JAMES ENSOR
KUNSTENAAR EN ANARCHIST
aan de liefhebbers van James Ensor
James Ensor 1860 - 1949 OOSTENDE * DE ZEE * DE DOOD * MASKERS * AGRESSIE
proëzie
Laurens Windig
Voorwoord Stel dat James Ensor dit voorwoord als inleiding ter hand genomen zou hebben dan had hij misschien wel geschreven: Waarde lezer, ge hebt sowieso op de kaft alreeds kunnen rapen en evenzo boven mijn werk, en dat wat onder het beeld staat weergeven, dan kan ik recht door de Oostende zee waden: niets minder waar is. Ik ben een ras echte maar vooral ook zeer emotionele doorgewinterde Vlaamse kunstenaar en geboren Belg in hart en nieren die graag naar vertedering zoekt maar het liefst nog choqueert in de meest ergerlijke zin van woord en beeld. In alles is het mijn uitgangspunt waarin ik geniet en waarmee ik leef. Zonder meer benoem ik mij als een welingenomen verwaande kwast die grote kunstwerken aanreikt en al te graag mijn eigen volk op de hak neemt. Afgeven zit in mijn genen en daarom aan u mijn devies: Honi soit qui mal y pense! 'Schande over diegene die er kwaad van denkt’ Laurens Windig
1860-1876 Rue de Flandre in Oostende Ben er geboren en getogen verrukkelijke jeugd bracht ik er door onder dansende weerspiegelingen in een snoepwinkel vol van kleur alleen geen rozengeur en maneschijn in de Rue de Flandre waar bonje en irritatie de scepter zwaaide maakte mijn moeder wijs dat zij een godenkind ter wereld had gebracht haar mond viel open en klepperde dicht toch heeft ze me verwend Wij hadden nu eenmaal dat winkeltje met souvenirs, carnavalsartikelen als maskers en skeletten en kostuums en bloemenhoeden zoals die van tante verkleedde me vaak en kwam dan stiekem sluipend de winkel binnen onder wolven gejank zodat klanten zich het lazarus schrokken
1860 Mijn ouders Sociale verschillen tussen mijn ouders waren veel te groot, vader was ingenieur in wegenbouw doch had ook nog medicijnen gestudeerd in Bonn en sprak vele talen hij is afkomstig van een welgestelde Engelse intellectuele familie er is mij nooit verteld hoe hij mijn moeder in Oostende heeft ontmoet misschien wel op het strand bij een enorme coĂŻterende blunder: moeder was nu eenmaal van de oenige en speelde lang met poppen later transformeerde zij het anders haar ouders waren beiden analfabeet en dreven onder leiding van tante Mimi de winkel: mijn wereld vol van kleurige beelden waardoor ik ging tekenen en schilderen op school was ik een slechte leerling behalve dan op teken en schildergebied daarin muntte ik uit en vond balans tussen slecht en goed en kon er mee leven
* Ensor’s vader stierf in 1887 zijn moeder in 1918
1860 Nog even fictief kind zijn Zeer bewust wille meemakke in de kinderwage te moge soeze onder het gezang van me moe met de verbazing bekeke te worde door de vele passante en of ze mij uit de wage moge tille dat mag wel van mijn moe zeg ze omdat ze dan net zo trots is al mij de passante trekke rare smoele soms moe ikke dan ook efkes huile dan gaan ze susse da ik weer stil ben en ook wel weer lache nu is het lang weer efkes genoe dan magge ze een groetekus geve en alleen van moe op me kleine neuske ze zeg da ikke me nie door alle mense mot late kuskes geve da is nie zo goe ze legge me weerin de wage en moe ga dan weer gezange zinge onder het rije door en dan zing ze rije, rije, in een wagetje en nog meer
