Filmowy leksykon psychologii by Wydawnictwo Słowa i Myśli

111 haseł 650 filmów 1000 inspiracji

FILMOWY LEKSYKON PSYCHOLOGII JOLANTA PISAREK | PAWEŁ FORTUNA

FILMOWY LEKSYKON PSYCHOLOGII

Opracowanie redakcyjne: Aneta Panasewicz Opracowanie komputerowe: Zbigniew Kowalczyk Recenzenci: prof. dr hab. n. med. Anna Grzywa dr hab. n. med. Jolanta Masiak dr Anna Wróblewska dr Wiesław Kot Jagoda Kicka Marcin Pieńkowski

ISBN 978-83-63566-87-6 Wydanie I Lublin 2017

e-mail: wydawnictwo@slowaimysli.pl www.slowaimysli.pl

20-802 Lublin, ul. Skrajna 14 tel. 81 446 98 15, faks 81 470 93 04

03-968 Warszawa, ul. Saska 9J faks 22 616 40 15

Spis treści A Adaptacja

Amnezja następcza

Adolescencja

Amnezja wsteczna

Adopcja

Apercepcja

Agnozja

Atrakcyjność interpersonalna

Atrybucja odpowiedzialności

Autyzm

Bezrobocie

Ból fantomowy

Bezsenność (zaburzenia polegające na bezsenności)

Bulimia (żarłoczność psychiczna)

Cynizm społeczny

Altruizm (zachowania prospołeczne)

C Choroba Alzheimera

Choroba terminalna

D Dehumanizacja

Depresja

Dobrostan psychiczny

Dysforia płciowa (transgenderyzm, transseksualizm)

Dysleksja rozwojowa

Fobia społeczna (społeczne zaburzenie lękowe/socjofobia)

Gwałt

E Empatia

F Fałszywe wspomnienia

G Grupa

H Hipnoza

Humanitaryzm

I Innowacyjność

100

Inteligencja

103

J Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa)

109

K Katatonia

112

Konformizm

125

Kłamstwo

114

Kontrola

128

Komunikacja masowa

118

Konflikt

122

Kryzys wieku średniego (przełom połowy życia)

131

L Lęk przed zmianą (lęk przed porażką)

135

M Manipulacja („perswazja czarna”) 138

Modelowanie

148

Mądrość

141

Motywacja osiągnięć

150

Miłość

145

Niepełnosprawność ruchowa

160

Niepełnosprawność słuchowa

163

Niepełnosprawność wzrokowa

166

Osobowość autorytarna (autorytaryzm)

176

N Negocjacje

154

Niepełnosprawność intelektualna (zaburzenie rozwoju intelektualnego) 157

O Odwaga Osobowość antyspołeczna (antyspołeczne zaburzenie osobowości)

170

173

Osobowość borderline (zaburzenie osobowości typu borderline/osobowość chwiejna emocjonalnie) 179 Osobowość makiaweliczna

182

Osobowość narcystyczna (narcystyczne zaburzenie osobowości)

186

Osobowość wieloraka/mnoga (dysocjacyjne zaburzenie osobowości)

189

215

P Padaczka skroniowa

192

Posłuszeństwo

Pedofilia

193

Pranie mózgu

219

Przedsiębiorczość

223 226

„Perswazja biała” (wpływ bez manipulacji)

196

Przemoc (agresja)

Plotka

204

Poczucie humoru i poczucie komizmu

Przepływ (flow, optymalne doświadczenie)

229

206

Przyjaźń

232

Poczucie winy

210

Przywództwo

235

Porażka

212

Rozpad związku (rozwód, rozstanie)

245

Rywalizacja

248

Socjalizacja

266

R Radość

239

Radzenie sobie ze stresem

242

S Sadyzm

252

Samobójstwo i syndrom presuicydalny

Sprawiedliwość

268

255

Starość

271

Samotność

257

Schemat poznawczy

260

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja

274

Schizofrenia paranoidalna (urojeniowa)

Strach

277

263

T Tożsamość osobista i kryzys tożsamości

281

Trauma (zaburzenie stresowe pourazowe)

286

Transcendencja

284

Twórczość

289

U Umiar

293

Uzależnienie od internetu

303

Uzależnienie od narkotyków

306

Uzależnienie od seksu (cyberseksu)

309

301

Uzdolnienia

312

Władza

316

Wykluczenie społeczne

325

Wsparcie społeczne

319

Wypalenie zawodowe

328

Współpraca

322

Uzależnienie od alkoholu (zaburzenie używania alkoholu)

298

Uzależnienie od hazardu (hazard patologiczny)

Z Zaburzenia afektywne dwubiegunowe Zaburzenia z deficytem uwagi i nadaktywnością (ADHD) Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne

Zazdrość i zawiść

339

332

Zemsta

342

335

Zespół Aspergera (syndrom Aspergera)

345

Zespół sawanta

348

Zespół zamknięcia

351

337

Ż Żałoba

354

Artykuły: Film i psychologia

Film w szkoleniach i coachingu

107

Film jako narzędzie perswazji narracyjnej

201

Film i terapia

296

Indeks filmów

357

Indeks reżyserów filmowych i twórców seriali

372

Bibliografia

378

wiązek psychologii i filmu liczy sobie już ponad 100 lat. Wszystko za sprawą prac Hugo Münsterberga, który w 1916 roku doprowadził do spotkania tych dwóch światów. To Münsterberg po raz pierwszy analizował psychikę widza filmowego. Jego zdaniem poznawcze mechanizmy aktywizowane w trakcie nadawania obrazom filmowym znaczenia odzwierciedlały generalne zasady funkcjonowania ludzkiego umysłu, co w opinii niemieckiego psychologa czyniło film najbardziej sugestywną z dostępnych form narracji. Ponadto pozwalało traktować dramat kinowy jako idealny materiał eksperymentalny służący do opisu działania procesów poznawczych. Nie mylił się, o czym świadczy obecność wprowadzonego przez niego paradygmatu we współczesnych badaniach psychologii widza filmowego.

Psychologowie mają słabość do filmów, a Filmowy leksykon psychologii jest tego kolejnym przykładem. Nasz pomysł ewoluował. Prologiem był rozpoczęty w 2010 roku projekt Psinema (www.psinema.edu.pl) – internetowy katalog filmów ilustrujących zagadnienia z poszczególnych dziedzin psychologii. Takie zestawienie było użyteczne, ponieważ przykłady z kinematografii ciągle pojawiały się w naszych dyskusjach, wykładach i warsztatach. Filmy to znakomite i zarazem prowokujące ilustracje różnorodnych psychologicznych fenomenów. Niemal każdy aspekt funkcjonowania człowieka znalazł w nich swoje odzwierciedlenie. Czasem można wskazać nawet kilka wyrazistych przykładów filmowego ujęcia psychologicznych zjawisk. Niektórzy reżyserzy są wnikliwymi badaczami ludzkiej natury i wiedzą, jak portretować typ osobowości, specyficzną formę zachowania, jakąś dysfunkcję czy dynamikę relacji między ludźmi. Ci najlepsi zostawiają widza z większą wrażliwością, wiedzą i dodatkowymi pytaniami. Sztuka filmowa rządzi się swoimi prawami i może nas angażować w większym stopniu, niż robią to akademickie podręczniki. Dlaczego nie skorzystać z tej możliwości? Filmowy leksykon psychologii to 111 haseł – definicji zjawisk i zagadnień z różnych dziedzin psychologii: klinicznej, poznawczej, społecznej, rozwojowej, pozytywnej czy psychologii biznesu. Każde z nich, począwszy od Adaptacji, a na Żałobie skończywszy, mieści w sobie prototypowy, naszym zdaniem, filmowy obraz analizowanego zjawiska wraz z psychologicznym komentarzem. Propozycje wzbogacono o kadry i dialogi filmowe, a także podano przykłady dodatkowych obrazów wartych obejrzenia. Wybór haseł i filmów był naszym największym dylematem, zwłaszcza że najobszerniejszy wydany w Polsce Słownik psychologii1 liczy sobie ponad 17 tys. haseł z psychologii i dziedzin pokrewnych, a największa polska baza filmów w serwisie filmweb.pl obejmuje prawie 600 tys. tytułów. Stąd subiektywne i autorskie wskazanie filmowo-psychologicznych duetów. W Leksykonie nie zabrakło klasyki kina, zwłaszcza kina psychologicznego. Zasad-

Reber i Reber, 2008.

niczo koncentrowaliśmy się na tych obrazach, które z uwagi na swoją formę oraz rozwiązania scenariuszowe zostały wysoko ocenione przez krytyków i publiczność. Jednocześnie w naszej opinii stanowiły bogatą i motywującą do zadawania pytań ilustrację konkretnego zagadnienia psychologicznego. Stąd obecność filmów, które nadal zachwycają nowatorską formą oraz ogromnym potencjałem psychoedukacyjnym, jak ma to miejsce w przypadku tak cenionych produkcji, jak Obywatel Kane czy Dwunastu gniewnych ludzi. Jednak znacząca większość przykładów w Leksykonie to filmy współczesne, zrealizowane w latach 90. XX wieku i okresie późniejszym, w tym produkcje najnowsze, prawdopodobnie wciąż analizowane przez widzów. W naszych wyborach staraliśmy się kierować kryterium łączenia dobrze skonstruowanego obrazu filmowego z interesującym, psychologicznym ujęciem tematu. Mieliśmy przy tym na uwadze współczesny paradygmat analizy psychiki widza, uwzględniający zacierającą się granicę między filmem a rzeczywistością, co wzmacnia sugestywność przekazu, a więc i zaangażowanie odbiorców. Ostatecznie wśród filmowych propozycji Leksykonu znalazły się przykłady nie tylko filmów fabularnych, ale także dokumentalnych, animowanych, krótkometrażowych oraz seriali. Treść książki poszerzyliśmy dodatkowo o cztery artykuły (Film i psychologia, Film w szkoleniach i coachingu, Film jako narzędzie perswazji narracyjnej oraz Film i terapia). Dzięki temu Leksykon jest nie tylko katalogiem filmów, lecz także „kursem psychologii” kina i widza wzbogaconym o interesujące fakty z historii kinematografii. Naszym zdaniem poznawanie meandrów ludzkiej psychiki powinno być doświadczeniem szczególnie przyjemnym i ubogacającym. Wierzymy, że zrobiliśmy krok w tę właśnie stronę…

Adaptacja Patrz: Żałoba

Wyobraź sobie, że właśnie wchodzisz do swojego nowego domu. Oprócz wielu ciekawych zakamarków ma on wspaniałą, kameralną salę kinową. W sam raz na seanse w gronie najbliższych osób i przyjaciół. Perlisty ekran, bezszelestny projektor i kryształowy dźwięk sprawiają, że jesteś w samym środku akcji. Cudowne doznanie, prawda? Tylko szkoda, że nietrwałe. Nawet do takiego luksusu szybko się przyzwyczajamy, ponieważ jedną z najważniejszych reakcji na zmianę jest adaptacja, a więc przywykanie do życiowych nowości. Z badań wynika, że proces adaptacji jest znacznie szybszy dla zdarzeń pozytywnych niż negatywnych2. Mniejsza z tym, jeśli jest to źle udźwiękowiony film, siedzenie w pierwszym rzędzie lub nawet zamknięcie ulubionego kina w mieście. Gorzej, gdy chodzi o utratę dziecka, fizyczną niepełnosprawność, rozwód lub kradzież cennych, rodzinnych pamiątek. Do niektórych negatywnych zmian ludzie w ogóle mogą się nie przyzwyczaić, co oznacza trwałe obniżenie poziomu dobrostanu psychicznego. Trudno jest przy tym wyjaśnić, jakie czynniki decydują o tym, że jedni szybciej wychodzą z życiowego dołka, a inni wolniej. Przedstawiciele psychologii pozytywnej – „najmłodszego dziecka” nauki o duszy – uważają, że o przyjęciu określonej strategii adaptacji decyduje rezyliencja (inaczej: sprężystość psychiczna), nadrzędna cnota charakteru, odgrywająca rolę dyrygenta orkiestry sił witalnych3. Gdyby porównać człowieka do drzewa, które pochyliło się w wyniku egzystencjalnej nawałnicy, rezyliencja byłaby tą energią, która ułatwia powrót do pionu. Badania trwają…

2 3

Np. Diener, Lucas i Scollon, 2006. Por. Trzebińska, 2008.

Adaptacja

Adaptacja do wydarzeń negatywnych Adaptacja jest to dostosowanie się do jakiegoś bodźca lub stanu rzeczy, prowadzące do postępującego osłabienia początkowej reakcji na bodziec4. Człowiek szybciej i łatwiej adaptuje się do zdarzeń pozytywnych (np. wygrana w Lotto), a zdecydowanie gorzej do negatywnych. Na przykład osoby, które przed laty straciły dziecko, w porównaniu z ludźmi, którzy nie mieli w historii życia tak traumatycznego wydarzenia, blisko 20 lat później wykazywały wyższy poziom depresji, niższą satysfakcję z życia, więcej problemów zdrowotnych oraz więcej kłopotów małżeństwie. W innej sytuacji były osoby, które poradziły sobie z traumą. Miały kolejne dzieci i deklarowały wyższy poziom sensu życia niż osoby długotrwale doświadczające skutków nieszczęścia5. Osoby, które nadały istnieniu nowy sens, doświadczają często potraumatycznego wzrostu. Pojęcie to wprowadzili Richard Tedeschi i Lawrence Calhoun. Ich zdaniem wskaźnikiem wzrostu po doznanym cierpieniu jest docenianie i podwyższanie wartości życia, pogłębianie relacji interpersonalnych, zwiększanie poczucia własnej siły, zmiana systemu wartości oraz wzbogacenie życia duchowego6.

Pokój syna (2001, reż. Nanni Moretti) Próbę adaptacji do negatywnego wydarzenia, jakim jest tragiczna śmierć nastoletniego Andrei, podejmują bohaterowie filmu Pokój syna. Reżyser Nanni Moretti, który był również współautorem scenariusza oraz współproducentem filmu, wcielił się w rolę głównego bohatera – Giovanniego, psychoterapeuty próbującego poradzić sobie z nagłą utratą syna. Film rozpoczyna sielankowy i pogodny obraz rodziny wspólnie śpiewającej piosenkę w czasie jazdy samochodem. Wskutek wypadku, do którego dochodzi w późniejszym czasie, poczucie zadowolenia z codziennego życia znika, a pojawia się paraliż spowodowany bólem i żalem po stracie bliskiej osoby. Nanni Moretti subtelnie ujawnia kontrast pomiędzy reakcjami ojca, matki i siostry Andrei. Giovanni przeżywa żałobę wsobnie, irracjonalnie obwinia się o śmierć syna i wielokrotnie wpada w pętlę myślenia kontrfaktycznego: „Co by było, gdybym tamtego dnia nie pojechał do pacjenta wymagającego akurat pomocy”. Tłumi uczucia, co ma bezpośrednie przełożenie na pogorszenie relacji z rodziną i pacjentami.

4 5 6

Wojciszke, 2012, s. 529. Zob. Oleś, 2011. Tedeschi i Calhoun, 2004.

Adolescencja

Giuseppe Sanfelice jako Andrea i Nanni Moretti jako Giovanni w filmie Pokój syna (2001). Produkcja: Sacher Film, Bac Films oraz inne odpowiednie studia produkcyjne i dystrybutorzy. Przeznaczony do użytku wydawniczego.

Żona głównego bohatera z kolei uzewnętrznia swoją rozpacz, a córka daje upust emocjom w trakcie szkolnych zajęć i konfliktu z rówieśniczką. Każdy z bohaterów stosuje odmienną strategię radzenia sobie z traumą, mniej lub bardziej skuteczną w kontekście adaptacji do negatywnej zmiany. Zapowiedzią potraumatycznego wzrostu w filmie wydaje się być poznanie dziewczyny syna, o której istnieniu rodzice nie wiedzieli. Reżyser oszczędnie i realistycznie pokazał, jak z jej pomocą, na nowo, Giovanni odkrywa, kim naprawdę był jego syn… Zobacz również: • Manglehorn (2014, reż. David Gordon Green) • Z krwi i kości (2012, reż. Jacques Audiard) • Drzwi w podłodze (2004, reż. Tod Williams)

Adolescencja Na wstępie zagadka. Który z polskich aktorów w wieku 15 lat, nie pytając nikogo o zdanie, wystartował w konkursie recytatorskim zorga-

Adolescencja

nizowanym przez rozgłośnię radiową? To prawda, że wielu dorastających chłopców mogło wpaść na ten fantastyczny pomysł, ponieważ prawem adolescentów jest podejmować raptowne i odważne decyzje, zaskakiwać otoczenie pomysłowością, najczęściej znacząco podnosząc przy tym ciśnienie tętnicze swoim rodzicom i opiekunom. Ale w tym przypadku mowa jest o Romanie Wilhelmim, jednym z najwybitniejszych polskich aktorów. Tamtego dnia jego rodzice, niczego nie podejrzewając, wybrali się do teatru. Mama aktora tak wspominała ten epizod: „Kiedy wróciliśmy, już spał. Na półce, przy łóżku syna znaleźliśmy rosyjski aparat fotograficzny Leica. Gdy go obudziliśmy, krzyknął: Wygrałem! Następnego dnia, gdy mąż poszedł do radia rozstrzygać wszelkie wątpliwości, od dyrektora poznańskiej rozgłośni, który ściskał go za rękę, usłyszał: Ten chłopiec ma wielką artystyczną przyszłość”7. Nie mylił się dyrektor rozgłośni, a temperament aktora rozbłysnął w licznych kreacjach, wśród których dominowały typy nieokrzesane i charakterne. Przywołajmy chociażby role Roberta Fornalskiego z Zaklętych rewirów (1975, reż. Janusz Majewski), tytułowego bohatera serialu telewizyjnego Kariera Nikodema Dyzmy (1979, reż. Jan Rybkowski) czy Stanisława Anioła z innego serialu Alternatywy 4 (1983, reż. Stanisław Bareja). Wilhelmi wyrósł również, a może przede wszystkim, na wspaniałego aktora teatralnego. Jego kreacja Jerzego Fryderyka Händla, którego grał u boku Janusza Gajosa (Jan Sebastian Bach) i Jerzego Treli (Jan Krzysztof Schmidt) w telewizyjnej adaptacji Kolacji na cztery ręce Paula Barza (1990, reż. Kazimierz Kutz), przeszła do historii jako dojrzała rola wielkiego aktora. Zresztą Wilhelmi był pod wrażeniem samej sztuki, nie wahając się stwierdzić, że jest ona dowodem na istnienie Boga. Taka właśnie wrażliwość rozkwita często w ludziach, których w młodości trudno jest okiełznać, którzy mają mnóstwo pomysłów na robienie psikusów i którzy po prostu czują jakiś wewnętrzny imperatyw, by żyć po swojemu…

Adolescencja dziewcząt i chłopców W okresie adolescencji na poziomie fizjologicznym u obu płci pojawiają się zmiany w budowie i czynnościach ciała powstałe pod wpływem mechanizmów neuroendokrynnych, natomiast na poziomie psychologicznym zmiany dotyczą procesów emocjonalnych, poznawczych oraz pojmowania norm moralnych8.

