REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD by Literair Productiehuis Wintertuin

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

Colofon Tekst Alex van der Hulst Beeld Maike Fleuren Sijas de Groot Ab Hakeboom Tom Hofman Bart Jansen Andre van der Meulen Lowie Smink Wieger Steenhuis Yvonne Waslander Redactie Maike Fleuren Dennis Gaens Kim van Kaam Rob Kramer Ontwerp Jos Lenkens Dvd Arnold Kijk in de Vegte [Bliksem Media] Uitgave De Nieuwe Oost Druk Gianotten B.V., Tilburg ÂŠ De Nieuwe Oost Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van De Nieuwe Oost, Postbus 1009, 6501 BA Nijmegen.

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

Van kijken naar zien

De dagelijkse routine van buspassagiers in Overijssel werd gedurende drie maanden ontregeld. Het doel was om de reizigers even uit hun alledaagse bezigheden te halen en ze opnieuw naar de omgeving te laten kijken. De directie van De Nieuwe Oost (Eve Hopkins, Rob Kramer en Frank Tazelaar) kijkt na afloop terug op een succesvol eindresultaat.

Van kijken naar zien. Dat was het motto van ‘Overijssel kijkt, kijk Overijssel!’. Een project waarmee De Nieuwe Oost een verandering teweeg bracht in de dagelijkse reis van buspassagiers in Overijs sel. Zonder te vertellen dat het een kunstproject betrof. Rob Kramer: “Busreizigers zien hun omgeving nauwe lijks meer. Niet de stad of het landschap waar hun reis doorheen gaat, maar vaak ook elkaar niet meer. Blijkbaar nemen ze de omgeving voor

kennisgeving aan en zijn ze gestopt met zien. Pas bij een onverwachte gebeurtenis ko men ze even uit de kamer in hun hoofd waar ze zich tijdens hun reis in hebben opgeslo ten.” Frank Tazelaar: “We wilden ingrijpen in het dagelijks le ven van mensen. Het was de bedoeling om ze anders naar hun omgeving te laten kijken. We hebben er bewust voor gekozen om niets achteraf te onthullen, dan voelen mensen zich genept. Dat wilden we voorkomen. In de voorbe reiding hebben we in de bus gezeten. Op een gegeven moment vroeg ik aan iemand voor me in de bus wat hij op zijn boterham had. ‘Het is dinsdag hè, eiersalade dus,’ zei hij. Dat is een voorbeeld van hoe vast de structuren van sommige mensen zijn.” De bus bleek het ideale ver voersmiddel om de bewoners van Overijssel te bereiken.

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

De stoelen die achterin de bus hun kader probeerde te krij hoger staan, maken het bijna gen en De Blauwe Vingers die een theater. Reizigers kijken al zingend op lijn 1 de reiziger door een geframed venster wakker schudde. “Het was ideaal om op drie naar buiten. Frank Tazelaar: “Het enige vervelende is dat buslijnen te werken,” vertelt je elkaar niet hoort praten in Rob Kramer. “Eén in de stad, een bus. Maar er is geen an één van stad naar dorp en één der vervoersmiddel dat zo geheel landelijk. Dan bereik vaak stopt, de buslijn verbindt je ook verschillende soorten mensen. Busreizigers keken de relaties in de omgeving.” Eve Hopkins: “Onze eerste mee naar hun omgeving plannen over wat we konden en medereizigers door de doen rond een buslijn moes ogen van een Chinees reis ten we al snel bijstellen toen bureau, een bluestrio en die we merkten wat er praktisch van een ziener. En doordat allemaal wel en niet mogelijk die drie zienswijzen zo ver schilden met hun is. Je kunt wel een dans met speciale Wonen we niet eigen zienswijze, leerden reizigers choreografie doen op een heel kijken op een plek langs bijzondere plek opnieuw naar wat al zo ver de route, maar die en zijn wij niet bus raast er met 80 gek dat we dat trouwd was dat ze kilometer per uur niet meer zien? het niet meer za gen. Want als een langs.” Het team koos voor lang Chinees reisbureau de moeite lopende verhaallijnen in de neemt om een reis naar onze drie maanden dat het project dagelijkse werkelijkheid te liep. Een Chinees reisbureau organiseren, is die dan wel dat de toeristische mogelijk zo gewoon? Wonen we niet heden rond lijn 29 onderzocht, op een heel bijzondere plek de ziener Meneer Mishta die en zijn wij niet gek dat we dat op lijn 165 de passagiers uit niet meer zien?”