1867 Als kind Krabbelde ogenschijnlijk als een kind zo vlug mijn tekeningen gunde me de tijd niet voor het trage schone dat het niet verdiende mijn maskers moesten peuterig lelijk zorgde voor stampij vaak ook toch in Oostende kneuterig: als achtergrond de maatschappij zoals zij is in puur ellende schilders gaan pas leven na het sterven worden helden na hun dood men heeft aan mij een kluif gehad ik werd een oude idioot
1876 Badkoets op het strand Nu ik toch over een Baron wil schrijven dan vraag ik mij af of uw avonden niet te vol zijn met muizenissen die uw nachtrust verstoren want ge zijt zelf de klapval dus trek hem open leg er sterk geurende kaas in bijvoorbeeld een stinkend stuk Camembert en wacht uitgeslapen op de glorende ochtend onder het ruisen van de Ensorzee opent u de badkoets: kleedhok op wielen schreeuwt uw wens uit over het strand afwendend van miskenning zoek trekkers die willen wegrijden van lullen die uw werk ‘’bagger’ vinden duw hen een grove kwast in handen lach hen toe of zij willen evenaren met dat wat door u alreeds is gecreëerd schenk ze een dikke flinke sigaar duim tussen wijs - en middelvinger glimlach ze toe en zeg dat ze zichzelf mogen uitroken!
1877- 1883 Brussel Na twee jaar te Brussel op de kunstacademie te hebben gestudeerd ben ik weer naar Oostende gevlucht en er zowat niet meer weggegaan tot na mijn dood want daarna hoopte ik te zijn opgegaan in de hemel van gelijkheid mijn ouderlijk huis heb ik met al mijn liefde hevig omarmt en ben op zolder mijn atelier in gaan richten . op die Brusselse academie heb ik geen snars geleerd het gortdroge onderwijs ergerde en ontnuchterde mij en kon ik in dit hok van bijzienden wel kotsen: het was geen Brusselse lof heb er wel veel vrienden gemaakt en met een aantal de – Les XX – opgericht: een avant–gardekunstenaarsgroep. zo even tussendoor werd mijn werk voor het eerst tentoongesteld in de – Salon – te Parijs en werd daar ‘rotzooi’ genoemd, in Antwerpen werd mijn werk ook geweigerd. ik werd een onvervalste anarchist!
1879 Impressionisme Ensor wees maar niet bang want waarom zou jij? ik plaats je echt niet tussen impressionisten doch eerder bij expressionisten en hun donkerte verscholen achter het intieme bij je thuis zo sterk aanwezig in het monotone leven waarin jij opgroeide jij sluit het licht weg strak gesloten achter de gordijnen zoals jouw stemmingen die eerder naar zwartheid grijpen van uitzichtloze depressies in tegenstelling met van Gogh die jij nog kent van de groep ‘Les XX’ te Brussel en die veel meer snakte naar zijn geliefde kleur en licht er schuilt twijfel in jouw angst het lijkt of jij heel voorzichtig toch wat licht omarmen wilt
1880 Je musiceert er op los Of het niks is beweeg jij je vingers over de toetsen van het harmonium je componeert ook in eigen stormachtige stijl en laat de poppen dansen luister even: als het meezit‌ dans ik met ze mee maar helaas James, wil ik toch graag zitten ga jij je gang maar want je brengt het vast nog ver mocht je er eventueel mee door willen gaan neem niet alle tijd en denk vooral om de buren ros niet te wild maar doe het rustig aan mensen willen graag wat romantiek want dat is er al zo weinig jij begrijpt vast wel wat ik bedoel