7 8

Rychcik, 2016, s. 26. Obuchowska, 1996.

Adolescencja

Dojrzewanie dziewcząt i chłopców przebiega odmiennie. W tabeli poniżej podano kilka różnic. Dziewczęta

Chłopcy

• Maleje chęć uprawiania ćwiczeń. • Więcej osobistych problemów, np. zakłopotanie sylwetką czy pojawieniem się miesiączki, więcej objawów psychosomatycznych. • Częstsze kontakty z alkoholem i narkotykami. • Zwykle wcześniej podejmują aktywność seksualną. • Dziewczęta o opóźnionym rozwoju płciowym mają zwykle mniej osobistych problemów, wyższą samoocenę, są z reguły drobne, o dziecięcej sylwetce i ruchach, spontanicznie reagujące – bywają pupilkami rodziców i często nauczycieli, są również lubiane i przygarniane do grup rówieśniczych, aczkolwiek nie do wszystkich tajemnic dopuszczane.

• Wzrasta duma z mięśni i możliwości fizycznych. • Silniejsza potrzeba więzów społecznych oraz większa agresywność w zachowaniu. • Wcześnie dojrzewający chłopcy są pewni siebie, swobodni, aktywni, są oceniani przez rówieśników i dorosłych jako atrakcyjniejsi. • Chłopcy mniej dojrzali fizycznie, o dziecinnych buziach, nadrabiają braki w różny sposób: dobre wyniki w nauce, odgrywanie ról, które umożliwiają im utrzymanie dobrego miejsca w zespole (np. maskotki, błazna czy tak zwanego „olewacza”), zdarza się, że dokonują czynów chuligańskich, chcąc w ten sposób zdobyć uznanie otoczenia.

Moja łódź podwodna (2010, reż. Richard Ayoade) vs. Mustang (2015, reż. Deniz Gamze Ergüven) Odmienny portret adolescencji dziewcząt i chłopców znajdziemy w dwóch filmach: brytyjskiej komedii Moja łódź podwodna oraz tureckim dramacie Mustang. Różnice dotyczą nie tylko płci czy wieku głównych postaci, ale także społecznego i emocjonalnego kontekstu, w jakim przyszło im dojrzewać. Bohaterem Mojej łodzi podwodnej jest 15-letni Oliver, tkwiący w samym środku okresu adolescencji jedyny syn swoich rodziców. Z perspektywy widza jego dojrzewanie wydaje się całkiem beztroskie. Nieustannie towarzyszy mu poczucie „bycia na scenie”, co przejawia się m.in. w fantazjowaniu o reakcjach ludzi na wiadomość o jego śmierci czy kokieteryjnych myślach: „Czasem chciałbym, żeby ekipa filmowa śledziła każdy mój ruch”. Ma potrzebę bycia lubianym i akceptowanym przez rówieśników, więc zdarza mu się trzymać stronę oprawców pastwiących się nad szkolną koleżanką. Jednocześnie doświadcza romantycznej miłości, choć panikuje, gdy trzeba udzielić dziewczynie wsparcia w trudnej sytu-

Adolescencja

Oliver (Craig Roberts) i Jordana (Yasmin Paige) w filmie Moja łódź podwodna (2010). Produkcja: Warp Films oraz inne odpowiednie studia produkcyjne i dystrybutorzy. Przeznaczony do użytku wydawniczego.

Główne bohaterki filmu Mustang (2015). Na drugim planie najmłodsza z sióstr Lale (Güneş Şensoy), która odegrała w filmie pierwszoplanową rolę. Produkcja: CG Cinéma, Vistamar Filmproduktion oraz inne odpowiednie studia produkcyjne i dystrybutorzy. Przeznaczony do użytku wydawniczego.

Adolescencja

acji. Nieustannie może liczyć na pomoc swoich rodziców, a w obliczu możliwego rozwodu postanawia uratować zarówno ich relację, jak i swoją. Natomiast film Mustang ma niewiele wspólnego z beztroskim klimatem Mojej łodzi podwodnej, mimo iż początkowe sceny to głównie urokliwa zabawa na plaży grupy uczniów uszczęśliwionych zakończeniem roku szkolnego. Wśród nich dostrzegamy pięć sióstr, które na co dzień znajdują się pod opieką babci i wujka. Ponieważ akcja filmu toczy się w małym tureckim miasteczku, wieść o zabawie roznosi się szybko, co w konsekwencji prowadzi do napiętnowania rzekomego „niemoralnego” zachowania sióstr. Wciąż powszechne na tureckiej prowincji restrykcyjne podejście do kwestii ról płciowych i społecznych stanowi tło dla podjętej przez opiekunów decyzji o wydaniu dziewcząt za mąż. Do tej pory siostry wiodły życie niemal typowych nastolatek, nagle zostają zamknięte w domu i poddane intensywnym przygotowaniom do bycia idealnymi żonami. Taki zwrot akcji wymusza przyspieszenie procesu dojrzewania bohaterek oraz wzmacnia potrzebę silnego zaznaczenia własnej tożsamości i autonomii decyzji. Różnice wiekowe pomiędzy dziewczętami pozwalają pokazać dojrzewanie rozpięte między wczesną a późną adolescencją, między postawą skrajnego buntu a autoagresją i, w końcu, między biernością a sprzeciwem wobec zaistniałej sytuacji. Inicjatywę i aktywną postawę w największym stopniu zdradza Lale, najmłodsza z sióstr. To właśnie z jej perspektywy została opowiedziana filmowa historia… Zobacz również: Adolescencja chłopców

• Moonlight (2016, reż. Barry Jenkins) • Boyhood (2014, reż. Richard Linklater) • Królowie lata (2013, reż. Jordan Vogt-Roberts) • Wszystko, co kocham (2009, reż. Jacek Borcuch) Adolescencja dziewcząt

• The Edge of Seventeen (2016, reż. Kelly Fremon) • We are the best! (2013, reż. Lukas Moodysson) • Broken (2012, reż. Rufus Norris) • Ukryte pragnienia (1996, reż. Bernardo Bertolucci)

Adopcja

Adopcja Co pewien czas dziennikarze zasilający sensacją kolorowe pisma ujawniają jakiś pikantny szczegół z życia ludzi filmu. Nie przeoczą także problemu adopcji, co najczęściej nie służy temu, wymagającemu szczególnej delikatności i wyczucia, zjawisku. Mówi się, że dzieckiem adoptowanym jest Michael Bay, reżyser takich produkcji, jak: Transformers (2007), Twierdza (1996) czy Armageddon (1998). Zakładając, że doniesienia są prawdziwe, sukces Baya w przestrzeni kinematografii jest dowodem na to, że rodzice adopcyjni mogą zagwarantować odpowiedni rozwój dziecku. Oczywiście pozostaje jeszcze kwestia wyposażenia genetycznego. W tym przypadku także nie obejdzie się bez sensacji. Podobno reżyser spędził wiele lat na próbach odnalezienia biologicznych rodziców i na podstawie zebranych informacji wysnuł przypuszczenie, że jest synem nie kogo innego, jak… reżysera Stevena Spielberga lub producenta filmowego Jerry’ego Bruckheimera. W tym przypadku mamy już chyba jednak do czynienia z tzw. faktem medialnym, który jest w takim samym stopniu nośny marketingowo, co oparty na myśleniu życzeniowym. Nie dziwi więc, że zarówno twórca E.T. (1982), jak i producent Helikoptera w ogniu (2001) milczą na ten temat. Gdyby mieli odnosić się do wszystkich medialnych sensacji, zapewne zabrakłoby im czasu na realizację filmów. Z drugiej strony pewnie niejeden psychoanalityk, patrząc na filmy Baya, które w wielu przypadkach są jednym wielkim polem bitwy, doszukiwałby się paraleli między rzeczywistością ekranową a wewnętrzną walką o ustalenie korzeni i tożsamości reżysera. Swoją drogą, to całkiem niezły pomysł na scenariusz…

Problem uświadomienia dziecku faktu adopcji Adopcja jest dobrodziejstwem nie tylko dla dziecka, ale również dla pary, która spełnia marzenie posiadania i wychowywania dziecka. Każda ze stron coś zyskuje: poczucie bezpieczeństwa, możliwości rozwoju, równowagę emocjonalną i szczęście. Ten sielankowy pejzaż jest jednak niepełny ze względu na trudność, jaką jest uświadomienie dziecku faktu adopcji. Nowi rodzice mają wiele wątpliwości związanych z ustaleniem dobrego momentu i formy przekazania informacji, a ukrywanie faktu adopcji nie jest rozwiązaniem. Rodzice żyją w napięciu, że dziecko dowie się o wszystkim od kogoś obcego, w najmniej oczekiwanym miejscu i czasie. Uważa się, że odpowiednim momentem na ujawnienie faktu adopcji jest wiek przedszkolny, co oznacza, że dziecko powinno poznać prawdę tak wcześnie, jak to tylko możliwe. Natychmiastowym efektem jest uzyska-

Adopcja

nie komfortu psychicznego oraz możliwość swobodnej rozmowy na ten temat. Strach przed negatywną reakcją i odrzuceniem jest zazwyczaj nieproporcjonalny wobec realnie doświadczanego dyskomfortu. Adopcyjna mama i tato nie są dla dziecka gorszą rodziną i nie muszą obsesyjnie koncentrować się na zacieraniu różnicy między rodzicami biologicznymi i adopcyjnymi9.

Sekrety i kłamstwa (1996, reż. Mike Leigh) Dzieło Mike’a Leigh koncentruje się wokół często powracającej w filmach o adopcji potrzeby odnalezienia biologicznych rodziców. Hortense Cumberbatch (Marianne Jean-Baptiste) – czarnoskóra lekarka – po śmierci adopcyjnej matki rozpoczyna poszukiwania rodzicielki. Udaje jej się zlokalizować Cynthię Rose Purley (Brenda Blethyn), pracownicę fabryki i matkę dorosłej już dwójki dzieci. Największe zdziwienie budzi jednak biały kolor skóry biologicznej matki. Jak na Mike’a Leigh przystało, większość scen w filmie Sekrety i kłamstwa została zaimprowizowana. Aktorzy otrzymali dość zgrubną charakterystykę filmowych postaci. Co ciekawe, aktorki odgrywające rolę Hortense i Cynthi pierwszy raz spotkały się dopiero na planie w trak-

Marianne Jean-Baptiste jako Hortense Cumberbatch oraz Brenda Blethyn jako Cynthia Rose Purley w filmie Sekrety i kłamstwa (1996). Produkcja: Channel Four Films oraz inne odpowiednie studia produkcyjne i dystrybutorzy. Przeznaczony do użytku wydawniczego.

Szymborska, 1976.

Agnozja

cie zdjęć do sceny… pierwszej rozmowy adoptowanej córki i biologicznej matki. Mało tego, Brenda Blethyn grająca Cynthię nie wiedziała, że aktorka wcielająca się w postać Hortense jest czarnoskóra. Sekrety pracy nad tym obrazem jeszcze bardziej podsycały kłamstwa pielęgnowane przez lata w filmowej rodzinie. Jednym z nich było ukrywanie przez Cynthię przed swoimi dziećmi istnienia przybranej siostry. Napięcie i psychiczny dyskomfort związany z chowanymi za fasadą szczęśliwej rodziny tajemnicami reżyser doskonale oddał w upozorowanych zdjęciach fotografa Maurycego. Na szczęście planowane na cześć Hortense przyjęcie okazuje się sprzyjać nie tylko wzajemnemu poznaniu, ale również oczyszczeniu… Zobacz również: • Każde życie jest cudem (2011, reż. Andrew Erwin i Jon Erwin) • Chłopiec z Marsa (2007, reż. Menno Meyjes) • Juno (2007, reż. Jason Reitman)

Agnozja Termin „agnozja” został wprowadzony do nauki przez Zygmunta Freuda w 1891 roku. Było to dokładnie wtedy, gdy Tomasz Edison opatentował kinetoskop umożliwiający wyświetlanie ruchomych obrazów. Zbieżność ta nie jest jednak żadnym pocieszeniem dla osób cierpiących na tę przypadłość, która polega na niezdolności rozpoznawania znanych bodźców. Przyczyn agnozji może być wiele, np. udar mózgu (niedokrwienny, krwotoczny), choroba Alzheimera lub guz mózgu. W efekcie chory traci kontrolę nad zmysłami, mechanizm percepcji jest rozregulowany, a kontakt ze światem bardzo utrudniony. Na przykład Brad Pitt, jeden z najbardziej znanych aktorów i obiekt westchnień piękniejszej części widowni, przyznał się, że cierpi na prozopagnozję, a więc ma problemy z rozpoznawaniem twarzy znanych osób. Jak sam twierdzi: „Wiele osób nienawidzi mnie, ponieważ myśli, że ich nie szanuję. Ale przysięgam na Boga, przez rok pracowałem nad sobą i pytałem ludzi «OK, skąd się znamy?». Ale to tylko pogorszyło sprawę i ludzie byli tylko bardziej obrażeni. Co jakiś czas ktoś daje mi wskazówkę i wtedy dziękuję za pomoc. Ale więcej ludzi wkurzam. Mówią, że jestem egoistą i jestem zaro-

Agnozja

zumiały”10. Wypowiedź aktora jest tylko drobnym sygnałem problemów, jakie napotykają osoby rzeczywiście „odchodzące od zmysłów”. Dezorientacja jest źródłem niepokoju, a brak zrozumienia ze strony otoczenia tylko pomnaża frustrację. Nic śmiesznego…

Typy agnozji Istnieje wiele rodzajów agnozji, a ich typ określa się w zależności od: • Modalności zmysłowej, której dotyczą: agnozja wzrokowa, słuchowa i czuciowa. Na przykład ludzie dotknięci amuzją nie są w stanie rozpoznać melodii z ulubionego filmu, ponieważ mają problem z oceną różnych cech dźwięków muzycznych. Z kolei ktoś cierpiący na agnozję dotykową nie rozpozna przedmiotu, który przekażemy mu w ciemnej sali kinowej. • Rodzaju bodźca: trudność rozpoznawania barw, części ciała, przedmiotów, twarzy. Na przykład człowiek cierpiący na prozopagnozję przejdzie obojętnie obok swojego ulubionego aktora, ponieważ utracił zdolność rozpoznawania znajomych twarzy. • Typu funkcji psychicznej: na przykład osoby cierpiące na azonognozję nie mają świadomości zaburzeń chorobowych (np. niewidomy zaprzecza istnieniu własnej ślepoty), z kolei ludzie, którym doskwiera agnozja przestrzenna, mają problem z odnalezieniem drogi we własnym otoczeniu.

Uwaga ambitni reżyserzy!!! Agnozja wciąż czeka na swoją filmową adaptację, która wyeksponuje specyfikę tego zaburzenia oraz trudności w funkcjonowaniu osób jej doświadczających. Do tej pory próbę podjął Eugenio Mira w filmie Agnozja (2010). Z kolei Juliusz Machulski w produkcji Vinci (2004) i Julien Magnat w filmie Twarze w tłumie (2011) zainteresowali się prozopagnozją. Poniżej jeden z dialogów z filmu Machulskiego pomiędzy głównymi bohaterami: Szerszeniem (Borys Szyc) i Cumą (Robert Więckiewicz). Szerszeń: Ty, no gdzie on jest? I czemu na takim wygwizdowiu? Cuma: Inaczej by nas nie znalazł. On jest trochę… dziwny. Szerszeń: Jak to dziwny? Cuma: No on kiedyś pracował w kopalni i wybuchł metan i doznał urazu mózgu…

Eldred, 2013.

Altruizm (zachowania prospołeczne)

Szerszeń: Jezu… Ale jest… normalny? Cuma: Tak, tylko cierpi na prozopagnozję. Szerszeń: Boże, zaraźliwe? Cuma: Nie, tylko nie pamięta ludzkich twarzy. Szerszeń: Prozo…co? Nie no wkręcasz mnie! Nie ma takiej choroby przecież! Cuma: No właśnie jest takie coś. Podobno nie pamięta twarzy nawet własnej żony… Szerszeń: Co? Wkręcasz mnie! To jak z nią… sobie radzi? Cuma: Ona nosi we włosach jakąś specjalną wstążkę… Nie wiem, nie pytałem, w końcu to ich prywatne sprawy…[…] Szerszeń: Wkręcasz mnie, tak? Cuma: No jak Boga kocham, to taki przypadek […] Nawet jakby mu pokazali nasze zdjęcia, to całkiem szczerze nie rozpozna nas. Nawet z wykrywaczem kłamstw. To jest w nim najlepsze.

