NATUURKRACHT

Waarom groene oplossingen het antwoord zijn op klimaatverandering

Klimaatwetenschappers zijn glashelder: het weer in Nederland wordt onvoorspelbaarder en extremer. Om ons tegen de grillen van het veranderende klimaat te beschermen, hebben we in de natuur een krachtige bondgenoot. Want als we vaker kiezen voor groene oplossingen, kunnen we rampen voorkomen en tegelijkertijd onze leefomgeving verrijken.

Tekst: Jaap Backx

Het is juli 2021. Al dagenlang regent het snoeihard in het Zuid-Limburgse heuvelland. Door de aanhoudende piekbuien veranderen de riviertjes Geul en Gulp in woest kolkende watermassa’s. In Valkenburg, Schin op Geul en Gulpen stroomt het water straten en huizen in. Over de grens in Duitsland en België is de catastrofe nog groter en vallen honderden doden. Deze zomerse watersnood breekt alle records, zowel qua neerslaghoeveelheid als in de omvang van de schade die mensen treft. Onderzoekers van de TU Delft en kennisinstituut Deltares omschrijven het achteraf als ‘een extreme gebeurtenis’. Tegelijkertijd benadrukken ze de noodzaak om van deze ramp te leren en onze bescherming tegen water toekomstbestendig te maken. Want nu het klimaat verandert door de opwarming van de aarde, zullen extreme weersituaties vaker voorkomen.

Nederlandse klimaatscenario’s

Dat bevestigen de klimaatscenario’s die het KNMI in oktober 2023 presenteerde. In dit rapport vertalen Nederlandse klimaatwetenschappers de nieuwste inzichten van het IPCC (het VN-klimaatpanel) naar vier toekomstperspectieven voor ons land. Zo is er een scenario voor als de wereld zich houdt aan het akkoord van Parijs en de uitstoot binnen de perken blijft. En er is een hoog scenario voor als de uitstoot blijft toenemen tot 2080. Al met al liegen de klimaatscenario’s er niet om. ‘Het wordt warmer, het wordt natter, het wordt droger, het weer wordt extremer en de zeespiegel stijgt’, vat KNMI-klimaatwetenschapper Karin van der Wiel de boodschap samen. ‘In de winters gaat het meer regenen. De zomers worden droger, al zullen er wel vaker extreme buien vallen. Dat heeft grote gevolgen voor heel veel mensen en organisaties. Boeren en drinkwaterbedrijven krijgen te maken met verdroging. Steden gaan vaker zuchten onder hittestress en het overstromingsgevaar neemt fors toe. Op dit moment zijn we als land aangepast aan het klimaat van de afgelopen vijftig jaar, maar dat volstaat niet voor de toekomst. We moeten ons nu aanpassen aan de nieuwe realiteit.’

Natuur de baas

Terug naar de watersnood in ZuidLimburg. Als je kijkt naar de KNMIklimaatscenario’s is het vrijwel zeker dat dit soort situaties vaker zullen voorkomen. De vraag is: op welke manier gaan we ons voorbereiden? De afgelopen eeuwen hebben we blind vertrouwd op ingenieurs. Die hebben van alles bedacht om de natuur de baas te zijn: van afvoeren tot dijken, van stuwen tot complete Deltawerken. ‘De reflex is nog steeds om direct voor infrastructuur te kiezen’, zegt Maarten Bruns, expert natuurlijke klimaatoplossingen bij WWF. ‘Maar met alleen technologie gaan we het niet redden. We lopen tegen de grenzen van het systeem aan. Zelfs als we met hogere dijken onze voeten droog houden, ontstaan er problemen. Traditionele, grijze oplossingen zijn schreeuwend duur en het landschap en de natuur gaan naar de knoppen. We moeten serieuze aandacht besteden aan groene alternatieven. We weten dat de natuur een essentiële rol kan spelen in het vergroten van weerbaarheid tegen overstromingen en droogte. Kijk naar het Ruimte voor de Rivierprogramma, waarin we gedurende dertig jaar uiterwaarden hebben omgevormd tot prachtige riviernatuur. Onderzoek wijst uit dat die natuur ons heel goed helpt bij urgente uitdagingen als overstromingen, droogte en biodiversiteitsherstel.’

