Daarom het Maasland by Wean International b.v.

Voorwoord Daarom het Maasland

Generaties Maaslanders hebben zich met hun rug naar de rivier gekeerd die hun streek zo opvallend typeert. Uit angst om de onbetrouwbare stroom in al zijn grillen. Vandaag koesteren we de Maas, want eens te meer zijn we ons bewust hoe belangrijk ze is. Een rivier die scheidt en tegelijk verbindt. Een rivier die leven geeft en overvloed schenkt. De Maas schept een band tussen mensen. Deze rivier is als een veter die ons Maaslanders aan elkaar bindt en ons er steeds aan herinnert waarom wij een cultuur delen. Het is de sleutel tot een gemeenschappelijke identiteit die de staatsgrenzen overschrijdt. Als kind van de Maaskant was ik vroeger in mijn vrije tijd steeds aan het water te vinden. Om te vissen. Te zwemmen met vrienden. Om streken uit te halen. Het water kleurt mijn herinneringen. Ik ben ervan overtuigd dat iedere Maaslander zich een watermens voelt, net als ik. De rivier heeft het leven in onze streek vormgegeven en zal dat blijven doen. Steenkool, grind, aardgas: in de ondergrond is het Maasland altijd sterk geweest in rijkdommen. Maar er is meer. Steeds meer bezoekers weten onze schitterende natuur en Bourgondische cultuur te waarderen. Nergens anders in Limburg genieten zoveel fietstoeristen van onze troeven. Daar kunnen we dus als Maaslanders trots op zijn. Binnenkort zien nog meer nieuwe initiatieven het licht, zodat je op alle vlakken voluit het Maasland kan beleven. Wij hebben hier namelijk een uniek streekproduct: de Maaslandse wellness, een unieke blend van groen, gezelligheid en rust. Sterker nog: deze is gratis en in onuitputtelijke voorraad beschikbaar. We zijn hier, en we mogen er zijn. En we mogen zeker gezien worden. DĂ Ă rom het Maasland! Gedeputeerde van toerisme en voorzitter van Toerisme Limburg, Sylvain Sleypen

Daarom het Maasland 1

Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Inhoud Daarom het Maasland

H1 De vallei van de Maas

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Een grillige rivier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 De Maas geeft en neemt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 De Maasvaart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Grind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20 Rivierpark Maasvallei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Genieten in het groen en blauw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Limburgse gastvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Maascentrum De Wissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Rubriek Mijn Maasland, Lambert Schoenmakers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

H2 Een natuurlijke belevenis

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Een uniek landschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Nationaal Park Hoge Kempen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Maaslandse kruiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Snoer van Maasdorpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Rubriek Mijn Maasland, Silvain Sleypen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

H3 De Maaslanders

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rijk Maaslands verleden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Volksaard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Het Maaslands dialect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Folklore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Streekgerechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Paradijs voor zoetebekken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Wijn gemaakt met passie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Rubriek Mijn Maasland, pa Senden (1929-2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

H4 Kinrooi

..........................................................................................................................................................

H5 Maaseik

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 Daarom het Maasland

H6 Dilsen-Stokkem

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Inhoud Daarom het Maasland

H7 Maasmechelen

112

Authentiek en pittoresk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Bedrijvig Maasmechelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Luxueus en dynamisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Gedrevenheid troef . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Van, voor en door ondernemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Ambitieus precisiewerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 De kracht van familie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Samen groot geworden... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Kort op de tand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Groot Maasmechelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 Kasteel Vilain Xllll . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Royaal genieten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 De Mechelse heide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 Leisure Valley . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Exclusief shoppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Rubriek mijn Maasland, Luc Kumpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

H8 Lanaken

148

H9 Leven in het Maasland

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

170

Streekbarometer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Landbouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Delfstoffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 Nijverheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 Hygiënisch en veilig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Van het één... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 ...kwam het ander . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 Een internationaal vezelproduct . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 Bouwen op solide bodem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Zorg voor zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 Rubriek mijn Maasland, Ik ben Maaslander... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 Slotwoord Daarom het Maasland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

Daarom het Maasland 3

Inleiding Daarom het Maasland

In het uiterste oosten van Belgisch Limburg vormt de Maas over zowat 45 km de officiĂŤle grens tussen Vlaanderen en Nederland. Het smalle overstromingsgebied langs de rivier tegen de Nederlandse grens is het Maasland. Het gebied dat vandaag bestaat uit de gemeenten Kinrooi, Maaseik, Dilsen-Stokkem, Maasmechelen en Lanaken is uiterst waardevol en zeldzaam. Vrijwel nergens zijn een landschap en zijn bewoners zo getekend door het doen en laten van een rivier. Overal vind je nog de sporen van die onvoorspelbare Maas, die vandaag alleen bij voldoende hoge waterstand nog bevaarbaar is met veerponten, kleine bootjes en kajaks. Het landschap getuigt van een ongestoorde natuurlijke evolutie van een typische regenrivier met overstromingen, erosie en afzetting van gesteente. De bedding van de Maas is nog altijd zichtbaar en toegankelijk, en dat is hoogst uitzonderlijk voor een grote rivier. Geniet van een gevarieerd en natuurlijk landschap met weidse velden langs ongerepte oevers vol bloemrijke kruiden, paarse heidevelden en dichte bossen. Het Maasland was reeds vroeg bewoond zoals prehistorische vondsten op verschillende sites bevestigen. Van oudsher was het een hard bestaan op de vruchtbare leemgrond langs de Maas.

4 Daarom het Maasland

Vanaf de middeleeuwen waren vooral adellijke kasteelheren cruciaal in het verhaal van het Maasland. Een snoer van Maasdorpen is daarvan nu nog steeds een stille getuige. Die schilderachtige dorpskernen rond historische kasteeldomeinen ademen nog het pure land van de Maas. Proef een warme, een beetje eigenzinnige en rebelse sfeer. Alsof die onvoorspelbare rivier niet alleen het landschap boetseerde, maar zoetjesaan ook kleur gaf aan een unieke volksaard. Te lang was het Maasland een vergeten landbouw- en ontginningsgebied dat zelfs door de eigen bewoners de rug was toegekeerd, al was dat uit economische noodzaak. Maar het Maasland is een uniek natuurlijk landschap met een rijk cultuurhistorisch erfgoed. In het besef om die belevingswaarde te valoriseren schuilen de kracht en de toekomst van het Maasland. Omdat een mens zijn identiteit niet louter erft en passief draagt, maar zelf moet kiezen en ook vormgeven, daarom het Maasland.

Zilverreiger

Daarom het Maasland 5

Intro

1 De vallei van de Maas

De Maas stroomt reeds miljoenen jaren vanuit Frankrijk ons land binnen. Dankzij het feit dat de rivier haar slib op verschillende plekken afzette, ontstonden vruchtbare gronden waarop de moderne mens zich vestigen kon. De eigenzinnige regenrivier is prominent aanwezig in Limburg en vormt een beweeglijke grens tussen Nederland en BelgiĂŤ. Zij bepaalt al tienduizenden jaren het gezicht van de regio en brengt zowel voor- als tegenspoed met zich mee. De vallei van de Maas is rijk aan geschiedenis en natuurschoon en onder invloed van de mens ontwikkeld tot een gebied met economische bedrijvigheid en toeristische perspectieven. Het Maasland wordt in het westen begrensd door het Kempens Plateau en het Nationaal Park Hoge Kempen. In het oosten grenst dan de rivier die behalve water ook veel grind met zich meebrengt. Dat leidt al bijna honderd jaar tot verwoede grindwinning, wat vooral tot bloei kwam met de opkomst van de betonindustrie. Voor de Maas en haar omgeving heeft dat uiteraard verscheidene gevolgen. In de Maasvallei zien we de werking van de natuur en de invloeden van de mens, niet altijd evenredig of in balans, maar meestal gepassioneerd en serieus betrokken.

6 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 7

Een grillige rivier De oorsprong van de Maas ligt in NoordFrankrijk, op het plateau van Langres. Van daar stroomt de rivier via de Ardennen, gevoed door talloze zijbeken en zijriviertjes, naar het noorden. De talloze zijrivieren ‘voeden’ de Maas met sediment. De Maas is een rivier met vele gezichten. Bij aanhoudende regen zwelt ze aan tot een kolkende watermassa met enorme erosieve kracht waarmee in de voorbije miljoenen jaren het omliggend landschap werd geboetseerd. Om de ontwikkeling van de Maas enigszins te begrijpen, is het belangrijk te beseffen dat de rivier

8 Daarom het Maasland

aanvankelijk niet uit slechts één stroomgeul bestond, maar uit meerdere stromen naast elkaar. Tussen Rekem en Leut heeft de Maas zich eeuwenlang in een groot vlechtwerk van hoofdgeulen en nevengeulen voortbewogen. Er vormden zich steeds nieuwe geulen, maar ook oude geulen werden opnieuw tot leven gewekt en met elkaar verbonden. In de archieven spreekt men zelfs van twee ’principael Maesen’ (hoofdstromen). Er bestonden tegelijkertijd dus meerdere geulen, wat een geluk was voor de dorpen in het Maasdal. In die tijd waren er nauwelijks dijken en als de Maas uit slechts één stroom had bestaan, dan waren dorpen als Uikhoven, Grimbie, Boorsem, Kotem en Meers (nu Nederland) zeker weggevaagd of nooit gebouwd vanwege overstromingsgevaar. Verschuivingen oostwaarts De Maas kent een beperkt verval en grote hoeveelheden water die een bepaald punt passeren, ook wel debiet genoemd. Daardoor was het in een ver verleden een sterk meanderende en dynamische rivier die veelvuldig overstroomde en meanderbochten afsneed. Zo migreerde de rivier in hoofdzaak oostwaarts. De hoofdader(s) van de Maas moet(en) ten tijde van de Romeinen dan ook veel westelijker en dichter in de omgeving van de huidige Rijksweg N78 hebben gelegen. De laatste grote

Maasverplaatsing vond plaats in de buurt van Stokkem, in de periode dat BelgiĂŤ een zelfstandige staat werd. Grensmaas Onder Napoleon, in het begin van de 19e eeuw, werd Zuid-Limburg in kaart gebracht. De Grensmaas, als natuurlijke grens tussen Belgisch en Nederlands Limburg, was toen uiteraard totaal anders dan de Grensmaas van tegenwoordig. Deze loopt op Belgisch gebied van Lanaken tot in Kessenich. Hoewel de rivier vroeger ook al meanderde, was de bedding slechts enkele meters diep en 150 tot 750 meter breed. Omdat men de Maas de voorbije tweehonderd jaar kanaliseerde en uitgroef voor grind, bleef het probleem van hoogwater en overstroming aan de orde, vandaar dat het besef is gegroeid om meer aandacht te besteden aan de natuurlijkheid van de rivier. Uiterwaarden Zomerdijken en winterdijken zijn nuttige landschapselementen gebleken om dorpen te beschermen tegen overstromingen. Maar, wat te doen met het land dat tussen het zomerbed en de winterdijk gelegen is? Dit zijn de zogenaamde uiterwaarden (in het Vlaams beter bekend als beemden of meersen). Deze uiterwaarden hebben in de eerste plaats een veiligheidsdoel. Mocht het rivierwater toch

De Meanderende Maas

buiten de oevers van het zomerbed treden, dan vangen de uiterwaarden dit water als eerste op. Wanneer zich tussen het zomerbed en de uiterwaarden ook nog een zomerdijk bevindt, zullen de uiterwaarden niet met grote regelmaat onder water staan. Maar zelfs dan kunnen ze in de winter, wanneer de vrieskou het toestaat, voor veel schaatsplezier zorgen, dus er wordt het hele jaar door gebruik van gemaakt. In perioden van droogte fungeren ze als weide voor het vee. De laatste jaren is ten slotte de trend waarneembaar dat de uiterwaarden steeds meer een natuurbestemming krijgen. Onder andere door het planten van ooibossen. De uiterwaarden langs de Maas hebben in de 20ste eeuw veel te lijden gehad onder de grind-

Uiterwaarden

Daarom het Maasland 9

winning die er plaatsvond. In de jaren tachtig namen groepen burgers het initiatief om het uitzicht en de functionaliteit van de resterende uiterwaarden te behouden. In afgegraven uiterwaarden werd de grond terug aan de natuur gegeven. De Maas mocht haar slib er weer afzetten en dat resulteerde in een wilde vegetatie met een grote biodiversiteit. De mens grijpt hierbij zo min mogelijk in. Op het vruchtbare slib langs de Maas groeien overigens zo’n tweehonderd kruiden. Enkele tientallen daarvan vind je nergens anders terug in Limburg. Om toch de natuur niet helemaal haar eigen gang te laten gaan, zorgen grote grazers op een natuurlijke manier voor enige or-

Vistrap in de Maas

10 Daarom het Maasland

dening in de nieuwe flora. Uiteindelijk leidt dit wellicht tot een ecologisch unicum in de Benelux dat ook zijn toeristische waarde kan hebben. Vissen komen en gaan Grillig of niet, de Maas was altijd een visrijke rivier. Dat valt terug te zien in de statistieken van de visstand. Gedurende de periode 1840 – 1950 telde men 44 vissoorten in de Maas, waaronder de barbeel, de Atlantische zalm en de steur. Er zijn echter perioden geweest dat de visstand behoorlijk afnam door een sterke verontreiniging van het Maaswater. Vooral zware metalen en PCB’s, afkomstig van de Luikse metaalindustrie, zorgden voor grote milieuproblemen. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw gaat het gelukkig weer een stuk beter met de Maas. Zowel het Belgische bedrijfsleven, de Belgische, Waalse en Vlaamse overheid als ook de Nederlandse overheid werken goed samen om de Maas een gezonde en schone rivier te laten zijn. De zalm en de barbeel zijn zeer goede graadmeters om te bepalen hoe het is gesteld met de Maas. Tot aan het begin van de 20ste eeuw kwam de zalm regelmatig voor in de Maas. Een waarneming uit het jaar 1907 maakt gewag van het feit dat nabij Visé drie zalmen per minuut passeerden. De

schatting voor dat jaar was dat tussen de tachtigduizend en honderdduizend zalmen de Maas zouden benutten om op zoek te gaan naar een paaiplaats. Twee decennia later waren deze aantallen veel en veel lager, wat werd toegeschreven aan de vervuiling door de aan de Maas gelegen zware industrie. Rond de jaren tachtig was praktisch geen zalm meer te bekennen in de Maas. Tegenwoordig is deze vissoort terug bezig aan een comeback, vooral dankzij het feit dat het rivierwater een stuk schoner is dan vroeger. Het verhaal van de barbeel, in het Maasland gekend onder de naam berf, hangt samen met het verhaal van de grindwinning. Volgens vissers van vóór de Tweede Wereldoorlog was het toen de meest gekende vis op de Grensmaas. De barbeel paait alleen in zuiver fijn grind waarin de vis met zijn staart een kuiltje kan slaan. Het is juist dit grind in het zomerbed dat zeer in trek is bij de grindmaatschappijen. Minder grind betekent dus ook minder mogelijkheden voor de barbeel om in de Maas te paaien. Een probleem dat nog eens wordt versterkt door de aanwezigheid van zomerdijken langs de oevers. Deze dijken zorgen er namelijk voor dat de stroomsnelheid van de rivier groter is dan normaal. Hier-

Meanderende Maas bij ‘Kleine Meers’

door komt het fijne grind makkelijker los van de rivierbodem en stroomt het dus weg. Bovendien verhinderen de zomerdijken dat de grindrijke oevers eroderen door het Maaswater. Het grind blijft dus aan land. Enkele maatregelen moeten het tij voor de barbeel weer ten goede gaan keren. Allereerst zijn op diverse plekken in de rivier zogenaamde grindtrappen aangebracht. Verder zijn de zomerdijken bij Negenoord en Kerkeweerd weggehaald in het kader van het Grensmaas-project. Hopelijk zorgen deze maatregelen ervoor dat de barbeel zich weer in de Maas gaat voortplanten zoals hij in vroeger tijden gewend was.

Maasoever

Daarom het Maasland 11

De Maas geeft en neemt

ten overstromingen de nodige slachtoffers. Tegenwoordig zijn de Maasdorpen goed beschermd dankzij de dijken en andere waterhuishoudkundige toepassingen. De Maas is echter voor BelgischLimburg ook de belangrijkste bron voor de allereerste levensbehoefte, water.

Wonen langs een rivier heeft haar charme. Wanneer de Maas op een mooie zomeravond rustig langs meandert en je op de oever of op het water zelf naar al het leven op en in de Maas kijkt, lijkt er niets mooiers te bestaan op dat moment. De Maas kent echter ook een andere, wilde kant. Met regelmaat treedt zij buiten haar bedding, met in vroeger tijden grote overstromingsellende tot gevolg. Tot aan de 20ste eeuw veroorzaak-

Maasvallei

12 Daarom het Maasland

Als we het hebben over de snelheid waarmee een rivier stroomt, spreken we van het debiet. Het debiet is de hoeveelheid water die een rivier of beek per tijdseenheid transporteert of afvoert. Bij een debiet van 1200 m続/sec treedt de Maas op meerdere plaatsen buiten de oevers van haar zomerbedding. Als het debiet oploopt tot 2000 m続/sec stromen de uiterwaarden (de winterbedding) geleidelijk vol en kampen de dorpen ten noorden van Maastricht met wateroverlast. In de winter van 1993 liep het debiet zelfs op tot meer dan 3000 m続/sec. Zonder dijken zou de Maas dan meer dan 3 km breed zijn geweest. Dit was het grootste debiet sinds eeuwen. Het debiet van de Grensmaas kan evenwel ook zeer laag zijn. In sommige zomers slinkt het tot 10 m続/sec, onder andere doordat een groot deel van het water naar het Albertkanaal wordt afgeleid.

De Maas treedt buiten haar oevers

Overstromingen kunnen twee effecten hebben: ofwel er blijft vruchtbaar slib achter, ofwel de Maas laat slechts een lading keien achter en vormt een reeks geulen, langwerpige verzakkingen in de bodem. Fietsend op de Maasoever bemerk je hier en daar nog Maasarmen, â&#x20AC;&#x2DC;littekens van een stormachtig verledenâ&#x20AC;&#x2122;. De rivierloop van de Maas is in de loop der eeuwen namelijk regelmatig veranderd. Dit maakte het extra moeilijk om de Maasdorpen goed te beschermen tegen het kolkende water. Deze verandering van de rivierloop heet in vakjargon stroomgeulverplaatsing. Om enkele voorbeelden hiervan te geven: rond 1600 lagen zowel Meeswijk, Stokkem als Dilsen aan de Maas. Na een paar stroomgeulverplaatsingen in oostelijke richting lag zelfs het Nederlandse dorpje Berg aan de Maas. De haven van Dilsen grensde tot 1740 aan de Maas en bleef nadien bereikbaar via de Oude Maas. De meest recente stroomgeulverplaatsing dateert uit 1816, toen ook Stokkem aan de Oude Maas kwam te liggen.

Arm in Lanklaar

Onze verre voorouders zochten al snel de gronden langs de Maas op, vanwege de vruchtbaarheid en natuurlijk de aanwezigheid van het water. Zo hadden de Romeinen al snel door dat de Maas een perfecte plek vormde om een nederzetting voor hun troepen te vestigen. Als in de 2e eeuw van de Romeinse overheersing de rust is aangebroken, dringt de beschaving door en ontstaan langs de wegen kleine dorpen. Vier eeuwen lang speelt het leven zich in de buurt van de heirbaan af. De heirbaan was een lange weg die vanuit Belgisch-Limburg naar het noordoosten van Ne-

Peilstok Winterdijk

Daarom het Maasland 13

Winterdijk

Dijk nabij Maasmechelen

derland doorliep. Op diverse plaatsen werd ze door de Maas onderbroken. Het transport van materieel en manschappen gebeurde daar dan ook via diezelfde Maas in plaats van over land. Stilaan drongen de Franken binnen.

straat kreeg elk gezin een beperkte hoeveelheid grond voor bebouwing toegewezen. Elke bouwplaats had slechts een breedte van 9 à 12 m, wat niet volstond voor een kwadraathoeve. Daarom grepen de mensen naar een noodoplossing: ze bouwden slechts twee zijden van de rechthoek vol. Als de buren dat voorbeeld volgden, ontstond een reeks van aansluitende L-vormige hofsteden. Een Maaslandse hoeve heeft dus de vorm van een winkelhaak. De woning is rechtstandig op de straat gebouwd en de schuur maakt een rechte hoek met die woning. De mestvaalt ligt in de hoek van het woonhuis met de aangebouwde stallen en de schuur.

In de 5e eeuw verlieten ze de boorden van de Rijn en volgden ze met hun karren en vee de Romeinse heirbaan. Ze ondervonden weinig of geen weerstand, omdat de Romeinse legioenen al lang verdwenen waren. Naarmate ze verder vorderden, bezetten ze de vruchtbare grond tussen de heirbaan en de Maas. De Franken legden een straat aan, evenwijdig met de rivier, waarop een tweede straat rechthoekig ingeplant werd naar de heirbaan en het bos toe. Langs zo’n

14 Daarom het Maasland

Langs de woning loopt een stoep in maaskeien, de ‘luif’ genoemd. Later werden ook de bekende slangenvelboerderijen gebouwd, maar die zijn niet typisch Maaslands en kwamen gewoonlijk voor langs de straat die naar het bos voerde. Dijken en stuwen In de loop van de geschiedenis hebben perioden van grote droogte en onrustwekkende overstromingen elkaar opgevolgd. Die overstromingen hebben het Maasland getekend. Niet alleen burchten, hele dorpen werden weggevaagd. Al vormde de rivier een bedreiging, toch bleven de mensen op

Waterbassin, Mechelse heide

Toekomstige situatie

hoger gelegen plaatsen hun nederzettingen bouwen. Reeds de Franken hoogden de oeverwal op. Om zich tegen het wassende water te beschermen, moest de Maaslander dijken bouwen. Stevige dijken, want met een verval van ongeveer 45 cm per km krijgt de Maas in regentijden de kracht van een bergrivier. Zelfs na de dijkverhogingen van 1926 hadden de oeverbewoners nog geregeld natte voeten. Daarom werd na de overstromingen in het begin van de jaren tachtig het Maasdijkenplan uitgewerkt. Hoewel de bescherming van de bevolking prioritair is in het plan, schenkt het tevens veel aandacht aan aspecten als ecologie, een kruidenrijke natuur en recreatie.

geeft altijd hetzelfde peil. Een regelbare stuw bestaat uit een inrichting (bijvoorbeeld een klep) die ervoor zorgt dat in verschillende periodes een ander peil kan worden ingesteld.

Vandaar dat de Maasdijken niet alleen stevig moeten zijn, maar ook bloemrijker moeten worden. De Maas voert uit zuidelijker gelegen gebieden zaden en knollen aan. Deze vinden op de dijken een warme en kalkachtige omgeving om zich te ontwikkelen. Voor een stroom als de Maas, die een sterk verschillend debiet heeft in de winter en de zomer, is het belangrijk dat de winterbedding veel groter is dan de zomerbedding. Daarom liggen de winterdijken soms behoorlijk ver van de zomerbedding. Een technische ingreep om de stroom van de rivier te reguleren, en dus de kans op overstromingen te verkleinen, is de aanleg van stuwen. Een stuw is een waterbouwkundig werk dat tot doel heeft water in een loop, beek of rivier op te stuwen. Stuwen kunnen vast of regelbaar zijn. Een vaste stuw

Zo is het peil in de winter vaak lager dan in de zomer. In de grote rivieren dienen stuwen niet alleen om verdroging van hoger gelegen gebieden te voorkomen, maar ook om de scheepvaart het hele jaar door een minimale waterstand te garanderen.

Daarom het Maasland 15

De Maasvaart

ker, zout en haring vanuit Holland naar Maastricht. Vanuit Luik kwamen kolen en graniet. De schepen werden in die tijd voortgetrokken door paarden of zelfs mensen. Tot de 19e eeuw was de Maas zeer belangrijk voor het goederentransport.

Varen op de Maas vraagt om het vernuftig inspelen op de typische grillen van een regenrivier met een wispelturig piekdebiet en een groot verval. De onregelmatige watertoevoer maakte de Maas maar enkele maanden per jaar bevaarbaar.

Met de industriĂŤle vooruitgang kwamen meer moderne transportschepen en steeg de nood aan een alternatieve, meer betrouwbare vaarroute met voldoende vaarcapaciteit. Sinds de aanleg van de Zuid-Willemsvaart en het Julianakanaal verloopt het vrachtvervoer niet meer over de Grensmaas dat tussen Maastricht en Maaseik onbevaarbaar is voor moderne schepen. Ondanks de grillen en natuur van de rivier, slaagde de mens er toch in om met de Maas en haar beperkingen te leven.

Toch is de Maas eeuwenlang druk bevaren voor het transport van allerlei goederen tussen Belgisch en Nederlands Limburg. Zeker in de middeleeuwen was de Maas een belangrijke, maar onbetrouwbare vaarroute. Vanaf de 15e eeuw vervoerden de Maasschepen onder andere sui-

Veerponten en jachthavens De Maas is namelijk altijd erg belangrijk geweest voor het forensisch verkeer in het Maasland. Al eeuwenlang brengen veerponten de mensen van weerszijden van de rivier bij elkaar. Hoewel je de rivier soms tijdens droge zomers ook zonder problemen te voet kunt oversteken doordat het water dan zo laag staat op bepaalde plaatsen. Vanaf de middeleeuwen moesten de Maaslanders betalen voor de veerdienst aan de adellijke oeverbezitters. Tijdens de Franse overheersing trok de staat het

Veerpont Ophoven

16 Daarom het Maasland

beheer van de veerdiensten naar zich toe en verdwenen bijna alle private veerdiensten. Van de vele tientallen ponten die tot de Tweede Wereldoorlog vaart enkel nog het Rijksveer tussen Meeswijk en Berg heen en weer. De veerpont met die typische naam ‘Hoal Euver’ (haal over) is de oudste en meest bekende pont op de Grensmaas. Deze pont is in 1383 al onderwerp bij een leenverheffing van het graafschap Valkenburg waarbij Johan Loeper van Stocheym wordt vermeld die een vierde deel van de veerpont in leen had. Andere leenmannen waren ook het Penitentenklooster van Stokkem. In de loop der eeuwen ontstaat er onduidelijkheid over de eigendom van de pont en dat leidt tot menig dispuut. Daar komt in de 19e eeuw een einde aan als de veerpont staatsbezit wordt en in handen komt van de Belgische en Nederlandse Staat. Vandaag is het eigendom van de Nederlandse en Vlaamse overheid die het veer elke 6 jaar verpachten aan de hoogste bieder. Tegenwoordig zorgen nog steeds vier veerponten voor een vlotte overtocht van de Grensmaas. De fietsen voetponten zijn gratis. Vooral de recreatieve vaart is in toenemende mate populair in het Maasland. De jachthavens zijn er gekomen dankzij de grindwinning.

Veerpont bij Meeswijk, Berg a/d Maas (NL)

De grootste binnenjachthaven van Europa ligt niet toevallig in het Maasland. Vanuit de jachthavens kan een omvangrijk Europees waterwegennet worden bevaren. Heel wat rederijen verzorgen rondvaarten op de Maas en de kanalen waarlangs ondertussen verschillende passantenhavens werden aangelegd. lokale watersportclubs zorgen ervoor dat er maar weinig watersporten zijn die je in het Maasland niet kan beoefenen. Vandaar dat je kunt stellen dat het Maasland de laatste jaren een heus waterparadijs is geworden. Met haar vele uitlopers creëerde de dynamische regenrivier prachtige natuurgebieden voor hengelaars en watersporters.

Voetveer Uikhoven

Daarom het Maasland 17

De Zuid-Willemsvaart Al in de Spaanse tijd werd in de buurt van Venlo begonnen met de aanleg van een verbindingskanaal tussen de Rijn, de Schelde en de Maas. Toch gaat de totstandkoming van de Zuid-Willemsvaart terug tot Napoleon. In 1803 vatte hij het plan op om de Schelde en de haven van Antwerpen via een kanaal te verbinden met de Maas en de Rijn. Het ‘Grand canal du Nord’ moest een dwarsverbinding vormen tussen de grote Europese rivieren. Hij liet daarom alvast een kanaal graven tussen Maastricht en Lozen dat het toekomstige verbindingskanaal van water zou voorzien. Hoewel de graafwerken al in 1809 gereed waren, bleek het plan van Napoleon toch iets te hoog

gegrepen. Verder dan een voedingskanaal dat Maaswater bij Maastricht aftapte en transporteerde naar Lozen (bij Bocholt) kwamen zijn plannen niet. Zijn opvolger pakte het bescheidener aan. Toen de Nederlandse koning Willem I aan de macht kwam in 1815 in de Nederlanden, was één van zijn eerste doelstellingen om de Waalse industrie toegankelijk te maken voor de Nederlandse handelsvloot. Dat was via de ondiepe Maas ten noorden van Luik absoluut onmogelijk. In plaats van een nieuw kanaal te graven, koos Willem I ervoor om het voedingskanaal van Napoleon tussen Maastricht en Lozen door te trekken tot in ’s-Hertogenbosch. Die nieuwe binnenvaartroute zou de industriesteden in het zuiden en de Nederlandse handelssteden in het noorden verbinden. De werken begonnen in 1822 en werden voltooid in 1826. Het kanaal kreeg de naam van koning Willem I die het op 24 augustus van datzelfde jaar opende. Maar het kanaal verloor al snel aan waarde voor de koning want amper vier jaar later werd het Koninkrijk Nederlanden verscheurd. Voor de plaatselijke bevolking betekende het kanaal een nieuwe bron van inkomsten. In Eisden ontstonden scheepswerven en de steelkoolmijn kon beschikken over een eigen haven aan de Zuid-Willemsvaart. De kolenwinning bleek later wel een nadelig effect te hebben op de waterhuishouding. Het kanaal verzakte en even dreigde Eisden geheel onder water komen te staan. De aanleg van dijken en een keermuur op kosten van de mijndirectie wist dit te voorkomen.

Passantenhaven Maasmechelen

18 Daarom het Maasland

Na de onafhankelijkheid van België moesten er opnieuw afspraken gemaakt worden over het beheer en verdere kanalisering van de Grensmaas. Maar de buurlanden raakten het onderling niet eens. De Belgen hadden geen behoefte aan verdere kanalisering. Zij beschikten over de Zuid-Willemsvaart en de Kempische kanalen als alternatieve route naar de grote havens. Bovendien vonden de Belgen een vaardiepte van 2,5 m voldoende.

Zo kunnen de schepen Maastricht mijden en wordt de Zuid-Willemsvaart van Maaswater voorzien. Het hoogteverschil tussen beide kanalen bedraagt 20 m dat wordt overwonnen door twee sluizen.

Een verdere uitdieping van hun Zuid-Willemsvaart naar 5 m zoals de Nederlanders wilden, zagen ze niet zitten. Begin 20ste eeuw lopen de onderhandelingen tussen België en Nederland over de volledige kanalisering van de Grensmaas definitief stuk. Tegenwoordig vindt de commerciële scheepvaart tussen beide landen plaats via de Zuid-Willemsvaart aan Vlaamse zijde vanaf en aan de andere kant van de grens via het Julianakanaal, dat in 1921 werd aangelegd.

Het beheer van de kanalen is in Vlaanderen toevertrouwd aan nv De Scheepvaart. De organisatie staat in voor de bediening van de sluizen, het beheer en verdeling van de gronden langs de kanaaloevers die ze in eigendom heeft en de promotie van de binnenvaart. Het scheepvaartverkeer op de Zuid-Willemsvaart is de afgelopen 10 jaar verdubbeld.

Het gebied tussen beide kanalen wordt de Gemeenschappelijke Maas genoemd. Het beheer ervan wordt tegenwoordig geregeld door verdragen tussen beide landen. Het meest recente dateert uit 2003 waarin grensoverschrijdende bevoegdheden op het toezicht werden vastgelegd. In 1934 wordt aan Belgische zijde het Kanaal Briegden-Neerharen voltooid dat het Albertkanaal bij Briegden met de Zuid-Willemsvaart bij Lanaken verbindt.

Sluis kanaal Briegden, Neerharen

Zuid-Willemsvaart

Daarom het Maasland 19

Grind Grind is afbraakgesteente dat door de Maas is afgezet tijdens de ijstijden. Puin en gesteente kwam tijdens de Elster ijstijd, 300.000 tot 200.000 jaar geleden, door de vorst los in de Ardennen. De rivier voerde het mee naar het noorden. In de laagvlakte stroomde de Maas niet meer zo snel en werd het gruis afgezet.

De grindontginning in het Maasland is begonnen na de Eerste Wereldoorlog, afgezien van kleinschalige kiezelwinning voor de aanleg van veldwegen. Na de Eerste Wereldoorlog werd beton een steeds belangrijker bouwmateriaal. Ook de bouw van de steenkoolmijnen vergde heel wat grind. In het begin concentreerde de grindwinning zich voornamelijk in de Maasbedding. Het gevolg was dat die bedding lager kwam te liggen en het waterpeil daalde.

De Maas was vroeger een wilde rivier. Het gesteente is daardoor gepolijst aan de oevers afgezet. Hoe meer naar de monding, hoe fijner gepolijst de stenen zijn. De dikkere stenen bleven vanzelfsprekend als eerste achter. Dit grind is vrij grof en keert vandaag de dag via de grindwinning in allerlei betonnen objecten terug, van kunstwerken tot bruggen.

Toen de huidige Maas haar grind had afgegeven, begon men de Oude Maas en de uiterwaarden te ontgrinden (onder meer in Stokkem). Nadat ook daar de waterlopen waren ontdaan van hun grind, was het de beurt aan de aanliggende voormalige landbouwgronden. Door de ontginning ontstonden hier grindplassen met een diepte tot 20 meter. De grindbedrijven konden lange tijd hun gang gaan, maar in 1962 werd de Wet op de ruimtelijke ordening en stedenbouw van kracht. Deze wet bepaalde tevens in welke gebieden grindontginning mocht plaatsvinden. Het duurde nog tot 1979 voordat een werkgroep zich ging buigen over de problematiek van de grindwinning. Ongebreideld ermee doorgaan, zou een te zware aanslag op het milieu opleveren. In 1993 stelde het Vlaams parlement het Grinddecreet in dat uiteraard niet eeuwig van kracht blijft. Vandaar dat de grindsector zelf actief meedenkt aan oplossingen. Een eerste alternatief betreft een ontginningsluik aan het overheidsproject â&#x20AC;&#x2DC;Levende Grensmaasâ&#x20AC;&#x2122;. De Vlaamse overheid neemt met dit project zowel de natuurontwikkeling als de overstromingsbeveiliging ter hand, in samenwerking met de grindbedrijven. Oog voor landschapsherstel en natuurontwikkeling staan daarbij centraal.

Maas bij Mazenhoven

Maaswinkel

20 Daarom het Maasland

Belangrijke economische peiler De grindontginning blijft hoe dan ook een belangrijke bron van inkomsten voor Limburg. Het grind wordt met name gebruikt bij de bouw van bruggen, wegen, havens en vliegvelden. Voor 80% krijgt het grind een Vlaamse bestemming. De overige 20% vindt zijn weg naar onder meer Nederland en Wallonië. Van de jaarlijkse omzet van de grindindustrie gaat een deel naar de staatskas en een deel naar de Limburgse gemeenten. Dat geld wordt overwegend gebruikt voor de herinrichting van plekken waar de grindontginning is gestaakt. Naast deze economische voordelen van de grindwinning hangt er ook een belangrijk voordeel voor de Maas zelf aan vast. Grindafgraving verlaagt het waterbed van de Maas en dat zorgt ervoor dat de rivier beter kan ‘ademen’. Dit heeft vervolgens weer tot gevolg dat de dijken minder onder druk staan bij snelstromend water.

Er zijn zo’n tachtig boeren bij aangesloten. De ideale oplossing voor dreigende droogte wordt indirect toch weer door de Maas aangereikt. Want werden ooit de vruchtbare akkers in de Maasbedding voor grindwinning opgeëist, nu wordt het water dat zich in de grindplassen bevindt opgepompt en over een ondergronds en vijfenzeventig kilometer lang netwerk van leidingen verdeeld over circa 2500 hectare landbouwgrond.

Grindplassen en irrigatie Dat de Maas jarenlang gebruikt is voor grindwinning, heeft een opmerkelijk en voor België uniek initiatief tot gevolg. De ontstane grindplassen voorzien namelijk in de waterbehoefte van landbouwers en boeren in plaatsen als Ophoven, Geistingen, Kessenich, Maaseik en Molenbeersel waar de grond anders zanderig en droog zou blijven. Door gebrekkige regenval kwam de agrarische gemeenschap daar onder druk te staan. Samen met de gemeente Kinrooi, Ophoven en een aantal partners werd een coöperatieve opgericht, het CIRO (Coöperatieve Irrigatie Ruilverkaveling Ophoven).

Het water wordt via een dompelpomp uit de grindgaten gehaald en in de voorraadkelder van het pompstation opgeslagen. Daar stuwen pompen het water via de ondergrondse buizen tot in de velden. De boeren kunnen hun akkers nu dus dag en nacht besproeien.

Grindwinning

Daarom het Maasland 21

Rivierpark Maasvallei De Maasvallei bestond in de 19e eeuw uit een bonte mengeling van wilde natuur en landbouwgebied. Haar huidige landschappelijke vorm is tot stand gekomen door de grindwinning in de 20ste eeuw. Het behoud van de waardevolle oude en nieuwe natuur in de Maasvallei is in handen van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland (RLKM). Het RKLM is een samenwerkingsverband waarin het Vlaamse gewest, de provincie Limburg, gemeenten, natuurverenigingen en landbouworganisaties participeren. Eind 2008 kon dankzij jarenlange inspanningen van het RKLM het formele startschot worden gegeven voor een ambi-

tieus project rondom de Maasvallei. De Maasvallei heeft verschillende potenties in zich. Toeristische/ recreatieve, educatieve en natuurlandschappelijke. Het uiteindelijke doel van het project is te komen tot een alomvattend natuurbeleid. Het natuurlandschappelijke element staat hierbij voorop. De natuur en de dynamiek van de Maas moeten elkaar de ruimte geven en waar mogelijk in elkaar overvloeien. Hierdoor ontwikkelt zich de toeristische potentie en ontstaat een ‘ecolonomisch’ landschap. Het project Maasvallei zet in op een landschap dat toeristisch gezien kwaliteitsvol is ontsloten en is toegerust met infrastructuur op maat. Het ‘ecolonomische’ landschap biedt met andere woorden kwaliteitsvolle landelijkheid in de dorpen en een natuurrijk landschap met uitdagingen in het rivierbed. Het feit dat de Maas een grensoverschrijdende rivier is, geeft zowel aan de gemeenten aan beide kanten van de grens als aan de natuur een extra toeristische meerwaarde. Indien alle plannen van het RLKM voor de Maasvallei eenmaal zijn gerealiseerd, zal een rivierpark met een oppervlakte van 850 ha zijn ontstaan. Rivier ‘terug stroom’ laten zijn De vele partijen die zijn betrokken bij het project Maasvallei zetten zich alle in om de Maasvallei te positioneren via een grensoverschrijdende en internationale marketing. Belangrijk in deze marketing is het kunnen aanbieden van op maat gemaakte toeristische pakketten. De toerist moet daarin grote keuzevrijheid krijgen in wat hij wil doen en beleven tijdens zijn verblijf in de Maasvallei. Zowel een

Galloways, Negenoord

22 Daarom het Maasland

verblijf in een luxueus resort als op een kampeervlot behoort bijvoorbeeld tot de verblijfsmogelijkheden. Het project staat of valt met hoe de Maas in de plannen wordt ingekleed. De Maas moet opnieuw de economische verbinding vormen tussen de dorpen aan zijn oevers. Daartoe zal hij terug ruimer gaan stromen dan hij nu doet. De rivier fungeert in het project als economische levensader. Een toeristische verbinding tussen beide Limburgen en het toeristisch uithangbord voor de Maaslandse gemeenten. Biodiversiteit op natuurlijke wijze verkregen Om op zoveel mogelijk natuurlijke wijze het landschap in de Maasvallei te beheren, is de inzet van natuurlijke grazers een ideaal hulpmiddel. Het Konikpaard en het Galloway-rund zijn hiertoe uitgekozen. Het Konikpaard stamt af van het uitgestorven West-Europese paard, de Tarpan, dat oorspronkelijk in Polen leefde. Het zijn kleine paarden met een grijze huid. Het Konikpaard leeft in kuddes, waarbinnen één hengst zich als leider opwerpt. Deze kuddes zijn niet groter dan tien paarden (hengsten en merries) met eventueel enkele veulens. Het grootste deel van hun voedsel bestaat uit gras. Omdat gras niet overvloedig voorradig is tijdens de winter, behelpen de paarden zich dan met planten of worteldelen van bomen. Galloway-runderen komen oorspronkelijk uit het zuidwesten van Schotland. Het zijn hoornloze runderen met een zachtmoedig karakter. Hun vacht is opvallend gekruld. Galloway-runderen vertonen veel overeenkomsten met het oerrund en zijn uitermate geschikt

om in natuurgebieden uit te zetten. Ze hebben immers weinig zorg nodig en hoeven niet te worden bijgevoerd. Ook niet in de winter. De keuze om Konikpaarden en Galloway-runderen in één en hetzelfde natuurgebied uit te zetten, is niet toevallig gemaakt. De dieren vullen elkaar perfect aan. De Galloways eten het gras halflang. Precies tot op de lengte die Konikpaarden prefereren. Beide kuddes verspreiden tijdens hun tocht door het natuurgebied zaden van planten. Hun uitwerpselen zorgen gelijktijdig voor voedselrijke plekken in het gebied. Op die manier toveren Konikpaarden en Galloways binnen enkele jaren een graslandschap om in een bont mozaïek van kruiden en bosjes met tal van planten diersoorten.

Konikspaarden, Negenoord

Daarom het Maasland 23

Genieten in het groen en blauw De Maaslandse Recreatiecentra, kortweg genoemd , staan garant voor een verblijf zonder weerga te midden groen en blauw. Dit recreatiegebied kende zijn ontstaan door de ontgrinding van de Maas waarbij Heerenlaak verwijst naar een verdwenen hoeve door deze activiteit. ‘De Spaanjerd’ verwijst dan weer naar de zuiderse lieden die hier enige tijd verbleven ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog. Daar waar men in Kinrooi, bij de jachthaven ‘De Spaanjerd’ eerder opteert voor vaarten met zeilboten en grote kajuitschepen, ligt de klemtoon bij ‘Heerenlaak’ eerder op snelle motorboten omdat hier geen snelheidsbeperkingen zijn. Beiden zijn echter technisch heel vernuftig uitgerust. Verder is

24 Daarom het Maasland

het een makkie om de Maas af te varen gezien men zich geen zorgen hoeft te maken omtrent sluizen. De Spaanjerd staat synoniem voor totale rust, voor genieten in al zijn facetten. Het gekwaak van een eend maakt je er ’s morgens attent op dat er een dag aan het ontwaken is. Wandelen langsheen de plassen, vol natuurlijk gezond water uit het Kempense bekken, zorgt voor het loskomen van de spieren om daarna een ganse dag te relaxen in een weidse omgeving waar groen en blauw zich verenigen. De kampeermogelijkheden zijn het summum en bieden alle comfort die men zich wensen kan. Kwaliteit en veiligheid zijn hier geen loze woorden. Geniet van de totaliteit van de omgeving en ga er op uit met de rondvaartboot “De Paep van Meinecom II”. Die dompelt jou onder in verschillende ervaringen. Eerst verken je de haven om dan de ontgrinding van nabij mee te maken. Even verder passeer je Koningssteen, een uniek natuurgebied waar Gallowayrunderen en konikpaarden de grond begrazen. En misschien is er wel tijd om te genieten van de vissen die rond de boot snorkelen. Nog even en dan maak je kennis met de industrie van Maasbracht. Of misschien zie je het wel zitten om de historiek van Stevensweert te bewandelen of wat kleur te brengen in het witte stadje Thorn net over de grens. Marec biedt wat iedere recreant nodig heeft: een onvergetelijke omgeving en een waaier van ontspanningsmogelijkheden.

Limburgse gastvrijheid ‘De Spaenjerd’... Dit historische gebouw bestaat al sedert 1543 en, door de eeuwen heen, betekende het een gastvrij soelaas voor iedere klant. Daar waar vroeger de schippers, in een tijd waar paarden nog de boten trokken, dit pand kenden als een favoriete halte is er nu altijd een plaatsje vrij voor de plezierbootvissers die de weg gevonden hebben naar een restaurant met naam en faam waar gastvrijheid primeert. Sinds december 2004 geniet iedere bezoeker een warm onthaal van Jos en Marian die de huiselijke sfeer van primordiaal belang vinden. Een snack of een uitgebreide maaltijd? Alles wordt er door bekwaam personeel bedient met de glimlach. Waar je ook zit kun je genieten van de unieke ligging die prachtige vergezichten biedt over de omgeving. Voor de uitbaters is gemoedelijkheid een vaststaand gegeven waar iedereen moet kunnen van genieten. Lekkere, Maaslandse kost, oogstrelend geserveerd en geschikt voor ieders budget garandeert rustig toeven in een uniek kader waar iedereen zich thuis voelt. Daarenboven beschikt ‘De Spaenjerd’ over hotelruimte waar iedere bezoeker geen vreemde is maar een welkome gast. En Limburgse gastvrijheid hoeft niet duur te zijn.

Een weekendje er even tussen uit of lekker midden in de week een snipperdag combineren met zalige rust? Alles kan! Gelegen op het fietsroutenetwerk is het hotel de ideale plaats om de vier windstreken te verkennen. Het veerpontje, bij wijze van spreken, aan het terras bezorgt u een idee van grensoverschrijdend genieten op een nostalgische manier. Fietsroutes zijn dikwijls een verlenging van een aangename wandelroute en die stappers die even willen onthaasten of halt willen houden zijn o.a. welkom op het terras, het verlengstuk van ouderwetse gastvrijheid en gezelligheid. ‘De Spaenjerd’, een naam als een hoorn die iedereen vertrouwd in de oren klinkt en waar men graag verblijft.

Daarom het Maasland 25

Maascentrum De Wissen Wie goed voorbereid het vele natuurschoon en alle andere bezienswaardigheden in het Maasland wil bewonderen, gaat allereerst langs in Maascentrum De Wissen te Dilsen-Stokkem. Dit is hĂŠt informatiepunt voor de Maastoerist bij uitstek. Allereerst is er de interactieve informatiestand over de Maas die de bezoeker alles vertelt over de rivier. Tevens valt in het Maascentrum een film over het Maasland te zien die alle mooie facetten van dit gebied toont. Naast deze moderne faciliteiten biedt het Maascentrum onderdak aan een stukje historie. Dilsen-Stokkem is namelijk vermaard om het vlechtwerk dat hier in vroeger tijden aan veel mensen werkgelegenheid verschafte. Het vlechtwerkmuseum houdt dit verhaal levend met een tentoonstelling en demonstraties/workshops op regelmatige basis. Je kunt in het Maascentrum gelijk ook alle overige zaken regelen voor een geslaagd (meerdaags) verblijf in het Maasland. Je kunt er fietsen huren, kaarten voor

26 Daarom het Maasland

landschapswandelingen verkrijgen of zelfs een Canadese kano reserveren om de Oude Maas af te zakken. Een tocht met vrijwel geruisloos door het water glijdende fluisterboot (elektrisch aangedreven rietaak) maakt dat je volop van de omgeving kunt genieten. Voor een plek ter overnachting hoef je ook niet ver te zoeken. Voor wie iets avontuurlijks zoekt, bestaat de mogelijkheid te overnachten op een van de nabij gelegen kampeervlotten. Elk kampeervlot is 25 m2 groot met daarop een houten hut van 12,5 m2. De vlotten liggen op ruime afstand van elkaar, zodat de privacy is gegarandeerd, en zijn alleen over het water per Canadese kano te bereiken. Doordat de vlotten in een stilte- en beschermd gebied zijn gelegen, is het maken van lawaai en het achterlaten van afval ten strengste verboden. Maar, wie zou in deze prachtige omgeving voor overlast willen zorgen? Het Maascentrum is het gehele jaar geopend voor voorlichting aan scholen, het informeren van groepen bezoekers of de individuele vakantieganger.

Demonstratie rietvlechten in de Wissen

Daarom het Maasland 27

Lambert Schoenmakers

Rubriek Mijn Maasland

Het gebied rond de Maas tegen 2025 uitbouwen tot een volwaardig rivierpark van 2.000 ha waarin natuur, toerisme en recreatie perfect op elkaar afgestemd zijn. Dat is de ambitieuze opdracht die het Regionaal Landschap Kempen en Maasland (RLKM) en Toerisme Limburg hebben uitgewerkt. Lambert Schoenmaeckers, projectleider van het RLKM, vertelt over het hoe en waarom. De Maasvallei bestond in de 19e eeuw uit een bonte mengeling van wilde natuur en landbouwgebied. Haar huidige landschappelijke vorm is tot stand gekomen door de grindwinning in de 20ste eeuw. Momenteel is de Maasvallei een gebied met een erg groot groeipotentieel, zowel op toeristisch als natuurlandschappelijk vlak. “In 2005 kwamen gedeputeerden Frank Smeets en Sylvain Sleypen bij RLKM aankloppen met de vraag om de bestaande projecten in de Maasvallei en de nieuwe plannen rond natuur, toerisme en recreatie te integreren in één groot project”, legt Lambert Schoenmaeckers uit. “Intussen heeft Nederlands-Limburg zich geëngageerd om er een gezamenlijk initiatief van te maken. De belangrijkste doelstelling is om tot een alomvattend natuurbeleid te komen. We willen een zogenaamd econologisch landschap creëren waarin ecologie en economie elkaar perfect aanvullen.”