Altruizm (zachowania prospołeczne) Patrz: Empatia

„Często zadają mi pytanie: «Co tak naprawdę robisz w UNICEF-ie?» Moim zadaniem jest przede wszystkim przekazywanie informacji. (…) Dzisiaj przemawiam w imieniu tych dzieci, które nie mogą mówić same za siebie. Tych, które ślepną z braku witamin. Tych, które są pomału niszczone przez polio. Tych, które giną w najstraszliwszy sposób, bo nie dostają czystej wody. W imieniu stu milionów dzieci na całym świecie, które żyją po prostu na ulicach, bo chcąc przetrwać, musiały uciec z domu. W imieniu dzieci, które nie mają nic oprócz uśmiechu, odwagi i marzeń. Które nikomu nic nie zrobiły, lecz są pierwszymi ofiarami wojny – wojny toczonej już nie na polach bitew, ale wszędzie poprzez masakry, terror i zastraszenie. Dzieci, które codziennie patrzą na przejawy gwałtu, i dzieci, które całymi tysiącami trafiają do obozów dla uchodźców”11. To fragment wypowiedzi brytyjskiej aktorki – Audrey Hepburn. Mowę wygłosiła 13 czerwca 1989 roku jako ambasador dobrej woli UNICEF-u, a skierowała te pełne emocji słowa do pracowników ONZ z okazji

Hepburn Ferrer, 2006, s. 219 i 225.

Altruizm (zachowania prospołeczne)

powołania 1% funduszu rozwojowego. Było to niespełna cztery lata przed jej śmiercią. Hepburn, uhonorowana Oskarem za rolę w filmie Rzymskie wakacje (1953, reż. William Wyler), w wieku 37 lat zrezygnowała z kariery i zajęła się działalnością dobroczynną. Często odwoływała się do własnych, trudnych wspomnień z czasu II wojny światowej, którą przeżyła na przedmieściach holenderskiego miasta Arnhem (jej dziadek był burmistrzem), zaznając głodu i chorób. Warto przypomnieć, że krwawa bitwa stoczona przez aliantów w Arnhem stała się kanwą filmowej epopei O jeden most za daleko (1977, reż. Richard Attenborough). Czy misja Hepburn ratowania dzieci z krajów Trzeciego Świata jest przykładem altruizmu? Czy jakiekolwiek działanie człowieka jest bezinteresowne? Wyniki badań wskazują na to, że udzielanie wsparcia, choćby płynęło z najszlachetniejszych pobudek, przede wszystkim służy emocjom… pomagającego. Empatyzowanie z osobą, której udzielamy pomocy, sprawia, że się z nią identyfikujemy, włączamy ją do własnego „ja” i reagujemy na jej cierpienie tak jak na własne (jest to tzw. cierpienie empatyczne). Jeśli więc widzimy kogoś w trudnej sytuacji, odczuwamy smutek, który wygaszamy, oferując pomoc. Oczywiście taki mechanizm wcale nie umniejsza wagi dobroczynnych działań, a dla ich beneficjentów zdecydowanie ważniejsze od rozstrzygnięć naukowców są pozyskane wsparcie i ulga w cierpieniu.

Szanse i zagrożenia altruizmu Z badań wynika, że nie każdy przypadek empatyzowania automatycznie powoduje pojawienie się motywów altruistycznych, podobnie jak empatia nie jest jedynym czynnikiem wyzwalającym te motywy. Empatia łatwiej wzbudza zachowania prospołeczne, gdy spełnione są dodatkowe warunki, np. osoba pomagająca dostrzega podobieństwa w osobie, której udziela pomocy. Okazuje się, że taki mechanizm może być w niektórych sytuacjach korzystny, a w innych szkodliwy12.

Zob. Batson, Ahmad i Stocks, 2008.

Altruizm (zachowania prospołeczne)

Szanse altruizmu wzbudzonego przez empatię

Zagrożenia altruizmu wzbudzonego przez empatię

• Wzrasta prawdopodobieństwo realnego udzielenia pomocy. • Osłabienie zachowań agresywnych. • Redukcja zjawiska obwiniania ofiary, czyli pomniejszenie znaczenia i doszukiwania się winy osób, które niesprawiedliwie stały się ofiarami. • Wzrost prawdopodobieństwa współpracy w sytuacjach konfliktowych.

• Podjęte działania mogą stanowić zagrożenie dobrostanu, zdrowia, a nawet życia osób udzielających pomocy. • Pomaganie może być nieskuteczne, np. lekarz nie powinien leczyć w rodzinie. • Możliwość pojawienia się manipulacji w formie wyłudzania od osoby udzielającej pomocy nienależnych korzyści.

Jabłka Adama (2005, reż. Anders Thomas Jensen) Ucieleśnieniem altruistycznej postawy i bezinteresownej pomocy jest Pastor Ivan (Mads Mikkelsen) – osobliwy bohater filmu Jabłka Adama. Wbrew ekstremalnym wyzwaniom w postaci skazańców, którzy pojawiają się na jego niewielkiej plebanii, uparcie realizuje resocjalizacyjną misję z wytrwałością godną biblijnego Hioba. Po pierwsze, wychodzi z prostego założenia, że każdy jest dobry, a po drugie –

Mads Mikkelsen jako pastor Ivan oraz Urlich Thomsen jako podopieczny Adam Pedersen w filmie Jabłka Adama (2005). Produkcja: M&M Productions oraz inne odpowiednie studia produkcyjne i dystrybutorzy. Przeznaczony do użytku wydawniczego.

Amnezja następcza

ma wyjątkową umiejętność przymykania oczu i uszu na fakty, które temu ewidentnie przeczą. Jego podejście testują trzej muszkieterowie zła: Gunnar (Nicolas Bro) – uzależniony od alkoholu złodziej, Khalid (Ali Kazim) – imigrant z upodobaniem do napaści z bronią, i neonazista Adam (Ulrich Thomsen), który na każdym kroku (nie tylko wieszając obrazek z Hitlerem i czytając Mein Kampf) stara się udowodnić pastorowi, że ten sam jest przesiąknięty złem do szpiku kości. Czarny humor, którym Jabłka Adama ociekają niczym wyjęta z pieca szarlotka musem jabłkowym, zarówno wyostrza przeszkody i trudności związane z pomaganiem innym, jak i każe się przyjrzeć źródłom altruistycznych postaw. W przypadku pastora silny mechanizm zaprzeczania istnieniu zła miał uzasadnienie w doświadczonych traumach, a chęć udzielania wsparcia służyła również własnym emocjom, a właściwie ich wypieraniu. Nie zmienia to faktu, że okazał się bardzo skutecznym inicjatorem zmian zachowania osób wychodzących z pułapki własnego zaszufladkowania. Choć ostatecznie trudno stwierdzić, kto komu bardziej pomógł, Ivan Adamowi czy Adam Ivanowi, to Jabłka Adama bez wątpienia dostarczają przykładów zachowań warunkujących skuteczną pomoc. Kołem ratunkowym jest często czarny humor… Zobacz również: • Witaj w klubie (2013, reż. Jean-Marc Vallée) • Amelia (2001, reż. Jean-Pierre Jeunet) • Ciemna strona miasta (1999, reż. Martin Scorsese)

Amnezja następcza Patrz: Amnezja wsteczna

O ile najsłynniejszym przypadkiem amnezji następczej w historii psychologii był Henry Gustav Molaison, pacjent o inicjale H.M.13, o tyle w kinie był nim Leonard Shelby – bohater filmu Memento (2001, reż. Christopher Nolan). Pierwszy z nich w młodości dorabiał jako bileter w miejscowym kinie i cierpiał na uporczywe ataki opornej na leczenie epilepsji. W poszukiwaniu antidotum w 1953 roku Molaisona poddano radykalnej operacji neurochirurgicznej, wsku-

Zob. Corkin, 2013.

Amnezja następcza

tek której obustronnie usunięto część płata skroniowego przyśrodkowego wraz z fragmentami hipokampa. Dzięki pierwszemu skanowi mózgu pacjenta w 1984 roku okazało się, że usunięto także ciało migdałowate. W wyniku tej fatalnej pomyłki przekonano się o udziale hipokampa w konsolidacji wspomnień, ponieważ po operacji pacjent H.M. okazał się niezdolny do nabywania nowej wiedzy. Wyniki testów na inteligencję i pamięć były podobne jak przed zabiegiem, jednak docierające do niego nowe informacje nie miały szansy się utrwalić. W efekcie nie rozpoznawał personelu medycznego, który opiekował się nim na co dzień, nie pamiętał o zjedzonym przed chwilą posiłku czy przeczytanej gazecie. Objawem amnezji następczej jest ograniczenie lub utrata zdolności zapamiętywania nowych informacji. W takiej sytuacji trudno jest się zorientować w fabule życia. Człowiek żyje w ciągłym „tu i teraz”, co jest jednak stanem dalekim od marzeń osób zorientowanych na pogłębianie kontaktu z rzeczywistością i poszukiwanie sensu w dokładnie zagospodarowanych chwilach. Bycie więźniem teraźniejszości sprawia, że w następujących po sobie minutach można mówić to samo, pisać to samo, a także oglądać to samo, mając głębokie przekonanie, że każda czynność jest wykonywana po raz pierwszy. Życie tylko na moment zastyga w pamięci, by zaraz rozpłynąć się w niebycie…

Amnezja Czasowe lub trwałe zaburzenie jednego lub wielu systemów pamięciowych może być skutkiem jakiegoś urazu: uderzenia w głowę, uszkodzenia mózgu wywołanego infekcją, toksyną lub po prostu efektem starzenia się14.

Memento (2001, reż. Christopher Nolan) Film opowiada perypetie dotkniętego amnezją następczą Leonarda Shelby’ego, który pomimo utraty zdolności zapamiętywania nowych informacji heroicznie dąży do rozwiązania zagadki morderstwa własnej żony. Bohater w każdej sytuacji szuka wskazówek, które pozwalają mu zorientować się w czasie i otoczeniu. Sporządza notatki, robi zdjęcia, a najważniejsze fakty utrwala w postaci tatuaży. Siłą filmu jest jedyny w swoim rodzaju montaż, który sprawia, że widz ma nie-

Nęcka i in., 2006, s. 629.

Amnezja następcza

Guy Pearce jako Leonard Shelby w filmie Memento (2001). Produkcja: I Remember Productions, Newmarket Capital Group oraz inne odpowiednie studia produkcyjne i dystrybutorzy. Przeznaczony do użytku wydawniczego.

mal rzeczywisty wgląd w problemy osoby cierpiącej na amnezję następczą. Nic dziwnego, że dzieło ma swoich wiernych fanów, którzy wciąż odkrywają podsunięte przez reżysera „smaczki”. Wisienką na torcie była zagadka i test pamięciowy, z którym musieli zmierzyć się widzowie chcący obejrzeć wersję Memento z chronologicznie uporządkowanymi zdarzeniami, która ukazała się na limitowanej edycji DVD w 2002 roku. Dla neuronaukowców Memento jest najbardziej adekwatnym filmowym opisem amnezji następczej w historii kina15. Zdaniem przedstawicieli amerykańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia Psychicznego, niemal perfekcyjnie opisuje neurobiologię pamięci, stanowiąc wiarygodne źródło informacji dla widzów zainteresowanych działaniem mechanizmów pamięciowych. Do grona fanów filmu dołączają również autorzy podręcznika Psychologia poznawcza16, traktując przedstawione w nim konsekwencje utraty zdolności nabywania nowej wiedzy w większości za prawdopodobne. Słowami Leonarda Shelby’ego: Jak mam leczyć rany, jeśli nie odczuwam czasu?

15 16

Baxendale, 2004. Nęcka i in., 2006.

Indeks ﬁlmów 127 godzin (2010, reż. Danny Boyle) 351 1984 (1984, reż. Michael Radford) 220, 221 2 x 2 = 4 (1945, reż. Antoni Bohdziewicz) 129 2001: Odyseja Kosmiczna (1968, reż. Stanley Kubrick) 66 300 mil do nieba (1989, reż. Maciej Dejczer) 167 50 pierwszych randek (2004, reż. Peter Segal) 28 50/50 (2011, reż. Jonathan Levine) 81 500 dni miłości (2009, reż. Marc Webb) 247

Adam (2009, reż. Max Mayer) 348 Adaptacja (2002, reż. Spike Jonze) 133 Adwokat diabła (1997, reż. Taylor Hackford) 43, 185 Afterschool (2008, reż. Antonio Campos) 306 Agnozja (2010, reż. Eugenio Mira) 21 Alfie (2004, reż. Charles Shyer) 187, 188 Alpy (2011, reż. Yorgos Lanthimos) 356 Alternatywy 4 (1983, reż. Stanisław Bareja) – serial TV 14 Amadeusz (1984, reż. Miloš Forman) 341 Amelia (2001, reż. Jean-Pierre Jeunet) 25, 99 American Beauty (1999, reż. Sam Mendes) 128, 134, 331 American Psycho (2000, reż. Marry Harron) 64, 176 Amores Perros (2000, reż. Alejandro Gonzales Iñárritu) 229 Anioł (2013, reż. Amin Dora) 277 Anomalisa (2015, reż. Duke Johnson i Charlie Kaufman) 133, 134 Antena (2007, reż. Esteban Sapir) 122 Apollo 13 (1995, reż. Ron Howard) 325 Armageddon (1998, reż. Michael Bay) 18 Artyści pod kopułą cyrku: bezradni (1968, reż. Alexander Kluge) 223 Aviator (2004, reż. Martin Scorsese) 102, 226, 339 Aż poleje się krew (2007, reż. Paul Thomas Anderson) 155, 156

Barany (2015, reż. Grímur Hákonarson) 125 Basquiat – Taniec ze śmiercią (1996, reż. Julian Schnabel) 291 Bates Motel (2013, twórcy: Anthony Cipriano, Carlton Cuse, Kerry Ehrin) – serial TV 131 Batman i Robin (1997, reż. Joel Schumacher) 252 Batman – Początek (2005, reż. Christopher Nolan) 50 Baza ludzi umarłych (1958, reż. Czesław Petelski) 325 Ben-Hur (1959, reż. William Wyler) 248 Bergerac (1981-1991, twórca: Robert Banks Stewart) – serial TV 138 Bez lęku (1993, reż. Peter Weir) 279, 280

357

Bez twarzy (1997, reż. John Woo) 284 Bezsenność (2002, reż. Christopher Nolan) 51, 212 Biała wstążka (2009, reż. Michael Haneke) 178 Biały szum (2001, reż. Hans Weingartner) 264, 265 Biegając z nożyczkami (2006, reż. Ryan Murphy) 334 Big Lebowski (1998, reż. Joel Coen) 48 Billy Elliot (2000, reż. Stephen Daldry) 153 Birdman (2014, reż. Alejandro Gonzales Iñárritu) 134 Black Mirror. Fifteen Million Merits (2011, twórca: Charlie Brooker) – serial TV 121, 220, 222 Bliskie spotkania trzeciego stopnia (1977, reż. Steven Spielberg) 76 Blue Valentine (2010, reż. Derek Cianfrance) 246, 247 Blue Velvet (1986, reż. David Lynch) 48, 49 Body/Ciało (2015, reż. Małgorzata Szumowska) 111 Bogowie (2014, reż. Łukasz Palkowski) 152 Bombon. Historia pewnej przyjaźni (2004, reż. Carlos Sorin) 295 Boyhood (2014, reż. Richard Linklater) 17 Bracia (2004, reż. Susanne Bier) 289 Bracie, gdzie jesteś? (2000, reż. Joel Coen) 325 Braveheart – Waleczne Serce (1995, reż. Mel Gibson) 238 Breaking Bad (2008-2013, reż. Vince Gilligan) – serial TV 118, 260, 309 Broken (2012, reż. Rufus Norris) 17 Bronson (2008, reż. Nicolas Winding Refn) 175 Brud (2013, reż. Jon S. Baird) 309 Brunet wieczorową porą (1976, reż. Stanisław Bareja) 207 Buena Vista Social Club (1999, reż. Wim Wenders) 141 Bullitt (1968, reż. Peter Yates) 266 Buntownik z wyboru (1997, reż. Gus Van Sant) 106 Być i mieć (2002, reż. Nicolas Philibert) 144, 336 Być jak John Malkovich (1999, reż. Spike Jonze) 133, 283 Było sobie kłamstwo (2009, reż. Matthew Robinson i Ricky Gervais) 116, 117

C.R.A.Z.Y. (2005, reż. Jean-Marc Vallée) 268, 283 Całkiem zabawna historia (2010, reż. Anna Boden i Ryan Fleck) 137 Carol (2015, reż. Todd Haynes) 147 Casablanca (1942, reż. Michael Curtiz) 146, 147 Casanova (1976, reż. Federico Fellini) 274 Cashback (2006, reż. Sean Ellis) 51 Cast Away. Poza światem (2000, reż. Robert Zemeckis) 258, 259 Chappie (2015, reż. Neill Blomkamp) 150 Chłopcy z ferajny (1990, reż. Martin Scorsese) 269 Chłopiec z Marsa (2007, reż. Menno Meyjes) 20 Choć goni nas czas (2007, reż. Rob Reiner) 286 Ciemna strona miasta (1999, reż. Martin Scorsese) 25 Cień bólu (2009, reż. Matthias Emcke) 52, 53 Co gryzie Gilberta Grape’a? (1993, reż. Lasse Hallström) 160 Co mi zrobisz jak mnie złapiesz? (1978, reż. Stanisław Bareja) 207 Control (2007, reż. Anton Corbijn) 192 Cube (1997, reż. Vincenzo Natali) 325 Cudotwórczyni (1962, reż. Arthur Penn) 166