1881- Portret van mijn vader Het donkere gevoel zegt meer dan genoeg dat weet ik als geen ander vandaar die grijze achtergrond zo diep als het maar kan toch straalt er enige rust uit uw sociaal isolement iets van berusting wij worden nu eenmaal niet altijd bekritiseert door ons intellect: ons sprankje licht u als eenzaam persoon ik als vechtend kunstenaar opzoek naar erkenning hand in hand ik geminacht door mijn kunst u geminacht door passiviteit wij zijn de eenzamen u als mijn passief model ik als uw teleurgestelde zoon in 1887 glipte u weg onder mijn handen
1882 Onzekerheid of hij nog komt Dan gebeurt er toch een wonder jij knalt de loodzware gordijnen van jouw zwartziel in de embrasse zodat het licht naar binnen zuigt daar zit zij kleurig in voldoening de oestereetster uit Oostende zelfs geurende bloemen heeft zij op de rijke tafel neergezet tegenover het servet dat een eigen leven leidt het spiegelbeeld van haar geliefde zij geniet met alle liefde van de rust zelfs dat hij verstek heeft laten gaan zijn afspraak met haar na te komen nog wijn genoeg voor als hij opduikt alleen aan tafel met al het heerlijks is ook niet te versmaden vooral de schelpen die zij krakend opent zij slurpt de oesters uit hun huis het enig wat haar verblijdt is dat zij de buidel onder rokken draagt
1883-1888 Bloemenhoed van tante U behoeft mij niet te zeggen dat de deksel vol met bloemen op mijn hoofd geen aandacht heeft getrokken zelf was ik diep onder de indruk in eerste instantie schilderde ik dit clowneske werk zonder hoofddeksel op mijn kop: want die is het meer dan waard toen ik een gekke bui kreeg en stiekem tantes hoedje erop tooide met chique veren die zij in haar derrière stak mijn kleurig kunstwerk waaide op men vond het te gek voor woorden alleen al het travestieuse geklets wie ik zou zijn niet alleen vrouwen verorberden mijn blik liet ze bij mij niet dichterbij zij moesten iets te dromen hebben zo ik dat deed veel later pas, ik begeerde ‘vrouwen’ met hun maskers van vlees achter die van mij tierde goesting in het minnespel waar ik mijn wellust voor bewaarde daarom liet ik mij niet binden er is meer dan genoeg werk in en aan mijn eigen snoepwinkel
1883 GeĂŤrgerde maskers even flitste er een beeld op met grote neuzen die ik herkende vanaf het Damplein te Amsterdam waar ik kwam als kind er stond toen een poppenkast met ruziemakers Jan Klaassen en zijn vrouw Katrijn nu weet ik het wel zeker James wij kinderen gingen tekeer als zijn pikvinnige vrouw hem weleens sloeg met een stok achter de deur Begrijp het nu wel hoor waardoor jij die inspiratie kreeg het beangstigde jou ook natuurlijk als reden dat jij niet trouwde toch?
1883 James, waar is het schone naakt? Tevergeefs zoek ik naar het zacht erotisch warme lichaam waar opspringen staande tepels op glooiende heuvels tronen als zuignappen mijn mond met inhoud verlokken kom Ensor, spreid haar hete oprijlanen uit elkaar en toon de sappige open perzik, laat mij het licht gezouten kaviaartje strelen zodat het uiteenspringt op het puntje van mijn tong kom Ensor, heb jij nou werkelijk jouw penseel verloren of paalt hij als jouw kwast in het ruige wilde Oscarland don’t mind mijn vriend want ieder kiest een eigen liefde zelfs achter grimassende maskers die men zelf creÍert
