกดวย
6. บทสรุป บทความนี้นําเสนอเพื่อนํามาสูการตอบคําถามหลักที่วา แนวความคิดของอันโตนิโอ กรัมชี นอกเหนือไปจาก แนวความคิดเรื่องการครองอํานาจนํา (Hegemony) ที่เปนแนวคิดหลักที่มักถูกอางถึงแลวยังมีแนวความคิดอื่นของกรัมชี อีกหรือไมที่มีความสําคัญ และสามารถประยุกตใชอธิบายการเมืองไทยรวมสมัยได รวมไปถึงแนวความคิดดังกลาวนั้นมี ความสัมพันธกันกับแนวความคิดเรื่องการครองอํานาจนําหรือไม อยางไร 10
การประชุมวิชาการรัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตรแหงชาติ ครั้งที่ 9 (พ.ศ.2551)
จากการศึกษาผูเขียนมองวา นอกเหนือไปจากแนวความคิดเรื่องการครองอํานาจนําที่เปนที่รูจักดีหากมีการอาง ถึงอันโตนิโอ กรัมชี แลว ยังมีแนวความคิดที่จัดไดวาเปนแนวความคิดองคประกอบของการทําความเขาใจแนวคิดการ ครองอํานาจนําอยูอีกหลายแนวความคิดดังที่ไดนําเสนอในหัวขอที่ 2 และ 3 ในงานชิ้นนี้ แตแนวความคิดองคประกอบที่ มีความสําคัญโดดเดน และชวยเติมเต็มความเขาใจเกี่ยวกับแนวความคิดการครองอํานาจนําไดเปนอยางดีก็คือ แนวความคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร และแนวความคิดเรื่องปญญาชนนั่นเอง นอกจากนี้ แนวความคิดทั้งสามยังสามารถ ประยุกตใชเพื่อสรางคําอธิบายใหกับการเมืองไทยรวมสมัยไดดวย ดังที่ไดนําเสนอไปในหัวขอที่ 4 กรณีการสรางกลุม ประวัติศาสตรของพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย นอกเหนือไปจากแนวความคิดเรื่องกลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา และการโตตอบตอการ ครองอํานาจนํา ผูเขียนมีขอเสนอแนะวาแนวความคิดอื่นๆของกรัมชีที่สําคัญและยังไมไดถูกนํามาศึกษา และประยุกตใช ในแวดวงรัฐศาสตรไทยมากนัก เชน แนวความคิดเรื่องพรรคการเมือง และสภาโรงงาน ก็ลวนมีความสําคัญและความ นาสนใจ และนาจะไดนํามาศึกษาเพื่อประยุกตใชอธิบายการเมืองไทยไดในโอกาสตอไป
เชิงอรรถ 1
การศึกษาเกี่ยวกับการเมืองไทยทั้งในแวดวงของนักวิชาการไทย และนักวิชาการไทยศึกษาจากตางประเทศนัน้ สามารถ ทําการศึกษาไดดว ยหลากหลายมุมมอง และกรอบความคิด สวนสาเหตุของการเลือกใชแนวความคิดของอันโตนิโอ กรัมชี เนื่องจากเหตุผลสองประการคือ ประการแรก นั้นเปนความสนใจโดยสวนตัวของผูศ ึกษา และอีกเหตุผลหนึ่งคือ เพือ่ เปนการขยาย ขอบเขตความสนใจใหกับแนวความคิดของกรัมชีในแวดวงรัฐศาสตรไทยใหมีความตื่นตัว เนื่องจากผูเขียนมองวายังมี แนวความคิดอื่นๆ ของกรัมชีทนี่ าสนใจอีกมากที่อาจนํามาประยุกตใชเพื่อสรางคําอธิบายตอกรณีตา งๆ ในการเมืองไทยได 2 หมายความถึงวาแนวความคิดการครองอํานาจนํา (Hegemony) นั้นเปนแนวความคิดที่ถาหากเอยถึงกรัมชีก็มักเขาใจโดย อัตโนมัติวา กรัมชีพูดถึงการครองอํานาจนํา โดยไมจาํ เปน หรือไมสนใจวามีแนวความคิดเรื่องอื่นๆของกรัมชีอยูเชนกัน 3 ที่เปนแรงบันดาลใจ และมีอทิ ธิพลทางความคิดตอนักมารกซิสตรุนตอๆ มาเชน Louis Althusser, Perry Anderson Ernesto Laclau, Chantal Mouffe เปนตน 4 