28 Daarom het Maasland

Samen met Toerisme Limburg stelde het RLKM het ’rapport Maasvallei’ op, dat is opgebouwd rond de vier grote troeven van de streek: de Maas en haar rivierbedding, de natuur, de dorpjes aan de Maas en de kasteelparken. “Het doel is om van de rivierbedding tegelijk een toeristische topper en een ecologische hoofdweg te maken”, aldus Schoenmaeckers. “Aanvankelijk was de Maas een dynamische, meanderende rivier die vruchtbare gronden opleverde dankzij de afzetting van voedselrijke sliblagen. De afgelopen tweehonderd jaar heeft de Maas steeds meer van haar typische karakter verloren. Gedeeltelijke kanalisering en grindwinning hebben een onnatuurlijke verdieping veroorzaakt en dwongen de regenrivier in een smalle bedding. Nu streven we naar een herstel van de vroegere rivierdynamiek, waardoor de processen die essentieel zijn voor de typische natuurwaarden in het Maasland terug op gang gebracht worden.”

“We willen in de Maasvallei een ecolonomisch landschap creëren“ “Daarnaast implementeren we sturende elementen in de natuur, zoals grote grazers. De inzet van Konikpaarden en Gallowayrunderen vormt de ideale combinatie: de Galloways eten het gras halflang, precies tot op de lengte die Konikpaarden prefereren. Beide kuddes verspreiden tijdens hun tocht door het natuurgebied zaden van planten. Hun uitwerpselen zorgen gelijktijdig voor voedselrijke plekken. Op die manier toveren Konikpaarden en Galloways binnen enkele jaren een graslandschap om in een bont mozaïek van kruiden en bosjes met tal van planten- en diersoorten. Deze vorm van natuurbeheer kan aangevuld worden met traditioneel graslandbeheer in samenwerking met landbouwers, die op een volwaardige vergoeding kunnen rekenen.” “De bedoeling van dit alomvattend natuurbeleid is dat de Maas als economische levensader kan fungeren, als een toeristische verbinding tussen Belgisch en Nederlands-Limburg en uithangbord voor de Maaslandse gemeenten”, vervolgt Schoenmaeckers. “Concreet kan dit door de uitbouw van een langgerekt, grensoverschrijdend en uitzonderlijk toegankelijk rivierpark van tweeduizend hectare, dat zich over vijfendertig kilometer zal uitstrekken van Kessenich in het noorden tot Re-

kem in het zuiden. Nu kunnen bezoekers van de Maasvallei al rondzwerven in een gebied van een paar honderd hectare, maar we willen één groot gebied maken dat nog interessanter wordt voor toeristen.” Schoenmaeckers wijst ook op de rol van de natuurverbinding tussen de Maasvallei en het Kempens plateau. “Het belang van dergelijke ecologische verbindingen wordt vaak onderschat. Ze zijn ontzettend belangrijk voor de duurzame bescherming van dieren- en plantensoorten. Door de aanleg van bosjes en planten en verdere bebouwing te weigeren willen we oude verbindingen, zoals de Ziepbeek en de Vrietselbeek, nieuwe kansen geven.” “Verder willen we met dit project de typische Maaslandse identiteit beschermen en de belevingswaarde van de zeventien Maasdorpen verhogen. Ook de verschillende kastelen met domeinen zijn toeristische trekpleisters en krijgen de nodige aandacht.” De volledige uitwerking van dit ambitieuze project is voorzien rond het jaar 2025. “Als alle werken voltooid zijn, zal de Maasvallei een uniek gebied in de Benelux zijn”, voorspelt Schoenmaeckers. “Het zal één langgerekt park zijn waar toeristen kunnen genieten van de eindeloze natuur, met als centraal element de Maas die haar typische karakter zal terughebben.”

Daarom het Maasland 29

2 Een natuurlijke belevenis

Intro Voor het ontstaan van de Maasvallei moeten we heel wat jaren terug in de tijd, namelijk naar de tweede ijstijd (475.000-425.000 v. Chr.) De Maas voerde toen grote hoeveelheden stenen en puin aan in een stroomgebied dat zich uitstrekte van wat nu Frankrijk, België, Luxemburg, Duitsland en Nederland is. Het noordelijk deel van Nederland was bedekt met landijs, de rivier moest daarom noodgedwongen afbuigen naar het westen en stroomde daar in een meer dat nu de Noordzee is. Dat er puin of grind werd afgezet kwam door de botsing met het landijs, de snelheid van de Maas werd er namelijk sterk door afgeremd. Het afgezette grind vormde een grote puinkegel in een gebied dat we tegenwoordig het Kempisch Plateau of de Hoge Kempen noemen. Dit ligt tussen Genk en Lanaken enerzijds en Neeroeteren en As anderzijds, nu gekend als de Maasvallei. In opdracht van de provincie Limburg sloegen Regionaal Landschap Kempen en Maasland vzw en Toerisme Limburg de handen ineen om samen een ‘Plan van Aanpak Maasvallei’ uit te werken. Daarbij dient de geologisch rijke geschiedenis van de regio als inspiratiebron voor een toekomst, waarin ruimte is voor alle wezenlijke aspecten van het Maasland en de Maasvallei.

30 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 31

Een uniek landschap

uiterwaarden. Het Regionaal Landschap Kempen en Maasland werkt bovendien mee aan het Grensoverschrijdend Landschap Kempen-Broek en aan het Nationaal Park Hoge Kempen.

Het Regionaal Landschap Kempen en Maasland strekt zich uit over de centrumgemeenten As, Bree, Dilsen-Stokkem, Genk, Kinrooi, Lanaken, Maaseik, Maasmechelen, Meeuwen-Gruitrode, Opglabbeek, Peer en Zutendaal. Concreet handelt het om een op 1 juli 1990 opgericht samenwerkingsverband tussen negen plaatselijke natuurverenigingen, de twaalf gemeentebesturen en het provinciebestuur. Dit initiatief geniet steun van het Vlaams Gewest.

Het Regionaal Landschap Kempen en Maasland wilde van meet af aan zowel de waarde van de natuur en het landschap versterken, als een breder draagvlak creëren voor natuurbehoud en natuurontwikkeling. Een verbeterde kwaliteit van natuur en landschap is een onmiskenbare troef ter bevordering van het toerisme in de regio. Dit natuurgericht een- of meerdaagse toerisme is een van de pijlers van de educatieve werking. De uitbouw van een wandelen een fietsroutenetwerk past hierin perfect.

De totale oppervlakte van dit Regionaal Landschap bedraagt 72.000 ha. Ruim 20.000 ha bestaat uit natuur onder de vorm van rustgevende bossen, ecologisch zeer waardevolle beekvalleien, fraaie maar tot voor kort bedreigde heidegebieden en het unieke landschap rondom de Grensmaas met interessante flora en fauna in de

Mechelse heide

32 Daarom het Maasland

Het fietsroutenetwerk van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland is tevens van economisch belang en ontwikkeld door de Provincie, de gemeenten, het RLKM en Toerisme Limburg. Ruim 750.000 mensen fietsen jaarlijks (een gedeelte van) de route en maken tegelijkertijd gebruik van uiteenlopende voorzieningen zoals de horeca, de fietsenverhuur enzovoort… Daarnaast ligt het netwerk aan de basis van het projectenfonds waaruit acties voor natuur- en landschapzorg worden gefinancierd. Voor de dagelijkse controle van het netwerk en het klein onderhoud worden permanent meer dan twee mensen ingezet. Om het voor fietsers, wandelaars en andere recreatiezoekers overzichtelijk te houden, is het Regionaal Landschap Kempen en Maasland opgedeeld in vier kleinere ‘landschappen’: tussen duinen en Dommel (noordwest), Kempen-Broek (noordoost), Maasvallei (oost) en Hoge kempen (zuid). Bij deze indeling poogde men duidelijk herkenbare bakens als grens te nemen, zoals daar zijn de Zuid-Willemsvaart en de Maas. De onderverdeling berust uiteraard op landschappelijke en geologische bakens en leunt zoveel mogelijk aan bij de toeristische werkelijkheid.

Vorming landschap door de eeuwen heen Bepalend voor de vorming van het landschap waarvan de regio Kempen en Maasland vandaag de dag deel uitmaakt, is een wijziging in de loop van de Maas. Tijdens de Middelijstijd, zowat 300.000 jaar geleden, veranderde de stroom ter hoogte van Luik van richting. De Maas vloeide niet langer oostelijk naar de Rijn, maar boog af naar het noorden. Voorbij het huidige Maastricht kwam de Maas in een laagvlakte terecht en bouwde er in de loop der millennia een puinkegel op die tot tientallen meters dik werd. Een groot deel van de regio Kempen en Maasland ligt zodoende in het toenmalige overstromingsgebied van de Maas. Tijdens de laatste overstroming bedekte een dikke zandlaag dit gebied grotendeels. Krachtige noordenwinden voerden deze dekzanden aan. Sindsdien hebben wind en zon, vorst en regen, maar ook de Maas en talloze beekjes het landschap eeuwenlang geboetseerd tot het zijn huidige fraaie vorm kreeg. Enkele duizenden jaren geleden doken onze voorouders op in dit landschap om hun bijdrage tot de vormgeving te leveren (houtkap, aanplantingen, landbouw, industrie, de aanleg van wegen en kanalen enzovoort). Motiveren Het RLKM heeft als belangrijk doel iedere direct betrokkene te overtuigen van het unieke aspect van het Regionaal Landschap en probeert de betrokken gemeenten, verenigingen en private personen te motiveren mee te werken aan projecten die de streek aantrekkelijker maken. De coördinator natuur helpt gemeenten bij het opstellen van beleidsdocumenten die met natuur, landschap, bos en

Mechelse heide

groen te maken hebben. Het samen zoeken naar nieuwe beheervormen van bestaande terreinen is een andere taak van de coördinator natuur. In veel gevallen handelt het daarbij om grensoverschrijdende samenwerking. De inwoners van de betrokken gemeenten krijgen tweemaal per jaar een gratis ‘Landschapskrant’ in de bus die boordevol informatie staat. Zo worden ook zij geïnformeerd en aangespoord. De creatieve, innovatieve en professionele aanpak van het hele team van het RLKM leidde tot internationaal succes. Met de Goldman Environmental Prize 2008, de Nobelprijs voor natuurbehoud en de erkenning door Ashoka (een internationale organisatie die investeert in maatschappelijk betrokken ondernemers) als ‘World leading social entrepreneur’ bewijst het RLKM dat natuurbehoud, landschapszorg en duurzaam toerisme hand in hand gaan met duurzame streekontwikkeling.

Koniksveulen

Daarom het Maasland 33

Nationaal Park Hoge Kempen De plannen voor een Nationaal Park in Vlaanderen dateren reeds uit 1990 toen vzw Regionaal Landschap Kempen en Maasland het levenslicht zag. De vzw organiseerde in 1998 de campagne ‘Hoge Kempen, Groene Kans’. Door het succes hiervan stemde de Vlaamse regering in met het opstellen van een masterplan voor een Nationaal Park. Sindsdien is veel geïnvesteerd om het eerste Vlaams Nationaal Park daadwerkelijk van de grond te krijgen. Investeringen in tijd, geld én grondgebied. In 2004 bracht de gemeente Maasmechelen meer dan 1000 ha van haar eigendommen in. Die 1000 ha waren niet

zomaar gekozen. Een Nationaal Park moet uit een aaneengesloten oppervlakte van minimaal 1000 ha bestaan. Het duurde daarna nog twee jaar voordat het park op 23 maart 2006 officieel werd geopend. Het Nationaal Park is nu alles bij elkaar 5.700 ha groot en strekt zich uit over de gemeenten Dilsen-Stokkem, Maasmechelen, Zutendaal, Lanaken, Genk en As. Het natuurgebied bestaat uit meer dan 50 m2 bos en heide en geniet in zijn geheel een beschermde status. De Hoge Kempen draagt niet voor niets die naam. Het vormt met een hoogte tussen 50 en 100 m het hoogste gedeelte van de Kempen. Dit komt doordat het is opgebouwd uit het puin dat de Maas tijdens de laatste ijstijden meebracht vanuit de Ardennen. Een grind- en zandbodem is per definitie niet bijzonder vruchtbaar. Om toch voedsel en stro voor het vee te hebben, brandden de boeren in vroegere tijden daarom regelmatig de begroeiing af. Zo ontstond een kenmerkend heidelandschap van droge heide met landduinen en natte heide met vennen en venen. Struikheide, dopheide en rode dopheide kleuren in augustus en september honderden hectares van de Hoge Kempen paars. Door zijn oostelijke ligging in Vlaanderen, afgeschermd van de milderende invloed van de zee, heerst op de oostflank van de Hoge Kempen een meer continentaal klimaat dat een voordeel is voor een boomsoort zoals de wintereik. Verder plantte men aan het begin van de 20ste eeuw naaldbomen om aan de vraag voor

Mechelse heide

34 Daarom het Maasland

stuthout voor de kolenmijnen te kunnen voldoen. Deze naaldbomen worden nu geleidelijk vervangen door meer natuurlijkere bossen. In het Nationaal Park valt een grote variëteit aan dieren te bezichtigen, voor wie het geluk heeft ze tijdens een bezoek te treffen. Op de heide leven heidevogels als de wulp, de boomleeuwerik en de nachtzwaluw. Bijzondere insecten zijn de blauwvleugelsprinkhaan en de koninginnepage. Zij verkiezen de zuidelijk georiënteerde hellingen waar een aangename temperatuur voor ze heerst. Ook amfibieën en reptielen zijn goed vertegenwoordigd. Te denken valt aan de gladde slang, de heikikker, de rugstreeppad en de hagedis. Meer alledaagse dieren in dit natuurgebied zijn de grote grazers. De pony’s, schapen en runderen. Zij zorgen op een natuurlijke manier mede voor het beheer van het gebied. Wandelaars en fietsers zijn van harte welkom in het Nationaal Park, zolang zij ervoor zorgen dat ze geen rommel maken en de dieren geen schrik aanjagen. Honden zijn toegelaten, mits aan de riem. Het Nationaal Park telt vijf wandelroutes die alle vanuit een lokale toegangspoort starten. Er is zelfs een wandelroute van 72 km. Alle wandelpaden zijn op eenzelfde manier bewegwijzerd en doordat de routes in de vorm van een lus door het park heenleiden, kom je altijd weer bij het vertrekpunt uit. De lussen vallen in twee richtingen te bewandelen. Overstappen van de ene naar de andere lus be-

hoort tot de mogelijkheden. De fietsroute in het Nationaal Park is onderdeel van het totale fietsroutenetwerk van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland. Via deze route zie je de mooiste plekjes in het Nationaal Park. Er bestaat ook een aparte fietsroute door de Hoge Kempen, de themaroute ‘In en om het Nationaal Park’. Deze passeert vier van de vijf toegangspoorten en laat je kennismaken met het hart van het Nationaal Park. Ten slotte is er nog een alternatief voor de echte avonturiers: een rit per paard. Daarvoor bestaat er een volledig uitgewerkt ruiter- en menroutenetwerk Limburgse Kempen van ruim 350 kilometer dat prima aansluit op het netwerk van Nederlandse ruiterpaden.

Daarom het Maasland 35

Maaslandse kruiden De ligging aan de Maas biedt het Maasland in culinair opzicht een bijzondere positie in Belgisch-Limburg. Op het vruchtbare slib langs de Maas groeien bij elkaar zo’n tweehonderd kruiden. Enkele tientallen daarvan vind je nergens anders terug in Limburg. Eén van de meest bijzondere kruiden is het bezemkruiskruid. Dit kruid komt oorspronkelijk uit Zuid-Afrika, maar bloeit al eeuwen langs de Maas. Waarschijnlijk zijn ooit zaden meegekomen in een lading katoen uit Zuid-Afrika en zijn deze tijdens het wassen van de katoen in Antwerpen in het water beland. Door de sterke stroming van het water

belandden de zaden uiteindelijk in de Maas en werden ze in het Maasland in het slib afgezet. Het bezemkruiskruid is overigens niet geschikt voor consumptie. Een meer algemeen kruid is de aardpeer. Een 2 m hoge plant met gele bloempjes waaraan kleine aardappelen groeien die qua smaak veel weg hebben van artisjokken. De Maaslandse horeca heeft de kruidenpopulatie herontdekt om eigen regionale producten te lanceren. Twee recente voorbeelden hiervan zijn het Maaslandse Kruidenzout en de Maaslandse Kruidenthee. Het Maaslandse Kruidenzout is een mengeling van zeezout, peper, laurier en regiogebonden kruiden zoals tijm, wilde marjolein, salie en groot kaasjeskruid. Deze regiogebonden kruiden keren eveneens terug in de Maaslandse Kruidenthee. Toerisme Limburg heeft voor bezoekers aan het Maasland een keur aan activiteiten ontwikkeld om kennis te maken met het Maaslandse kruidenrijk. Kruidenwandelingen op de steenberg van de oude mijn in Eisden bij Maasmechelen, bijvoorbeeld. Of vrij dwalen in struinnatuurgebied Maesbempder Greend – Mazenhoven (ook Maasmechelen) waar een breed palet aan kruiden te vinden is. Wilde marjolein, tijm, groot kaasjeskruid en salie, deze worden verwerkt in het Maaslandse Kruidenzout en de Maaslandse Kruidenthee, twee producten die de streek bijzonder smaakvol presenteren. Aan de thee wordt echter ook nog walstro, wilg, vlier, en koningskaars toegevoegd.

Valse salie

Maaslandse oregano

36 Daarom het Maasland

Kaardebol

Kruiden langs de Maas Tijm is een geslacht uit de lipbloemenfamilie en omvat kruidachtige planten met een zeer aromatische geur. De meeste van deze planten komen voor in het Middellandse Zeegebied en Azië. Slechts drie soorten bloeien ook in Nederland en België: grote tijm, kleine tijm en kruiptijm. Het kruid tijm kent vele toepassingen. Vanwege de geur wordt het vaak in de zeepindustrie gebruikt. De tijm in de thee is afkomstig van de bloemen en de bladeren. Men beweert dat tijm een gunstige uitwerking heeft op de luchtwegen. Ook wilde marjolein is een plant uit de lipbloemenfamilie, maar ze komt in onze streken niet zo veel voor. De plant draagt overigens verschillende benamingen. In de supermarkt tref je het vaak onder de benaming oregano. Wilde marjolein heeft een kruidige, licht zoete smaak en is vooral geliefd in de Italiaanse en Griekse keuken. In Mexico is het één van de belangrijkste bestanddelen van chili con carne-kruiden. Salie bloeit in de maanden juni en juli. Vanaf mei kunnen de scheuten worden geplukt om te drogen. Een bekend gebruik van salie is het kruid mee te koken in melk. Deze saliemelk zou geneeskrachtig en rustgevend zijn volgens de medische opvattingen in de 19e eeuw. Een andere geneeskrachtige toepassing betreft het feit dat salie sterk ontsmettend werkt. Daarom vind je het kruid terug in onder andere tandpasta’s. Salie heeft ten slotte een zeer sterke smaak die andere kruiden makkelijk overheerst. Een te hoge concentratie salie is giftig.

Het groot kaasjeskruid is een plant uit de kaasjeskruidfamilie en komt in grote delen van Europa voor onder verschillende regionale benamingen. De plant heeft een lange geschiedenis als geneeskruid. De Latijnse benaming Herbra Omniumorbium (kruid voor alle ziekten) refereert hier ook aan. Zo zijn er toepassingen bekend om mondholte-, keelholte en strottenhoofdontstekingen te genezen dankzij thee van de bladeren. Een afkooksel van het kruid zou verder een probaat middel zijn tegen zweren en huidontstekingen. De plant is tevens lange tijd in trek geweest als groente. Het bevat zowel vitamine A, vitamine C, vitamine B1, vitamine B2 en caroteen.

Smeerwortel

Maaslands kruidenzout

Zeepkruid

Daarom het Maasland 37

Snoer van Maasdorpen Het wordt eerder al ter sprake gebracht: wie de rijkdom van het Maasland wilt ontdekken, of liever gezegd beleven, komt per fiets zowel letterlijk als figuurlijk een heel eind vooruit. Het Maasland lijkt namelijk gemaakt voor fietsers, met haar vlakke paden in een afwisselend en overwegend autovrij landschap. De verschillende Maasdorpjes strekken zich als een snoer langs de kronkelende Maas uit, waardoor je al fietsende van de ene wereld in de andere rijdt. Als de zon weerkaatst op het klotsende water van de rivier, het weelderig groen langs paden zachtjes in de wind deint en in de verte een eeuwenoude kerktoren in zicht verschijnt, dan is dat genieten op zijn best.

Knooppunt route Neerharen

38 Daarom het Maasland

Toerisme Limburg verenigt met haar grensoverschrijdende fietsroutes het mooiste van beide Limburgen in het Maasland. Zo kun je bijvoorbeeld van Maaseik via Aldeneik en Kessenich naar Thorn en Stevensweert in Nederland, om uiteindelijk met de pont naar Ophoven te gaan en van daaruit naar Maaseik terug te keren. Gegarandeerd een tocht vol prachtige architectuur, cultureel-historische weetjes en een alom aanwezige Maas op de achter- en voorgrond. Elke fietsroute toont iets karakteristieks in het Maasland, van kasteeldomeinen tot geologische schoonheid, ongekende flora en fauna, verhalen van verleden en heden. Gastvrijheid speelt bij dit alles een grote rol, want de Maaslanders staan bekend om hun innemende vriendelijkheid. Zo zijn er langs de fietsroutes diverse logeerverblijven speciaal voor fietsers, compleet met overdekte fietsenstalling, reparatieset en andere benodigdheden. Het snoer van Maasdorpen gunt haar bezoekers ook vertier in de weekenden en zomermaanden zoals rommel- en antiekmarktjes, volksfeesten en muziekfestijnen. Evenementen die na een lange fietstocht altijd leuk zijn om de zadelpijn en dorst te verjagen. Oeverloos genieten De Maasvallei is een unicum vol natuurlijke verrassingen waarbij je versteld staat van de kleine dingen die zoâ&#x20AC;&#x2122;n gebied groots maken. De Maasvallei leeft op door de kleuren van de jaargetijden

en manifesteert zich telkens in wonderlijke gedaanten. Mosgroen maakt plaats voor smaragd als de lente zijn intrede doet en lentebloesems zich ontpoppen tot blozende vruchten. Weldra wordt het groen vervangen door vurig rood, in een streek die deint op het ritme van de seizoenen, het gekwetter van vogels en het kabbelen van water. Sinds eeuwen kronkelt de Maas door het landschap, soms rustig over ondiepe bodem om verderop plots in een stroomversnelling te geraken. De vele armen van de Maas geven met mondjesmaat de geheimen van de plassen vrij. Gouden zandvlaktes en landduinen worden afgewisseld door glooiende heuvels, kabbelende beekjes vormen de uitlopers van een majestueuze blauwe rivier. Roemrijke kastelen en schilderachtige dorpjes trekken de aandacht. Vanaf de steile heuvels heb je een mooi zicht op de brede valleien, weilanden en bossen. De authentieke landschappen wedijveren ongetwijfeld voor een plaats in je hart. Uniek ecosysteem De Maas vormt een grens waar de natuur mooi bij gedijt, dus is dobberen tussen beide landsgrenzen een ontspannen manier om deze rivier te ontdekken. Links en rechts van haar oever hebben zich diverse natuurgebieden ontwikkeld die meer dan een vluchtige blik waard zijn. De gemeenschappelijke rivier tussen Nederland en Vlaanderen is vrij uniek in Europa, omdat het een van de weinige Kaardebol

Pauw vlinder

Daarom het Maasland 39

riviertrajecten is waar het oude middenloopkarakter behouden bleef. Als ecosysteem is het dan ook van internationale betekenis, met sterk ecologische en ook toeristisch-economische troeven. Behoud en onderhoud van het aanwezige natuurlandschap met daarin voldoende aandacht voor bescherming van dieren plantensoorten is ontegenzeggelijk van groot belang. Evenwicht in natuurkerngebieden en natuurontwikkelingsgebieden kan worden gerealiseerd met het aanleggen van verbindingen die isolatie en uitsterving van de aanwezige dieren plantenpopulatie verhinderen. Toeristische belevingswaarde Lange afstandswandelingen bieden niet alleen toegang tot de essentie en schoonheid van het Maasland, maar combineren gezonde vrijetijdsbesteding met recreatief en toeristisch plezier. Als groenste provincie van Vlaanderen biedt Limburg en met name de Maasvallei een ideaal alternatief op de hectische realiteit van het dagelijks bestaan. Zelfs voor de meest moderne mens zijn er accommodaties en initiatieven waar je niet voor thuis hoeft te blijven: mooie rust- en picknickplaatsen, ruime parkeervoorzieningen, gastvrije horeca en lekkere streekproducten. De wandelpaden zijn bovendien goed onderhouden en voorzien met duidelijke bewegwijzering. Omdat de Maasvallei in elk seizoen een eigen sfeer en beleving kent, zijn ook de wandelingen heel divers. Maar het maakt ook verschil of je in het noorden of het zuiden van de Maasvallei je wandelschoenen aantrekt. Wie van bos houdt kiest voor het noorden en wie liever de ruime horizon verkent, begint vol goede moed in het zuiden waar riante vergezichten de aandacht opeisen. Dichte dennenbossen, oude beukendreven en jeneverbessen schetsen een juist beeld van het Maasland als paradijs voor natuurliefhebbers. Meer dan 22

40 Daarom het Maasland

natuurgebieden herbergen onverstoorde rust, eindeloze stilte en vruchtbare waterpartijen. Wie graag vogels hoort en ziet, kan terecht in het wandelgebied rond Stokkem en Oud-Dilsen. Duizenden ganzen, eenden en oeverlopers zijn er te bezichtigen. Ook de Oude Maas, een van de meeste markante Maasmeanders is opgenomen in de wandelroute. Cultuur snuiven per fiets is zalig, maar ook te voet is het een echte aanrader. De Maasdorpen en hun karakteristieke dorpskernen brengen veel historische pracht en praal binnen bereik, zoals de Sint-Annakerk in Aldeneik, kenmerkend voor Romaansgotische architectuur. Oud-Rekem laat zich als mooiste dorp van Vlaanderen echt het best met de benenwagen verkennen, met de Museumapotheek als ware trekpleister. De natuur en cultuur van de Maasvallei beleven is voor jong en oud een indrukwekkende en ook verkwikkende ervaring. Wandelen en fietsen langs de Maas of genieten van streekproducten op een zonnig terras, dat zijn momenten die je koestert en deelt of naderhand herbeleeft op fotoâ&#x20AC;&#x2122;s en film. De Maas biedt zoveel meer voor wie er zoekt naar unieke vakanties. Je kunt er slapen op een verankerd kampeervlot, tot in de late uurtjes naar de sterrenhemel kijken en je adem inhouden met zonsopgang en zonsondergang. Dit alles tegen de achtergrond van een fraai natuurlandschap dat met de grillen van een ongetemde rivier toch maar mooi blijft boeien.

Negenoord

Daarom het Maasland 41

Sylvain Sleypen

Rubriek Mijn Maasland

“We zullen altijd watermensen blijven.” “De Maas betekende gevaar, maar ook een leven in overvloed.” “We hebben een echte feestcultuur.” Politicus Sylvain Sleypen is een rasechte Maaslander. “Bij mij kwam er geen ziekenhuis aan te pas, ik ben in Dilsen op de keukentafel de wereld in gekomen. Nu woon ik met mijn gezin al jaren in Stokkem.” Sleypen vertegenwoordigt alle Limburgers al sinds 1994 als gedeputeerde. Zijn bevoegdheden omvatten onder meer toerisme en ruimtelijke ordening. “De rivier heeft eeuwenlang de gang van het leven bepaald. Vandaag is dat niet anders. Alleen kijken we nu op een verschillende manier naar de Maas. We zien de mogelijkheden. Je kan er fijn fietsen, ontspannen wandelen, watersporten beleven en genieten van de natuur.” Sinds dit jaar kan je zelfs altijd een stukje geur en kleur uit het Maasland mee naar huis nemen: Toerisme Limburg promoot de streek met typische Maaskruiden. “We zochten naar een ideale manier om de eigenheid van de streek te promoten. De kruiden boden een uitgelezen kans. Het was een heel logische, natuurlijke keuze. Het viel allemaal op z’n plaats: ineens zag ik waarom we in Maaseik de oudste apotheek van België hebben. Kruiden hebben al eeuwenlang een

42 Daarom het Maasland

belangrijke rol gespeeld, kennis over hun werking is al die jaren toegepast en doorgegeven. De bakermat van het aspirinebedrijf Bayer had evenzeer in het Maasland kunnen liggen”, grijnst hij. Veel is veranderd sinds verre tijden. Ooit bleven de mensen liever op een afstandje, ze bouwden hun huizen ver weg van het overstromingsgebied, want de rivier was niet in de hand te houden. Het grillige water heeft het karakter van de Maaslander voor altijd getekend. “We zijn echte stijfkoppen. Hoe kan je anders dichtbij een rivier wonen die elke keer opnieuw een gevaar vormde?”

“We hebben een echte feestcultuur“ De Maas lijkt zo tegelijk een vloek en een zegen. Ze zorgt voor een binding tussen streekgenoten op beide oevers, die nooit verbroken kan worden. Tegelijk is ze een natuurlijke grens die met de opsplitsing in twee Limburgen voorgoed een formeel karakter kreeg. “Het Maasland was het slachtoffer van de scheiding. Vergelijk het gerust met het doorknippen van de navelstreng. Mensen met dezelfde taal, hetzelfde dialect wonen vlakbij ons en toch weer ver weg: aan de andere kant van de landsgrens.” Gelukkig is er die kracht van de streekcultuur. Met als grootste troeven gemoedelijkheid en gezelligheid. Iemand uit het Maasland is allesbehalve een kniezer. Nee, gefeest moet er worden. “We hebben een pleziercultuur. Ook dat komt doordat we in een waterland wonen. De vloeiweiden van de Maas zijn een heel rijk en vruchtbaar gebied. We hebben hier dus altijd de weldaad gevoeld van een land dat ons altijd veel opbracht. Er was altijd overvloed.” Men was meestal content en had dus genoeg redenen om te vieren. Vaak gebeurde en gebeurt dat met muziek. De meest ontroerende liedjes zijn geschreven in Maaslands dialect. “We zijn erg muzikale mensen. Dat was goed voor het feesten, maar ook om met gevoelens om te gaan. Als je ergens mee zat, dan begon je te spelen. Toen mijn grootvader stierf, zei mijn vader: kom, we gaan samen

muziek spelen. Dat staat me nog heel goed bij.” Het erg muzikale karakter van het streekdialect speelde ook z’n rol bij het musiceren. “Goed, we hebben nu eenmaal een heel zangerig taaltje. Ik zie dat zelfs als een heel speciaal voorrecht. Simpelweg door een verandering van toonhoogte en klank kunnen wij een woord een totaal andere betekenis geven. Wie anders kan dat, hier in Vlaanderen?” Dialect is een moedertaal, zo vervolgt Sylvain Sleypen. “Het is jammer dat dat verdwijnt. Het wordt eerder een aangelegenheid van cultureel erfgoed. Helaas, want ik ben me er altijd van bewust wat voor een pluspunt het is om dialect te kennen; je spreekt eigenlijk al meteen twee talen.” Heeft de gedeputeerde nog een echte tip voor de nieuwsgierige ontdekker die het Maasland graag wil bezoeken? Dat is geen moeilijke vraag. De pittoreske plaatsjes langs de Maasoever stelen je hart. “Maar er zijn ook dingen die bijna niemand weet: het meest verrassende aan de Maas is de stilte. Er is geen lawaai meer. Voorbij de drukte van onze belangrijkste verkeersader, de Rijksweg, ebben de geluiden weg. Op dat moment geniet je van het natuurlijke wellnessgevoel dat voor mij zo eigen is aan de Maas.”

Daarom het Maasland 43

Intro Maaslanders zijn mensen die langs de Maas wonen, zowel in België als in Nederland, zelfs al noemen ze zich in Nederland misschien niet zo.

3 De Maaslanders

Sinds de jaartelling hebben overheersers van divers pluimage het Maasland gekend. Romeinen, Franken, Fransen en de Hollanders, ze lieten allemaal hun sporen na. Voor een korte periode, van 1895 tot 1939, maakte het Maasland deel uit van één grote provincie Limburg. De Nederlandse erkenning van de staat België in 1839 maakte daar echter een einde aan. Sindsdien spreken we van Belgisch-Limburg en Nederlands Limburg. De beide Limburgen hebben echter veel met elkaar gemeen. Zo is er de gedeelde historie en of men nu in het Nederlandse of Belgische gedeelte woont, alle Limburgers weten hun gastvrijheid en levensvreugde goed uit te dragen. Ze houden van muziek, feesten, lekker eten en lekker drinken. Toch vormen de Maaslanders een speciale entiteit binnen de provincie Limburg met hun dialect, speciale streekgerechten en hun eigenzinnig en soms koppig karakter. Wat de Maaslanders ten slotte echt onderscheidt van de rest van beide Limburgen, is hun sterke band met de Maas. De geliefde én gevreesde rivier.

44 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 45

Rijk Maaslands verleden Het Maasland beslaat het meest oostelijke gedeelte van de provincie Belgisch- Limburg en is twee miljoen jaar geleden ontstaan tijdens de periode die het quartair wordt genoemd. Kenmerkend voor deze periode waren de grote temperatuurschommelingen op aarde. In onze contreien hadden ze tot gevolg dat het huidige Nederland lager kwam te liggen en de Belgische Ardennen oprezen. Zand en grind, door de Maas aangevoerd, vormden in diezelfde periode het Kempens Plateau. Aangeslibde leemlagen deden het Maasland ontstaan, ingeklemd tussen het Kempens Plateau en het huidige Nederlands Limburg. Keltische en Germaanse volksstammen, gevolgd door de Romeinen, waren de eerste

Oud-Rekem

46 Daarom het Maasland

bewoners van het Maasland die hun zichtbare sporen hebben achtergelaten. Reeds ten tijde van het neolithicum, 8000 - 4000 voor Christus, was het Maasland bewoond. In wat nu Lanaken is, zijn opgravingen van diverse voorwerpen gedaan die de bewijzen daarvoor leveren. Dat de Romeinen in het gebied aanwezig zijn geweest, lijdt evenmin twijfel. Toch kunnen we pas rond het jaar 700 na Christus spreken van een langzamerhand gedocumenteerde historie van het Maasland. Die begint met de ontstaansgeschiedenis van Maaseik, zoals geschreven in een religieuze vertelling uit deze periode. De vertelling doet verslag van de stichting van een klooster door de Frankische edelman Adelhard. Hij bouwde het klooster en een bijbehorend kerkje voor zijn twee dochters Harlindis en Relindis. Het klooster viel enkele eeuwen later ten prooi aan de Noormannen. De gemeenschap die er intussen rondom was ontstaan, bleef op deze plek aanwezig en stichtte een nieuwe vesting, het uiteindelijke Maaseik. Ook Lanaken en Dilsen-Stokkem kennen een geschreven historie die tot in de middeleeuwen teruggaat. Graafschap Loon In 1031 is voor het eerst sprake van een graaf van Loon, genaamd Giselbert. Volgens de overlevering was hij een afstammeling van de graven van Hocht. Hocht lag in het Maasland en het Maasland wordt dan ook als kerngebied van het graafschap Loon beschouwd. Dit graafschap was ingeklemd tussen het hertogdom Brabant en het prinsbisdom Luik en bestond uit diverse heerlijkheden en do-

meinen. De graaf van Loon fungeerde als leenman van de prins-bisschop van Luik. Alhoewel het graafschap Loon een omvangrijk gebied besloeg, had de graaf het lang niet overal voor het zeggen. De ene enclave viel onder de hertog van Brabant, de andere onder de prins-bisschop van Luik. Rekem viel dan weer direct onder de Duitse keizer. In de bijna tweeĂŤnhalve eeuw dat het graafschap bestond, wist het een aanzienlijke machtspositie te veroveren en kwamen de kunsten tot grote bloei. Graaf Lodewijk IV stierf kinderloos in 1336 waarna de strijd om het graafschap tussen Brabant en Luik weer oplaaide. Aangezien Loon altijd een leen was geweest van de Luikse kerk, werd het in 1366 definitief aan het prinsbisdom Luik toegevoegd. Van de late middeleeuwen tot aan de Franse annexatie in 1795 was Loon als onderdeel van het prinsbisdom Luik, en dus onderdeel van het Duitse Rijk, meerdere malen het strijdtoneel van elkaar bevechtende heersers. Voorbeelden van langdurige conflicten die ook in Loon zijn uitgevochten, zijn de Tachtigjarige Oorlog, de Spaanse Successieoorlog en de Zevenjarige Oorlog. Het prinsbisdom Luik zelf wist de schade voor haar eigen directe grondgebied te beperken door de strijdende legers vrije doortocht te geven. Een doortocht waar deze graag gebruik van maakten om elkaar dan niet veel verderop te bestrijden. In Loon dus. De bevolking leed er behoorlijk onder. Het waren trouwens niet alleen de Hollanders, Fransen en Spanjaarden die regelmatig huishielden in het Maasland. Ook de eerste hertog van Marlborough John Churchill, inderdaad: verre voorvader van de Britse

BurchtruĂŻne bij Slot Pietersheim

oud-premier Winston Churchill, vocht tijdens de Spaanse successieoorlog (1701-1704) menige veldslag uit op het Europese continent. Onder andere bij Maastricht. Hij verloor geen enkele veldslag, maar zijn troepen had hij niet altijd in de hand. Tijdens de belegering van Maastricht plunderden ze diverse keren het Maasland. Een feit dat de Maaslanders nooit zijn vergeten. Nog steeds worden op diverse locaties, bijvoorbeeld Stokkem, poppen verbrand die Malbroek (John Churchill) moeten voorstellen. Onder Frans en Nederlands bestuur Rond en vlak na de Franse Revolutie in 1789 was het ook in het prinsbisdom Luik zeer onrustig. De prins-bisschop moest in hetzelfde jaar halsoverkop wegvluchten, maar kwam in 1790 na Oostenrijks ingrijpen opnieuw aan de macht.

Oud-Rekem

Daarom het Maasland 47

Niet voor lang. Op 1 oktober 1795 kwam het prinsbisdom definitief onder Frans bestuur. Dit had voor Loon verstrekkende gevolgen. Doordat het prinsbisdom had opgehouden te bestaan, werd het totale Loon (Belgisch en Nederlands) nu onderdeel van één departement. Zo kwam gelijk een einde aan de eeuwenlange territoriale versnippering. Echt blij waren de inwoners van Loon niet met het Franse bestuur. Vooral de antigodsdienstige maatregelen en de hoge belastingen zetten veel kwaad bloed. Na de nederlaag van Napoleon nabij Waterloo in 1815 lukte het Willem I, koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, om alle Franse departementen in wat nu België is in te

48 Daarom het Maasland

lijven. Willem I besloot de benaming Loon op te heffen en te vervangen door de provincie Limburg. Veel aandacht voor deze provincie had hij verder niet. Hij concentreerde zich met name op de industriële ontwikkeling van Luik. Ten tijde van de Belgische revolutie in 1830 vormde de provincie Limburg een heet hangijzer tussen de staat België en Nederland. Willem I wilde Belgisch-Limburg niet opgeven. Zelfs niet onder druk van de grote mogendheden. Pas in 1839 kwam Belgisch-Limburg definitief onder Belgisch gezag. Vanaf dan bleef het gebied opnieuw decennialang achtergesteld. Alle aandacht van de jonge Belgische regering ging uit naar de industriële gebieden, terwijl Limburg het voornamelijk van de landbouw moest hebben. Er heerste dan ook grote armoede en honger. Veel inwoners van het Maasland trokken weg naar bijvoorbeeld Luik of Duitsland om daar in de baksteenindustrie te werken. De ontdekking van steenkool in Limburg in 1901 bood echter ineens kansen voor een eigen bloeiende industrie, de mijnbouw. De mijnbouw kwam na de Eerste Wereldoorlog goed op gang en was tot eind jaren zestig van de 20ste eeuw de belangrijkste bron van inkomsten. Een mooi voorbeeld daarvan vormt Maasmechelen. Van 1923 tot 1987 werd in de Maasmechelse deelgemeente Eisden steenkool ontgonnen door NV Steenkoolmijnen Limburg-Maas.

Uikhoven

De mijnbouw had constant behoefte aan arbeidskrachten en trok vaak mensen van ver over de grenzen aan om in de Eisdense mijnen te komen werken. De gehoopte nevenindustrieën dienden zich echter niet aan. Na het sluiten van de mijnen is Belgisch-Limburg, en dus ook het Maasland, zich steeds meer op de dienstverlening en het toerisme gaan richten. Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw begon daarmee de werkelijk significante economische opgang van het gebied. Hard bestaan Het leven in het Maasland is eeuwenlang niet eenvoudig geweest. Er is reeds gerefereerd aan de vele legers die al strijdend en plunderend door het gebied trokken. In de 19e en begin 20ste eeuw ervoeren de inwoners om andere redenen een hard bestaan. Vóór de Eerste Wereldoorlog waren de meeste huizen nog opgetrokken uit leem. Het voedsel was eenzijdig, veel kleding kon men zich niet veroorloven. Vaak kon men zich geen doktersbezoek permitteren vanwege de lange afstanden en het hoge bedrag dat voor een consult betaald moest worden. Lang niet alle kinderen bezochten de school met de vereiste regelmaat. En dan waren er natuurlijk de twee wereldoorlogen in de 20ste eeuw. De Tweede Wereldoorlog had wellicht heel anders kunnen verlopen voor Nederland, België en Frankrijk.

Op 10 januari 1940 snelden twee Belgische soldaten van de Grenswielrijders naar een Duits Messerschmidt-vliegtuig dat een noodlanding had moeten maken nabij Vucht. Ze konden nog net op tijd voorkomen dat de twee inzittenden ervan papieren verbrandden. Op het hoofdkantoor te Maasmechelen bleek dat die papieren aanwijzingen voor aanvalsplannen op het westen bevatten. De Franse legertop dacht dat het om een afleidingsmanoeuvre ging en deed er dus niets mee. Precies vier maanden later was het toch waarheid. Het Belgische leger had geen schijn van kans tegen de Duitsers en België bleef vierenhalf jaar bezet. In september 1944 was ook Belgisch-Limburg weer bevrijd gebied.

Daarom het Maasland 49

Volksaard In 1839 kwam een definitief einde aan het korte bestaan van de ene grote Limburgse provincie, zoals deze onder de Franse heerschappij sinds 1895 was ontstaan. Die korte periode van samenzijn heeft het gemeenschappelijke ‘Limburggevoel’ niet meer kunnen wegnemen aan beide zijden van de grens. Belgisch-Limburg en Nederlands Limburg bleven ook na 1839 veelvuldig met elkaar in contact staan. Op politiek niveau was dat bijvoorbeeld noodzakelijk vanwege de gedeelde verantwoordelijkheid voor de Maas. De burgers onderhielden ondertussen om andere reden nauwe contacten met elkaar. Velen onder hen zagen elkaar regelmatig in de smokkelhandel.

Oud-Rekem

50 Daarom het Maasland

Smokkelhandel De Limburgse smokkelhandel is al zo oud als de grens tussen Nederland en België bestaat. Voor veel Limburgers aan beide zijden van de grens, was het smokkelen aan het eind van de 19de en begin van de 20ste eeuw een absolute noodzaak om voldoende brood op de plank te krijgen. Zonder gevaar was het niet, maar men nam de risico’s om gepakt te worden op de koop toe. De gesmokkelde waar varieerde per decennium. Vanuit België gingen bijvoorbeeld tot aan de Eerste Wereldoorlog vooral zout en alcohol illegaal de grens over. Of de Belgen gingen er in het holst van de nacht zelf mee naar Nederlands Limburg, of de Nederlanders kwamen het tijdens diezelfde duistere uren halen. Het feit dat in België op zout geen belasting werd geheven, verklaart het lucratieve aspect voor de Nederlanders om het bij de zuiderburen in te slaan. Na de Eerste Wereldoorlog stond vooral margarine volop in de Nederlandse belangstelling. Anders dan in Nederland hoefde de Belgische margarine niet een bepaald percentage roomboter te bevatten. Daardoor was ze veel goedkoper dan bij de noorderburen. De Belgische Limburger liet zich zoals gezegd ook niet onbetuigd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog smokkelde men levensbehoeften als petroleum en kaas vanuit Nederland naar België. Zaken die door het oorlogsgeweld schaars waren geworden in eigen land. Tijdens de crisisjaren bleef de noodzaak aan levensmiddelen bestaan en het smokkelverkeer tussen Nederland en België vierde hoogtijdagen. Behalve levensmiddelen werd zelfs ook levend vee de

Oud-Rekem

grens over gesmokkeld. Wie verwacht dat door de toenemende welvaart vanaf de jaren vijftig de smokkelpraktijken zouden verminderen, komt bedrogen uit. Het smokkelen ging gewoon verder. Immers: wat je goedkoper bij de buren kunt verkrijgen, sla je niet in eigen land duur in. Natuurlijk was smokkelen verboden. De commiezen (rijkswacht) hadden tot taak streng op te treden tegen personen die zich verdacht gedroegen tijdens de donkere nacht. Veel succes had dit overheidsapparaat echter niet. De smokkelaars waren niet voor één gat te vangen wanneer het ging om hun smokkelwaar goed te verbergen. Ze pasten allerlei trucs toe om de smokkelwaar uit handen van de commiezen te houden. Dreigde men alsnog tegen de lamp te lopen, dan hielp het vaak voldoende om de dienstdoende commies een bescheiden deel van de waar aan te bieden. Hij hield dan discreet zijn mond en je kon je weg vervolgen. In de jaren tot aan de Tweede Wereldoorlog hing aan het smokkelen nog een redelijk positief imago. Het was avontuurlijk en och: men deed het in de eerste plaats omdat het noodzakelijk was. Een mens wil ten slotte toch een normaal leven kunnen leiden. Zoals gezegd, ging het na de Tweede Wereldoorlog hoe langer hoe meer om het lucratieve aspect en dat had consequenties voor de smokkelpraktijken in hun algemeen. De smokkelaars werden steeds inventiever, professioneler en vooral gewelddadiger. Het smokkelen gebeurde steeds meer met dure en vooral snelle wagens om de commiezen te snel af te kunnen zijn. De douaniers op hun beurt kregen echter eveneens de beschikking over professionelere uitrusting. Het resultaat was een jarenlang durend, grimmig kat- en muisspel waarbij herhaaldelijk zelfs doden zijn gevallen. Het draaide toen allemaal nog slechts om één smokkelgoed: alcohol. Met het wegvallen van de Meeswijk

Daarom het Maasland 51

binnengrenzen in Europa, en daarmee het verdwijnen van de grenscontroles tussen Nederland en België, is het belangrijkste motief om in het geheim en diep in de nacht zaken de grens over te smokkelen nu zo langzamerhand wel verdwenen. Met het veelbewogen smokkelverleden in gedachten wordt in Dilsen-Stokkem een jaarlijkse Smokkelmarkt georganiseerd die in 2009 voor de vijfde keer plaatsvond. Het is een gezellige markt met (streek)producten tegen scherpe prijzen, zoals kaas, bier, vleeswaren en bloemen. Maaslandse identiteit Inwoners van Belgisch-Limburg en Nederlands Limburg delen een bewogen historie en eenzelf-

52 Daarom het Maasland

de taal. De Limburgers verstaan elkaar letterlijk prima. Maaslanders verstaan elkaar nóg beter. Toch zijn er ook onderlinge verschillen, zelfs tussen de inwoners van het Maasland. Daarom mag je eigenlijk niet spreken van dé Maaslander of dé Limburger. Kunstenaar Georges Blom uit Dilsen-Stokkem heeft nochtans een poging gewaagd in een beeldje van keramiek zijn persoonlijke interpretatie van de Maaslander weer te geven. Daar komen we in het laatste hoofdstuk van dit boek graag op terug. Het Maasland is in de loop der jaren één grote smeltkroes van nationaliteiten geworden. Vooral door de komst van de mijnwerkers uit vele Europese hoeken en gaten. Deze nieuwe Maaslanders brachten andere gewoonten en verhalen met zich mee. Toch mag je stellen dat alle inwoners van het Maasland een eenheidsgevoel ervaren: ‘wij komen uit het Maasland’. De Maaslandse identiteit bestaat samengevat dus wel degelijk, ook al kun je de Maaslander niet in een bepaald hokje plaatsen. Verbondenheid Op een hoger en breder niveau proberen politici aan beide zijden van de grens het Limburg-gevoel daar waar mogelijk verder te versterken. Eigenlijk is men daarbij van mening dat Limburg ooit weer één geheel moet vormen. De huidige grens tussen de Belgische en Nederlandse helft zal dan terug

moeten verdwijnen. Of deze wens ooit politiek haalbaar is, is een kwestie van afwachten. Het vraagt een belangrijke staatkundige aanpassing die niet direct te realiseren valt. Ondertussen probeert men de onderlinge verbondenheid waar mogelijk verder te bevorderen. De Maas speelt in dit alles een belangrijke sleutelrol. De rivier moet niet worden beschouwd als een grens, maar als een brug tussen beide Limburgen. Net zoals ze van oudsher is geweest. Dat streven is haalbaar dankzij een goed netwerk van veerponten en grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden waarbij toerisme, landschapsbouw en erfgoedzorg belangrijke aandachtsgebieden vormen.