358

Cyrk motyli (2009, reż. Joshua Weigel) 274 Czarny łabędź (2010, reż. Darren Aronofsky) 150, 249, 250 Czas Apokalipsy (1979/2001, reż. Francis Ford Coppola) 67, 343 Człowiek bez przeszłości (2002, reż. Aki Kaurismäki) 29, 30 Człowiek słoń (1980, reż. David Lynch) 67 Człowiek z bieguna (reż. 2014, reż. Maya Forbes) 333, 334 Człowiek z księżyca (1999, reż. Miloš Forman) 315 Czterej pancerni i pies (1966-70, reż. Konrad Nałęcki) – serial TV 132, 342

Dawno temu w Ameryce (1984, reż. Sergio Leone) 167 Destrukcja (2015, reż. Jean-Marc Vallée) 243, 244 Diabeł (1972, reż. Andrzej Żuławski) 326 Dla szczęścia (1919, reż. Aleksander Hertz) 88 Dom wariatów (1984, reż. Marek Koterski) 114 Dom z piasku i mgły (2003, reż. Vadim Perelman) 70 Don Jon (2013, reż. Joseph Gordon-Levitt) 312 Donnie Darko (2001, reż. Richard Kelly) 265 Dr Jekyll i Mr Hyde (1931, reż. Rouben Mamoulian) 223, 278 Droga do szczęścia (2008, reż. Sam Mendes) 126, 127 Droga do wyzwolenia. Scjentologia, Hollywood i pułapki wiary (2015, reż. Alex Gibney) 223 Dróżnik (2003, reż. Tom McCarthy) 244, 294, 295, 349 Drzwi w podłodze (2004, reż. Tod Williams) 13 Dumni i wściekli (2014, reż. Matthew Warchus) 173 Dusze w niewoli (1930, reż. Leon Trystan) 73 Duże zwierzę (2000, reż. Jerzy Stuhr) 277 Dwóch gniewnych ludzi (2003, reż. Peter Segal) 245 Dwunastu gniewnych ludzi (1957, reż. Sidney Lumet) 10, 124, 198, 199, 200, 316 Dzieci gorszego Boga (1986, reż. Randa Haines) 165 Dzieciątko z Mâcon (1993, reż. Peter Greenaway) 290 Dzieciństwo wodza (2015, reż. Brady Corbet) 179 Dziecko (2005, reż. Jean-Pierre Dardenne i Luc Dardenne) 212 Dzień świra (2002, reż. Marek Koterski) 329, 331, 339 Dzień świstaka (1993, reż. Harold Ramis) 135 Dziewczyna z pociągu (2016, reż. Tate Taylor) 84 Dziewczyna z portretu (2015, reż. Tom Hooper) 74, 75 Dziewczyna z szafy (2012, reż. Bodo Kox) 45 Dziewczyna z tatuażem (2011, reż. David Fincher) 274 Dzika droga (2014, reż. Jean-Marc Vallée) 356 Dzikie dziecko (1970, reż. François Truﬀaut) 268 Dzikie historie (2014, reż. Damian Szifrón) 227, 228 Dzikie łowy (2016, Taika Waititi) 268

E.T. (1982, reż. Steven Spielberg) 18, 233 Earl i ja, i umierająca dziewczyna (2015, reż. Alfonso Gomez-Rejon) 102, 321 Edi zwany Orłem (2016, reż. Dexter Fletcher) 215

359

Edward Nożycoręki (1990, reż. Tim Burton) 277, 332 Egzamin (2016, reż. Cristian Mungiu) 130 Eksperymentator (2015, reż. Michael Almereyda) 217, 218 Ekstaza (1933, reż. Gustav Machatý) 100 Elling (2001, reż. Petter Næss) 349 Euforia (2006, reż. Iwan Wyrypajew) 147 Europa, Europa (1990, reż. Agnieszka Holland) 67, 212, 282 Everest (2015, reż. Baltasar Kormákur) 153

Fakty i akty (1997, reż. Barry Levinson) 139, 140, 141 Fala (2008, reż. Dennis Gansel) 179 Fanatyk (2001, reż. Henry Bean) 282, 283 Fanny i Aleksander (1982, reż. Ingmar Bergman) 248 Fatalne zauroczenie (1987, reż. Adrian Lyne) 181 Festen (1998, reż. Thomas Vinterberg) 126 Filadelfia (1993, reż. Jonathan Demme) 62 Fitzcarraldo (1982, reż. Werner Herzog) 238, 312 Forrest Gump (1994, reż. Robert Zemeckis) 234, 258 Fortuna kołem się toczy (1988, reż. David Mamet) 43 Frida (2002, reż. Julie Taymor) 292 Full Metal Jacket (1987, reż. Stanley Kubrick) 218 Funny Games (1997, reż. Michael Haneke) 253, 254 Funny Games (2007, reż. Michael Haneke) 253, 254

Gabinet Doktora Caligari (1920, reż. Robert Wiene) 96 Gandhi (1982, reż. Richard Attenborough) 270 Gangi Nowego Jorku (2002, reż. Martin Scorsese) 343 Ghost in the Shell (1995, reż. Mamoru Oshii) 84 Gladiator (2000, reż. Ridley Scott) 167 Godziny (2002, reż. Stephen Daldry) 70 Goło i wesoło (1997, reż. Peter Cattaneo) 325 Gorsza siostra (1999, reż. Garry Marshall) 160 Gosford Park (2001, reż. Robert Altman) 170 Gra o tron (2011-, twórcy: David Benioﬀ i D.B. Weiss) – serial TV 183, 185, 319 Gra tajemnic (2014, reż. Morten Tyldum) 102, 106 Gracz (1992, reż. Robert Altman) 170 Grbavica (2006, reż. Jasmila Žbanić) 92 Grek Zorba (1964, reż. Mihalis Kakogiannis) 72, 286 Grzech Madelon Claudet (1931, reż. Edgar Selwyn) 223 Gunnar szuka Boga (2010, reż. Gunnar Hall Jensen) 286 Gusta i guściki (2000, reż. Agnès Jaoui) 134 Gwiazdy na ziemi (2007, reż. Amole Gupte i Aamir Khan) 77, 78 Gwiezdne wojny: Część IV – Nowa nadzieja (1977, reż. George Lucas) 60

Hałas (2007, reż. Henry Bean) 244

360

Happy-Go-Lucky, czyli co nas uszczęśliwia (2008, reż. Mike Leigh) 73, 240, 241 Hazardzista (2003, reż. Richard Kwietniowski) 302 Helikopter w ogniu (2001, reż. Steven Spielberg) 18 Her (2013, reż. Spike Jonze) 260 High Rise (2015, reż. Ben Wheatley) 90, 228 Historia przemocy (2005, reż. David Cronenberg) 229 Hotel Ruanda (2004, reż. Terry George) 173 House of cards (2013-, twórca: Beau Willimon) – serial TV 185, 319 Hudsucker Proxy (1994, reż. Ethan Coen i Joel Coen) 226

I wszystko lśni (2008, reż. Christine Jeﬀs) 226 I że cię nie opuszczę (2012, reż. Michael Sucsy) 30 I.D. (1995, reż. Phil Davis) 284 Idioci (1998, reż. Lars von Trier) 126 Idy marcowe (2011, reż. George Clooney) 64 Imagine (2012, reż. Andrzej Jakimowski) 169 Imię róży (1986, reż. Jean-Jacques Annaud) 286 Inaczej niż w raju (1984, reż. Jim Jarmusch) 154 Intruz (2015, reż. Magnus von Horn) 328

Ja, Daniel Blake (2016, reż. Ken Loach) 47 Ja, Irena i Ja (2000, reż. Peter Farrelly i Bobby Farrelly) 191 Jabłka Adama (2005, reż. Anders Thomas Jensen) 24, 25, 99 Jackass: Świry w akcji (2002, reż. Jeﬀ Tremaine) 252 Jackie (2016, reż. Pablo Larraín) 40 Jak ojciec i syn (2013, reż. Hirokazu Koreeda) 267 Jak to się robi (1973, reż. Andrzej Kondratiuk) 232 Jak w zwierciadle (1961, reż. Ingmar Bergman) 265 Jak zostać królem (2010, reż. Tom Hooper) 238 Jan Saudek (2009, reż. Adolf Zika) 292 Jestem cyborgiem i to jest OK (2006, reż. Chan-wook Park) 87 Jestem. Historia mojej choroby psychicznej (2010, reż. Tom Shadyac) 144 Jeszcze dalej niż północ (2008, reż. Dany Boon) 277 Joy (2015, reż. David O. Russell) 214 Juno (2007, reż. Jason Reitman) 20 Jurrasic Park (1993, reż. Steven Spielberg) 76

Kac Wawa (2011, reż. Łukasz Karwowski) 252 Kanał (1956, reż. Andrzej Wajda) 343 Kapitan Fantastic (2016, reż. Matt Ross) 268 Karate Kid (1984, reż. John G. Avildsen) 315 Kariera Nikodema Dyzmy (1979, reż. Jan Rybkowski) 14 Kasia Ballou (1965, reż. Elliot Silverstein) 287 Kawa i papierosy (2003, reż. Jim Jarmusch) 154 Każde życie jest cudem (2011, reż. Andrew Erwin i Jon Erwin) 20

361

Kevin sam w domu (1990, reż. Chris Columbus) 306 Kiedy świnie mają skrzydła (2011, reż. Sylvain Estibal) 343 Kieł (2009, reż. Yorgos Lanthimos) 131 Klątwa skorpiona (2001, reż. Woody Allen) 95 Kleopatra (1963, reż. Darryl F. Zanuck, Rouben Mamoulian i Joseph L. Mankiewicz) 40 Klimaty (2006, reż. Nuri Bilge Ceylan) 247 Kłamca, kłamca (1997, reż. Tom Shadyac) 118 Kłopotliwy człowiek (2006, reż. Jens Lien) 128, 260 Kobieta samotna (1981, reż. Agnieszka Holland) 129 Kobieta w Berlinie (2008, reż. Max Färberböck) 92 Kod Merkury (1998, reż. Harold Becker) 45 Kolacja na cztery ręce (1990, reż. Kazimierz Kutz) – teatr TV 14 Kolumbowie (1970, reż. Janusz Morgenstern) – serial TV 232 Komuna (2016, reż. Thomas Vinterberg) 89 Konformista (1970, reż. Bernardo Bertolucci) 128 Konopielka (1981, reż. Witold Leszczyński) 136, 137 Korczak (1990, reż. Andrzej Wajda) 99 K-pax (2001, reż. Iain Softley) 114 Król lew (1994, reż. Roger Allers i Rob Minkoﬀ) 167 Królowie lata (2013, reż. Jordan Vogt-Roberts) 17 Krótki film o miłości (1988, reż. Krzysztof Kieślowski) 164 Krótki film o zabijaniu (1987, reż. Krzysztof Kieślowski) 164 Krzyk kamienia (1991, reż. Werner Herzog) 153 Krzyżacy (1960, reż. Aleksander Ford) 325 Książę i aktoreczka (1957, reż. Laurence Olivier ) 40 Księgowy (2016, reż. Gavin O’Connor) 346, 347 Księżniczka i wojownik (2000, reż. Tom Tykwer) 147 Kucharz, złodziej, jego żona i jej kochanek (1989, reż. Peter Greenaway) 289 Kumaré. Guru dla każdego (2011, reż. Vikram Gandhi) 223 Kwiat wiśni i czerwona fasola (2015, reż. Naomi Kawase) 98

La La Land (2016, reż. Damien Chazelle) 230, 231 Labirynt (2013, reż. Denis Villeneuve) 196, 254 Lalka (1968, reż. Wojciech Jerzy Has) 232 Lalka (1977, reż. Ryszard Ber) – serial TV 131, 132 Las Vegas Parano (1998, reż. Terry Gilliam) 301 Leningrad Cowboys jadą do Ameryki (1989, reż. Aki Kaurismäki) 298 Leon Zawodowiec (1994, reż. Luc Besson) 202 Lepiej być nie może (1997, reż. James L. Brooks) 338 Lęk pierwotny (1996, reż. Gregory Hoblit) 191 Lincoln (2012, reż. Steven Spielberg) 157 Lista Schindlera (1993, reż. Steven Spielberg) 76 Lobster (2015, reż. Yorgos Lanthimos) 146, 147 Locke (2013, reż. Steven Knight) 43 Lokator (1976, reż. Roman Polański) 265 Lourdes (2009, reż. Jessica Hausner) 163 Love Story (1970, reż. Arthur Hiller) 146, 147

362

Ładunek 200 (2007, reż. Aleksey Balabanov) 67 Łatwa dziewczyna (2010, reż. Will Gluck) 206 Łowca jeleni (1978, reż. Michael Cimino) 67, 148, 289

M.A.S.H. (1970, reż. Robert Altman) 170 Mały Cezar (1931, reż. Mervyn LeRoy) 148 Mama (2014, reż. Xavier Dolan) 337 Manchester by the Sea (2016, reż. Kenneth Lonergan) 355, 356 Manglehorn (2014, reż. David Gordon Green) 13 Margot jedzie na ślub (2007, reż. Noah Baumbach) 181 Marsjanin (2015, reż. Ridley Scott) 104, 105 Mary i Max (2009, reż. Adam Elliot) 348 Marzyciel (2004, reż. Marc Foster) 167 Matka Królów (1982, reż. Janusz Zaorski) 129 Mechaniczna pomarańcza (1971, reż. Stanley Kubrick) 66, 67 Mechanik (2004, reż. Brad Anderson) 50 Mecz życia (2014, reż. Katarina Launing) 322, 324 Melancholia (2011, reż. Lars von Trier) 69 Memento (2001, reż. Christopher Nolan) 25, 26, 27 Memories of tomorrow (2006, reż. Yukihiko Tsutsumi) 59 Metropolis (1927, reż. Fritz Lang) 34 Męska sprawa (2001, reż. Sławomir Fabicki) 229 Mężowie i żony (1992, reż. Woody Allen) 342 Miara człowieka (2015, reż. Stéphane Brizé) 48 Miasteczko Pleasantville (1998, reż. Gary Ross) 122 Miasteczko Twin Peaks (1989, reż. David Lynch) – serial TV 284 Miasto 44 (2014, reż. Jan Komasa) 310 Miasto Boga (2002, reż. Fernando Meirelles) 229 Miasto gniewu (2004, reż. Paul Haggis) 275, 276, 277 Michael Clayton (2007, reż. Tony Gilroy) 334 Między nami seksoholikami (2012, reż. Stuart Blumberg) 312 Między słowami (2003, reż. Sofia Coppola) 260 Milczenie owiec (1991, reż. Jonathan Demme) 176 Miłość (2012, reż. Michael Haneke) 273 Miłość Larsa (2007, reż. Craig Gillespie) 260 Mind the gap (2004, reż. Eric Schaeﬀer) 70 Misja (1986, reż. Roland Joﬀé) 167 Mistrz (2012, reż. Paul Thomas Anderson) 218 Miś (1980, reż. Stanisław Bareja) 207, 242 Młodość (2015, reż. Paolo Sorrentino) 273 Młody papież (2016-, reż. Paolo Sorrentino) – serial TV 187, 188 Młodzi przebojowi (2016, John Carney) 231 Moja chuda siostra (2015, reż. Sanna Lenken) 111 Moja lewa stopa (1989, reż. Jim Sheridan) 162 Moja łódź podwodna (2010, reż. Richard Ayoade) 15, 16, 17 Monachium (2005, reż. Steven Spielberg) 345 Moneyball (2011, reż. Bennett Miller) 325 Moonlight (2016, reż. Barry Jenkins) 17, 328

363

Morderstwo w Orient Expressie (1974, reż. Sidney Lumet) 316 Motyl i skafander (2007, reż. Julian Schnabel) 352 Motyl Still Alice (2014, reż. Richard Glatzer i Wash Westmoreland) 57, 58 Motylek (1973, reż. Franklin J. Schaﬀner) 266 Mój biegun (2013, reż. Marcin Głowacki) 163 Mój Nikifor (2004, reż. Krzysztof Krauze) 292 Mój tydzień z Marilyn (2011, reż. Simon Curtis) 38, 39 Mów mi Vincent (2014, reż. Theodore Melfi) 234 Mr. Jones (1993, reż. Mike Figgis) 334 Mr. Robot (2015, reż. Sam Esmail) 86 Mroczny rycerz (2008, reż. Christopher Nolan) 176 Mulholland Drive (2001, reż. David Lynch) 312 Music Within (2007, reż. Steven Sawalich) 166 Musimy porozmawiać o Kevinie (2011, reż. Lynne Ramsay) 268 Mustang (2015, reż. Deniz Gamze Ergüven) 15, 16, 17 Muzyka jest wieczna (2011, reż. Jim Kohlberg) 28 My, dzieci z dworca Zoo (1981, reż. Uli Edel) 309 Myszy i ludzie (1992, reż. Gary Sinise) 160

Na krańcach świata (2007, reż. Werner Herzog) 294 Na skróty (1993, reż. Robert Altman) 170 Na srebrnym globie (1977-1988, reż. Andrzej Żuławski) 326 Na zawsze Laurence (2012, reż. Xavier Dolan) 76 Naciągacze (2003, reż. Ridley Scott) 339 Nashville (1975, reż. Robert Altman) 170 Nasza Ameryka (2002, reż. Jim Sheridan) 356 Nasza klasa (2007, reż. Ilmar Raag) 229 Natchnienie (1915, reż. George Foster Platt) 100 Nazywam się Khan (2010, reż. Karan Johar) 348 Nebraska (2015, reż. Alexander Payne) 273 Negocjator (1998, reż. F. Gary Gray) 157 Neon Demon (2016, reż. Nicolas Winding Refn) 342 Nędznicy (2012, reż. Tom Hooper) 274 Nic śmiesznego (1995, reż. Marek Koterski) 215 Nie czas na łzy (1999, reż. Kimberly Peirce) 76 Nie ma róży bez ognia (1974, reż. Stanisław Bareja) 207 Nie zapomnij mnie (2012, reż. David Sieveking) 59 Niebezpieczne związki (1988, reż. Stephen Frears) 183, 184 Niebo nad Berlinem (1987, reż. Wim Wenders) 312 Niech żyje wolność (1931, reż. René Clair) 223 Niemoralna propozycja (1993, reż. Adrian Lyne) 342 Nieodwracalne (2002, reż. Gaspar Noé) 91, 92 Nietykalni (2011, reż. Olivier Nakache i Eric Toledano) 81, 144, 234 Niewolnica zmysłów (1914, reż. Jan Pawłowski) 37 Nieznośna lekkość bytu (1988, reż. Philip Kaufman) 147 Nightwatching (2007, reż. Peter Greenaway) 290 Nikita (1990, reż. Luc Besson) 218 Nimfomanka (2013, reż. Lars von Trier) 312 Niżyński (2001, reż. Paul Cox) 265, 292 NOAH (2013, reż. Patrick Cederberg i Walter Woodman) 306