กลาวคือในมิติเชิงทฤษฎีนั้น กรัมชีไดมีงานเขียนทั้งขณะที่เปนนักหนังสือพิมพ และภายหลังที่ถูกจําคุกในชวงสมัยการครอง อํานาจของมุสโสลินี ซึ่งงานเขียนในชวงหลังนี้เองที่เปนที่รูจกั กันวาเปนงานเขียนจากคุก (Prison Notebooks) นอกจากนี้ กลาวได วากรัมชีเองมีมิติของการปฏิบัติดว ยการเปนแกนนําพรรคคอมมิวนิสต และพรรคสังคมนิยมอิตาลี รวมถึงการเปน สมาชิกสภาผูแทนราษฎรในชวงทีถ่ ูกคุมขังอีกดวย สําหรับงานเขียนเกี่ยวกับชีวประวัตขิ องกรัมชีที่ดที ี่สดุ โปรดดู จิอูเซ็ปเป ฟโอรี, ชีวิตของอันโตนิโอ กรัมชี, แปลโดย นฤมล-ประทีป นครชัย (กรุงเทพฯ: มูลนิธิโกมลคีมทอง, 2526). 5 มีการใชคําในภาษาไทยแทนความหมายของคําวา “Hegemony” แตกตางกันออกไป อาทิ “การครองความคิดจิตใจ” “การใช อํานาจนํา” “การครองความเปนเจา” และ “การครองความเปนใหญ” เปนตน แตผูเขียนมองวาควรใชคําวา “การครองอํานาจนํา” เพราะสื่อความหมายถึง “การนํา” หรือ การกาวลวงทางความคิดเหนือผูอ ื่น ซึ่งนาจะเปนคําที่เหมาะสมที่สุดสําหรับคําวา Hegemony 6 โปรดดู วัชรพล พุทธรักษา, รัฐบาลทักษิณกับความพยายามสรางภาวะการครองอํานาจนํา (วิทยานิพนธรัฐศาสตรมหาบัณฑิต ภาควิชาการปกครอง คณะรัฐศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2550). โดยเฉพาะอยางยิ่งในบทที่ 2 7 วัชรพล พุทธรักษา, รัฐบาลทักษิณกับความพยายามสรางภาวะการครองอํานาจนํา (วิทยานิพนธรัฐศาสตรมหาบัณฑิต ภาค วิชาการปกครอง คณะรัฐศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2550). 8 David Forgacs, A Gramsci Reader Selected Writings 1916-1935 (London: Lawrence and Wishart, 1988) หนา 424. 9 Roger Simon, Gramsci’s Political Thought An Introduction (London: Lawrence and Wishart, 1982), หนา 26. 10 Anne Showstack Sassoon, Approaches to Gramsci (London: Writers and Readers, 1982), หนา 14. 11 David Forgacs, A Gramsci Reader Selected Writings 1916-1935 (London: Lawrence and Wishart, 1988), หนา 304.
11
การเมืองไทย : กลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา
12
การจําแนกปญญาชนของกรัมชีนนั้ ตั้งอยูบนฐานของการสรางสรรคผลงานตามหนาที่ (Functions) ที่แตละบุคคลมีตออาชีพ ของตนในกลุม สังคม ตลอดจนชนชั้นตางๆ ดู Roger Simon, Gramsci’s Political Thought An Introduction (London: Lawrence and Wishart, 1982), หนา 93-101.; Anne Showstack Sassoon, Gramsci’s Politics (London: Croom Helm, 1980), หนา 134-145. และ Lenonardo Salamini, The Sociology of Political Praxis an Introduction to Gramsci’s Theory (London: Routledge and Kegan Paul, 1981), หนา 101-125. 