JAARVERSLAG
JAARVERSLAG
2013
“Wintertuins experimentele setting en interdisciplinaire visie heeft geleid tot een verrassende en veelzijdige programmering die de literatuur aardig op de kaart zet.� Cultuurbewust
Benjamin Herman en Remco Campert op het Gedichtenbal 2013.
INHOUD
7 Inleiding Reflectie op 2013 Doelstellingen en missie 13 Producties en uitvoeringen Poetracks Wintertuin als poĂŤziecurator Lucy Riddim (coproductie Generale Oost) Waumans en Victoria De geest moet waaien on tour Literaire stoelendans Literaire lichaam en geest show Het wilde oosten (De Nieuwe Oost productie) Nieuwe Oogst (coproductie Generale Oost) 20 Verdiepend programma Manifestatie verboden landschap Metamorfose Quite discontinuous 22 Festivals en evenementen De geest moet waaien Wintertuinfestival Gedichtenbal Boekenfeest Kinderboekenfeest
31 Talentontwikkeling en educatie Lezen met de sterren Het nieuwe schrijven Creative Writing 34 Werkplaats Literaturjugend Poetracks Talent 35 Publicaties Fauser Bandeet De koe die de Waal over zwom Jozzy – het bipsboek Die andere wereld, dat is ons terrein (zine) 40 Overzicht activiteiten 42 Colofon
Elfie Tromp achter het katheder bij De geest moet waaien.
Inleiding Literair Productiehuis Wintertuin is producent van literaire festivals, talentontwikkelaar, uitgever en literair laboratorium. Ieder jaar ontwikkelt de redactie van Wintertuin nieuwe, spannende producties en evenementen op het snijvlak van literatuur en andere kunst disciplines. De uitvoeringen hiervan vinden plaats op diverse podia, in musea en tijdens verschillende festivals in binnen- en buitenland. Daarnaast verschijnen er uit de uitgeverij van Wintertuin jaarlijks diverse publicaties van zowel inhoudelijk verdiepende als luchtige en toegankelijke aard.
Een hoogwaardig en levendig literair klimaat heeft een stevige basis nodig. Daarom investeert Wintertuin al jarenlang in educatie en talentontwikkeling. Een voorbeeld hiervan is de werkplaats van Wintertuin voor beginnend schrijvers, dichters en theaterschrijvers (Literaturjugend), die Wintertuin zowel artistiek als zakelijk begeleid. Bovendien coördineert Wintertuin de eerste literaire schrijfopleiding van Nederland aan de ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem, die in 2013 zijn derde jaar ingaat.
De twee jaarlijkse festivals van Wintertuin, De geest moet waaien in Arnhem en het Wintertuinfestival in Nijmegen, kenden een diverse programmering met een mix van nieuw talent en gevestigde schrijvers als K. Schippers, Peter Verhelst, Gerbrand Bakker, Joke van Leeuwen, Herman Brusselmans en Arjan Ederveen. Beide festivals werden zeer goed bezocht. Een nieuw evenement was het Gedichtenbal, dat Wintertuin organiseerde als af sluiting van de eerste nationale Poëzieweek in de Stadsschouwburg van Amsterdam. De grote namen van de poëzie gaven op deze feestelijke avond act de présence, zoals Remco Campert, Menno Wigman, Ramsey Nasr, Anne Vegter, Nico Dijkshoorn en Ester Naomi Perquin. De avond, die vol stond met diverse programma’s binnen het thema ‘Poëzie en muziek’, was gratis toegankelijk voor publiek. We konden terugkijken op een zeer geslaagde eerste editie met veel landelijke mediabelangstelling.
2013 was een jaar met goed bezochte evenementen, nieuwe producties en verrassende uitgaven. Daarnaast ontwikkelde W intertuin verdiepende programma’s op maat bij theatervoorstellingen, manifestaties en tentoonstellingen. Ook in het uit voeringsjaar 2013 werd daarbij nauw samen gewerkt partners Generale Oost in Arnhem en Productiehuis Oost-Nederland in Deventer, wat leidde tot diverse coproducties waarin Wintertuin optrad als aanbieder van verdiepende literaire programma’s.
7
INLEIDING
De succesformule van Wintertuin, Poetracks, beleefde haar negende editie. Voor deze productie worden popmuzikanten gevraagd een klassieker uit de Nederlandse poëzie op muziek te zetten. Voor deze editie trokken we weg uit de canonieke poëzie en gingen we op zoek naar de hedendaagse grote dichters. Het Vlaamse Kenji Minogue, singer-song writers Tommy Ebben en Case Mayfield en de rockband Automatic Sam zetten uiteindelijk het speciaal voor Poetracks geschreven gedicht ‘Wildverband’ van Joke van Leeuwen op muziek.
Op het gebied van educatie en talentontwikkeling beleefde Wintertuin in 2013 wederom een geslaagde editie van leesbevorderingsproject Lezen met de Sterren en de derde editie van muziekwedstrijd Poetracks Talent. Daarnaast ging Wintertuin haar derde jaar in van Creative Writing, de schrijfopleiding die zij in 2011 is gestart aan ArtEZ Hogeschool voor de kunsten Arnhem. Studenten kregen de opdracht zelf programma’s te gaan maken, zoals de zeer geslaagde meerdaagse voorstelling ‘Metamorfose’ (in samen werking met de toneelopleiding op ArtEZ).
Nieuwe producties als de dancehall meets dichtersavond Riddim, de Literaire Stoelen dans, de eigenzinnige revue van Waumans & Victoria en de Nieuwe Oogst beleefden hun première en stonden op podia als Oerol, Lowlands en het Midzomerfestival in Leuven. Verdiepende programma’s op maat werden ontwikkeld voor de Manifestatie ‘Verboden landschap’, Theater aan de Rijn en in museum Het Valkhof in Nijmegen en Jan Cunen in Oss.
In de uitgeverij van Wintertuin kwamen bijzondere en goedlopende uitgaven tot stand, zoals het eerste backstage-kookboek Ban deet, door kokkin bij poppodium Doornroosje Nienke van Hunen, en De koe die de Waal over zwom, een bundeling korte ver halen van redactielid Willem Claassen over een coming-of-age tussen de koeien.
8
Andy Fierens en Delphine Lecompte performen tijdens De geest moet waaien.
TERUGBLIK
Terugblik Het jaar 2013 was voor Wintertuin zeer geslaagd. Wintertuin organiseerde twee festivals, initieerde vijf nieuwe producties en organiseerde 62 activiteiten. In totaal bereikte Wintertuin hiermee een aantal van 16.530 bezoekers. Ook de spin-off van de activiteiten was groot. Het nieuws over Wintertuinproducties wist door te dringen tot de grote landelijke dagbladen als NRC en de Volkskrant. Ook het NOS journaal en De Wereld Draait Door besteedde ruim aandacht aan Wintertuin. 2013 was ook artistiek geslaagd te noemen. Zo werden de uitgaven bij onze producties goed ontvangen. Wintertuinproducties stonden op prestigieuze festivals als Oerol en Lowlands. Tot slot is Wintertuin initiator en coördinator van de bachelor Creative Writing, de eer ste bachelor die opleidt tot literair schrijver in een gemengde beroepspraktijk. Deze vier jarige opleiding is gevestigd aan ArtEZ hogeschool voor de kunsten Arnhem. Nieuwe beleidsontwikkelingen: beëindiging opname BIS
Het bestuur van Wintertuin heeft met zorg kennis genomen van de bezuinigingen van de rijksoverheid op het budget voor kunst en cultuur. Dat de sector een evenredige bij drage zou moeten leveren aan de bezuinigingen ten behoeve van de rijksbegroting, was te voorzien. Maar het bestuur herkent zich niet in de argumentatie waarmee de bezuiniging wordt gerechtvaardigd, even min in de wijze waarop deze is verwoord. Het bestuur kan niet anders dan concluderen dat de betekenis van de letteren en de ontwikkeling van bijzonder aanbod in deze discipline voor de samenleving door de huidige regering onvoldoende wordt onderkend. Als gevolg van de bezuiniging zal Wintertuin geen deel meer uitmaken van de BIS. Dit heeft vergaande gevolgen, omdat opname in de regeling van het letterenfonds enkel gericht is op de instandhouding van het
festival, niet op de continuïteit van de functie van talentontwikkelaar. Die functie wist Wintertuin de voorbije jaren op een unieke en onderscheidende manier in te vullen. Het bestuur en Raad van Toezicht van Wintertuin is van oordeel dat de instand houding van deze ontwikkelfunctie van Winter tuin, ondanks de beëindiging van opname in de BIS, van groot belang is, zowel voor de organisatie als voor de ont wikkeling van de letteren in Nederland. Met dit doel zal Wintertuin gezamenlijk met andere instellingen voor talentontwikkeling (theater en dansproductiehuis Generale Oost en popproductiehuis ON) inzetten op uitbreiding van Provinciale steun voor talent ontwikkeling en begeleiding. Met voor genoemde productiehuizen heeft Wintertuin het samenwerkingsverband De Nieuwe Oost opgericht.