Limburg symbool Ludiek van karaker is het nieuwe Limburg-symbool dat eveneens in 2009 is onthuld. Het Limburg-symbool bestaat uit een witte en rode letter â&#x20AC;&#x2DC;Lâ&#x20AC;&#x2122;. De twee letters staan op hun kant en vormen zo samen, in functie van de interpretatie, een rode kus, een mond of een hart.

Limburg Charter Op 19 april 2009 werd door de provinciebesturen van beide Limburgen het Limburg-Charter ondertekend, een initiatief om de eenheid binnen Europa en de Euregio te onderstrepen. Met behulp van dit charter moet Limburg een sterke economische regio worden waarin nauwe samenwerking op diverse vlakken centraal staat. Dit betreft onderwijs, zorg, toerisme, media, cultuur, transport, kennis, arbeid, veiligheid en ruimtelijke ontwikkeling.

Het symbool is een Belgisch-Limburgs initiatief, Nederlands Limburg heeft het ontworpen. Het symbool straalt de gastvrijheid, het Bourgondische - en gemoedelijke karakter van de Limburgers uit. Een voorbeeld van het Limburg symbool vindt u achterin deze uitgave.

Daarom het Maasland 53

Het Maaslands dialect Belgisch-Limburgs telt zo’n tweehonderd dialecten. Ze maken allemaal onderdeel uit van de Nederfrankische dialectengroep die zich kenmerkt door het veelvuldige gebruik van Hoogduits. De oorzaak hiervan ligt in het feit dat Loon reeds in de vroege middeleeuwen sterk beïnvloed werd door de Karolingische cultuur in de regio AkenKeulen. Deze Rijnlandse invloed speelde ook op linguïstisch gebied. Grofweg bestaat een indeling tussen West-Limburgse en Oost-Limburgse dialecten. Het Maaslands vormt één van de variëteiten binnen het Oost-Limburgs, dat geen ‘verbrabantsing’ heeft ondergaan. De regio waar het Maaslands wordt gesproken beperkt zich niet alleen tot het Maasland zelf. In bepaalde streken dichtbij het Maasland spreekt men een overgangsdialect dat heel sterk op het Maaslands lijkt. Kortom: zelfs het Maaslands dialect is geen eenduidig dialect. Alle Limburgse dialecten delen kenmerken van het Rijnlands. Een voorbeeld van zo’n kenmerk valt terug te horen in de persoonlijke voornaamwoorden. Iech (Ich), miech (mich), diech (dich). Een geval apart is ‘doe’ (je/jij, het Duitse du). Dit wordt alleen nog in verwijtende uitdrukkingen gebruikt, met name juist in het Maasland. ‘Doe stommerik, doe ezel, doe stommen uil.’ Een andere Duitse invloed is het gebruik van de umlaut. Hoogduits is ten slotte ook nog ‘oo’ in plaats van ‘oe’ en ‘ee’ in plaats ‘ie’. Zo kan men in de dialecten uit Maaskempen en Maasland bijvoorbeeld ‘roopen’ en ‘booren’ horen zeggen in plaats van roepen en boeren, ‘deer’ en ‘beer’ in plaats van dier en bier. Specifiek voor het Maaslands is verder dat zowel de Belgische als de Nederlandse bewoners van het Maaslandgebied elkaar perfect verstaan, nog beter dan Nederlanders en Belgen elders uit Limburg. De historie die de Maaslandbewoners aan beide Leut

54 Daarom het Maasland

zijden van de grens delen, is hier debet aan. De natuurlijke grens heeft geen enkele invloed gehad op de verspreiding van de taal. Wat bedoelt u? Een typisch verschijnsel van het Limburgs is de tweetonigheid. Woorden krijgen hierdoor soms een andere betekenis door het gebruik van de sleeptoon oftewel de stoottoon. In sommige dialecten betekent het woord ‘bal’ in sleeptoon voetbal en in stoottoon dansfeest. Het Oost-Limburgs kent nog een opmerkelijke bijzonderheid. Onder andere in het Maaslands bestaat geen onderscheid in woordvorm tussen enkelvoud en meervoud. Men heeft het over ‘eine stein’ en ‘twie stein’. Maaslands fantasierijke taal Het Maaslands vormt een unieke taal binnen de provincie Limburg. Het Kempens dialectgebied dat aan het Maasland grenst, kent bijvoorbeeld geen ronde klinkers die je kunt uitspreken door je lippen te ronden. De woordenschat, uitdrukkingen en spreekwoorden. Alle maken ze een belangrijk onderdeel uit van de Maaslandse culturele entiteit. Zelfs woorden die op het eerste gehoor gewoon Nederlands klinken, blijken toch vol taalkundige verrassingen te zitten. Nochtans kent het Maaslands precieze grammaticaregels. De grammatica kan zelfs wedijveren met die van elke officiële taal. Van de Maaslandse bevolking verstaat 90% het eigen dialect. De 10% die dat niet doet, bestaat uit de inwijkelingen. Wel is het zo dat kinderen in het Maasland steeds meer worden opgevoed met standaard Nederlands. Vermeldenswaardig, want een uitzondering op welke taalkundige regel dan ook,

was het taalgebruik van de Eisdense mijnwerkers in hun Cité. Cité is het Franse woord voor mijnwerkerswijk. Ze kwamen tussen 1918 en 1940 uit vele landen om in Eisden in de mijnen te werken. Groot was de wijk niet. Ze telde zo’n duizend woningen. De bewoners kwamen uit alle delen van Europa. Er verbleven veel Oost-Europeanen, maar ook Italianen, Duitsers en Belgen waren van de partij. Thuis spraken de mijnwerkers natuurlijk hun moedertaal. In praktisch al hun herkomstlanden had men direct of indirect met de Duitse taal te maken gekregen. Vandaar dat in de onderlinge communicatie spontaan een geheel eigen variant op het Duits ontstond, het ‘Cité-Duits’, al werd het zeker niet als Duits ervaren. Het Cité-Duits bestond uit een mengelmoes van woorden uit de eigen taal in verbasterd Duits en Nederlands. Het CitéDuits is nu zo goed als uitgestorven.

Daarom het Maasland 55

Folklore Wie aan Limburg denkt, kan niet voorbij aan folkloristische uitingen als carnaval, schutterijen en blaaskapellen en harmonieĂŤn. Zowel in BelgischLimburg als in Nederlands Limburg vieren deze folklore uitingen nog steeds hoogtij. De mythe van de bokkenrijders is dan weer een folklore van een heel ander kaliber. Haar oorsprong gaat terug tot in de 18e eeuw. Bokkenrijders Het ontstaan van de mythe van de bokkenrijders gaat terug tot het jaar 1741. In dat jaar vonden in Kerkrade berovingen plaats die werden toegeschreven aan een roversbende. Van de bendeleden werd al snel beweerd dat ze zich verplaatsten in de Limburgse lucht, op zwarte bokken gezeten.

In 1773 dook de term bokkenrijders voor het eerst op in het huidige Belgisch-Limburg. In die decennia waren daadwerkelijk roversbenden actief in diverse Limburgse streken, waaronder Maaseik en Neeroeteren in het Maasland. De benden bestonden uit zowel mannen als vrouwen. Sommige leden waren van zeer goede komaf. De bekendste Maaslandse bokkenrijder was Nolleke Van Geleen uit Bree. Veel bendeleden wisten te ontvluchten naar het buitenland. Om toch een daad te stellen, liet de overheid tot 1794 meer dan 450 mensen terechtstellen van wie werd beweerd dat zij tot de bokkenrijders behoorden. In werkelijkheid betrof het voornamelijk arme sloebers die na wrede martelingen de meest fantastische bekentenissen aflegden. Van deze bekentenissen stamt bijvoorbeeld het verhaal af dat elk nieuw bendelid een pact met de duivel afsloot. Dat zou verklaren waarom bokkenrijders over bovennatuurlijke gaven zouden beschikken en op zwarte bokken door de lucht zouden vliegen. Het waarom van de zware martelingen en de vele executies, die niet in verhouding stonden tot de gepleegde feiten, is nooit duidelijk geworden. Met het uitbreken van de Franse Revolutie kwam echter een abrupt einde aan het bloedvergieten. In de loop der eeuwen is het imago van de bokkenrijders danig veranderd. Van duivelsaanbidders werden ze ware revolutionairen die net als Robin Hood van de rijke boeren en kerken stalen om het gestolen goed aan de armen uit te delen. De historici zijn er nog niet uit of deze versie meer waarheidsgetrouw is. De entertainmentindustrie weet ondertussen wel raad met de blijvende mythe. De bokkenrijders zijn op diverse manieren vereeuwigd, onder andere in strip en als tv-serie.

Beeld Bokkenrijders, Maaseik

56 Daarom het Maasland

Officieel duurt carnaval van zondag tot en met dinsdag, maar in de huidige praktijk is het vaak zo dat er tussen 11 november en het eigenlijke feest al tal van aan carnaval verbonden festiviteiten plaatsvinden. Vooral in de laatste weken voor carnaval. Soms vinden ook op Aswoensdag nog enkele carnavalsactiviteiten plaats. Op 11 november (de elfde van de elfde), om precies 11:11 uur, begint het carnavalsseizoen. De reden voor deze datum ligt bij het getal 11, dat van oudsher het getal van de dwazen en gekken is. 11 november is exact 40 dagen voor 21 december, de kortste dag van het jaar en toevallig ook de feestdag van Sint Maarten. Dit is het begin van de donkere periode voor Kerstmis die eindigt op 2 februari met de Maria Lichtmis, wat weer exact 40 dagen na Kerstmis plaatsvindt. 2 Februari is de vroegst mogelijke datum voor carnaval. Carnaval vindt in Vlaanderen niet overal op dezelfde manier

plaats. Zo is het in Oost-Vlaanderen en VlaamsBrabant meer anarchistisch van aard. Het carnaval in Limburg, en dus ook in het Maasland, valt onder de noemer Rijnlands carnaval. Dit houdt in dat de manier van carnaval vieren veel lijkt op de wijze waarop het in de westelijke steden van Noord-Rijnland-Westfalen gebeurt. De stad Keulen is hiervan een typische representant. Elementen die zeker uit Keulen zijn overgenomen, betreffen het afknippen van de stropdassen van de mannen door de vrouwelijke feestvierders en het verbranden van poppen aan het eind van het carnavalsfeest. Met deze laatste traditie en de aansluitende vastenperiode worden de carnavalsuitspattingen ‘vergeven’. In het Rijnlandse carnaval spelen de carnavalsverenigingen een belangrijke rol. Zij organiseren hun eigen feesten voor zowel leden als niet-leden. Het Maasland kent eveneens verscheidene carnavalsverenigingen, waarvan sommigen zelfs hun zoveel jarig jubileum vieren!

Internationale carnavalsstoet, Maasmechelen

Christelijke symboliek van het carnaval Het vieren van carnaval bestaat al langer dan de katholieke traditie doet vermoeden. Het heidense carnaval is door de kerk omgezet in een katholieke traditie, wat gemakkelijker was dan het compleet afschaffen ervan. In het katholieke geloof beslaat carnaval de drie dagen voorafgaand aan Aswoensdag. Dit is de dag dat de vastenperiode van veertig dagen begint, een periode voor bezinning. Carnaval werd in het katholieke geloof dan ook in de eerste plaats beschouwd als een eetfestijn. Het was immers de laatste kans zich nog eens goed te laten gaan voordat het vasten begon. In die betekenis valt ook de benaming carnaval te verklaren. In het Latijn betekent carne vale ‘vaarwel aan het vlees’. De datum waarop carnaval wordt gevierd, hangt af van de datum van het Paasfeest. Omdat Pasen ieder jaar op een andere datum valt, varieert logischerwijs ook de datum van het carnavalsfeest.

Daarom het Maasland 57

De schutterij: van burgerwacht tot folklore De schutterij fungeerde in de middeleeuwen als een soort van burgerwacht. Het had als doel de stad of het dorp te beschermen tegen een aanval en de orde te handhaven bij een brand of oproer. Er waren verschillende schutterijen actief, al naar gelang het wapen dat men droeg. De handboog, de voetboog of het geweer. Op elke honderd inwoners zouden drie tot vier lid moeten zijn van de schutterij, was het streven. Men werd echter niet zo gemakkelijk lid. Het stadsbestuur benoemde de officieren. Om deel uit te kunnen maken van de lagere rangen binnen de schutterij, moest men allereerst zelf de uitrusting kunnen bekostigen. Wapen en uniform. Bepaalde bevolkingsgroepen mochten niet dienen of hoefden dit niet. In de eerste categorie vielen de doopsgezinden. In de tweede categorie onder andere de predikant, de schoolmeester, de stadsmedicus, de koster en de bier- en turfdragers. De bier- en turfdragers moesten kunnen worden ingezet bij het brandspuitgilde om de pompen te bedienen. Halverwege de 18e eeuw raakte de schutterij in verval. De reden hiervoor lag in de eerste plaats in de onenigheid over de officiersbenoemingen. De burgers wilden hier zelf de zeggenschap over krijgen. Het koningshuis was daar pertinent tegen. Koning Willem I besloot uiteindelijk tot de oprichting van de veel professionelere politie. Vandaag de dag heeft de schutterij nog slechts een folkloristische functie. In zowel Belgisch-Limburg als Nederlands Limburg zijn nog veel schutterijen actief, meer dan 160. Zij komen jaarlijks bijeen tijdens het Oud Limburgs Schuttersfeest (OLS). Het OLS is het grootste cultuurhistorische evenement van de beide Limburgen met tienduizenden bezoekers. Blaaskapellen en harmonieĂŤn Blaaskapellen en harmonieĂŤn vinden juist in Limburg een grote aanhang. Het grenzen van Limburg aan Duitsland speelt een belangrijke rol in die populariteit. Vroeger hadden de Limburgse blaaskapellen dan ook voornamelijk Duits repertoire op hun programma. Zeker sinds dit millennium zie je echter een verschuiving naar Moravisch repertoire. Diverse Tsjechische blaaskapellen treden met steeds grotere regelmaat op in Nederland en BelgiĂŤ en hun muziek valt zeer in de smaak. Blaasinstrumenten spelen ook in de harmonie een belangrijke rol, maar het aantal instrumenten dat in een harmonie wordt bespeeld, is uitgebreider. Slagwerkers en houtblazers (klarinet, dwarsfluit, hobo en fagot) spelen eveneens hun toontje mee in de harmonie. Het harmonieorkest met de bezetting zoals we die nu kennen (dus inclusief slagwerk), ontstond in 1790 in Frankrijk. Vlak na de Franse Revolutie. Daarvoor waren al harmonieorkesten opgericht in Oostenrijk en Frankrijk met alleen blazers. Vandaag de dag spelen harmonieorkesten amusementsmuziek, popmuziek en symfonische muziek.

Schietboom, Leut

58 Daarom het Maasland

Opgrimbie, sinds 1977 deelgemeente van Maasmechelen, verwierf in de jaren vijftig nationale bekendheid toen wijlen koning Boudewijn er een Koninklijk Domein betrok. Maar Opgrimbie is vooral bekend als de thuishaven van de Koninklijke Harmonie Sint Martinus. Deze vereniging vindt haar oorsprong in een fietsclub waarvan de leden wel eens orkestje speelden op de kermis. In 1903 richtten ze de fanfare Sint Kristoffel op. Na interne strubbelingen richtten een aantal leden een tweede fanfare op met de naam Sint Martinus, de patroonheilige van Wapenstilstand. Plots was het dorp in twee kampen verdeeld. Telkens de twee fanfares op kermismaandag door het dorp gingen, werden ze afwisselend op applaus en gejouw onthaald. Als de twee gezelschappen elkaar tegen het lijf liepen, ontstonden er gegarandeerd vechtpartijen. Muziek verzacht de zeden, zei u? Vanaf 1972 vormde de fanfare Martinus zich om tot een harmonie. Voor de niet-muzikale leken onder ons: een fanfare bestaat enkel uit koperblazers, saxofoons en slagwerk, een harmonie telt daarnaast ook houtblazers, zoals klarinetten bijvoorbeeld, in haar rangen. Omdat deze instrumenten vaak door meisjes werden bespeeld, kregen ook zij toegang tot het mannenclubje. Sinds 1990 geldt de jeugdharmonie van Sint-Martinus als kweekvijver voor jong muzikaal talent. In 2001 kreeg dit jeugdensemble de ludieke naam Toontje Hoger.

van 26 jaar. Sinds oktober 1998 staat de harmonie onder artistieke leiding van Steven Walker, een professionele Nederlandse dirigent. Onder zijn leiding behaalde het gezelschap in 2007 de titel van Limburgs kampioen. Tot nu toe behaalde Sint Martinus één maal – in 1996 – de nationale titel in de Superieure Afdeling, het equivalent van de Eerste klasse in de Belgische voetbalcompetitie. Jaarlijks geeft de harmonie een Nieuwjaarsconcert in de Schouwburg van CC Eisden. De laatste jaren waren er gastoptredens van o.m. Koen Crucke, Marco Bakker, Gunther Neefs, Dana Winner, Paul Michiels, Jo Lemaire en Sandrine.

Voorts zijn er nog PESO, het percussie-ensemble van de vereniging, en Pesito, de variant voor jonge slagwerkers. Momenteel bestaat het harmonieorkest uit 65 muzikanten, met een gemiddelde leeftijd

Daarom het Maasland 59

Streekgerechten

langs de Maas geven niet alleen kwalitatief goede melk, maar ook uitstekend vlees. De zware kleigrond van het Maasland was dan weer een uitstekende bodem voor kolen. Van oudsher groeiden in de tuinen van de Maaslanders groene kool, boerenkool en savooikool. Ook zuurkool is typisch Maaslands.

Het is goed eten en drinken in het Maasland. Op gastronomisch gebied is het Maasland om van te smullen: van een snelle hap tot culinair hoogstandje, van regionaal streekgerecht tot multiculturele specialiteit. Geen wonder dat het landschap langs het bekende fietsroutenetwerk bezaaid is met fiets-en eetcafés. Je proeft dat de Maaslanders echte levensgenieters zijn. Elk typisch Maasplaatsje heeft wel een streekdrankje of eigen hapje.

Maar ook voor zoete lekkerbekken is het Maasland om vingers van af te likken. Koekjes en gebakjes als knapkoek, Maaskook en Miserabel spreken tot de verbeelding. Al dan niet bij een likeurtje met een grappige naam als Broeder Bertus of Woalbertineke. Het eerste is op basis van moutwijn en jeneverbessen, het laatste bestaat uit bosbessen opgelegd in jenever. De bekendste zoetigheid uit het Maasland is wellicht de knapkoek. Een ronde zoete koek die reeds in 1684 in Maaseik bekend was. Oorspronkelijk was het een soort beschuit. Om bederf tegen te gaan, gebruikte men bij de bereiding van deze koek geen gist. Zo verkreeg men een harde en vooral broze koek die bij het breken een knappend geluid maakt, vandaar de naam.

In de tijd van onze overgrootouders bestond een feestmaal in het Maasland uit groene kool, gekookt vlees en aardappelen. In de gerechten uit de keuken van het Land van Loon lag vaak rundvlees aan de basis. Want runderen die grazen

Hou je van zoet, dan probeer je best ook eens een stukje ‘Maaskook’, het typische appel en frangipanegebak. Of van de zogenaamde ‘miserabelkes’, nog zo’n typisch streekgebak. Het zijn ronde gebakjes van amandeldeeg met binnenin gesmolten botercrème en aan de buitenkant veel poedersuiker. Bakker Jan Janssen uit Rekem bracht het recept mee uit Brussel. De miserabelkes zagen het ovenlicht in het begin van de 20ste eeuw, maar de herkomst van de naam is onbekend.

Boekweitpannenkoek

Knapkoek

60 Daarom het Maasland

Ook aan koekjes geen gebrek in het Maasland. Zo krijg je in Maasmechelen een ‘zavelzekske’, een zandzakje, bij een Elzebitter, een kruidenlikeur. Stokkemer Betjes zijn dan weer ronde knapperige zandkoekjes die in 1981 voor het eerst werden gebakken naar aanleiding van de 750ste verjaardag van het overlijden van Elisabeth, de patrones van Stokkem. Nog andere koekjes verwijzen naar de molens uit het Maasland, zoals het ‘meulekeukske’, een roomboterkoekje in de vorm van een molen, bestrooid met kokos. Een streekspecialiteit uit het Oeterdal is de boekweitpannenkoek die je eet met siroop en zwart brood. Kinrooi heeft nog meer lekkers in huis. Wat denk je van dikkoek, een dikke koek met rozijnen die je best verorbert besmeerd met wat boter. Tussen de 17e en de 19e eeuw was boekweit een belangrijke voedingsstof voor de armen. Het succes van boekweit hangt wellicht samen met het feit dat de plant op arme zandgronden kon groeien zonder dat dierlijke mest noodzakelijk was. De blaadjes en zaadjes bevatten grote hoeveelheden vitamine C. Een ander traditionele product uit het Oeterdal is de ‘bakkemuizenvlaai’, een taart van gedroogde peren. Na het bakken van brood droogde men vroeger peren op de nog hete ovenvloer. Deze gedroogde peren konden makkelijk worden bewaard en dienden onder andere als vulling voor de kermisvlaai. Overal in het Maasland kan je trouwens genieten van een heerlijk stukje echte Limburgse vlaai.

Molenkoekjes

Miserabelkes

Daarom het Maasland 61

Paradijs voor zoetebekken De geschiedenis van de chocolade begint al bij de Azteken. Met als ingrediënten onder meer kruidige specerijen zoals chilipeper en piment was hun chocoladedrank weliswaar een stuk pittiger dan onze huidige variant. De chocolade van toen is niet te vergelijken met de kwalitatief hoogstaande lekkernijen die tegenwoordig gemaakt worden door gepassioneerde ambachtslui. Begin jaren ’60 besloot ook brood- en banketbakker Janssen zich op deze heerlijke versnapering te storten. Later gaf hij de fijne kneepjes van het vak door aan zijn zoon Bart. Die maakte aanvankelijk pralines en holfiguren voor andere bakkers.

62 Daarom het Maasland

Eind jaren ’90 was de tijd gekomen om een eigen winkel te starten in Maasmechelen. Het succes was zo groot dat zijn werkatelier en winkelruimte al snel te klein bleken, zodat hij in 2003 naar een volledige nieuwbouw verhuisde. Samen met zijn echtgenote maakte hij van B-art Chocolates een bloeiende zaak. Om zijn ambachtelijke kunstwerkjes te maken, werkt Bart enkel met de beste ingrediënten en de meest kwalitatieve chocolade. Niet voor niets kreeg B-art Chocolates een label voor het gebruik van de fijnste chocolade van producent Callebaut. Naast de traditionele Belgische pralines heeft B-art Chocolates een assortiment suikervrije pralines, waarin een kunstmatige zoetstof verwerkt wordt. Holfiguren worden volledig met de hand gemaakt net als de pralines en de chocoladerepen. Om aan de grote vraag te voldoen, werd het productieproces enkele jaren geleden gemoderniseerd. Hierdoor werd het mogelijk een exclusief paaseitje te ontwerpen. Als allereerste chocolatier in de hele provincie Limburg investeerde Bart Janssen in een machine om eitjes in zilverpapier te verpakken. Dit doet echter geen afbreuk aan het ambachtelijke karakter en de hoge kwaliteit. Het zilverpapier biedt zelfs extra bescherming voor de eitjes en verbetert daardoor hun kwaliteit. Naast de ruime collectie chocoladespecialiteiten vindt u in de winkel een klein maar kwalitatief nevenassortiment van confiserie, confituren, peperkoek, marsepein en zelfgebakken dessertkoekjes. Het mag duidelijk zijn: zoetebekken vinden hún aards paradijs bij B-art Chocolates in Maasmechelen.

Wijn gemaakt met passie De 60-jarige Jan Timmermans is waarschijnlijk één van de oudste wijnmakers van ons land, maar zeker ook één van de meest gepassioneerde. In 1978 begon hij als amateurwijnmaker met het aanplanten van 45 fruitbomen met appels, peren, pruimen en kersen. Samen met andere liefhebbers uit de streek richtte hij een wijngilde op, waarvan de leden het overtollige fruit van hun plantages tot een lekkere, gezonde drank verwerkten. Aanvankelijk maakte Jan wijn van oude hoogstamappelsoorten. Na overleg met Jean Bellefroid, de pionier van de Belgische druivenwijn, plantte hij vanaf 1989 druiven aan. In 1995 begon hij te experimenteren met verschillende soorten laagstamappelsoorten, die sneller hun rendement halen. Uiteindelijk koos hij voor de jonagold, een vrucht met veel aroma, weinig zuur en veel antioxidanten. De mengeling van appels en druiven brengt zuren, aroma’s en smaken in evenwicht. Door de koude temperaturen in de kelder klaart de wijn op een natuurlijke wijze. Nadien rijpen ze nog maandenlang verder in de vaten, vooraleer Jan ze manueel bottelt. De ambachtelijke manier van werken in Wijnhuis Timmermans is arbeidsintensief, maar het resultaat is een unieke, zuivere fruitwijn met veel aroma. Hij doopte zijn creatie toepasselijk De Maaslander.

Dankzij de vruchtbare ondergrond is het Maasland een streek waar fruitbomen goed gedijen. In 2007 werd Jan beloond voor zijn jarenlange arbeid: de VLAM – het Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing – erkende De Maaslander als officieel Vlaams streekproduct. Bovenop de vele uren werk om zijn wijn te maken, organiseert Jan rondleidingen in zijn wijnhuis in Rotem-Dilsen. Hij benadrukt dat dit allemaal niet mogelijk zou zijn zonder de hulp van zijn echtgenote. Voor een grootschalige commercialisering van zijn wijn is Jan niet te vinden. Net door de kleinschalige productie kan hij De Maaslander op een ambachtelijke wijze blijven maken. Hij maakt geen wijn om er rijk van te worden. Zolang hij zijn hobby kan uitoefenen, is Jan Timmermans een tevreden mens.

Daarom het Maasland 63

Pa Senden (1929-2005)

Rubriek Mijn Maasland

De ziel van het Maasland wordt gevormd door de mensen die er wonen, werken en leven. En soms is de geschiedenis van een streek heel nauw verbonden aan een enkel bijzonder mens. Vandaag de dag vind je in het Maasland overal vertier en ontspanning. Dat was in vroeger tijden toch wel anders. De invloed van de kerk was erg groot en de jeugd genoot nog lang zoveel vrijheid niet als tegenwoordig. Zo rond de tweede helft in de vorige eeuw

64 Daarom het Maasland

was de cinema dan ook een manier bij uitstek om voor een paar uurtjes de dagelijkse zorgen te vergeten. En wie kan zich niet die eerste afspraakjes herinneren, met blozend gezicht en bonkend hart, samen met het meisje of de jongen van je dromen een avondje naar de film? De jonge Leon Senden wilde als zoon van hardwerkende likeurstokers niet in de zaak van zijn ouders. Hij had andere plannen. Al vroeg raakte hij gefascineerd door de cinema. Als 19-jarige ging hij samen met zijn schoonbroer en een 16 mm projector de wijde omgeving af om er films te vertonen. Omdat hij ook vaak naar Brussel ging om er voor de grote zalen films af te halen, leerde hij het wereldje telkens beter kennen. Hij trouwde zijn jeugdliefde Alice Milissen met wie hij zeven kinderen kreeg. In 1959 waagde hij de stap naar zijn eerste eigen 35 mm zaal, dat werd Rio in Wellen die hij tot 1969 zou uitbaten. In ‘Allemaal Cinema,’ een Vlaamse TV documentaire uit 1995, haalt hij humorvol herinneringen op aan de tijd van toen. Om publiek te trekken besloot hij het roemrucht filmdebuut van Roger Vadim in huis te halen, Et Dieu Créa La Femme (1956) met een jonge Brigitte Bardot in haar eerste hoofdrol. De pastoor van het dorp preekte dat wie naar die film ging kijken, zeker in de hel zou komen. Het was nog geen zes uur of de mensen stonden al te dringen voor de deuren, zo vertelt Senden. De pastoor zou voortaan nooit meer over een film preken.

Na een goede start in Wellen opende Pa Senden, zoals iedereen hem ondertussen kende, een kleine bioscoop in Maasmechelen waar vanwege de steenkoolmijn zeker twintig nationaliteiten woonden. Mensen die allemaal wel een verzetje konden gebruiken na het harde ondergrondse werk. De bioscoop werd een succes. Met veel durf, doorzettingsvermogen en visie ging Pa Senden gedreven verder, zijn kinderen hielpen waar kon natuurlijk mee. Er kwamen zalen in Tongeren, Eisden en Deurne en de zaken gingen goed. Met de opkomst van de video in de jaren tachtig, daalde de populariteit van de bioscoop. Pa Senden ging op zoek naar een nieuwe uitdaging en bouwde het bekende Eurotel te Lanaken dat nog voor de opening al tot een succes werd verklaard. Wederom wist hij hier een geslaag-

“Cinema is alles wat er gebeurt rondom een film“ de onderneming van te maken en zorgden praktische verbouwingen voor nog meer luxe en comfort. Zijn hart lag echter bij de cinema. Op 65-jarige leeftijd besloot hij er nog eens voor te gaan. Dit keer niet kleinschalig, maar groots van aanpak. Want dat had de toekomst, zo zag de kwieke ondernemer. Hij kreeg gelijk, Het zes en later acht zalen tellende bioscoopcomplex Euroscoop in Lanaken was vanaf de eerste dag een succes, mede vanwege het familiale karakter dat het handelsmerk is van de familie Senden. De bioscoop trok ook veel Nederlanders, wat het voortbestaan van bioscopen

in Maastricht danig onder druk zette. Op zijn zeventigste bouwde hij een Euroscoop in Maasmechelen en vier jaar later, toen hij inmiddels al ziek was geworden, werkte hij volop aan een Euroscoop voor Genk. In 2005 overleed Pa Senden na een ondernemend en energiek leven waarin hij een voorbeeld was voor velen, niet in de laatste plaats zijn kinderen. Zijn werk was zijn leven en hij deed zoveel mogelijk zelf: berekeningen, tekeningen, bouwplannen, het inrichten en onderhandelen. En wat hem nu zo boeide aan de cinema, was niet alleen of zozeer de film. Eerder de dingen eromheen. Zien dat je mensen een leuke avond of middag kunt bezorgen. Het vertrouwde van vast personeel. Het ‘iedereen kent iedereen’ gevoel. In het Maasland en ook daarbuiten, kent iedereen zeker de bijzondere mens Pa Senden, en wat deze bioscooppionier de mensen in ruim vijftig jaar heeft gebracht.

Daarom het Maasland 65

Intro De meest noordelijk gelegen gemeente van het Maasland bestaat uit de kerkdorpen Kessenich, Ophoven, Geistingen, Molenbeersel en Kinrooi zelf. De gemeente telt 12.000 inwoners en beslaat 5.500 ha. De oorspronkelijke gemeente Kinrooi dankt haar ontstaan aan de Omwenteling van 1830 en het Traktaat van Londen van 1839 waardoor het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden definitief werd opgesplitst. Voordien behoorde het grondgebied tot de drie omliggende gemeenten Kessenich, Ophoven en Neeritter.

4 Kinrooi

Opgravingen uit de steentijd tonen aan dat de regio reeds vroeg bewoond was. Doorheen Kessenich, Ophoven en Geistingen loopt een Romeinse baan richting Nederland. De impact van de grindwinning, die hier jarenlang zo belangrijk was, is te merken aan de aanwezigheid van de Maasplassen. Na de baggerwerken kregen ze een nieuwe bestemming met bijzondere aandacht voor recreatie op en rond het water. Jachthaven De Spaanjerd is hier waarschijnlijk wel het beste voorbeeld van; het is de grootse binnenjachthaven van West-Europa. Wie echter liever veilig aan wal blijft, kan Kinrooi met de fiets of te voet verkennen. De gemeente heeft immers een groot aantal geklasseerde monumenten waaronder drie molens en een kasteel.

66 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 67

Authentiek en pittoresk Kinrooi is een oud-Frankische benaming en betekent zoveel als ‘plaats waar dennen worden gerooid’. In 1474 steunde Katrijn van Kessenich, die eerder mislukte als kluizenares, hier de oprichting van een klooster van de orde van het Heilig Graf. Eerst kwamen er paters en later ook de zusters. Halverwege de 19e eeuw werd de St. Martinuskerk gebouwd. De stenen voor de kerk werden in het dorp zelf gebakken, meer bepaald in de wijk ‘De Simpel’. Gedurende de eerste decennia van haar bestaan moest de kerk het stellen zonder kerktoren…wegens geldgebrek. Architect was Herman Jaminé uit Hasselt die ook diverse andere Limburgse kerken op zijn palmares heeft staan. De kerk bezit een paar beelden uit de 15e en 16e eeuw, maar wat het meest in het oog springt is het glasraam gewijd aan St. Victor, patroonheilige van de molenaars. Het werd in 1862 geschonken door molenaar Frans Verbeek die eerder de Lemmensmolen liet bouwen. De naam Lemmensmolen kwam pas aan de orde toen de familie Lemmens in 1919 de molen kocht. Van de oorspronkelijke gebouwen van de Orde van het Heilig Graf bleef niks overeind. Toen de zusters terugkeerden uit Maaseik lieten ze in 1879 in het klooster een nieuwe school bouwen. Amper een jaar later gingen echter het klooster en de school in vlammen op. In 1881 opende de school opnieuw haar deuren. Kerkdorpen als Ophoven, Geistingen en Kessenich ademen nog steeds de sfeer uit van eeuwen geleden toen de Romeinse baan zich tussen de drie dorpen slingerde. Hoe het ooit was kun je bekijken in de heemkamer van de Geschied- en Heemkundige Kring gelegen in de Maasstraat en omgeven door tal van 19e eeuwse boerderijen. Keijersmolen, Molenbeersel

68 Daarom het Maasland

Bosbeek

Tandwielen Keijersmolen

Het Oeterdal De Bosbeek baant zich slingerend een weg over het Kempens Plateau van Waterschei via As tot Opglabbeek. Eens hier aangekomen stroomt ze richting Neeroeteren waar de Witbeek zich afsplitst en ze uiteindelijk terecht komt in de Zuid-Willemsvaart. De huidige loop van de Bosbeek werd in de 13e eeuw gegraven om de moerassige gronden ten noorden van Neeroeteren droog te leggen en om de stadsgrachten en watermolens van Maaseik van voldoende water te voorzien. Eens voorbij Neeroeteren stroomt de beek door het natuurgebied Den Tรถsch en zo naar het gehucht Wurfeld. Dan baant ze zich links en rechts van Maaseik een weg om bij het gehucht Aldeneik, de Maas te vervoegen.Langs de Bos- of Oeterbeek draait alles om de watermolens. Van de zestien molens die graag gebruik maakten van het water van de Bosbeek zijn er nog twaalf in goede staat. Deze beek is daarom de rijkste molendrager van de provincie. De molens getuigen van een roemrijk verleden waarbij zij zorgden voor handen spanwerk voor het malen van graan of het zagen van hout. De Klaaskensmolen in Neeroeteren is een olieslagmolen uit 1548. In 1916 werd het gebouw uitgebreid tot de enige houtzaagmolen op waterkracht in Vlaanderen en werd zij tevens in haar oorspronkelijke

staat hersteld. Wie interesse heeft kan hier zien hoe, op authentieke wijze, planken worden gezaagd. In het voormalig bakhuis kan men door middel van een audiovisuele voorstelling het verhaal van de molens aan de Bosbeek bekijken. De Neermolen, in de schaduw van de St. Lambertuskerk is de oudste molen en diende reeds in 1330 als graanmolen. De houten en lemen bouw ruimde in 1859 plaats voor de huidige constructie. Een bijzonderheid aan deze molen is dat de molenstenen niet via een raderwerk met kammen maar met platte riemen aangedreven worden.

Daarom het Maasland 69

Een andere molen in Neeroeteren is de Leverenmolen waarvan al sprake is in 1709. Deze oorspronkelijke oliemolen werd in 1907 omgebouwd tot graanmolen. Sedert 1993 is de molen een beschermd monument samen met het daarbijhorende dorpsgezicht. Het water stroomt over een bodemval van anderhalve meter. Op de rechteroever kan men een blik werpen op de oude loop die echter zeer ondiep is en derhalve droog staat. De Langerenmolen, ook al in Neeroeteren, werd opgericht als volmolen bij octrooi verleend op 20 januari 1550 aan Gerard van Meeuwen uit Maaseik door prinsbisschop Georges van Oostenrijk. De cijns bedroeg 5 Karolusgulden en diende betaald te worden aan de rentmeester in Stokkem. In 1730 werd de molen gekocht door Jacob Thijs, een abt van de St. Jozefbroeders in Achel aan de prijs van 3400 gulden. In 1792 werd hij doorverkocht voor 8890 gulden, gelijk aan 635 Carolinen, aan Lambert Pipers. Voor 1807 diende de molen als oliemolen; na 1860 werd hij herbouwd tot graan- en oliemolen. Later werd het enkel een graanmolen. Een sage over deze molen vertelt dat op de Langerenmolen vroeger JezuĂŻeten woonden. Omdat de paters bang waren dat de molen door de Fransen in beslag zou worden genomen werd er een akte opgesteld waarin de molen werd overgedragen aan een zekere X. Na de Franse Revolutie wilde X de kloostermolen echter niet aan de paters teruggeven. Toen X gestorven was vertelde men dat hij in de molen moest komen spoken. Wanneer de laatste van Xâ&#x20AC;&#x2122;s nakomelingen sterft, zal de molen terug in het bezit van de paters komen. Drie Eigen Deze historische aanduiding werd gebruikt tot aan de Franse tijd toen de drie dorpen Kessenich, Neeritter en Thorn het gemeenschappelijk beheer uitoefenden over de gemene gronden De Armenmolen aan de Itterbeek te Neeritter (NL)

70 Daarom het Maasland

tussen deze dorpen. Neeritter had, rond het jaar 1000, de omvang van het huidige Krekelbergplein. Dit van oorsprong agrarisch dorp dankt zijn naam aan de Itterbeek die zorgde voor de nodige bescherming. In 964 werd het dorpje uit Duitsland bestuurd en in de 12e eeuw fungeerden de heren van Loon als voogd over het kleine oord. Tot aan de komst van de Fransen behoorde het tot het kerkelijk kapittel van Luik en was het een van de zeven vrijdorpen. Toen de grens getrokken werd tussen Nederland en België verloor dit dorpje tweederde van zijn grondgebied.

rijk wereldlijk stift waarin alleen dames van hoge adel werden toegelaten. Zowel de dames als de kanunniken woonden in de nu nog aanwezige huisjes rond de abdij.

Kessenich werd gebouwd op een heuvel aan de Maas. Door de jaren heen verlegde de Maas haar bedding verschillende keren zodat in de omgeving van het dorpje diverse oude beddingen te zien zijn. Een ervan is de verzande Maasmeander die nu het Vijverbroek is. De ligging aan de Maas en het vele plunderen, vormde de noodzaak tot de oprichting van een ‘bergkasteel’ waarrond het dorp ontstond. Thorn staat bekend om zijn oude witte kern dat een beschermd stadsgezicht biedt. Ruim 800 jaar lang was dit stadje de hoofdplaats van het gelijknamige vorstendom waaraan de oude stadskern nog herinnert. In de 10e eeuw werd hier een abdij gesticht die uitgroeide tot een

Aan dit bolwerk van heerschappij, met vertegenwoordiging in de Duitse Rijksdag, kwam een eind toen de Fransen in 1794 hun intrede deden. De stiftdames en hun gevolg vluchtten naar Duitsland. Met de opheffing van de abdij verdween de belangrijkste bron van inkomsten. Door de armoede werd het karakter van Thorn bewaard zodat men zich nu nog in de 17e of 18e eeuw waant.

Thorn (NL)

Motteheuvel, Kessenich

Daarom het Maasland 71

Kasteel Borgitter Het waterslot Borgitter werd voor het eerst vermeld rond 1450. Van het oorspronkelijke kasteel bleef niets bewaard en alleen de hoektoren dateert nog uit 1610. Tot het eind van de 18e eeuw was het eigendom van de familie van Waes en na de Franse Revolutie kwam het in het bezit van de familie Michiels van Kessenich. Het huidige classicistische gebouw in Maaslandse stijl dateert uit het eind van de 18e eeuw en is gefundeerd op eiken palen. Bij het kasteel horen ook de hoeves Breukskenshof en Halfeshof, een rentmeesterswoning en een zeventiende-eeuwse watermolen. Het imposante kasteelcomplex nodigt uit tot een dagje â&#x20AC;&#x2DC;net-over-de-grensâ&#x20AC;&#x2122; via het vroegere poortgebouw (met schilddak) dat een nauwe doorgang richting Nederland vormt. De molen bevindt zich pas sinds het begin van de 19e eeuw op Belgisch grondgebied en vormt een onderdeel van de hoeve Halfeshof. Ze kan echter niet meer gebruikt worden door de gewijzigde loop van de Itterbeek. Die liep vroeger langs de molen en voorzag de grachten van het kasteel van water. Om de waterstand na het wegvallen van de watertoevoer op peil te houden, maakte men gebruik van een schroefpomp. De molen vormt tegenwoordig, samen met drie andere molens, de landsgrens langs de Itterbeek.

72 Daarom het Maasland

Kempen - Broek Op het grondgebied van drie provincies en maar liefst zeven gemeenten ligt het prachtig grensoverschrijdend natuurgebied Kempen-Broek. Dit moerassig gebied ontstond door het samenvloeien van een aantal beken, onderbroken door zandruggen. Daaruit ontstond een afwisselend landschap met meerdere duizenden hectaren bos, heide, moerassen en landbouwgebieden met een hoge natuurwaarde. Het reservaat bevindt zich tussen beide Limburgen en Noord-Brabant en is uniek in zijn soort vanwege de vele zeldzame planten en diersoorten die zich hier thuis voelen. Via prettig bewegwijzerde routes kunnen wandelaars genieten van al het moois dat dit domein te bieden heeft. Wat de natuur ons nog meer te bieden heeft, kun je ontdekken tijdens een bezoek aan de kruidentuin van Mariëtte in Opitter. Planten die we in onze tuin vaak als onkruid bestempelen worden hier gecultiveerd om als kruid dienst te doen in de keuken of het medicijnkastje.

Of wil je liever terug in de tijd? Even in dit vroegere bokkenrijders- en smokkelaarsparadijs tot jezelf komen? Niet alleen libellensoorten als de watersnuffel, viervlek en platbuik voelen zich hier de koning te rijk dankzij het natte karakter van deze in originele staat teruggebrachte moerassen. Ook wandelaars, fietsers, ruiters, menners en mountainbikers kunnen hier elk in eigen tempo de speciaal uitgestippelde routes verkennen. Maar kijk wel uit want nog lang niet elk gedeelte werd uitvoerig verkend! Het kan dus zo maar gebeuren dat je op één van de vele mysteries van deze moerassen stuit...

Wie kinderen heeft raden we ook ‘de ijzeren man’ in het nabijgelegen Weert (NL) aan. Het natuurgebiedje vormt een unieke belevenis voor je ukkepuk die zich hier naar hartelust kan uitleven om daarna de natuur te ontdekken.

Galloway rund

Daarom het Maasland 73

Dominiek Stinckens

Rubriek Mijn Maasland

De natuur heeft Belgisch Limburg goed bedeeld. Het Maasland is dan ook een vruchtbare plattelandsregio waar veel landbouw bedreven wordt. Wat we wellicht niet dagelijks beseffen, is dat de groenten die in deze regio verbouwd worden uiteindelijk bij veel huishoudens in verschillende landen van Europa op tafel komen. Het zij geconserveerd vanuit glas of blik, verwerkt in kant-en-klare gerechten of fijn bereid in een lekkere soep. Dat wordt al bijna vijftig jaar door ‘de Noliko’ gedaan, zoals de Noord-Oost Limburgse Konserven fabriek in de volksmond bekend staat, indertijd opgericht door plaatselijke landbouwers uit de regio. Een samenwerkingsverband met het Zwitserse Scana leidde uiteindelijk tot het internationaal opererende Scana Noliko dat nu tot de Top 5 voedingsverwerkende producenten van Europa behoort, al zijn de Zwitsers allang uit het bedrijf vertrokken. Algemeen directeur Dominiek Stinckens is sinds 1988 aan de onderneming verbonden en kan de voorbije twee decennia met één enkel woord omschrijven: groei, groei en nog eens groei. Hij is zelf geen Maaslander en in Hechtel-Eksel (NoordLimburg) opgegroeid. “Oorspronkelijk komt mijn familie wel uit Bree en omstreken, maar de laatste generaties zijn in Noord-Limburg opgegroeid. Zelf woon ik in de rich-

74 Daarom het Maasland

ting van Midden-Limburg,” vertelt hij waarmee hij aanduidt dat hij zich als geboren Limburger overal in de provincie thuis voelt. Wat het bedrijf betreft, kennen mensen uit de streek het vooral als ‘de Noliko’, de fabriek langs het kanaal. Voor de economische ontwikkeling was de vestiging van een conservenfabriek uiteraard bijzonder gunstig. “Zo’n 95% van onze werknemers is afkomstig uit de regio. Eind jaren tachtig hadden we 200 man personeel, dat zijn er nu 650. In de zomer zijn hier zeker nog zo’n 250 studenten extra aan het werk, dat zijn kinderen van onze medewerkers of kinderen van hun vrienden en kennissen,” knikt directeur Stinckens. “We hebben ook 400 telers uit België, Nederland en Duitsland die hun goederen aan ons leveren, waarvan 80% uit het grensgebied België en Nederland komt, dus als bedrijf zijn we hier zeker diep geworteld.”

“Het besef van verantwoordelijkheid is typisch voor de mentaliteit van de Maaslander” Van groot belang voor de streek is het CIRO-project, een uniek irrigatiesysteem waar landbouwers uit Kinrooi, Ophoven, Maaseik, Kessenich, Geistingen en Molenbeersel gebruik van maken om hun akkers mee te beregenen. Dominiek Stinckens: “Dat project is tot stand gekomen met steun van de Provincie Limburg en ook wij zijn aandeelhouder, samen met Kinrooi en Ophoven. Zonder CIRO zou het hier een droevig zanderig gebied zijn.” Pompstations pompen dagelijks water uit de grindplassen, water dat dan via een netwerk van tachtig kilometer ondergrondse leidingen verdeeld wordt. De boeren kunnen nu altijd hun landbouwgrond besproeien, in de droogste regio van het land.Gedeelde

verantwoordelijkheid dus, voor de conservenfabriek. “Dat besef van verantwoordelijkheid is typisch voor de mentaliteit van de Limburger en de Maaslander,” vindt Dominiek Stinckens, “of het de dame is die onze kantoren kuist, of iemand die aan de band staat. Ze nemen de dingen die ze moeten doen heel ernstig. Dat is een zeer grote troef voor deze streek, want dat grote verantwoordelijkheidsbesef tref je in andere landen van Europa echt niet aan, ook niet overal in België. Men wil hier absoluut presteren, de productiviteit wordt dus aangewakkerd, maar dat niet alleen, het gaat ook om beroepsernst, dat is misschien wel het meest belangrijk.” Voor de toekomst van het Maasland ziet Dominiek Stinckens de rijkdom aan mooie gebieden als steunpilaar. “Cultuur en toerisme kunnen veel betekenen voor de regio, niet alleen voor ontspanning, maar ook vooral in economisch opzicht. Ik geloof in de kracht van sterke regio’s binnen het nieuwe Europa, veel meer dan in andere geografische opdelingen. Men moet niet vergeten dat men vanuit de culturele achtergrond van een streek veel kan doen. Het gaat ook niet zozeer om innoveren, maar om procesvernieuwing. Kijk maar naar hier in het Maasland, waar mensen hun werk en leven serieus opvatten. Men is gemotiveerd, doet de job met passie en is bereid om van elkaar te leren.”

Daarom het Maasland 75

Intro Maaseik, Neeroeteren en Opoeteren vormen samen de stad Maaseik. Op dit moment tellen de drie fusiegemeenten, samen 7.700 ha groot, zoâ&#x20AC;&#x2122;n 24.500 inwoners. De stad vindt zijn oorsprong in het huidige Aldeneik, de oudste nederzetting in de directe omgeving van de stad. In 1244 werd Maaseik een zelfstandige parochie die later door de graaf van Loon werd voorzien van wallen en grachten. Dankzij de nabijheid van de Maas groeide de stad uit tot een belangrijke handelsplaats.

5 Maaseik

Maar ook in het heden valt er op commercieel gebied veel te beleven. Een aantal verkeersvrije straten en pleinen biedt de mogelijkheid om ontspannen te winkelen. De winkelcentra Kloosterbempden, Hepperstaete en Kolonel Aertsplein zijn een must voor modeliefhebbers. De stad biedt opvallend veel culturele en historische bezienswaardigheden. Zo zijn er verschillende musea en is er een tentoonstelling gewijd aan de gebroeders Jan en Hubert van Eyck. In de schatkamer van de St. Catharinakerk ligt de Codex Eyckensis opgeborgen, het oudste evangelieboek van de Benelux. De deelgemeenten Opoeteren en Neeroeteren vormen de groene long van de gemeente. Het Oeterdal, met de Bos- en Oeterbeek, herbergt maar liefst twaalf watermolens.