1887 Achter het masker van het leven http://youtu.be/K8-HGjK7Mg0 Ogen glijden langs geschonden muren waarop leuzen zijn geschreven onzichtbaar in het donker in de stilte van de nacht hartstocht breekt zich los dat in de mensheid schuilt uitgebraakt in gal en heerlijkheid eigen waarheid die het zicht vervuilt bij daglicht wordt het leesbaar, ongevraagd of men het wel verdragen kan onrecht en geweld, jaloezie, afgunst, haat en nijd wat men krijgt en wat men geeft de dood die eeuwig leeft staat altijd in het krijt toch siert ergens onderaan de stenen bijna niet te lezen: liefde voor en liefde na liefde onder, liefde boven liefde links en liefde rechts liefde krijgen, liefde geven liefde tot de dood ons scheidt en wat daarna volgt blijft eeuwig schuil achter het masker van het leven behalve dan de pisser die er stinkend tegenaan zeikt
1889-De intrede van Christus in Brussel http://youtu.be/CZnu2dHjM3k Voorafgaand door gejubel van gemaskeerden uit ĂŠĂŠn volk en toch gescheiden dat u zich schaamt vloei bijeen want hij komt tot u met overbrugging wees trots o volk dat gij in verf bent uitverkoren hef uw spraakverwarring op strijd positief gooi uw maskers af want zie gij bent allen herkenbaar en gelijk durf uw ware gezicht te tonen op naar de Grote Markt de intochtt van Christus in Brussel het wordt een schone dag
1889 De intrede van Christus ENSOR te Brussel Nu ik jou op de analysetafel heb gelegd en je probeert te ontleden: laag voor laag kom ik langzamerhand tot ontdekking dat jij met al jouw anarchisme zelf het Christuskleed hebt aangetrokken niet door middel van ‘Vrede zij met u’ doch ‘laat de revolutie zegevieren’ jijzelf als vernieuwing der kunst bombardeert: de nieuwe Christus ENSOR met afgunst ziet naar eigen landgenoten. Jij bouwt collegae Rubens op en breekt hem cryptisch af Heb jij goed gekeken naar het zwaaiende volk langs jouw geliefde carnavalsintrede te Brussel waar jij als nar en nep Christus op een ezel over brede lanen hobbelt? zij lachen je niet toe maar ze lachen je uit!
1889 Frappant Als wij het over hoogtepunten hebben binnen schilderkunst en schilderkunstenaars in leven en werken uiteindelijk het leven lieten zij triomfeerden veelal binnen amper tien jaren en zelfs minder, of pas lang na hun dood, neem nou van Gogh en bijna vergeten August GillÊ zij lieten tsunami’s werken achter welk in korte tijd achter elkaar werden geproduceerd die inspiratie is niet in te denken door hun overvloed: hoe rijk createurs van eigen kunsten, verf op papier en linnen idolaat en vaak, zonder vrouwen om hen heen benoem ik het maar een voorkeur voor narcisme
1890 Baden in Oostende Rakker Ensor toch gij transformeert vanuit haar schone kont blazende wind met volle kracht tegen de golven in het zeil van ’t scheepje bol en rond retteketet, ketet, ketet besproken prent ‘het is geen kunst’ behalve dan op ‘t felbegeerde bankbiljet
*Zijn tekening van de winden latende zonnebaadster op het strand van Oostende werd door preutse kunstbeheerders geweigerd. In het Ensorjaar 1999 verscheen het alsnog op een bankbiljet met op de keerzijde James Ensor.
1890 Van horen zeggen Er blijkt een soort van evenbeeld in Nederland geweest te zijn die pas gestorven is alles wist hoe geen erkenning voelde hij is er aan onderdoor gegaan verkocht bij leven ĂŠĂŠn schilderij aan Anna Boch: de rode wijngaard: op een door ons opgezette expositie van Les XX zijn kunst was het wilde ruige kwastenwerk waarin onze tijd te zien was in donkerte met licht en andersom de aardappeleters als boeren kleur van zonnebloemen korenvelden vet en geel hemelsblauwe irissen zijn naam ben ik helaas vergeten.