364

Noc na ziemi (1991, reż. Jim Jarmusch) 154 Nostalgia (1983, reż. Andriej Tarkowski) 286 Nóż w wodzie (1961, reż. Roman Polański) 167

O jeden most za daleko (1977, reż. Richard Attenborough) 23 O mały głos (1998, reż. Mark Herman) 87 OA (2016-, twórcy: Zal Batmanglij i Brit Marling) – serial TV 169 Obywatel Kane (1941, reż. Orson Welles) 10, 317, 318, 319 Ojciec chrzestny (1972, reż. Francis Ford Coppola) 319, 332 Ojciec Mateusz (2008-, reż. Maciej Dejczer i in.) – serial TV 139 Oldboy (2003, reż. Chan-wook Park) 260 Olimpiada (1938, reż. Leni Riefenstahl) 176 Operacja piorun (1965, reż. Terence Joung) 150 Opiekun (2015, reż. Michael Franco) 62, 80, 81 Osiem i pół (1963, reż. Federico Fellini) 292 Oslo, 31. sierpnia (2011, reż. Joachim Trier) 70 Ostatni dzień lata (1958, reż. Tadeusz Konwicki) 97 Ostatni władca wiatru (2010, reż. M. Night Shyamalan) 252

Ósmy dzień tygodnia (1958, reż. Aleksander Ford) 129

Palindromy (2004, reż. Todd Solondz) 196 Pamięć absolutna (1990, reż. Paul Verhoeven) 84 Pamiętnik (2004, reż. Nick Cassavetes) 59 Pan od muzyki (2004, reż. Christophe Barratier) 144 Pan Tadeusz (1999, reż. Andrzej Wajda) 167 Pancernik Potiomkin (1925, reż. Siergiej M. Eisenstein) 219 Papierowy księżyc (1973, reż. Peter Bogdanovich) 248 Parszywa dwunastka (1967, reż. Robert Aldrich) 287 Pasażerowie (2016, reż. Morten Tyldum) 260 Pasja (2004, reż. Mel Gibson) 245 Patch Adams (1998, reż. Tom Shadyac) 252 Paterson (2016, reż. Jim Jarmusch) 262 Patton (1970, reż. Franklin J. Schaﬀner) 236, 237, 238 Peacock (2010, reż. Michael Lander) 191 Persona (1966, reż. Ingmar Bergman) 284 Pewnego razu na Dzikim Zachodzie (1968, reż. Sergio Leone) 245 Pętla (1957, reż. Wojciech Jerzy Has) 300 Pi (1998, reż. Darren Aronofsky) 106 Pianista (2002, reż. Roman Polański) 193 Pianistka (2001, reż. Michael Haneke) 345 Pies Andaluzyjski (1929, reż. Luis Buñuel) 122, 123, 186 Pieskie popołudnie (1975, reż. Sidney Lumet) 316 Pillow book (1996, reż. Peter Greenaway) 290 Piraci (1986, reż. Roman Polański) 194 Plac zabaw (2016, reż. Bartosz M. Kowalski) 254

365

Plac Zbawiciela (2006, reż. Krzysztof Krauze i Joanna Kos-Krauze) 70 Plan doskonały (2006, reż. Spike Lee) 157 Plotka (2002, reż. Davis Guggenheim) 206 Płonący wieżowiec (1974, reż. John Guillermin) 266 Po balu (1897, reż. Georges Méliès) 309 Pocałunek May Irwin (1896, reż. William Heise) 309 Pociąg (1959, reż. Jerzy Kawalerowicz) 230 Podaj dalej (2000, reż. Mimi Leder) 322 Podejrzani (1995, reż. Bryan Singer) 43 Podróż na księżyc (1902, reż. Georges Méliès) 34 Podwójne życie Weroniki (1991, Krzysztof Kieślowski) 81 Podziemny krąg (1999, reż. David Fincher) 331 Pogorzelisko (2010, reż. Denis Villeneuve) 283 Pojedynek (2007, reż. Kenneth Branagh) 125 Pokolenie (1954, reż. Andrzej Wajda) 230 Pokolenie P (2001, reż. Erik Skjoldbjærg) 180, 181 Pokój (2015, reż. Lenny Abrahamson) 287, 288 Pokój syna (2001, reż. Nanni Moretti) 12, 13, 356 Pollock (2000, reż. Ed Harris) 292 Pollyanna (1960, reż. David Swift) 241 Polowanie (2012, reż. Thomas Vinterberg) 205, 206 Popiół i diament (1958, reż. Andrzej Wajda) 229 Popioły (1965, reż. Andrzej Wajda) 325 Pora umierać (2007, reż. Dorota Kędzierzawska) 272, 273 Poradnik pozytywnego myślenia (2012, reż. David O. Russell) 214, 215 Poszukiwacze zaginionej Arki (1981, reż. Steven Spielberg) 76 Poszukiwany, poszukiwana (1972, reż. Stanisław Bareja) 207 Potop (1974, reż. Jerzy Hoﬀman) 131 Poważny człowiek (2009, reż. Joel Coen, Ethan Coen) 215 Powrót (2003, reż. Andriej Zwiagincew) 149 Prawdziwy romans (1993, reż. Tony Scott) 147 Prestiż (2006, reż. Christopher Nolan) 251 Prêt-à-porter (1994, reż. Robert Altman) 170 Primer (2004, reż. Shane Carruth) 102 Prorok (2009, reż. Jacques Audiard) 238 Prosta historia (1999, reż. David Lynch) 273, 295 Pruska kultura (1908, reż. Marek Arnsztejn) 128 Przeboje i podboje (2000, reż. Stephen Frears) 247 Przed egzekucją (1995, reż. Tim Robbins) 81 Przekleństwa niewinności (1999, reż. Sofia Coppola) 257 Przekręt (2000, reż. Guy Ritchie) 157 Przełamując fale (1996, reż. Lars von Trier) 147 Przemiany (2003, reż. Łukasz Barczyk) 137 Przeminęło z wiatrem (1939, reż. George Cukor, Sam Wood i Victor Fleming) 145, 146, 189 Przerwana lekcja muzyki (1999, reż. James Mangold) 55, 180 Przerwany lot (1964, reż. Leonard Buczkowski) 325 Przesłuchanie (1982, reż. Ryszard Bugajski) 129 Przyczajony tygrys, ukryty smok (2000, reż. Ang Lee) 248 Przypadek (1981, reż. Krzysztof Kieślowski) 129 Psy (1992, reż. Władysław Pasikowski) 63 Ptaki (1963, reż. Alfred Hitchcock) 278

366

Ptasiek (1984, reż. Alan Parker) 113 Pulp Fiction (1994, reż. Quentin Tarantino) 179 Pułkownik Kwiatkowski (1996, reż. Kazimierz Kutz) 329 Puszka Pandory (2008, reż. Yeşim Ustaoğlu) 59

Rain Man (1988, reż. Barry Levinson) 349, 350 Rambo: Pierwsza krew (1982, reż. Ted Kotcheﬀ) 150 Ray (2004, reż. Taylor Hackford) 169 Rejs (1970, reż. Marek Piwowski) 232 Requiem dla snu (2000, reż. Darren Aronofsky) 307, 308 Restless (2011, reż. Gus Van Sant) 81 Rękopis znaleziony w Saragossie (1965, reż. Wojciech Jerzy Has) 242 Rocky (1976, reż. John G. Avildsen) 43, 212 Rodzina Addamsów (1991, reż. Barry Sonnenfeld) 109 Rodzina Soprano (1999-2007, reż. David Chase) – serial TV 185 Rodzinka (2005, reż. Mike Mills) 336 Rok diabła (2002, reż. Petr Zelenka) 150 Rok przemocy (2014, reż. J.C. Chandor) 125 Romeo i Julia (1968, reż. Franco Zeﬃrelli) 182 Rozstanie (2011, reż. Asghar Farhadi) 247 Rydwany ognia (1981, reż. Hugh Hudson) 251 Rzeź (2011, reż. Roman Polański) 123, 124 Rzymskie wakacje (1953, reż. William Wyler) 23

Sadysta (2007, reż. Roland Joffé) 252 Sala samobójców (2011, reż. Jan Komasa) 304, 305 Salò, czyli 120 dni Sodomy (1975, reż. Pier Paolo Pasolini) 255 Salto (1965, reż. Tadeusz Konwicki) 230, 232 Sam (2001, reż. Jessie Nelson) 159, 160 Sami swoi (1967, reż. Sylwester Chęciński) 343 Samotny mężczyzna (2009, reż. Tom Ford) 356 Scent of Mystery (1960, reż. Jack Cardiff) 339, 340 Sekretarka (2002, reż. Steven Shainberg) 181 Sekrety i kłamstwa (1996, reż. Mike Leigh) 19 Seks, kłamstwa i kasety video (1989, reż. Steven Soderbergh) 118 Sen Kassandry (2007, reż. Woody Allen) 212 Senada (2013, reż. Danis Tanovic) 328 Serafina (2008, reż. Martin Provost) 265 Sherlock (2010, twórcy: Steven Moffat, Mark Gatiss) – serial TV 104 Sherlock Holmes: Gra cieni (2011, reż. Guy Ritchie) 332 Sherlock. The Final problem (2017, reż. Benjamin Caron, sezon 4, odcinek 3) – serial TV 83 Sicario (2015, reż. Denis Villeneuve) 141 Sieć (1976, reż. Sidney Lumet) 122, 316 Siedem (1995, reż. David Fincher) 176 Siła i honor (2000, reż. George Tillman Jr) 153 Siostra (2014, reż. David Lascher) 337 Skazani na ADHD (2014, reż. Erlend E. Mo) 336

367

Skrywana tajemnica (2000, reż. Katt Shea) 54 Słoneczne miasto (2005, reż. Martin Sulík) 48 Służąca (2016, reż. Chan-wook Park) 345 Służące (2011, reż. Tate Taylor) 277 Sny (1990, reż. Akira Kurosawa, Ishirō Honda ) 354 Spartakus (1960, reż. Stanley Kubrick) 66 Split (2016, reż. M. Night Shyamalan) 191, 260 Spokojny człowiek (2007, reż. Frank A. Cappello) 331 Spotlight (2015, reż. Tom McCarthy) 196 Spragnieni miłości (2000, reż. Kar-Wai Wong) 147 Spun (2002, reż. Jonas Åkerlund) 309 Stalowe magnolie (1989, reż. Herbert Ross) 252 Stań przy mnie (1986, reż. Rob Reiner) 233, 234, 322 Star Trek: Następne pokolenie. Okona Skandalista (1988, reż. Robert Becker, oryg. The Outrageous Okona) 208 Stawka większa niż życie (1967-68, reż. Janusz Morgenstern i Andrzej Konic) – serial TV 65 Steve Jobs (2015, reż. Danny Boyle) 102, 153, 224, 225 Stowarzyszenie umarłych poetów (1989, reż. Peter Weir) 257 Stranger Things (2016, reż. Matt Duﬀer i Ross Duﬀer) – serial TV 233, 234 Straszne skutki awarii telewizora (1969, reż. Jaroslav Papoušek) 125 Strasznie głośno, niesamowicie blisko (2011, reż. Stephen Daldry) 348 Stroszek (1977, reż. Werner Herzog) 193 Struktura kryształu (1968, reż. Krzysztof Zanussi) 103 Stuart: Spojrzenie w przeszłość (2007, reż. David Attwood) 257 Sybil (1976, reż. Daniel Petrie) 191 Synekdocha, Nowy Jork (2008, reż. Charlie Kaufman) 133 System (2015, reż. Daniel Espinosa) 64 Szczęki (1975, reż. Steven Spielberg) 76, 179 Szczupłe (2006, reż. Lauren Greenfield) 54, 55, 110 Szef (2014, reż. Jon Favreau) 215 Szef wszystkich szefów (2006, reż. Lars von Trier) 118 Szeregowiec Ryan (1998, reż. Steven Spielberg) 76 Szkoła dla łobuzów (2003, reż. Aisling Walsh) 43 Szósty zmysł (1999, reż. M. Night Shyamalan) 279 Szybcy i martwi (1995, reż. Sam Raimi) 251

Ścieżki chwały (1957, reż. Stanley Kubrick) 66 Ślepowidzenie (2014, reż. Eskil Vogt) 169 Śmietnisko (2010, reż. Lucy Walker) 328 Śniegowe ciastko (2006, reż. Marc Evans) 45 Świat Dzikiego Zachodu (1973, reż. Michael Crichton) 31, 33

Tajemnica Brokeback Mountain (2005, reż. Ang Lee) 211, 277 Tajemnice duszy (1926 reż. Georg Wilhelm Pabst) 35 Taka piękna katastrofa (2012, reż. Todd Berger) 125 Taksówkarz (1976, reż. Martin Scorsese) 51, 289

368

Tańcząc w ciemnościach (2000, reż. Lars von Trier) 99, 169 Taśma (2001, reż Richard Linklater) 125, 176 Telefon (2002, reż. Joel Schumacher) 188 Temple Grandin (2010, reż. Mick Jackson) 44, 45 Teoria wszystkiego (2014, reż. James Marsh) 106 Terminator (1984, reż. James Cameron) 332 The Birth of a Nation, (1915, reż. D.W. Griffith) 118 The Current War (2017, reż. Alfonso Gomez-Rejon) 101, 102 The Edge of Seventeen (2016, reż. Kelly Fremon) 17 The Fisher King (1991, reż. Terry Gilliam) 114 The Social Network (2010, reż. David Fincher) 226 Thelma i Louise (1991, reż. Ridley Scott) 234, 294 THX 1138 (1971, reż. George Lucas) 131 Titanic (1997, reż. James Cameron) 248 To nie jest kraj dla starych ludzi (2007, reż. Joel Coen i Ethan Coen) 176 Tokijska opowieść (1953, reż. Yasujirô Ozu) 273 Toni Erdmann (2016, reż. Maren Ade) 209 Tożsamość Bourne’a (2002, reż. Doug Liman) 31 Traffic (2000, reż. Steven Soderbergh) 309 Trainspotting (1996, reż. Danny Boyle) 307, 308 Trans (2013, reż. Danny Boyle) 30, 96 Transamerica (2005, reż. Duncan Tucker) 76 Transformers (2007, reż. Michael Bay) 18 Traviata (1982, reż. Franco Zeffirelli) 182 Trędowata (1926, reż. Edward Puchalski i Józef Węgrzyn) 88 Triumf woli (1935, reż. Leni Riefenstahl) 176, 219, 319 Truman Show (1998, reż. Peter Weir) 120, 141, 283 Trzy kolory: Czerwony (1994, reż. Krzysztof Kieślowski) 99, 141 Trzy kolory: Niebieski (1993, reż. Krzysztof Kieślowski) 167, 289 Trzy oblicza Ewy (1957, reż. Nunnally Johnson) 190, 191 Turysta (2014, reż. Ruben Östlund) 42 Twardziele (2012, reż. Fisher Stevens) 234 Twarze w tłumie (2011, reż. Julien Magnat) 21 Twierdza (1996, reż. Michael Bay) 18 Ty i ja, i wszyscy, których znamy (2005, reż. Miranda July) 147 Tytani (2000, reż. Boaz Yakin) 325

Ucho (1970, reż. Karel Kachyna) 131 Ukryte pragnienia (1996, reż. Bernardo Bertolucci) 17 Ulice nędzy (1973, reż. Martin Scorsese) 269 Umrzeć dla tańca (2001, reż. Mark Haber) 111 Upadek (1993, reż. Joel Schumacher) 48 Upadek (2004, reż. Oliver Hirschbiegel) 179 Urodzeni mordercy (1994, reż. Oliver Stone) 238 Urodzony 4. lipca (1989, reż. Oliver Stone) 289 Urzeczona (1945, reż. Alfred Hitchcock) 186 Utalentowany Pan Ripley (1999, reż. Anthony Minghella) 150, 187 Uwiązani (2014, reż. Jason Reitman) 306