10
REFLECTIE OP HET BEHAALDE RESULTAAT
Reflectie op het behaalde resultaat De totale exploitatie 2013 was € 695.121,Het totale vrije stichtingsvermogen bedraagt € 29.979,De financiële positie van de stichting is solide. Wintertuin haalde een resultaat van € 19.421,De huidige huisvestingsituatie van de Wintertuin is onzeker. Het huurcontract dat in 2015 afloopt zal niet worden verlengd. De kosten voor de aanstaande overgang naar een nieuwe kantoor- en werkruimte wordt geschat op vijfentwintigduizend euro. Het ver schil tussen de huidige zeer gunstige huurprijs en een marktconforme prijs zal de eerste jaren groot zijn. Voor verhuizing en opvang van het huurverschil reserveert de stichting vijfenzeventigduizend euro.
Personeelsbezetting en organisatie Op 31 december 2013 had de stichting een personeelsbezetting van 5,4 fte. De organisatie van Stichting de Wintertuin bestaat uit drie lagen. Ten eerste directie en bestuur, die de dagelijkse leiding van de stichting vormt. De directie wordt, conform de code cultural governance, gecontroleerd en geadviseerd door de Raad van Toezicht. De directie wordt ondersteund door redactie en bureau, met daarin publiciteit, administratie, productie en secretariaat Organisatiestructuur Raad van Toezicht Bestuur & Directie Redactie & Productie
Sef Maessen, Simon Ponten, Marcel Rözer. Frank Tazelaar, Monique Warnier Dennis Gaens, Willem Claassen, Noortje Kessels, Karin Tuinder, Esther Aerts, Jos Lenkens, Lisanne Boomkamp, Nine Hoog Antink.
Uitvoering beleidsplan De Wintertuin richtte zich in het jaar 2013 op het uitvoeren van het beleidsplan 2013 - 2016. In dit beleidsplan worden de volgende doelstellingen geformuleerd: • Literair Productiehuis Wintertuin vindt dat de literaire cultuur een vitale en relevante rol moet spelen in de cultuurbeleving van jonge mensen. • Literair Productiehuis Wintertuin begeleidt en presenteert literair talent, faciliteert en initieert experiment, stimuleert netwerkvorming tussen de letteren en andere disciplines, en draagt op verschillende manieren bij aan disciplinaire verdieping.
11
REFLECTIE OP HET BEHAALDE RESULTAAT
• Literair Productiehuis Wintertuin legt zich toe op het produceren en ontwikkelen van genre verbindende literaire producties, voorstellingen en evenementen, op het verstrekken van productieopdrachten, op het samenwerken binnen het culturele en maatschappelijke circuit en op het actief ondersteunen van jonge schrijvers. De activiteiten van Literair Productiehuis Wintertuin zijn opgebouwd uit 6 onderdelen. Deze onderdelen worden toegelicht in de komende hoofdstukken. 1. Producties Wintertuin is maker van artistieke, crossdisciplinaire literatuurproducties 2. Festivals en evenementen Wintertuin organiseert grote, goed bezochte literaire manifestaties 3. Educatie Wintertuin verzorgt educatieve programma’s op scholen. Daarnaast is de directie van Wintertuin artistiek inhoudelijke coördinator van de bachelor Creative Writing aan de Hogeschool voor de Kunsten ArtEZ Arnhem. 4. Werkplaats (Research&Development) Wintertuin zet zich actief in voor talentontwikkeling en experiment, met een eigen schrijf werkplaats en theaterwerkplaats. 5. Samenwerking regionaal, landelijk, internationaal Wintertuin fungeert als schakel tussen de literatuur en andere disciplines; als literaire schakel tussen het Oosten en de Randstad; Wintertuin is actief in Duitsland als Literatur werkstatt Wintertuin. 6. Publicaties Wintertuin is uitgever van gewaagde boeken en bijzondere cd’s. Met dit verslag concludeert het bestuur dat Wintertuin de doelstellingen uit het beleidsplan ruimschoots heeft gehaald. Bovendien heeft Wintertuin als cultureel ondernemer uitstekend gepresteerd: het aandeel eigen inkomsten is 40%. Nijmegen/Arnhem, 16 april 2014 Frank Tazelaar
Monique Warnier
12
PRODUCTIE EN UIT VOERINGEN
Producties en uitvoeringen Poetracks
Vlaamse Kenji Minoque de avond knallend afsloot. Poetracks maakte in 2013 een tour van vijf concerten. Uitvoeringen van Poetracks waren onder meer te zien op het Feest der Letteren in de Bijenkorf in Amsterdam, in Museum Jan Cunen in Oss, in de Winkel van Sinkel in Utrecht en op het Lowlands Festival. De negende editie van Poetracks kon rekenen op aandacht vanuit de regionale en landelijke pers in de vorm van aankondigingen en recensies, door onder andere CultuurBewust.
muzikale popbewerkingen POËZIE
Uitvoeringen: 5 Nieuwe composities: 5
Poetracks is een muzikale ode aan de schoonheid van de poëzie van de Lage Landen. In Poetracks worden grote gedichten uit de moderne Nederlandse literatuur bewerkt door gerenommeerde vertolkers uit de Nederlandse popmuziek. In 2013 vond Poetracks voor het negende jaar op rij plaats. Eerder bewerkten muzikanten als Roosbeef, Anne Soldaat, Henk Hofstede, Ellen ten Damme, Gardenfest, Lucky Fonz III, Boef en de Gelogeerde Aap en Spinvis gedichten van de oude meesters. Zo werd poëzie van onder meer Hugo Claus, Harry Mulisch, Remco Campert, Neeltje Maria Min en Willem Elsschot op muziek gezet. In een bomvol Doornroosje werd dit jaar alweer de negende editie van Poetracks gepresenteerd. Dit keer was het de beurt aan Case Mayfield, Tommy Ebben, Automatic Sam en Kenji Minoque om het voor de gelegenheid geschreven gedicht ‘Wildverband’ van Joke van Leeuwen muzikaal ten uitvoer te brengen. Poetracks Talent winnaar Down in Norway, het pseudoniem van zangeres en pianist Juliet van de Voort, trapte af met haar winnende interpretatie van het gedicht. Net als voorgaande jaren zorgde de verscheidenheid aan artiesten voor een zeer afwisselende avond. Van de rustige uitvoeringen van Case Mayfield en Tommy Ebben tot de vervreemdende electropop waarmee het
Wintertuin als Poëziecurator Poëtische reactie op exposities in musea
Uitvoeringen: 2
Sinds enkele jaren treedt Wintertuin op als poëziecurator van tentoonstellingen in musea. Voor dit project worden dichters uitgenodigd om in poëzie te reageren op beeldende kunst. Ze bezoeken de tentoonstelling, spreken met curatoren en kunstenaars en schrijven vervolgens werk dat een poëtisch commentaar levert of een toevoeging is op het beeldend werk. Wintertuin brengt de nieuwe gedichten samen in een schaduwcatalogus. In 2013 stond Wintertuin als poëzie curator in Museum Het Valkhof, het MMKA en Museum Jan Cunen. In het Valkhof was van 2 februari t/m 26 mei de tentoonstelling ‘Uit de Plooi’ te zien. In deze tentoonstelling werd teruggegaan naar de 18e eeuw, een 13
PRODUCTIE EN UIT VOERINGEN
periode waarin de plooien niet alleen letterlijk verdwenen uit de kleding die mensen droegen; ook in politiek en maatschappelijk opzicht ‘ontplooiden’ mensen zich. Wintertuin organiseerde een literair dagprogramma rondom deze tentoonstelling. Dichters Vrouwkje Tuinman en Govert Meit gaven literair commentaar op zowel de kunst als de thematische context, wat verrassende gedichten opleverden. Ellen Deckwitz hield een poëzieworkshop. Daarnaast was er een door Wintertuin georganiseerde schrijfwedstrijd verbonden aan de tentoonstelling. De winnaar werd aan het einde van de dag bekend gemaakt. Tijdens de modebiënnale traden jonge dichters uit de schrijfwerkplaats van Wintertuin twee zaterdagen aan als poëzie commentatoren in het MMKA. In april traden tweedejaars studenten Creative Writing op als poëziecurator in Museum Jan Cunen in Oss. Zij schreven gedichten en verhalen naar aanleiding van het werk van de veelgeprezen documentaire fotograaf Henk Wildschut. De dag eindigde met de bekendmaking van de drie winnaars van de door Wintertuin, ArtEZ, Brabants Dag blad en Museum Jan Cunen georganiseerde schrijfwedstrijd.
Voor Lucy sloegen de mannen de handen ineen met een voorstelling rondom dat ene onbereikbare meisje. Rap en poëzie vloeien in elkaar over en worden ondersteund door de visuals van Smoove Business. Uitvoeringen stonden in 2013 onder meer op het Geen Daden Maar Woorden Festival, Lowlands Festival, het Zomerparkfeest in Venlo, Dichters in de Prinsentuin in Groningen, het Gedichtenbal in Amsterdam en het Young Art Festival in Beverwijk.