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

Eve Hopkins: “Uit de grote veel mogelijkheden. Het is bereidheid van mensen om een soort flashmob van drie opnieuw te kijken, samen met maanden. Je kunt meer met de enorme aandacht van zo dit project. Bijvoorbeeld in wel kranten als radio en tv, Gelderland, Friesland of Zee blijkt dat reizigers nog steeds land. Met een landschap kun nieuwsgierig zijn. Je moet het je heel veel doen.” alleen even prikkelen.” Medewerkers van De ‘Overijssel kijkt, kijk Overijs Nieuwe Oost en de acteurs sel!’ bleek uniek in zijn soort en is nog nooit op de buslijnen moesten ook Het is een soort op deze schaal uitgevoerd. Zo’n uit de voor hen flashmob van 120 mensen zijn bekende kaders drie maanden drie maanden stappen. Tazelaar: “Een dichter van lang vrijwel dagelijks op pad Wintertuin moest plotseling geweest om de nieuwe wer samenwerken met een zan kelijkheid zo echt mogelijk te maken. Vele malen hebben ger.” Hopkins: “Wij hadden de makers op hun tong moe toneel schrijvers die een an ten bijten om niet te vertellen dere benadering moesten hoe de vork in de steel zat. kiezen. En een regisseuse Vele malen zijn ze benaderd die normaal met mime werkt, door de pers met vragen wie Meneer Mishta nu was, moest nu een omslag maken die naar woorden. Acteurs kre waarom het Chinese reisbu reau juist deze route had uit gen plots geen applaus.” Kramer: “Het was nu eens gekozen en waarom De Blau siast geen voorstelling maar een we Vingers zo enthou reis van drie maanden. Het is zongen over een gewoon stukje Zwolle. Nooit zijn ze geen: licht uit, spot aan.” Tazelaar: “Werken met daarop ingegaan, hoe graag een kleine groep schept ze ook wilden vertellen over

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

dit project. Rob Kramer: “Het onthullen van de werkelijk heid zou immers afbreuk doen aan de zojuist opnieuw uitge vonden blik op de omgeving. Het zou ‘gewoon’ theater ge worden zijn in plaats van een werkelijk opgedane ervaring.” Het project is klaar, maar nog steeds wordt het uit verkochte boek De Buigende Geest van de Chinese Opper meester nabesteld en de cd van De Blauwe Vingers gedownload en beluisterd. Veel gewone gebeurtenissen op de lijn van Meneer Mishta worden nog steeds aan hem toegeschreven. Projectcoördinator Maike Fleuren: “In het geval van Meneer Mishta zocht een vreemde persoon contact met passagiers in de bus. Dat vinden mensen raar. Toen hij tasjes uitdeelde op de buslijn dachten ze gelijk dat er iets achter zat. De gezichten die mensen trokken waren goud waard. Als De Blauwe Vingers op de andere lijn bij een bus halte iets speelden, bleven kinderen staan kijken. Die

zijn nog niet verpest door het idee dat je zoveel mogelijk in je omgeving moet negeren.” In het ideale geval kijkt er nu iemand op een andere ma nier naar het landschap tussen Nieuwleusen en Balkbrug. Heeft iemand ooit ’s avonds aan de keukentafel enthou siast verteld over een op treden van De Blauwe Vingers op lijn 1. En denkt een reiziger van lijn 165 over een jaar terug aan een van de wijsheden van Meneer Mishta en vraagt zich af wat er van die man is ge worden. Drie maanden lang is de vertrouwde en gewone busreis een enerverende belevenis geworden die be sproken werd op school, aan de eettafel, in het dorpscafé, op de radio en op RTV Oost. Op deze manier werden vele duizenden mensen onderdeel van een nieuwe werkelijkheid die een ander perspectief bood op onze omgeving. Drie maanden lang was reistijd geen wachttijd.

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

Zangers op en rond lijn 1, dat waren De Blauwe Vingers. Drie heren die a capella Nederlandstalige work songs zongen. Maar dan over Stadshagen, Holtenbroek en Nico Rienks. Ze werden in korte tijd cultfiguren in Zwolle, traden op tijdens Bevrijdingsfestival Overijssel en konden als enige band in Nederland na ieder optreden direct met hun publiek napraten over hun teksten. “We speelden geen rol, we waren onszelf.” Eén keer was er iemand die De Blauwe Vingers tien cent wilde geven. Want mensen die op straat muziek maken, dat moeten straatmuzikanten zijn en die willen geld, zo wordt vaak gedacht. Niet bij De Blauwe Vingers dus. Zij bezongen de wijken waar lijn 1 langskwam, de personen op de route en de ervaring van het reizen met

LIJN 1

De Blauwe Vingers checken uit de bus. Drie mannen, zonder instrumenten, met Neder landstalige work songs. Wie De Blauwe Vingers ooit heeft zien optreden kan de woor den ‘halte rechts’ niet meer horen zonder daarbij te den ken ‘niet vergeten uit te chec ken’. In drie maanden tijd wer den De Blauwe Vingers een fenomeen in Zwolle. Dankzij aandacht van RTV Oost, een optreden op het hoofdpodi um van het Bevrijdingsfestival en hun avonturen rond lijn 1. “Dat er iets belangeloos wordt gedaan. Dat is echt een schakel die om moet bij mensen,” aldus regisseur Grietje Evenwel. “Vooral kin deren bleven heel lang staan kijken bij De Blauwe Vingers. Die hebben de gedachte: als er iemand zingt, dan luister ik.” Voorman Anne-Maarten van Heuvelen: “Straatmuzi kanten worden vaak als last