76 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 77

Authentiek en pittoresk Maaseik is ontstaan in het huidige gehucht Aldeneik waar een Frankische edelman voor zijn dochter een houten kerkje en een klooster bouwde op zijn uitgestrekt domein. Het klooster bevond zich langsheen de Maas en oefende een grote aantrekkingskracht uit op de omgeving. Rond dit religieuze centrum kwamen mensen wonen en zo ontstond Eycke, dat echter zo snel groeide dat het in de jaren 1300 een aparte parochie werd, met name het plaatsje Nieuw Eyck, dat later veranderde in Maaseik. Gelet de strategische ligging ervan besliste de wereldlijke machthebber van deze nieuwe plaats dat het

nodig was een versterking te bouwen die later nog werd aangevuld met grachten en wallen en nog later zelfs gefortificeerd werd. Het landdekenaat Eyck telde 47 parochies. Op kerkelijk vlak was alles lange tijd afhankelijk van het Kollegiale Kapittel van Onze-Lieve-Vrouw in Aldeneik dat echter in 1571 besliste om, gelet de woelige tijden, te verhuizen naar Maaseik waardoor de stad een immense schatkamer van het kapittel bezit. Aan de vooravond van de Franse Revolutie bevonden zich zes religieuze orden in de stad. In de middeleeuwen waren er zelfs begijntjes gehuisvest. Kloosters lagen binnen de wallen, maar niet in het centrum. Eigenlijk lagen zij aan de rand, waardoor zij, op een gegeven moment, elk een buurt gingen bepalen. Maaseik was een middeleeuwse stad, maar werd tevens een religieus centrum en toen de Markt in de 18e eeuw vierkant werd gemaakt, lagen de diverse kloosters als parels aan een kroon rondom het centrum. Maar de stad groeide en werd tevens een handelscentrum. Gelegen aan de Maas was er druk verkeer met Luik en Maastricht. De Maashandel kende dan ook een torenhoge vlucht in de 17e eeuw en na de val van Antwerpen kwam het internationale handelsverkeer naar deze regio gelet de neutrale positie van het prinsbisdom Luik. Na een turbulente periode tijdens de Franse Revolutie slaagde de stad er maar met mondjesmaat in zichzelf terug te profileren, maar na de Eerste Wereldoorlog kwam het bedrijvige, intellectuele en cultuurhistorische stadje terug tot leven.

Oude stadsmuur, Maaseik

78 Daarom het Maasland

Aldeneik Aldeneik, deelgemeente van Maaseik, ligt in het uiterste oosten van Limburg tegen de Nederlandse grens. Het kleine dorpje tussen Maaseik en de Maas vierde in 1947 het zevende eeuwfeest van de plaatselijke heiligen Harlindis en Relindis. Het oude â&#x20AC;&#x2DC;Eyckeâ&#x20AC;&#x2122; Aldeneik heeft met vele andere Maaslandse plaatsen zijn Frankische oorsprong gemeen. De oudste literaire bronnen vermelden het ontstaan als Adelhard, een grootgrondbezitter, woonachtig is in de Maasgouw. Toen zijn beide dochters zich inzetten op godsdienstig vlak, werden zij gesteund door hun vader Adelhard. Deze bouwde in 1720 een houten abdijkerkje dat dienst deed als kerk bij een klooster in het kader van de missionering van Willibrord en Bonifatius. Harlindis en Relindis werden de eerste abdissen.

men als kloosterlingen terug. Zij werden wellicht achtereenvolgens tot abdis gewijd door de heilige Willibrord van Northumbria en Bonifacius van Devon. Deze hebben beiden het klooster bezocht waardoor men de stichting kan dateren ergens tussen 719 en 721.

Hun stoffelijke resten worden bewaard in stenen sarcofagen onder het rechter zijaltaar in de kerk van Aldeneik. Later bouwde abdis Ava een stenen abdijkerk. De stoffelijke resten van de stichteressen werden verplaatst naar het oostkoor bij het altaar van de Heilige Maria. De stenen sarcofagen bleven in 870 in de kerk te Aldeneik achter terwijl de beenderen van de twee heiligen verzameld werden en in een reliekschrijn werden geplaatst. Dit is het begin van de heiligverklaring van de twee zusjes. Beide zusjes genoten een hoogwaardige opleiding, vermoedelijk in Valenciennes, en kwa-

Dit verklaart tevens de aanwezigheid van een schitterend evangeliarium tussen de kerkschatten van de Catharinakerk te Maaseik. Dit prachtige manuscript zou van de hand zijn van het scriptorium te Echternach, een abdij gesticht in 708 door alweer Willibrord. Aldeneik werd in 870 vermeld in het Verdrag van Meerssen waarbij de abdij in handen komt van Karel de Kale, kleinzoon van Karel de Grote.

Kerk van Aldeneik

Willibrorduskapel, Aldeneik

Daarom het Maasland 79

Orgel, St. Catharinakerk

Dit betekent dat de abdij in wereldlijke handen is gevallen. Volgens de overlevering zou het klooster slachtoffer geworden zijn van de Noormannen, maar hiervan zijn geen bewijzen terug te vinden. In 936 worden voor het laatst nonnen vermeld in Aldeneik. Aldeneik en heel Lotharingen komen ondertussen in handen van Duitse koningen. In 952 schenkt koning Otto l Aldeneik aan de bisschopszetel te Luik.

80 Daarom het Maasland

Uit de oorkonde blijkt dat er een collegiaal kapittel van seculiere kanunikken in het Aldeneiker klooster woonde. Dit kapittel zou in de 12e en 13e eeuw een Romaanse kerk bouwen en mogelijk ook een parochiekerk gewijd aan St. Pieter. Aldeneik genoot, als bisschoppelijk kapittel, immuniteit tegenover het wereldlijke gezag. In 1244 sloot de graaf van Loon een overeenkomst met het kapittel van vetus Eke over het verlenen van parochierechten aan Nieuw-Eyck, het latere Maaseik. De nieuwe nederzetting werd wellicht door deze Loonse graaf gesticht om meer greep te hebben op het gebied waar zijn macht werd aangetast door de immuniteitsgebieden van St. Jansberg en Aldeneik en de gevoelige macht van de abdis van Thorn over Heppeneert en Neeroeteren.

ReliquiĂŤn, St. Catharinakerk

In 1243 bereikte de graaf van Loon een akkoord met zijn leenman, de graaf van Thorn waarbij Ophoven en Geistingen naar Thorn gingen en Maaseik zo de noordgrens werd van het graafschap Loon. Tijdens archeologische opgravingen in 2008 werd onder de voormalige locatie van de toren van de 12e eeuwse Romaanse kerk een oven ontdekt waar de toenmalige klok gegoten werd. In de kerk werden ook 51 skeletten opgegraven, een grafkelder uit de 8e eeuw en een sarcofaag uit de 10e eeuw. Deze opgravingen waren mogelijk gezien er werken dienden uitgevoerd te worden aan de kerk. De klokkenoven uit de 12e eeuw is in bijzonder goede staat. Leem en brons zijn mooi afgetekend in rood en zwarte kleuren in de ondergrond. Ook de vuurkanalen zijn in goede staat. Rond

de klokkenoven komt er een wand met tegels in glas gezien de vondst te mooi is om niet aan het publiek getoond te worden. Dankzij de diverse archeologische vondsten komt nu ook een museum met vitrinekasten en waardevolle beelden of archieven. In de ruimte worden de sarcofagen in de grond gestopt en afgedekt met een glasplaat om zo de bezoeker een blik te gunnen op de waardevolle informatie die werd opgegraven.

Daarom het Maasland 81

Parel aan de Maas

Het witmarmeren beeld van de gebroeders Van Eyck die hier eind jaren 1300 geboren werden, vormt de kern van het geheel. En dit plaatje wordt geaccentueerd door het stadhuis met klokkentoren en het perron, symbool van de vrijheden van de Luikse steden.

De parel aan de Limburgse Maas is heel zeker Maaseik waarvan alle grote verkeerswegen gereduceerd worden tot kleinere straten die uiteindelijk samenlopen in een kroon van renaissance gebouwen, met name de Markt. Dit architecturale pareltje is 1 ha groot en de vele terrasjes werken als een magneet op de toerist die graag toeft in een Bourgondische sfeer, afgebakend door vier monumentale stenen pompen die ooit voor de watervoorziening zorgden. Deze pompen bleven in gebruik tot het begin van de jaren zestig toen er problemen optraden met de waterbevoorrading door de verlaging van het grondwaterpeil.

Gebroeders Van Eyck

82 Daarom het Maasland

Het meest enge geveltje bevindt zich op de hoek van de Bosstraat, huis De Nootstal, en is nauwelijks 2 m breed en een typisch voorbeeld van de Maaslandse stijl. Rondom het huis slingert zich het huis De Stadt Amsterdam wat zijn begin kent op de markt (nummer 37), maar uitkomt in de Bosstraat op nummer 4. Maaseik is oergezellig en is nu nog steeds het centrum van alle leven. Ieder gebouw op de Markt heeft een eigen geschiedenis die spreekwoordelijk is voor het verleden van de stad. Het huis De Vrede op nummer 14 dateert uit de overgangsperiode van de Maaslandse renaissance naar de Franse Lodewijk-stijlen. Getuige daarvan zijn het klassieke fronton met de Lodewijk XIVornamenten. Het bokkenrijdershuis Het Vosken heeft dan weer een eigen geschiedenis waar bokkenrijders tussen 1780 en 1785 hun eed zouden hebben afgelegd onder supervisie van hun leider Henricus Houben. De fraaie laatclassicistische gevel is typerend voor het eind van de 18e eeuw. Het huis De LeliĂŤn dateert dan weer uit 1715 en is het laatste Maaslands Huis in Maaseik. Diverse gebouwen vormen het voortdurende bewijs dat Maaseik volgens de regels der kunst werd gebouwd.

Terras op de markt

Classicistische gebouwen en herenhuizen in Lodewijk-stijl vormen de weergave van een rijke geschiedenis. Het grootste voorbeeld van het renaissanceverleden is wellicht de oude apotheek die zich bevindt op nummer 46. Dit stedelijke museum huisvestte ooit zes apothekersgeslachten na elkaar over een periode van meer dan 250 jaar. De eerste apotheker die er ooit resideerde, in 1704, was J.E. Langkbein die er meteen de oudste private apotheek van België creëerde. Toen de laatste apotheker, Guillaume van Venckenray, in 1962 op 84-jarige leeftijd overleed, kocht de stad het gebouw samen met de inboedel van de apotheek. Bemerk de stoeppaal aan de buitengevel van de oude apotheek, het is een zeldzaam geworden exemplaar. Vroeger plaatste men stoepbanken aan beide zijden van een deur en sloot men die af met een stoeppaal. Op die manier eigende men zich een gedeelte toe van de straat wat gelegen was buiten de rooilijn. Er bestaan mannelijke, ruitvormige stoeppalen die normaliter links van de deur stonden en vrouwelijke, hartvormige stoeppalen die zich aan de rechtzijde bevonden. Deze Maaseiker stoeppaal voor de apotheek dateert van de 17e eeuw; de stoepstenen zelf verdwenen bij de heraanleg van het ‘trottoir’. De gevel van de apotheek en van het ernaast gelegen gebouw met titel De Bonte Os zijn onvervalste voorbeelden van renaissancegebouwen, typisch voor het Maasland. De strenge eenvoud spreekt uit de gebruikte maaskalksteen die zonder profiel in de muurvlakken werd aan-

gebracht. Zware dakranden en geprofileerde druiplijsten profileren dan weer het horizontalisme. Evenwicht tussen de horizontaliserende tendensen en een nieuw streven naar verticalisme verkreeg men door het aanbrengen van kruizen in de vensters. Deze dienden te zorgen voor geslotenheid buiten en geborgenheid binnen. Neoclassisisme vindt men terug in de huizen op nummers 48 en 49 die oorspronkelijk twee aparte huizen waren, maar die nu een geheel vormen. Dit merkt men aan de zeventiende-eeuwse in- en uitgezwenkte zijgevels van het dak. Deze twee huizen werden reeds in de 19e eeuw samen gevoegd. Het marktplein getuigt van kunst die gezelligheid mint. Het vormt eveneens het bewijs dat de rijke geschiedenis van de stad uitnodigend was en nog steeds is.

Gevel de oude apotheek

Daarom het Maasland 83

St. Gertrudiskerk

Begraafplaats St. Gertrudiskerk

Heppeneert Dit gehucht van Maaseik werd gebouwd op de Maasdijk, aan de oevers van de oude Maas. Na de overstroming in 1926 werd 2 km ten zuiden van Maaseik een kademuur opgericht om het dorp te beschermen tegen de grillen van de natuur. De muur situeert zich tussen de monding van de Zanderbeek en het centrum en werd onlangs gerenoveerd. Enkele gaten binnen de dijkmuur dienen als doorgang, toch is men het verleden indachtig en kunnen deze, als de nood het hoogst is, gesloten worden. Tussen de dijk en de rivier zelf ziet men, voor zover het oog reikt, weilanden die eigen zijn aan deze streek waar akkerbouw en veebedrijven met elkaar wedijveren. Nadat in 1883 een Mariabeeld aanspoelde in de oude Maas werd Heppeneert een bekend bedevaartsoord. De typische sfeer in de St. Ger-

trudiskerk wordt onderstreept door de geur van brandende kaarsen en honderden votieftegeletjes. Ten westen van de kerk bevindt zich een park waarin de statiekapelletjes van de Zeven weeën van Maria staan opgesteld. Het pleintje voor de pastorie en de kerk werd opgesmukt met een mooi monument getiteld ‘Boetelingen’. Het personifieert drie personen op boetetocht die de sfeer van Onze Lieve Vrouw van Rust komen opsnuiven.

84 Daarom het Maasland

Met ongeveer 50.000 bezoekers per jaar behoort Heppeneert tot een van de meest drukbezochte bedevaartsplaatsen in Limburg. In deze plaats vol devotie kent de verering ongekende hoogtes in de topmaanden mei en juni. Algemeen wordt aangenomen dat het beeld tot een retabel behoort. In de 19e eeuw kreeg het houten beeld een plaats in de St. Gertrudiskerk op een van de zijmuren. Later kreeg het een ereplaats vooraan in de kerk. Vandaag trekt het schrijn meer bedevaarders dan het schrijn van het Heilig Paterke Valentius Paquay in Hasselt of talrijke andere bedevaartsoorden. Niet zelden hebben grotere groepen hun eigen priester bij die hen dan voorgaat in een eucharistie- of gebedsviering. De meeste bedevaarders komen ook in groep vandaar ook de vrije ruimte voor bussen om te parkeren. Heppeneert onderscheidt zich van andere gemeentes door de instandhouding van traditionele gebruiken. Een van die tradities is het Lof op zondagnamiddag. In 1990 haet me in Heppeneert ‘n bieledepot oet de late bronsdtied (8e iew veur Christus) opgegrave. Diet ies ‘t grootste bieledepot van Belsj met 47 biele en eine bronze lanspunt. Ja hoor, dit klopt. Het streekdialect weet

Interieur St. Gertrudiskerk

Mariabeeld St. Gertrudiskerk

precies waarover het gaat. Hier werd het grootste bijlendepot uit de eindfase van het bronstijdperk ontdekt dat ooit in België werd opgegraven. Het omvat minstens 47 bijlen en één bronzen lanspunt, maar wellicht zitten nog andere voorwerpen in de bodem verborgen. Het depot is te dateren rond de 8e eeuw voor onze tijdrekening. Om de versnippering van dit depot te voorkomen heeft de Koning Boudewijnstichting het in 1992 verworven. De opgegraven bijlen werden aan het einde van het bronstijdperk gebruikt en zijn de technische vervolmaking van de platte bijlen uit het begin van deze eeuw. Zij vormen het resultaat van voortdurende inspanningen van de mens om de bevestiging van het metaal aan het gebogen handvat te verbeteren. De bijlen behoren tot het Plainseau-type dat vooral in Noord-Frankrijk werd aangetroffen. Andere items die deel uitmaken van dit type zijn o.a. juwelen, wapens of werktuigen. Opmerkelijk is wel dat dit type het meest voorkomt in vochtige gebieden zoals moerassen.

op, grijnzend in een rode gloed. Doch eensklaps verdween Satan, onder luid gekrijs, de ongelukkige ridder duidelijk makend dat hij niet verder hoefde te naderen. Riddart keek achterom en zag een stralend witte vrouwenfiguur die hij herkende als de heilige Gertrudis. Berouwvol jammerend keerde Riddart terug naar zijn slot en leefde de laatste jaren in gebed en boetedoening.

Gelet Heppeneert in de prehistorie gelegen was aan een meander van de Maas, is dit een staving bij uitstek. En dan is er nog de legende van de kaartridder. De arme losbol, edelman Riddart, woonde op kasteel Borckhoff dat niet langer bestaat. Om ten volle van het leven te kunnen genieten ondertekende de arme ziel een contract met de duivel met zijn eigen bloed. Vrienden spoorden hem aan om St. Gertrudis ter hulp te roepen, doch de raad werd in de wind geslagen. Hij maande zijn paard aan tot een rit vol doodsangsten naar het oude bruggetje richting ‘Het Sant’. Daar wachtte de duivel hem

Daarom het Maasland 85

Kasteel Wurfeld Wurfeld, het kleine kasteeldorp bij Maaseik, betekent â&#x20AC;&#x2DC;wilgenveldâ&#x20AC;&#x2122; en doet zijn naam alle eer aan. Het oorspronkelijke zeventiende-eeuwse kasteel bevindt zich in een prachtig park en wordt nu uitgebaat als horecagelegenheid. De eerste bewoners waren de gebroeders Croli, twee kanunniken die deel uitmaakten van het kapittel in Maaseik. Het huidige uitzicht dankt het hotel aan verbouwingen welke in de 19e en 20ste eeuw werden uitgevoerd waardoor het in een art nouveaukleedje werd gestoken. Typerend daarvoor is het gebruik van houtwerk bij de gevelversiering. Het oorspronkelijke gebouw uit 1640 geniet echter nog steeds ten volle van de rust afkomstig van het 2,5 ha groot kasteelpark. Wurfeld beschikt

86 Daarom het Maasland

echter ook over een prachtige watermolen. Het water van de Bosbeek, hier in een gegraven bedding om ook de watermolen van Maaseik te bedienen, drijft de watermolen aan sinds 1560 en tot 1863 werd er graan gemalen. De molen deed ook tijdelijk dienst als papiermolen en voor het vermalen van schors. Die schors werd in leerlooierputten gestrooid om het looien van huiden te vergemakkelijken. Vandaag nog kun je de houten tandwielen bekijken die tot 1960 werkzaam waren. De huidige molengebouwen zijn het gevolg van restauraties uitgevoerd in de 19e eeuw. De Siemkesheuvel is een duinrestant dat zich in Wurfeld bevindt. Het dateert uit de laatste ijstijd waarbij het door de noordelijke winden aangevoerde zand zich ophoopte tot duinen. Door eeuwenlange erosie is de Siemkesheuvel vandaag nog moeilijk als duinrestant in het landschap te onderscheiden. De aan de kurkdroge aangepaste plantengroei springt wel in het oog. Deze heuvel speelde een macabere rol in de geschiedenis van de stad Maaseik. Hier stonden de galgen, waaraan vooral Bokkenrijders werden opgeknoopt. De laatste terechtstelling dateert van 10 april 1794. Aan de opknoping van misdadigers ging indertijd een optocht vooraf: op kop liepen de leden van de schuttersgilde met bezem. De bezem werd toen beschouwd als symbool voor de opruiming van het crapuul.

Het Oeterdal Opoeteren en Neeroeteren danken beiden hun naam aan het riviertje de ‘Oeter’, dat ook wel de Bosbeek wordt genoemd. Deze stroomt vanaf het Genkse Waterschei via Opglabbeek en Neeroeteren naar Maaseik via het Oeterdal, en bevindt zich op het breukvlak tussen de Kempen en het Maasland. Vanuit dit dal zijn maar liefst 700 ha bossen toegankelijk. Ze zijn soms moeilijk doordringbaar en moerassig, maar gelden als bijzonder interessant vanwege de vele (soms verloren gewaande) inheemse plantensoorten. Een van de hier gelegen natuurreservaten is Den Tösch, aantrekkelijk vanwege zijn prachtige vijvers en afwisselende landschappen met bossen, zandgronden en open landbouwgebied met maïs- of korenvelden. De gevarieerdheid van het natuurschoon en de nabijheid van pittoreske dorpsgezichten, monumenten en watermolens, maken dat de plaatselijke bevolking hun dal liefkozend Klein-Zwitserland noemen. In Neeroeteren vind je onder andere de Sint-Lambertuskerk, bekend voor zijn prachtige muuren gewelfschilderingen en een schat aan beelden uit de 16e eeuw. Het is, net als de toren van de Sint-Dyonisiuskerk in Opoeteren, een typisch voorbeeld van Maaslandse gotiek. Een ander bouwwerk dat niet mag ontbreken tijdens een bezoek in dit mooie deel van het Maasland, is het kasteel ‘De Schans’ te Opoeteren. Het diende ooit als jachtslot voor de heren van Horne en

Bosbeek

zou oorspronkelijk uit 1480 stammen. Het verhaal wil dat hier ooit bijeenkomsten tussen de graaf van Horne, zijn vriend en lotgenoot de graaf van Egmont alsook de Prins van Oranje zouden hebben plaatsgevonden. Het Oeterdal is dan ook een ideale bestemming voor rustig gezins- en jeugdtoerisme, voor iedereen die van wandelen, fietsen en lekker bourgondisch genieten houdt. Gelet op de ruim honderdduizend overnachtingen die hier per jaar geregistreerd worden, kunnen we stellen dat de streek in de lift zit. Maar ook wanneer je hier slechts voor een kort bezoekje neerstrijkt, ben je aan het goede adres. Vergeet dan vooral niet om de Oeterse specialiteiten als Oeterforellen, bakkemuizevlaai, boekweitkoek of bosbier te proeven...

Bosbeek

Daarom het Maasland 87

Erfgoed De stad Maaseik kan zich beroepen op een rijk historisch en cultureel verleden waarbij iedere periode zijn stempel heeft gedrukt op de nalatenschap die nu te bewonderen valt in het stadsmidden. Een wandeling doorheen Maaseik toont aan dat alles wat ‘passé’ is niet noodzakelijk als gedateerd dient beschouwd te worden doch ook zijn nut kent in de moderne samenleving. Dit kan dienen als onderdeel tot bewustwording van het roemrijke verleden of als onderpand van een moderne galerij gehuisvest in een van ‘s mooiste gebouwen van het Maasland. Gaan we van start op het marktplein, dan merken we meteen dat dit plein, daterend uit de 18e eeuw, het centrum van alle leven was. Midden het plein stond

St. Catharinakerk

88 Daarom het Maasland

het Gewanthuis waar de schepenen en gezworen zetelden. Tevens had dit gebouw een functie als handelscentrum gezien men voor dit pand de bevolking samen riep teneinde een discussie aan te gaan omtrent zeer gediversifieerde onderwerpen. Sierlijke stenen panden hebben de oude houten en vakwerkwoningen vervangen toen deze in 1650 en 1684 met de grond werden gelijkgemaakt ten gevolge van een brand. De diverse gebouwen die het plein omkronen tonen een duidelijk beeld van de Maaslandse renaissance die hier een enorme bloei kende. Op nummer 46 bevindt zich de oude apotheek waar diverse apothekersgeslachten de mens dienden tot in 1704 deze ophield te bestaan. De Bosstraat gunt ons dan weer een andere blik op het rijke, culturele verleden van de stad. Deze winkelstraat herbergt diverse stijlen die niet voor elkaar hoeven onder te doen. Een classicistische gevel, In den Engel, voelt zich prima naast een pand zoals Den Swerten Adelaar die dan weer getuigt van de eerste baksteengeneratie. Een van de mooiste huizen van de stad is wellicht De Verkeerde Wereld met, net boven de ingang, in de versiering van het ossenoog de wereldbol wat de naam voldoende uitlegt. In het Drossaerthuis woonde vroeger de vertegenwoordiger van de prinsbisschop van Luik. De pilastergevel uit hardsteen wordt tussen de vijftien zuilen bekroond met Dorische of Ionische kapitelen. Wie een stapje opzij wil plaatsen, raden wij aan de stadswallen te bezoeken. Deze bezorgden toen aan de bewoners de vereiste veiligheid gelet de handel en ambachten die in Maaseik werden bedreven.

Oude apotheek

Het waren de graven van Loon en de prins-bisschoppen van Luik die het nut van dergelijke investering bemerkten. Later verrees op de grachten en wallen een aarden wal met hier en daar een versterkte toren. Alhoewel Maaseik kon genieten van voorrechten, slaagde het er spijtig genoeg niet in zich te ontvoogden. In 1467, na een hachelijk dispuut tegen de prins-bisschop werden de versterkingen gesloopt. Deze werden in de 16e eeuw terug opgetrokken waarbij de wallen een breedte kregen van 40 voet (11,14 m). De Fransen versterkten de stad opnieuw in de 17e eeuw en dit volgens het stelsel van Vauban waarbij uitspringende bastions en sterke poortgebouwen schering en inslag waren. Alles verdween grotendeels tegen het eind 1935, doch het bestaan ervan kreeg zijn referentie in de plaatsnamen. Echte Maaseikenaren zijn vertrouwd met toponiemen zoals ‘de Eikerpoort’ en ‘de Bospoort’. Een gedeelte van de stadsmuur is echter nog altijd te bewonderen in de tuin van het Kruisherenklooster. Dit gedeelte werd ooit versterkt met zware steunberen. En deze wallen leiden ons dan weer naar de Hepperstraat waar men op nummer 8 het gebouw Den Soeten Naam Jesus kan bewonderen, een gebouw vol barokke bladversiering op de gevelsteen met een kruis en een chronogram. Dat Maaseik een schatkamer aan kerkschatten heeft zal niemand verwonderen. De St. Catharinakerk is een bezoekje meer dan waard. Het prachtige stucwerk aan de zoldering en het zeventiende-eeuwse portiekaltaar doen mijmeren over een groots verleden. Het gebouw dateert uit 1840 en van ver in de omtrek kan men

Codex Eyckensis

reeds de slanke 76 m hoge toren bewonderen die opvalt met zijn groenkoperen spits. Het kerkmeubilair met onder andere het hoofdaltaar, een altaarstuk met de voorstelling van de ‘Ten Hemelopneming van Maria’ met daar bovenop vier gebeeldhouwde, neoclassicistische biechtstoelen, een achttiende-eeuwse orgelkast en een koperen doopvont nodigen uit tot ontdekken. Echter is de Codex Eyckensis een aanrader. Bij het doorbladeren van dit oudste evangelieboek, door middel van een gebruiksvriendelijke dvdvoorstelling, ontdekt men de oudst bewaarde Angelsaksische weefsels uit Europa, prachtige reliekhouders, zilversmeedwerk en de reliekschrijnen. Maaseik bezit een enorme diversificatie op het vlak van cultureel erfgoed en is een bezoek meer dan waard.

Interieur St. Catharinakerk

Daarom het Maasland 89

Musea Deze stad kan zich beroepen op diverse musea die zich elk, op eigen gebied, profileren als het neusje van de zalm. Het regionaal archeologisch museum heeft een unieke collectie die tot de verbeelding spreekt van iedere bezoeker. De vondsten hebben elk hun eigen grondstoffen die de leidraad vormen van de collectie. Chronologisch wordt hier het leven van de Maaseikenaar geportretteerd vanaf de steentijd tot en met de late middeleeuwen. Indrukwekkende beschouwingen gekoppeld aan digitale of elektronische media, geven een beeld van deze archeologische topvondsten.

Kinderen kunnen, aan de hand van stripfiguren, hun eigen interactieve museumroute volgen. Andere musea die het vermelden waard zijn betreffen onder andere het John Selbachmuseum. Dit museum overtreft eenieders verbeelding gelet zijn unieke pracht en praal over de romantiek in vier eeuwen schilderkunst. Het museum bestaat uit twee afdelingen, de schilderijencollectie en het Poppenmuseum. Het eerste deel is gerenommeerd door de omvangrijkheid van kunstwerken die teruggaan tot de 16e eeuw en loopt tot het begin van de 20ste eeuw. Interieurs, stadsgezichten, stillevens, landschappen of zeegezichten; alles heeft zijn plaats in deze culturele reis door de tijd. Het Poppenmuseum toont een indrukwekkende schat aan imposante schilderijen en meubelen. Eerder was dit museum in Maastricht gevestigd. Ruim vierhonderd poppen, teruggaand tot de late 18e eeuw, tot modellen uit de jaren vijftig worden hier geĂŤtaleerd binnen de eigen tijdsgeest. Er zijn poppen die in hout vervaardigd werden, maar ook poppen uit papier-machĂŠ of biscuitporselein. De ruimten en de poppen volgen natuurgetrouw de tijdsgeest. Decors van stijlkamers uit de 17e en 18e eeuw, keukentjes en modesalons leiden de bezoeker van oud naar nieuw. Naast de poppen worden ook accessoires tentoongesteld zoals meubeltjes, serviesjes, blikken speelgoed, teddyberen, treintjes en andere kleine dingetjes.

regionaal archeologisch museum

90 Daarom het Maasland

Xian Het kleine Maaseik werd eindelijk als groot erkend dankzij de Xian-tentoonstelling. Zes jaar lang werd met de Chinese overheid onderhandeld en dankzij een cultureel samenwerkingsakkoord tussen de Nederlandse provincie Groningen en de Chinese provincie Shaanxi werden deze voorwerpen, welke nooit eerder China verlieten, aan de stad uitgeleend. Veertien beelden van het terracottaleger van de eerste keizer van China werden in de Minderbroederskerk tentoongesteld tot eind maart 2009 en trokken meer dan 100.000 bezoekers. Het terracottaleger werd nabij de Chinese stad Xi’an gevonden. De beelden zijn ongeveer 1,86 m hoog en wegen elk zo’n 300 kg. Qin Shi Huang Di, de eerste keizer van China die leefde van 259 tot 210 voor Christus, liet voor zichzelf een mausoleum bouwen dat bewaakt werd door het terracotta leger. Het leger werd bij toeval gevonden in 1974 door een boer die een waterput groef. Deze attractie van wereldfaam staat op de Unesco-werelderfgoedlijst en is een van de grootste archeologische vondsten aller tijden. De tentoongestelde beelden en andere stukken vertegenwoordigden een waarde van maar liefst 54 miljoen euro. In totaal werden ruim achtduizend beelden ontdekt bestaande uit voetsoldaten, ruiters met paarden, boogschutters en wagenmenners. Zij moesten de

tombe van de keizer bewaken. Het graf van de keizer wordt omringd door de graven van prinsen en prinsessen. Deze bijzondere grafcultus uit de Qin-dynastie kreeg in de daaropvolgende West-Han-dynastie een eigen karakter. Archeologen hebben talrijke unieke grafgiften uit beide dynastieën blootgelegd. Hierdoor kan de cultuur uit het begin van het Chinese keizerrijk bestudeerd en bewonderd worden.

Terracottaleger Xian

Daarom het Maasland 91

Shopping en lifestyle Op winkelwandel door Maaseik kan men er niet omheen: kwaliteit en betaalbaarheid zijn hier de troeven bij uitstek. Sinds mensenheugenis vormen ze de basis van het succes in dit commerciĂŤle centrum. De Bosstraat, volledig verkeersvrij, nodigt de bezoeker uit tot ontdekkingen van allerlei pluimage. Dat Limburg vriendelijk en gastvrijheid is staat ook hier buiten kijf. De winkeliers in de binnenstad doen dit imago dan ook alle eer aan. Hun klantvriendelijkheid en geduld zijn zeker het vermelden waard. Als kers op de taart kan men natuurlijk de gezelligheid op en om het schitterende marktplein niet vergeten te noteren. Anderzijds zijn bepaalde winkelcentra zoals Hepperstaete, Kloosterbempden en het Kolonel Aertsplein zeker het vermelden waard. Het Aertsplein geniet een ongekende faam. Het nieuwe project moest een lange weg afleggen, doch nu is bewezen dat alles zeker de moeite

Bosstraat, Maaseik

92 Daarom het Maasland

waard was. Kloosterbempden, een schitterend winkelcomplex, gelegen op een boogscheut van het centrum van Maaseik en toch aan de oevers van de Maas, heeft een unieke aantrekkingskracht. Het getuigt van een originele aanpak op het vlak van architectuur en omgevingsfilosofie en is goed bereikbaar. Hepperstaete hoeft niet onder te doen voor zijn collega-winkelcentra. Het won de wedstrijd voor projectontwikkelaars en is een schakel tussen de twee andere woonen winkelcentra. Het is ook de schakel tussen de stad en de rivier, tussen het nieuwe en het oude Maaseik. Maar ook lekkerbekken komen aan hun trekken. De inwendige mens wordt vakkundig gespijsd in de vele tavernes en kroegen aan het Marktplein onder het waakzaam oog van de gebroeders Van Eyck. Klein maar fijn is hier het motto. En wil je logeren en genieten van een zacht bed op vreemde, doch vertrouwde bodem, dan word je met open armen ontvangen door de hoteliers.

Kloosterbempden

Terrassen op de markt, Maaseik

Daarom het Maasland 93

Vital Heynen

Rubriek Mijn Maasland

Vital Heynen is een begrip in de Belgische volleybalwereld. Jarenlang was hij het boegbeeld van Noliko Maaseik, waarmee hij tien landstitels en negen Belgische bekers won. Nu is hij hoofdcoach van het team uit de stad van de gebroeders Van Eyck. In 2005 hakte Vital Heynen de knoop door en stopte definitief als volleyballer. De spelverdeler van Maaseik had er op dat moment een loopbaan van twintig jaar opzitten bij de club, waarvan veertien als kapitein. In die jaren bouwde de Maaslander een rijk palmares op. In 2004 werd hij nog verkozen tot beste speler van het jaar. Na zijn spelerscarrière tekende hij een vierjarige overeenkomst als hoofdcoach bij zijn volleybalclub. Door de kennis die hij in de vele jaren bij de club had opgebouwd en door vooral zijn gedrevenheid wist hij zijn ploeg naar het succes te sturen. In 2009 werd hij dan ook terecht verkozen tot coach van het jaar. “Ik ben trots op wat ik heb bereikt.” In 2008 huldigde Noliko Maaseik zijn nieuwe thuishaven in: de Lotto Dôme, waardoor ze niet meer verplicht is uit te wijken naar Bree voor Europese thuiswedstrijden. Een bijzondere verdienste uit zijn korte politieke carrière als gemeenteraadslid in Maaseik. “Ik ben bijzonder blij dat we het initiatief over partijpolitieke grenzen heen hebben kunnen uitbouwen. Het wordt straks

94 Daarom het Maasland

een van de beste sportcomplexen uit de wijde regio met accommodatie voor allerlei sporten.” Sinds hij trainer is, heeft hij zijn politieke ambities opgeborgen, maar het kriebelt nog steeds. “Ik heb zes jaar mee kunnen werken aan de ontwikkeling van de stad. Politiek is een boeiend vak omdat het gaat over problemen oplossen.” Vital Heynen werd op 12 juni 1969 geboren. Samen met zijn broer groeide hij op in een eenvoudig gezin in Rotem. Vader was leerkracht aan het St-Jan, moeder deed het huishouden. “We hadden een bal en een straat, we leefden buiten. Ik leerde gemakkelijk en wilde ook altijd de beste zijn. Daardoor hebben mijn ouders, maar ook de school, me al snel volwassen verklaard. Toen ik op mijn

“Waar ik vandaan kom en wat ik heb meegekregen uit mijn omgeving, heeft me gemaakt tot wie ik ben” veertiende mijn eerste aanbod kreeg van Noliko Maaseik, zei mijn pa dat ik zelf kon regelen. En daar zat ik thuis aan de tafel met vertegenwoordigers van de club te onderhandelen. Mijn ouders hebben me altijd verantwoordelijkheid gegeven. Toen ik op mijn zeventiende voor het volleybal koos, was dat niet evident. In die tijd stelde de sport nog niet veel voor. Heel mijn familie heeft me rondgereden naar wedstrijden want we hadden thuis geen auto. Maar ook Eddy Gijssens, een priester op het college, heeft me altijd gesteund in de sport. Waar ik vandaan kom en wat ik heb meegekregen uit mijn omgeving, heeft me vandaag gemaakt tot wie ik ben; recht toe, recht aan. Ik heb geleerd dat er drie factoren nodig zijn om te presteren: bekwaamheid, visie en doorzettingsvermogen. En dat laatste is een typisch Maaslands trekje. Maaslanders zijn werkers, die klagen niet.”

Vandaag woont Vital Heynen met vrouw en zijn drie dochters in Aldeneik, vlak aan de Maas. “Ik ben opgegroeid met die rivier. Bij hoog water, was het altijd spannend voor overstromingen. En als ze heel laag stond, staken we ze te voet over. De Maas is het mooiste wat er is. Zelfs mijn trouwfoto is genomen op een eilandje bij laag water op de Maas. En ook nu nog, als ik een wedstrijd heb voorbereid, ga ik altijd een stukje wandelen aan de Maas. Dat geeft me rust. Het is nog steeds mijn Maas. Alleen kon je vroeger door het veld naar de Maas wandelen, nu zijn er overal wandelen fietspaadjes. Die fietsers passeren trouwens aan mijn deur. Er is soms file op het fietsroutenetwerk. Het wordt stilaan te druk! Maar ik begrijp dat ook. Mensen die hier zijn geweest, komen terug en brengen anderen weer mee. Toch moeten we ook een balans proberen te houden tussen toeristische ontwikkeling en de rust van het gebied.” Want het Maasland staat Vital erg nauw aan het hart. “Ik ben zeker een Maaslander maar ik voel me toch ook vooral Limburger. En Nederlands-Limburg hoort daar gewoon bij. De grens is ons opgedrongen. Limburgers en zeker de Maaslanders hebben een sterk gevoel van samenhorigheid.”

Daarom het Maasland 95

Intro Dilsen-Stokkem omvat de deelgemeenten Dilsen, Stokkem, Elen, Rotem en Lanklaar. Stokkem behoort sinds 1970 tot de gemeente maar de naam Dilsen-Stokkem dateert pas van 1987. Momenteel wonen er ruim 19.000 mensen in deze fusiegemeente op een oppervlakte van 6.500 ha.

6 Dilsen-Stokkem

Dilsen is de oudste gemeente van het Maasland. Historische documenten verhalen al over deze nederzetting in de 11e eeuw. Het stadje Stokkem was oorspronkelijk een belangrijke nederzetting in het graafschap Loon. Daarvan getuigen nog de overblijfselen van de stadswallen en het feit dat het al in 1244 stadsrechten verwierf. De grillige Maas is geen enkel ander Maasdorp duidelijker zichtbaar dan in deze gemeente. De rust en de natuurlijke rijkdom van de Oude Maas inspireerden stad en provincie reeds tot meerdere initiatieven. Het aan de Maas gewijde museum in het Maascentrum de Wissen, de unieke fluisterboten en de avontuurlijke kampeervlotten zijn daar maar slechts enkele voorbeelden van. Uiteraard zijn hier ook Wandel- en fietsroutes in overvloed. De centrale ligging in de Euregio en de makkelijke toegankelijkheid maken deze stad ook aantrekkelijk voor diverse bedrijven. De toenemende activiteit op verschillende industrieterreinen is daar het beste bewijs voor.

96 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 97

Authentiek en pittoresk De eerste vermelding van Dilsen, toen nog Thilesna geheten, werd teruggevonden in een akte van 21 september 1062. Thilesna, hetgeen vuil water betekent, werd oorspronkelijk gesticht door Keltische zwervers die in dit terrein aan de Maas een ideale vestigingsplaats zagen. Vanwege het grote overstromingsgevaar konden ze niet anders dan hun woongebied uitbreiden naar het westelijk gelegen bos, bekend als Houtissen. De huidige Rijksweg vormt een denkbeeldige grens tussen Oud-Dilsen en Houtissen. Het gebied rond de Vrietselbeek vormde het grensgebied met Stockheim, nu Stokkem. Het betekent letterlijk â&#x20AC;&#x2DC;huis bij de stokkenâ&#x20AC;&#x2122;. Deze nederzetting op de linker Maasoever groeide uit tot een versterkte burcht, Nieuwenborgh genaamd. In 1244 kreeg dit vestigingsstadje, omgeven door hoge muren en diepe grachten, stadsrechten en behoorde het tot de Loonse steden. Dat vervulde de inwoners van Stokkem met trots, iets wat hen niet altijd in dank werd afgenomen door hun buren, de Dilsenaren. Ook vandaag heerst er daarom nog steeds een beetje wedijver tussen beide plaatsen. Het Stokkem van vandaag mag zich elk jaar verheugen op een toevloed van toeristen. Daar is met name het Maascentrum De Wissen voor te danken dat, als vertrekpunt voor allerhande activiteiten, voor de meeste initiatieven verantwoordelijk is. Oud-Dilsen Van de voormalige kerk in Oud-Dilsen bleef alleen de oude kerktoren behouden. In de 8e en 9e eeuw fungeerde die al als moederkerk voor alle omliggende dorpen en in de 16e eeuw was dit maasdorpje daardoor uitgegroeid tot een der voornaamste parochies langs de Maas. Bovendien deed ze tijdens overstromingen van de Oude toren, Dilsen-Stokkem

98 Daarom het Maasland

Maas dienst als wijkplaats voor de bevolking omdat ze vier meter boven het toenmalige waterpeil uitstak. Het aantal inwoners steeg op een gegeven moment zo fel dat het primitieve kerkje te klein werd. Ook vormden het bouwvallige dak en de versleten muren een gevaar voor de vele kerkbezoekers. De Dilsenaren besloten daarom hun kerk te herstellen en te vergroten. De restauratiewerkzaamheden namen in totaal zes jaar in beslag. Maar het leek wel of deze kerk geen lang leven was gegund, want veertig jaar later vielen de Spanjaarden onze gebieden binnen en moest ook de kerk van Dilsen het ontgelden. Het dak werd in brand gestoken en de kerk brandde grotendeels af. Sporen van die brand zijn nog altijd zichtbaar op de achterzijde van de torenstomp. Tot 1927 deed de oude kerk nog dienst maar daarna werd ze afgebroken. Ondertussen was er immers een nieuwe kerk gebouwd op de Keizersberg, in het centrum van het dorp. Van de oude kerk bleven alleen een stuk toren en

de eeuwenoude kerkhofmuur over en uiteindelijk werd het kerkje aan de Maas aan zijn lot overgelaten. Pas in de jaren zestig werd de bouwvallige toren voor een deel hersteld. Ook legde men er het Mariapark rondom, omheind door een lange muur. In dit park vind je vijftien kapelletjes die de mysteries van de rozenkrans uitbeelden. Rechts nabij de ingang van het park staat ook een monumen-

Maria Park

Daarom het Maasland 99

tale Lourdesgrot. Het Mariapark behoort tot een van de mooiste plekjes van Dilsen. Bij het park hoort ook de oude kapelanie, inmiddels prachtig gerestaureerd en omgevormd tot restaurant.

Het stropen zelf gebeurde vroeger in mei. Niet alleen de korver zelf, maar ook zijn vrouw en kinderen werden achter de ‘struip’ geplaatst. De kinderen kregen hiervoor zelfs extra vakantie. De nietgeschilde wis (of grauwe wis) werd gebruikt voor het grovere korfwerk, vooral datgene dat weer en wind moest doorstaan. Voor het fijne vlechtwerk gebruikte men uitsluitend geschilde wissen.

Stokkem, ’t körverstadje De Maas speelde ook een belangrijke rol bij het ontstaan van de Stokkemse rieten vlechtnijverheid. Door de regelmatige overstromingen ontstonden moerassen waarin de wilg welig groeide. De inwoners, vooral boeren en vissers, ontdekten lang geleden al dat de wilgentwijgen of ‘wissen’ gebruikt konden worden voor het maken van manden en palingfuiken. De wissen werden gekapt na het vallen van de bladeren, wanneer het vocht uit de wissen verdwenen was. Om ze te kunnen ‘struipen’ of schillen, werden ze in bussels herplant in water of modder. Dan konden ze wortel schieten en zich vervolgens weer volzuigen met water.

In de tweede helft van de 19e eeuw kende de korverij een enorme bloei in Stokkem. Van heel Limburg samen telde deze plaats het meeste aantal korvers. Het merendeel van de Stokkemenaren verdiende hiermee de boterham. Er werden onder andere veel verpakkingsmanden voor margarine en Haspengouws fruit gevlochten, maar ook stevige manden om erts in te doen uit de hoogovens van het Waalse industriebekken. Wekelijks werden er gemiddeld maar liefst vijftienduizend manden vervaardigd.

Stokkem

Rietvlechten, Maascentrum de Wissen

100 Daarom het Maasland

Een alledaags straatbeeld in die tijd vormde de korver die op zijn korfplank zat, een soort houten bankje laag bij de grond zodat hij gemakkelijk wissen kan pakken. Om zijn rug te beschermen tegen de vocht en kilte van de muur, leunde hij met zijn rug tegen een plank. In die tijd werkten korvers meestal in kelders. Een halfhoge deur gaf uit op de straat. In die kelders was het ’s winters niet zo koud en ’s zomers koel. Naar verluidt zouden de Stokkemenaren daarom vroeger de bijnaam ‘kelderslakken’ gedragen hebben. Op een gegeven moment werd er in praktisch elk huis van Stokkem gekorfd. Het hele gezin hielp mee en iedereen vervulde zijn eigen taak: De mannen zetten de manden aan en de kinderen vlochten ze vol. De huisvrouw moest de manden ‘vegen’. Dat is het

wegwerken van de uitsteeksels met behulp van een vlijmscherp en krom veegmes. Die bezigheden duurden van de vroege morgen tot de late avond. Door de industrialisatie, begin van de 20ste eeuw, kreeg de korverij in Stokkem een felle klap. De fabrieken boden immers meer werkzekerheid en meer loon. Daardoor lieten stilaan heel wat jonge mannen in Stokkem de korversplank links liggen om in de steenkoolmijn van Eisden te gaan werken. Dit was echter niet helemaal naar de zin van de parochiale overheid, want die vreesde voor onkerkelijke invloeden. Om de korverij nieuw leven in te blazen begon men met een vakschool, officieel de ‘Teen- en Rietvlechtschool van het Heilig Hart’ genaamd. Het was de enige officieel erkende korversschool die België rijk was. Natuurlijk kon ook deze school de aantrekkingskracht van de mijn niet tegenhouden maar voor veel jongens golden de lesjaren als overbrugging tussen de lagere school en het ogenblik dat ze in de mijn konden gaan werken. Ook de opkomst van plastic en de concurrentie uit de lagelonenlanden deden het leerlingenaantal stilaan slinken. Vanaf 1963 werd daarom geleidelijk overgeschakeld naar onderwijs voor verstandelijk gehandicapten. In deze school van het buitengewone onderwijs worden nu nog steeds de kneepjes van het rieten mandenvlechten bijgebracht. Tegenwoordig telt Stokkem nog één werkatelier waar men voorwerpen en/of meubels maakt van riet of rotan. De oorsprong van de firma Charles Roex NV gaat terug tot 1876. Momenteel is alweer de vijfde generatie actief in dit bedrijf en nog altijd speelt de ambachtelijkheid een grote rol in de producten die er vervaardigd worden.

Maascentrum de Wissen

Daarom het Maasland 101

Kastelen Het oorspronkelijke leengoed uit de 14e eeuw ‘Ter Mottenhof’, tegenwoordig nog slechts een boerderij op de Stokkermerbaan, was de voorloper van het huidige kasteel Ter Motten. In 1725 liet baron Michel de Rosen het nieuwe kasteel Ter Motten bouwen op de zogenaamde Keizersberg. De voorkant van het kasteel is naar de Maas gericht en heeft een prachtig zicht op een langwerpige tuin. Een gedeelte van dat grasveld verdween na de aanleg van de nieuwe Steenweg, eind 18e eeuw. De hoofdingang bestaat uit twee zuilen met daarboven een boog waarop het wapenschild van baron de Rosen prijkt. Vanaf 1890 kwam het kasteel in handen van ridder Moreau de Bellaing. Die liet kasteel Ter Motten aan de linkerkant uitbreiden, zij het in een heel andere bouwstijl dan het oorspronkelijke barok. In 1930 volgde zijn dochter juffrouw Renée Moreau de Bellaing hem op als nieuwe, trotse bezitter. Zij liet het ‘moderne’ gedeelte weer afbreken en aan de achterkant vergroten, waardoor het beter harmonieerde met het oorspronkelijke gebouw. In april 1972 werd ‘Ter Motten’ door het gemeentebestuur van Dilsen aangekocht. Het gerestaureerd kasteel doet tegenwoordig dienst als stedelijk administratief centrum waar de inwoners van Dilsen-Stokkem tijdens weekdagen terecht kunnen. Tussen het kasteel en de Sint-Martinuskerk ligt het Kasteelshout, een park van ongeveer 7 ha groot met prachtige eikenbomen en sierbomen. Jong en oud komt hier om te wandelen of joggen en ook de omliggende scholen gebruiken het park voor talrijke sportactiviteiten. Kasteel Ter Motten

102 Daarom het Maasland

Kasteel Ommerstein Kasteel Ommerstein in de fusiegemeente Rotem is gelegen aan een oude Maasarm en was vroeger een versterkte hoeve. Het oudste gedeelte dateert uit 1317 en werd gebouwd temidden van

een moerassig gebied waarin alleen biezen of oeverplanten welig groeiden. De kern van dit kasteel bestond aanvankelijk uit een hoektoren, omgeven met watergrachten. Daartegenaan werd later een herenhuis opgetrokken. Het werd in 1786 en vervolgens ook nog eens in 1840 herbouwd in classicistische stijl. In diezelfde periode werden ook de omliggende watergrachten gedempt. Maar water is er ook vandaag nog want in het aangelegde Engelse park rondom het kasteel liggen verschillende vijvers. Opvallend in het park zijn vooral de gigantische mammoetbomen, een uitheemse soort, behorend tot de coniferenfamilie. Met zijn dikke bast en een hoge kruin is de mammoetboom ongetwijfeld de zwaarste boom ter wereld. De Libanonceders in dit park zijn misschien n贸g indrukwekkender. Eentje heeft door toeval meerdere stammen en daarmee de dikste van heel Belgi毛.