Riddim
(coproductie Generale Oost) Dansers, dichters en dancehall
Uitvoeringen: 3
Voor de zinderende late-night dancehallavonden van Riddim bundelen Literair Productiehuis Wintertuin, theaterproductiehuis Generale Oost en Boomshakalak Soundsystem hun krachten. Dancehall is een Jamaicaanse dansvorm waarin fysiek contact en street style een grote rol spelen. Schrijvers en dichters, zoals Elfie Tromp, Delphine LeCompte, Bernard Wesseling, Oscar Weyers, Wilfried de Jong en Dennis Gaens werden gevraagd een tekst te schrijven op een bestaand dancehall ritme. Choreograaf Wesley Piqué maakte twee superstrakke choreografieën
Lucy Poëzie en hiphop
Uitvoeringen: 3
Het roemruchte nummer ‘Fuck you Lucy’ van de succesvolle Amerikaanse hiphopband Atmosphere vormt het vertrekpunt voor de Wintertuinproductie Lucy. Het werk van Dennis Gaens, stadsdichter van Nijmegen, en indie-hiphoppers Macronizm is sterk beïnvloed door de muziek van Atmosphere. 14
PRODUCTIE EN UIT VOERINGEN
gevraagd naar het verhaal achter het bòek, maar naar het verhaal achter de schrijver. In deze prikkelende show overvallen auteurs Ivo Victoria en Rob Waumans hun gasten met vragen die hen dwongen uit hun comfortzone te stappen. Hoe gaan de schrijvers om met kritiek? Welke verborgen talenten hebben zij? Dit alles in een intieme setting waarbij het publiek vrij letterlijk op de eerste rang wordt gezet. Elke literaire avond bestaat uit een aan-
die tijdens Riddim uitgevoerd werden door twee dansers van ArtEZ: Jefta Tanate en Victor Rottier. De deejays van Boomshakalak Soundsystem zorgden ervoor dat het publiek kon dansen op muziek die bol stond van de riddims, rhymes en dancehall tunes. Riddim is een nieuwe productie van Wintertuin die in 2013 haar première beleefde. Uitvoeringen van Riddim stonden in Theater aan de Rijn in Arnhem, Het Huis in Utrecht en op het Wintertuinfestival in Nijmegen.
“Bij Waumans & Victoria voelde ik me bijna nog meer thuis dan in mijn eigen huis. Terwijl ik toch even de deur uit was.” – Herman Koch tal elementen, zoals de vaste rubrieken de ‘Kutrecensie’ en het ‘Extravaganzenbord’. Elke show worden Waumans en Victoria muzikaal ondersteund door one-womanshowband Milena Haverkamp. Eerder waren te gast: Herman Koch, Thomas Verbogt, P.F. Thomése, Janne Schra, Marnix Peeters, Case Mayfield, Andy Fierens, Saskia de Coster, Joris van Casteren en Lucky Fonz III. Waumans en Victoria is een productie die in 2012 is ontwikkeld en haar première beleefde op het Wintertuinfestival 2012. In 2013 is het concept verder ontwikkeld en aangeboden aan diverse podia, festivals en theaters in Nederland en Vlaanderen. De revue stond in 2013 onder meer in Theater a/d Rijn, 30cc en het M-Idzomerfestival in Leuven, in De Brakke Grond in Amsterdam en op het Oerolfestival op Terschelling.
Waumans en Victoria Groot Internationaal Literair Variété Spektakel
Uitvoeringen: 5 Tijdens Waumans & Victoria Groot Internationaal Literair Variété Spektakel (ook wel de Literaire Revue genoemd) wordt eens niet 15
Organist Hugo Spruijt begeleidt schrijvers Wout Waanders en Marjolein Visser in De Literaire Lichaam en Geestshow (Wintertuinproductie op de Kunstnacht).
16
De deejays van Boomshakalak bij RIDDIM.
17
PRODUCTIE EN UIT VOERINGEN
De geest moet waaien on tour
Radboud Universiteit Nijmegen, festival Zwarte Cross in Lichtenvoorde, het Zomerparkfeest in Venlo en in de bibliotheek van Tilburg. Voor het Lowlands Festival werd een speciale editie ontwikkeld met als stoelendansers schrijvers Hanneke Hendrix en Maartje Wortel, dichters Vrouwkje Tuinman, Johan Roos en Daniël Vis en programmamaker Maxim Hartman.
Rondreizend minifestival
Uitvoeringen: 3
Het succesvolle Arnhemse festival voor het gesproken woord kreeg in 2012 een klein broertje. Met De geest moet waaien on tour ontwikkelde Wintertuin een minifestival voor één avond, geschikt voor theaters, schouwburgen en andere culturele instellingen. De succesvolle pilotversie van De geest moet waaien on tour vond plaats in de Deventer Schouwburg. Op het programma stonden cartoonist en comedian Kamagurka, schrijvers A.L. Snijders, Ernest van der Kwast, Özcan Akyol en Hanneke Hendrix. In 2013 vond de tour plaats in Deventer (Schouwburg), Terschelling (Oerolfestival) en Utrecht (Theater Kikker) Hoofdgasten waren de Vlaamse schrijver Herman Brusselmans, muzikante Roos Rebergen en schrijfster Hanna Bervoets. Bovendien was er ruimte voor aanstormend talent, zoals columnist voor De Gelderlander Martijn Brugman en dichter Wout Waanders.
Literaire Lichaam en Geest Show Hosti fictie
Muzikaal en theatraal programma
Uitvoeringen: 4
Dichters Wout Waanders en Johan Roos en schrijfsters Elske van Lonkhuyzen en Marjolein Visser, allen lid van de Literaturjugend, lieten zich inspireren door het decor van de eeuwenoude Marienburgkapel. In een muzikaal en theatraal programma over de universele thema’s lichaam en geest lieten de schrijvers horen waarom Wintertuin hen heeft opgenomen in haar literaire agentschap. Bezoekers konden deze avond ook zelf aan de slag. Het nieuwe genre hostie-fictie (dat zijn naam dankt aan het tijdsbestek waarin een hostie wordt verorberd) moest hen tot inspiratie dienen voor een verhaal van maximaal zestig woorden. Dit programma-onderdeel werd georganiseerd in samenwerking met literair tijdschrift Op Ruwe Planken.
Literaire stoelendans Literatuur en muziek
Uitvoeringen: 6
De Literaire Stoelendans is een Wintertuinproductie waarin muziek, dans, literatuur en één-stoel-te-weinig samenkomen. Jonge schrijvers en dichters uit de Literaturjugend, de schrijfwerkplaats van Wintertuin, dansen in deze productie om een zitplaats. Slaagt een schrijver er niet in een plekje te bemachtigen, dan moet hij of zij voordragen. De Literaire Stoelendans ging in 2012 in première op het Nijmeegs Boekenfeest. In 2013 stonden de stoelendansers op de
Het wilde oosten
(De Nieuwe Oost productie) Nieuw talent uit literatuur en theater in een grand revue spektakel
Uitvoeringen: 1 Op 27 april organiseerde De Nieuwe Oost, het samenwerkingsverband tussen 18
producties en uitvoeringen
nieuwe toneeltekst. De avond begint met een korte performance van een jonge maker. Daarna wordt de theatertekst door acteurs voorgelezen en draagt een literair auteur voor uit nog ongepubliceerd werk. Een speciale gast uit het theatervak verzorgt de wrap up. De Nieuwe Oogst is geen avond waarop het publiek in het donker op de tribune zit. In een informele setting krijgt het publiek de kans om te reageren op de schrijvers en gasten die optreden. Er mogen vragen gesteld worden en het gesprek wordt doelbewust aangegaan. In oktober 2013 vond de eerste editie plaats van De In 2013 waren te gast. Afgelopen 10 oktober was de allereerste editie van de Nieuwe Oogst, met als gasten Michiel Lieuwma (theaterschrijver, bekend van YouTubehit ‘De Snijtafel’) en auteur Willem Claassen. De performance stond onder de regie van jonge maker Zarah Bracht, naar een tekst van Elfriede Jelinek. Deze editie werd de avond begeleid door toneelschrijver Jibbe Willems, dichter Dennis Gaens en artistiek directeur van Generale Oost Eve Hopkins. Speciale gast was toneelschrijver Jeroen van den Berg. Samen voelden zij de gasten aan de tand en gaven zij het publiek de ruimte om actief mee te doen.