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

gezien. Omdat mensen het lijn 1 in Zwolle precies waar gevoel hebben dat er geld het over ging. “We werden vaak op onze van ze wordt gevraagd. Wij gingen staan en zongen be teksten aangesproken,” ver langeloos, dat verbaasde telt Van Heuvelen. “Mensen mensen en zorgde voor een wilden het verhaal erachter goede sfeer. Dat we in het Ne weten. Zelfs in Zwolle kende derlands over hun omgeving niet iedereen de plekken waar we over zongen, zorg zongen, maar de dat we snel Dat er iets ze kregen er de juiste snaar belangeloos wordt raakten.” gedaan. Dat is echt dankzij ons Het idee een schakel die om wel een beeld van.” Collegavan De Blauwe moet bij mensen zanger Tse Vingers ont stond al voor het project Kao vult aan: “Er was een man ‘Overijssel kijkt, kijk Overijs in Stadshagen die vond dat hij sel!’. De Nijmeegse stads in een vreselijke wijk woonde. dichter Dennis Gaens zag Van Hij vroeg zich af waarom wij Heuvelen zingen en vroeg daar een nummer over had zich af waarom hij in het En den gemaakt. Het zet de men gels zong. Het plan ontstond sen echt aan het denken.” om ooit eens samen te gaan werken. Het project op lijn 1 De Blauwe Vingers zongen bleek de perfecte aanleiding. niet alleen op de bus. Ook Gaens schreef de teksten, Van in de omgeving waar lijn 1 Heuvelen maakte er nummers langskwam, zongen ze hun van. Met liedjes over Stads nummers. Tse Kao: “Het is hagen, de Milligerplas, Hol heel zwaar om alleen maar op tenbroek, roeier Nico Rienks, de bus te zingen. Dus uitein de dekenman en het verdwij delijk hebben we voor iedere nen van de stempel wisten de dag een doel geformuleerd.” mensen uit de omgeving van Regisseur Grietje Evenwel:

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

“We hebben veel elementen Onze zangconditie is ver capella toegevoegd buiten de bus beterd door het a lijn om. Door te zingen op zingen in de buitenlucht en je leert er een school van om met of in een ‘Hé Blauwe Vingers, drieën b eja a r d e n gaan jullie zo zingen?’ zijn samen te zin tehuis in de buurt van de bushaltes.” Het gen.” Kao: “Op deze manier vermoeiende van het zingen heb je heel snel contact met op de bus is de moeite die je publiek. Mensen vertellen het kost om het publiek voor meteen hun eigen verhaal. Dit je te winnen, vertelt Anne- was veel socialer dan op een Maarten van Heuvelen. “Bij podium staan.” Martijn van Toor, de derde een normaal concert moet je het publiek voor je winnen Blauwe Vinger: “We speel en daarna kun je helemaal je den geen rol, we waren ons eigen ding doen. Nu moesten zelf. Maar in het begin, toen we in het eerste nummer het mensen ons nog niet kenden, ijs breken, in het tweede num werd er argwanend gekeken. mer moesten we ze amuseren Bussen horen stil te zijn. Plots en bij ons derde en laatste staan er drie mannen op om nummer hoopten we dat ze te zingen, mensen snappen enthousiast raakten. Dat kost dat niet.” Producent Kim heel veel energie, ook omdat van Kaam: “We hebben ook er ergens bij het tweede num eens opgetreden samen met mer wel weer een halte is en dameskoor Women Only. Dat mensen in- en uitstappen. Dat was op een regenachtige dag is vermoeiend, maar ook heel en de hele bus zat vol. Toen moesten die erg leuk. Voor z e v e nt i e n ons als mu vrouwen zikanten was er ook nog het daarnaast eens bij. leerzaam.

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

Ze stonden verspreid over de hele bus. Toen dat koor inviel bij ‘Halte rechts’ voelde het echt als een soort flashmob. De mensen in de bus vroegen zich af wat er allemaal ge beurde.” Grietje Evenwel: “Ik werk normaal met acteurs, maar dit waren drie muzikanten. Toch hadden ze als zichzelf ook een rol. Drie heren, vaak don ker gekleed, met ieder een bepaald karakter dat in hun uiterlijk zichtbaar werd. Daar zit al een bepaalde lading in.” Anne-Maarten van Heuvelen heeft tijdens het project veel respect gekregen voor de buschauffeurs. “Aanvankelijk was er nogal wat scepsis bij hen. Door de roerige tijd waarin hun bedrijf verkeerde, hadden ze het idee dat er van alles werd bedacht in een hoofdkantoor op grote afstand. In het begin van het project hebben we voor ze gezongen en dat brak het ijs. Ze vonden het ook fijn dat iemand van buiten naar hun verhaal kwam luisteren.”