369

Vinci (2004, reż. Juliusz Machulski) 21

W głowie się nie mieści (2015, reż. Pete Docter) 241 W kosmosie nie ma uczuć (2010, reż. Andreas Öhman) 348 W pogoni za szczęściem (2006, reż. Gabriele Muccino) 215 W uchu cisza (2008, reż. Joseph Sargent) 166 We are the best! (2013, reż. Lukas Moodysson) 17 Web Junkie (2013, reż. Hilla Medalia i Shosh Shlam) 306 Wejście smoka (1973, reż. Robert Clouse) 135 Werdykt (1982, reż. Sidney Lumet) 316 Westworld (2016, twórcy: Jonathan Nolan i Lisa Joy) – serial TV 32, 33 Whiplash (2014, reż. Damien Chazelle) 230, 314 Widzę, widzę (2014, reż. Severin Fiala i Veronika Franz) 289 Wielka ucieczka (1963, reż. John Sturges) 325 Wielki Błękit (1988, reż. Luc Besson) 251 Wielki Szu (1982, reż. Sylwester Chęciński) 303 Wilk z Wall Street (2013, reż. Martin Scorsese) 141 Witaj w klubie (2013, reż. Jean-Marc Vallée) 25, 327 Władca much (1990, reż. Harry Hook) 90 Władca Pierścieni: Powrót Króla (2003, reż. Peter Jackson) 248 Władza pieniądza (2006, reż. Mark Rydell) 303 Własnym głosem (2013, reż. Lake Bell) 315 Włoski dla początkujących (2000, reż. Lone Scherfig) 126 Wniebowzięci (1973, reż. Andrzej Kondratiuk) 232 Wodzirej (1997, reż. Feliks Falk) 153 Wolny strzelec (2014, reż. Dan Gilroy) 121 Wożąc panią Daisy (1989, reż. Bruce Beresford) 295 Wrota niebios (1980, reż. Michael Cimino) 41 Wstręt (1965, reż. Roman Polański) 265 Wstyd (2011, reż. Steve McQueen) 311 Wszyscy jesteśmy Chrystusami (2006, reż. Marek Koterski) 300 Wszystkie poranki świata (1991, reż. Alain Corneau) 285 Wszystkie wcielenia Tary (2009-2011, twórca: Diablo Cody) – serial TV 191 Wszystko może się przytrafić (1995, reż. Marcel Łoziński) 144 Wszystko, co kocham (2009, reż. Jacek Borcuch) 17 Wygrane marzenia (2000, reż. David McNally) 87 Wyjście przez sklep z pamiątkami (2010, reż. Banksy) 292

Z krwi i kości (2012, reż. Jacques Audiard) 13, 163 Z miłości do Nancy (1994, reż. Paul Schneider) 111 Zagadka Kaspara Hausera (1974, reż. Werner Herzog) 268, 284 Zagubieni (2004-2010, twórcy J.J. Abrams, Jeﬀrey Lieber i Damon Lindelof) – serial TV 90 Zagubiona autostrada (1997, reż. David Lynch) 48 Zaklęte rewiry (1975, reż. Janusz Majewski) 14, 329 Zaklęte serca (2005, reż. Petter Næss) 348

370

Zakochany bez pamięci (2004, reż. Michel Gondry) 84, 133 Zanim zasnę (2014, reż. Rowan Joﬀé) 28 Zapach kobiety (1992, reż. Martin Brest) 168 Zawrót głowy (1967, reż. Alfred Hitchcock) 179 Zezowate szczęście (1960, reż. Andrzej Munk) 128 Zjawa (2015, reż. Alejandro Gonzales Iñárritu) 345 Zjednoczone stany miłości (2015, reż. Tomasz Wasilewski) 137 Zły dotyk (2004, reż. Gregg Araki) 194, 195 Zmiennicy (1987/88, reż. Stanisław Bareja) – serial TV 207 Zmruż oczy (2003, reż. Andrzej Jakimowski) 143, 144 Znachor (1982, reż. Jerzy Hoﬀman) 31 Zostawić Las Vegas (1995, reż. Mike Figgis) 299 Zrozumieć ciszę (1994, reż. Bruce Beresford) 45 Zwierzęta nocy (2016, reż. Tom Ford) 344 Zwierzogród (2016, reż. Byron Howard i Rich Moore) 173, 260 Zwyczajni ludzie (1980, reż. Robert Redford) 256, 257

Żegnaj, moja konkubino (1993, reż. Kaige Chen) 210 Żółty szalik (2000, reż. Janusz Morgenstern) 300 Życie biurowe (1999, reż. Mike Judge) 330 Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową (2000, reż. Krzysztof Zanussi) 60 Życie jest piękne (1997, reż. Roberto Benigni) 171, 172 Życie na podsłuchu (2006, reż. Florian Henckel von Donnersmarck) 131 Życie ukryte w słowach (2005, reż. Isabel Coixet) 92 Życie za życie (2003, reż. Alan Parker) 43

371

Indeks reżyserów ﬁlmowych i twórców seriali A

Abrahamson Lenny 287 Abrams J.J. 90 Ade Maren 209 Åkerlund Jonas 309 Aldrich Robert 287 Allen Woody 95, 212, 319, 342 Allers Roger 167 Almereyda Michael 217, 218 Altman Robert 170, 171 Anderson Brad 50 Anderson Paul Thomas 155, 218

Baird Jon S. 309 Balabanov Aleksey 67 Banksy 292 Barczyk Łukasz 137 Bareja Stanisław 14, 207, 242 Barratier Christophe 144 Batmanglij Zal 169 Baumbach Noah 181 Bay Michael 18 Bean Henry 244, 282 Becker Harold 45 Becker Robert 208 Bell Lake 315 Benigni Roberto 171, 172 Benioﬀ David 183, 319 Ber Ryszard 131 Beresford Bruce 45, 295 Berger Todd 125 Bergman Ingmar 248, 265, 284 Bertolucci Bernardo 17, 128

Cameron James 248, 332 Campos Antonio 306 Cappello Frank A. 331 Cardiﬀ Jack 339 Carney John 231 Caron Benjamin 83 Carruth Shane Cassavetes Nick 59 Cattaneo Peter 325 Cederberg Patrick 306 Ceylan Nuri Bilge 247 Chandor J.C. 125

Annaud Jean-Jacques 286 Araki Gregg 194 Arnsztejn Marek 128 Aronofsky Darren 106, 150, 249, 250, 307, 308, 309 Attenborough Richard 23, 270 Attwood David 257 Audiard Jacques 13, 163, 238 Avildsen John G. 43, 212, 315 Ayoade Richard 15

Besson Luc 218, 251 Bier Susanne 289 Blomkamp Neill 150 Blumberg Stuart 312 Boden Anna 137 Bogdanovich Peter 248 Boon Dany 277 Borcuch Jacek 17 Boyle Danny 30, 95, 102, 153, 224, 307, 308, 351 Branagh Kenneth 39, 125 Brest Martin 168 Brizé Stéphane 48 Brooker Charlie 121, 220 Brooks James L. 338 Buczkowski Leonard 325 Bugajski Ryszard 129 Buñuel Luis 122, 123, 186, 242 Burton Tim 277, 332

Chase David 185 Chazelle Damien 230, 314 Chen Kaige 210 Chęciński Sylwester 68, 303, 343 Cianfrance Derek 246 Cimino Michael 41, 67, 148, 289 Cipriano Anthony 131 Clair René 223 Clooney George 64 Clouse Robert 135 Cody Diablo 191 Coen Ethan 176, 215, 226

372

Coen Joel 48, 176, 215, 226, 325 Cohen Joel Coixet Isabel 92 Columbus Chris 306 Coppola Francis Ford 67, 319, 332, 343 Coppola Sofia 257, 260 Corbet Brady 179, 194, 195 Corbijn Anton 192

Daldry Stephen 70, 153, 348 Dardenne Jean-Pierre 212 Dardenne Luc 212 Davis Phil 284 Dejczer Maciej 139, 167 Demme Jonathan 62, 176

Edel Uli 309 Ehrin Kerry 131 Eisenstein Siergiej M. 219 Elliot Adam 348 Ellis Sean 51 Emcke Matthias 52 Ergüven Deniz Gamze 15

Fabicki Sławomir 229 Falk Feliks 153 Färberböck Max 92 Farhadi Asghar 247 Farrelly Bobby 191 Farrelly Peter 191 Favreau Jon 215 Fellini Federico 274, 292 Fiala Severin 289 Figgis Mike 299, 300, 334 Fincher David 176, 226, 274, 331 Fleck Ryan 137

Gandhi Vikram 223 Gansel Dennis 179 Gatiss Mark 104 George Terry 173 Gervais Ricky 116, 117 Gibney Alex 223 Gibson Mel 238, 245 Gillespie Craig 260 Gilliam Terry 114, 301 Gilligan Vince 118, 260, 309 Gilroy Dan 121 Gilroy Tony 334

Corneau Alain 285 Cox Paul 265, 292 Crichton Michael 31, 33 Cronenberg David 229 Curtis Simon 38 Curtiz Michael 146, 147 Cuse Carlton 131

Docter Pete 241 Dolan Xavier 76, 337 Dora Amin 277 Duﬀer Matt 233 Duﬀer Ross 233

Erwin Andrew 20 Erwin Jon 20 Esmail Sam 86 Espinosa Daniel 64 Estibal Sylvain 343 Evans Marc 45

Fleming Victor 145, 146, 189 Fletcher Dexter 215 Forbes Maya 333 Ford Aleksander 129, 325 Ford Tom 344, 356 Forman Miloš 315, 341 Foster Marc 167 Franco Michel 62, 80 Franz Veronika 289 Frears Stephen 183, 247 Fremon Kelly 17

Glatzer Richard 57, 58 Gluck Will 206 Głowacki Marcin 163 Gomez-Rejon Alfonso 101, 102, 321 Gondry Michel 84, 133 Gordon-Levitt Joseph 195, 312 Gray F. Gary 157 Green David Gordon 13 Greenaway Peter 289 Greenfield Lauren 54, 55, 110 Griﬃth D.W. 118 Guggenheim Davis 206

373

Guillermin John 266

Gupte Amole 77

Haber Mark 111 Hackford Taylor 43, 169, 185 Haggis Paul 275, 276 Haines Randa 165 Hákonarson Grímur 125 Hallström Lasse 160 Haneke Michael 125, 178, 253, 254, 273, 345 Harris Ed 292 Harron Mary 64, 176 Has Wojciech Jerzy 232, 235, 242, 300 Hausner Jessica 163 Haynes Todd 147 Heise William 309 Herman Mark 87

Hertz Aleksander 88, 145 Herzog Werner 153, 193, 238, 268, 284, 294, 312 Hiller Arthur 146, 147 Hirschbiegel Oliver 179 Hitchcock Alfred 85, 179, 186, 278 Hoblit Gregory 191 Hoﬀman Jerzy 31, 131 Holland Agnieszka 67, 129, 212, 282 Hook Harry 90 Hooper Tom 74, 238, 274 Howard Byron 173, 260 Howard Ron 325 Hudson Hugh 251

Iñárritu Alejandro Gonzales 134, 229, 345

Jackson Mick 44 Jackson Peter 248 Jakimowski Andrzej 143, 169 Jaoui Agnès 134 Jarmusch Jim 154, 262, 263 Jeﬀs Christine 226 Jenkins Barry 17, 328 Jensen Anders Thomas 24, 99 Jensen Gunnar Hall 286 Jeunet Jean-Pierre 25, 99

Kachyna Karel 131 Kakogiannis Mihalis 72, 286 Karwowski Łukasz 252 Kaufman Charlie 133 Kaufman Philip 147 Kaurismäki Aki 29, 30, 298 Kawalerowicz Jerzy 230 Kawase Naomi 98 Kelly Richard 265 Kędzierzawska Dorota 272 Khan Aamir 77, 78 Kieślowski Krzysztof 81, 99, 129, 141, 142, 164, 167, 271, 289, 313 Kluge Alexander 223 Knight Steven 43 Kohlberg Jim 28 Komasa Jan 304, 305, 310

Joﬀé Roland 167, 252 Joﬀé Rowan 28 Johar Karan 348 Johnson Duke 133 Johnson Nunnally 190 Jonze Spike 133, 260, 283 Joy Lisa 32 Judge Mike 330 July Miranda 147

Kondratiuk Andrzej 232 Konic Andrzej 65 Konwicki Tadeusz 97, 230, 232 Koreeda Hirokazu 267 Kormákur Baltasar 153 Kos-Krauze Joanna 70 Koterski Marek 114, 215, 300, 329, 331, 339 Kowalski Bartosz M. 254 Kox Bodo 45 Krauze Krzysztof 70, 292 Kubrick Stanley 66, 204, 218 Kutz Kazimierz 14, 329 Kwietniowski Richard 302

374

Lander Michael 191 Lang Fritz Lanthimos Yorgos 131, 146, 356 Larraín Pablo 40 Lascher David 337 Launing Katarina 322, 324 Leder Mimi 322 Lee Ang 211, 248, 277 Lee Spike 157, 274 Leigh Mike 19, 73, 240 Lenken Sanna 111 Leone Sergio 167, 245 LeRoy Mervyn 148 Leszczyński Witold 136

Levine Jonathan 81 Levinson Barry 139, 141, 349 Lieber Jeﬀrey 90 Lien Jens 128, 260 Liman Doug 31 Lindelof Damon 90 Linklater Richard 17, 125, 176 Loach Ken 47, 48 Lonergan Kenneth 355 Lucas George 60, 131, 135 Lumet Sidney 122, 124, 198, 200, 316 Lynch David 48, 49, 67, 273, 284, 295, 312 Lyne Adrian 181, 342

Łoziński Marcel 144

Machatý Gustav 100 Machulski Juliusz 21 Magnat Julien 21 Majewski Janusz 14, 329 Mamet David 43 Mamoulian Rouben 40, 223 Mangold James 55, 181 Mankiewicz Joseph L. 40 Marling Brit 169 Marsh James 106 Marshall Garry 160 Mayer Max 348 McCarthy Tom 196, 244, 294, 349 McNally David 87 McQueen Steve 266, 311, 312 Medalia Hilla 306 Meirelles Fernando 229 Melfi Theodore 234

Nakache Olivier 81, 144, 234 Nałęcki Konrad 132, 342 Næss Petter 348, 349 Natali Vincenzo 325 Nelson Jessie 159

Méliès Georges 309 Mendes Sam 126, 128, 134, 331 Meyjes Menno 20 Miller Bennett 325 Mills Mike 336 Minghella Anthony 150, 187 Minkoﬀ Rob 167 Mira Eugenio 21 Mo Erlend E. 336 Moﬀat Steven 104 Moodysson Lukas 17 Moore Rich 173, 260 Moretti Nanni 12, 13, 356 Morgenstern Janusz 65, 232, 300 Muccino Gabriele 215 Mungiu Cristian 130 Munk Andrzej 128 Murphy Ryan 334

Noé Gaspar 91 Nolan Christopher 25, 26, 50, 51, 176, 212, 251 Nolan Jonathan 32 Norris Rufus 17

O’Connor Gavin 346 Öhman Andreas 348 Oshii Mamoru 84 Östlund Ruben 42 Ozu Yasujirô 273

375

Palkowski Łukasz 152 Papoušek Jaroslav 125 Park Chan-wook 87, 260, 345 Parker Alan 43, 113 Pasikowski Władysław 63 Pasolini Pier Paolo 255 Pawłowski Jan 37 Payne Alexander 273 Peirce Kimberly 76 Penn Arthur 166

Raag Ilmar 229 Radford Michael 220 Raimi Sam 251 Ramis Harold 135 Ramsay Lynne 268 Redford Robert 256 Refn Nicolas Winding 175, 176, 342 Reiner Rob 233, 234, 286, 322 Reitman Jason 20, 306 Riefenstahl Leni 176, 219, 319

Sapir Esteban 122 Sargent Joseph 166 Sawalich Steven 166 Schaeﬀer Eric 70 Schaﬀner Franklin J. 236, 266 Scherfig Lone 126 Schnabel Julian 291, 352 Schneider Paul 111 Schumacher Joel 48, 188, 252 Scorsese Martin 25, 51, 102, 141, 226, 242, 269, 289, 339, 343, 354 Scott Ridley 104, 167, 234, 294, 339 Scott Tony 147 Segal Peter 28, 245 Selwyn Edgar 223 Shadyac Tom 118, 144, 252 Shainberg Steven 181 Shea Katt 54 Sheridan Jim 162, 356 Shlam Shosh 306 Shyamalan M. Night 191, 252, 260, 279 Shyer Charles 187, 188 Sieveking David 59

Tanovic Danis 328 Tarantino Quentin 179, 260, 261 Tarkowski Andriej 286 Taylor Tate 84, 277

Perelman Vadim 70 Petelski Czesław 326 Petrie Daniel 191 Philibert Nicolas 144, 336 Piwowski Marek 232 Platt George Foster 100 Polański Roman 123, 124, 167, 193, 194, 265, 289 Provost Martin 265 Puchalski Edward 88

Ritchie Guy 157, 332 Robbins Tim 81 Robinson Matthew 116 Ross Gary 122 Ross Herbert 252 Ross Matt 268 Russell David O. 214 Rybkowski Jan 14 Rydell Mark 303

Silverstein Elliot 287 Singer Bryan 43 Sinise Gary 160 Skjoldbjærg Erik 180 Soderbergh Steven 118, 309 Softley Iain 114 Solondz Todd 196 Sonnenfeld Barry 109 Sorin Carlos 295 Sorrentino Paolo 187, 188, 273 Spielberg Steven 18, 76, 157, 179, 233, 316, 335, 345 Stevens Fisher 234 Stewart Robert Banks 138 Stone Oliver 238, 289 Stuhr Jerzy 277 Sturges John 325 Sucsy Michael 30 Sulík Martin 48 Swift David 241 Szifrón Damian 227 Szumowska Małgorzata 111

Taymor Julie 292 Tillman George Jr 153 Toledano Eric 81, 144, 234 Tremaine Jeﬀ 252

376

Trier Joachim 70 Truﬀaut François 268 Trystan Leon 73 Tsutsumi Yukihiko 59

Tucker Duncan 76 Tykwer Tom 147 Tyldum Morten 102, 106, 260 Tyldum Morten 102, 106, 260

Ustaoğlu Yeşim 59

Van Sant Gus 81, 106 Vallée Jean-Marc 25, 243, 268, 283, 327, 356 Verhoeven Paul 84 Villeneuve Denis 141, 196, 254, 283 Vinterberg Thomas 89, 126, 205

Waititi Taika 268 Wajda Andrzej 99, 167, 230, 232, 325, 343 Walker Lucy 328 Walsh Aisling 43 Warchus Matthew 173 Wasilewski Tomasz 137 Webb Marc 247 Weigel Joshua 274 Weingartner Hans 264 Weir Peter 120, 121, 141, 257, 279, 283 Weiss D.B. 183, 319 Welles Orson 317, 318, 319 Wenders Wim 141, 312 Westmoreland Wash 57 Węgrzyn Józef 88 Wheatley Ben 90, 228 Wiene Robert 96