Wintertuin, Productiehuis Oost Nederland en Generale Oost, samen met ArtEZ Hogeschool een grand revue spektakel: Het Wilde Oosten. De avond vond plaats in het Compagnietheater te Amsterdam en kende verschillende programmaonderdelen, zoals de theatervoorstelling Everything we ever wan ted, waarin Rosa van Leeuwen en Anastasiia Liubchenko hun dromen en verlangens onderzochten: is het een voorwaarde dat dromen realistisch zijn? Op basis van deze voorstelling presenteerde Creative Writingderdejaars Lisa Weeda een magazine. Theatergroep Don Majoris presenteerde Pitch, waarin zij met een vette knipoog lieten zien hoe een theatervoorstelling in de markt gezet moet worden. Wintertuin droeg deze avond bij met de Literaire Stoelendans waarbij schrijvers en dichters vochten om een stoel. Geen stoelen meer over? In dat geval moest de overgebleven schrijver voordragen. Exit Marie door Kaatje Kooij gaf het publiek een kijkje in het hoofd van Marietje, wat leidde tot een zeer opmerkelijke biecht. Willemijn Haasken, vierdejaars studente aan ArtEZ Toneelschool, maakte Hit & Run, een snelle performance over de maakbaarheid van het bestaan van ieder mens. De avond was een groot succes met een volle theaterzaal en positieve reacties van zowel publiek als makers.
Nieuwe Oogst
(coproductie Generale Oost) Theater- en literatuurperformance
Uitvoeringen: 1
De Nieuwe Oogst is een performance-avond die vier keer per jaar georganiseerd wordt door Wintertuin en Generale Oost. Voor elke avond schrijft een jonge theatermaker een 19
VERDIEPEND PROGRAMMA
Verdiepend programma Manifestatie verboden landschap
Wintertuin op 13, 14 en 15 maart een ‘transformerende’ theaterperformance: ‘Metamorfose’. Twee weken lang werkten regisseuse Merel de Groot en schrijfster Els Moors met acht derdejaars toneelschoolstudenten aan een performance die gedurende drie dagen een transformatie onderging. De makers en studenten volgden gezamenlijk masterclasses, lezingen en workshops rondom het thema ‘metamorfose’, van onder andere schrijvers Piet Meeuse, kunstenares Tinkebell en bioloog Ludo Hellemans. Om die transformatie mee te maken moest de bezoeker gedurende alle drie de avonden aanwezig zijn, reden waarom er ook passepartout kaartjes verkocht werden. Vragen zoals: is de crisis een symptoom van verandering? en: hoe verhouden kunstenaars zich tot verandering? dienden, samen met inspirerende teksten zoals Kafka’s Verwandlung en Shakespeare’s Midsummer Night’s Dream, als uitgangspunt.
Manifestatie Stichting G.A.N.G.
Uitvoeringen: 1
In een Manifestatie waarin cultuur, erfgoed en landschap samenkwamen, organiseerde Stichting G.A.N.G. van 11 tot en met 20 oktober een manifestatie op het voormalige militaire terrein Buitenplaats Koningsweg aan de noordrand van Arnhem. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hier door de Duitsers een enorm vliegveld gebouwd met in totaal 900 gebouwen. Daarvan zijn er meer dan 200 bewaard gebleven die inmiddels de status van Rijksmonument hebben gekregen. Het doel van de manifestatie was de ontwikkeling van een landschapspark met een (inter)nationale uitstraling waarin plaats zou zijn voor beeldende kunst en erfgoed. Op uitnodiging van Stichting G.A.N.G. ontwikkelde Wintertuin een literair verdiepend programma bij de manifestatie. Wij vroegen auteur A.L. Snijders (meester van de Zeer Korte Verhalen) vijf verhalen te schrijven waarin de thema’s van de manifestatie (landschap, erfgoed, geheimzinnigheid en de Tweede Wereldoorlog) een rol speelden. A.L. Snijders droeg het geschreven werk voor op zaterdag 12 oktober op het militair terrein in de aanwezigheid van een aandachtig luisterend publiek.
Quite Discontinuous Verdiepend programma bij dansvoorstelling
Uitvoeringen: 1
Van 12 tot en met 14 september werd in Theater aan de Rijn in Arnhem de dansvoorstelling Quite Discontinuous uitgevoerd. Aan de basis van deze dansvoorstelling stond het gedicht van Anneke Claus ‘Quite Discontinuous’. De thematiek van de levenloosheid werd door choreograaf Jasper van Luijk uitgedrukt in een voorstelling die hij tijdens zijn residentie bij Generale Oost tot stand bracht. Wintertuin ontwikkelde een verdiepend
Metamorfose Theaterperformance
Uitvoeringen: 1
In samenwerking met Generale Oost en ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten presenteerde 20
VERDIEPEND PROGRAMMA
op de laatste avond genieten van poĂŤzie en korte verhalen van Anneke Claus en Johan Roos over sterven en rouw. De band Spilt Milk speelde daarnaast prachtige nummers van hun plaat Funeral Blues, een plaat die de dood als thema heeft.
programma bij de drie voorstellingen. Zo gaf Kasper Jansen (oud-muziekredacteur NRC Handelsblad) een lezing over de dood in de klassieke muziek en opera, spraken onderzoekers Claudia Venhorst en Brenda Mathijssen over rituelen rondom de dood in verschillende culturen en konden de bezoekers
De dansers van Quite Discontinuous.
21
FESTIVALS EN EVENEMENTEN
Festivals en evenementen De geest moet waaien Festival voor het gesproken woord in Arnhem
Programma’s: 14 De geest moet waaien zorgde van 23 t/m 26 mei voor een frisse wind door Arnhem. Gevestigde namen als Gerbrand Bakker, K. Schippers, Peter Verhelst, Ester Naomi Perquin, Özcan Akyol en Lieke Marsman stonden naast een keur aan jonge artiesten. Zij brachten in unieke samenstellingen en diverse programma’s een ode aan het gesproken woord, in de geest van Johnny ‘The Self kicker’ van Doorn. De eerste festivalavond had als thema ‘Dictaaltuur: of hoe taal de wereld beheerst’. Nadruk lag hierbij op vooruitgang, het afzetten tegen de huidige norm, de rebellie van de jonge generaties. Eerstejaars studenten van Creative Writing ArtEZ stelden een programma samen vol jong talent dat het water test van groter succes. Met toepasselijke literatuur en poëzie van Martijn Brugman, Marijn Sikken, Sannemaj, Jasmijn Kam en Milla
Literaire Battle Arnhem - Nijmegen.
Braat. Muziek was er van Capiau & Laport, De Koorts en David Henry. Op vrijdag kon het publiek aansluiten bij een expertmeeting over avant-garde. Castingdirecteur Hans Kemna en kunste nares Tinkebell gaven ieder een uitverkochte masterclass over de vraag ‘Hoe herken je het nieuwe’? ’s Avonds vond een schrijversgesprek plaats tussen twee schrijvers die blijven verwonderen: K. Schippers en Peter Verhelst. Zij spraken onder leiding van schrijfster, literatuurwetenschapper en filosofe Jannah Loontjens. Op zaterdag lag traditiegetrouw het zwaartepunt van het festival. Overdag was er een programma op de Arnhemse markt met onder andere een Literaire Stoelendans, voordrachten en muziek van Joeps Platenbus. ‘s Avonds was het festivalhart Theater aan de Rijn. Özcan Akyol maakte een mystery dessert met Siemon de Jong van Taarten van Abel. Poëzie kwam van Delphine L ecompte, Ester Naomi Perquin en Lieke Marsman. Gerbrand Bakker werd geïnterviewd door Jasper Henderson en Marcel Rözer sprak
Joke van Leeuwen draagt ‘Wildverband’ voor.
FESTIVALS EN EVENEMENTEN
met biograaf Thijs Slegers over de Arnhemse voetballegende Andy van der Meijde. Later op de avond vond er een heuse literaire battle plaats tussen Arnhems en Nijmeegs schrijftalent. Vlaamse muzieksensatie Kenji Minogue sloot af met een spetterend optreden. Op zondagmiddag werd het festival afgesloten met een presentatie van de Nieuwe Arnhemse Krant door NAK Live, vol met literatuur, muziek en kunst van lokale bodem. Onder meer Koolwijk & Gipman, Ton Graffelmans, Veda Nefer en Frank van der Mee traden op. De vierde editie van De geest moet waaien was wederom een succes. Vanuit de media werd aandacht besteed aan het festival in onder meer De Gelderlander, Koffietijd en Arnhem direct. Wintertuin werkte voor het festival samen met mediapartners Cultuur bewust en de Nieuwe Arnhemse Krant, die van de meeste programma’s verslag uitbrachten.