In korte tijd verspreidde het verhaal van de band die op de buslijn zong zich door Zwolle. De lokale omroep besteedde er aandacht aan, net als de krant. Omdat de producenten en pr-mede werkers van het project in hetzelfde pand werkten als de organisatie van het Be vrijdingsfestival in Zwolle trokken De Blauwe Vingers de stoute schoenen aan en overvielen de programmeur van het Bevrijdingsfestival met een optreden op zijn kan toor. Het doel was een heel kort optreden op een klein podium op het Bevrijdings festival. Dat kregen ze. Door wat onverwachte veranderin gen in het programma werd het zelfs een optreden op het hoofdpodium voor een massa publiek. Tse Kao: “Ik wist niet dat je in drie maan den zo veel kon bereiken. Als je bewust een focus legt, als het voor het publiek tastbaar en toegankelijk is, dan is het makkelijker om duidelijk te maken wat je doet.”

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

Het project werd afgesloten met de cd-presentatie in Le vel Z, het jongerencentrum in Stadshagen. Met niet alleen De Blauwe Vingers, maar ook dameskoor Women Only, folk band Hubble Orkestar, rapper Vurra die geïnspireerd raakte door De Blauwe Vingers en een hiphopbewerking maakte van een van hun nummers, en het piepjonge Zwolse Apple Trio. Van Heuvelen: “Het Bevrij dingsfestival was natuurlijk

heel leuk om te doen. Maar ik vond het eigenlijk nog leuker dat we op een gegeven mo ment ergens op de bus stap ten en gingen zitten, waarop een jongetje van een jaar of tien zich omdraaide en zei: ‘Hé Blauwe Vingers, gaan jul lie zo zingen?’ Dat zijn toch de dingen die je niet verwacht. We werden zelfs nageroepen op straat, heel erg grappig. Mensen waardeerden het ge woon om wat het was.”

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

De reis is belangrijker dan de bestemming, aldus de Chinese schrijver Liu Chao-tsi. Zijn verhaal over de reis tussen Zwolle en Dedemsvaart werd gebruikt om buspassagiers en omwonenden bewust te maken van hun omgeving en een andere manier van kijken te introduceren. Overijssel gezien door Chinese ogen leverde bijzondere ervaringen op. “Het is hier zo ongeveer één groot weiland.”

De Chinezen komen, dat was het startpunt voor de verhaallijn van buslijn 29 in het gedeelte tussen Zwolle en Dedemsvaart. Aan schrij vers Jannemieke Caspers en Nyk de Vries de taak om er een kloppend verhaal van te maken dat niet alleen geloofwaardig was maar ook werkbaar en tegelijkertijd de mogelijkheden bood om de busreizigers op een andere manier naar de omgeving te laten kijken.

LIJN 29

Sightseeing Salland Tour In het beginstadium was het uitgangspunt van de schrijvers om de passagiers na afloop te vertellen dat het een verzonnen verhaal betrof. “Daardoor waren de ideeën aanvankelijk veel wilder,” ver telt De Vries. Uiteindelijk bedachten de schrijvers het verhaal van Liu Chao-tsi, uit eerbied ook wel de Oppermeester genoemd, een Chinese schrijver die in 1999 en 2000 Nederland had bezocht en ook op buslijn 29 stapte. Hij beschreef het land schap en zijn ervaringen in een dagboek. Dat dagboek is met veel succes uitgegeven in China en nu onderzoekt reisbureau Tu Nao Wan Chu of de busroute kan worden opgenomen in het Chinese Handboek voor Buitenlands Toerisme. De Vries: “In die verhaal lijn zitten nog fossielen van onze oude gekke ideeën. Zo hebben we verteld dat het boek van de Oppermeester

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

4 miljoen keer is verkocht. Ook hebben we enquêtes ge houden in de bus met vragen die in eerste instantie redelijk absurd waren.” “Vragen als: zou u uw ach ternaam veranderen om het voor Chinezen makkelijker te maken u aan te spreken? Wilt u één, twee of geen Chinese hotels? En: zou u parfum op spuiten om uw kaasgeur voor Chinezen te verbloemen,” vertelt actrice Esther van Til, die de rol speelde van Joyce Overbeek, hoofd communica tie van Tu Nao Wan Chu. Toch zijn er weinig kritische vragen gesteld over het pro ject. Een weblog suggereerde expliciet dat dit wel eens een kunstproject kon zijn, maar die geluiden zijn bij de inwoners van de dorpen langs de route of in de pers niet gehoord. Aandacht was er genoeg. De Dedemsvaartse Courant in terviewde zelfs een Chinese eigenaar van een cafetaria in Dedemsvaart die nog nooit van de Oppermeester had gehoord, en ook de belang stelling voor het landschap