13 มีการใชคําแปลเปนภาษาไทยวา ปญญาชนดั้งเดิม บางก็ใชวาปญญาชนตามจารีตประเพณี แตผูเขียนมองวานาจะใชคําวา ปญญาชนสามัญมากกวา เพราะคําวาสามัญนั้นสือ่ ความหมายถึงความปกติธรรมดา ปญญาชนสามัญนัน้ ก็คือปญญาชนของชนชั้น ที่ตนถือกําเนิด ไมไดมีการแยกตัวเองออกจากชนชัน้ ดั้งเดิมของจนแตอยางใด 14 บางก็แปลวา ปญญาชนอินทรีย ในทีน่ ี้ใชคําแปลตามงานของชนิดา โปรดดู ชนิดา ชิตบัณฑิตย, โครงการอันเนือ่ งมาจาก พระราชดําริ: การสถาปนาพระราชอํานาจนํา (วิทยานิพนธสังคมวิทยาและมานุษยวิทยามหาบัณฑิต (มานุษยวิทยา) คณะสังคม วิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2547). ซึ่งคําวาปญญาชนจัดตั้ง นัน้ สื่อความหมายถึงการประกอบสราง ซึ่ง หมายถึงปญญาชนที่กาวขามการทําหนาที่ของชนชัน้ ตน ไปมีหนาทีอ่ ื่นในอีกชนชั้นหนึ่งนั่นเอง 15 David Forgacs, A Gramsci Reader Selected Writings 1916-1935 (London: Lawrence and Wishart, 1988), หนา 425. 16 Roger Simon, Gramsci’s Political Thought An Introduction (London: Lawrence and Wishart, 1982), หนา 25. 17 Anne Showstack Sassoon, Gramsci’s Politics (London: Croom Helm, 1980), หนา 134-146. 18 David Forgacs, A Gramsci Reader Selected Writings 1916-1935 (London: Lawrence and Wishart, 1988), หนา 425. 19 แตมิไดหมายความวาแนวความคิดของกรัมชีที่สําคัญมีเพียงเทานี้ 20 ดูขอถกเถียงเกี่ยวกับโครงสรางสวนลาง-โครงสรางสวนบนที่สําคัญใน สมศักดิ์ สามัคคีธรรม และสมพงษ ดุลยอนุกิจ, “แนวคิด แบบมารกซิสต: วาดวยโครงสรางสวนลางและโครงสรางสวนบน” ใน วารสารธรรมศาสตร 15:2 (2529), หนา 5-16. และ Jacques Texier, “Gramsci, theoretician of the superstructure” ใน Gramsci and Marxist Theory (London: Routledge and Kegan Paul, 1979), หนา 48-79. 21 กรัมชีเปนคนทีพ่ ยายามเนนถึงมุมมองในเชิงอุดมการณ และทําใหพวกนักมารกซิสตจํานวนหนึ่งที่หยิบเอาความคิดของมารกซ ไปใชเพียงบางสวน โดยเฉพาะนักมารกซิสตดั้งเดิมในชวงของสากลที่สอง (Second International) ในชวงป 1889-1916 เชน เคาทสกี้ เปลคานอฟ และฮิลเฟลดิง้ เปนตน ไดทบทวนวาที่จริงแลวมารกซเองก็ไมไดพูดถึงแตเพียงปจจัยเรื่องเศรษฐกิจอยางเดียว เทานั้น แตในงานเขียนของมารกซเองก็ไดพดู ในเรื่องของอุดมการณไวเชนกัน เชน ในเคาโครงเศรษฐกิจและปรัชญา (Economic and Philosophical Manuscript) ซึ่งเขียนขึ้นในป 1844 และในอุดมการณเยอรมัน (German Ideology) ซึ่งเขาเขียนรวมกับเองเกลส ในป 1845 เปนตน 22 David Mclellan, Marxism after Marx (New York: Harper and Row, 1979), หนา 175. 23 สุรพงษ ชัยนาม, “อันโตนิโยกรัมชีกบั ทฤษฎีวา ดวยการครองความเปนใหญ,” ปาจารยสาร 8:6 (2525), หนา 70-79. 24 Roger Simon, Gramsci’s Political Thought An Introduction (London: Lawrence and Wishart, 1982), หนา 27-28; 74-79. 25 วนัส ปยะกุลชัยเดช, “จากอุดมการณที่ถูกวิพากษสูการครองความเปนใหญ: การครองความเปนใหญแบบกรัมชี่” ใน รัฐศาสตร สาร, บก. ธเนศ วงศยานนาวา (กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2550), หนา 100-112. 