1891 Hareng Sauer Mijn melkfles spillebenen die ik traumatisch als geraamten heb geschilderd misbruikte ik denkbeeldig als satirische vermomming niet te weten dat pantomime-ballet ‘la gamme d'amour’ naar mijn werken wilden dansen mijn leven was een slagveld maar ook een tuin der lusten uit sarcasme tegen bourgeoisie ben ik te veel verwilderd
1892-1989 August Gillé dag James, nu ik eerst in Berlicum strandde en door Rudolf Dierckx struinde, tegelijkertijd zijn tekeningen en gedichten onderging: aards, filosofisch, spiritueel, mystiek, mix van handwerk in combinatie met bijzonder mooie kleurige computertechnieken bracht hij mij naar August Gillé, ook weer zo’n verborgen Belg destijds als jij, waar ik zijn kunst aan jou deed denken door middel van een masker want hoe ik het ook wend en keert, verdorie man, daarin zag ik zomaar jou opdagen? jij Ensor was toen ook geen jonkie meer toen Gillé ter aarde kwam - het is dat Rudolf mij attendeert - dan ken jij je eigen landgenoot toch wel, zo’n grote broeder in schilderkunst en beeldhouwwerk? Dit is iets wat mij nou in in het bijzonder intrigeert wat kronkelt er toch tussendoor Belgenkunst of ziet men alleen maar Rubensvrouwen als kunst op waarde in te schatten of is het misschien broodnijd, ik weet het niet? ben er bijna zeker van dat straks nog meer kunstenaars opduiken!
1895 Grote Marine Mijn zee, zee, Ensorzee u trekt niet alleen de storm aan rondom onvoorziene vleugels als van krijsende meeuwen zij strelen parelmoeren schelpen welke zonnig welkom heten als ik uw strand betreed geef mij over aan reflectie ontvang hun liefelijke straling als van een maagdelijke bruid vereer en onderga de eigen gloed zodat het hart bijna uiteenspat op het ruisen van uw stem zee, zee, Ensorzee laat uw zilte lippen kussen niet eerder rol ik mee naar de haven van Oostende behalve als humeur u keert
1895 Kan jij wel incasseren, jij en jij en jij? Jij gooit de handdoek niet in de ring wie de bal kaatst moet hem terug verwachten jij verwacht hem graag terug zodat je kunt blijven doorgaan jij weet toch wel van de boemerang buk je hoofd want anders? Ondanks dat ik jouw werk bewonder laat ik je alle hoeken van de kamer zien waar jij anderen allang had gebroken! kom nou Ensor, dat kun je toch wel hebben? Jij gunt niemand tijd zich te verdedigen en doolt maar rond Oostende waar vanuit jij je gal spuit omdat jij je daar veilig voelt en de zee streelt maar zoals ik al eerder zei: de zee, jouw eigen Ensorzee is wispelturig jouw evenbeeld met prachtige spiegelingen het zachte ruisen en bruisen is niet te temmen en trekt zich soms terug maar nog steeds niet in Oostende jij blijft maar hangen!
1947 In dubio pro reo? Zit je nu alweer in dubio met in iedere hand een masker? ben jij er al uit welke je vandaag weer op gaat zetten? wie moet straks jouw schrikeffect weer zien te incasseren? jij kunt niemand pressen jouw werk te complimenteren tussendoor agressie en verbaal geweld kom eerst eens tot jezelf
1948 Poëtisch Onder het ontleden ontdek ik ook jouw schoonheid in geschrift zoals jij de zee bezingt als poëzie die ik mijzelf zou willen toekennen “Geneeskrachtige zee, aanbeden moeder, ik wil met een vers boeket uw honderd gezichten roemen, uw glanzende huid, uw geultjes, uw rood schrijnende diepten, uw kroon van diamanten, uw saffieren gewaad, uw weldaden, uw heerlijkheden en uw innige bekoorlijkheden” doch jouw zee is ten dele niet de mijne waarnaar ik nog steeds opzoek ben mijn eigen wispelturige kolkende massa welke ik nu ook beschrijven kan met zijn wisselvallige aard die ik in jou herken jij de zee als oppermacht verbergt geraffineerd met schwung als eigen alter ego James jij hebt er een handje van te transformeren in impressionisten doch eerder onder de expressie zelfs Christus ENSOR’S intocht