verbaasde hem. “Eigenlijk vind ik hier weinig beziens waardigheden,” zei de man tegen de Dedemsvaartse Courant. “Het is hier zo onge veer één groot weiland.” Producent Ellen Kwant: “Je kunt bij een activiteit den ken dat het nep is of theater, maar als er daadwerkelijk een vervolg komt, wordt het ge loofwaardiger. Een boerin van het land waar we een lijst plaatsten, vroeg: is dit thea ter dan? Maar niet veel later zei ze dat we een dag later hadden moeten komen, want dan zou haar overbuurjongen trouwen.” Veel reizigers en omwonen den bleken amper te hebben stilgestaan bij hun eigen leef omgeving. Regisseur Natasha Schulte: “Bij de een was er lichte trots dat we langskwa men, bij de ander was er scep sis.” De verbazing veranderde al snel in interesse, vertelt acteur Sijas de Groot: “Zodra je contact legt met reizigers komen de verhalen los. Al is het niet altijd even makkelijk

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

dat eerste contact te leggen. werd na drie maanden afge Wat dat betreft scheelde het sloten met een ceremonie in heel erg dat we een dagboek Nieuwleusen waarbij het on hadden van de Oppermees derzoek van het bureau werd overhandigd aan de neef van ter dat we konden uitdelen.” In de weilanden langs bus de Oppermeester en een Chi lijn 29 werden grote open lijs nese stoet, inclusief dansende ten geplaatst om aandacht te draak, een rondgang door het vestigen op het landschap. Er centrum van het dorp maakte. Schrijver Nyk de Vries: “Ik werden cursussen Tai Chi ge geven in de dorpen. Het dag heb in een dorp gewoond. En als je het boek van de ze door de Oppermeester Een wei met was gratis af te koeien, daar kijken strot gaat du wen dan haten halen in winkels ze graag naar mensen kunst. in Balkbrug, Nieuwleusen en Dedems Dan kun je ook wel vergeten vaart, en met abri’s werd de dat ze even lekker meedoen.” De Groot: “Onze benade aandacht gevestigd op het boek. Ook was er een prijs ring was positief. Het verhaal vraag waarbij werd opgeroe dat er een Chinees tien jaar pen om foto’s in te sturen van geleden in verwondering de mooiste plekken uit de door hun streek heeft gereisd, omgeving. Er werden geluks dat werd wel begrepen.” Schulte: “Het scheelt dat koekjes uitgedeeld met spreuken van de Oppermees we duidelijk maakten dat wij ter. Er was een Feng Shui- iets wilden verdienen met die ritueel om de bussen in te ze reizen. Dat commerciële mo genen. En met QR-codes tief maakt het geloofwaardig. konden reizigers via hun tele We hebben onze boodschap gebracht. foon een toeristische tocht complimenteus maken en informatie over de Wij vonden hun omgeving omgeving lezen. Het project mooi. Als we daadwerkelijk

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

bouwplannen voor een hotel hadden gepresenteerd was er meer opstand geweest. Nu waren we gewoon positief en niet bedreigend. In het dag boek beschrijft de Opper meester de mensen als ‘een nuchter volk met een goed hart’. Dat bleek ook wel te kloppen. Het past bij de men sen in die streek om lyrisch te

De reis is belangrijker dan de bestemming. Dat was het motto van de Oppermees ter. Dat is ook de gedachte die geprobeerd is over te brengen op de passagiers. Regisseur Natasha Schulte: “Het thema is onthaasten, de Opper meester heeft op zijn reis veel om zich heen gekeken.” Nyk de Vries: “Hij

Als je het ze door de strot gaat duwen dan haten mensen kunst zijn op een nuchtere manier, net zoals de Oppermeester.” De Vries: “Onze geloof waardigheid is beter gewor den doordat er in de pers over werd geschreven. De twijfel wordt daardoor bij de mensen weggenomen.” Esther van Til: “De fre quentie waarmee we van ons lieten horen heeft ook gehol pen. Het bleef in de hoofden hangen.”

staat stil bij een wereld die verandert. We hebben in het dagboek geschreven dat de Chinese toerist van nu niet in de uitgeholde voetstappen van eerdere toeristen moet stappen.” In het mailaccount van Tu Nao Wan Chu kwamen en thousiaste reacties binnen. Een busreiziger die bevesti ging zag in zijn kwalificatie van de busreis als ‘Sight seeing