Vogt–Roberts Jordan 17 Vogt Eskil 169 von Donnersmarck Florian Henckel 131 von Horn Magnus 328 von Trier Lars 69, 85, 99, 118, 125, 126, 147, 169, 274, 312

Williams Tod 13 Willimon Beau 185, 319 Wong Kar-Wai 147 Woo John 284 Woodman Walter 306 Wyler William 23, 248 Wyrypajew Iwan 147 Yakin Boaz 325 Yates Peter 266 Zanuck Darryl F. 40 Zanussi Krzysztof 60, 103, 284, 285 Zaorski Janusz 129 Zelenka Petr 150 Zeﬃrelli Franco 182 Zemeckis Robert 234, 258, 260 Zika Adolf 292 Zwiagincew Andriej 149, 150

Żuławski Andrzej 326

Žbanić Jasmila 92

377

Bibliografia Adamski, Ł. (2014). Bóg w Hollywood. Kraków: Wydawnictwo AA. Altemeyer, B. (1996). The authoritarian specter. Cambridge, MA: Harvard University Press. Amabile, T.M., Collins, M.A. (1999). Motivation and creativity. W: R.J. Sternberg (red.), Handbook of creativity (s. 297-312). Cambridge: Cambridge University Press. Argyle, M. (2004). Przyczyny i korelaty szczęścia. W: J. Czapiński (red.), Psychologia pozytywna (s. 165-203). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Atkinson, J.W., Feather, N.T. (1966). A theory of achievement motivation. New York: Van Nostrand. Bandura, A. (1969). Principles of behavior modification. New York: Holt, Rinehart, Winston. Bandura, A. (1986). Social foundations of tought and action: A social cognitive theory. Engelwood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Bartlett, F.C. (1932). Remembering. A study in experimental and social psychology. Cambridge: Cambridge University Press. Batson, C.D., Ahmad, N., Stocks, E.L. (2008). Korzyści i problemy związane z altruizmem wzbudzonym przez empatię. W: A.G. Miller (red.), Dobro i zło z perspektywy psychologii społecznej (s. 447-479). Przeł. V. Reder. Kraków: Wydawnictwo WAM. Baumeister, R.F. (2001). Ja. W: A.S. Manstead, M. Hewstone (red.), Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna (s. 174-179). Warszawa: Jacek Santorski & CO. Baumeister, R.F., Brewer, L.E., Tice, D.M., Twenge, J.M. (2007). Thwarting the need to belong: Understanding the interpersonal and inner effects of social exclusion. Social and Personality Psychology Compass, 1, 506-520. Baxendale, S. (2004). Memories aren’t made of this: amnesia at the movies. British Medical Journal, 18, 1480-1483. Beisert, M. (2016). Psychologia zaburzeń seksualnych. W: L. Cierpiałowska, H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna (s. 427-447). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Benjamin, L. T. (2013). Historia współczesnej psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Berg-Cross, L., Jennings, P., Baruch, R. (1990). Cinematherapy: Theory and Application. Psychotherapy in Private Practise, 8(1), 135-156. Bezdek, M.A., Gerrig, R.J. (2016). When narrative transportation narrows attention: Changes in attentional focus during suspenseful film viewing. Media Psychology, 20(1), 60-89. Bezdek, M.A., Gerrig, R.J., Wenzel, W.G., Shin, J., Pirog Revill, K., Schumacher, E.H. (2015). Neural evidence that suspense narrows attentional focus. Neuroscience, 303, 338-345. Bocheński, M. (2010). Krytyczne spojrzenie na koncepcję przyczyniania się ofiary do zaistnienia przestępstwa zgwałcenia. Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych, 3, 57-71. Bogdanowicz, M. (1995). O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Lublin: Wydawnictwo Popularnonaukowe LINEA.

378

Bordwell, D. (1985). Narration in the fiction film. Madison: University of Wisconsin Press. Brehm, J.W. (1993). Controll, it’s loss, and psychological reactance. W: G. Weary, F.H. Gleicher, K.L. Marsh (red.), Control motivation and social cognition (s. 3-30). New York: Springer-Verlag. Brown, R., Lepore, L. (2001). Uprzedzenia. W: A. S. Manstead, M. Hewstone (red.), Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna (s. 691-696). Warszawa: Jacek Santorski & CO. Brzozowski, T. (1994). Film jako kategoria interpretacyjna w dyskursie historycznoliterackim. Zagadnienie perswazyjnej skuteczności. W: I. Iwasiów, J. Madejski (red.), Rozgrywanie światów. Formy perswazji w kulturze współczesnej (s. 83-101). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Buñuel, L. (2006). Moje ostatnie tchnienie. Przeł. M. Braunstein. Izabelin: Świat Literacki. Carrière, J.C., Eco, U. (2010). Nie myśl, że książki znikną. Przeł. J. Kortas. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B. Chaplin, C. (2011). Autobiografia. Przeł. B. Zieliński. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie. Chazan, D. (2010). Row over „torture” on French TV. Dostęp: 11.02.2017 z: http://news. bbc.co.uk/2/hi/europe/8573755.stm Chełpa, S., Witkowski, T. (2004). Psychologia konfliktów. Wrocław: Biblioteka Moderatora. Chlewiński, Z., Grzywa A. (1992). Urojeniowa wizja świata. Warszawa: Wiedza Powszechna. Clegg, B. (2007). The Man Who Stopped Time. The Illuminating Story of Eadweard Muybridge. Washington: Joseph Henry Press. Coleman, P.T., Deutsch, M., Marcus, E.C. (red.) (2014). The Handbook of Conflict Resolution: Theory and Practice, 3rd Edition. San Francisco: Jossey-Bass/Wiley. Corkin, S. (2013). Permanent Present Tense: The unforgettable life of the amnesic patient, H.M. New York: Basic Books. Csíkszentmihályi, M. (1999). Implications of a systems perspective for the study of creativity. W: R. Sternberg (red.), Handbook of Creativity (s. 313-335). Cambridge: Cambridge University Press. Csíkszentmihályi, M. (2005). Przepływ. Przeł. M. Wajda-Kacmajor. Wrocław: Wydawnictwo Moderator. Dalí, S. (1993). Dziennik geniusza. Przeł. J. Kortas. Gdańsk: Phantom Press. Dalí, S. (2003). Myśli i anegdoty. Przeł. B. Sęk. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”. Dangel, P. (2011). Teatr: Metafora, która pomaga mi zarządzać ludźmi. Dostęp: 14.12.2016 z: http://mttp.pl/pobieranie/10_wybranych/Dangel.pdf Davison, W. P. (1983). The third-person eﬀect in communication. Public Opinion Quarterly, 47, 1-15. DePaulo, B.M. (2001). Oszukiwanie/Kłamanie. W: A.S. Manstead, M. Hewstone (red.), Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna (s. 331-336). Warszawa: Jacek Santorski & CO. Deutsch, M. Gerard, H.B. (1955). A study of normative and informational social influence upon individual judgment. Journal of Abnormal and Social Psychology, 51, 629-636. de Walden-Gałuszko, K., Ciałkowska-Rysz, A. (2015). Medycyna paliatywna. Warszawa: PZWL.

379

DeWall, C.N., Baumeister, R.F. (2006). Alone but feeling no pain: Effects of social exclusion on physical pain tolerance and pain threshold, affective forecasting, and interpersonal empathy. Journal of Personality and Social Psychology, 91, 1-15. Devinsky, O. (2009). Delusional misidentifications and duplications: Right brain lesions, left brain delusions. Neurology, 72(1), 80-87. Diener, E., Emmons, R.A., Larsen R.J., Griffin, S. (1985). The Satisfaction With Life Scale. Journal of Personality Assessment, 49, 71-75. Diener, E., Lucas, R.E., Scollon, C.N. (2006). Beyond the hedonic treadmill. Revising the adaptation theory of well-being. American Psychologist, 61, 305-314. Doherty, R.W. (1998). Emotional Contagion and Social Judgment. Motivation and Emotion, 22(3), 187-207. Doliński, D. (1998). Ciemna strona rywalizacji. Przegląd psychologiczny, 41, 181-200. Doliński, D., Szmajke, A. (1994). Samoutrudnianie. Dobre i złe strony rzucania kłód pod własne nogi. Warszawa: Pracownia Wydawnicza PTP. Durkin, K. (2001). Socjalizacja. W: A.S. Manstead, M. Hewstone (red.), Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna (s. 560-565). Warszawa: Jacek Santorski & CO. Dweck, C. (2006). Mindset: The new psychology of success. New York: Random House. Eisenberger, N.J. (2011). The pain of social disconnection: examining the shared neural underpinnings of physical and social pain. Nature Reviews Neuroscience, 3. Dostęp: 24.02.2015 z: http://sanlab.psych.ucla.edu/papers_files/Eisenberger(2012)NRN.pdf Ekman, P. (1997). Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce, małżeństwie. Przeł. M. Kowalczyk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Eldred, S. (2013). Is Brad Pitt’s Face Blindness for Real? Dostęp: 22.10.2016 z: http://www. livescience.com/34688-brad-pitt-forgetting-faces-disease.html Fedorowicz, M. (2014). Chciał być sławny, więc został najniebezpieczniejszym więźniem w historii. Dostęp: dn. 17.07.2017 z: http://kulturawplot.pl/2014/08/14/charles-bronson/ Figler, H.R. (1978). Overcoming executive mid-life crisis. New York: J Wiley and Sons. Fortuna, P. (2007a). Obrona przed wpływem telewizji. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL. Fortuna, P. (2007b). Rola nastroju w komunikacji perswazyjnej. Kierunki badań. W: A. Błachnio, A. Gózik (red.). Bliżej emocji (s. 159-174). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL. Fortuna, P. (2010). Studium przypadku w praktyce szkoleniowej, czyli jak uczyć się na doświadczeniach innych. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Fortuna, P. (2011). Perswazja w pracy trenera, czyli jak kształtować postawy uczestników szkoleń. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Fortuna, P. (2012a). Pozytywna psychologia porażki. Jak z cytryn zrobić lemoniadę. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Fortuna, P. (2012b). Nieintencjonalny wpływ reklam: Święty Mikołaj, Photoshop i przestrzeń publiczna. W: P. Francuz (red.) Komunikacja wizualna (s. 131-170). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR. Fortuna, P., Torój, M. (2006). Poczucie humoru jako kompetencja biznesowa. Dostęp: 31.10.2016 z: http://www.ifortuna.pl/?module=Publikacje&action=GetPublikacjeLead&sectionId=86&publikacjeId=81

380

Francuz, P. (2002). Rozumienie przekazu telewizyjnego. Psychologiczne badania telewizyjnych programów informacyjnych. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL. Francuz, P., Fortuna, P., Bagiński, D. (1998). The Psychological aspects of the doctrine and mission of the regional centers of public television. Journal for Mental Changes, 4, 75-93. Francuz, P., Szubielska, M. (2004). Zapamiętywanie treści telewizyjnych programów informacyjnych o zróżnicowanym nasyceniu emocjonalnym. W: P. Francuz (red.), Psychologiczne aspekty odbioru telewizji, T. 2 (s. 219-239). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL. Fredrickson, B.L. (2001). The Role of Positive Emotions in Positive Psychology. The Broaden-and-Build Theory of Positive Emotions. American Psychologist, 56(3), 218-226. Frijda, N.H. (1999). Emocje są funkcjonalne – na ogół. W: P. Eckman, R.J. Davidson (red.), Natura emocji (s. 102-111). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gałecki, P., Święcicki, Ł. (2015). Kryteria diagnostyczne z DSM-5. Desk reference. Wrocław: Edra Urban & Partner. Gardner, D. (2012). Mel’s £250m divorce bill: Gibson forced to hand over half his fortune at end of 31-year marriage. Dostęp: 27.10.2016 z: http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/ article-2199060/Mel-Gibson-pay-divorce-ex-wife-Robyn-Moore-revealed-receive-hugechuck-pension.html Geen, R.L. (2001). Agresja. W: A.S. Manstead, M. Hewstone (red.), Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna (s. 1-6). Warszawa: Jacek Santorski & CO. Gilbert, A. (2010). Co wnosi nos? Nauka o tym, co nam pachnie. Przeł. J. Konieczny. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B. Gillberg, C. (2002). A Guide to Asperger Syndrome. Cambridge: University Press. Gładysz, M. (2002). Woody Allen o sobie i Klątwie skorpiona. Dostęp: 11.02.2017 z: http:// wyborcza.pl/1,75410,708371.html Goban-Klas, T. (2004). Niepokorna orkiestra medialna. Dyrygenci i wykonawcy polityki informacyjnej w Polsce po 1944 roku. Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA. Goﬀman, E. (1981). Człowiek w teatrze życia codziennego. Przeł. H. Datner-Śpiewak, P. Śpiewak. Warszawa: PIW. Gordon, M. (2016). Rozwód w XXI wieku. Dostęp: 28.10.2016 z: http://sympatia.onet.pl/ tips/rozwod-w-xxi-wieku,4353877,advice-detail.html Grandin, T., Johnson, C. (2011). Zrozumieć zwierzęta. Wykorzystywanie tajemnic autyzmu do rozszyfrowania zachowań zwierząt. Przeł. K. Puławski. Poznań: Media Rodzina. Grandin, T., Panek, R. (2016). Mózg autystyczny. Podróż w głąb niezwykłych umysłów. Przeł. K. Mazurek. Kraków: Copernicus Center Press. Green, M.C., Brock, T.C. (2002). In the mind’s eye: Transportation-Imagery Model of Narrative Persuasion. W: M.C. Green, J.J. Strange, T.C. Brock (red.), Narrative impact. Social cognitive foundations (s. 315-341). Mahwah, NJ: Erlbaum. Green, M.C., Brock, T.C. (2007). Perswazyjność utworów narracyjnych. W: T.C. Brock, M.C. Green (red.). Perswazja. Perspektywa psychologiczna (s. 147-182). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Grobel, L. (2014). Al Pacino. Rozmowy. Przeł. E. Bryll, M. Bryll. Warszawa: Axis Mundi. Grzywa, A. (2009). Pogranicza psychiatrii. Drogi i bezdroża umysłu. Lublin: Wydawnictwo Czelej.

381

Has, J. (2010). Życie na drugim planie. Warszawa: Wydawnictwo Skorpion. Haslam, N. (2006). Dehumanization: An integrative review. Personality and Social Psychology Review, 10, 252-264. Hébert, T.P., Speirs Neumeister, K.L. (2001). Guided viewing of film: A strategy for counseling gifted teenagers. Journal of Secondary Gifted Education, 14, 224-235. Henzel, P. (2012). Szokujący sekret gwiazdy. Dostęp: dnia 29.11.2016 z: http://wiadomosci. onet.pl/na-tropie/szokujacy-sekret-gwiazdy/d96fr Hepburn Ferrer, S. (2006). Audrey Hepburn. Uosobienie elegancji. Przeł. W. Nowakowski. Warszawa: Wydawnictwo Albatros Andrzej Kuryłowicz. Herbert, M. (2005). Żałoba w rodzinie. Przeł. M. Gajdzińska. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Heszen-Niejodek, I. (2013). Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Holmes, T.H., Rahe, R.H. (1967). The Social Readjustment Rating Scale. Journal of Psychosomatic Research, 11(2), 213-218. Holoubek, G. (2012). Nadmiar gwiazd. W: P. Żak (red.), Alfabet mistrzów (s. 135-136). Kielce: Charaktery. Sp. z o.o. Holoubek, G. (2013). Wspomnienia z niepamięci. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy. Horsley, L. (2005). Twentieth-Century Crime Fiction. Oxford: Oxford University Press. Hoyer, N. (red.) (2004). Man into woman: The first sex change, a portrait of Lili Elbe. The true and remarkable transformation of the painter Einar Wegener. London: Blue Boat Books. Jagielski, S. (2015). Polska: Nie tylko kino moralnego niepokoju. W: T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska (red.), Kino epoki nowofalowej (s. 1165-1222). Kraków: Universitas. Jakubik, A. (2002). Zespół uzależnienia od Internetu. Sudia Psychologica, 3, 133-142. Janowska, E., Kopczyńska, D. (2008). 100 najpiękniejszych filmów świata. Podróż przez stuletnią historię filmu. Warszawa: Wydawnictwo Olesiejuk. Janson, M. (2007). Emocjonalne podłoże zemsty. W: A. Błachnio, A. Gózik (red.), Bliżej emocji (s. 87-102). Lublin: Wydawnictwo KUL. Kahneman, D., Slovic, P., Tversky, A. (red.) (1982). Judgment under uncertainty: Heuristics and biases. Cambridge: Cambridge University Press. Kajka, N., Szymona, K. (2014). ADHD. Trening sukcesu w pracy z dzieckiem nadpobudliwym. Lublin: Wydawnictwo Czelej. Kawczyńska, D. (2013). Michael Haneke. Artysta sadysta czy reżyser terapeuta? Dostęp: 11.02.2017 z: http://wyborcza.pl/1,75410,14759842,Michael_Haneke__Artysta_sadysta_czy_rezyser_terapeuta_.html Kershaw, S. (2008). Look Closely, Doctor: See the camera? Dostęp: 11.02.2017 z: http:// www.nytimes.com/2008/08/28/fashion/28truman.html Kieślowski, K. (1997). O sobie. Kraków: Wydawnictwo Znak. Kimmel, A. J. (2004). Rumors and rumor control: A manager’s guide to understanding and combatting rumors. Mahwah, NJ: Erlbaum. Klinefelter, H.F. (1986). Klinefelter syndrome: historical background and development. Southern Medical Journal, 79(9), 1089 -1093.