1949 Triomf van de dood Of het je geliefde is op het pad dat voor jou begaanbaar blijft tred voor tred over het grind hoor je het knerpen? je zoekt hem telkens op zonder vlees tot op het bot schildert hem of haar want je weet nog steeds niet of hij mannelijk of zij vrouwelijk is net zo min als ik het weet wel weet ik dat hij of zij geen masker draagt het is hem of haar het ware gezicht zonder vlees tot op het bot
1949 Het jouwe de analyse van mijn psychologisch aspect en de enorme mensenmassa is volgens mijn bescheiden mening jouw eigen angst geïsoleerd te raken en uit te beelden in eigen intense eenzaamheid angst om te worden weggevaagd, Christus speelt hier weer een voorname rol jij bent geen godvruchtig mens en promoot jezelf als anarchist en toch zoek je in veel werken telkens God aan de ene kant ben jij jaloers en wil je hem zelf zijn, aan de andere kant ben jij zijn slaaf! De maskers verdoezelen ook jouw angst in stillevens en veelvuldig de dood naar totale verpaupering: de ondergang via satire en karikaturen, in veel werk duik jezelf steeds op zonder omhaal van woorden maar des te meer in beelden onophoudelijk schoorvoetend: beetje bij beetje druk je eigen roem door over alles dat maar leeft, alles neem je op de hak, en dan stelt plotseling de wereld zich voor je open koning Albert 1 verleent je de titel ‘Baron’ en het volk zet je op een voetstuk Brussel noemt je abrupt ‘Prins der schilders’ zeg eens James Ensor, jij als atheïst doodsbang voor de dood heb jij niet vlak voor jouw sterven geschreeuwd om vergeving aan de vertroostende maagd en God bedankt voor jouw onstuimig dankbaar leven van erkenning? nu hoor ik je laatste adem gaan in alle rust en stilte~~~~
1949 Tot slot Tranen van miskenning heb ik niet geschilderd argument dat door de jaren heen mijn ‘schone’ werk via critici niet werd gezien - al zeg ik het zelf verguizen is zo makkelijk zij waren bovendien ook stekeblind door toedoen van mijn spot tegengas heb ik genoeg gegeven voor mijn schilders romantiek uit pure liefde neergezet met strelende penselen - het licht stond niet boven al dat sloeg ikzelf neer hoe treurig ook door mij niet meegemaakt na mijn dood vooral men arrogant ontwaakten: handen vol met ‘franken’ toegeëigend door toedoen van mijn werk
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de schrijver. No part of this proëtry may be reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means, without written permission from the writer: ©® Laurens Windig
Amsterdam, 13 augustus 2013
Laurens Windig Poezie Planeet: http://members.chello.nl/l.windig YouTube kanaal: http://www.youtube.com/user/windigful E-books: http://issuu.com/windig Bron: Taschen / Lirero / Ulriche Becks - Malorny en Wikipedia Afbeeldingen: Google
Laurens Windig 1943 Amsterdammer en Nederlandse dichter, laat zich er niet van weerhouden veel humor een plaats te geven in zijn werk, maar vooral ook drama: wie mij leest en naar mij luistert zal willen glimlachen en ook ontroering willen voelen. Bijzonder thuis voelt hij zich in de rij Vlaamse dichters welke hij links en rechts ziet als zijn poĂŤtisch balans. Vooral vrije poĂŤzie boeit hem uitermate, zoals het werk van de Nederlandse schrijver Pastuiven Verkwil, omdat er bij hem geen beperkingen zijn. Windig gebruikt rijm wanneer het op de meest onvoorziene momenten opduikt. Hij voelt zich gedreven, zoals vele dichters, vooral de liefde in al haar vormen een grote plaats in zijn werk te geven. Hij is telkens opzoek naar het juiste, mooiste gevoel dat erin ons leven bestaat. Persoonlijke liefdevolle, maar vooral ook dramatische levenservaringen hebben hem tot het schrijven gebracht: invoelen is zijn motto.