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

Salland Tour’, “prachtig om via de ogen van Liu Chaotsi het landschap te zien,” schreef een ander. Een aantal Chinese studen ten ging de bus in als de eer ste toeristen. De begeleiders van het project merkten dat de studenten daadwerkelijk oog hadden voor de om geving. Schulte: “Zij vonden het platteland langs de lijn erg mooi. Een wei met koeien, daar kijken ze graag naar. Als je het nog nooit hebt gezien is het ook bijzonder. Zo lopen wij ook door China, dingen fotograferend die daar dood normaal zijn.” Dat de reizigers op lijn 29 uiteindelijk niet werd verteld over de achtergrond en re den van het project konden de medewerkers achteraf wel waarderen. Nyk de Vries: “Het is mooi er als het niet uitkomt. Als het goed is, blijft dit idee nog ja ren hangen bij de mensen die er van hebben gehoord. Juist omdat er geen clou kwam.” Ellen Kwant: “Ik heb de neiging om mensen te ver tellen hoe het echt zit, maar

alleen het verhaal erachter is ver zonnen, alles wat de mensen hebben gezien en mee gemaakt was echt. Het is beter als mensen niet den ken dat ze zijn bedot. Dit is nu eenmaal inherent aan een verborgen theaterproject.” De kalkovens van Dedems vaart, de molen van Balkbrug en de omgeving van lijn 29 zijn nog eens extra onder de aandacht gebracht bij be woners en reizigers. Niet door ze er met hun neus bovenop te drukken, maar door het ver haal van een fictieve Chinese reiziger die in drie maanden veel heeft losgemaakt op de route Zwolle-Dedemsvaart.

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

Meneer Mishta, het fenomeen van lijn 165

Huug van Tienhoven: “Als passagiers vroegen: waar gaat dit van uit? Dan zei ik: van mij uit. Als ze vroegen waarom ik het deed, zei ik: de wereld is aan het verzuren. Ik ben in de gelukkige omstandigheid dat ik niet hoef te werken. Dus verzin ik plannetjes die ik ga uitvoeren.” Hedwig Koers: “We wilden de mensen iets geven, ze an ders laten kijken. Via stellin gen of meningen waar ze het wel of niet mee eens zijn.”

LIJN 165

Kijk, wie kijkt zal zien. Meneer Mishta was de ziener van lijn 165. Hij reisde tussen Deventer en Raalte en sprak passagiers aan. Hij probeerde mooie gedachtes in hun hoofd te planten en ging met ze knutselen. Hij werd een bekend gezicht en zelfs gezocht als hij er niet was. De hemden die hij liet betekenen haalden de kranten en zowel makers als passagiers kwamen wijzer uit het project. Een tweegesprek met acteur Huug van Tienhoven (Meneer Mishta) en regisseur Hedwig Koers.

Van Tienhoven: “De eerste keer dat ik op de lijn zat kreeg ik zo’n raar gevoel, normaal reis je niet van het beginpunt naar het eindpunt en weer terug naar het beginpunt in een bus. Dus toen ik daar zo zat werd ik helemaal zen, een hele nieuwe ervaring.” Koers: “We hadden spe cifieke vragen bedacht voor Mishta. Wie niet mee wilde doen, lieten we gelijk met rust. Het leuke is dan dat ze bij omstanders kunnen zien wat er gebeurt als ze ‘ja’ had den gezegd.” Van Tienhoven: “Repete ren kon niet, we hebben voor af veel aan tafel gezeten. Dat wordt nog wel eens onder schat in het vak, je oefent daar meer dan je denkt. We heb ben proberen te voorspellen wat de reacties zouden zijn. En vooral hoe je bepaalde reacties kunt voorkomen. Wat moet je zeggen in bepaalde gevallen? Het viel onderweg niet te regisseren.”

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

rood lopertje en een getto blaster in de bus.” Hedwig Koers: “De een vond het leuk, de ander kon er niks mee. Ze waren vooraf geïnformeerd, maar het bleef een vaag project voor ze.” Van Tienhoven: “Ik heb één Huug van Tienhoven: “Als acteur heb ik natuurlijk de keer gehad dat een chauffeur drang om te scoren. Wanneer in de bus naar me riep: ‘Hier mensen al gelijk zeiden geen wordt niet gecolporteerd.’ behoefte te hebben aan mijn Dat was net de chauffeur die vragen of briefjes voelde het later omsloeg en er juist ple alsof ik had gefaald. Maar zier in had als hij zag dat we tegensputteren is niet des op zijn lijn kwamen zitten.” Koers: “We hadden op een Mishta’s. Ik had gerekend op stugge mensen in dit deel gegeven moment ook een van het land. Dat klopte een jongen die Mishta filmde, dan beetje, maar aan de andere vinden mensen het plots alle kant zijn de mensen hier ook maal normaler. Ze zijn opener erg beleefd. Jongeren doen naar een camera dan naar een even hun koptelefoon af om persoon.” Van Tienhoven: “Iedereen naar je te luisteren. In Amster dam wordt er sneller ‘rot op, kijkt dezelfde kant op in een joh’ gezegd. Je botst hier op bus. Soms zijn er heel hoge stoelen. een geslo In de trein t e n h e i d , Dan stond ik weer met heb je maar de een rood lopertje en een nog zitjes weigering gettoblaster in de bus tegenover is vaak be leefd. Aan buschauffeurs was elkaar. Het is niet de bedoe het ook amper uit te leggen. ling dat je beweegt in de Dan stond ik weer met een bus. Iedereen keek gelijk op Koers: “Ik kon de gesprek ken die hij voerde niet horen.” Van Tienhoven: “Soms stuurde ze sms’jes met sug gesties wat ik nog zou kunnen doen.”