A.L. Snijders en Maartje Wortel
Wintertuinfestival Literatuurfestival in Nijmegen
Programma’s: 29
Van 20 t/m 24 november zorgde het grootste literatuurfestival van Nederland voor ‘lichtheid in de literatuur’. Onder het motto ‘Het leven is al zwaar, laat de literatuur licht zijn’ toonde Literair Productiehuis Wintertuin op dit twintigste Wintertuinfestival nieuwe producties op het snijvlak van literatuur en andere kunsten. Het festival vond plaats op de Radboud Universiteit, in theater het Badhuis, het Lindenberg Theater, Doornroosje, Concertgebouw de Vereeniging en bij Wintertuin. Het festival opende woensdag 20 november met een ode aan de overleden auteur Frans Kusters. Een jaar na zijn overlijden stond zijn onnadrukkelijke, maar sublieme oeuvre centraal in een bijzonder programma met gasten als Tonnus Oosterhoff, Anthon Fasel en Sanneke van Hassel. Muziek kwam van het Avalanche Quartet met Henk Hofstede. Donderdag 21 november was traditiegetrouw een dag vol colleges, masterclasses, kunst en muziek op de Radboud Universiteit. Ster van het programma was Herman
Kenji Minoque
FESTIVALS EN EVENEMENTEN
Brusselmans die met een eigenzinnig staaltje literair management de hele collegezaal aan het lachen maakte. In de middag konden studenten zich inschrijven voor de masterclass ´satirische journalistiek´. Jochem van den Berg, het brein achter het satirische nieuwsblog De Speld, vertelde over zijn inspiratiebronnen en zijn redactie. Daarna werden de deelnemers aan het werk gezet en maakten ze zelf satirische nieuwskoppen. In het symposium ´De cowboytijd is voorbij´ stonden de posities van de zes grootste literaire festivals van Nederland centraal. Festivaldirecteuren Bas Kwakman (Poetry International), Ton van de Langkruis (Writers Unlimited) en Frank Tazelaar (Wintertuin) gingen in debat. Het Soeterbeeck Programma behandelde de vraag ‘Mag de literatuur licht zijn?’. Cultuurwetenschapper Martijn Stevens en filosoof Cees Leijenhorst beantwoorden de vraag vanuit de alternatieve invalshoek ‘licht als basis van elektronische communicatie’. Het Algemeen Nijmeegs Studentenblad zorgde voor literair vermaak in het Cultuurcafé met poëzie, muziek en columns met het thema ‘lichtheid en de actualiteit’. Op vrijdag 22 november vond de negende editie van Wintertuins gouden formule Poetracks plaats in een bomvol Doornroosje. Ditmaal was het gedicht ‘Wildverband’ van Joke van Leeuwen uitgekozen voor bewerking. Case Mayfield, Tommy Ebben, Automatic Sam en Kenji Minoque brachten ieder diverse muzikale bewerkingen van ‘Wildverband’ ten gehore, van zacht en breekbaar tot een bizarre West-Vlaamse electropop vertolking. Op deze avond werd ook het backstage-kookboek Bandeet gepresenteerd. Het kookboek biedt een kijkje in de keuken van de muzikale eetcultuur. Met tientallen prachtige optredens, een fantastische bruisende sfeer
“Taal is fantastisch, bleek zaterdag op het uitverkochte Wintertuinfestival De geest moet waaien.” de Gelderlander
en ongekend hoge bezoekersaantallen was de Nijmeegse Nacht op zaterdag 23 november een groot succes. Met vijf podia, twintig programma’s en bijna 100 artiesten was er voor ieder wat wils. Tv-held Arjan Ederveen (Theo & Thea, 30 minuten, Creatief met kurk) besprak zijn veelzijdig oeuvre met Wilfried de Jong. De eigenzinnige schrijvers A.L. Snijders en Maartje Wortel ontmoetten elkaar via Wintertuin op Oerol. Er ontstond een briefwisseling tussen de meester van het eenharig penseel en het grote schrijftalent. Tijdens de Nijmeegse Nacht spraken ze met elkaar en Dennis Gaens over de lichtheid in de literatuur. De strijdende teams in de Battle ArnhemNijmegen zaten vol bruisend talent: schrijvers, dichters en uitgevers van literaire tijdschriften. Het publiek was de graadmeter van deze spannende battle, die na een hevige strijd door Nijmegen werd gewonnen. In het programma ‘Twee werelden’ stonden de literaire tegenpolen Walter van den Berg en Joost de Vries tegenover elkaar. Aan de hand van hun romans Van dode mannen win je niet en De republiek werden de verschillen en overeenkomsten tussen beide auteurs verkend. Jasper Henderson leidde deze bijzondere ontdekkingstocht. In sciencefictionprogramma ‘De Nederlandse letteren: a space odyssey’ kwamen Joost Vandecasteele, Marten Mantel en Hanna Bervoets samen voor de coming out 24
Floris Beveleander, winnaar van Poetracks Talent 2011 FESTIVALS EN EVENEMENTEN
van de Nederlandse futuristische literatuur. Het sciencefiction-gehalte in hun eigen werk toonde aan dat er de laatste jaren toch steeds meer fictie verschijnt die speculeert over mogelijke toekomstscenario’s. Als de lichtheid in de literatuur centraal staat, kan één genre niet ontbreken: de bouquetreeks. Filosofe Marjan Slob sprak in het Soeterbeeck Programma over haar onderzoek naar de zwaardere lading van deze vederlichte verhalen. De liefhebbers verlieten de zaal met een bouquetreeksroman verstopt in hun tas. Theatercollectief Don Majoris bracht de prachtige voorstelling Being There, gebaseerd op het gelijknamige boek van Jerzy Kosinski. In het stuk verkenden zij het thema ‘kijken’: hoe op tv de mensen kleiner zijn, hoe ’s nachts een boom zijn groen verliest en iedereen in pak belangrijk is. Uiteraard kon op het festival de Nieu we Oogst van afgelopen jaar worden aanschouwd. Daniël Vis, Elfie Tromp, Berg&Bos, Frouke Arns, Gerjon Gijsbers en Marc Wortel behoren tot de meest veelbelovende talenten in hun vak. De dichters, theatermakers en prozaïsten droegen voor uit eigen werk. Onder de naam Riddim openden de dj’s van Boomshakalak Soundsystem de nacht met een knallende dancehall-afterparty. Dichters Elfie Tromp (in panterpakje), Dennis Gaens en Oscar Wyers lieten hun dancehallpoetry horen op de Jamaicaanse beats. Ze inspireerden Wilfried de Jong tot een spontaan optreden. De zware bassen dreunden nog lang na in de Nijmeegse nacht. Het festival sloot zondag 24 november af met de compositie We ruilden en we roofden. Dichters Jaap Robben en Anneke Claus gingen samen met Harmonie Koningin Wilhelmina een dialoog aan met het verleden. Hoe
verhouden we ons in deze tijd tot de verschillende aspecten uit de nationale geschiedenis? De compositie werd gemaakt door Nicoline Soeter in opdracht van Wintertuin en TiLT!. Naast dit muzikale programma, vond de boekpresentatie van De koe die de Waal over zwom plaats in een bomvol Wintertuintheater. In een matineeprogramma in het teken van het leven op het platteland presenteerde Willem Claassen de verhalenbundel over zijn jeugd op de boerderij. De 20e editie van het Wintertuinfestival was zeer geslaagd met hoge bezoekersaantallen. Vanuit de media werd aandacht besteed aan het festival in onder meer de Volkskrant, Trouw, nrc.next, De Gelderlander en Omroep Gelderland. Wintertuin werkte voor het festival samen met mediapartners Cultuurbewust, NimmaTV en het Algemeen Nijmeegse Studen tenblad (ANS), die van meerdere programma’s in woord en beeld verslag uitbrachten.
Gedichtenbal Feestlijke afsluiting van de Poëzieweek
Programma’s: 20
Het Gedichtenbal vond plaats ter afsluiting van de eerste nationale Poëzieweek, op woensdag 6 februari in de Stadsschouwburg Amsterdam. Wintertuin was hoofdorganisator van de avond en werkte hiervoor samen met verschillende partners, zoals Turing Foundation, Stichting CPNB, Poetry International, Poëziecentrum, VSB Poëzieprijs, Stichting Lezen, Das Magazin, SLAA, Lira Fonds en NOS Met het Oog op Morgen. De grote namen van de poëzie gaven act de présence in programma’s waarin poëzie en muziek samenkwamen. Zo trad Remco
FESTIVALS EN EVENEMENTEN
Schrijvers- en vertalersduo Erik Bindervoet en Robbert-Jan Henkes op het Gedichtenbal 2013.
26
FESTIVALS EN EVENEMENTEN
opnieuw zijn winnende gedicht voordragen. In het programmaonderdeel De Top pers lieten Mirjam van Hengel en P.F. Thomése het publiek kennis maken met de drie meest veelbelovende dichters van 2013. De ge selecteerde talenten (Bernke Klein Zandvoort, Johan Roos en Maarten van der Graaff) droegen voor uit eigen werk.