Kasteel Sipernau

Kasteel Ommerstein

Kasteel Sipernau Ook de fusiegemeente Elen heeft een kasteel: Kasteel Sipernau. Het domein kent een lange voorgeschiedenis want het duikt al in de 8e eeuw op in geschreven bronnen. Van het kasteel zelf was er pas sprake in de late 12e eeuw. Een legende wil dat Napoleon Bonaparte hier met zijn gevolg overnachtte toen ze terugkeerden van hun noodlottige veldtocht in Rusland. Het kasteel onderging door de jaren heen talloze veranderingen. Het laatst nog in de 18e en 19e eeuw, toen het zijn huidige uiterlijk kreeg. Het is een typisch voorbeeld van Engelse neogotiek, met veel zorg voor details en decoratie. Opvallend aan dit bouwwerk zijn onder andere de gebeeldhouwde hoektorentjes, de afwerking van zowel het portaal als het houtwerk, alsook een gigantische trapzaal. Zowel de voor- als achterkant van het kasteel zijn identiek. De gebruikte bouwstijl is met name voor Limburg uniek te noemen. Die kom je hier verder nauwelijks tegen. Bovendien bleven heel wat resten van de aankleding uit de achttiende eeuw bewaard, zoals de eiken vloeren en de zichtbare moerbalken in de plafonds. Kasteel Sipernau kende tijdens zijn lange geschiedenis verschillende voorname families als bewoner. Ook vandaag wordt het kasteel nog bewoond door een kasteelheer. Sinds 2005 wordt dit kasteel met dienstgebouwen en hoeve als monument beschermd.

Daarom het Maasland 103

Natuur en recreatie De Maas is een rivier die soms beschikt over een enorme erosieve kracht. In de voorbije eeuwen jaren en lang daarvoor boetseerde de Maas het omliggende landschap. De opeenvolging van koude en warme periodes heeft zonder twijfel het stromingskarakter en het grillige verloop van deze rivier beïnvloed. De historische Grensmaas, het gedeelte waarlangs je ook Dilsen-Stokkem vindt, is daardoor een dynamische, meanderende rivier van 40 km lang met veel eilanden, zijarmen en nevengeulen. Door dat meanderen en eveneens bij overstromingen heeft deze waterloop ook vaak haar bedding verlegd. Oude Maasarmen zijn daarom onder andere terug te vinden bij Stokkem en Rotem. Het gehucht Boyen, dat vroeger in Nederlands Limburg lag, behoort door verlegging van de beddingen nu tot het Belgische Stokkem. Door het vele meanderen heeft de Maas hier veel grind afgezet. De grindkiezels zijn mooi rond door het vele rondtollen in het water van de wilde Maas. Het is daarom ook dat ze bijzonder gegeerd en geschikt zijn voor hoogwaardige betonconstructies.

leid in het Maasland, het zogenaamde Grensmaasproject. Dit project streeft ernaar overstromingen te vermijden en de natuur te herstellen. Men doet dat door verbreding en verdieping van de Maas alsook door de uiterwaarden te herstellen zodat daar het overtollige water bij overstromingen kan worden opgevangen. Deze werken worden voornamelijk gefinancierd door inkomsten uit de grindwinning. Levende Grensmaas, zoals het project aan Belgische zijde wordt genoemd, is het eerste en meest concrete toekomstproject van de grindsector. Het actuele Maaslandschap zal in de toekomst uitgebouwd worden tot een prachtig natuurpark. Negenoord Negenoord is één van de vele uiterwaarden langs de Maas. Het ligt vlakbij het Maascentrum De Wissen in Stokkem en is 140 ha groot. De naam stamt uit de tijd van het Franse bewind. In die periode stonden hier twee pachthoeven met akkers en weiden. Het grondgebied werd verkocht voor negen oortjes: Een oortje was een oude koperen munt van één vierde stuiver. Tot 2005 werd deze grindkuil voornamelijk gebruikt voor de grindexploitatie. Tegenwoordig is Negenoord een prachtig wandelgebied voor iedereen die de natuur aan de Maas bewondert. De laatste jaren heeft de gemeentelijke overheid grootscheepse werken in eigen beheer laten uitvoeren om dit prachtige stuk natuurgebied te bewaren. Er werden nieuwe wandelpaden aangelegd en de vijvers werden heraangelegd en voorzien van Maaswater. Ook werd het overwoekerende struikgewas gekapt. Natuurliefhebbers kunnen hier met een fluisterboot de rijke fauna en flora van het Maasland

Omdat het grind tegenwoordig op grote schaal uit de ondergrond wordt gewonnen, zijn er langs de Maas grote grindmeren ontstaan. Hier treft men talrijke doortrekkende watervogels aan, waaronder de grauwe gans, de blauwe reiger, de sprinkhaanzanger en de aalscholver. In die natuurgebieden vindt men eveneens planten van zuidelijke oorsprong terug, zoals zeepkruid, wilde marjolein, aardpeer en gevlekte dovenetel. De zaden van deze planten werden door de Maas aangevoerd en de vruchtbare Maasoevers deden uiteindelijk de rest. De laatste jaren is zowel Belgisch als Nederlands Limburg bezig met een gericht waterbeOude Maasarm, Lanklaar

104 Daarom het Maasland

ontdekken. Het aansluitende natuurreservaat Kerkeweerd is eveneens aan te raden. Het is 40 ha groot en eveneens een gevolg van de grindwinning in de jaren zeventig. Het Maaslandschap ten zuiden van Negenoord wordt gekenmerkt door poelen, ooibossen en grind- en zandbanken. Poolse steppepaarden en Schotse hooglandrunderen staan hier het hele jaar door te grazen en zorgen er voor dat dit aantrekkelijke wandelgebied niet dichtgroeit.

van Lanklaar en in 1990 werd het eigendom van het stadsbestuur. In de jaren die daarop volgden werden verschillende renovatiewerken uitgevoerd, onder meer aan het dak en het buitenschrijnwerk van de woning.

Oud Kanaal Lanklaar Eén van de mooiste hoekjes in Limburg is zonder twijfel het Oud Kanaal te Lanklaar. Toen men tussen 1930 en 1934 moderniseringswerken uitvoerde om grotere schepen toe te laten, werd deze bocht van de Zuid-Willemsvaart afgesneden en ontstond er een afgesloten, schilderachtige kanaalarm, het Oud Kanaal. Sindsdien gedijen fauna en flora er zeer goed. Langs de kanaalarm staan oude zomereiken en op het water drijven gele plomp, watergentiaan en waterviolier. Vogels als de boomklever, groene specht en glanskop kun je hier eveneens bewonderen. Ook twee zeldzame libellensoorten, de bruine korenbout en de smaragdlibel, laten zich hier regelmatig zien. Maar niet alleen natuurliefhebbers komen hier aan hun trekken. Ook wandelaars en fietsers passeren dit bijzonder mooie en schilderachtige plekje regelmatig om even tot rust te komen.

Aan de overkant ligt het hotel Beau Séjour, een van de oudste hotels van Limburg. Het werd in 1906 gebouwd door Herman Houben. Door een hotel voor de bourgeoisie te bouwen, hoopte hij zijn dochters te kunnen koppelen aan een rijke wederhelft. Het hotel werd een groot succes en kreeg belangrijke en rijke mensen over de vloer, waaronder zelfs koningin Elisabeth. Vandaag de dag is het Beau Séjour nog steeds een bekend begrip aan de Maaskant maar ook daarbuiten. Het hotel heeft niks van zijn belle epoquestijl verloren en het tuinterras met uitzicht op de oude kanaalbrug en het Brugwachtershuisje is een zalige plek om te vertoeven.

Het pittoreske witte brugwachtershuisje bij de vroegere draaibrug over de Zuid-Willemsvaart werd in 1841 gebouwd en geldt als beschermd monument. Het was nog tot 1934 in gebruik als woning van de brugwachter. De woning werd later gerestaureerd door de geschieden heemkundige kring

Oud kanaal bij hotel Beau Séjour

Daarom het Maasland 105

Bedrijvig Dilsen-Stokkem In het voormalige vlechtwerkstadje heeft men de oude ambachten al lang geleden verruild voor moderne bedrijvigheid en industrie. Met name het toerisme vormt een groeiende sector en we zien, dankzij de nabijheid van honderden kilometers fietsroutenetwerk, de populaire tochten per fluisterboot en de vele initiatieven vanuit Maas-centrum de Wissen, dat de sector hier een gezonde toekomst tegemoet gaat. In het huidige Dilsen-Stokkem vind je sinds de jaren zeventig ook behoorlijk wat industriĂŤle bedrijvigheid op het bedrijventerrein Lan-klaar. Dit 207 ha grote terrein kwam er als compensatie voor het verlies van de mijn-bouwactiviteiten in de nabijgelegen mijnsite van Eisden (Maasmechelen). Het werd in het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen bovendien geselecteerd als economisch knooppunt en wist daarom een aantal belangrijke bedrijven aan te trekken. Daaronder Siemens, Rofix, Bandag en Teema International. Het terrein heeft een aantal belangrijke voordelen: zo ligt het aan de N75, vanwaar je via de N78 zo op de E314 belandt. Ook ligt Lanklaar aan de Zuid-Willemsvaart en zijn er vooral met het oog op de toekomst nog genoeg mogelijkheden voor watergebonden bedrijvigheid. Ook het industrieterrein te Rotem ligt aan het kanaal. Vroeger stond hier de zinkfabriek maar die is intussen afgebroken. Inmiddels is ook de bodem gesaneerd en beschikt de gemeente hier over 110 ha bedrijventerrein. Slechts ĂŠĂŠnderde van het totale terrein werd totnogtoe ingevuld, maar met een aantal nieuwe ontwikkelingen hoopt men de aantrekkingskracht te verhogen. Daarom heeft het provinciebestuur Limburg voor dit terrein een ruimtelijk uitvoeringsplan opgesteld dat o.a. voorziet in een betere ontsluiting van het terrein en het stimuleren van kanaalgebonden activiteiten.

106 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 107

Vroeger en nu Van bij de oprichting in 1975 door Jos Vaessen tot nu heeft VASCO echt een gedaanteverwisseling ondergaan. Na het succesrijke onthaal van de designconvector werd het productgamma midden jaren ’80 uitgebreid met decoratieve radiatoren. Vandaag, meer dan een kwarteeuw later, staat VASCO voor geavanceerde techniek en een geslaagde vormgeving. Men investeert ook voortdurend in nieuwe productietechnieken en kwaliteit. Niet alleen om haar uitstekende marktpositie te behouden, maar ook om in toenemende mate te kunnen exporteren. De moderne lastechnieken, die worden toegepast door middel van laserlasrobots, zorgen voor ongelimiteerde designmogelijkheden. Hierdoor is het bedrijf continue bezig met het ontwikkelen van nieuwe producten.

108 Daarom het Maasland

Op een bedrijfsoppervlakte van 80.000 m², waarvan 50.000 m² aan fabriekshallen, vervaardigen ruim 350 medewerkers jaarlijks circa 350.000 radiatoren. De diversiteit aan radiatoren is enorm, er worden dagelijks zo’n 500 verschillende modellen gefabriceerd. Éen van de sterkste troeven is dan ook het maatwerk voor klanten. In 2008 bedroeg de jaarproductie een omzetvolume van 68 miljoen EURO. Uit deze cijfers blijkt dus dat de investeringen in mankracht en machines ook werkelijk renderen. Met haar designcollecties wil VASCO een behaaglijk gevoel in een inspirerende leefomgeving creëren waar design, interieur en architectuur in elkaar overvloeien. De radiatoren integreren zich dan ook naadloos in elk interieur en maken deel uit van de wooninrichting en haar uitstraling. Om in te spelen op de trends binnen de interieur- en sanitairwereld heeft VASCO ook stijlvolle natuur- en metaalkleuren ontwikkeld. Deze trendy kleuren brengen de radiatoren perfect in harmonie met de hedendaagse binnenhuisinrichting. De voorbije jaren is VASCO ook meer en meer een belangrijke speler geworden op het internationale designtoneel. De nieuwste collecties Bryce, Niva en Arche zijn door verschillende internationale jury’s geprezen voor hun onderscheidende design. Een tijdloze unieke vormgeving is de rode draad binnen de productontwerpen. Om hierin nog meer vrijheid te krijgen, heeft VASCO een totaal nieuw verwarmingsconcept ontwikkeld; aluminium designradiatoren. De aluminium radiatoren zijn het perfecte antwoord op het huidige ecologische bewustzijn en spelen in op de groeiende behoefte aan duurzaamheid, laag energieverbruik en comfortabele warmte voor de woning van vandaag en morgen. De kern van de innovatie van het nieuwe

verwarmingsconcept zit enerzijds in het hoogtechnologisch profiel en anderzijds in het materiaal. In het profiel - ontwikkeld in samenwerking met de universiteit van Stuttgart - zit het water dat via het grote oppervlak zorgt voor een optimale warmteafgifte. In vergelijking met de klassieke designradiator hebben de aluminiummodellen slechts 1/5de van de waterhoeveelheid nodig. Toch is de warmteafgifte tot 15% hoger. Tevens garanderen ze dubbel warmtecomfort door de combinatie van convectie- en stralingswarmte. Aluminium creëert niet alleen nieuwe designmogelijkheden, het is ook drie keer lichter dan staal. Met een gewicht tussen 15 en 35 kg kan de installateur elke aluminium designradiator dus eenvoudig zelf plaatsen. Een gepatenteerd perssysteem maakt de verbindingen 100% lekvrij. Daarbovenop geldt op alle aluminium radiatoren een garantie van 10 jaar op lak en waterdichtheid. 100% recycleerbaar is geen loos begrip. Niet alleen wordt al het afval dat ontstaat bij de productie van de radiatoren in de eigen smelterij herwerkt tot nieuwe profielen, maar na de lange levensduur kunnen de toestellen bovendien gemakkelijk gerecycleerd worden. De Limburgse industrieel Jos Vaessen, oprichter van VASCO dat deel uitmaakt van The Heating Company, heeft op 30 april 2008 The Heating Company overgenomen van de Amerikaanse multinational Masco Corporation. Sindsdien maakt The Heating Company samen met Kreon (architecturale verlichting), E-max (extrusie van aluminium profielen) en Limeparts (gevelbekleding) deel uit van Vaessen Industries, dat onlangs genomineerd werd tot onderneming van het jaar.

ken staan voor innovatieve radiatoren met een tijdloze vormgeving en superieure kwaliteit. De kwaliteitsmerken voor paneelradiatoren zijn Superia in België, Brugman in Duitsland, Frankrijk, Nederland en Thor in Denemarken. Het hoofdkantoor van The Heating Company is gevestigd in Dilsen, België. De productiebedrijven bevinden zich in Tubbergen (Nederland), Zedelgem (België), Dilsen (België) en Legnica (Polen). Naast radiatoren heeft The Heating Company ook vloerverwarming in haar assortiment. VASCO vloerverwarming, gekenmerkt door een uitstekende dienst na verkoop en 30 jaar garantie, wordt enkel in België verkocht. The Heating Company verkoopt haar producten over de hele wereld, met als grootste afzetmarkt Europa.

The Heating Company biedt een uitgebreid assortiment van bekende merken en kwalitatief hoogstaande producten aan, voor zowel de lagere als de hogere prijsklassen. Voor decoratieve radiatoren zijn Vasco en Thermic de absolute referenties in de Benelux en omringende landen. Beide mer-

Daarom het Maasland 109

Jos Vaessen

Rubriek Mijn Maasland

... is als zakenman actief in vier bedrijvengroepen, die allemaal verankerd zijn in het Limburgse. “Alles wat mijn hart maar kan verlangen, heb ik dicht om me heen verzameld. Ik hoef hier niet meer weg.” Niet alleen woont Jos Vaessen in de gemeente waar hij als jongen is opgegroeid, hij heeft er ook zijn eerste bedrijven opgericht. Deze geboren Stokkemenaar moet er niet aan denken dat hij ooit weggerukt zou worden uit zijn geboortegrond. “Ja, ik kan niet ontkennen dat er een heel sterke band is. Het buitenland zegt mij helemaal niets, ik reis ook niet graag. Als je me vraagt: zou je gelukkig kunnen worden in Frankrijk of Italië, nee, dat nooit.” Laat anderen maar hun droomhuis onder de zon bouwen, deze man heeft zijn honk al gevonden: al enkele decennia woont hij in de groene pracht van Lanklaar. In 1975 richtte de ondernemer zijn eerste bedrijf op: Vasco, producent van convectoren. Vandaag de dag is Vaessen Industries over heel Europa actief in verwarming, verlichting, aluminium en metaal met vier bedrijvengroepen: The Heating Company, Kreon, E-max en Limeparts. Op zijn 65ste heeft Jos Vaessen een even druk beroepsleven als ooit. Dat heeft in het verleden al wat gekost. De ambitieuze zakenman werd zo opgeslorpt door zijn werk dat veel dingen moesten wijken.

110 Daarom het Maasland

“Voor mijn bedrijven ben ik nochtans vaak in het buitenland. En dan erger ik me steeds weer, met name aan het bijzonder onnuttige tijdsgebruik. Ik zal maximaal vier, vijf uur werken en ben twee dagen weg. Daarom heb ik er de pest aan.”

“Vooral mijn gezin heeft dat ondervonden.” Vaessen heeft een leven achter zich waar een gemiddelde werkdag zeker veertien uur duurde. “Nu heb ik wat geminderd, naar negen of tien uur.” Ook heeft hij ervoor gekozen elke vrijdag thuis te werken, midden tussen de Lanklaarse bossen. Het is een omgeving om te benijden. “Ik ben een echte sporter en twee tot drie keer in de week ga ik in de bossen lopen. ‘s Morgens vroeg ga ik al de deur uit. Lopen betekent je uitsloven en tegelijk is het enorm ontspannend. Ik ben blij dat ik het nog kan.” Uit z’n jeugdjaren in Stokkem koestert Jos Vaessen vooral één speciale plek: de Oude Maasarm. “De gemeente en de provincie hebben veel inspanningen gedaan om er een toeristische trekpleister van te maken. Je kan er heel fijn wandelen. In mijn jeugdjaren was het er natuurlijk helemaal anders, met

Op 25-jarige leeftijd kreeg Jos Vaessen zijn eerste grote ‘break’: hij werd algemeen directeur van een fabriek binnen het Genkse bedrijvenconsortium Veldeman. “Daar heb ik pas echt ontdekt dat ik geschikt was voor het zakenleven. Nu is het bijna onvoorstelbaar, dat iemand op zo’n jonge leeftijd zoiets kon doen. Ik vind dat we vandaag veel te lang wachten om beloftevolle jonge mensen kansen te geven. In mijn bedrijven doe ik dat wel. Voor mij hoeft iemand niet eerst veertig te worden voor hij mag tonen wat hij kan.”

“Voor mij hoeft iemand niet eerst veertig te worden voor hij mag tonen wat hij kan” wild woekerende natuur die volledig z’n gang ging.” Niet alleen vanwege het aangename karakter was de Oude Maas een gebied om veel uurtjes door te brengen, de rustige omgeving bleek ideaal voor een rendez-vous. Lachend: “Als we vroeger als puber met meisjes afspraken, dan was het daar. Het was er toen nog veel romantischer dan nu.” Hoe je de echte Maaslander zou typeren, is voor Vaessen een beetje een vraagstuk. “Ach, ik heb al gehoord dat Maaslanders onbetrouwbaar zouden zijn. Natuurlijk zal ik je dat nooit bevestigen”, grijnst hij. “Ik vind wel dat de gemiddelde Maaslander nogal gezapig is, ook vriendelijk en ontvankelijk.” Maar als je een definitie probeert te maken van de typische streekbewoner, moet je rekening houden met de geschiedenis van de streek. De regio van Maaseik tot Maasmechelen kende door de steenkoolactiviteit een zeer sterke industrialisatie en ontwikkelde zich daardoor heel anders dan andere delen van land. “Wij leven al veertig, vijftig jaar met een erg multiculturele omgeving. We hebben alle mogelijke nationaliteiten. Je moet er niet aan twijfelen dat dit een belangrijk stempel heeft gezet.” Die multicultikaart heeft mede zijn visie op ondernemen bepaald. Jos Vaessen groeide op in een zeer modaal gezin, maar voelde zich al vroeg aangetrokken tot zakendoen en vreemde talen. Talen zijn nog steeds een passie, ook al moet hij die zien te verenigen met een sterke aversie voor reizen.

Daarom het Maasland 111

Intro

7 Maasmechelen

Maasmechelen vormt een cluster van acht deelgemeenten: Mechelen-aan-de-Maas, Boorsem, Uikhoven, Kotem, Vucht, Leut, Meeswijk, Eisden en Opgrimbie. In totaal zijn er zo’n 36.000 Maasmechelaars op een oppervlakte van 7.500 ha. Het mijnverleden is een belangrijk hoofdstuk in de geschiedenis van Maasmechelen. Nog steeds bepaalt dit de identiteit van de gemeente. Maasmechelen is zonder twijfel de meest multiculturele gemeente van het Maasland. Invloeden uit Italië, Griekenland of Turkije zijn dan ook nooit ver weg en verklaren de grote verscheidenheid aan restaurants en winkels met typische specialiteiten. Maar ook de inmiddels geklasseerde lifttorens en de woonwijken in typische Engelse garden city-architectuur zijn nog stille getuigen van dit verleden. Toch kiest de gemeente resoluut voor de toekomst. De gemeente profileert zich toeristisch en economisch als Maasmechelen Leisure Valley; een totaalpakket aan vrijetijdsbesteding waarbij winkelen, cultuur, natuur en ontspanning centraal staan. Uitvalsbasis vormen de voormalige mijnterreinen van deelgemeente Eisden, eveneens één van de toegangspoorten tot het Nationaal Park Hoge Kempen. Bijzondere aandacht verdient de Mechelse heide. Dit natuurreservaat biedt één van de meest adembenemende vergezichten over de Maasvallei.

112 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 113

Authentiek en pittoresk Verscholen tussen weidse velden langs ongerepte Maasoevers vind je nog die typische Maasdorpen met schilderachtige dorpskernen rond een historisch kasteeldomein. Dorpen als Leut en Meeswijk ademen nog het echte land van de Maas. Het zijn stille getuigen van een rijk en vaak turbulent verleden.

naar haar laatste heer Vilain XIIII. Vanaf de middeleeuwen werd dat kasteel bewoond door de Heren van Leut, die tot 1822 als absolute vorsten regeerden over de Rijksheerlijkheid Leut waartoe ook Meeswijk en Eisden behoorden. Eeuwenlang hebben de adellijke bewoners van het kasteel het dagelijkse leven in de dorpen beheerst. De majestueuze dreven van kastanjebomen en eiken die vertrekken aan de kasteelpoort leiden naar pittoreske dorpskernen aan weerszijden van het kasteeldomein. Hier proef je nog de tijd van weleer, van een leven in de schaduw van het kasteel.

Zo zou Meeswijk - toen Masvic (Mosa-vicus) genoemd ofwel wijk aan de Maas - al in 946 het voorwerp zijn geweest van een schenking aan de abdij van Gemblours door de onbekende Guibertus en zijn grootmoeder Gisela. Het verhaal van de maasdorpen is verweven met de geschiedenis van het kasteel van Leut, genoemd

Stille getuigen De oude pomp omringd door drie lindebomen die op het dorpsplein van Leut - ondertussen erkend historisch erfgoed - vertelt zo een kleine geschiedenis van de dorpsbewoners. In de tijd van de kasteelheren kwam men hier niet alleen naartoe voor kostbaar vers water. Het was tevens het decor voor volksvergaderingen en bijeenkomsten om kleine geschillen op te lossen. Die belangrijke sociale functie wordt vandaag nog altijd gevierd met tal van levendige ontmoetingsdagen in de zomer. Ook het kerkhof van Leut, dat nu volledig verfraaid is en als monument beschermd wordt, draagt de sporen van meer dan vier eeuwen geschiedenis. Tegenover de kerk staat het Paenhuis, een voormalige brouwerij uit de 18e eeuw in late Maasstijl. Het brouwershuis was eigendom van de kasteelheer die het verpachtte aan een biermeester. Tijdens het ancien rĂŠgime deed het gebouw ook dienst als raadhuis en schoutswoning waar vonnissen werden uitgesproken. Een schout was in die tijd een openbare

KasteelruĂŻne Vilain XIIII

Huis te Leut

114 Daarom het Maasland

aanklager, hij stond aan het hoofd van de schepenbank die de Heerlijkheid in naam van de heer bestuurde. In de kelder is nog een restant van een toenmalige gevangeniscel te vinden. Tegenwoordig huist er een charmehotel. In de tijd van de kasteelheren speelde de molen in Meeswijk een onmisbare rol bij het aanmaken van voedsel. Een molenaar genoot dan ook veel respect in het dorp hoewel zijn molen wel het bezit was van de kasteelheer. De oorspronkelijke molen dateert van voor 1600 maar werd in 1801 herbouwd na verwoesting door een orkaan. In 1920 werd het kasteeldomein en bijhorende molen verkocht aan de toenmalige Mijnmaatschappij Limburg-Maas. De molen werd in pacht gegeven aan Hubert Van Bussel, afkomstig uit een Nederlands molenaarsgeslacht, die de oude molen grondig renoveerde. Van toen af kreeg de molen, die oorspronkelijk ‘de Wachter’ heette, ook de toepasselijke nieuwe naam ‘Nieuw Leven’. Sinds 1945 is de molen een beschermd monument en nog later ook eigendom van de gemeente Maasmechelen. Zoals de windmolen behoorde ook de kasteelhoeve tot het patrimonium van de kasteelheer. De eerste vestiging van deze oude vierkantshoeve in typische Maasstijl gaat waarschijnlijk terug tot de 15e eeuw. Kort daarvoor stroomde de Maas nog op deze plaats en de oude rivierbeddingwaren zijn nog altijd herkenbaar in het terrein. Toen de mijnmaatschappij in 1920 eigenaar werd van het kasteel en het omliggende patrimonium, werd het kasteel ingericht als ziekenhuis. Mijnwerkers die uit het

Houten windmolen ‘Nieuw Leven’, Meeswijk - Leut

ziekenhuis werden ontslagen, kwamen op de boerderij revalideren als boerenknecht. Om die reden stonden de boerin en haar personeel als ‘bovengronders’ ingeschreven bij de koolmijn. In Meeswijk staat ook nog een historische smidse uit de vroege 19e eeuw. De eerste hoefstal dateert van 1810 terwijl de smidse zelf in 1819 gebouwd werd. Vier generaties hebben zich hier dag in dag uit, zomer en winter, in het zweet gewerkt aan gereedschap, landbouwwerktuigen en vooral hoefijzers en het beslaan van paarden. In de jaren negentig doofde Sjang Gijsen, de laatste smid in een lange rij, definitief het vuur. Inmiddels is ook de smidse een beschermd monument.

Historische plattegrond Vilain, Leut

Daarom het Maasland 115

Maasmechelen

Eisden dorp

Kolensporen Minder opvallend dan de grenspalen langs de Maas maar even sterk verweven met de regio nale geschiedenis zijn de boorstenen, restanten van de zoektocht naar steenkool die rond 1900 begon. Op 2 augustus 1901 werden in het nabijgelegen As door André Dumont commercieel interessante steenkolenlagen ontdekt. Ook in Leut werden op twee plaatsen boortorens gebouwd die in opdracht van verschillende concessiehouders boringen uitvoerden.

in 1906 toegekend en was 2.170 ha groot. In 1919 werd de oorspronkelijke concessie uitgebreid met deze van Guillaume Lambert. De uiteindelijke omvang van het Eisdense concessie besloeg 5.408 ha. De Grote Oorlog maakte de exploitatie van de mijn haast onmogelijk. Het zou tot 1921 duren voordat de eerste schacht voltooid was. Pas op 7 september 1922 werd het eerste wagentje met kolen opgehaald. In de mijn werden drie steenkoollagen ontgonnen. Van 1923 tot 1950 won men steenkool op een diepte tussen de 500 en 600 m, van 1950 tot 1965 tussen de 600 en 700 m. 1957 was het topjaar van de mijn met een steenkoolproductie van bijna 2 miljoen ton. De diepst gelegen lagen op 780 m diepte werden vanaf de jaren zeventig aangesproken. Om de dieper gelegen lagen te kunnen ontginnen werden er “afgaande steengangen” gegraven. Tot aan de sluiting van de mijn op 18 december 1987 is er in totaal meer dan 73 miljoen ton steenkool naar boven gehaald.

Vlak voor de Eerste Wereldoorlog verscheen er ver buiten het dorp Eisden een steenkoolmijn in het heide- en bosgebied aan de overkant van het kanaal. De eerste steenkolen in de Charbonnage Limbourg-Meuse komen naar boven in 1923. De mijn werd in 1987 gesloten. De Eisdense mijn was een van de zeven mijnen in het Kempense steenkoolbekken. De concessie voor de afgraving, onder de naam Sainte-Barbe, werd reeds

116 Daarom het Maasland

Werken “in de put” was gevaarlijk en ongezond, het leven van de kompels hard. Bovendien was de Franstalige directie van de mijnmaatschappij niet erg uitnodigend voor de lokale bevolking. Omdat er niet genoeg Vlaamse arbeiders voor de mijnen werden gevonden, werden immigranten aangetrokken. In 1955 werd een maximale tewerkstelling bereikt van 7.340 mijnwerkers. De eerste mijnwerkers kwamen uit Zuid- en Oost-Europa, veelal Italianen en Polen. Maar na de mijnramp van Marcinelle in 1956 wilden zij niet meer te werken in de gevaarlijke Belgische mijnen. Vanaf dat moment ging de mijndirectie actief op zoek naar arbeidskrachten buiten Europa. Vooral Marokkanen en Turken immigreerden toen naar Limburg. In de 64 exploitatiejaren vonden 282 mijnwerkers ondergronds de dood. Om de buitenlandse arbeiders en hun families te kunnen huisvesten bouwde de mijnmaatschappij Limburg-Maas verschillende woonwijken op het grondgebied van het huidige Maasmeche-

Mechelse heide

Oud mijnspoor, Maasmechelen

len. Op de heidevlakte verrezen tussen 1910 en 1940 bijna duizend woningen, een kerk en scholen. In 1920 kocht de mijnmaatschappij alle eigendommen van de familie Vilain XIIII. Op het kasteel, dat sinds 1892 niet meer bewoond was, werd een ziekenhuis ingericht voor de gewonde mijnwerkers. In de jaren vijftig werd er een nieuwe vleugel aan het kasteel gebouwd met een kraaminrichting. Vanaf dan werd het ziekenhuis ook belangrijk voor de streek. Door de ontwikkeling van nieuwe energiebronnen in de jaren vijftig verloor steenkool aan economisch belang. Bovendien waren buitenlandse steenkolen goedkoper temeer doordat de ontginning van de Limburgse steenkoollagen via diepe schachten bijzonder duur was en uiteindelijk zelfs niet meer rendabel. De meeste mijnen in het Limburgs steenkoolbekken begonnen verlies te maken en konden nauwelijks nog overleven.

en huisvesten nu de kunstacademie van Maasmechelen. De mijnsite van Eisden kreeg een herbestemming als Maasmechelen Leisure Valley om de economie nieuwe impulsen te geven. Op de oostgrens, waar ooit de sociale burelen en de elektriciteitscentrale stonden, verrees het shopping center ‘Maasmechelen Village’ in een decor van begroeide mijnterrils.

In de jaren tachtig volgden dan de mijnsluitingen. In 1987 was ook Eisden aan de beurt ondanks de massale protestacties van de mijnwerkers. Na de sluiting werden de mijnschachten gedempt, het ondergrondse stelsel zakte in en de gangen liepen vol met grondwater. Even dreigde ook de totale sloop van het mijnpatrimonium, maar mede onder impuls van de mijnwerkers werden enkele gebouwen beschermd. De mijnsite was ooit een enorm industrieel complex met imposante gebouwen waarvan de machinezaal de belangrijkste was. Hier bevonden zich de machines die de liften bedienden en de compressoren die voor een continue aanvoer van verse lucht in de mijn moesten zorgen. Van de schachtbokken waarlang de mijnwerkers in liftkooien aan zware ophaalkabels moesten afdalen in de mijn is enkel schacht I bewaard gebleven. De Koninginneschacht, waarlangs de toenmalige Koningin Elisabeth afdaalde tijdens een bezoek aan de mijn in 1922 werd gerestaureerd. Van schacht II werd een replica gebouwd. Ook de voormalige opslagplaatsen uit 1911 kregen een opknapbeurt

Achter de beschermde gevel van de waszaal uit 1923, waar ooit duizenden onder- en bovengronders door een grote toegangspoort naar hun dag- of nachttaken stapten, werd een bioscoopcomplex gebouwd. Enkel het directiegebouw uit 1932, ook het kolenkasteel genoemd en waar een werknemer alleen binnenging wanneer hij er ontboden werd - wacht nog op een herbestemming als hotel- en horecacentrum. Eisden Cité Met de komst van de duizenden, veelal buiten-

Daarom het Maasland 117

landse, arbeiders naar de steenkoolmijn van Eisden moest er voor onderdak worden gezorgd voor hun gezinnen. Vanuit die noodzaak werden er op initiatief van de mijnmaatschappij Limburg-Maas nieuwe mijnwerkersdorpen gebouwd in de nabijheid van de steenkoolmijn. De locatie was snel gevonden. Op een onbewoonde heidevlakte verrezen er tussen 1910 en 1940 ongeveer duizend woningen, een kerk en scholen. Iedere mijnwerker kon over een huis op een perceel tussen 9 en 12 are beschikken. De mijndirectie was er op gebrand om Waalse toestanden met strijdvaardige kompels in sombere arbeiderswijken te vermijden.

Eisden tuindorp

118 Daarom het Maasland

Daarom lieten ze zich bij de creatie van de wijk inspireren door de Britse tuinarchitectuur, een manier van landschapsinrichting die in de 19e eeuw erg in trek was. De landelijke sfeer zou de arbeiders niet in de verleiding van het syndicalisme laten komen. Heel het patrimonium straalde rust en kalmte uit. Huizen in cottagestijl omgeven door plantsoenen, moestuinen en bomen langs een bochtig stratenpatroon. Nergens in Limburg kreeg de Britse tuinwijkgedachte een beter voor足beeld. De woningen, veelal tweewoonsten maar ook drie足woonsten op sommige straathoeken, laten weinig hi谷rar足chie aflezen aan de gevels. Aan de buitenkant valt niet te zien wie de woning heeft bewoond: eenvoudige arbeidersgezinnen of ingenieursfamilies. Tussen 1923 en 1936 werden jongens- en meisjesscholen gebouwd, de casinofeestzaal, een huishoudschool en een klooster. In 1934 werd er gestart met de bouw van de imposante Sint-Barbarakerk, de mijnkathedraal gewijd aan de patroonheilige van de mijnwerkers, die twee jaar later plechtig in gebruik werd genomen. Later volgden een moskee, een Grieks kerkje, een Italiaanse barak en een Poolse en Sloveense zaal. Tussen 1946 en 1949 kwam er nog een tuinwijk in Vucht en nog een paar jaar later een in Mechelenaan-de-Maas.

Tuinwijk

Museum van de Mijnwerkerswoning Het Museum van de Mijnwerkerswoning ligt in het hart van de oude Cité. De tweewoonst - gebouwd in 1925 met echte Maaslandse baksteen gebakken in de steenbakkerijen bij het Greven - is een sprekend voorbeeld van de typische tuinwijkarchitectuur. Vanaf 1926 werd het huis bewoond door 2 Sloveense mijnwerkersgezinnen. Pas later kreeg de woning een bijzondere betekenis in de geschiedenis van de Cité toen kapelaan Maurice Vanschoenbeek er zijn intrek deed. Als stichter van het jongenspatronaat en Patro Eisden werd hij een legende. In 1985 kocht de gemeente Maasmechelen het volledige pand aan. In samenwerking met de Koning Boudewijnstichting, de Geschied- en Heem-

kundige Kring Eisden en oud-bewoners werd de woning en omliggende tuin volledig gerestaureerd. Het Museum van de Mijnwerkerswoning werd officieel geopend op 8 september 1995 en illustreert hoe arbeiders in de jaren dertig woonden. De typische meubels, het originele woonreglement, het behang, een krakende radio, het lijkt wel of de kompel en z’n vrouw elk moment binnenkomen. In de rechterhelft van de woning bevindt zich het Eisdense archief- en documentatiecentrum over het leven in en rond de steenkoolmijn. Voor wie op zoek gaat naar wat er zich in deze woongemeenschappen afspeelde, vertelt het museum een belangrijk sociaalhisto rische verhaal.

Museum van de Mijnwerkerswoning

Na de sluiting van de steenkoolmijnen werden de woningen en gebouwen verkocht of afgestaan. Nieuwe architectuurstijlen deden hun intrede en zo ontstond een architectuurbreuk die ook vandaag nog steeds duidelijk zichtbaar is. Toch zijn de tuinwijken het meest markante sporen van een recent industrieel verleden. Het is de bakermat geworden van een multiculturele samenleving. Niet te verwonderen dat Maasmechelen bekend staat om zijn Griekse, Italiaanse en Turkse gelegenheden. Een bezoek aan de Cité is een boeiende tocht doorheen een rijk sociaalhistorisch verleden.

Daarom het Maasland 119

Bedrijvig Maasmechelen Maasmechelen telt ongeveer vijftienhonderd zelfstandige ondernemers. Dat is zo’n 17% van de totale Maasmechelse beroepsbevolking, een bovengemiddeld groot aantal. Dat zegt wel iets over de mentaliteit die hier sinds de sluiting van de mijnen is komen bovendrijven: aanpakken en doorgaan is de instelling waarmee je verder komt en kansen liggen er voor het oprapen! Met name de toeristische ontwikkeling van deze gemeente zit op een goed spoor en begint zijn vruchten af te werpen. De gemeente zorgt ervoor dat de betrokkenen elkaar niet teveel voor de voeten lopen zodat er minder kans is dat ze elkaar kapot concurreren, iets waar uiteindelijk iedereen beter van wordt. Maar Maasmechelen heeft nóg een belangrijke troef: vlakbij de E314, de N78 en de Zuid-Willemsvaart, ligt het bedrijventerrein Oude Bunders dat door zijn positie binnen het stedelijk netwerk Zuidelijk Maasland een belangrijke industriële rol vervult als economisch knooppunt. Profiterend van de nabijheid van de E314, waardoor zowel Brussel als Keulen op minder dan een uur bereikbaar zijn, vind je er met name middelgrote bedrijven uit de sectoren voeding, metaalverwerking, bouwmaterialen en transport. Het terrein is 167 ha groot en heeft ter hoogte van het kanaal een zone voorzien van oeverinfrastructuur, speciaal voor watergebonden bedrijvigheid. De hoge bezettingsgraad (bijna 100%) van het terrein verraadt de populariteit ervan bij zowel locale als internationale (vooral Nederlandse) ondernemers. Om bereikbaarheid en verkeersveiligheid van het bedrijventerrein te verbeteren, zal aanvang 2010 worden begonnen met een grondige facelift waardoor er nog maar één grote toegang vanaf de N78 zal overblijven. Voor het project, waarin onder andere ook een fietstunnel voorzien is, is ruim 7 miljoen euro gemoeid.

120 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 121

Luxueus en dynamisch De Maaslandse kapperswereld wordt nadrukkelijk overheerst door Modus, die zijn deuren zo’n dertig jaar geleden voor het eerst opende in Maasmechelen. Later kwamen er de vestigingen in Maaseik en Lanaken bij. De salons kregen recent een uitgebreide opfrissingsbeurt, waardoor ze nog sfeervoller en luxueuzer zijn geworden. In 2007 kwam er een vierde filiaal bij te Opgrimbie. In elk van de vier kapsalons gonst het van bedrijvigheid. Kappers, gehuld in elegante brasserieschorten, zwieren gezwind met hun föhn. Er wordt geknipt, gekleurd, verteld, gelachen… Modeboeken gaan van hand tot hand. Kortom, het bruist er van energie.

122 Daarom het Maasland

Door de jaren heeft Modus een trouw cliënteel opgebouwd. Heel wat klanten wonen in het Maasland en vinden het aangenaam om in hun eigen buurt naar een topzaak te gaan. De centrale ligging in de Euregio zorgt ook voor een fenomenale internationale zuigkracht. Nederlanders, Duitsers en Italianen vinden vlotjes hun weg naar Modus. Net als in het hele Maasland is het er een smeltkroes van culturen en gewoonten. Mensen komen er om te zien en gezien te worden. Het Modusteam bestaat uit een hechte groep van supergemotiveerde topkappers en visagisten. Stuk voor stuk streven ze naar een perfecte snit en een geraffineerde finishing voor elke klant. Met plezier geven ze vrijblijvend professioneel advies. Jaarlijks schuimen ze de hipste modesteden af, op zoek naar de allernieuwste trends en nog betere producten. In elk filiaal kunnen klanten terecht voor haarextensions en haaropvullingen. In Lanaken en Opgrimbie kan men tevens kiezen voor specifieke lichaams- of gelaatsverzorgingen. Permanente make-up, rimpelcorrectie, ontharingen, pedicures, aangepaste make-up na een nieuw kapsel of een snelle manicure tijdens de brushing: het kan allemaal. De kappers en visagisten zijn zodanig op elkaar ingespeeld dat ze de klant in een mum van tijd de service geven die hij verwacht. Met een glimlach proberen ze hun klanten te overtuigen. En daar lukken ze aardig in, want het is er lekker druk en er heerst een fantastische sfeer.

Gedrevenheid troef In 1976 richtte Paul Engelen een advocatenkantoor op in Maasmechelen. Sinds 2002 is collegaadvocaat Kris Bosmans zijn vennoot. Samen hebben ze de leiding over een team van jonge, dynamische advocaten en administratieve medewerkers. Oprichter Paul Engelen is een vaste waarde in het Limburgse balielandschap. Hij pleitte al in vele geruchtmakende rechtszaken. Zijn voorkeursmateries zijn personen- en familierecht, strafrecht, erfrecht, verkeersrecht en onderwijsrecht. Van 2006 tot 2008 was hij stafhouder van de balie van Tongeren. Medekantoorhouder Kris Bosmans is advocaat sinds 1995. In 2001 behaalde hij een graduaat in de fiscale wetenschappen. Hij is een erkend schuldbemiddelaar en in die hoedanigheid is hij opgenomen op de lijst van de Arbeidsrechtbank te Tongeren. Zijn specialisaties zijn fiscaal recht, invorderingen/incasso en handelsrecht, contractenrecht, schadekwesties, beslagrecht en collectieve schuldenregelingen. De ligging in het Maasland heeft ertoe geleid dat EB Advocaten sterk internationaal georiënteerd zijn. Naast Belgische doen ook Nederlandse, Duitse en Franse cliënten een beroep op de diensten van het kantoor. Omdat de basis van de relatie tussen advocaat en cliënt op vertrouwen berust, zal de advocaat die het dossier behandelt dit zelf op de rechtbank bepleiten. Er wordt bovendien steeds tijd gemaakt voor persoonlijk overleg.

Alle advocaten bij het kantoor hebben één ding gemeen: hun gedrevenheid. Ze zijn oud genoeg om elk probleem met de nodige ervaring en maturiteit te benaderen en jong genoeg om voldoende lef en vitaliteit aan de dag te leggen. Het kantoor biedt permanente scholing en training voor alle medewerkers. Op die manier blijven bekwaamheid en vakmanschap gegarandeerd. De advocaten geven zoveel mogelijk de voorkeur aan onderhandeling met de tegenpartij. Als het niet anders kan, deinst men er echter niet voor terug om hard te procederen. In die gevallen doen de advocaten er alles aan om de proceskosten zoveel mogelijk te beperken. EB Advocaten beloven niet ieder proces te winnen, maar garanderen wel dat ze het maximum uit elke zaak halen.

Daarom het Maasland 123

Van, voor en door ondernemers Ondernemen is een vak apart. Veel ondernemers hebben dan ook nood aan een klankbord. Zij hebben de behoefte om ervaringen en kennis uit te wisselen en andere ondernemers te ontmoeten. In dat verband werd in 1991 de ondernemersclub van Maasmechelen opgericht. Het was daarmee een van de eerste onafhankelijke lokale ondernemersverenigingen in de regio. Het initiatief werd destijds gedragen door 5 lokale ondernemers maar het ledenaantal groeide snel. Vandaag telt de club zo’n 80 leden, allemaal industriëlen en ondernemers uit de zakelijke markt. Onder invloed van een dynamisch bestuur en een flamboyante voorzitter, Jackie Jackmaert, is de ondernemersclub van Maasmechelen uitgegroeid tot een actieve, sociale, nuttige, gezellige en ondernemende club met

124 Daarom het Maasland

interessante bijeenkomsten. De vereniging organiseert verschillende activiteiten; van thematische bijeenkomsten en lezingen, bedrijfsbezoeken onder de leden tot informatievergaderingen en cursusavonden. Voor de ondernemersclub van Maasmechelen is kennisdeling essentieel voor de ontwikkeling van het regionale bedrijfsleven. Niet alle bijeenkomsten hebben een zakelijk karakter, ook mogelijkheden tot netwerken op gezellige, informele bijeenkomsten zijn er te vinden. Zo organiseert de ondernemersclub van Maasmechelen jaarlijks een jeeptocht waar niet alleen de eigen leden met partner van harte welkom zijn maar ook de leden van de ondernemersclub van Dilsen-Stokkem. Een uniek avontuur voor 4x4-rijders, die op een afgesloten terrein hun stuurmanskunst kunnen etaleren voor de massaal aanwezige toeschouwers. Het festijn, dat steeds afgesloten wordt met een gezellige en royale barbecue, is ondertussen uitgegroeid tot een heuse traditie in het Maasland. De ondernemersclub van Maasmechelen is meer dan enkel een ontmoetingsplaats van en voor de lokale ondernemers. Een goede verstandhouding met de plaatselijke overheden is even belangrijk voor de ondernemersclub van Maasmechelen. In een maatschappij waar het steeds moeilijker wordt om te ondernemen, is het essentieel dat op gemeentelijk niveau een goed gestructureerde ondernemersclub een degelijk en efficiënt overleg mogelijk maakt. Dat werkt voor beiden versterkend. Een ondernemersclub als in Maasmechelen is een meerwaarde voor elke gemeente.

Ambitieus precisiewerk In een tijdperk waarin bedenkers van nieuwe technologieën nog geen prijzen konden winnen in populaire tv-shows, vond Emmanuël Spronck een apparaat uit om zware voorwerpen schijnbaar gewichtloos te maken. Een vriend van hem had een bedrijf in transport van bouwmaterialen en klaagde over de zwaarte van de laadkleppen van de vrachtwagens Dankzij zijn technische en wiskundige achtergrond slaagde Emmanuël Spronck erin mechanisch systeem te ontwerpen, een zogenaamde balancering, dat het probleem van zijn vriend oploste. Het duurde even vooraleer hij het patent op dit nieuwe product aan de man kon brengen, maar uiteindelijk richtte hij het bedrijf Esma op. Terwijl vader Spronck zijn bedrijf leidde vanuit een garage in Margraten, een dorpje in Nederlands Limburg, stapte in 1989 zijn zoon John – de huidige directeur – mee in de onderneming. Hij was verantwoordelijk voor de echte professionalisering van Esma. Het bedrijf verhuisde in 1993 naar Maasmechelen en de activiteiten werden uitgebreid met draai- en freeswerk. Ondertussen heeft Esma zich ontwikkeld tot een flexibel bedrijf in metaalbewerking met een modern machinepark dat in korte tijd precisieproducten levert op maat van hun wereldwijde klanten. Net zoals de allereerste uitvinding van vader Spronck ontstaan ook alle recentere producten van Esma vanuit praktische problemen die hun klanten ondervinden. Een mooi voorbeeld hiervan is de mosselkuismachine, een volautomatisch apparaat dat in een half uurtje dertig kilo mosselen perfect pro-

per maakt. De balanceringen van vader Spronck zijn nog steeds de belangrijkste producten van Esma. Tegenwoordig worden de balanceringen voornamelijk gebruikt in de carrosseriebouw voor het gewichtloos bedienen van laadkleppen, tussenwanden en containerdeksels. Voor de voedingsindustrie en chemische nijverheid fabriceert Esma RVS-scharnieren die zware deksels of mangaten vederlicht maken. Ze helpen rugproblemen te voorkomen en dragen dus rechtstreeks bij tot de gezondheid van arbeiders. Ondanks de sterke groei en de expansieplannen naar Noord-Amerika blijft Esma een echt familiebedrijf. Vader Spronck en echtgenote Margriet dragen nog steeds hun steentje bij, weliswaar eerder als hobby, en John’s echtgenote Sonja neemt de personeels- en kwaliteitsadministratie voor haar rekening. Samen met een tiental werknemers streven ze naar permanente productontwikkeling en continue innovatie.