Natuurlijke opvang

Bij extreme regenbuien zoals die in Zuid-Limburg vielen, is het belangrijk om afvoer van water richting de rivieren te vertragen. De natuur is daar heel goed in. Bladeren van bomen houden druppels tegen en een begroeide bodem vol leven houdt vocht veel langer vast dan een akker. ‘Uit onderzoek blijkt dat het bestaande natuurlijke landschap in Limburg in 2021 meer dan 80 procent van de neerslag heeft opgevangen en vastgehouden’, zegt Maarten Bruns.

‘Als er nog meer water naar de Geul was gestroomd, waren de gevolgen van de overstroming veel ernstiger geweest.’

Om natuurlijke klimaatoplossingen in Limburg te promoten, hebben WWF, Natuurmonumenten, de Natuur- en Milieufederatie Limburg, Stichting het Limburgs Landschap en ARK Natuurontwikkeling het programma Natuurkracht opgezet. ‘Samen met inwoners, ondernemers en overheden zoeken we naar manieren om natuur in te zetten tegen de gevolgen van klimaatverandering’, zegt Maarten Bruns. ‘Het gaat om een stapeling van grote en kleine maatregelen. Iedereen kan een rol spelen bij het omarmen van natuurlijke oplossingen. In het centrum van Valkenburg hebben we een stenen plein omgebouwd tot minibos. Op verschillende heuvels zijn hagen en bomen geplant. En er zijn kilometers aan drainagebuizen uit het Geuldal verwijderd. Daardoor stroomt het regenwater minder snel weg naar de Geul en voorkom je ellende.’

© Diana Bogaert + Natuurkracht

Duurzame Deltawerken

‘Als we leren werken met de natuur, snijdt het mes aan meerdere kanten’, vervolgt Bruns. ‘Natuurlijke systemen nemen stikstof op en leggen CO₂ vast in plantenmateriaal. Ze zijn goed voor de biodiversiteit, schoon water en zorgen voor een aantrekkelijk landschap om in te recreëren. Uit onderzoek blijkt dat een hectare langs de Geul tienduizend euro per jaar aan recreatieve inkomsten kan opleveren. Ter vergelijking: dezelfde oppervlakte aan mais brengt tweeduizend euro op. Groene oplossingen zijn dus ook economisch interessant.’ Het is tijd om gas te geven, vindt Bruns. ‘We bepalen nu het landschap voor toekomstige generaties. Hoe dat landschap eruitziet als natuurlijke klimaatoplossingen de norm worden? Dan zie ik uitgewoonde maisakkers voor me die zijn omgeturnd naar rijke voedselbossen. Dan zie ik steden waar heel veel tegels zijn gewipt. Een landschap waar mensen lekker wonen, wandelen en fietsen. En dan zie ik heel mooie natuur. In de jaren 80 is een plan gemaakt voor de terugkeer van de zwarte ooievaar in Nederland. Die broedt nu net over de grens. Wanneer we zorgen dat de uiterwaarden rietmoerassen worden, dan komen dergelijke prachtige dieren vanzelf terug. Vaak sneller dan je verwacht. Door de natuur te herstellen, kunnen we ons land droog houden én het landschap verbeteren. Zie het als de Deltawerken van de 21ste eeuw, maar dan met de natuur als bondgenoot.’

‘Het wordt warmer, natter, droger en het weer wordt extremer’

Ervaar de natuurkracht

Wil je zelf ervaren hoe de natuur ons kan helpen in de strijd tegen klimaatverandering? Dan is de Outside Escape Valkenburg een aanrader. Deze escaperoute is ongeveer 4 kilometer lang en duurt 2,5 tot 3 uur. Het startpunt ligt bij het minibos in Valkenburg, op 10 minuten lopen van het station. Met een team van 2 tot 5 personen los je het raadsel van de Geulwatergeest op. Onderweg maak je kennis met de prachtige streek en leer je spelenderwijs meer over natuurlijke oplossingen om wateroverlast tegen te gaan. Zoek ‘Outside Escape Valkenburg’ op Google voor meer informatie en de route. Via je telefoon ontvang je alle benodigde details.