Campert op met jazzsaxofonist Benjamin Herman (New Cool Collective), droeg Nico Dijkshoorn voor met hammondorganist Thijs Schrijnemakers en nam Menno Wigman plaats achter het drumstel in zijn band The Uncool. In het programma Ken je die mop van die twee Friezen? droegen Friese dichters Nyk de Vries en Tsead Bruinja poëzie en licht absurde verhalen voor onder muzikale begeleiding van Jaap van Keulen en Haythiam Safia. Schrijvers- en vertalersduo Erik Bindervoet en Robbert-Jan Henkes lieten hun favoriete platen horen en vertelden bij welke muziek je het beste poëzie kunt schrijven en lezen. In Pop vs Poetry gingen popmuzikanten Marco Martens (Macronizm) en Gover Meit (Wooden Constructions) de strijd aan met dichters Ellen Deckwitz en Dennis Gaens. Na een snelle battle van voordrachten en optredens mocht het publiek de uiteindelijke winnaar aanwijzen. Ook verschillende literair-muzikale Wintertuinproducties werden opnieuw op het podium gebracht, zoals de hiphopvoorstelling Lucy en de succesformule Poetracks, met optredens van Yori Swart, Roy Santiago, Janne Schra en The Avonden. Voor Wintertuin hebben zij de poëzie van Hans Verhagen en Neeltje Maria Min op muziek gezet. Bij hoge uitzondering droeg Neeltje Maria Min die avond haar beroemde gedicht ‘Voor wie ik liefheb, wil ik heten’ voor aan het aanwezige publiek. Naast de gevestigde namen was er veel ruimte voor nieuw talent. Aan de vooravond van het Gedichtenbal werd in de schouwburg Onno Kosters tot de winnaar van de Turing Nationale Gedichtenwedstrijd bekend gemaakt. Later op de avond mocht hij
“Wintertuins experimentele setting en interdisciplinaire visie heeft geleid tot een verrassende en veelzijdige programmering die de literatuur aardig op de kaart zet.” Cultuurbewust
In de productie Literaire Stoelendans streden een zestal jonge schrijvers uit de werkplaats van Wintertuin om een zitplek – de verliezer moest voordragen. Het Gedichtenbal stond eveneens stil bij de belangrijke momenten voor de poëzie van het afgelopen jaar. Ester Naomi Perquin, net uitgeroepen tot winnares van de VSB Poëzieprijs, droeg voor uit en werd geïnterviewd over haar werk. De prestigieuze Awater Poëzieprijs werd op het Gedichtenbal uitgereikt aan Menno Wigman, voor zijn dichtbundel Mijn naam is Legioen. De avond werd afgesloten door de kersverse Dichter des Vaderlands, Anne Vegter. Vegters voorganger, Ramsey Nasr, bracht eerder op de avond, samen met Victor Schiferli, Hans Dagelet en Jan van Eerd, een ode aan de in 2012 overleden Gerrit Komrij. De stad Amsterdam werd bezongen in het stadsdichtersprogramma met de huidige en oud-stadsdichter van onze hoofdstad: Menno Wigman en F. Starik. 27
festivals en evenementen
Toine Donk en Daniël van der Meer van Das Magazin werden gevraagd een poëtische bijdrage te leveren aan het Gedichten bal. Het resultaat hiervan was te bewonderen in de toiletten van de schouwburg in de vorm van WC-poëzie: posters met gedichten van Ellen Deckwitz, Dennis Gaens, Kira Wuck en Nyk de Vries. De avond werd feestelijk afgesloten met de Franse chansons uit de platencollectie van dj’s Vic van der Reijt en Ron Tebbens. Het Gedichtenbal was een erg geslaagde avond met een veelzijdig en vernieuwend programma, een bomvolle stadsschouwburg en lovende reacties van pers en publiek. De samenwerking met de verschillende organisaties verliep soepel en zorgde ervoor dat een breed en gevarieerd programma kon worden gerealiseerd. Het eerste Gedichtenbal is ons zodanig goed bevallen dat wij inmiddels bezig zijn een tweede editie te organiseren.
Ellen Deckwitz, Tjitske Jansen, Erik Bindervoet, Tsead Bruinja en Ted van Lieshout waren door Stichting Lezen uitgenodigd om gedurende de Poëzieweek scholieren over het hele land te enthousiasmeren voor de poëzie. Deze SNS Reaalfonds Dichterstournee werd op het Gedichtenbal afgesloten met voordrachten uit eigen werk. Naast de grotere programma’s werd de schouwburg gevuld met verschillende verdiepende, vervreemdende en hilarische randprogramma’s. Zo konden de bezoekers hun portret laten vastleggen door de illustratoren van de Avierkoerier, kon men literair boekheffen of neuzen in de boekenstands van Wintertuin en boekhandel Perdu. De sexy dames van Stoeipoëzie verleidden de bezoekers met hun poëtisch gefluister. In een voordrachtsmarathon traden gedurende de avond dertig dichters en schrijvers op in Silent Poetry. Hun gedichten waren live te beluisteren via koptelefoons.
28
FESTIVALS EN EVENEMENTEN
Boekenfeest
In de kleine zaal maakte Marcel Rözer veel indruk met Zo vader, het boek waarin hij zich verdiept in het verleden van zijn familie. Hagar Peeters wist het publiek te boeien met een afwisseling van ernst en ironie. Peeters verzamelde in Wasdom haar meest recente poëzie en gedichten die ze vóór haar twintigste schreef. Awkward I bracht zijn poetrack opnieuw ten gehore, een muzikale interpretatie van het gedicht ‘De zachte krachten (5)’ van Hans Verhagen. Op het Boekenfeest mag regionaal, literair talent natuurlijk niet ontbreken. Heidi Koren, Marieke Schouten, Mathijs Bangma en Merel van Slobbe, de winnaars van schrijfwed strijden Aan het woord! en De Nijmeegse Nieu we, lieten van zich horen. In het programma ‘Stem geven aan het verleden’ werd het problematische aspect van ‘over het verleden spreken’ onderzocht. Wiskundige en filosoof Gert-Jan van der Heiden probeerde met zijn toehoorders te achterhalen waarom schrijvers het ver leden een stem willen geven. Met verschillende literaire voorbeelden als uitgangspunt nam Van der Heiden het publiek mee op ontdekkingstocht. In zijn zelfgebouwde vliegtuig vloog beeldend kunstenaar Joost Conijn vanuit Europa over Afrika en bezocht de meest onherbergzame gebieden in het oerwoud. Op het Boekenfeest deed hij verslag van zijn verbijsterende tocht. Zijn roman Piloot van goed en kwaad was leidraad bij zijn verhaal. Ook Op Ruwe Planken, het ruwste literaire tijdschrift van Nederland, was weer van de partij. Met de verbonden en compagnieën uit het verleden in het achterhoofd, besloot de redactie samen te werken met schrijvers uit Amsterdam, Tilburg en Nijmegen. Muziek van André van den Boogaart en een
Het Boekenbal voor lezers
Programma’s: 15
Op zaterdag 16 maart vulde Concertgebouw De Vereeniging Nijmegen zich voor de zevende maal met lezers, schrijvers, dichters, muzikanten, dj’s, kunstenaars en wetenschappers. Thema van de Boekenweek 2013 en van het programma was ‘Gouden tijden, zwarte bladzijden’. Traditiegetrouw opende de Nijmeegse stadsdichter het Boekenfeest. Marijke Hanegraaf, de nieuwe stadsdichter, presenteerde een stadsgedicht dat verband hield met het Boekenweekthema. Kees van Kooten, auteur van het Boekenweekgeschenk, droeg voor uit zijn gehele oeuvre, van Treitertrends tot De verrekijker. Hij maakte een overdonderende selectie en had in de bomvolle zaal de lachers op zijn hand. Van Kooten droeg niet voor, Van Kooten speelde af. Het volledige harmonie-orkest Koningin Wilhelmina uit Wamel bracht de nieuwe compositie van Nicoline Soeter ten gehore. In deze compositie gaan heden en verleden in dialoog met elkaar. Dichters Jaap Robben en Anneke Claus namen op eigenzinnige wijze deel aan het gesprek. Harmonie met poëzie was het prachtige eindresultaat van deze samenwerking tussen Wintertuin en TiLT!. In twee schrijversgesprekken werden auteurs Oek de Jong en Dimitri Verhulst geïnterviewd over hun werk en schrijverschap door Jasper Henderson. Oek de Jong vertelde over de ambitieuze roman Pier en oceaan waar hij acht jaar aan werkte. In het gesprek met Dimitri Verhulst werd zijn nieuwste roman uitgebreid besproken, De intrede van Christus in Brussel. 29
festivals en evenementen
Kinderboekenfeest
alternatief boekenweekgeschenk maakten het ORP-programma compleet. Voor wie zijn kennis van de literatuur wilde testen was er de Potpourri Quiz. Een lichtvoetige quiz die de deelnemer meenam naar de tijd dat families avonden vulden met spelletjes spelen en boeken lezen. Quizmasters Franceska Wagenaar en Hanneke Hendrix creëerden een huiselijke sfeer in het Boekenfeestcafé. De bruisende avond vol verwijzingen naar gouden tijden en voordrachten van zwarte bladzijden werd afgesloten met het Goed Fout Feest. Dj’s Lenkens en Alain Fèrèr draaiden en mix van hoogte- en dieptepunten uit de muziekgeschiedenis. Het energieke publiek danste tot diep in de nacht op mislukte composities, briljante melodieën en verboden tonen.
Boekenfeest voor de kleine lezers
Programma’s: 6
Op zaterdag 6 oktober vond voor de zesde keer het Kinderboekenfeest plaats. Dit jaar was het thema ‘Sport en Spel’. In opdracht van SLAN (Stichting Literaire Activiteiten Nijmegen) organiseerden de Bibliotheek Gelderland Zuid, de Lindenberg en Wintertuin een sportief leesfeest. De Lindenberg Huis voor de Kunsten werd versierd voor een feestelijke middag met schrijvers, illustratoren en veel boekenplezier. Kinderen konden een middag lang naar hartenlust luisteren, kijken en bewegen.