382

Kluczyńska, S. (2002). Psychologiczne konsekwencje gwałtu. Niebieska Linia, 1/18. Dostęp: 20.09.2016 z: http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/59-niebieska-linia/477-psychologiczne-konsekwencje-gwaltu.html Konieczna, E.J. (2003). Arteterapia w teorii i praktyce. Kraków: Impuls. Konwicki, T. (2012). Chyba nie jestem człowiekiem. W: P. Żak (red.), Alfabet mistrzów (s. 79-80). Kielce: Charaktery Sp. z o.o. Kornatowska, I. (2004). Matki nadopiekuńcze. Niebieska linia, 2, 6-8. Kotowski, M. (2014). Pola Negri. Własnymi słowami. Warszawa: Prószyński i S-ka. Kozłowski, P. (2010). Marek Kondrat: Straciłem powołanie do aktorstwa. Dostęp: 20.11.2016 z: http://www.fakt.pl/kobieta/plotki/marek-kondrat-stracilem-powolanie-do-aktorstwa/k5hhqxg Kozubek, M. (2016). Filmoterapia. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria Kożusznik, B. (2010). Kluczowa rola psychologii we wspieraniu i w stymulowaniu innowacyjności. W: B. Kożusznik (red.), Psychologiczne uwarunkowania innowacyjności. Chowanna. T. 2. (35) (s. 21-50). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Kuriansky, J., Vallarelli, DelBuono, J., Ortman, J. (2010). Cinematherapy: Using movie methapors to explore real relationships in counseling and couching. W: M.B. Gregerson (red.), The cinematic mirror for psychology and life coaching (89-122). New York: Springer-Verlag. Lamarr, H. (1966). Ecstasy and Me: My Life as a Woman. New York: Bartholomew House. Landis, C. (1924). Studies of emotional reactions; II: General behavior and facial expression”. Journal of comparative psychology, 4(5), 447-509. Latané, B., Drigotas, S. (2001). Próżniactwo społeczne. W: A.S. Manstead, M. Hewstone (red.), Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna (s. 437-439). Warszawa: Jacek Santorski & CO. Lax, E. (2014). Woody Allen. Rozmowy. Przeł. J. Rybski. Warszawa: Axis Mundi. Leung, K., Bond, M.H., de Carrasquel, S.R., Munoz, C., Hernandez, M., Murakami, F., Yamaguchi, S., Bierbauer, G., Singelis, T.M. (2002). Social axioms. The search for universal dimensions of general beliefs about how the world funktions. Journal of Cross-Cultural Psychology, 33, 286-302. Lily Elbe, “biography.com”. Dostęp: 19 czerwca 2016 z: https://www.biography.com/people/lili-elbe-090815 List of Academy Award records. Dostęp: 21.10.2016 z: https://en.wikipedia.org/wiki/List_ of_Academy_Award_records Lubelski, T. (2015). Historia kina polskiego 1895-2014. Kraków: Universitas. Lumet, S. (2013). Praca nad filmem. Przeł. J. Banaszek. Myślenice: Wydawnictwo Filmowe. Lynch, D. (2007). W pogoni za wielką rybą. Medytacja, świadomość i tworzenie. Przeł. J. Kozłowski. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS. Łaguna, M. (2010). Przekonania na własny temat i aktywność celowa. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Łuczak, M. (2004). Wniebowzięci, czyli jak to się robi hydrozagadkę. Warszawa: Prószyński i S-ka. Magee, J., Galinsky, A. (2008). Social hierarchy: The self-reinforcing nature of power and status. The Academy of Management Annals, 2(1), 351-398.

383

Manji, H., Connolly, S., Dorward, N., Kitchen, N., Mehta, A., Wills, A. (2010). Oksfordzki podręcznik neurologii. Przeł. Kinga Buraczyńska. Lublin: Wydawnictwo Czelej. Marantz, A. (2013). Unreality star. The paranoid used to fear the C.I.A. Now their delusions mirror The Truman Show. Dostęp: 11.02.2016 z: http://www.newyorker.com/magazine/2013/09/16/unreality-star Maruszewski, T. (2011). Psychologia poznania. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Maslach, C. (1982). Burnout: The cost of Caring. Englewood Cliﬀs, NY: Prentice-Hall. Merskey, H. (1992). The Manufacture of Personalities – The Production of Multiple Personality Disorder. British Journal of Psychiatry, 160, 327-340. Milgram, S. (1974). Obedience to authority: An experimental view. New York: Harper and Row. Münsterberg, H. (1989). Dramat kinowy. Studium psychologiczne. Przeł. A. Helman. Łódź: ŁDK. Myers, D.G. (2004). Bliskie związki i jakość życia. W: J. Czapiński (red.), Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka (s. 204-254). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Nasiadko, E. (2002). 50 najgorszych filmów wszech czasów. Dostęp: 18.10.2016 z: http:// www.filmweb.pl/news/50+najgorszych+filmów+wszech+czasów-7213 Newton, N.A., Khanna, C., Thompson, J. (2008). Workplace failure: Mastering the last taboo. Consulting Psychology Journal: Practice and Research, 60(3), 227-245. Nęcka, E. (2004). Inteligencja. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, T. 2, (s. 721-760). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Nowakowski, P.T. (1999). Sekty. Co każdy wiedzieć powinien. Tychy: Maternus Media. Obuchowska, I. (1996). Drogi dorastania: psychologia rozwojowa okresu dorastania dla rodziców i wychowawców. Warszawa: WSiP. Oleś, P. (2011). Psychologia człowieka dorosłego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Oleś, P. (2013). Psychologia przełomu połowy życia. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL. Ostaszewski, J. (1999a). Rozumienie opowiadania filmowego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ostaszewski, J. (red.) (1999b). Kognitywna teoria filmu. Antologia przekładów. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszyński. Pace, R. (1993). First-time televiewing in Amazonia: television acculturation in Gurupa, Brazil. Ethnology, 32, 187-206. Peary, G. (2014). Quentin Tarantino. Rozmowy. Przeł. M. Berowski. Warszawa: Axis Mundi. Penn, D.L., Chamberlin, C., & Mueser, K.T. (2003). The eﬀects of a documentary film about schizophrenia on psychiatric stigma. Schizophrenia Bulletin, 29, 383-391. Peterson, C., Seligman, M.E.P. (2004). Character strengths and virtues: A handbook and classification. Washington, DC: American Psychological Association. Phillips, G.D. (2014). Stanley Kubrick. Rozmowy. Przeł. M. Berowski. Warszawa: Axis Mundi.

384

Pilch, I. (2008). Osobowość machiawelisty i jego relacje z ludźmi. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Pinker, S. (2015). Zmierzch przemocy. Lepsza strona naszej natury. Przeł. T. Bieroń. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka. Płużek, Z. (2002). Psychologia pastoralna (wyd. 3). Kraków: Wydawnictwo Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy. Pond, R.S., Richman, S.B., Chester, D.S., DeWall, C.N. (2014). Social Pain and the Brain: How Insights from Neuroimaging Advance the Study of Social Rejection and Variants of Normal. W: T.D., Papageorgiou, G.I. Christopoulos, S.M. Smirnakis (red.), Advanced Brain Neuroimaging Topics in Health and Disease: Methods and Applications. New York: InTech. Dostęp: 20.01.2017 z: https://www.intechopen.com/books/advanced-brain-neuroimaging-topics-in-health-and-disease-methods-and-applications/social-pain-and-the-brain-how-insights-from-neuroimaging-advance-the-study-of-social-rejection Potter, R.F., Bolls, P.D. (2012). Psychophysiological measurement and meaning: Cognitive and emotional processing of media. New York: Routledge. Pryzwan, M. (2012). Cybulski o sobie. Warszawa: Wydawnictwo MG. Przylipiak, M. (1994). Kryzys zjawiska projekcji/identyfikacji jako podstawowego modelu odbioru filmu fabularnego. Kultura Współczesna, 2, 40-49. Ramachandran, V.S. (2012). Neuronauka o podstawach człowieczeństwa. Przeł. A. i M. Binderowie, E. Józefowicz. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Reber, A.S., Reber, E.S. (2008). Słownik psychologii. Przeł. B. Janasiewicz-Kruszyńska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR. Reis, H.T. (2001). Przyjaźń. W: A.S. Manstead, M. Hewstone (red.), Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna (s. 446-448). Warszawa: Jacek Santorski & CO. Roberts, D.F., Maccoby, N. (1985). Eﬀects of mass communication. W: G. Lindzey, E. Aronson (red.), Handbook of social psychology (Vol. 2, s. 539-598). New York: Random House. Robertson, P. (1994). The New Shell Book of First. London: Headline Book Publishing. Rozmus-Wrzesińska, M., Pawłowski, B. (2014). Atrakcyjność względnej masy i kształtu ciała. W: B. Pawłowski (red.), Biologia atrakcyjności człowieka (s. 110-165). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Rubin, A.M. (1984). Ritualized and instrumental television viewing. Journal of Communication, Summer, 67-77. Rubin, H.E., Katz, E. (1946). Auroratone films for the treatment of psychotic depression in an army general hospital. Journal of Clinical Psychology, 2(4), 333-340. Rusbult, C.E. (1993). Understanding responses to dissatisfaction in close relationships: The exit, voice, loyalty and neglect model. W: S. Worchel, J.A. Simpson (red.), Conflict between people and groups: Causes, processes, and resolutions (s. 30-59). Chicago: Nelson-Hall. Rutkowska, E. (2002). Niepełnosprawność – wybrane problemy i definicje. W: E. Rutkowska (red.), Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych. Podręcznik dla zawodowych studiów licencjackich w zakresie pielęgniarstwa (s. 13-36). Lublin: Wydawnictwo Czelej. Rychcik, M. (2016). Roman Wilhelmi. Biografia. Warszawa: Axis Mundi. Rymarczyk, K., Makowska, I., Pałka-Szafraniec, K. (2015). Plastyczność dorosłej kory mózgowej. Aktualności Neurologiczne, 15(2), 80-87.

385

Schickel, R. (2012). Martin Scorsese. Rozmowy. Przeł. M. Szelichowska. Warszawa: Axis Mundi. Schultz, D.P., Schultz, S.E. (2008). Historia współczesnej psychologii. Przeł. R. Andruszko. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Seligman, D. (1995). O inteligencji prawie wszystko. Przeł. I. Stąpor, E. Wolańska, M. Banaszkiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Seligman, M.E.P., Walker, E.F., Rosenhan, D.L. (2003). Psychopatologia. Przeł. J. Gilewicz. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka. Semple, D., Smyth, R., Burns, J., Darjee, R., McIntosh, A. (2007). Oksfordzki podręcznik psychiatrii. Przeł. J.J. Grzywa. Lublin: Wydawnictwo Czelej. Shaver, K.G. (2001). Atrybucja odpowiedzialności. W: A.S. Manstead, M. Hewstone (red.), Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna (s. 21-27). Warszawa: Jacek Santorski & CO. Siek, S. (1995). Pranie mózgu (wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwa Akademii Teologii Katolickiej. Siuta, J. (2003). Hipnoza. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. T. II (s. 511-520). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Smith, R.H., Kim, S.H. i Parrott, W.G. (1988). Envy and jealousy: Semantic problems and experiential distinctions. Personality and Social Psychology Bulletin, 14, 401- 409. Solomon, M. (1995). Mozart: A Life. New York City: HarperCollins Stach, R., Stach-Borejko, A. (2016). Empatia i mózg. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Sternberg, R. (1986). A triangular theory of love. Psychological Review, 93, 119-135. Sternberg, R. (2003). Wisdom, Intelligence and Creativity Synthesized. New York: Cambridge University Press. Steuden, S. (2011). Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Strauss, F. (2003). Almodóvar. Rozmowy. Przeł. O. Hademann. Izabelin: Świat Literacki. Suchocka, L. (2008). Psychologia bólu. Warszawa: Difin. Szczepanowski, B. (1999). Niesłyszący – Głusi – Głuchoniemi. Wyrównywanie szans. Warszawa: WSiP. Szmajke, A. (1999). Autoprezentacja – maski, pozy, miny. Olsztyn: URSA. Szymborska, A. (1976). Adopcja. Warszawa: Nasza Księgarnia. Świtaj, P. (2008). Doświadczenie piętna społecznego i dyskryminacji u pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii. Warszawa: Instytut Psychiatrii I Neurologii. Tedeschi, R.G., Calhoun, L.G. (2004). Posttraumatic growth: Conceptual foundations and empirical evidence. Psychological Inquiry, 15, 1-18. Tomański, R. (2012). Tatami kontra krzesła. O Japończykach i Japonii. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA. Torój, M. (2015). Praca z grupą szkoleniową. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Trzebińska, E. (2008). Psychologia pozytywna. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

386

Tuckey, M.R., Brewer, N. (2003). The influence of schemas, stimulus ambiguity, and interview schedule on eyewitness memory over time. Journal of Experimental Psychology, 9(2), 101-118. Tuckman, B., Jensen, M. (1977). Stages of Small-Group Development Revisited, Group Organization Management, 2, 419-427. Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Van Avermaet, E. (2001). Współpraca i rywalizacja. W: A.S. Manstead, M. Hewstone (red.), Encyklopedia Blackwella. Psychologia społeczna (s. 714-720). Warszawa: Jacek Santorski & CO. Vecera, S.P., Gilds, K.S. (1998). What processing is impaired in apperceptive agnosia? Evidence from Normal Subjects. Journal of Cognitive Neuroscience, 10(5), 568-580. Viroli, M. (2006). Uśmiech Machiavellego. Przeł. K. Żaboklicki. Warszawa: Wydawnictwo ABC. de Walden-Gałuszko, K., Ciałkowska-Rysz, A. (2015). Medycyna paliatywna. Warszawa: PZWL Wedding, D., Boyd, M.A., Niemiec, R.M. (2014). Kino i choroby psychiczne. Filmy, które pomagają zrozumieć choroby psychiczne. Przeł. K. Strzałkowska, J. Filipczuk, A. Strzałkowska. Warszawa: Paradygmat. Winiarczyk, M. (2014). 100 filmów konserwatywnych. Warszawa: 3S MEDIA. Winn, D. (2003). Manipulowanie umysłem: pranie mózgu, warunkowanie, indoktrynacja (wyd. 2). Przeł. A. Sosenko. Wrocław: Moderator. Wittgenstein, L. (2000). Uwagi różne. Przeł. M. Kowalewska. Warszawa: Wydawnictwo KR. Wojciszke, B. (2012). Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR. Wolz, B. (2005). E-motion picture magic: A movie lover’s guide to healing and transformation. Centennial, Colorado: Glenbridge. Woodword, B., Bernstein, C. (1976). The Final Days. New York: Simon & Schuster. Woronowicz, B.T. (2012). Seksoholizm (uzależnienie od seksu). Dostęp: 03.11.2016 z: http://psychiatria.mp.pl/uzaleznienia/73113,seksoholizm-uzaleznienie-od-seksu Wróblewski, J. (2013). Reżyserzy. Warszawa: Wielka Litera. Zaleski, Z. (1998). Od zawiści do zemsty. Społeczna psychologia kłopotliwych emocji. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Zanussi, K. (2012). Bezinteresowna duchowość. W: P. Żak (red.), Alfabet mistrzów (s. 30-31). Kielce: Charaktery. Sp. z o.o. Zawiśliński, S., Zamysłowska, K. (red.) (2016). Kieślowski. Po latach. W zwierciadle opinii i wspomnień. Łódź: Stowarzyszenie Filmowe KINOART. Ziółkowska, B. (2016). Psychologia zaburzeń odżywiania. W: L. Cierpiałowska, H. Sęk (red.), Psychologia kliniczna (s. 407-426). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Żak, R. (2016). 153 sceny z życia korporacji. Seks, kłamstwa i inne obowiązki służbowe. Warszawa: MT Biznes. Žižek, S. (2011). Lacrimae rerum. Kieślowski, Hitchcock, Tarkowski, Lynch. Przeł. G. Jankowicz, J. Kutyła, K. Mikurda, P. Mościcki. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

387

Źródła internetowe: Czarny Łabędź. Trivia, „imdb.com”. Dostęp: 19 czerwca 2017 z: http://www.imdb.com/title/tt0947798/trivia?ref_=tt_trv_trv Filmy o filmach, czyli jak powstała Saragossa, „youtube.com”. Dostęp: 19 czerwca 2017 z: https://www.youtube.com/watch?v=osSi7GJqrcU Kina w Warszawie, „pl.wikipedia.org“. Dostęp: 19 czerwca 2017 z: https://pl.wikipedia.org/ wiki/Kina_w_Warszawie Lars von Trier, “pl.wikiquote.pl”. Dostęp: 19 czerwca 2017 z: https://pl.wikiquote.org/wiki/ Lars_von_Trier

Książki, których lekturę szczególnie polecamy: Bałutowski, D. (2011). Jak oglądać filmy z młodzieżą? Film fabularny w psychoedukacji, terapii, profilaktyce. Warszawa: Fraszka Edukacyjna Brol, M., Skorupa, A. (red.) (2014). Psychologiczna praca z filmem. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Gilmour, D. (2011). Klub filmowy. Przeł. E. Skowrońska. Słupsk: Dobra Literatura. Kozubek, M. (2016). Filmoterapia. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria Warmuz-Warmuzińska, E. (2013). Filmoterapia w edukacji i terapii dzieci i młodzieży szkolnej oraz dorosłych. Warszawa: Wydawnictwo Difin. Wedding, D., Boyd, M.A., Niemiec, R.M. (2014). Kino i choroby psychiczne. Filmy, które pomagają zrozumieć choroby psychiczne. Przeł. K. Strzałkowska, J. Filipczuk, A. Strzałkowska. Warszawa: Paradygmat. Żak, R. (2016). 153 sceny filmowe z życia korporacji. Seks, kłamstwa i inne obowiązki służbowe. Warszawa: MT Biznes.

388