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

als ik ging lopen. Het is raar hoe op de vlakte sommige mensen zijn, je moet dan heel voorzichtig zijn. Eén keer was ik te enthousiast. We hadden een actie waarbij mijn zo genaamde nichtje achterin de bus zat en mij belde, ik gaf de telefoon dan aan iemand in de bus en zei: ‘Het is voor u.’ Het nichtje vertelde dan leuke verhaaltjes. In mijn enthou siasme gaf ik de telefoon toen aan een klein meisje. De moe

teksten over kijken en reizen, zoals: ‘Kijk, wie kijkt zal zien.’ Of: ‘Reistijd is geen wachttijd.’ En: ‘Na het spel gaan pion en koning in dezelfde doos.’” Huug van Tienhoven: “De universele reactie is de ge dachte dat iemand je een abonnement probeert aan te smeren. Dat er niks achter zit, is heel vervreemdend.” Koers: “Het uitdelen van de briefjes was eerst een losse actie, maar later zijn we

Iedereen kijkt dezelfde kant op in een bus der sprong er als een leeuwin bovenop en riep naar haar dochter: ‘Nee, dat is niet voor jou!’ Ik kon het de rest van de busreis wel schudden. Als de eerste weigert dan kun je niet veel meer.” Hedwig Koers: “We heb ben geen hele rare dingen gedaan, maar het bewust klein gehouden. We heb ben kaartjes uitgedeeld met

het iedere keer gaan doen als mensen uitstapten. De kleine catwalk in de bus zorgde ook voor een interessante reactie. Mishta had een rood lopertje in het gangpad gelegd en zacht een muziekje aangezet, zodat het leek alsof mensen over een catwalk door de bus liepen. Dat leidde ertoe dat het eerste gedeelte van de bus overbezet raakte.”

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

Van Tienhoven: “Wie wel over de rode loper liep, deed dat heel snel en ging zich dan zitten verkneukelen over de volgende die er overheen moest. Ik wil mensen niet con fronteren of ze ongewild in de spotlight plaatsen, daarom vind ik het fijn als mensen er toch plezier bij hebben.” Koers: “Het was een fasci nerende actie. Niets anders dan een tapijtje en een mu ziekje.” Van Tienhoven: “Toen ik passagiers vroeg om op een kartonnetje hun wensen op te schrijven, kreeg ik echt hart verwarmende zinnetjes terug. En het beschrijven van de hemden was erg speciaal. Het werd een feestje in de bus. Je had die gezichten moeten zien. Heel veel factoren spe len mee in de bus. Is hij vol of leeg, regent het buiten of schijnt de zon, is het ’s och tends of ’s middags. Jongeren waren het meest open, net als bejaarden.”

Koers: “Jij moest heel alert zijn.” Van Tienhoven: “Het is het raarste dat ik ooit heb ge daan. Mijn voelsprieten werk ten op volle toeren. Als ik bij de bus wegliep, voelde ik hoe klein Deventer was. Ik kon niet verdwijnen in anonimiteit, het was als een hele lange tocht naar de kleedkamer. Het was een doodvermoeiende rol. Op het toneel bouw je zeker heden op via repetities, nu was ik in een staat van per manente improvisatie. Ik ben acteur, ik wil het applaus en de waardering, dat is hier niet. Ik moest het met de kleine dingen doen. Aan spaarzame reacties had ik uiteindelijk genoeg. Het was een gevaar toen mensen me begonnen te accepteren. Ze moeten het wel raar blijven vinden. Ik heb ook een keer niks gedaan. Stond ik bij de chauffeur. Ze kenden me toen al. Iedereen zat verwachtingsvol te wach ten. Dat was bijna een van de leukste ritten.”