Kees van Kooten op het Nijmeegs Boekenfeest in een bomvolle zaal van De Vereeniging.
30
TALENTONTWIKKELING EN EDUCATIE
Talentontwikkeling en educatie Lezen met de sterren
Op beide bijeenkomsten werd onder begeleiding van deskundige medewerkers van Wintertuin en de bibliotheek eerst het Programma’s: 4 boek in kleine groepjes besproken. VervolIn het schooljaar 2012-2013 beleefde het gens vond er een plenaire afsluiting plaats, Boekheffen op De Nijmeegse Nacht (Wintertuinfestival) leesbevorderingsproject Lezen met de Ster waar de sterren werden geïnterviewd door ren succesvolle edities in zowel Nijmegen en journalist en schrijver Marcel Rözer. In dit Arnhem. In Nijmegen lazen zo’n 350 scholie- gesprek werd dieper ingegaan op het boek en ren in bibliotheek Gelderland-Zuid en film- de gezamenlijke leeservaring. Tot slot werhuis LUX met sterren Sascha Visser (Onder- den de scholieren in de gelegenheid gesteld weg naar Morgen, TMF), Dennis Weening om vragen te stellen over het boek en de ster. (So You Think You Can Dance, Wie is de Mol?) en Sanne Vogel (Het schnitzelparadijs, Expeditie Robinson). Samen lazen zij Feest! van Lydia Rood en Magnus van Arjen Lubach. In Arnhem lazen ruim honderd scholieren Feest! met Dennis Weening in Arnhemse bibliotheek. Jongeren leesclub-de-luxe
Marcel Rözer interviewt Dennis Weening tijdens Lezen met de Sterren.
31
TALENTONTWIKKELING EN EDUCATIE
Het nieuwe schrijven Workshops creative writing
Programma’s: 5
‘Het nieuwe schrijven’ is een workshoppakket van acht verschillende workshops over literatuur in al haar moderne verschijningsvormen. Deze workshops zijn ontwikkeld door Literair Productiehuis Wintertuin voor middelbare scholieren in de bovenbouwklassen van havo en vwo. Het workshoppakket is gemodelleerd naar het curriculum van de bacheloropleiding Creative Writing, een samenwerkingsverband tussen Wintertuin en ArtEZ hogeschool voor de kunsten. De gedachte achter deze workshops is dat de maatschappij in sterke mate ‘verschriftelijkt’, met nieuwe communicatievormen als sms, internet en social media. Maar verhalen verschijnen ook als e-book, animatie, graphic novel en blog. Dit vraagt om literaire competenties die onze schrijfvaardigheid en uitdrukkingsvaardigheid vergroten: het nieuwe schrijven. In de workshops gaan de leerlingen onder begeleiding van een jonge schrijver, dichter, journalist, muzikant of kunstenaar aan de slag met deze ontwikkelingen in de huidige tekstcultuur. Dit varieert van het schrijven van een Zeer Kort Verhaal tot een theatertekst en van het bewerken van een canoniek gedicht tot een hiphoptekst. Het nieuwe schrijven werd in 2011 ontwikkeld en is ook in het uitvoeringsjaar 2012/2013 aangeboden aan middelbare scholen over het hele land. In 2013 stonden workshops van Het nieuwe schrijven op het Mollerlyceum in Bergen op Zoom en de Passie in Rotterdam.
32
TALENTONTWIKKELING EN EDUCATIE
Creative Writing
In de schooljaren 2012-2013 en 20132014 is de derde lichting studenten begonnen aan de opleiding. Binnen het tweede en derde leerjaar hebben de studenten meer van zich laten spreken door middel van zelfstandige praktijkopdrachten. Zo hebben de studenten programma’s samengesteld voor onder meer De geest moet waaien 2013 en Wintertuin als poëziecurator. Samenwerking met de toneelopleiding van ArtEZ leidden tot het improvisatietheaterprogramma ‘Nachtgasten’ (co-productie met Generale Oost) en het geheel door studenten georganiseerde programma ‘Anatomie van de verwondering’. Daarnaast is het derde jaar stage gaan lopen bij diverse literaire en culturele instellingen. Volgend schooljaar zal de eerste lichting van de opleiding afstuderen.
Schrijfopleiding aan ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Arnhem
Studenten: 49 Met ingang van studiejaar 2011-2012 hebben Literair Productiehuis Wintertuin en ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten een nieuwe opleiding gestart: Creative Writing. Deze vierjarige opleiding is de eerste studie in Nederland die opleidt tot literair schrijver. Hoofd van de opleiding zijn de directie van Wintertuin, Frank Tazelaar en Monique Warnier. Creative Writing leidt op tot schrijver in een gemengde beroepspraktijk. Dat wil zeggen dat de afgestudeerde niet alleen als zelfstandig schrijver aan de slag kan. Er is tijdens de studie veel aandacht voor didactiek, methodiek en projectmatig werken. De schrijver kan dus ook les gaan geven of evenementen organiseren, produceren of programmeren. Naast de literaire schrijfvaardigheid is er gedurende de opleiding veel aandacht voor lezen en reflecteren. De vergelijkende analyse staat voorop: het ontdekken van de verschillen tussen schrijvers en tussen literaire middelen, stijlen en publicatievormen.
33
WERKPLAATS
Werkplaats Literaturjugend
Poetracks Talent
Schrijfwerkplaats en optredens
Literaire muziekwedstrijd Uitvoeringen: 3
Literaturjugend is de schrijfwerkplaats van Literair Productiehuis Wintertuin, die huis houdt in zowel Arnhem als Nijmegen. Jonge, talentvolle schrijvers komen maandelijks bijeen om elkaars teksten te bespreken. In een informele setting wordt werk voorgedragen dat nog niet af is. Aan de hand van onderzoeksvragen van de voordrager krijgt hij feedback van andere schrijvers en redactieleden van de Wintertuin. Op deze manier kunnen de schrijvers hun talent verder ontwikkelen. De maandelijkse avonden van de Literaturjugend dienen tevens als een ontmoetingsplek voor jonge schrijvers en makers uit andere kunstdisciplines (beeld, theater, film, muziek), die vaak spontaan aansluiten op zo’n avond. Tussen de voordrachten en feedbackrondes worden ervaringen uitgewisseld, komen samenwerkingsverbanden tot stand en ontstaan nieuwe ideeën. Naast de maandelijkse bijeenkomsten treden schrijvers en dichters van Literaturjugend regelmatig op bij culturele festivals en evenementen. In 2013 stonden schrijvers van de Literaturjugend o.a. in de Bibliotheek Tilburg, op de Radboud Universiteit Nijmegen, het Zomerparkfeest Venlo, de Zwarte Cross en Lowlands.
Voor Poetracks nodigt Wintertuin muzikanten uit een gedicht op muziek zetten. Onder meer De Staat, Lucky Fonz III en Giovanca hebben meegedaan aan deze succesvolle Wintertuinproductie. Poetracks Talent werkt volgens hetzelfde principe, alleen dan in wedstrijdvorm. Alleen worden voor Poetracks Talent jonge bands en solomuzikanten uit Nijmegen gevraagd, niet ouder dan 25 jaar. De uiteindelijke winnaar mag optreden in poppodium Doornroosje tijdens het Wintertuinfestival. In 2012 vond de derde editie plaats van Poetracks Talent. De 25-jarige zangeres en muzikante Juliet van de Voort, artiestennaam Down in Norway, ging er met de eerste prijs vandoor met haar vertolking van het gedicht Wildverband van Joke van Leeuwen. Anders dan vorige edities werd er dit jaar wegens grote belangstelling gekozen voor twee aparte voorronden in danscafés NDRGRND en Trianon. Wintertuin koos uit het totaal aantal inzendingen vier finalisten die voor het publiek mochten optreden. De finalejury, bestaande uit Roy Santiago, Hanneke Hendrix en Alex van der Hulst kozen uiteindelijk tijdens de spannende finale in poppodium Merleyn voor Juliet met haar bewerking van Wildverband. Na een optreden in Merleyn trad Juliet nogmaals op tijdens Poetracks op het Wintertuinfestival 2013 in een uitverkocht Doornroosje. Dichteres Joke van Leeuwen, wiens gedicht Wildverband centraal stond in deze editie van Poetracks, was eveneens aanwezig. 34
PUBLICATIES
Publicaties Fauser
Bandeet
Stripreeks over de reaguurder
Het backstage-kookboek
Oplage: nvt Nieuwe strips: 2
Oplage: 1.100
FAUSER is een stripproductie van Literair Productiehuis Wintertuin waarin tekenaars en schrijvers gezamenlijk aan een lopende strip werken. De productie wordt zowel op papier als op het podium uitgevoerd. Per jaar worden er drie strips geproduceerd van vier pagina’s die per aflevering voorgepubliceerd worden. Als er twaalf verhalen af zijn, worden deze gebundeld in een zelfstandige uitgave. Daarnaast is er een podiumvariant waarbij de tekeningen geprojecteerd worden en de strip door de schrijver wordt voor gedragen, al dan niet met acteurs die scènes en dialogen spelen. FAUSER ging van start in het voorjaar van 2010. De schrijver-tekenaar duo’s die de eerste Fauserstrips op hun naam hebben staan zijn Walter van den Berg & Olivier Heiligers, Erik-Jan Harmens & Raccou, A.H.J. Dautzenberg & Bandirah, Els Moors & Rob van Barneveld, Ivo Victoria & Chiel te Bokkel, Maartje Wortel & Bloeme van Bon. In 2013 kwamen twee nieuwe Fausers uit, aan de hand van schrijver-tekenaarduo’s Henk van Straten & Waldemar Schuur en Alma Mathijsen & Gijs Kast.
Wat eten bands als ze op tournee zijn? Koken ze graag thuis? Wat eten ze het liefst voor een show en hebben ze slechte eetervaringen? Heeft wat ze eten effect op hun optreden? De verhalen van diverse bands van verschillende muziekstijlen geven een kijkje in de keuken van de muzikale eetcultuur. Kok Nienke van Hunen kookt geregeld voor bands die optreden bij poppodium Doornroosje en journalist Tefke van Dijk interviewde deze bands om hen te vragen naar hun eetgewoonten en favoriete gerecht van de avond. Dit heeft geresulteerd in een (kook)boek vol tourverhalen, eetervaringen én recepten van de favoriete gerechten van de bandleden. Bandeet werd gepresenteerd in het Wintertuinfestival op vrijdag 22 november tijdens Poetracks. Tussen alle optredens vond de presentatie van dit bijzondere kookboek plaats. Na een kort interview met auteurs Nienke van Hunen (kok) en Tefke van Dijk (schrijfster) werden de eerste exemplaren overhandigd aan Eefje de Visser, Simon Snel (Black Bottle Riot) en Jochem Jacobs (Textures). De speciaal voor deze avond samengestelde Bandeet Eetband omlijste dit geheel: terwijl zij de nummers Peaches, Chocolate Salty Balls en Devil’s Beef speelden, genoot de zaal van perzikenroomtaartjes, chocoladecupcakes en stoofrundvlees.
35
internationaal
Presentatie van het boek De koe die de Waal over zwom van Willem Claassen.
36
PUBLICATIES
De koe die de Waal over zwom
aan en loslaten van idealen, van ruzie, liefde, vriendschap en heel veel muziek. Jozzy – Het Bipsboek werd op 7 september gepresenteerd in de Paraplufabrieken in Nijmegen, tijdens de expositie Let me tell you this. Op de expositie werd veel origineel materiaal getoond van The Bips, filmopnames, beelden van punk in Nijmegen, punkmode, originele documenten, de archieven van Jozzy Rubenski gingen open (en daarin is alles bewaard). Mét live optreden van The Bips met bijna alle oud-leden op het podium.
Verhalenbundel over het opgroeien op een boerderiJ
Oplage: 600
In de verhalenbundel De koe die de Waal over zwom schrijft Willem Claassen over zijn jeugd op de boerderij. Trefzekere impressies van een bedrijf, een familie en een dorp, die samen een verhaal vormen over opgroeien, afstand nemen en terugkeren. Een coming of age tussen de koeien. Het boek werd prachtig geïllustreerd door Joost Dekkers. De koe die de Waal over zwom werd gepresenteerd tijdens het Wintertuinfestival. Zondag 24 november stond in het teken van het leven op het platteland. In een matineeprogramma presenteerde de verhalenbundel van Willem Claassen over zijn coming of age tussen de koeien. Met optredens van o.a. Mustafa Stitou, Walter van den Berg en Meindert Talma en last but not least een cursus koeien melken.
Die andere wereld, dat is ons terrein
Nieuw evangelie van vier jonge auteurs Oplage: 250
(zine-uitgave)
Die andere wereld, dat is ons terrein is een zine waarin de verhalen van vier auteurs uit het literair agentschap van Wintertuin zijn gebundeld: Marjolein Visser, Wout Waanders, Johan Roos en Elske van Lonkhuyzen. Deze uitgave is tot stand gekomen naar aanleiding van de Literaire Lichaam en Geest Show, een programma op de Nijmeegse Kunstnacht. De vier auteurs lieten zich voor deze productie inspireren door het decor van de eeuwenoude kapel van het Huis van de Geschiedenis. In een muzikaal en theatraal programma over de universele thema’s lichaam en geest droegen de schrijvers teksten voor die op elkaar reageerden.
Jozzy – het bipsboek NON-FICTIE over Jozzy Rubenski en zijn punkband The Bips
Oplage: 600
Het verhaal van Jozzy Rubenski en zijn punkband The Bips is een achtbaanrit die nog lang niet ten einde is. En zo leest ook Jozzy – Het Bipsboek, geschreven door muziekjournalist Alex van der Hulst en uitgegeven door Literair Productiehuis Wintertuin. Het is meer dan het verhaal over een Nijmeegse punker en zijn band. Het is het verhaal van een stad, van tegen de stroom in roeien, van hard leven en de slachtoffers die onderweg vallen, van seks, drugs en rock-’n-roll, van eigenwijs volhouden, van leven en dood, van vasthouden 37
Enkele uitgaves van 2013. 38
OpiniepoĂŤzie in nrc.next. 39
Overzicht ACTIVITEITEN LITERAIR PRODUCTIEHUIS WINTERTUIN 2013 bezoekers 2012
De geest moet waaien on tour (festival op reis) podium 3 De Nieuwe Oost (jong talent presenteert theater en literatuur) podium 1 Literaire Lichaam en Geest Show (literaire voordrachten) publicatie/podium 8 Literaire Stoelendans (literaire voordrachten) podium 6 Literaturjugend (literaire voordrachten) podium 3 Lucy (poëzie, hiphop en animaties) podium 3 Manifestatie Verboden Landschap (literaire voordracht) podium 1 Metamorfose (transformerende theaterperformances) podium 1 Nachtgasten (improvisatietheater met teksten van o.a. ArtEZ-studenten) podium 4 Poetracks (muzikale bewerkingen poëzie) podium 5 Poëziecurator (poëtische ingrepen in musea) musea 3 Quite Discontinuous (dansvoorstelling met verdiepend programma) podium 1 Riddim (poëzie, dancehallmuziek, deejays) podium 3 Waumans & Victoria (literaire revue) podium 5 Het Wilde Oosten (literaire voordrachten en theaterperformances) podium 1
bezoekers 2013
uitvoeringen
uitvoeringsvorm
PRODUCTIES EN UITVOERINGEN
906 65 1.155 1.510 420 140 40 150 380 1.203 140 220 1.070 2.164 93
TOTAAL 48 9.656 4.222
WINTERTUINFESTIVALS
De geest moet waaien Arnhem (23 - 26 mei) Wintertuinfestival Nijmegen (20 - 24 november)
14 1.649 29 2.670
educatieve festivalprogramma’s
Lezen met de Sterren Het Nieuwe Schrijven
2 950 5 182
bezoekers 2012
40
bezoekers 2013
programma’s
TOTAAL 50 5.451 4.520
bezoekers 2012
Boekenfeest (16 maart) Gedichtenbal (6 februari) Kinderboekenfeest (6 oktober)
bezoekers 2013
programma’s
OVERIGE EVENEMENTEN
15 1.192 20 1.280 6 800
TOTAAL 3.272 1.800
Literaturjugend (werkplaats) maandelijks Poetracks Talent (muzikale bewerkingen poëzie)
9 135 3 360
TOTAAL
12
495
oplage
bezoekers presentatie
WERKPLAATS
1.300 bezoekers 2012
PUBLICATIES
Bandeet De koe die de Waal over zwom De notulen van het onzichtbare Die andere wereld, dat is ons terrein Fauser Jozzy - het Bipsboek
1100 276 600 150 250 30 1000 1155 nvt 955 600 70
TOTAAL 2.636 1.792 TOTAAL AANTAL BEZOEKERS 21.510 13.634
41
Colofon
Literair Productiehuis Wintertuin bezoekadres Van Beethovenstraat 4 Postbus 1009 6521 EN Nijmegen 6501 BA Nijmegen
medewerkers directie Frank Tazelaar Monique Warnier redactie Willem Claassen Dennis Gaens Noortje Kessels Lisanne Boomkamp Myrna Eppings Nine Hoog Antink Thijs Jacobs Noor Schellens ontwerp Jos Lenkens publiciteit Marlijn Hoefnagel Lisanne Boomkamp
productie Kim van Kaam bureauproductie Esther Aerts secretariaat Karin Tuinder redactieondersteuning (stage) Rianne de Blauw Carlijn Brouwer Nicky Hessel Flavia Mercelina Wout Waanders Laurie de Zwart raad van toezicht Sef Maessen, voorzitter Simon Ponten, secretaris Marcel Rรถzer, lid
fotografie in dit jaarverslag SchulteSchulz Menno van der Meulen Suzanne Ophof Bakker & Sistermans
42