Daarom het Maasland 125

De kracht van familie Een van de eerste bedrijven op het industrieterrein ‘Oude Bunders’ in Maasmechelen was eind jaren ‘80 een klein maar succesvol bedrijf uit Roermond dat ijskoekjes produceerde. World Cones werd in 1987 opgericht door Jos Rooswinkel, die in die tijd ijspoeder verkocht in de regio Limburg. Toen hij hoorde dat zijn leverancier zou stoppen met de productie van ijsbiscuit, aarzelde hij niet en bood hij aan om de koekjes zelf te fabriceren. Een meesterlijke zet want amper een jaar later was de fabriek in Nederlands Limburg te klein. In 1988 verhuisde de vestiging naar het Maasland. Ondernemen zat Jos Rooswinkel in het bloed. Dankzij het succes van World Cones wist hij de afgelopen decennia tal van andere activiteiten op te zetten

126 Daarom het Maasland

in de productie van voedingswaren en de horecadistributie. Succes dat hij heeft gedeeld met zes kinderen. Zoon Edwin stapte al vroeg mee in het bedrijf en leidt vandaag het onderdeel Roofoods International waartoe ook World Cones behoort. In Maasmechelen worden ijsbiscuits in alle maten en vormen gebakken die ons laten genieten van een ijsje. Van standaard hoorntje tot trendy wafeltje; permanente innovatie in de productiecapaciteit maken het bedrijf bijzonder flexibel. Klanttevredenheid staat daarbij centraal. Het bedrijf onderwerpt zich dan ook aan de strengste veiligheidsnormen. Dankzij dit permanent streven naar kwaliteitsverbetering en de inzet van gemotiveerd personeel is World Cones uitgegroeid tot een toonaangevende speler in Europa. De afgelopen jaren deed het bedrijf enkele slimme overnames in binnen- en buitenland om haar assortiment uit breiden en zo haar concurrentiekracht te consolideren. Die activiteiten werden afgelopen jaar ondergebracht in Roofoods International, een cluster van zes bedrijven, dat diverse bakkerijproducten, als wafels en ijskoekjes, produceert. In totaal stelt de groep zo’n 300 mensen te werk. Elk uur worden er meer dan 500.000 wafels geproduceerd. De overnames en de oprichting van Roofoods International waren mede mogelijk dankzij de slagkracht van het familiebedrijf van vader Rooswinkel. De hechte band is de sleutel tot het succes van de ondernemersfamilie.

Samen groot geworden... Het verhaal van Garage Dexters begint zo’n vijftig jaar geleden met tweewielers. Vader Pierre verkocht als zelfstandige namelijk fietsen en bromfietsen in 1959. Hij stapte over naar Honda motoren en dat was een juiste keuze. De betere dealers werden uitgenodigd voor een bezoek aan Japan en zo’n verre reis was anno 1964 heel bijzonder! In Japan maakte Pierre kennis met een nieuw automerk. Hij was op slag gewonnen en ging terug naar België met een briljant plan. Vanaf 1966 richtte hij zich voortaan op de verkoop van Toyota en hij groeide al snel uit tot een bekende dealer in België. Zijn vier kinderen (drie zonen en een dochter) leerde hij de kneepjes van het vak, met als gevolg dat ze hem allevier in het familiebedrijf opvolgden. Etienne doet de verkoop en administratie, Noël zwaait de scepter over de werkplaats en Michel heeft de leiding over de carosserie. Dochter Heidi regelt de receptie. Met twintig medewerkers voorziet het bedrijf in alle werkzaamheden die je van een garage en autodealer mag verwachten. Bij Dexters krijgen mensen echter net een beetje ‘meer’. Tijdens de jaarlijks terugkerende Nieuwjaarsreceptie mag de familie dan ook altijd zo’n vierhonderd gasten ontvangen die er met een hapje, een drankje en muziek het nieuwe jaar inluiden. Vader Pierre is nog geregeld op het terrein te vinden, het zij voor een babbeltje met klanten of voor een lift naar huis als hun auto in de werkplaats blijft.

Wat bescheiden begon in een kleine garage te Opgrimbie, groeide uit tot een mooie onderneming in Maasmechelen die in 2010 voor de tweede keer verbouwd zal worden. Er komt een betere aansluiting vanaf de rotonde en een nog modernere aankleding van showroom en werkplaats. Precies zoals past bij een bedrijf dat gelijk het automerk door de jaren heen gegroeid is. Verkochten ze in het begin namelijk zo’n vijfentwintig auto’s per jaar, nu zijn het vijfentwintig auto’s per maand...

Daarom het Maasland 127

Kort op de tand Je gebit is een kostbaar bezit. Wie ooit problemen heeft gehad met zijn tanden kan daar absoluut van meespreken. En waar de klassieke tandheelkunde geen oplossing meer biedt, begint vaak het werk van de dentaaltechnicus; een beroep dat razendsnel evolueert. Nieuwe ontwikkelingen en verregaande digitalisering hebben de laatste jaren gezorgd voor een grote diversiteit in oplossingen en technieken. Het is een veelzijdig en creatief beroep waar constante innovatie een wereld van verschil betekent voor de patiënt. En dat is precies wat MDL-Euregio typeert. Want ondanks de toenemende concurrentie uit het buitenland en de industrie slaagt dit dentaaltechnisch familiebedrijf uit Maasmechelen er al jaren in om gelijke tred te houden met de top van de sector. Tot grote tevredenheid van hun klanten. Het verhaal van MDL-Euregio start in 1976. Op dat moment waagde Maurits Roumans de stap naar het ondernemerschap na een korte maar krachtige loopbaan in het buitenland. De opgedane kennis en vooral zijn toewijding en gezonde ambitie leidden al snel tot succes. Gaandeweg werden de eigen technieken verder verfijnd en het productengamma uitgebreid, onder meer door het aankopen van binnen- en buitenlandse licenties van kennis en materialen. Het eenmansbedrijf weet zo in korte tijd uit te groeien tot een internationaal gerespecteerde KMO. Vandaag staat hij nog steeds aan het hoofd van MDL-Euregio NV, een toonaangevend dentaaltechnisch bedrijf dat haar klanten de architectuur biedt voor een blijvend zakelijk succes. Vanaf 2006 bekleedt Maurits een bestuursmandaat binnen de UDB (Unie van Dentaaltechnische bedrijven van België). Een vaste rubriek in diverse tandheelkundige en tandtechnische tijdschriften wordt erg op prijs gesteld in binnen- zowel als buitenland. Verschillende systemen en producten vinden hun oorsprong bij Maurits, het huidige scannen en frezen van steggen, kronen en bruggen, het plaatsen van meerdere verankeringssystemen via CAD- CAM, en het Affix-systeem enz. Verbeteringen van zijn hand zorgen voor optimalisatie in diverse industriële technologiëen. Vandaag telt MDL-Euregio een veertigtal werknemers, inclusief eigen koerierdienst en een filiaal in het Nederlandse Kerkrade. De leiding is in handen van Maurits en zijn vrouw, Hilde Wahlen. Met succes, want Hilde was in 2007 genomineerd voor de LIVIA-award, een gerespecteerde onderscheiding voor vrouwelijke ondernemers in Limburg. De kracht van het bedrijf schuilt in hun multidisciplinaire aanpak. Via zogenaamde mondzorgteams worden patiëntendossiers individueel behandeld in

128 Daarom het Maasland

nauw overleg met de tandarts en/of de kaakchirurg. MDL-Euregio biedt dé gepaste oplossing voor specifieke problemen van de individuele patiënt. Het tandtechnisch bedrijf legt zo een link tussen tandarts, patiënt en chirurgie. Openheid staat centraal in de visie van MDL-Euregio. Al jaren ijvert het bedrijf via verschillende nationale en internationale comités voor meer transparantie in de sector. Want op dat vlak is er nog veel werk aan de winkel, te beginnen met een duidelijke afbakening van het statuut. Zo is Maurits een drijvende kracht binnen de Belgische Unie van Dentaaltechnische Bedrijven, terwijl Hilde actief is als beheerraadslid van de Europese beroepsfederatie FEPPD. Samen spannen ze zich al jaren in voor meer samenwerking in de sector. De dynamiek van het duo werkt aanstekelijk en dat voel je ook in het bedrijf. MDL-Euregio drijft op innovatie, service en klantgerichtheid. Alles staat ten dienste van de patiënt. MDL-Euregio is één van weinige dentaaltechnische bedrijven die nog volledig in eigen handen is. Dat weerspiegelt zich intern in een vlakke bedrijfsstructuur met een hart voor elke medewerker. MDLEuregio investeert fors in de opleiding van hun mensen. Want dentaaltechnicus word je overigens niet van de ene dag op de andere. Het duurt ettelijke jaren vooraleer iemand voldoende basiskennis heeft verworven en de technieken meester is. De dentaaltechnici zijn dan ook het grootste kapitaal van het bedrijf. Dankzij hun knowhow, vaardigheden en persoonlijke inzet is MDL-Euregio in staat hoogwaardige producten te blijven ontwikkelen. Samen streven ze dezelfde ambitie na: dat is mensen een optimaal functionerend gebit én een mooie glimlach bezorgen.

Daarom het Maasland 129

Groot Maasmechelen Maasmechelen telt maar liefst negen woonkernen, te weten: Mechelen-aan-de-Maas, Vucht, Leut, Meeswijk, Uikhoven, Eisden, Opgrimbie, Boorsem en Kotem. We zouden de inwoners van deze uitgestrekte gemeente onrecht aandoen als we aan enkele karakteristieken van elk van die kernen voorbij zouden gaan. Wist je bijvoorbeeld dat de bosrijke deelgemeente Opgrimbie gelegen is aan de oude heirbaan die het Romeinse Tongeren met Nijmegen verbond? Romeinse graven of ‘tommen’, in het zuidelijkste puntje van Opgrimbie herinneren daar nog aan. Ook dat de kern tot 1851 de kleinste gemeente van het Maasland was, is nog maar bij weinigen bekend. Toch zal menigeen wel eens gehoord hebben van het plaatsje, zij Tankmonument Buffalo MK IV, Kotem

het vooral in verband met het testament van wijlen koning Boudewijn. Daarin stond namelijk dat zijn buitenverblijf en een deel van het Koninklijk Domein in de bossen alhier werd nagelaten aan een orde van zogenaamde slotzusters, opdat die daar een klooster konden bouwen. Het gebakkelei over de bouwvergunning bereikte de bovenste echelons van de politiek en daarmee ook de publieke opinie. Tot op vandaag ontlokt het klooster, dat uiteindelijk toch mocht blijven staan, daarom nog steeds een ‘aha-reactie’ bij de toevallige voorbijganger. Eveneens ten zuiden van het gemeentecentrum, maar dan ten oosten van de N78, ligt het kerkdorp Boorsem. Het is in tweeën gedeeld door de Zuid-Willemsvaart en wordt beheerst door de toren van de Sint-Joriskerk, een classicistische kerk uit 1791. Naast de beschermde Pastorie uit 1787, zijn ook de windmolen ‘Stormvogel’ en de 17e eeuwse Monnikenhof het bezichtigen waard. Volgens de legende zou daar een baron hebben gewoond wiens dochter een relatie had met de zoon van de graaf van Rekem. Die was daar echter niet over te spreken en verbood de relatie. Daarop sprongen de twee geliefden in de waterput om voor eeuwig samen te kunnen zijn en stierf de baron van verdriet. Sindsdien spookt het op de Monnikenhof. Nog verder oostwaarts, aan drie zijden omringd door de Maas en buurland Nederland, vinden we het gehucht Kotem. Het maakte vroeger deel uit van Boorsem, maar is tegenwoordig een volwaardige deelgemeente van Maasmechelen. Bezienswaardigheden zijn, onder andere, het veerhuis, het tankmonument en de resten van het verzonken kasteel van Elsloo dat hier tegenover ligt. Ten zuiden van Kotem, nabij de gemeente Rekem, ligt het gemoedelijke Uikhoven. Tijdens zijn lange geschiedenis werd het dorp herhaaldelijk onder de voet gelopen door vijandelijke legers, maar teDe Stormvogel, Boorsem

130 Daarom het Maasland

Monument Messerschmitt, Vucht

Tuinwijk, Maasmechelen

genwoordig geniet het vooral bekendheid vanwege de kiezelfeesten, een vierdaagse happening in juli. Daarmee weet de deelgemeente al sinds jaar en dag publiek te trekken uit heel Vlaanderen en het nabijgelegen Nederlands Limburg. Ook Mechelen-aan-de-Maas ligt langs de Romeinse heirbaan. Tijdens het ‘ancien regime’ was het een zelfstandige gemeente en deed het dienst als kantonhoofdplaats. In dat opzicht is er nog niet veel veranderd, aangezien hier ook nu nog de administratieve diensten van deze gemeente gevestigd zijn. De deelgemeente vervult bovendien een centrumfunctie voor héél Maasmechelen, met dichte bebouwing, een uitgebreid winkelgebied en vele florerende horecagelegenheden. Het oude centrum rondom de Dorpsstraat ging tijdens een brand in 1856 verloren, hetgeen de huidige homogene bebouwing aldaar verklaart. Van architectonisch belang is met name de tuinwijk die, net als in Eisden en Vucht, bewoning bood aan de duizenden die hierheen kwamen om te werken in de steenkoolmijnen. In Vucht, ook weer ten oosten van de N78 maar noordelijk van Mechelen-aan-de-Maas, kun je een gedenksteen bezoeken op de plek waar tijdens de aanvang van de Tweede Wereldoorlog de Messerschmitt van majoor Erich Hönmanns een noodlanding maakte. Aan boord bevonden zich de plannen van Fall Gelb, een onderdeel van de Duitse militaire plannen om Frankrijk onder de voet te lopen vanuit de Lage Landen. De meest noordelijke kernen Eisden, Leut en Meeswijk vormden, voorafgaand aan de Franse overheersing, samen één rijksheerlijkheid. Het kasteel van Leut stond in het middelpunt van de drie woonkernen en werd onder andere langdurig bewoond door de heren van Vlodrop. Kasteel Vilain XIIII

Daarom het Maasland 131

Kasteel Vilain Xllll De geschiedenis van het kasteel van Leut brengt ons ver terug in de tijd. Reeds v贸贸r de middeleeuwen was er sprake van een versterkte burcht die over de eeuwen heen werd bewoond door verschillende adellijke families. Die Heren van Leut regeerden over hun Heerlijkheid waartoe naast Leut ook Meeswijk en Eisden behoorden, een feodaal recht dat verbonden was aan het kasteel. De adellijke bewoners wisten een belangrijke rol te spelen in onze collectieve geschiedenis. Het kasteel van Leut zou het decor zijn voor heel wat historische gebeurtenissen in

132 Daarom het Maasland

de Reformatie en Contrareformatie, onder Hollands bewind en de jonge Belgische staat. Elke bewonersfamilie drukte doorheen de tijd een stempel op het uitzicht van het kasteel. De middeleeuwse waterburcht met twee slotgrachten en een ophaalbrug evolueerde naar een open residentie met een vaste brug over een resterende gracht, omgeven door een wijds park in Engelse landschapsstijl. De huidige vorm kwam tot stand in vijf bouwcampagnes. Van de primitieve burcht die eind 13e eeuw toebehoorde aan Jacob van Tongeren, de eerste Heer van Leut, is enkel nog de grote ronde hoektoren bewaard gebleven. Bij een conflict in 1485 werd het kasteel, toen bewoond door de familie van Vlodrop, platgebrand met inbegrip van de omliggende dorpen. Er werd besloten een nieuwe burcht te bouwen. Kenmerkend uit die tijd is het gebruik van mergelstenen, getuige de twee hoektorens en de noordelijke gevel van het kasteel. Eind 17e eeuw werden de gebouwen opnieuw grotendeels afgebroken en krijgt het kasteel zijn huidige vorm. De gesloten burcht ruimde plaats voor een U-vormig landhuis in Lodewijk XlV-stijl. In 1752 werd Maastrichtenaar Willem van Meeuwen de nieuwe eigenaar, die niet veel later ook begon met verbouwen. Uit die tijd getuigen het smeedijzeren toegangshek en de twee dienstgebouwen. Van

Meeuwen liet het kasteel omgeven met een strakke tuin in een rechthoekig grondplan met boomgaarden en legde twee dreven aan. Een kleine dreef die de hoofdtoegangsweg tot het kasteeldomein vormt en een grote dreef die het kasteel en de dorpskernen van Leut en Meeswijk verbindt. Langs deze majestueuze dreven staan eeuwenoude linden, eiken en paardenkastanjes. In 1822 kwam burggraaf Charles Ghislain Vilain Xllll in het bezit van het kasteel. Hij was de laatste Heer van Leut en zijn naam zou met het kasteel verbonden blijven. De burggraaf was een vooruitstrevend politicus die sterk ijverde voor vrijheid van onderwijs, pers, godsdienst en vereniging. Bij de onafhankelijkheid van BelgiĂŤ maakte hij zelfs deel uit van het Voorlopig Bewind. Later bekleedde hij als liberale katholiek nog tal van andere politieke functies: volksvertegenwoordiger, ambassadeur bij de Heilige Stoel, minister van Buitenlandse Zaken en uiteindelijk minister van Staat. Burggraaf Vilain XIIII stierf in 1878 als weduwnaar en liet zeven dochters na. Om hem te gedenken lieten de baronessen Georgine de Brigode en Philippine de Villeneuve, twee in Parijs wonende dochters van de burggraaf, een kapel bouwen in Mazenhoven. De laatste adellijke bewoner was gravin Louise Vilain XIIII. Toen zij in 1892 haar geliefde kasteel verliet, betekende dit het einde van

een tijdperk. In 1920 werd het kasteel en alle bijhorende eigendommen door de langstlevende dochter van de burggraaf, barones de Brigode (geboren Georgine Vilain Xllll) verkocht aan de mijnmaatschappij Limburg-Maas. De mijndirectie richtte het kasteel in als ziekenhuis om gewonde mijnwerkers te verzorgen. In de jaren zestig werd het ziekenhuis uitgebreid met een nieuw gebouw dat vandaag dienst doet als rust- en verzorgingstehuis. Het kasteel, met inbegrip van de dienstgebouwen en het smeedijzeren inkomhek, is al enkele jaren een beschermd monument.

Daarom het Maasland 133

Park Vilain XIIII

In 1993 besloot de huidige eigenaar van het kasteel, de Stichting Vilain Xllll, om het monument te restaureren. De dienstgebouwen en het inkomhek zijn inmiddels gerestaureerd. De gevels, de daken en het interieur van het kasteel volgen later. Dat geldt ook voor de merkwaardige constructies die je binnen de voormalige slotgracht nog aantreft, zoals de ruĂŻnes van een excentriek hoenderhok en een ijskelder. Dat was de koelruimte van de kasteelbewoners waarin ze wild, slachtvlees en andere voedingswaren lang konden bewaren. In de 17e eeuw een ongeziene luxe, het bezit van ijs in warme periodes was een nieuw teken van rijkdom.

134 Daarom het Maasland

Het park van Vilain XIIII Het kasteel van Leut bevindt zich in een landschapspark van 80 ha dat zich uitstrekt tot aan de Maas. De strakke tuin, die indertijd door kasteelheer Willem Van Meeuwen was aangelegd, raakte begin 19e eeuw uit de mode. In 1830 gaf burggraaf Vilain XIIII de befaamde landschapsarchitect Petersen de opdracht voor het ontwerp van een park in Engelse landschapsstijl met een bijzondere collectie bomen. Veel van de soorten had de burggraaf vermoedelijk zelf meegebracht van zijn buitenlandse reizen als minister van Buitenlandse Zaken. Hij stond bekend om zijn voorliefde voor de eik. Zo groeide hier tot in de 20ste eeuw de meest omvangrijke eikenverzameling van BelgiĂŤ. Tal van soorten zijn uiterst zeldzaam in ons land. Aan het kasteeldomein vertrekt een loofgang van gevlochten haagbeuk die langs de vroegere groentetuinen en boomgaarden loopt en leidt naar de dochterbomen. Zeven rode beuken, symbolen van vruchtbaarheid, die werden aangeplant door Vilain XIIII bij de geboorte van zijn dochters. De loofgang of berceau bood schaduw aan de kasteeldames tijdens hun wandeling op het domein. Een blanke

Park Vilain XIIII

huidskleur was het modebeeld voor vrouwen van stand in de tijd. Anders dan nu betekende een zongebruinde huidskleur een hard leven op het land, het was een teken van armoede. De loofgang en vier van de imposante geboortebomen hebben het vandaag overleefd. Om het verlies te compenseren zijn er enkele jaren geleden opnieuw jonge beuken aangeplant. Vanaf het domein van het kasteel gaat het park langzaam over in een meer open landschap. Uitdijende parkaanleg met exotische bomen zoals de libanonceder en de mammoetden, gaat harmonieus op in kleurige akkers en weilanden. Kronkelende paden leiden langs oneindige vergezichten naar de oevers van de Maas. Dit landschap heeft wellicht de meest indrukwekkende parkarchitectuur van Limburg. Toch werd het plan van Petersen maar gedeeltelijk uitgevoerd want de burggraaf stond erop om de oorspronkelijke dreven van zijn voorganger te laten staan. Sinds 1991 zijn zowel het landschapspark als de dreven en het kasteeldomein zelf beschermd als landschap. Vandaag de dag is het park ei-

IJskelder, Leut

gendom van de Stichting Vilain Xllll als eigenaar van het kasteel, de gemeente Maasmechelen en de familie Willems-Lemmens als landbouwers op de Oude Maeshoeve. Samen met het Regionaal Landschap Kempen en Maasland werd in 2003 het herstel van het park ingezet. Nieuwe aanplanting van vooral bomen uit de eikenfamilie, uit respect voor de passie van de burggraaf, moet zorgen voor verjonging van het park. De eerste stap in het volledige herstel van dit unieke landschap.

Daarom het Maasland 135

Royaal genieten Na de restauratie van de bijgebouwen van het kasteel, in het bijzonder de vroegere rentmeesterswoning, het koetshuis en voormalige paardenstallen werd gezocht naar een nieuwe functie voor deze gebouwen. De locatie bleek perfect voor de uitbouw van een horecazaak, het Kasteelhof, dat sinds oktober 2005 gerund wordt door Frits Geussens, partner Björn Ramsak en hun equipe. Gepassioneerd door de betere keuken en het begrip’ Bourgondisch genieten’ begrijpend als geen ander, bouwde deze gastheer zijn werkterrein uit tot één van de betere plekken langs de Maas waar je, als toevallige voorbijganger of als trouwe bezoeker, steeds

136 Daarom het Maasland

weer aangenaam wordt verrast. Genieten is hier niet langer een vaag verlangen maar een ware beleving. De vroegere paardenstallen, met ronde gewelven en steunzuilen in blauwe steen vormen vandaag het perfecte decor voor een snelle hap, zomerse zoetigheden, winterse hartelijkheden en een heerlijk menu. De uitgebreide kaart , die sterk inspeelt op het seizoen laat je genieten van dagverse producten uit de betere Belgische keuken. Het is vooral een plek waar je kunt ontspannen bij je droogje en je natje in een royaal decor. Zeker het aanpalende buitenterras op de binnenplaats van het kasteel is een aangename pauzeplaats die je met moeite verlaat, eens je lekker genesteld bent. Niet enkel voor de vele fietsers en wandelaars die deze plek ontdekken maar ook om een zonnig weekend aangenaam af te sluiten. In de onmiddellijke omgeving van het kasteel zijn enkele korte wandelroutes uitgewerkt die je een stukje van de Grensmaas van zeer dichtbij laten beleven. Bovendien is je favoriete viervoeter ook welkom op deze plek. Boven de huidige brasserie bevonden zich vroeger de opslagzolders voor vruchten en fruit. Die voormalige vruchtenzolder werd omgetoverd in een restaurant waar je vandaag kan tafelen in stijl. Bijzondere aandacht verdient de uitgebreide champagnekaart. Onze gastheer verzamelde in de loop der jaren een aantal exclusieve en bijzondere champagnes. Bij iedere fles hoort wel een apart verhaal, genoeg voor een avondvullend programma.

Het is vooral een gepast aperitief voor de excellente menu’s die Frits uit zijn keuken tovert. Zeker het kreeften- en wildmenu zijn een absolute aanrader. Reservaties zijn hier gewenst. Ook het oude kasteel omvat nog verschillende zalen die, afhankelijk van de activiteit en het aantal genodigden, gebruikt kunnen worden voor familiefeesten, trouwpartijen, seminaries en recepties. Vele lokale bezoekers herinneren zich deze locatie nog als ziekenhuiszaal met raadplegingen van artsen in de voormalige bibliotheek en torens van het kasteel. Maar deze herinneringen maken snel plaats voor een gevoel van royaal genieten in een uitgesproken feestelijk decor, eens je aanschuift aan een sfeervol gedekte tafel. De voormalige bibliotheek verdient bijzonder aandacht door het weelderige gevoel van exotisch mahoniehout. Vanuit de bar van het kasteel heb je bovendien een prachtig zicht op de aanpalende weilanden die reiken tot ver over de landsgrens tussen België en Nederland. De ideale plek om even weg te mijmeren, met een goed glas wijn in je hand. Frits Geussens: “Anno 2010 gaat genieten een stapje verder dan enkel een lekkere maaltijd en een goed glas. Daarom spenderen we veel tijd en energie aan het interieur, de sfeerobjecten, de schilderijen en aangepaste bloemdecoraties. De samenwerking met gespecialiseerde vakmensen is hier geen overbodige luxe en geeft onze locatie net dat speciale sfeertje dat de klanten zo waarderen. Extra aandacht gaat uit naar de feestdagen zoals Kerstmis, Nieuwjaar, Pasen en Moederdag.

Naast een aangepast menu schenken we dan bijzonder veel aandacht aan een aangepaste decoratie van de brasserie, het restaurant en de feestzalen. Vanzelfsprekend kunnen op dit vlak persoonlijke wensen ingevuld worden bij de organisatie van je eigen feest. Daarnaast organiseren we, op eigen initiatief, tal van activiteiten die sterk aanleunen bij het karakter van de gebouwen of het mogelijke gebruik ervan onderstrepen. Onder de vlag ‘Chato Deco’ gaan inmiddels een antiek-, design- en life style weekend schuil, jaarlijks weerkerende dagen die door de klant en de bezoeker erg gesmaakt worden. Houd alvast ons programma voor de toekomst in het oog want er staan nog meer verrassingen gepland”.

Daarom het Maasland 137

De Mechelse heide EĂŠn van de mooiste natuurgebieden die Maasmechelen rijk is, is de Mechelse heide. Gelegen op het Kempens Plateau is deze heidevlakte al meer dan een eeuw lang een populaire trekpleister voor eendagstoeristen die er terecht kunnen voor een verkwikkende en vaak ook leerrijke wandeling. Wegens het unieke aanbod van flora is er zelfs een deel van de 545 ha tellende heide voorbehouden voor wetenschappelijke doeleinden. Dit gedeelte is dan ook niet toegankelijk voor het publiek. Maar er blijft meer dan genoeg ruimte over om recreatief te verkennen.

138 Daarom het Maasland

Een overzichtelijk netwerk van wandelpaden geeft de wandelaar de kans om de verschillende en gevarieerde landschappen te ontdekken. Met als indrukwekkend slotstuk een fraai panorama over de Maasvallei. Hier kan je voor de streek vaak historische landschapselementen waarnemen als de terrils van Waterschei en Eisden, de kolenkathedraal van Sint-Barbara in de tuinwijk van Eisden en in de verte zelfs het Nederlandse Maastricht. De eerder vermelde terrils herinneren uiteraard aan de mijnindustrie van weleer. Destijds waren deze kunstmatige heuvels nog een noodzakelijk kwaad, die bewust buiten de woonzones werden gehouden. Inmiddels zijn ze echter uitgegroeid tot waardevolle natuurelementen met een zeer diverse flora en fauna. Ook de flanken van de heuvels raken stilaan begroeid met in de streek veel voorkomende planten en bomen. Jarenlang al wordt aan de voet van het plateau wit zand ontgonnen. Hier zou na verloop van tijd een eind aan komen maar ook nu al wordt veel aandacht besteed aan het herstel van de natuur ter plaatse. Dat deze natuur de moeite waard is om te beschermen heeft onder andere te maken met de aanwezigheid van enkele kostbare en zeldzame planten. Zo vinden we een eeuwenoud veenmostapijt onderaan het Kempens Plateau en zorgt struikheide voor een paarse gloed tijdens de

zomer. Ook uniek is het voorkomen van rode dopheide. Deze plant groeit tussen de struikheide en is te herkennen aan de rode bloempjes die ze draagt. Ook opmerkelijk tijdens een wandeling in de heide zijn de zogenaamde ‘zwerfstenen’. Oorspronkelijk komen deze stenen uit de Ardennen, maar tijdens de ijstijden vonden ze hun weg naar hier door stromen van ijs en water. Deze reis leverde hen meteen ook hun naam op. Maasmechelen is ook nog een ander natuurreservaat rijk: de Maaswinkel. ‘Winkel’ wordt in deze context gebruikt om de flinke bocht te benoemen die de Maas daar maakt. De nabijgelegen Zuid-Willemsvaart zorgde ervoor dat op deze plek ooit gestart werd met het bakken van brikken. Inmiddels heeft de natuur weer de bovenhand in het gebied, al zijn er nog voldoende stille getuigen van deze industrie waarneembaar in de vorm van overblijfselen van gebouwen. Door de vaak vochtige winters in België is de kans op overstroming van een rivier zoals de Maas zeer reëel. Maaswinkel is een gebied dat overstroomt wanneer de rivier buiten haar oevers treedt. Een gebied als dit wordt een ‘uiterwaard’ genoemd. Waar een overstroming in bewoonde omgevingen vaak voor ellende en schade zorgt, levert het in een natuurgebied als dit een meerwaarde op. Na een overstroming blijft er een laag vruchtbaar slib achter waarop verschillende vormen van fauna en flora goed gedijen. Dankzij de aanwezigheid van kalk in het slib is er nu plaats voor planten zoals kleine pimpernel, gevlekte dovenetel en wilde marjolein. Maar ook het dierenrijk is goed

vertegenwoordigd. In het water vinden we ondermeer zalm en beel. Maar ook verschillende amfibieën, ijsvogels en zelfs reigers voelen zich hier thuis. Niet ver daarvandaan, in de Kikbeekbron, worden zelfs Noorse fjordenpaarden ingeschakeld om mee te werken aan het ecosysteem. Door het vrij laten grazen van deze half wilde paarden wordt voor meer variatie gezorgd in dit gebied dat zijn naam dankt aan bron van de gelijknamige waterloop. Recent werd boven de E314 een heus ecoduct opgetrokken om dieren in staat te stellen de verbinding te maken met de nabijgelegen Mechelse heide. Laat het geen verrassing zijn dat de hierboven beschreven natuurgebieden samen het hart van het Nationaal Park Hoge Kempen vormen.

Daarom het Maasland 139

Het Greven Voordat de steenkoolontginning nabij Eisden een aanvang nam, lag ten westen van de Maasvallei een uitgestrekt heidelandschap. Doordat de Heidegrond per definitie niet erg vruchtbaar is, was dit gebied slechts dun bevolkt. De mensen leefden in grote armoede, maar dit veranderde totaal met de komst van de mijnbouw. De mijnmaatschappijen legden wegen en spoorlijnen aan, bouwden fabrieken en scholen. Dit alles om werknemers aan te trekken. Het Greven, zoals het heidegebied nabij Eisden heet, veranderde daardoor van aanzien. Niet alleen vanwege alle bedrijvigheid. We hebben al eerder gezien dat de kolenwinning ook tot gevolg had dat de bodem in de

140 Daarom het Maasland

directe omgeving ging verzakken. Hetzelfde gold voor de Zuid-Willemsvaart. De verzakkingen verstoorden de natuurlijke waterhuishouding volledig en deze verstoring hield een groot gevaar in voor Eisden Dorp. Zonder maatregelen zou het dorp uiteindelijk geheel overstromen. De mijnmaatschappijen hadden van de Belgische staat een eeuwigdurende concessie gekregen voor de mijnexploitatie. Voorwaarde was wel dat ze tevens zelf verantwoordelijk waren voor de ontstane schade. Beschadigde gebouwen werden hersteld en verzakte gebieden moesten permanent droog worden gehouden, zodat ze geen overstromingsgevaar opleverden. De mijnmaatschappijen maakten van de nood een deugd. Midden op het mijnbouwterrein vestigde zich ĂŠĂŠn van de grootste productiecentra van de Vlaamse Maatschappij van Watervoorziening, de VMW. Het water dat in het Greven aan de oppervlakte komt, is voornamelijk afkomstig uit het Nationaal Park Hoge Kempen. Normaliter stroomde dit water via de zand- en grindlagen verder naar de Maasvallei. Echter, door de verzakkingen komt het nu reeds in het Greven als kwelwater boven de grond. Dit water is zeer geschikt als drinkwater. De VMW pompt het water uit de grindlagen via veertien putten. Jaarlijks gaat het om 11.870.000 liter water. Het water is zacht en zuurstofarm. Daarom wordt het eerst extra belucht en behandeld om daarna in twee rein waterkelders van elk 1000 m3 te belanden. Vandaar uit vindt via hoogdrukpom-

Kruinenpark

pen het verdere transport plaats naar het reservoir van Mechelen-aan-de-Maas dat een inhoud heeft van 10.000 m3. Eenmaal daar aangekomen, is de reis nog niet ten einde. Via het opjaagstation in As bereikt het water uiteindelijk een aantal Limburgse gemeenten. Het Greven is vandaag de dag volledig ontoegankelijk voor bezoekers vanwege de waterwinning. Wie ter plekke de kans zou krijgen het huidige landschap te bezichtigen, zou versteld staan van de transformatie die zich sinds het begin van de waterwinning heeft voorgedaan. Door de verzakking en de waterwinning is de heide veranderd in een dichtbegroeid moerasgebied met een veelzijdige vegetatie en fauna. Kenmerkende planten die je hier nu terugvindt, zijn de wilde kamperfoelie en de hop. Een opvallende vogel in het Greven is de ijsvogel. Anders dan zijn naam doet vermoeden, houdt deze vogel niet van strenge winters. Hij voedt zich met vis en in dichtgevroren water is het nu eenmaal moeilijk vissen. De ijsvogel is een vogel die je niet overal in Vlaanderen aantreft. Dat hij zich juist in het Greven thuis voelt, geeft dit landschap een extra waarde. Het Greven is relatief gezien een klein natuurgebied. Naast vogels als de ijsvogel en de blauwe reiger biedt het ook onderdak aan grotere zoogdieren, zoals reeĂŤn. De ree is in Vlaanderen het grootste in het wild levende zoogdier. Zij prefereren land-

schappen waarin zowel beschutting als grote open plekken voorkomen. De combinatie van moeraslandschap en omliggende weiden maken het Greven dan ook tot een bijzonder geliefde verblijfplaats voor reeĂŤn. Kruinenpad Alhoewel het Greven afgesloten is voor bezoekers, kunnen zij toch op een heel bijzondere manier een stukje natuur in de toppen van de bomen aanschouwen. Dit is mogelijk dankzij het zogenaamde Kruinenpad, een 10 m hoge stalen constructie met een lengte van 180 m. Op deze hoogte wandel je letterlijk door de kruinen van de bomen en zie je behalve vogels ook allerlei insecten. Met een beetje geluk tref je misschien ook nog wel een eekhoorn.

Daarom het Maasland 141

Leisure Valley

Hierin profileert de gemeente zich als een modern ontspanningscentrum dat winkelen, recreatie, natuur en cultuur in zich verenigt.

Het sluiten van de Eisdense mijnen in 1987 betekende een zware klap voor de hele regio. Decennia van bedrijvigheid kwamen in ĂŠĂŠn keer tot een halt en talloze mijnwerkers kwamen zonder veel goede vooruitzichten op straat te staan. Samen met de lokale handelaars en een aantal creatieve ondernemers zocht het gemeentebestuur dan ook naar een passende nieuwe bestemming voor het voormalige industriegebied.

Vandaag huisvesten de oude mijnterreinen een merkendorp, een cinemacomplex Euroscoop, de kunstacademie en tal van horecazaken. Met name Maasmechelen Village is een belangrijke drager van dit nieuwe toeristisch concept. Het merkendorp herbergt tal van designer outlets, waar modeliefhebbers gouden zaakjes kunnen doen. Bovendien maken de aanwezige restaurants en gezellige terrasjes het kuieren er bijzonder plezierig. In dezelfde omgeving vind je overigens ook nog de overdekte winkelgalerie M2, goed voor nog eens zestig winkels.

De voorkeur ging uit naar een langetermijnvisie voor de verdere duurzame ontwikkeling van de gemeente, maar dan wel een visie die was aangepast aan de nieuwe economische en sociale realiteit. De reconversie leidde uiteindelijk tot een nieuw stadsmarketingconcept, bekend onder de naam Maasmechelen Leisure Valley.

142 Daarom het Maasland

Nog meer mode en een bijzonder uitgebreide kledingcollectie is te vinden bij het trendy Fashion Point, of in de gezellige winkelstraten in het commercieel centrum van Maasmechelen rond de Pauwengraaf en de Kruindersweg. Hier kan je trouwens ook genieten van het multiculturele Maasmechelen, en zeker niet alleen culinair. Een mooi voorbeeld daarvan is het jaarlijks terugkerend straattheaterfestival Del Mundo, een combinatie van straattheater, een braderie en diverse feestelijkheden verspreid over meerdere dagen. Meer cultuursnuiven kun je onder andere ook in het Carnavalmuseum en het museum van de Mijnwerkerswoning. Bovendien vinden geregeld culturele projecten plaats waaronder een internationale wedstrijd voor topkoren en een vierjaarlijkse Sprookjesstoet.

Op dezelfde mijnsite vind je ook een natuurlijke overgang naar de prachtige natuur van de Mechelse heide dat deel uitmaakt van het Nationale Park Hoge Kempen. Hier vind je onder andere het tweede grootste heidereservaat van Vlaanderen dat sinds jaren een begrip is voor toeristen uit binnen- en buitenland. Vooral tijdens de bloeiperiode van de heide in augustus en september vormt de kleurenpracht een bijzondere attractie voor natuurliefhebbers. Ook de kilometerslange oevers en uiterwaarden van de Maas in het oosten van de gemeente vormen een bijzonder natuurgebied waar je het hele jaar kunt genieten van een uitbundige flora en fauna. Het staat bekend als de Maaswinkel en is een beschermd landschap met bewegwijzerde wandelpaden. Ook een echte aanrader is het natuurgebied de Kikbeekbron, een gemengd landschap waarin loofbomen (berken), dennen en heide elkaar afwisselen. Om al die natuurpracht te ontdekken is uiteraard fietsen of wandelen de meest praktische en aangename manier. Probeer bijvoorbeeld de legenderoute en maak zo kennis met de rijkdom aan legenden en sages die in dit landschap verborgen liggen. Voor een uitgebreid overzicht van het recreatie- en wandelaanbod kunnen bezoekers terecht in het informatiepunt Maasvinster, het venster op de Maas.

van toeristen, op zoek naar een goede service en een goede kwaliteit. Ook het gevarieerde restaurantaanbod, Maasmechelen Village, Euroscoop en de nieuwe binnenspeeltuin ‘Kiddiez’ dragen bij aan de toegenomen aantrekkingskracht van Maasmechelen. Ondertussen weten dagelijks vele bezoekers de weg te vinden naar Maasmechelen. De uitbouw van Maasmechelen Leisure Valley heeft gezorgd voor een nieuwe dynamiek binnen de gemeente, met een grotere rol voor kwalitatief toerisme. Dat maakt Maasmechelen ook vandaag een aangename plaats om te wonen, te recreëren en te werken.

De langetermijnvisie van het concept Maasmechelen Leisure Valley is een onverdeeld succes gebleken. Met name de toeristisch-recreatieve sector kende de afgelopen jaren een ware ‘boom’ en groeide tussen 2006 en 2009 met maar liefst 27%. Met name dankzij de vele horecagelegenheden die zich langs en in de buurt van het fietsroutenetwerk bevinden. Die spelen immers in op de behoefte

Daarom het Maasland 143

Exclusief shoppen Stel je voor dat je zou kunnen shoppen zoals beroemdheden en de beau monde van Londen, New York, L.A. of Parijs dat doen: In een exclusieve setting met uitsluitend topmerken, een plezierige ambiance en van alle gemakken voorzien. Fantasie? Een kostbare grap? Niet in Maasmechelen Village! Op het snijvlak van België, Nederland en Duitsland, op nog geen uur van steden als Brussel, Antwerpen, Eindhoven, Maastricht, Aken, Keulen en Düsseldorf, vind je sinds 2001 dit inmiddels befaamde merkendorp, gebouwd op de oude mijnsite van Eisden-Maasmechelen. De eerste indruk zegt een hoop: Dit is geen doorsnee winkelstraat of shoppingcenter zoals je die

144 Daarom het Maasland

tegenwoordig al in elke middelgrote gemeente aantreft. Elk van de bijna honderd designerboetieks is ‘top of the range’ en ademt de sfeer van exclusief winkelgenot met moderne, aantrekkelijke interieurs en hoogprofessioneel en gemotiveerd verkooppersoneel. De zorgvuldig op elkaar afgestemde architectuur met gratis ruime parking en de altijd schone straten verraden dat dit niet zomaar een winkelgebied is maar dat hier een slim en doordacht concept aan ten grondslag ligt. Maasmechelen Village maakt dan ook deel uit van een collectie van negen Europese Chic Outlet Shopping® Villages, te vinden in de buurt van verschillende andere culturele ‘hotspots’ als Londen, Parijs, Madrid, Barcelona, Milaan/Bologna, Frankfurt, München en Dublin. Hoewel onderling sterk verschillend, weerspiegelt elke ‘village’ de sfeer van de regio waar het zich in bevindt en speelt met name de buitenruimte een belangrijke rol in de winkelervaring. Dat uit zich in een overvloed aan exclusief straatmeubilair, steeds weer nieuwe sculpturen en andere kunstwerken, alsook op elkaar afgestemde bloemen en planten. De straatjes zijn aangenaam verkeersvrij en zó opgezet dat je nergens ver van een bankje of terras verwijderd bent. Ook voor een culinaire break kun je op vijf verschillende locaties terecht. Je wordt hier dus niet opgejaagd maar zelfs aangemoedigd om de tijd te nemen er een fijne dag van te maken. Ook voor de kinderen hoeft hier de zoektocht naar de juiste outfit geen stressvolle ervaring te zijn: Tussen de bedrijven door kun je ze onbezorgd laten uitrazen in een gezellige, ruime speeltuin.

Bezoekers van Maasmechelen Village vertegenwoordigen een nieuwe winkeltrend, die men ook wel ‘smartshopping’ noemt. Een smartshopper is feitelijk iedereen die kwaliteitsmerken zoekt tegen een betaalbare prijs. In dat geval ben je hier aan het juiste adres: Maasmechelen Village biedt zowel de internationale topmerken als het kruim van de Belgische merken tegen prijzen tot 60% voordeliger dan elders. En dat het hele jaar door!

verjaardagen, moederdag, Valentijnsdag, kerstmis en andere feestdagen. Loop dan ook eens binnen bij Villeroy&Boch, Bodum, Möve of Anne de Solène, gerenommeerde Home & Decoratie boetieks die wonen en lifestyle tot een kunst verheffen.

Ben je bijvoorbeeld op zoek naar elegante designer merken als Versace, Olivier Strelli, Escada, Scapa, Hugo Boss, Chine, Hackett, Marithé + François Girbaud, Essentiel en Mer du Nord? Kom naar Maasmechelen Village! Of gaat je voorkeur meer uit naar casual en sportieve merkkleding als Nike, Pepe Jeans, G-Star, Tommy Hillfiger, Super Dry, Marc O’Polo, Puma, Reebok, Miss Sixty en Fornarina? Maasmechelen Village biedt het allemaal! Het aanbod bestaat overigens niet uitsluitend uit heren- en damesmode: Ook voor de kinderen werden hier alle populaire merken bijeen gebracht. Jongeren vinden inspiratie bij winkels als Petit Bateau, Kickers en Kipling en ook voor de allerkleinsten is de laatste mode verkrijgbaar bij Riverwood babies & kids.

Je kunt je overigens te allen tijde laten bijstaan door een personal shopper, een professionele styliste die elke boetiek tot in de puntjes kent wat betreft het aanbod en die je hopen tijd bespaart op zoek naar je droomgarderobe. Daarvoor kunnen we Maasmechlen Village Outlet Shopping van harte aanbevelen.

Maar er is nog veel meer. Stijlvolle, exclusieve lingerie bijvoorbeeld, bij Marlies Dekkers en Björn Borg. Of trendy juwelen, schoenen en accessoires bij Dyrberg/Kern en Furla, ideaal voor de vervolmaking van een nieuwe garderobe! Het uitgebreide merkenaanbod en de concurrerende prijzen maken Maasmechelen Village ook een logische bestemming voor een dagje cadeaushoppen voor

Dus als je toe bent aan een minibreak en tezelfdertijd zoekt naar kwaliteit tegen een sterk gereduceerde prijs, dan kunnen we je Maasmechelen Village outlet shopping van harte aanbevelen!

Daarom het Maasland 145

Rubriek mijn Maasland

Luc Kumpen Maasmechelen heeft als voormalige mijngemeente altijd een diversiteit aan culturen gekend. Dat vond al snel zijn weerslag in de lokale economie en handel. Als grensgemeente trok men veel Nederlanders aan die er kwamen genieten in een van de vele Griekse of Italiaanse eethuisjes en restaurants. Ook voor lekkere pasta of speciale kruiden kwam men graag naar Maasmechelen, want het aanbod in Turkse en Italiaanse winkels was ruimer dan in de doorsnee supermarkt of delicatesse zaak. We blijven nog even in het verleden dwalen. In de tijd dat Luc Kumpen zijn eerste winkel in de Pauwengraaf opende, werd de buurt gedomineerd door bars en andere horecazaken. Hij herinnert het zich nog goed. “Het was een bescheiden winkeltje waar ik jeans verkocht. Je had toen maar drie grote merken, Lois, Levi’s en Lee Cooper. Maar stilaan ging ik toch uitbreiden en zo verhuisde ik naar een ander pand aan de Kruindersweg. De Pauwengraaf was toen De winkelstraat van Maasmechelen, dus men begreep niet waarom ik ging verhuizen. Maar mensen moesten toch langs de Kruindersweg om in de Pauwengraaf te geraken, dus zo eenvoudig was die beslissing gemaakt”, glimlacht Luc Kumpen. Al snel bleek dat hij niet alleen maar oog had voor zijn eigen winkel. Ook de omgeving werd onder

146 Daarom het Maasland

zijn bezielende leiding veranderd. “Er waren veel oude huisjes en oude bars, dat strookte niet met de uitstraling en sfeer van een eigentijdse modezaak”, legt de ondernemer rustig uit. Dus kocht hij een aantal panden op die vervolgens een metamorfose ondergingen wat het aanzien van de buurt sterk verbeterde. Zo breidde Luc Kumpen zijn winkel uit. Onder de naam Fashion Point had deze inmiddels tot ver over de landsgrenzen bekendheid gekregen. Vandaag de dag bestaat de modeketen uit vijf aparte divisies met elk hun eigen sfeer en muziek, in een buurt waar veel andere mooie winkels gevestigd zijn die een breed publiek trekken. Voor Luc Kumpen is mode een vorm van (zelf)expressie met eigen waarden in de uiterlijke wereld. Na ruim dertig jaar verveelt het nog steeds niet, al had hij zijn mode-imperium enkele jaren geleden verkocht om het niet lang daarna weer terug te kopen. “Toen ik geen Fashion Point meer had, wist

“Toen ik geen Fashion Point meer had, wist ik niet goed wat te beginnen“ ik niet goed wat te beginnen”, lacht hij. Hij was er nog met hart en ziel bij betrokken. Toch zette die periode hem aan tot denken en kwam hij tot de overtuiging dat het tijd werd voor een nieuwe benadering van leven en werken. Naast Fashion Point, dat met een goed team van medewerkers nog steeds toonaangevend blijft, is Luc Kumpen bezig met plannen om een centrum voor innerlijke ontwikkeling te bouwen.

dat gevestigd gaat worden op een mooi natuurrijk perceel in deze regio. Het complex wordt zodanig ontworpen dat er ruimte, rust en tijd is voor onze cursisten om zowel individueel als in groepsverband te werken aan zichzelf, want dat is het doel van ons project. We leven in een complexe en drukke wereld waarin de essentie van wie we zijn vaak aan ons voorbij gaat. In ons centrum voor innerlijke ontwikkeling is er alle tijd om opnieuw voeling te krijgen met wie we zijn, zodat we bewust in het leven kunnen staan. Ik zie het niet los van de mode of de uiterlijke wereld, het hoort bij elkaar. Kleding zoek je ook uit omdat het iets zegt over hoe je je voelt, en je wilt dat ook kunnen uitstralen.” De voorbereidingen zijn nog in volle gang, maar de opening van het centrum staat gepland voor in 2012. “Mensen kunnen drie dagen tot een week bij ons verblijven en verschillende programma’s volgen, zoals meditatieve oefeningen. Wat ze bij ons zullen ervaren is praktisch bedoeld, voor het dagdagelijks gebruik. Een andere, bewuste manier van leven dat de innerlijke mens verrijkt”, zo stelt de innovatieve ondernemer.