26 ตัวอยางของกรณี การโตตอบตอการครองอํานาจนําที่เห็นไดชดั คือ การโตตอบตอการครองอํานาจนําของระบบเสรีนิยมใหม ระดับโลก ผานการดําเนินการของสถาบันระหวางประเทศเชน ธนาคารโลก (World Bank) หรือองคกรการคาโลก (World Trade Organization; WTO) โดยเห็นไดจากการแสดงออกถึงการโตตอบตอการครองอํานาจนําจากการระดมพลการเคลื่อนไหวครั้งใหญ เมื่อวันที่ 30 กันยายน ป 1999 โดยผูประทวงไดทําการขัดขวางการประชุมผูแทน WTO ที่จัดขึ้นที่เมือง ซีแอทเทิล สหรัฐอเมริกา โดยการประทวงในครั้งนี้ไดมีผูเขารวมเปนจํานวนมากโดยมีระยะเวลาการประทวงไปจนถึงวันที่ 3 ธันวาคม 1999 สงผลใหการ ประชุมองคกรการคาโลกในครั้งนั้นตองยกเลิกไป 27 Barry Burke, “Antonio Gramsci and informal education,” [http://www.infed.org/thinkers/et-gram.htm], August 27, 2008
12
การประชุมวิชาการรัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตรแหงชาติ ครั้งที่ 9 (พ.ศ.2551)
28
เปนคําของ บุญรักษ บุญญะเขตมาลา นักวิชาการดานสื่อสารมวลชน อางถึงใน สุภลักษณ กาญจนขุนดี, “ระบอบทักษิณ ปรากฏการณสนธิ ในการเมืองไทยรวมสมัย บทวิเคราะหพันธมิตรฯ กอนการรัฐประหาร ๑๙ กันยา,” [http://www.midnightuniv .org/midnight2544/0009999755.html], August 27, 2008 29 ในที่นี้ไมไดมุงความสนใจไปยังประเด็นสาเหตุที่แทจริงของการออกมาเคลื่อนไหวของนายสนธิ ลิ้มทองกุล ดู มูลเหตุแทจริง ของการออกมาเคลื่อนไหวของสนธิ ลิ้มทองกุลไดในงานของ สุภลักษณ กาญจนขุนดี ตามเชิงอรรถที่ 28 30 ภายใตกรอบการมองของงานชิน้ นี้ สนธิ ลิ้มทองกุล คือปญญาชนจัดตั้ง (Organic Intellectual) (ในทัศนะของกรัมชี เนือ่ งจาก สนธิ ลิ้มทองกุลนั้นเปนสื่อมวลชนโดยปกติ แตไดยกฐานะตัวเองจากสื่อมวลชนมาเปนแกนนําในการเคลื่อนไหวเพือ่ ตานอํานาจ นํา) พวกแรกๆ ที่มบี ทบาทชัดเจนในการดําเนินการสรางกลุมประวัติศาสตรที่มีจุดมุงหมายในการตานการครองอํานาจนําของ รัฐบาล/ระบอบทักษิณ 31 ในแงนี้เปนการแสดงบทบาทของปญญาชนในฐานะที่เปน Educator ในการใหขอมูล และสรางประเด็นเพื่อกอใหเกิดจิตสํานึก รวมของชนชัน้ /กลุมที่ไมพอใจตอการครองอํานาจของรัฐบาลทักษิณ 32 การเชิดชูประเด็นเกี่ยวกับสถาบันกษัติรย และการเคลื่อนไหวโดยอาศัยสีเหลืองเปนแกนหลักของอุปกรณตางๆ อาทิ เสื้อ ธง ผาพันคอ ผาโพกศรีษะ ฯลฯ นัน้ เปนการดําเนินการของปญญาชนโดยใชกลไกการครองอํานาจนํา (Hegemonic Apparatuses) มา บังคับใชกับมวลชนเพื่อสรางสํานึกรวมชุดเดียวกันแกประชาชน กลไกเหลานี้เปนการนํามาใชในการกระตุนจิตสํานึกรวมระหวาง ชนชั้นตางๆ ใหมีความเปนเอกภาพ เพื่อใหงายตอการเคลื่อนไหวในเชิงปฏิบัติ 33 สุภลักษณ กาญจนขุนดี, “ระบอบทักษิณ ปรากฏการณสนธิ ในการเมืองไทยรวมสมัย บทวิเคราะหพันธมิตรฯ กอนการ รัฐประหาร ๑๙ กันยา,” [http://www.midnightuniv.org/midnight2544/0009999755.html], August 27, 2008 34 เปนหนาที่ของปญญาชนในการดึง/ประสานพันธมิตรระหวางชนชัน้ ตลอดจนกลุมตางๆในสังคมใหมีจิตสํานึกรวมกันใหมาก ที่สุดเพื่อใหการปฏิวัติ หรือการเปลีย่ นแปลงสามารถเกิดขึ้นจริงไดในทางปฏิบัติ 35 การประสานความรวมมือระหวางกลุมตางๆ นี้เกิดขึ้นไดโดยบทบาทของปญญาชน ซึ่งเปนผูนํา/แกนนําของกลุมตางๆ ทํา หนาที่ในการขับเคลื่อนประเด็นเชิงความคิดของแตละกลุมที่มีความแตกตางหลากหลายใหเกิดจิตสํานึกรวมกันในชวงเวลาหนึ่งได ในแงนี้อาจกลาวไดวาไดเกิดกลุมประวัตศิ าสตรกลุม หนึ่งที่ตองการตอตานอํานาจนําของทักษิณขึ้นแลว 36 แตประเด็นหลักของการยุบสภาตามที่สังคมเขาใจก็คือ เปนการหลีกเลี่ยงการถูกตรวจสอบในเรื่องการขายหุนในเครือชินคอรป อยางมีขอกังขาถึงความโปรงใสใหกับบริษัทเทมาเซกโฮลดิ้ง ของสิงคโปรนั่นเอง 37 เปนการสิ้นสุดการครองอํานาจนําในรูปแบบของการครองอํานาจรัฐอยางเปนทางการ แตการครองอํานาจนําเหนือจิตใจของ ผูคน อาจกลาวไดวารัฐบาลทักษิณ โดยเฉพาะตัวของพ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตรเองนั้นยังคงมีตนทุนเหนือผูคน และสังคมการเมืองไทย อยูไมนอ ย ดังเห็นไดจากตัวอยางตางๆ เชน การเกิดขึ้นของเว็บไซตของผูที่รักและนิยมในตัว พ.ต.ท.ทักษิณ การเกิดขึ้นของกลุม ตอตานพันธมิตรประชาชนเพือ่ ประชาธิปไตยในเวลาตอมาที่ตอ งการใหพ.ต.ท.ทักษิณ กลับสูอาํ นาจ และการไปตอนรับการกลับสู ประเทศไทยของพ.ต.ท.ทักษิณ เปนครั้งแรกนับตั้งแตถูกรัฐประหารในป 2549 ทีส่ นามบินสุวรรณภูมิโดยกลุมผูขับรถแท็กซี่ รถจักรยานยนตรบั จาง และกลุมชาวบานจากตางจังหวัด เปนตน 38 นอกเหนือไปจากประชาชนทัว่ ไปที่มาเขารวมกับพันธมิตรฯ แลว การเคลื่อนไหวในครั้งนี้ยังมีบุลคลที่มชี ื่อเสียงทั้งนักวิชาการ นักคิด นักเขียน นักแสดง นักรองจํานวนมากเขารวมสนับสนุนการชุมนุมดวย นอกจากนี้ ประเด็นที่นา สนใจอยางยิ่งสําหรับการ สรางกลุมประวัตศิ าสตรโดยการสรางพันธมิตรระหวางชนชัน้ ในโลกยุคปจจุบันคือ การสรางเครือขายพันธมิตรทางอินเทอรเน็ต ดังจะเห็นไดจากการที่มีเครือขายเว็บไซตที่สามารถเขาไปชมการถายทอดสดการชุมนุมของพันธมิตรฯผานชอง ASTV ทาง อินเทอรเน็ต การนําเสนอเว็บบอรดเพื่อเปนชองทางในการเขามาแสดงความคิดเห็นและแลกเปลี่ยนขอมูลซึ่งกันและกันระหวาง ผูคนกลุมตางๆ ตัวอยางเว็บไซตที่สําคัญโปรดดูเว็บไซตของพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย ที่ www.pantamitr.com เว็บไซตเครือขายพันธมิตรที่ www.padnet.net และเว็บไซตสมัชชาประชาชนเพื่อการปฏิรูปการเมืองที่ http://papr.cpdthai.org การ สรางเครือขายพันธมิตรระหวางชนชั้นผานโลกไซเบอรเสปซนั้นผูเขียนมองวาเปนปจจัยสําคัญยิ่งประการหนึ่งในการกระตุนความ สนใจทางการเมืองใหแกกลุมเยาวชน ดังเห็นไดจากการเขารวมชุมนุมของนักเรียน นักศึกษาจํานวนมาก รวมไปถึงการกอตัวขึ้น ของ “กลุมเยาวชนพันธมิตรประชาชนเพือ่ ประชาธิปไตย หรือ Young PAD (Young People’s Alliance for Democracy) ดู นิติ
13
การเมืองไทย : กลุมประวัติศาสตร ปญญาชน การครองอํานาจนํา