REISTIJD IS GEEN WACHTTIJD

Aan Overijssel kijkt, kijk Overijssel! werkten mee: Bas Aaftink (ON), Annelies Appelhof, Yovan Avramoski, Ineke van Balen, Klaske Bas, Marije Beekhuizen (GO), Natasja Beijer (zzp), Arlette Beld, Roy Bergman, Michiel Bijmans, Lieke Bleeker, Ronny de Boer, Eugene van Bohemen (Muzerie), Nynke Borgman, Jeanine Bos (RTV ZOo), Luc Boyer (zzp), Henk Brassien, Larry Breunis, Jamie Breunis, Carla Broekhuis-Bonte (Gemeente Zwolle), Martijn Brugman (zzp), Virgil Burghard, Jannemieke Caspers (Jan&Mieke Caspers), Ferdi Çelik (Level Z), Willem Claassen (Wintertuin), Mieke Conijn (Kunstenlab), Sophie Cornel (cultuurbewust.nl), Niek Das (Dasist), Bart Demmers (Level Z), Heleen Diekman (Vinexpress), Jehudi van Dijk, Leo Dirks (Pret op recept), Ilton do Rosario (Landstede), Floor van Donselaar, Anne van Dorp (zzp), Judith van Drooge, Geertje Dunning, Lotte Dunselman (zzp), Marit Eijbergen, Tom van Eijndhoven (zzp), Jan Emmers, Grietje Evenwel (zzp), Caspar Falke (Silvox Studio), Kristel Fieman, Maike Fleuren (ON), Erik Franssen (Deltion College), Dennis Gaens (Wintertuin), Leonie van Gent, Aloys van Goethem (Syntus), Pascalle van ’t Goor (Deltion College), Yannick Greweldinger, Mirjam Grolle (ON), Sijas de Groot, Lotte van Hal (Landstede), Rob Heetland (Provincie Overijssel), Hanneke Hendrix (zzp), Kirsten Herrema, Anne-Maarten van Heuvelen (ON), Frank van Hienen (RTV ZOo), Marlijn Hoefnagel (Wintertuin), Roeland Hofman (zzp), Jongensgroep Holtenbroek, Eve Hopkins (GO), Chantal ten Hoven, Alex van der Hulst (zzp), Bart Jansen, (Wieger & Steenhuis), Casper Jansen (zzp), Bob Joosen (Hubble Orkestar), Kim van Kaam (Wintertuin), Stephane Kaas (zzp), Tse Kao (zzp), Miou Kaper (Hubble Orkestar), Jeltrie Katsma, Petra van Katwijk (Provincie Overijssel), Diederique Kemperink (Provincie Overijssel),

Arnold Kijk in de Vegte (Bliksem Media), Maija Klamer (cultuurbewust.nl), Klaas Klein (Hubble Orkestar), Hedwig Koers (zzp), Rob Kramer (ON), Wilfred Kroes (Hubble Orkestar), Niels Kuiters (zzp), Ellen Kwant (zzp), Bastiaan de Leeuw (zzp), Gislaine van Leeuwaarde, Jos Lenkens (Wintertuin), Weida Li, Nucheng Li, Nalisili Li, Hellen Li (zzp), Yuna Linde, Sander Loog, Vincent Man, Chris van der Meer, Maxim Meijers ( Syntus), Pamela Menzo (zzp), AndrĂŠ van der Meulen (zzp), Janneke van der Meulen, Saskia van der Meulen, Petra Mooibroek (Vinexpress), Silas Neumann, Wendy van Oosten, Patrik van Oosten, Fieke van der Panne, Dirk van Pelt (zzp), Lex Prinzen (ArtEZ), Reinder van Raalte (Hubble Orkestar), Cos Renwarin, Suzanne te Riele, Twan van der Sande (Stichting Eigengereid), Anne Fleur Schep (zzp), Anna Schoen (zzp), Marlous Scholten, Peter Schoof (RTV Oost), Natasha Schulte (zzp), Lowie Smink (GO), Site Steendam (zzp), Wieger Steenhuis (Wieger & Steenhuis), Lenno Straatsma (Hubble Orkestar), Harriet Stroet (zzp), Jeroen Suurmond (Syntus), Hok Tan (zzp), Manlung Tang, Frank Tazelaar (Wintertuin), Yvo Than, Huug van Tienhoven (zzp), Linda Tiesma, Esther van Til (zzp), Martijn van Toor (zzp), Elfie Tromp (zzp), Floris Trotz (zzp), Karin Tuinder (Wintertuin), Junte Uiterwijk (Sticks), Cis van Helmond (GO), Charlotte Veen (LevelZ), Kim Veenstra, Jennifer Veltink, Daan Visser (Deltion College), Peter de Vries (Syntus/Provincie Overijssel), Nyk de Vries (zzp), Menno Vroon (zzp), Danshu Wang, Simon Weeda (zzp), Vincent Weijermars (Syntus), Serge Westerdiep (Gemeente Zwolle), Dameskoor Women Only, Robert-Jan Wubs (Hubble Orkestar), Zaiyue Yu, Keije Zagt, RenĂŠ van der Zande, Monika van der Zande, Maureen, Julia, Annely.