“Het is een totaal nieuw concept dat gericht is op de innerlijke mens, zonder dat het zweverig wordt”, legt hij uit. “Met zes partners werken we samen aan de verwezenlijking van dit project

Daarom het Maasland 147

Intro Tot Lanaken behoren de woonkernen Gellik en het gehucht Briegden, Kesselt, Veldwezelt, Rekem, Neerharen, Smeermaas en Lanaken zelf. De gemeente telt 25.000 inwoners en heeft een oppervlakte van bijna 6.000 ha. Verwijzingen naar Lanaken zijn reeds vroeg in de geschiedenis terug te vinden. Zo werd er in het begin van de 9e eeuw al gewag gemaakt van een villa Ludinaca. In de 12e eeuw was die naam veranderd in Lodenaken.

8 Lanaken

De gemeente Lanaken ligt in het uiterste zuiden van het Grensmaasgebied en wordt begrensd door de Maas en de Nederlandse grensgemeente Maastricht. Door zijn unieke ligging tussen Haspengouw, Kempen, Maas- en Mergelland kan Lanaken met recht het ‘Hart van vier regio’s’ worden genoemd. Bovendien ligt de gemeente centraal in de Euregio en liggen steden als Maastricht, Luik, Tongeren, Hasselt en Aken dichtbij. Op cultuurhistorisch gebied biedt deze gemeente onder andere het oude stadje Rekem, dat in 2008 nog werd verkozen tot mooiste dorp van Vlaanderen. Ook het domein Pietersheim, één van de poorten tot het Nationaal Park Hoge Kempen, mag je tot pareltjes van deze gemeente rekenen.

148 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 149

Authentiek en pittoresk Over de ontstaansgeschiedenis van Lanaken zijn slechts enkele â&#x20AC;&#x2DC;feitenâ&#x20AC;&#x2122; bekend: Zo zou in 828 een villa met de naam Ludinaca aan de St Servaasabdij geschonken zijn. Die naam zou kunnen verwijzen naar de persoonsnaam Hlodo of Ludo. Omstreeks 1100 en zou de Duitse keizer het landgoed cadeau hebben gedaan aan de heren van Pietersheim, die er een kasteel bouwden. Uit deze vrije heerlijkheid groeide, zo bewijst een document uit 1121, Lodenaken oftewel Lanaken.

Oud-Rekem

150 Daarom het Maasland

In 1977 fuseerden de gemeenten Gellik, Neerharen, Rekem, Veldwezelt en Lanaken zelf, tot de huidige grote gemeente Lanaken. Van de ene kant versterkte dat de sociale samenhang en infrastructuur tussen de verschillende dorpen binnen de nieuwe gemeentegrenzen. Zo was er een gezamelijk ziekenhuis, het Sint-Barbaraziekenhuis, net buiten Lanaken. Het werd al in 1957 opgericht door de Limburgse mijnen. Men was er aanvankelijk vooral gespecialiseerd in onderzoek en bestrijding van de ziekten die mijnwerkers opliepen in de mijnen. Toch bleef in de verschillende woonkernen ook het eigen karakter grotendeels behouden. Monumenten en getuigen van een ver verleden liggen hier overal verspreid, ook al moet je ze soms wel weten te herkennen. We doen maar even een greep: Rekem, met zijn prachtige dorpskern en kasteel werd in 2008 door middel van een groots opgezette Vlaamse campagne tot het mooiste dorp van Vlaanderen verkozen. Je hoeft er alleen maar eens heen te gaan om te zien waarom! De deelgemeente Neerharen lag vroeger aan de Romeinse heirbaan tussen Tongeren en Nijmegen, vandaar dat er talrijke Romeinse vondsten werden gedaan. Ook in de woonkern Gellik werden

St. Laurentiuskerk Gellik

Romeinse gebruiksvoorwerpen ontdekt. Dit dorp dook al in de 12e eeuw op in geschriften. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het gebombardeerd en verloor het onder andere zijn oude kerk. De huidige kerk werd boven op de ruïne gebouwd. In Briegden, een gehucht bij Gellik, vindt men een holle weg, ook wel ‘grub’ genoemd. Deze is uitgesleten tussen twee hellingen en vormt een duidelijke aanwijzing voor de ouderdom van bewoning in deze omgeving. In Veldwezelt vonden tussen 1998 en 2003 archeologische opgravingen plaats langs de vallei van het Hezerwater, vroeger een zijriviertje van de Maas. Die leverden onder andere vier verschillende Neanderthaler jachtkampen op en zelfs een openlucht vuursteenmijn. Het kerkdorp is ook bekend vanwege de Duitsers die hier België in 1940 binnenvielen, nadat ze de brug over het Albertkanaal hadden veroverd. Kesselt ligt tussen de dorpjes Veldwezelt en Vroenhoven op een plateau dat omwille van de unieke kleisoort ‘het plateau van Kesselt’ wordt genoemd. Het dorp geniet ook regionale bekendheid dankzij haar steenbakkerij.

Smeermaas, dat eveneens dicht tegen de Nederlandse grens aan ligt, trekt vele fietstoeristen aan vanwege de mooie Maas. Die is hier tijdens de zomer, wanneer het lang genoeg droog ligt, doorwaadbaar. Oud-Rekem Het pittoreske en historische Oud-Rekem heeft een prachtig bewaarde dorpskern waar men zich terug in de tijd waant. Het stadje ligt op een boogscheut van Maastricht en op een kleine afstand van het centrum van Lanaken. Oud-Rekem is, behalve een unieke trekpleister, ook een gewillige bron voor oudheidkundigen. Recente archeologische opgravingen hebben resten bloot-

Oud-Rekem

Daarom het Maasland 151

Poortgebouw Oud-Rekem

Oude God, Oud-Rekem

gelegd van nederzettingen en grafvelden uit de prehistorie, de Romeinse en Frankische periodes. Ondanks dat dit gebied constant bevolkt was dateert de eerste vermelding van Radekheim, de vroegere benaming voor Rekem, pas uit 1140.

hielden een plundertocht door Rekem en ook de burcht werd grotendeels verwoest. De baron vluchtte daarop naar Duitsland en zijn zoon en opvolger ruilde de geplaagde baronie tegen andere landgoederen waardoor Herman van Lynden de nieuwe eigenaar werd. Die liet een zeer luxueus renaissancekasteel bouwen, herstelde ook de kerk en het klooster en legde de oude Maasdijken opnieuw aan. De nieuwe baron en diens zoon wilden Rekem de allure van een kleine stad geven en vaardigen daarom strikte bouwvoorschriften uit. In 1623 werd het een vrij graafschap en beschikte het over eigen munten, het recht van tolheffing en een eigen legertje en rechtspraak. De vele oorlogen en de daaruit voortkomende economische ellende beletten de groei van het stadje. Na de Franse Revolutie kwamen de Fransen hierheen en werd ook Rekem bezet. Na 1830 bleef Rekem nog een tijdje onder Duitse voogdij, totdat het in 1839 werd toegevoegd aan de (Belgische) provincie Limburg. Dit eens zo veelbelovend regionale centrum lag nu opeens in een uithoek en zou nooit méér dan een dorpje worden...

Destijds bevond zich op de plaats van het huidige kasteel een versterkte vesting met daar omheen een kleine nederzetting. De woonkern lag op een goed verdedigbare plaats en speelde een belangrijke economische en militaire rol. Bovendien deed het dienst als een vooruitgeschoven grenspost die het Heilig Roomse Rijk hielp beschermen tegen de graven van Loon en de hertog van Brabant. De heerlijkheid werd vanaf 1356 een baronie en bevond zich gedurende korte of langere periodes in handen van verschillende adellijke families. Toen tijdens het bewind van baron Jan van Quaedt van Wickradt partij werd gekozen voor het protestantse bewind van Willem de Zwijger, vielen de Spanjaarden hier binnen. De troepen

152 Daarom het Maasland

Toch vind je nog overal stille getuigen van Rekem’s roemrijke verleden. De vele monumenten vormen een belangrijk deel van het erfgoed van de gemeente Lanaken en het Maasland. Het vroegere marktplein is nu de Groenplaats. Vroeger was dit een grasveld omringd door vier grote kastanjebomen. Ook was hier een publieke pomp waar in de 19e eeuw door wasvrouwen de was te bleken werd gelegd. De stedelingen die geen bleekweide bezaten mochten hier, uiteraard tegen betaling, eveneens hun was te bleken komen leggen. Op de Groenplaats staat ook het Perron. Dat hadden met name alle Loonse steden die in de 14e eeuw tot het prinsbisdom Luik behoorden. Het stond symbool voor de stadsrechten die een plaats bezat. Rekem was echter geen Loonse stad maar de hoofdplaats van een graafschap. Het Perron symboliseert hier dan ook eerder de vrijheden van het graafschap. In 1704 mocht graaf d’Aspremont-Lynden van de bisschop van Luik de oude kerk op het kasteel-

Oud-Rekem

Museumkerk, Oud-Rekem

domein afbreken, op voorwaarde dat hij een nieuwe parochiekerk bouwde. Aan de Groenplaats werden boerderijen onteigend en er werd een aanvang gemaakt met de bouw van de kerk. Wegens geldgebrek werd echter vroegtijdig gestopt met de bouw en alleen het koor en een gedeelte van het schip waren klaar. In 1722 besloot gravin Antonia, op vraag van de priester, alsnog de kerk af te bouwen. Rekem bleef echter niet van onheil gespaard en de kerk brandde in 1755 af samen met 21 woningen. De resten bleven tot 1774 liggen toen er een nieuwe kerk werd geplaats. In 1956 was de kerk te klein geworden en verrees er een nieuwe kerk in Kleinveld. De oude parochiekerk werd overgenomen door het gemeentebestuur en ingericht als museum.

Hof in Wenen terecht. Van toen af werd het kasteel alleen nog bewoond door personeel en de gevolmachtigden die instonden voor het kasteel en de grafelijke goederen. De laatste bewoners sloegen op de vlucht ten tijde van de Franse Revolutie en vanaf die tijd deed het kasteel dienst als militair hospitaal, eerst voor het Oostenrijkse en daarna voor het Franse leger. Het kasteel had al zijn glans verloren door de inkwartiering van de verschillende legers en als gevolg van de beschadigingen door oorlogsgeweld. Een restauratie werd op een gegeven moment noodzakelijk en men begon daarom met het afbreken van de kleinere gebouwen en de bijgebouwen waaronder de twee ophaalbruggen met hun poortgebouwen en de overdekte balustrade die toegang gaf tot de hoofdingang. Alleen het eigenlijke kasteel werd bewaard. Bij restauraties in 1857 en 1904 werd er voor gezorgd dat de Maaslandse stijlkenmerken niet verloren gingen. Op de drie torens prijken nog steeds de oude windwijzers met de symbolen die verwijzen naar het Heilig Roomse Rijk.

Naarmate de bevolking groeide breidde het kleine stadje uit en nam de behoefte aan extra bescherming voor de burgers toe. Er moesten dus stadsmuren en –poorten komen. De eerste vergroting vond plaats in 1634 met de bouw van de Bovenste Poort of Paterspoort. In 1704 kwam daar de omsluiting van het Sint-Pieterskwartier bij in de vorm van de Bospoort. Bewoners die buiten de poorten woonden werden overigens nooit beschouwd als volwaardige inwoners van Rekem. Dat bewijzen ook de volkstellingen rond 1800 waarbij onderscheid werd gemaakt tussen de eigen inwoners en de bewoners van buiten de poorten. De stad had twee ophaalbruggen, de Ucoverpoort en de Paterspoort. Die werden nog tot halverwege de 18e eeuw elke avond opgehaald. De stad bezat ook een zestal bastions. Het kasteeldomein werd in zijn geheel ook als een bastion beschouwd. Het poortgebouw is nog steeds de enige toegang tot het kasteel d’Aspremont-Lynden, een van de grootste kastelen van het Maasland. Het was ooit een luxueus verblijf voor de leden van de familie d’Aspremont-Lynden en vormde het kloppend hart van het graafschap Reckheim. Door middel van gerichte huwelijkspolitiek kwam de familie vanaf midden 18e eeuw als ambtenaren aan het Keizerlijk

Daarom het Maasland 153

Genieten van het goede leven Rondom de rijksweg van Lanaken naar Maaseik is het altijd druk. Er is veel woon-en werkverkeer, maar ook het winkelend publiek snelt naar hun bestemming via de N78. Het is een typisch beeld in onze moderne maatschappij. Wie echter de afslag ‘Rekem-Centrum’ neemt, komt na enkele meters in een hele andere wereld. Een wereld waar je de auto het best aan de kant zet om al wandelend een prachtige omgeving te kunnen ontdekken! Oud-Rekem was een goed bewaard geheim, tot het historisch Maasstadje in 2008 als Mooiste Dorp van Vlaanderen werd uitverkoren. Terecht, want de tijd heeft er nauwelijks vat op bijzondere en mo-

154 Daarom het Maasland

numentale gebouwen zoals het waterkasteel, de parochiekerk en de museumapotheek. Bezoekers kunnen er genieten van een dorpswandeling en zich aan de Groenplaats, een van de oude marktpleinen, laten verwennen in restaurant Het Poortgebouw dat gevestigd is in het voormalige poortgebouw van het kasteeldomein. Het werd gebouwd in 1905. Sinds vier jaar wordt de horecagelegenheid uitgebaat door de familie Senden, een bekende ondernemersfamilie uit de streek. Zij renoveerden het pand zowel van binnen als van buiten en gaven het historisch gebouw opnieuw karakter. Samen met schoonzus Marleen zorgt Mieke Senden dat alles er op rolletjes loopt en chefkok Leon Winthaegen staat garant voor een uitstekende keuken. Naast zes vaste medewerkers wordt er voor feesten en evenementen een beroep gedaan op losse krachten en werkt men ook samen met een gerenommeerd cateringbedrijf voor het verzorgen van buffetten. Een brasserie met terras, een restaurant, feest-en vergaderaccommodaties, het Poortgebouw is een accommodatie met verschillende gezichten en elke ruimte ademt een eigen sfeer. “Eten en drinken kun je overal,” zo legt Mieke Senden uit, “maar wij proberen door een extra touch of accent net dat beetje verschil te maken. Wij besteden veel aandacht aan de kleine dingen en details. De ambiance van Oud-Rekem en het Poortgebouw vormen een mooi decor voor feestelijke aangelegenheden zoals een huwelijk, een jubileum of babyborrel. Als mensen aangeven welke aankleding ze wensen,

dan zorgen wij daarvoor. Zo zijn er ook verzoeken om bij een huwelijk alles te regelen, van het welkomstwoord tot het bedankje, gelijk een wedding planner.” Mieke Senden komt uit een echte ondernemersfamilie. Haar vader Leon Senden was de drijvende kracht achter onder andere de Euroscoop in Lanaken en Maasmechelen. Ondernemen en horeca zit hen in het bloed, net als een fijnzinnig gevoel voor gastvrijheid. “We proberen het onze gasten door middel van aantrekkelijke arrangementen extra naar de zin te maken. Zo zijn er de diner-dansants, of een speciale lunch rondom een thema, vaak vergezeld van live muziek. Maar ook een High Tea is zeer gewild, dan gaan mensen eerst wandelen in het dorp of langs de Maas. Dan komen ze daarna of daarvoor bij ons voor een ontbijt, brunch of lunch. We proberen met onze thema-arrangementen zoveel mogelijk in te spelen op wat we in Oud-Rekem en de nabije omgeving voorhanden hebben. En rond de feestdagen, met de Kerst en Nieuwjaar, dan verzorgen we een Magische Kerst en Nieuwjaarsborrel, daar maken we ook graag iets speciaals en bijzonders van!” Qua capaciteit kan de staf van Het Poortgebouw veel aan. Een feest met achthonderd gasten vormt geen enkel probleem. Maar het is niet alleen plezier en ontspanning in het poortgebouw van OudRekem. Voor zakelijke arrangementen zijn er vijf zalen beschikbaar waar seminaries of vergade-

ringen van vier tot negentig personen mogelijk zijn. Vanzelfsprekend kan men rekenen op de aanwezigheid van schrijfmaterialen, projectiescherm en andere benodigdheden voor zakelijke bijeenkomsten. De rust van Oud-Rekem vormt een ideale achtergrond om op een prettige manier van gedachten te wisselen of er een nuttige personeelstraining te doen. Juist deze veelzijdigheid van evenementen en activiteiten maakt dat het altijd een uitdaging blijft, aldus Mieke Senden. Maar vooral het oog voor detail in de verzorging en aankleding, de gasten het gevoel geven dat ze iets bijzonders beleven, dat is onmiskenbaar de charme en gastvrijheid zoals past bij het goede leven in Belgisch Limburg.

Daarom het Maasland 155

Een klein museum... Bij het binnenkomen van het historisch stadje Rekem langs “ Sint-Pieter” treffen we aan de rechterkant van de brede straat op nummer 20 één van de statigste herenhuizen aan die het plaatsje rijk is. Stadswaarts van het fraaie woonhuis uit 1891 staan de lagere bedrijfsgebouwen met hun groengeverfde poorten. Op één van de twee poorten blinkt, zoals ook op de voordeur van het grote woonhuis, een geel koperen plaat waarop te lezen staat “ Distillerie F.Senden-Devel, vins et spiritueux,” zoals deze in 1890 in bedrijf werd genomen door JanFrans Senden en zijn echtgenote M. Devel, overgrootouders van de huidige eigenaar Freddy

Senden. De familie was sinds haar aankomst in ‘t graafschap Rekem een zeer ondernemend geslacht waarvan een aantal telgen hun stempel hebben gedrukt en dat nog steeds doen op de economische ontwikkeling in deze gemeente.Vanaf 1890 werden in deze distillerie likeuren, wijnen , jenevers, aperitieven, sterke dranken en siropen geproduceerd. Na de stopzetting van de productie tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de activiteiten nog verder gezet tot 1958. Na de sluiting werden alle machines en bedrijfsstukken in ere gehouden. Alles is voortreffelijk gerenoveerd door de huidige en de vorige eigenaar. Bijzonder aan deze stokerij is niet alleen het feit dat alles in goede staat bewaard is gebleven, maar ook dat de hele documentatie vanaf de stichting tot heden nog compleet is. Het betreft hier een authentieke volledige installatie zonder toevoeging van buiten af: van grote koperen ketels, flessen in allerlei kleuren en maten, oude etiketten, kasboeken en facturen zelfs het bureau en de typemachine tot aan de prachtige antieken bestelwagen toe. Dit alles is een prachtig voorbeeld van industriële archeologie op schaal van een familiebedrijf. Het was nooit de bedoeling om van deze distillerie een openbaar museum te maken, maar omdat het zo ’n unieke verzameling is die een en al authenticiteit uitstraalt, werd gekozen voor groepsbezoeken onder leiding van een gids en op afspraak. De rondleiding is gekoppeld aan een proeverij. Zo kan men onder andere kennis maken met het “Zwart Stoopke” een eigen bereide graanjenever volgens een origineel recept uit 1928. Ook gas-

156 Daarom het Maasland

keuken, alhoewel men ook kan gaan dineren in een van de gezellige restaurants in het stadje. Maar voordat het zover was, is er heel wat werk verricht om het monumentale pand in een aangenaam verblijf te transformeren. Wanneer toeristen Oud-Rekem binnenkomen via Sint Pieter, dan worden ze er met een fraaie distillerie, een charmante vakantiewoning en een bescheiden ijssalon goed onthaald. Wie van cultuur en geschiedenis houdt, zal dit zeker naar juiste waarde schatten.

ten die in het restaurant “ Het Poortgebouw” aan de Groenplaats inschrijven voor het arrangement “Preuven van Oud-Rekem” komen altijd naar hier. Voor het dorp en andere belangstellenden wordt elk jaar “de Oud-Rekemer Festillerie” georganiseerd. Dit is een gezellige preuverie van likeuren, jenevers en lekkere warme hapjes. Op diezelfde dag is er ook een gratis rondleiding met gids: een compleet leuke middag dus. Tegenover de distillerie, ligt de oude kapelanie. Die wordt deskundig gerenoveerd maar ook vergroot met een gebouw dat vakkundig aangepast wordt aan de kapelaanswoning uit 1891.Wanneer de verbouwingswerken klaar zijn zal hierin medio 2010 een ijssalon gevestigd zijn. Het ijssalon is niet alleen bedoeld voor de toeristen maar ook voor de mensen van Oud-Rekem, omdat ze gewoon eens een lekker ijsje kunnen smullen op een gezellig terrasje in hun eigen dorp. De vakantiewoning “t Zwart Stoopke” ligt naast de distillerie en combineert modern gemak met de ambiance van een 19de eeuws herenhuis dat in 2007 gerenoveerd werd. Er is een weldaad aan ruimte en licht, de inrichting en het meubilair is stijlvol en klassiek. Een vakantiehuis in een dorpje als Oud-Rekem is ideaal voor mensen die van natuurschoon, fietsen en wandelen houden. Na een dag in het Limburgse Maasland is het goed thuiskomen in ’t Zwart Stoopke, precies zoals een vakantie moet zijn. Rust, ontspannen en genieten. Gasten beschikken er over een moderne

Daarom het Maasland 157

Slot Pietersheim Vanuit het landgoed Pietersheim kun je op aangename wijze de natuur leren ontdekken. Dichte dennenbossen, oude beukendreven en jeneverbessen tonen de uitgestrektheid van het Pietersembos. In het noorden kom je terecht in de waardevolle gebieden van de diverse beken zoals de Zijpbeek en kun je genieten van de Neerharerheide. Geurende gagelstruiken en weidse vergezichten laten je hier kennis maken met de rust en de ruimte in een van de mooiste plekken van het Nationaal Park. Op een verhoogde terp, temidden van de verdedigingsgrachten, ligt park Pietersheim en het bijbehorend kasteel. Het prachtige kasteelpark vormt het centrum van de

158 Daarom het Maasland

vroegere heerlijkheid Pietersheim. Dat ging door een huwelijk in 1410 over op het geslacht De Mérode. Van de oorspronkelijke burcht uit de 12e eeuw restte eind 16e eeuw nog slechts een ruïne waarin alleen de robuuste poort en de slotkapel gespaard waren gebleven. In 1910 had de familie hier een nieuw jachtslot laten bouwen, maar dat brandde in 1920 uit. Het huidige slot in neoclassicistische stijl werd kort daarna, in 1925, opgetrokken. Aan het verleden getuigen alleen nog de dreven en slotgrachten. Tegenwoordig doet het prachtige slot temidden van dit aangename groene decor dienst als hotel-restaurant. De strakke designstoelen en de moderne bar worden hier probleemloos gecombineerd met krakende parketvloeren en barokke spiegels. Kroonluchters en een oergezellige salon zorgen ervoor dat het geheel niets aan charme verliest. De nabijgelegen burchtruïne werd onlangs gerestaureerd en toegankelijk gemaakt voor het publiek. Op het domein Pietersheim is er ruimte voor heel wat activiteiten. Rondom het kasteel ligt bijvoorbeeld een groot sporten recreatiepark en zelfs een kinderboerderij. Voor de allerkleinsten vind je hier ook een kabouterpad. Maar het domein biedt meer: Het vormt namelijk één van de vijf toegangspoorten tot het Nationaal Park Hoge Kempen.

Het achterliggende â&#x20AC;&#x2DC;Pietersembosâ&#x20AC;&#x2122; behoorde vroeger tot het domein maar maakt nu deel uit een van het Nationaal Park. Pietersheim staat garant voor genieten en ontdekken. Het gebied vormt ook een overgang tussen de Kempen en het Maasland. Die komt tot uiting in de lemige en vruchtbare gronden van de Maasvallei enerzijds, en de zandige gronden van de Kempen anderzijds. Tijdens een wandeling vanaf het kasteel, merk je al snel een verandering in de begroeiing. Zo vind je in het eerste stuk statige beuken, in het voorjaar gekroond door de bosanemonen en het gele speenkruid. De bodem wordt gaandeweg zanderiger en hier gedijen dan weer, in alle pracht, de berk, de grove den, heide en de blauwe bosbes. Kaprijpe dennenbomen worden verwijderd zodat er meer licht de bodem bereikt en de andere planten en dieren ook een kans krijgen. Door berken, eiken en de lijsterbes de vrijheid te gunnen, bevordert men een gemengd bos met loof- en naaldbomen. Het behouden van oude bomen en zelfs dode bomen heeft ook een grote aantrekkingskracht op spechten en andere bosvogels. Op die manier krijgen ook inheemse planten wat belangstelling. De gagel, amper 1,20 m hoog, groeit in de natte heiden. Deze plant is zeer aromatisch en op een warme zomerdag trekt het door zijn geur ieders aandacht. Een aparte plaats wordt ingenomen door

de heide: Struikheide komt massaal voor in dit gebied, maar de dopheide is wat kieskeuriger. Deze plant heeft constant behoefte aan vochtigheid en bloeit vanaf eind juni. Ook de jeneverbes, een bedreigde soort in Vlaanderen, vindt hier een rustig groeiklimaat. De aanplantingen kennen veel succes, ook omdat ze beschermd worden tegen verschillende hier voorkomende veelvraten. In Limburg komen heel wat zeldzame planten en dieren voor die in de rest van Vlaanderen zeldzaam geworden zijn. De provincie spant zich dan ook in om de komende jaren extra zorg te besteden aan de met uitsterven bedreigde soorten. Pietersheim is dan ook een ideale plaats om te genieten van al wat de natuur ons hier nog te bieden heeft.

Daarom het Maasland 159

Natuur, recreatie en cultuur

dag. Romantische zielen kunnen ook een ‘Saturday night cruise’ maken op de Maas, waarbij vanzelfsprekend ook live muziek, een dansje en een uitgebreid buffet horen .

Gastvrij Lanaken is het kloppend hart van vier regio’s. Het Maasland, Haspengouw, de Kempen en het Mergelland staan synoniem voor uitgestrekte natuurgebieden met ongerepte beekvalleien waar met name het fietsen wandeltoerisme floreren.

De Hochter Bampd, dat zijn naam ontleent aan de abdij van Hocht, is een waterrijk natuurgebied langs de Maas. De waterplassen er omheen zijn het resultaat van jarenlange ontgrinding. Hier kun je de ontwikkeling volgen van een natuurlijk rivierlandschap waarin grilligheid en wispelturigheid de norm zijn. Konikpaarden en Galloway-runderen zorgen hier voor het natuurlijke onderhoud van bosjes en stukjes grasland. Dankzij de efficiëntie van deze grazers veranderde ook het wilgenbos op de oevers niet in een ondoordringbaar oerwoud.

Maar ook waterrecreatie hoort bij Lanaken, gezien zijn ligging op het kruispunt van meerdere waterwegen. Op de Maas bij Smeermaas kun onder andere een ontdekkingstocht per kajak ondernemen. Wil je liever lekker lui van start gaan, dan kan een brunchboottocht het startschot geven tot een prachtige wandel- of fiets-

De abdij van Hocht werd in 1180 gesticht door de heer van Pietersheim. De eerste Cisterciënzer monniken bleven er niet lang en al snel werd de abdij overgenomen door de nonnen van de Salvatorberg uit Aken. De abdij bezat gronden, hoeven en allerlei privileges in tal van parochies, vooral in het Limburgse Maasland en Haspengouw. Na de Franse Revolutie ging het merendeel van de abdijgoederen over in particulier bezit. Het kasteel, de kasteelhoeve en de landerijen zijn ook nu nog privé-bezit. De muur rond het 9 ha groot domein werd aangelegd in de vorm van een Engels landschapspark en bezit twee poorten. De Maastrichterpoort of Vondelingenpoort geeft uit op de stad Maastricht. Hier

Centrum Lanaken

La Butte aux Bois

160 Daarom het Maasland

werden in vroegere tijden kinderen te vondeling gelegd. De tweede poort, de Neerharenpoort, kijkt uit op het nabij gelegen Neerharen. De gebouwen en de muur zijn een beschermd monument; het park, het neerhof en de omliggende weiden en akkers staan genoteerd als waardevol landschap.Het hele landschap wordt hier doorkruist door wandelen fietspaden. Het fietsroutenetwerk beslaat dan ook maar liefst 1.800 km. Een echte aanrader voor wandelaars en fietsers is ook het uitkijkpunt de Kesseltse Kip, een van die landschapselementen die achterbleven na het graven van het Albertkanaal. Vanaf een draaiende reuzenkei heb je hier een schitterend uitzicht op de streek. Een oriëntatietafel helpt je bovendien bij het herkennen van de kerktorens in de omgeving. Het is een van de veertien Landmarks van het Grensschap Albertkanaal die in het grensgebied van Maastricht, Riemst en Lanaken te vinden zijn. Dit landschap dat zo uniek is en een zo’n belangrijke rol in de geschiedenis speelde, heeft spijtig genoeg een aantal kenmerken uit het verleden verloren.

bleven. In Veldwezelt vind je eveneens een Landmark: Het staat bij de Neanderthalersite Hezerwater, een beschermd archeologisch monument. Op wandelafstand hier vandaan kun je, via het golfterrein Dousberg, kennis maken met andere Landmarks die verwijzen naar de rol van het beekje Hezerwater tijdens de confrontatie tussen de hertog van Alva en Willem van Oranje. Wil je het dus rustig houden of sta je te springen om actief aan de slag te gaan? Wil je genieten van culinaire verfijning of gewoon er even uit zijn? Lanaken heeft het allemaal!

Dankzij een informatiekubus op een ‘grensschappaal’ kun je de ontbrekende informatie echter probleemloos terugvinden. Ze werd ontworpen naar het model van de grenspalen die in 1843 de scheiding tussen België en Nederland aangaven en waarvan er nog enkele in het landschap behouden

Brugwachtershuisje, Neerharen

Pietersheim, Lanaken

Daarom het Maasland 161

Bedrijvig Lanaken In Lanaken kun je grensoverschrijdende bedrijvigheid van dichtbij beleven. Dankzij de nabijheid van het Nederlandse Maastricht ondervindt deze gemeente een sterke stedelijke dynamiek die aantrekkingskracht uitoefent op bedrijven aan weerszijden van de grens. Die eigenschap maakt Lanaken een belangrijke tewerkstellingskern voor het zuidelijke Maasland en is veelbelovend voor de toekomst. Plannen om van Lanaken een interregionaal economisch scharnierpunt te maken bestaan al sinds 2005 en bevinden zich inmiddels in een vergevorderd stadium. Zo is er sprake van een integrale gebiedsvisie voor Lanaken en Maastricht in het in ontwikkeling zijnde grensoverschrijdend bedrijventerrein Lanakerveld. Het unieke van dit project ligt hem vooral in de samenwerking tussen beide Limburgen en de gedeelde financiële bijdrage in de ontwikkelingskosten en visie. Als onderdeel van deze strategie is ook de in 1990 afgeschafte spoorlijn tussen beide gemeentes weer nieuw leven ingeblazen. Die zal niet alleen als verbindingslijn tussen België en Nederland (sneltram Hasselt-Maastricht) fungeren, maar zal vooral een rol spelen bij de overslag van goederen en grondstoffen die via de nabijgelegen waterwegen aan land komen. Het nieuwe terrein zal voor zogenaamde gemengde bedrijvigheid worden bestemd en ongeveer 75 ha beslaan. Het huidige bedrijventerrein Lanaken ligt in het verlengde hiervan en wordt ontsloten via de noord-zuid gerichte N78, maar ook door het Albertkanaal en het kanaal Briegden-Neerharen die de Zuid-Willemsvaart met Maastricht verbindt. Daar komt nu dus ook ontsluiting via het spoor bij, dus beter kun je het als bedrijf niet wensen. Het terrein biedt ruimte aan KMO’s maar ook aan middelgrote bedrijven.

162 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 163

Bloembinders en meer “Van het schone kun je niet leven”, had Jan De Ridder van zijn vader geleerd. Deze wijze ouderlijke raad ten spijt volgde Jan zijn hart. Samen met zijn geliefde en latere vrouw Anja specialiseerde hij zich in de bloemsierkunst. Veertien jaar geleden startten ze een eigen bloembinderij in Lanaken, die zowel bij de Belgische Limburgers als de Nederlanders in de grensstreek een begrip is. Het geheim achter hun succes is volgens het paar de originaliteit van hun werk. Als bloembinders onderscheiden ze zich van bloemisten door álles wat de natuur

164 Daarom het Maasland

biedt te gebruiken: niet alleen bloemen, maar ook takken, zaden en vruchten. “Gewoon is er al genoeg”, luidt het motto van Jan en Anja. Van bij het begin kozen ze resoluut voor uniek, op maat gemaakt bloemwerk. Het paar stemt zijn creaties zoveel mogelijk af op de leefwereld van de individuele klant. Omdat alleen het beste goed genoeg is voor het koppel, werken ze uitsluitend met dagverse bloemen van topkwaliteit. Naast de originaliteit van hun creaties zijn de persoonlijke service en het vertrouwen dat ze bieden hun belangrijkste troeven. Hun specialiteiten zijn de handgebonden boeketten met alle soorten en kleuren Ecuador-rozen, bloementaarten in cadeaudozen en bloemabonnementen in alle vormen en maten. Jan is oorspronkelijk afkomstig van Vlaams-Brabant, maar de mentaliteit van de Limburgers - Belgische én Nederlandse - bevalt hem uitstekend. Hij apprecieert het vooral dat Limburgers zich assertief opstellen. Ze zullen het zeker zeggen als iets hen bevalt, maar ze laten het ook weten als iets niet naar hun zin is. Dankzij deze instelling zijn ze klanten waar je iets aan hebt. Jan en Anja weten hun klanten blijvend te inspireren. Ga daarvoor maar eens langs in hun prachtig winkelpand, dat je trouwens gemakkelijk kan herkennen aan de reuzengrote takkenbol. Hun creativiteit maakt nieuwsgierig!

Rouwen ...is iets waar weinig mensen mee kunnen omgaan. Nog steeds komt het onverwacht en voor velen veel te vroeg. Dat brengt met zich mee dat eenzaamheid troef is op dergelijke ogenblikken, momenten waarop men steun kan gebruiken van iemand die, bijna dagdagelijks, te maken heeft met de grauwe keerzijde van het leven. Een funerarium is niet langer een grauw oord en een begrafenisondernemer is niet langer het individu dat eertijds een rol kreeg toebedeeld als manusje-van-alles in een maatschappij die geen blijf wist met haar gevoelens. Waar men vroeger een kist liet maken door de schrijnwerker en deze liet dragen door de buren kwam met de tand des tijds het asociale opduiken. Buren werden vreemden en mensen een nummer in het heelal. Echter niet voor plichtsbewuste begrafenisondernemers als Barthels, een familiezaak die van oudsher geleid werd door de ouders van de huidige man-met-een-hart. Enkele jaren nadat zijn broer een eigen funerarium had opgestart in Maasmechelen nam deze, in 1979, het roer over van de zaak. In het eerste decennium werd ge誰nvesteerd in een toekomst door de vernieuwing van het funerarium enerzijds en de aankoop van extra rouwwagens. Tevens werd het bestaande funerarium vergroot en aangepast. In 1995 werd het nieuwe pand aangekocht en in 1998 kon dit geopend worden. Inzicht en menselijkheid zorgden er voor dat in deze nieuwe zaak er ruimte was tot begroeting. Meer nog, de familiekamers waren niet langer een oubollig gegeven maar kregen een eerder huiselijke sfeer. Een oude koestal, ooit een onderdeel van een brouwerij, werd omgevormd tot een ontmoetingsplaats waar de mens centraal staat. En ook buiten werd gezorgd voor een adequate aanpak. Er werd gezorgd voor een ruime parking en het eerder destructieve karakter van het gebouw, te wijten aan de diverse verbouwingen, kreeg een renovatie. De gevel werd totaal hersteld in de oorspronkelijke staat met behulp van oude bakstenen die ter plaatse konden gerecupereerd worden.

Daarom het Maasland 165

Een bloeiende zaak...

gen huis met een bloemetje op te fleuren. De zaak werd al snel een begrip in de streek, wat onbetwist de verdienste is van Robert en Maggy en hun oprechte liefde voor het bloemistenvak.

In 1976 openden Robert Aussems en zijn vrouw Maggy Claesen een bescheiden bloemenwinkel in hartje Veldwezelt, een deelgemeente van Lanaken vlakbij Maastricht. Maggy kwam uit een bloemenfamilie en Robert was etalagist van opleiding. Het tweetal, inmiddels met dochter, zoon, schoondochter en kleinzoon, had alles in huis om hun droom van een eigen zaak waar te maken.

Door de jaren heen werd Bloemenweelde zeven keer verbouwd en uitgebreid. Dat resulteerde in 900 m2 bloemenpracht, bestaande uit een winkel, enkele serres en een weelderige oranjerie. Je vindt er ook meer dan alleen een boeket voor een verjaardag en kunt je laten inspireren door diverse decoratie-ideeĂŤn, seizoensproducten, potterie en glaswerk. Vanzelfsprekend ben je er omringd door vele bloemen en planten die zorgvuldig geschikt en gekozen zijn. Maar het is meer dan een winkel alleen. Want wie graag de kunst van het bloemschikken wilt leren, kan zich opgeven voor een themacursus, gegeven door de zaakvoerder zelf.

Dorpelingen kunnen er al meer dan dertig jaar terecht voor bloemwerk bij geboorte en huwelijk, feest of rouw. Maar het is ook leuk om je ei-

166 Daarom het Maasland

Service is er zeven dagen in de week, want ze zijn ook op zondag open. Ideaal dus om nog snel een attentie te halen voor een spontaan familiebezoek. Maggy en Robert en hun team maken je graag wegwijs in de weelde van bloemen en pakjes. Noem hen trouwens gerust bij naam, persoonlijk contact dragen ze hier hoog in het vaandel. Bloemenweelde in Veldwezelt is een familiezaak met het hart op de juiste plaats. Een hart voor bloemen ĂŠn mensen.

Een jongensdroom waarmaken Soms maken mensen via een omweg uiteindelijk toch hun dromen waar. Dat is ook het verhaal van Daniël Nassen (42) die in 1995 op 1 april met zijn eigen onderneming Bouwwerken Nassen begon. Samen met echtgenote Anita (40) die de administratie en het relatiebeheer onder haar hoede heeft, is hij verantwoordelijk voor aardig wat ruwbouwprojecten in heel Belgisch Limburg. De vader van Daniël Nassen was bouwvakker. Als jonge knul ging hij dan ook geregeld met zijn vader mee naar de werf. Door weer en wind moest er gezwoegd worden, daarom raadde vader Nassen zijn zoon aan een ander beroep te kiezen, zelfs al was het een grote passie van Daniël! Hij volgde toch de raad op van zijn vader en ging aanvankelijk als leerjongen bij een garage aan de slag. Na het vervullen van zijn legerdienst werd het uiteindelijk toch de bouw waar hij zich het meest in thuis voelde. In 1995 was het dan zover, toen kreeg zijn jongensdroom een extra glans omdat hij voor zichzelf ging beginnen. De eerste jaren ging ook vader Nassen met zijn zoon mee de werf op.Er wordt met twee tot maximaal drie medewerkers aan de projecten gewerkt, omdat dit de mooiste

resultaten geeft. Ook blijft het op deze manier overzichtelijk voor de klant die direct weet met wie hij te maken heeft en wie zijn aanspreekpunt is. Anita: “Het is vooral het persoonlijk contact wat door onze klanten als prettig wordt ervaren. Als ze naar de werf komen zien ze Daniël daar altijd zelf aan het werk.” Het bouwbedrijf is allround en niet zozeer gespecialiseerd. Klassiek, modern of volgens trend, Bouwwerken Nassen voert het allemaal uit. “Het geeft veel voldoening als een project klaar is, dan zijn we trots op wat we hebben neergezet, “ aldus Anita Nassen.

Daarom het Maasland 167

Rubriek mijn Maasland

Marino Keulen België is een klein land met een wel heel aparte politieke status. Er worden officieel drie talen gesproken (Vlaams, Frans en Duits) en er zijn zeven parlementen en zes regeringen aan het werk. Politici buigen zich veelal gelijktijdig op landelijk, regionaal en lokaal niveau over diverse vraagstukken en problemen, wat gezien de kleinschaligheid van het land een heel praktische werkwijze is. Het één wordt door het ander gevoed, zo beschrijft Marino Keulen de politieke keuken in zijn land. Geboren in Kesselt en in velerlei opzichten thuis in de gemeente Lanaken, is hij meer dan twintig jaar actief in de Vlaamse politiek. Hij trad op als woordvoerder voor Patrick Dewael, werd raadslid en schepen in Lanaken waarna hij functies als provincieraadslid, Vlaams volksvertegenwoordiger, secretaris van een commissie en ondervoorzitter van de VLD in het parlement uitoefende. Marino Keulen kent echter ook de verantwoordelijkheden van een minister en de taken die horen bij het voorzitterschap van de gemeenteraad te Lanaken, een gemeenteraad waar hij al zolang als hij politiek actief is, bij betrokken is gebleven. “Lokale politiek is heel concreet, mensen spreken je direct aan over glascontainers die niet op tijd gereinigd worden of over de toiletten op de gemeenteschool die defect zijn.

168 Daarom het Maasland

Je voelt hier dus echt de polsslag van de samenleving. Landelijke politiek daarentegen is een stuk abstracter. Wil je daar een concrete vertaling van zien, dan kijk je het best lokaal. Voor mij is politiek op lokaal niveau ongelooflijk belangrijk als ervaring om op landelijk niveau goed te kunnen functioneren, vandaar dat ik het ook altijd ben blijven doen naast mijn nationale verplichtingen.”

Maastricht, Aken en Luik worden steeds nauwer bij elkaar betrokken. Het landelijke karakter en de rust van de dorpjes, dat blijft echter ook heel aantrekkelijk.”

Ondanks zijn vele werkuren in Brussel, heeft hij nooit overwogen om er te gaan wonen. “Belgen zijn honkvast,” zo licht hij toe, “ze verhuizen niet met elke job mee. In die zes jaar en paar maanden dat ik als minister deel uitmaakte van de regering, ben ik ook maar één keer in Brussel blijven overnachten. Ik vind het belangrijk om terug thuis te komen, Brussel even los te laten en ’s anderendaags weer terug te beginnen. Ik stel vast dat alle collega’s dat doen. Je thuis is de belangrijkste constante in je leven, in je woonplaats wonen bovendien ook je kiezers. Wat ik mag bereiken in de politiek heb ik toch vooral te danken aan de mensen hier in Lanaken en het Maasland, het spreekt voor zich dat je dan moeite doet om die banden met plezier te onderhouden.”

Als `verdeelde` natie is België bedreven geraakt in de kunst van het compromis, aldus Marino Keulen die met tevredenheid op zijn jaren als Vlaams minister terugblikt. Zijn werk omvatte onder andere de introductie van een inburgeringbeleid, het laten bouwen van meer sociale woningen, projecten voor stadsvernieuwing en het toepassen van wetten en principes betreffende binnenlands bestuur.

“Belgen zijn honkvast” Hij noemt Lanaken en het Maasland een sympathieke regio. “De mensen hebben aangename karakters. Je ziet dit ook met carnaval, er heerst levensvreugde bij de mensen. Door de nabijheid van de grens merk je dat er openheid is. Mensen hebben altijd veel in Nederland en Maastricht gewerkt, bij de MOSA, de Sphinx, de ziekenhuizen. Andersom wonen hier ook veel Nederlanders, er zijn veel gemengde koppels, mensen die elkaar op het werk hebben ontmoet, bijvoorbeeld. Dit alles schetst de gemoedelijkheid die hier heerst. Verder biedt de regio enorm veel mogelijkheden voor toerisme en cultuur, maar ook qua werkgelegenheid en onderwijs in euregionaal verband. Hasselt,

“Het begrip autonomie speelt een wezenlijke rol in de besturing van ons land dat dankzij een uniek Belgisch DNA bijeen wordt gehouden”, verklaart hij de werking van Vlaamse en Waalse regeringen. Dat unieke ziet hij ook terug in zijn eigen geboortestreek, al mag de gemeente Lanaken wat hem betreft “nog meer smoel”, meer profiel krijgen.

Daarom het Maasland 169

9 Leven in het Maasland

Intro Eeuwenlang bestond het Maasland slechts uit kleine komdorpen te midden van akkers en velden langs de oevers van de Maas. De meeste Maaslanders waren van oudsher landbouwers die hun brood verdienden op de vruchtbare leemgronden. Het was hard werken om te overleven. Uit wilgenteelt als aanvulling op het gezinsinkomen van de boeren ontstond een bloeiende ambacht. De industriĂŤle vooruitgang bracht maar weinig goeds voor het Maasland. Het betekende het einde van de scheepvaart op de Maas, zorgde voor de ineenstorting van de landbouweconomie en deed uiteindelijk ook de vlechtnijverheid verdwijnen. Het Maasland had begin 20ste eeuw een economisch dieptepunt bereikt. De ontginning van de rijke ondergrond keerde het tij. Niet zozeer de intensieve grindexploitatie, weliswaar nog steeds een belangrijke economische activiteit, maar vooral de ontdekking van steenkool deed de economie opleven. Het Maasland draagt dan ook nog steeds sporen van de mijnsluitingen eind jaren â&#x20AC;&#x2122;80. Vandaag wordt er gelukkig met man en macht gewerkt aan de uitbouw van een ruim recreatief aanbod in de pure natuur. Het zijn unieke troeven voor het toerisme dat straks de belangrijkste economische sector is van de streek.

170 Daarom het Maasland

Daarom het Maasland 171

Streekbarometer

een gunstig woonklimaat of vanwege een huwelijk of relatie met een Belg. Elk jaar neemt de totale bevolking in het Maasland toe met meer dan 2%.

Met nog geen 120.000 inwoners en amper 350 inwoners per vierkante kilometer is het Maasland een dunbevolkte streek: slechts 14% van de Limburgers woont er. Het is een relatief jonge bevolking, met ongeveer evenveel mannen als vrouwen. Het Maasland telt veel gezinnen met minderjarige kinderen. Zo’n 60% van de bevolking is jonger dan de pensioengerechtigde leeftijd. Kenmerkend voor het Maasland is vooral de grote aanwezigheid van niet-Belgen in de bevolkingssamenstelling, meer dan het dubbele van het provinciale gemiddelde. Uiteraard speelt hier de steenkoolmijn, die veel buitenlandse arbeiders aantrok, een belangrijke rol. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Maasmechelen één van de meest multiculturele gemeenten van Limburg is waar vooral zuidelijke bevolkingsgroepen goed zijn vertegenwoordigd. Toch zijn de meeste niet-Belgen in het Maasland vandaag Nederlanders die er komen wonen vanwege

Wonen, onderwijs en zorg Door de hoge woonkwaliteit in het Maasland zijn er verschuivingen op de huizenmarkt te bespeuren. De werking van het markmechanisme, vraag en aanbod, zorgt voor hoge prijzen. Al geldt dit in principe overal en niet zozeer specifiek in het Maasland. Belgen kopen in tegenstelling tot Nederlanders graag zelf bouwgrond om een huis te kunnen bouwen. Het percentage Maaslanders dat over de middelen beschikt om zelf te bouwen, is nog altijd groter dan de groep die zich tot de sociale huisvesting moet wenden. Het aandeel sociale huisvesting ligt in het Maasland wel hoger dan voor Limburg gemiddeld is.