ราษฎร บุญโย, “Young P.A.D. หนุมสาวเสรีพ.ศ.ใหมเบิกฟาประชาธิปไตยยุคดิจิตัล” เนชั่นสุดสัปดาห, 12 กันยายน 2551, หนา 20-22. 39 สิ่งที่นาสนใจคือ การสรางกลุมประวัติศาสตรของพันธมิตรทั้งในชวงแรกในป 2548-2549 และในชวงหลังในป 2551 นั้น กลไกการครองอํานาจนําที่สําคัญมากอันหนึ่งที่พันธมิตรฯ ไดนํามาใชคือ “การปลุกกระแสชาตินิยม” (Nationalism) ใหเกิดขึ้น เชนในป 2548-2549 นั้นปญญาชนจัดตั้งไดดึงประเด็นการลวงละเมิด และการหมิ่นพระบรมเดชานุภาพมาเปนกลไกหลัก ขณะที่ ในป 2551 นั้นไดหยิบเอาประเด็นกรณีพิพาทเรื่องปราสาทเขาพระวิหาร รวมถึงการปลุกระดมตามสโลแกน “ลูกจีนรักชาติ” เปน ตน เปนกลไกหลักในการสรางแนวรวมทางชนชั้น ดู “ลูกเจกรักชาติ ลูกพระยา...?” ใน เนชั่นสุดสัปดาห, 8 สิงหาคม 2551, หนา 12. 40 ดู เนชั่นสุดสัปดาห, 29 สิงหาคม 2551, หนา 6-7; 12-13 และ 16-17. 41 ดู เชิงอรรถที่ 38 42 ดวยขอจํากัดเกี่ยวกับกําหนดการในการสงบทความ ทําใหบทความนี้จําเปนตองเขียนเสร็จสิ้นกอนการลงคะแนนเสียงเพื่อ เลือกนายกรัฐมนตรีคนใหมของสภาผูแทนราษฎรในวันที่ 17 กันยายน 2551 43 ดู “หมัก ตายน้ําตืน้ เจตนารมณรัฐธรรมนูญรัดคอ” ใน เนชั่นสุดสัปดาห, 12 กันยายน 2551, หนา 13. 44 คําวา “หลักเศรษฐกิจกําหนด” นีไ้ มไดถูกนํามาใชโดยตัวของคารล มารกซเอง แตผทู ี่นาํ คํานี้มาใชเปนครัง้ แรกๆ คือ เลนิน ซึ่ง เปนการนํามาใชในเชิงกลยุทธของการปฏิวัติมากกวาจะเปนการใหความหมายในเชิงปรัชญา 45 คําวา กําหนดนิยม (Determinism) นี้เปนคําที่ใชสื่อความหมายแงลบในทางสังคมศาสตร เปนการอธิบายความสัมพันธเชิง เหตุผลในลักษณะที่มีการกําหนดผล หรือมีคําอธิบายตอปรากฏการณนั้นๆลวงหนาตายตัวอยูแลว ดูเพิ่มเติมเกี่ยวกับคํานิยาม “กําหนดนิยม/นิยตั ินิยม” ไดใน เอก ตั้งทรัพยวัฒนา, “determinism นิยัตินิยม กําหนดนิยม,” ใน คําและความคิดในรัฐศาสตรรวม สมัย, บก. เอก ตั้งทรัพยวัฒนา และสิริพรรณ นกสวน (กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2546), หนา 95. 46 โปรดดูเชิงอรรถที่ 10 และ 11 ใน วัชรพล พุทธรักษา, “แนวความคิดการครองอํานาจนํา (Hegemony) ของกรัมชี (Gramsci): บททดลองเสนอในการอธิบายปรากฏการณทางการเมืองไทย” (บทความนําเสนอในงานประชุมวิชาการรัฐศาสตรและรัฐ ประศาสนศาสตรแหงชาติครั้งที่ 8 พ.ศ. 2550). 47 ดู David Forgacs, A Gramsci Reader Selected Writings 1916-1935 (London: Lawrence and Wishart, 1988), หนา 422.; Rupert Woodfin and Oscar Zarate, Introducing Marxism (London: Icon Books, 2004), หนา 118-127.; Anne Showstack Sassoon, Approaches to Gramsci (London: Writers and Readers, 1982), หนา 13. และ Roger Simon, Gramsci’s Political Thought An Introduction (London: Lawrence and Wishart, 1982), หนา 9-20. 48 โปรดดู วัชรพล พุทธรักษา, บทที่ 1, รัฐบาลทักษิณกับความพยายามสรางภาวะการครองอํานาจนํา (วิทยานิพนธรัฐศาสตร มหาบัณฑิต ภาควิชาการปกครอง คณะรัฐศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2550).
14