Markt, Eisden

172 Daarom het Maasland

Vergrijzing is een algemene tendens in onze maatschappij. Ook in de Maaslandse samenleving worden de ouderen steeds talrijker. Huisvesting voor deze groep vraagt dan ook om de nodige aandacht, want het Maasland heeft een beduidende achterstand op het vlak van rusthuiswoongelegenheden. In het Maasland zijn er 500 rusthuiskamers per 25.000 personen van 60 jaar en ouder. De vraag naar opvang is groot en er zijn lange wachttijden. Gelukkig kan ook thuiszorg nog in veel gevallen een oplossing bieden. Hiervoor worden er jaarlijks meer en meer middelen vrijgemaakt in het Maasland. De bekendste instellingen die opvang en zorg aanbieden zijn het nieuwe Woon- en Zorgcentrum Heyvis in Maasmechelen en Huize Lieve Moenssens in Dilsen-Stokkem. Voor kwaliteitsvolle gezondheidszorg kan het Maasland terecht bij twee algemene ziekenhuizen, in Maaseik en Lanaken. Het Sint-Barbara ziekenhuis van Lanaken is een afdeling van het Ziekenhuis

Oost-Limburg. Het Ziekenhuis Maas en Kempen, met nu nog twee campussen in Maaseik en Bree, zal tegen 2012 een nieuwe site bouwen om haar activiteiten te concentreren in Maaseik. Op het vlak van onderwijs telt het Maasland vandaag tal van kwaliteitsscholen van alle typen en voor alle leeftijden. Ouders met kinderen kunnen van Kinrooi tot Lanaken terecht bij zoâ&#x20AC;&#x2122;n vijftig scholen. Mobiliteit Het Maasland wordt afgebakend door de belangrijke verkeerswegen die parallel aan de Maas op beide oevers voor de ontsluiting van het gebied moeten zorgen: de N78 en de A2, de Zuid-Willemsvaart en het Julianakanaal. Bruggen over de Maas bij Maaseik, Maasmechelen en Smeermaas maken de oversteek naar Nederland. Tussen Stokkem en Berg vaart het laatste Rijksveer op de Maas heen en weer tussen beide oevers. Voor fietsers en voetgangers zijn er overal in het Maasland speciale oversteekpontjes. De bewoningskernen situeren zich grotendeels langs de N78, een Romeinse heirbaan op veilige afstand van de rivier. Het is vandaag nog steeds de hoofdverkeersader waarlangs veel pendelverkeer loopt als gevolg van de weinige werkgelegenheid in de streek. De N78 is de noord-zuidas van het Maasland die Maaseik met Lanaken verbindt. De snelweg A2 geeft ter hoogte van Maasmechelen toegang tot het Maasland. Toch smeekt de streek al jaren om aandacht en oplossingen voor haar mobiliteitsproblemen. Vooral over het goederen- en reizigersvervoer is er in het Maasland al heel veel te doen geweest. De heropening van de oude spoorlijn 20 tussen Lanaken en Maastricht zou dan ook een positieve invloed hebben op

de ontsluiting en de werkgelegenheid in de regio. De 6 km lange spoorverbinding is in eerste instantie bedoeld voor papierfabriek Sappi die vestigingen heeft in Lanaken en Maastricht. De spoorlijn naar Lanaken, die in 1990 werd stilgelegd, wordt terug hersteld en moet begin 2010 klaar zijn. Via het spoor zou dan 0,5 miljoen ton producten per jaar vervoerd worden wat jaarlijks minstens 40.000 trucks minder op de wegen zou betekenen. De spoorlijn wordt bovendien doorgetrokken naar Hasselt, maar dan wel als sneltram, de eerste in Limburg. Een vlotte verbinding via het openbaar vervoer binnen Limburg en betere aansluitingen buiten de provincie was het uitgangspunt van het Spartacusplan. Daarvoor zijn buslijnen aangepast, extra snelbussen ingelegd, maar het paradepaardje van het plan zijn drie sneltramlijnen. Tegen 2012 moet lijn 1 een feit zijn. Dankzij een grensoverschrijdende samenwerking is het Maasland opnieuw bereikbaar over de weg, over het water en via het spoor.

Daarom het Maasland 173

Landbouw De landbouw is van oudsher aanwezig in de vallei van Maas doordat de rivier voor een natuurlijke vorm van bodemverrijking zorgde. Telkens als de Maasarmen weer overstroomd waren, bleef namelijk een voedselrijke sliblaag met grote hoeveelheden mineralen achter op de gronden van het oeverland. De meeste Maaslanders waren dan ook boeren, die hun koeien lieten grazen in de bloemrijke uiterwaarden. Maasheggen, loodrecht op de stroom aangeplant om het bezinken van het overstromingsslib te optimaliseren, dienden als eigendomsafbakening. Het was een vruchtbaar land met kleinschalige akkers, weilanden en weerden met een goede hooiproductie. Kleinschalige landbouw wist eeuwenlang goed te

Aardbeienpluk, Kinrooi

174 Daarom het Maasland

overleven in het Maasland. Na de Tweede Wereldoorlog evolueerde het grondgebruik naar meer intensieve teelten en veeteelt. Tot op vandaag werken er boeren op het land van de Maas. Tussen de dorpen en de Maas liggen nog altijd vruchtbare akkerlanden met grote, soms oude, boerderijen en weilanden met wiegende kruinen van canadapopulieren. De meeste landbouwers aan de Maas zijn rundveehouders, veelal melkvee en mestvee. De melkveehouders gebruiken 40% van het geregistreerd landbouwgebied. Hoewel de gemiddelde bedrijfsoppervlakte van een Maaslands boerenbedrijf beduidend groter is dan dat in Vlaanderen, vergt de toekomst van de landbouweconomie in het Maasland zeker aandacht en investeringen. Niet elke Maaslandse gemeente kan een toekomst voor haar landbouwbedrijven garanderen, mede door een toenemende vergrijzing en het feit dat de boeren geen opvolging kennen. Toch zijn er positieve geluiden, met name als je kijkt naar de groei van een grote conservenfabriek die zijn goederen als groente en fruit, grotendeels van Limburgse en Maaslandse telers afneemt. Door grindwinning en toenemende interesse voor recreatie, toerisme en het inrichten van nieuwe natuurlandschappen, verandert uiteraard de mate van behoefte waarin het land benut wordt voor landbouwdoeleinden. Hoe een en ander zich zal ontwikkelen, is altijd afhankelijk van de tijdgeest en betrokkenheid van belanghebbende partijen.

Aardappeloogst, Maaseik

Delfstoffen Het winnen van delfstoffen is een van de belangrijkste economische activiteiten in de provincie Limburg. In het Maasland gaat dat over de winning van kwartszand in Maasmechelen en over grindwinning. Alle grind dat vandaag in Vlaanderen wordt geproduceerd, wordt gewonnen in de Maasvallei. Daarmee neemt de grindsector in zijn eentje maar liefst de helft van alle delfstoffenwinning in Vlaanderen voor haar rekening. Sinds de jaren twintig worden de dikke grindlagen economisch geĂŤxploiteerd. Vanaf de jaren zestig groeit deze ontginning exponentieel. Er zijn drie manieren om grind te winnen: nat-nat, nat-droog en droog-droog. Bij nat-nat vindt de grindwinning plaats onder het grondwaterpeil en de verwerking aan boord. De baggermolens die deze klus klaren, zijn eigenlijk drijvende fabrieken die het bovengehaalde grind meteen zeven, wassen en eventueel breken. Het grind komt niet aan land, maar wordt direct overgeladen in het schip van de klant. Het principe van nat-droog houdt in dat de grindwinning onder de grondwaterspiegel plaatsvindt. Het bewerken vindt vervolgens gewoon aan land plaats. Drukluchtzuigers halen het grind naar boven en een transportband brengt het aan wal. De methode droog-droog is voor berggrind dat door verschuivingen in het aardoppervlak boven het grondwaterniveau is gekomen. Het wordt met graafmachines afgegraven en droog verwerkt. Grind

dient voornamelijk als bestanddeel voor beton en wordt vooral gebruikt in de wegenbouw. Het economische belang van de Maaslandse grindwinning vertaalt zich vooral in de omzetcijfers van de exploitanten. Want in verhouding genereert de grindwinning weinig rechtstreekse tewerkstelling in het Maasland. In de bloeidagen van de exploitatie, zeker toen er aan diepe grindwinning werd gedaan, was er nauwelijks aandacht voor de landschappelijke en ecologische gevolgen. In 1993 stelde het Vlaams parlement het Grinddecreet in. Dit decreet stelt een limiet aan het winnen van grind in het Maasland. Tevens stelt het decreet dat een deel van de opbrengsten gebruikt moet worden voor een natuurlijke herinrichting van het wingebied. In het decreet werden vier Maaslandse gemeenten aangeduid als officiĂŤle grindgemeente: Kinrooi, Maaseik, Dilsen-Stokkem en Maasmechelen. Volgens dit decreet zou de grindwinning in het Maasland tegen 1 januari 2006 afgebouwd en stopgezet worden. De achterliggende gedachte hiervan was dat het beperkte economisch surplus van grindwinning niet meer opwoog tegen de toegebrachte ecologische schade. Er werd echter besloten de einddatum te schrappen, om de abrupte stopzetting van de grindwinning te voorkomen. Hierdoor kunnen de achterstallige productiequota verder gerealiseerd worden tot de uitputting van de beschikbare grindvoorraad. Zo zijn in kinrooi en Dilsen-Stokkem twee reservegebieden aangewezen waar nu nog steeds grindwinning plaatsheeft. De ondernemingen hebben onderling quota afgesproken. Momenteel ligt het aantal te winnen ton grind per jaar op maximaal 9 miljoen ton. Alles bij elkaar beschikt de Maas nog over een geschatte reserve van 3 miljard ton grind. De grindontginning blijft dan ook een belangrijke economische pijler van Limburg. Het grind wordt met name gebruikt bij de bouw van bruggen, wegen, havens en vliegvelden. Voor 80% krijgt

Grindwinning

Daarom het Maasland 175

Grindwinning

het grind een Vlaamse bestemming. De overige 20% grind vindt zijn weg naar onder meer Nederland en Wallonië. De jaarlijkse omzet van de grindindustrie bedraagt 70 miljoen euro. Daarvan gaat 6 miljoen euro naar de staatskas en 5,5 miljoen naar de Limburgse gemeenten. Het geld wordt voor een belangrijk deel gebruikt voor de herinrichting van plekken waar de grindontginning is gestaakt. Want het grinddecreet bepaalt niet alleen dat de exploitatie van grind beperkt is door een quotum, maar ook dat het ontgrinden gepaard moet gaan met landschapsherstel. Een groot deel van de 40 ha grindgebied dat jaarlijks ontgonnen wordt, krijgt een herbestemmingplan. In de decennia na de exploitatie worden oude groeves op natuurlijke wijze omgevormd tot waardevolle biotopen voor fauna en flora.

176 Daarom het Maasland

De grindwinning in Limburg wordt beheerd door het Grindcomité, dat ondersteuning krijgt van drie subcomités. Het herstructureringscomité is verantwoordelijk voor de herinrichting van grindgebieden. Het Onderzoekscomité stelt onderzoeksprogramma’s vast voor de ontwikkeling van grindvervangende producten. In hun opdracht heeft VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, de gezondheidsimpact van grindsubstituten onderzocht en hebben bedrijven uit de bouwsector de haalbaarheid en duurzaamheid ervan onder de loep genomen. Ten slotte is er nog het Sociaal Comité, dat zich bezighoudt met de begeleiding van werknemers uit de grindsector die als gevolg van het grinddecreet hun job verliezen. Doordat alle betrokken partijen vertegenwoordigd zijn in deze comités, is het mogelijk een evenwicht tussen de economische, ecologische, agrarische en regionale belangen te vinden. De Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij Limburg heeft de opdracht om grindwinningbedrijven te verwerven, deze in concessie te geven aan de grindbedrijven en nadien terug vrij te geven in functie van de herbestemming. Daarnaast verleent de POM Limburg logistieke steun aan de comités en stelt het personeel ter beschikking. Het grindfonds financiert de kosten voor de werking van de comités, de herbestemming van de gebieden en de logistieke ondersteuning. Zelf haalt het grindfonds zijn financiële middelen uit de bijdragen die de grindbedrijven afdragen aan de Vlaamse overheid. Door het natuurlijk landschap te herstellen krijgt de Maaslandse economie nieuwe impulsen.

Grindwinning, Kessenich

Gaswinning De steenkoolexploitatie in Limburg mag dan wel verleden tijd zijn, misschien is er nieuw leven voor de oude mijnen. Volgens een studie van VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, herbergen de oude steenkoolmijnen zo’n 31 miljard m³ methaangas op relatief gunstige diepten, waarvan 7 miljoen m³ effectief winbaar en bruikbaar zou zijn. Dit komt overeen met het equivalent van één jaar energievoorraad voor heel België. Ten minste, als blijkt dat de exploitatie rendabel is over een langere periode. Het grootste gedeelte van dit gas bevindt zich in de steenkool zelf. Voor deze gaswinning moet er geboord worden tot aan de steenkoollaag, bijvoorbeeld aan de hand van een put tot 1000 meter diep. Onderaan worden in de wanden van de put openingen gemaakt tot in de steenkoollagen. Verticaal zou er één put gemaakt worden in de grond, ondergronds zijn er horizontale vertakkingen die tot 1000 meter diepte kunnen reiken. De druk in de steenkoollaag moet naar beneden gebracht worden, zodat het gas onttrokken wordt aan de steenkool en naar de productieput migreert. Als het water weggepompt is, kan de gasproductie van start gaan. Vervolgens wordt het methaangas gecomprimeerd voor verder vervoer of verbrand voor energieopwekking. Dit koollaagmethaangas zou niet alleen geschikt zijn voor effectief gasgebruik, maar ook om via een generator elektrici-

Maasmechelen

teit te produceren. In de VS wordt 10% van het gas al met deze nieuwe methode gewonnen en steeds meer landen onderzoeken of ze het Amerikaanse voorbeeld kunnen volgen. Of ook de Maaslandse mijnen hiervoor in aanmerking komen, zal afhangen van proefboringen die nodig zijn om de doorlaatbaarheid van de steenkoollagen vast te stellen. Als het resultaat van deze boringen gunstig is, kan gaswinning een nieuwe rendabele economische activiteit worden voor het Maasland. Vlaanderen heeft weinig mogelijkheden op het vlak van herbruikbare en duurzame energie, maar dankzij hun mijnen en steenkool hebben het Maasland en andere Limburgse gebieden die troeven wél.

Daarom het Maasland 177

Nijverheid Vanaf de late middeleeuwen werd de vlechtnijverheid een bloeiende ambacht in het Maasland, met Stokkem als het vlechtcentrum van de streek. Het ontstond uit de wilgenteel, in die tijd een welgekomen bijverdienste voor de arme boeren. De bloeiperiode van deze lokale economie was aan het einde van 19de eeuw en begin 20ste eeuw. Toen maakten de Maaslanders thuis massaal verpakkingsmaterialen voor de Haspengouwse fruitteelt en ovenmanden voor de Luikse metaalindustrie. De opkomst van goedkopere alternatieven als karton en plastic deed echter snel deze lokale ambachtelijke industrie verdwijnen. Omdat de landbouw al eind 19de eeuw door veeziekten en toenemende import van landbouwproducten

uit het buitenland ingestort was, trekken veel Maaslanders naar de brikken in Duitsland en te werken als seizoensarbeider in de steenbakkerijen van Rijnland. Aan deze toestand komt stilaan een einde met de steenkoolmijnen. Al in 1876 verklaarde de Leuvense professor Guillaume Lambert dat in de Kempense bodem een dikke steenkoollaag verborgen lag. Het bewijs wordt pas geleverd wanneer geoloog AndrĂŠ Dumont op een nacht in augustus van 1901 kolen aanboort in het naburige As. In meerdere Limburgse gemeenten starten mijnen op. Ook in het Maasland wordt er in 1907 een concessies verleend. Toch zouden er vooral gastarbeiders werken. De sluiting van de steenkoolmijn van Eisden in 1987 was desalniettemin een bijzonder zware klap voor de hele regio. Eens te meer moeten de Maaslanders op zoek naar tewerkstellingsalternatieven in de industriĂŤle sites buiten de regio. Grote fabrieken zoals DSM, DAF en Ford worden belangrijke werkgevers voor de relatief goedkope en gemotiveerde werkkrachten uit het Maasland. Vandaag zijn handel, industrie en bouw er nog steeds minder sterk vertegenwoordigd. Er zijn er ongeveer 7.000 ondernemingen actief, waarvan het overgrote deel kleine en middelgrote ondernemingen. Het Maasland is ook nog steeds de enige Limburgse regio waar betrekkelijk minder ondernemingen worden opgericht in vergelijking met de rest van Vlaanderen. De dienstensector en vooral kennisintensieve bedrijven komen er maar moeilijk van de grond. Een van de oorzaken is de beperkte oppervlakte die aan nieuwe investeerders in het Maasland kan worden aangeboden. Er zijn weinig reserves voor extra bedrijventerreinen.

Lanaken

178 Daarom het Maasland

Hygiënisch en veilig Acidom is een echt familiebedrijf uit Lanaken. Vader Jules Kuypers richtte het bedrijf op. Zoon Marc en dochter Petra Kuypers hebben nu de leiding in handen. Acidom is een samenvoeging van ‘acide dominerend’, wat zoveel betekent als het neutraliseren van zuren op batterijen. De eerste activiteit van het bedrijf. Tegenwoordig levert Acidom producten die ervoor zorgen dat een industriële werkomgeving hygiënisch is en veilig functioneert. Hierbij vallen vier productgroepen te onderscheiden: luchtfiltertechniek, reinigingsmiddelen, smeermiddelen en metaalbehandeling. Vooral in de productgroep luchtfiltertechniek en warmtewisselaars heeft Acidom een goede naam. De firma heeft al twee keer op rij de ‘Safety Awareness Award’ van de firma Sappi te Lanaken gewonnen. Een onderscheiding toegekend door de contractors van deze papierproducent. Het filteren van lucht en vloeistoffen in een industriële werkomgeving is een zeer belangrijk proces. Het handelt immers om de gezondheid van de mensen die er werken. Lucht komt van buiten naar binnen op de werkvloer en moet, eenmaal gezuiverd, van uitstekende kwaliteit zijn. Andersom gaat hetzelfde op. Lucht die vervuild raakt door vloeistoffen op de werkvloer, moet weer worden schoon gefilterd. Acidom levert verschillende lucht- en vloeistoffilters en biedt altijd een oplossing op maat.

Op het gebied van warmtewisselaars zorgen zij ervoor dat deze na reiniging weer optimaal kunnen functioneren. Luchtfilters zijn echter niet het enige product dat de firma aanbiedt. Eigenlijk kan men voor alle benodigde middelen om een industriële omgeving hygiënisch en goed functionerend te houden bij Acidom terecht. Het onderhouden van een machinepark kan zowel op de werkvloer als bij Acidom zelf gebeuren. Vaak zet men dan het paradepaardje onder de smeermiddelen van de firma in, Acidom Mackey Lubricating pasta. Dit voorkomt slijtage van zwaar belaste machineonderdelen en kan worden gebruikt bij lage en hoge temperaturen (-40 tot + 980°C). Acidom uit Lanaken vormt het bewijs dat het ook met de innovatieve kennis in het Maasland goed zit.

Daarom het Maasland 179

Van het één... In 1952 kocht Roeselarenaar Jules Gobyn een bus voor het vervoer van Limburgs mijnpersoneel en richtte Heidebloem op in Hasselt. Enkele jaren later, in 1954, kreeg hij de aanbieding van de toenmalige spoorwegen om met 4 bussen een lijndienst in te richten tussen Hasselt en Maastricht ter vervanging van het opgedoekte treinvervoer. Een voorwaarde was dat de standplaats van de bussen in Lanaken zou zijn. Grootvader Gobyn verhuisde zijn bedrijf naar de oude legerkazerne en ging van start met de eerste grensoverschrijdende lijnbusdienst tussen Belgisch en Nederlands Limburg. Hij stond daarmee aan de

180 Daarom het Maasland

wieg van het internationale streekvervoer. Over de jaren heen wist Heidebloem gestaag te groeien. De lijndiensten in de grensstreek werden uitgebreid en het bedrijf ging zich ook richten op andere vervoersdiensten. Schoolvervoer in Limburg bijvoorbeeld en personeelsvervoer voor de grote bedrijven in de grensstreek als Sphinx, Mosa en Ford. Om de bussen optimaal te laten renderen en niet enkel gedurende de werkweek, werden er in het weekend dagtrips georganiseerd. De basis voor het toeristisch vervoer was gelegd. Vanaf de jaren ’70 gaf Jules Gobyn - die in de politiek stapte en later nog burgemeester werd van Lanaken - het roer over aan zijn zoon Marc. Onder zijn leiding werd het toeristisch vervoer verder ontwikkeld. Vandaag is de Heidebloem een gezond bedrijf met 120 bekwame en gemotiveerde werknemers en een vloot van 87 bussen. 37 daarvan verzorgen de reguliere en sneldiensten van De Lijn in Limburg. Het paradepaardje van het bedrijf zijn de touring cars. Absolute luxebussen voorzien van alle comfort die ingezet worden voor city trips, fietsvakanties en Europese rondreizen voor buitenlandse toeristen. Kwaliteit, veiligheid en service staan centraal. Het maakt Heidebloem een erg gewaardeerde partner in de reis- en vervoerssector. Het valt dan ook niet te verwonderen dat het bedrijf in 1996 werd opgekocht door Veolia Transport, een wereldspeler op het vlak van personenvervoer. Toch zijn ook de kleinkinderen van Jules Gobyn nog steeds actief in het bedrijf. Daarom ademt Heidebloem nog altijd die familiale sfeer uit waar mensen, medewerkers en klanten, belangrijk zijn.

...kwam het ander Door het succes van Heidebloem kon Jules Gobyn in 1963 het transportbedrijf van de gebroeders Bouts (Gebo) overnemen. Hij veranderde één letter van het opschrift op de drie vrachtwagens en het nieuwe transportbedrijf Gobo was geboren. In de begindagen beperkte de activiteiten zich tot cement- en buizenvervoer en het vervoer van stukgoed. In de jaren ‘70 en ’80 deed Gobo enkele slimme overnames om zo de verdere groei van het bedrijf te consolideren. In 1993 werd er een terrein gekocht op een industriezone in Lanaken en ging Gobo van start met logistieke activiteiten als tijdelijke opslag, verpakking en etikettering. Vandaag is die logistieke dienstverlening één van de vier productpijlers van Gobo. Ook het vervoer van stukgoed blijft een belangrijke bedrijfsactiviteit. Naast België en Luxemburg heeft Gobo zich gespecialiseerd in transport van en naar Frankrijk. Daarnaast zijn ook containertransporten en tankwagentransporten van zowel gevaarlijke als ongevaarlijke vloeistoffen doorheen Europa de kernactiviteiten van het bedrijf. Gobo stelt vandaag meer dan 100 uiterst gekwalificeerde personeelsleden te werk en beschikt over een voertuigenpark van 70 trekkers en 150 opleggers. Alle vrachtwagen zijn voorzien van een inventief tracking-systeem dat een stipte opvolging en aflevering garandeert. Het bedrijf is uitgegroeid tot een vaste waarde in de internationale transportsector mede dankzij de sterke reputatie die Gobo wist op te bouwen bij haar

Limburgse opdrachtgevers van het eerste uur. De afgelopen jaren heeft het bedrijf sterk investeert in de toekomst. Naast inspanningen op het vlak van milieubescherming en de uitbreiding van haar Europees netwerk , bouwde Gobo vooral de logistieke activiteiten verder uit. Met een ultramodern logistiek centrum van 36.000 m2 en de uitgebreide laad- en loscapaciteit met laadspoor, is Gobo stevig uitgerust voor het multimodaal transport, over land, kanaal en spoor. Op zich een markant gegeven. De afschaffing van de spoorwegverbinding tussen Hasselt en Maastricht was ooit de aanleiding voor de start van het busbedrijf en nu, 55 jaar later, betekent de heropening van diezelfde spoorlijn een gezonde toekomst voor het moderne transportbedrijf. Grootvader Gobyn had een leuze ”het moet, het zal.” Hij had gelijk.

Daarom het Maasland 181

Een internationaal vezelproduct Kunstvezelproducent Celanese uit Lanaken is een onderdeel van een Amerikaanse multinational die zich hoofdzakelijk concentreert op scheikundige basisproducten, acetaatproducten, polymeren, polypropyleenfilms en voedingsingrediënten. Wereldwijd stelt de groep zo’n 8.000 mensen te werk in 30 productiesites in 11 landen in Amerika, Europa en Azië. Bij Celanese Lanaken werken in totaal 210 mensen. Zo’n 80 procent van hen zijn Maaslanders. Markante geschiedenis In 1912 startten de twee Zwitserse broers Dreyfus in Basel met de productie van film uit celluloseacetaat. Het blijkt een interessante toepassing als beschermlaag voor de houten vleugels van vliegtuigen in die tijd. Onder impuls van de eerste wereldoorlog neemt de vraag enorm toe. Het duurt dan ook niet lang alvorens de twee broers hun product exporteren naar het buitenland.

182 Daarom het Maasland

Op verzoek van de Britse overheid richt Henri Dreyfus een fabriek op in Engeland terwijl Camille Dreyfus naar Amerika trekt. Na de oorlog vallen de bestellingen stil en het bedrijf raakt in moeilijkheden. De redding komt met de ontwikkeling van synthetische acetaatvezels als alternatief voor zijde in de textielindustrie. De toekomst was verzekerd. Door de toenemende vraag naar acetaatgarens in de wereld ontstaat de behoefte aan een productiesite op het Europese vasteland. In 1964 wordt er gestart met een nieuwe productie-eenheid in Lanaken. Met de makkelijke bereikbaarheid via het water, de ruime beschikbaarheid van industriegrond, de aanwezigheid van goed opgeleide maar goedkope werkkrachten en de interessante steunmaatregelen was de keuze voor het Maasland voor de hand liggend. Aan de basis van het productieproces ligt hout dat van nature rijk is aan cellulose. Cellulose, het hoofdbestanddeel van de plantencelwand, is het meest voorkomende organische materiaal op aarde. Een koolhydraat opgebouwd uit glucose, ook wel druivensuiker. Door de cellulose chemisch te veranderen ontstaat er een halfsynthetische vezel, cellulose-acetaat. De productie start met pulp van hardhout afkomstig van plantages uit de hele wereld waar het hardhout zo’n 10 tot 12 jaar kan groeien. De pulp wordt gedurende 20 uur in contact gebracht met azijnzuur en azijnzuur-anhydride waarbij celluloseacetaat neerslaat in vlokken. In een volautomatische mengmachine worden die vlokken vervolgens opgelost in aceton tot er een zeer viskeuse spinoplossing ontstaat. Dit wordt microscopisch gefilterd om alle onreinheden te verwijderen. Daarna wordt er garen van gesponnen en in warme lucht gedroogd. Tijdens het drogen verdampt de toegevoegde aceton die opgevangen wordt voor hergebruik. De droge cellulose-acetaatvezel is uiterst fijn, amper een kwart van de diameter van een mensenhaar.De gesponnen cellulose-acetaat vezels worden in een 5 cm brede band samen gebracht. Die band kan tot 15.000 afzonderlijke vezels bevatten en wordt daarna verpakt in grote balen van 600 kg. Er worden verschillende types geproduceerd naar individuele wens en behoefte van elke klant.

Permanente innovatie Cellulose-acetaat is licht maar toch stevig. Het materiaal lijkt sterk op natuurzijde; zeer soepel, krimpt en kreukt amper en droogt snel. Oorspronkelijk werden zulke vezels gemaakt voor de textielindustrie, maar in de jaren â&#x20AC;&#x2DC;50 ontdekte men ook de kwaliteiten van celluloseacetaat als gasfilter. Toen de fabriek in Lanaken werd gebouwd, was het de bedoeling er enkel textielvezels te produceren. Met de jaren is het bedrijf steeds meer naar het maken van vezels voor de sigarettenfilters geĂŤvolueerd. De opmars van de Amerikaanse sigaret in Europa speelde daarbij een stuwende rol. In 2002 worden de textielactiviteiten in Lanaken definitief stopgezet en produceert de fabriek enkel nog filterkabel voor de sigarettenindustrie. Vandaag is Celanese de marktleider en hofleverancier voor de drie grootste spelers in de wereldwijde tabaksmarkt. Celanese produceert in Lanaken als volcontinubedrijf jaarlijks 35.000 ton filterkabel. Het verkoopgebied van de vestiging strekt zich uit van Rusland over IJsland tot Zuid-Afrika. Het maken van sigarettenfilters is een ingewikkeld procedĂŠ dat wereldwijd maar enkele bedrijven beheersen. De eisen van de klanten zijn streng, innovatie is dan ook eigen aan Celanese.

Zo zijn er de laatste jaren heel wat investeringen gedaan op vlak van automatisering en optimalisatie van de productieprocessen met aandacht voor veiligheid, kwaliteit en zorg voor het milieu. Het windmolenpark op het industrieterrein vlak naast het Albertkanaal is daar een mooi bewijs van. Electrabel plaatste de vier windmolens, elk 100 meter hoog, op gronden van Celanese, de grootste afnemer van de groene stroom. De turbines produceren samen genoeg stroom voor het verbruik van 5.000 gezinnen.

Daarom het Maasland 183

Bouwen op solide bodem Bouwen is mens eigen, het zij met de handen en/of machines. Voor een goede constructie van huizen, handelspanden en andere gebouwen zijn door de eeuwen heen verschillende oplossingen bedacht en toegepast. In de traditionele bouwwereld speelt duurzaamheid een grote rol. Elke nieuwe uitvinding vloeit voort uit een probleem of vraagstuk dat tijdens het bouwen aan de orde komt. Men wil namelijk van fundament tot dak een sterk en solide gebouw. Zo zijn ook ooit de geïntegreerde vloerliggers bedacht. Dit zijn gelaste liggers van staal waartussen prefab (betonnen) vloerdelen worden

184 Daarom het Maasland

aangebracht, ook wel welfsels genoemd. De vloerliggers steken nergens uit, zorgen voor een hogere brandveiligheid en dienen verder ter versteviging en het besparen van ruimte. Het zal dan ook niet verbazen dat dit bouwconcept succesvol wordt toegepast in gebouwen met veel verdiepingen en bouwlagen, zoals hoogbouw, wolkenkrabbers en parkeergarages. Ron en Sandra Scharis zijn in januari 2008 zelfstandig begonnen met een eigen bedrijf dat geïntegreerde vloerliggers produceert en levert, ‘Vloerliggers’ geheten. Hun bedrijf is mede tot stand gekomen met de steun van Ron’s vorige werkgever, ASK ROMEIN. Deze liet hen de reeds gevestigde naam vloerliggers.com gebruiken en stootte de productie en alle andere activiteiten rondom vloerliggers af, zodat Ron en Sandra dit met hun nieuwe bedrijf volledig konden overnemen. Onder zulke voorspoedige omstandigheden kende Vloerliggers vanzelfsprekend een vliegende start! Omdat Ron al meer dan vijfentwintig jaar in de branche werkzaam is, heeft hij een groot netwerk opgebouwd en weten bedrijven in de bouwwereld wat hij waard is. Sandra heeft zeventien jaar ervaring in management en is door de jaren heen nauw betrokken geraakt bij de werkzaamheden van haar man. De keuze om zelfstandig verder te gaan levert vele voordelen. Ron: “Voor onszelf betekent het een zekere mate van vrijheid en voor de klant zijn wij altijd bereikbaar. Wij zijn flexibel,

werken niet van 8 tot 5 en hebben als stelregel dat klanten altijd op ons moeten kunnen rekenen!” Sandra: “Vloerliggers beschikt over een ruim klantenbestand en daar komen nog telkens klanten bij. Wij kunnen uit voorraad leveren, dus zijn er geen lange wachttijden. Verder wordt elke bestelling volgens de specificaties van de klant op maat gemaakt, waardoor er geen afval is. De klant betaalt dus echt altijd alleen voor wat hij effectief gebruikt. Daarnaast is een eigen bedrijf goed te combineren met het gezinsleven, want een huishouden met vier kinderen vraagt de nodige zorg en aandacht. Met een kantoor aan huis is dat erg praktisch en goed te organiseren.” In februari 2009 was het tijd voor een aantal investeringen om nog efficiënter te kunnen produceren en leveren. Zodoende nam Vloerliggers een nieuwe productielijn in beheer en werd er tevens geïnvesteerd in een toogbank. Ron: “Dat togen is nodig vanwege het gewicht en de belasting van een vloerconstructie. Door de vloerliggers te togen zakken ze als ze geplaatst zijn naar het niveau van een vlakke vloer, precies zoals het hoort.” Voor Ron en Sandra Scharis telt ook vooral dat ze met plezier hun werk doen. Sandra: “Zoals het bedrijf nu functioneert, is het overzichtelijk. Het contact met de klanten is direct en als er vragen zijn kunnen Ron of ik daar altijd rechtstreeks antwoord op geven. In de loop der jaren bouw je duurzame

relaties en is er een wederzijds vertrouwen. Ondanks dat we altijd streven naar vernieuwing en verbetering, realiseren we ons ook dat je soms meer wint door het eenvoudig te houden.”

Daarom het Maasland 185

Zorg voor zekerheid De oorsprong van het KBC-verzekeringskantoor Hermans en Van Hoof ligt in de jaren ’50 bij Herman Hermans, grootvader van Ann Hermans. Deze bezige bij combineerde drie activiteiten voor de Boerenbond. Hij was verzekeringsagent, bankier én zaakvoerder Boerenbond (voorloper van de huidige AVEVE-tuincentra). Zijn drie oudste zonen namen elk één van de drie activiteiten over. Zo kwam zijn verzekeringsportefeuille rond 1972 terecht bij Leon, die erin slaagde de zaak uit te bouwen tot een volwaardig verzekeringskantoor. In 2003 liet Leon het verzekeringskantoor over aan zijn dochter Ann – uiteindelijk het enige kleinkind van Herman dat de familiebusiness verder zet. Lieven Van Hoof, sinds 1999 bediende van Leon, werd medeven-

186 Daarom het Maasland

noot. In 2006 wierven de twee zaakvoerders een extra medewerkster aan. De bedoeling is om de zaak nog verder uit te bouwen. In 2010 verhuist het kantoor naar een nieuw pand langs de Tweede Carabinierslaan. Ann Hermans behaalde een licentiaat in de handelswetenschappen en een postgraduaat fiscale wetenschappen. Na haar studies deed ze ervaring op in het verzekeringskantoor van haar vader. Nadien verhuisde ze naar Luxemburg om er afdelingshoofd te worden bij een levensverzekeringmaatschappij. In 2004 keerde ze terug en werd ze medezaakvoerder in het verzekeringskantoor. Ze specialiseerde zich in verzekeringen voor bedrijfsgebouwen. Haar collega Lieven Van Hoof studeerde af als bachelor in de rechtspraktijk. Aanvankelijk was hij commercieel bediende in het kantoor in Veldwezelt, in mei 2003 werd hij medezaakvoerder van de B.V.B.A. Hij houdt zich hoofdzakelijk bezig met groepsverzekeringen en schadebeheer. Het duo is ervan overtuigd dat een brede kennis en interesse een absolute noodzaak zijn voor de job van verzekeringsagent. Beiden kunnen ze een hartig woordje meespreken over auto’s, beschikken ze over het nodige technisch inzicht en hebben ze een uitgebreide kennis over de wetgeving. Daarnaast dienen ze over de nodige psychologische capaciteiten te beschikken, aangezien ze in geval van schade vaak de eerste opvang verzorgen. In hun functie als manager behoren ook de organisatie van het kantoor, het sturen van medewerkers en het streven naar groei en rendement tot hun vast

Hun doelgroep bestaat uit particulieren, landbouwers, zelfstandigen en KMO’s. Het cliënteel kan bij hen terecht voor alle verzekeringen: autoverzekeringen, brand- en aanverwante verzekeringen, aansprakelijkheids- en personeelsverzekeringen, fiscale spaarverzekeringen, overlijdensverzekeringen, spaar- en beleggingsverzekeringen en groepsverzekeringen.

door. Bij zo’n doorlichting worden de bestaande verzekeringen overlopen en eventuele leemtes in het verzekeringspakket aangekaart. Er wordt steeds gestreefd naar een sterke prijs-kwaliteitverhouding. Uit ervaring weten ze dat de premie een zeer belangrijk gegeven is, maar vooral ook dat een goede waarborg en service bij schade veel problemen kan voorkomen.

Vertrouwen staat voorop in de relatie met de klanten. Met een groot deel van hun cliënten hebben de twee zaakvoerders een persoonlijke band ontwikkeld. Al bij het op punt stellen van een verzekeringscontract toont het kantoor zijn professionaliteit door maatwerk te leveren, afgestemd op de individuele noden en wensen van de klant. Als klein maar dynamisch agentschap probeert men bovendien een gepersonaliseerde service te bieden. In de praktijk betekent dit dat het kantoor van maandag tot vrijdag zeer ruime openingsuren heeft. Daarbuiten zijn ook afspraken mogelijk en is er steeds iemand telefonisch bereikbaar. Ann of Lieven gaan vooraf steeds bij de klant ter plaatse om de situatie in te schatten. Bij nieuwe klanten wordt steeds een totale portefeuilledoorlichting gedaan en een voorstel voor een totaalpakket uitgewerkt. Naar de bestaande klanten toe wordt proactief gewerkt: op regelmatige basis lichten ze de bestaande verzekeringsportefeuille van hun klanten

Voor wie denkt dat verzekeringen en empathie niet samengaan: bij schadegevallen gaan Ann en Lieven er prat op dat ze het dossier - vanaf de aangifte tot de definitieve afhandeling - beheren alsof het hen zélf is overkomen. Zorgen voor zekerheid zien zij als hun ware opdracht met tevreden klanten als doel. Bij het horen van het woord “verzekeringen” zou iedereen uit Veldwezelt en omgeving meteen aan het kantoor Hermans & Van Hoof moeten denken.

takenpakket. Ann en Lieven zijn van vele markten thuis. Bovendien kunnen zij rekenen op een uitgebreide en kwaliteitsvolle ondersteuning van specialisten, adviseurs en beheerders van de KBC-Groep. Ook met de omliggende bankkantoren van KBC verloopt de samenwerking op alle vlakken heel vlot.

Daarom het Maasland 187

Rubriek mijn Maasland

Ik ben Maaslander... “Als het regent en de Maas zich gulzig vol drinkt, sta ik niet graag langs de kant. Mijn voeten houden niet van water, zelfs al zijn ze van gebakken klei. Mijn vader Georges Blom heeft me uit de aarde getrokken, misschien tijdens een zomerse wandeling langs de rivier. Dat ben ik eerlijk gezegd vergeten want het was me ook een abrupt moment! Lig je daar eerst heerlijk aangeslibt in goed gezelschap te genieten van de rust, word je plots van alles wat je kent gescheiden en ga je een ongewis lot tegemoet. Maar hij heeft me toch maar mooi gevormd tot wat ik ben, een Maaslander van top tot teen. Trots op mijn wortels langs de meanderende Maas, al kom ik van ver en is de klei in mijn lijf doordrenkt van het avontuurlijk reizen langs vreemde oevers. Hier moest ik echter zijn, dus hier zal ik blijven. Ik ben een Maaslander en voel me thuis in mijn mooie land.” “Wij hebben zoveel rijkdom in ons land en onder de grond. Toen we steenkool gingen delven, kwamen we handen tekort en zochten we versterking over de landsgrenzen. Net als de Maas, stroomden er mensen uit verschillende landen bij ons binnen. Zo’n zestig jaren lang hebben we samen zwart goud gegraven tot de mijn gesloten werd. Ons Maasland werd verrijkt met andere culturen, zoals ook de Maas voor vruchtbare akkers zorgde.”

188 Daarom het Maasland

“Wij Maaslanders, wij zijn honkvast. Misschien komt dat omdat de rivier altijd maar op doortocht is. De rivier geeft en neemt, maar wij Maaslanders blijven. Wij houden van het land dat ons omringt, waar de boeren hard werken en koeien onvermoeibaar grazen. Het huis dat wij bouwen, bouwen wij voor het leven. Voor onze kinderen en hun kinderen en ga zo maar door.” “De rivier is rijk aan grind en zand. Dat hebben we nodig voor het bouwen van huizen, bruggen en gebouwen, kantoren om in te werken. Grindwinning houdt mensen aan het werk. Ik ben graag onder de mensen. Niets is zo fijn als met familie, vrienden en bekenden samen het glas te heffen op een mooie vrije dag. Op de hoogte blijven van wat er zo gebeurt, hoe de kinderen opgroeien en dat er drie nieuwe kalveren geboren zijn. Dat varen op een fluisterboot met vrienden uit Oostende je een gevoel geeft dat je trots kunt zijn. Trots op waar je woont, in gezelschap van de Maas die haar

“Ik ben een Maaslander van top tot teen“ gastvrijheid niet vaak meer onder stoelen of banken, maar in de zorg voor onze natuurgebieden, grindplassen en uiterwaarden steekt. Als er al iets overstroomt, dan is het mijn hart, vol liefde voor de goedgeefsheid van het land, de grond en de rivier.”

“Toegegeven, niet alles loopt perfect, er ligt nog veel werk voor ons. Maar wij zijn van goede wil. Met onze buren kunnen wij het alvast goed vinden, sterker nog, wij zijn met Nederland verbonden door een en dezelfde rivier, onze Maas, onze levensader en ons zorgenkind tegelijk. Wij Maaslanders hebben brede schouders en vatten onze taken heel ernstig op. Wie vrolijk fluitend naar zijn werk gaat, kan bergen verzetten en rivieren bedwingen. Daarom behandelen we haar met respect en zorg, onze goede oude Maas, zodat ze het stralend middelpunt blijft van een bescheiden maar ook bruisend stukje Limburg. Als ik ’s avonds mijn lemen oor te luister leg, mijn armen van klei naar de wolken hef, dan voel ik de wind zacht tegen mij duwen en hoor ik haar gefluister als een wiegelied. Dan zijn er geen woorden, alleen de belevenis. Daarom, het Maasland!”

“De toekomst voor het Maasland hangt af van zoveel zaken. Wij zijn niet alleen, wij kunnen niet alleen beslissen. Maar zeker is dat wij in onze Maasvallei beschikken over een breed palet aan troeven. Wij zijn harde werkers, wij Maaslanders. Wie ons bezoekt komt altijd terug en neemt nieuwe bezoekers mee om te laten zien wat hier zo fijn is.”

Daarom het Maasland 189

Slotwoord Daarom het Maasland

Het Maasland... het is één van de vier Limburgse regio’s die we graag willen belichten vanwege haar schoonheid. Nadat we in 2006 ‘Daarom Hasselt’ publiceerden, groeide er een bijzondere band tussen ons en het naburige Belgisch Limburg. Met ‘Daarom het Maasland’ willen we een bijdrage leveren aan de bekendheid van een streek die eigenlijk al alles in huis heeft waar je als bezoeker van droomt. De Maaslandse gemeenten bieden tezamen namelijk een gevarieerd aanbod aan cultuur, architectuur, historie, monumenten, natuur, recreatie, culinair genieten en winkelgenot. Met de hulp van echte Maaslanders, in dit geval mensen die midden in het politieke, zakelijke en culturele leven van deze regio staan, is er voorts een poging gedaan ook het beeld ‘achter de coulissen’ voor u uit de doeken te doen. Zo heeft u een streek leren kennen die enerzijds grote samenhang vertoont, maar die ons bij tijd en wijle ook zijn verbazingwekkende verscheidenheid toont. Het grote geheel lijkt hier te zijn samen geregen door de Maas, die grillige natuurkracht die sinds mensenheugenis de échte heerser van het Maasland kan worden genoemd. De rivier gaf én nam en is nog steeds zwaar verankerd in de historie en cultuur van Kinrooi, Maaseik, Dilsen-Stokkem, Maasmechelen en Lanaken. Wie zal bijvoorbeeld nu nog naar een rieten mand kunnen kijken, zonder herinnerd te worden aan de korvers van Dilsen-Stokkem? Of zou u zomaar in Maasmechelen Village kunnen gaan shoppen zonder aan het mijnverleden van Eisden te denken? Wij in elk geval niet! Als voor u hetzelfde geldt, kunnen wij tevreden zijn: Ook bij u heeft de magie van deze bijzondere regio inmiddels zijn werk gedaan! Daarom het Maasland! WEAN International b.v.

190 Daarom het Maasland

Colofon Daarom het Maasland

Productie

: WEAN International b.v.

Coördinatie

: Annette Kooiman & Gert Noppen.

Redactieteam

: Rick Deloof, Roel Moeys, Johan van Dyck, Johan Peeters, Luc Milissen, Wendy Noukens, Gert Noppen, Chantal Melgers, Gina Vodegel, Nino Ritchie.

Eindredactie

: Mark van Harreveld, WEAN International b.v.

Fotografie

: Twan Wiermans, Els Verbakel, Luc Milissen, Musea Maaseik, Toerisme Limburg, Fotografie Truyens.

Vormgeving

: Nele Moeys, Gert Noppen, Lidia Janevski.

Met speciale dank aan : Miranda Nijsen, Els Verbakel, Alex Bertrangs, Roger Buijzen, Nele Digneffe, Ronny Luyckx, Luc Dorissen, Yves Houben, Lambert Schoenmaekers en familie Senden. Bronnen

: RLKM (interne publicaties), Toerisme Limburg, gemeente Lanaken, gemeente Maasmechelen, gemeente Dilsen-Stokkem, gemeente Maaseik, gemeente Kinrooi, POM Limburg, het Belang van Limburg, Limburgs Landschap, provincie Limburg, Belbag en LRM, diverse websites o.a. wikipedia.nl, limburg.be.

Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen en foto’s uit deze uitgave (ook publicatie in het buitenland en/of internet), mag uitsluitend geschieden met schriftelijke toestemming van de uitgever. Mocht er in uw visie toch nog iets ontbreken, dan is daar een verklaring voor! WEAN International b.v. stelt zich niet aansprakelijk voor eventuele druk- of zetfouten. Uitgever ‘Daarom Het Maasland’ WEAN International b.v. Wilhelminasingel 127 6221 BJ Maastricht, Nederland tel.: +31(0)43-325.05.91 fax: +31(0)43-351.01.40 e-mail: info@weaninternational.com web: www.weaninternational.com ISBN/EAN: 978-90-77914-25-0 NUR: 520

Daarom het Maasland 191

Zakenregister

Acidom Products Bedrijfsweg 7 3620 Lanaken +32(0)89-715541 www.acidom.com (blz. 179)

Esma Leemkuilstraat 1 3630 Maasmechelen +32(0)89-779190 www.esma.be (blz. 125)

MDL-Euregio N.V. Industrielaan 87 3630 Maasmechelen +32(0)89-717098 www.mdl-euregio.be (blz. 128)

Advocatenassociatie P. Engelen - K. Bosmans Rijksweg 358 3630 Maasmechelen +32(0)89-764779 www.mosalex.be (blz. 123)

Garage Dexters BVBA Industrielaan 11 3630 Maasmechelen +32(0)89-769300 www.toyota.be/dexters (blz. 127)

Modus Kappers-Visagisten Maasmechelen-Rijksweg 423 Lanaken-Europaplein 9 bus 1 Maaseik-Eikerstraat 31 Opgrimbie-Rijksweg 579 www.moduskappers.be (blz. 122)

B-Art Chocolates Rijksweg 289 3630 Maasmechelen +32(0)89-772071 www.bart-choc.be (blz. 62)

Gemeente Maasmechelen Heirstraat 239 3630 Maasmechelen +32(0)89-769647 www.maasmechelen.be (blz. 112)

Begrafenissen Roger Barthels N.V. Stationsstraat 113 3620 Lanaken +32(0)89-714087 barthels@skynet.be (blz. 165)

GOBO Transport & Logistics Tongersesteenweg 53 B-3620 Lanaken +32(0)89-710011 www.gobo.eu (blz. 181)

Bloembinderij de Ridder Jan Rosierlaan 57 3620 Lanaken +32(0)89-711911 info@bloembinderijderidder.be (blz. 164)

Heidebloem Autocars Tongersesteenweg 53 B-3620 Lanaken +32(0)89-710011 www.heidebloem.be (blz. 180)

Regionaal Landschap Kempen & Maasland Winterslagstraat 87 3600 Genk +32(0)89-322810 (blz. 32)

Bloemenweelde Kleine Omstraat 11 3620 Veldwezelt +32(0)89-714672 www.bloemenweelde.net (blz. 166)

Huize Timmermans Burg. Henrylaan 35 3650 Rotem Dilsen-Stokkem +32(0)89-793483 www.huizetimmermans.be (blz. 63)

Stad Maaseik Lekkerstraat 10 3680 Maaseik +32(0)89-560560 info@maaseik.be / www.maaseik.be (blz. 76)

Bouwwerken Nassen DaniĂŤl B.V.B.A. Kiezelweg 233 3620 Veldwezelt +32(0)89-731242 nassen.daniel@skynet.be (blz. 167)

â&#x20AC;&#x2DC;t Kasteelhof Vilain XIIII Dreef 148 3630 Maasmechelen +32(0)89-790280 www.kasteelhof.be (blz. 136)

VASCO bvba Kruishoefstraat 50 3650 Dilsen +32(0)89-790411 www.vasco.be (blz. 108)

Celanese Industrieweg 80 3620 Lanaken +32(0)89-710155 www.celanese.com (blz. 182)

KBC Verzekeringen Hermans & van Hoof bvba Lindestraat 197 3620 Veldwezelt +32(0)89-714709 Ann.Hermans@verz.kbc.be (blz. 186)

Vloerliggers Holtstraat 11 3620 Veldwezelt +32(0)89-840074 www.vloerliggers.com (blz. 184)

De Spaenjerd Maasstraat 84 3640 Ophoven-Kinrooi +32(0)89-321270 www.despaenjerd.be (blz. 25)

Koninklijke Harmonie Sint Martinus Opgrimbie Heirstraat 485 3630 Maasmechelen info@opgrimbie.be www.opgrimbie.be (blz. 59)

Maasmechelen Village Zetellaan 100 3630 Maasmechelen +32(0)89-778831 www.maasmechelenvillage.com (blz. 144)

Distillerie Senden en Zn. Walstraat 17 3621 Rekem +32(0)497-718221 (blz. 156)

Marec Maasdijk 1 Bus 3 3640 Kinrooi +32(0)89-567503 www.marec.be (blz. 24)

World Cones Scheepstraat 12 3630 Maasmechelen +32(0)89-766266 www.roofoods.com (blz. 126)

192 Daarom het Maasland

Ondernemersclub Maasmechelen T: +32(0)89-775100 F: +32(0)89-775008 info@ocmaasmechelen.be www.ocmaasmechelen.be (blz. 124) Poortgebouw Groenplaats 1 3621 Rekem +32(0)497-400302 info@poortgebouw.be (blz. 154)