Insectenbeten en -steken

Door Berna Lakerveld

Ook dit jaar ziet de zomervakantie er voor veel Nederlanders waarschijnlijk anders uit dan voorheen. De ontwikkelingen rondom corona zijn onzeker en door de beperkende maatregelen kiezen veel mensen voor een vakantie in eigen land. Lekker wandelen en fietsen in de bossen, varen op een van de vele meren of rivieren, bakken op het strand of zwemmen in de Noordzee. Keuze genoeg in ons kleine kikkerlandje!

OVERLAST DOOR INSECTEN

Van kikkers zul je trouwens weinig last hebben, hooguit houdt het kwaken je uit de slaap. Maar er zijn in Nederland toch wel andere dieren en insecten waar je rekening mee moet houden tijdens je zomer vakan tie; we hebben een selectie gemaakt uit de veel – en steeds meer – voorkomende

MUGGEN

In Nederland kennen we zo’n 35 soorten steekmuggen. Het is het muggenvrouwtje dat dat irritante, hoog zoemende geluid maakt; ze is op zoek naar bloed. Dat heeft ze nodig om eitjes te produceren. Buiten dat ze ons bloed opzuigt, spuit ze ook een beetje speeksel in. Dat speeksel bevat een cocktail van eiwitten, waaronder een antistollingsmiddel. Zo heeft ze langer de tijd om het bloed op te zuigen. Haar speeksel kan een allergische reactie veroorzaken, waardoor ons lichaam histamine aan maakt. Er ontstaat een jeukende muggen bult.

Wist je dat… bierdrinkers vaker worden gestoken?

OVERDRAGEN VAN ZIEKTEKIEMEN

Sommige exotische muggensoorten kun nen – onder bepaalde omstandigheden –ziektekiemen overdragen als de malaria parasiet, het zikavirus, het denguevirus en het westnijlvirus. Overdracht kan plaats vinden doordat een vrouwtjesmug bloed bij een besmet persoon opzuigt. Het duurt daarna een aantal dagen voordat zij zelf besmettelijk is. Een besmette mug draagt ziekte ver wekkers in de speekselklieren bij zich.

Volgens het RIVM vormen deze muggen wereldwijd een groot probleem. Gelukkig is dat in Nederland nog niet aan de orde. Omdat de betreffende ziekten in Nederland niet van nature voorkomen, is overdracht alleen mogelijk wanneer zo’n mug in het land van herkomst een besmet persoon of dier heeft geprikt, en dan hierheen komt. Of wanneer hij een persoon steekt die – na een verblijf in een (sub)tropisch land –met een besmetting naar Nederland is geko men. De kans op besmetting met een (sub)tropisch virus in Nederland wordt dan ook zeer klein geacht.

Op dit moment komen deze soorten ons land binnen via internationaal transport van onder andere tweedehands autobanden en Lucky Bamboo-planten. Het veranderende klimaat in ons land maakt het in de toe komst misschien mogelijk dat deze soorten zich hier vestigen. Om dit zo lang mogelijk tegen te gaan, houdt de Neder landse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in de gaten of deze muggen in Nederland worden aangetroffen. Indien een vondst wordt gemeld worden de muggen op locatie bestreden en uitgeroeid.

Deze exotische muggensoorten worden af en toe in Nederland aangetroffen: • Aziatische tijgermug

Dit is een kleine muggensoort die in de tropen ziekten als dengue (knokkel koorts) en chikungunya overdraagt. De rol die de tijgermug speelt bij de overdracht van het zikavirus is nog niet geheel duidelijk, maar wordt klein geacht.

• Aziatische bosmug

Deze mug is rond 2012 voor het eerst in

Nederland aangetroffen in de omgeving van Lelystad. Ondanks de bestrijdings acties heeft de mug zich in dit gebied kunnen vestigen. Buiten dit gebied is de mug nog niet aangetroffen. In de (sub)tro pen kan hij ziekten als knokkel koorts, chikungunya of zikakoorts overdragen. De kans hierop is in

Nederland gering.

• Gelekoortsmug (Denguemug)

Deze mug draagt in de tropen ziekten als gele koorts, knokkelkoorts (dengue), chikungunya en zikakoorts over.

Exotische muggen zijn ‘agressiever’ dan inheemse steekmuggen. Ook slaan ze vaak overdag toe terwijl inheemse soorten vooral ’s avonds en ’s nachts actief zijn. Steken van exotische muggen zijn over het algemeen pijnlijker dan die van inheemse muggen.

Bij muggenbeten waarbij ook klachten als hoofdpijn, misselijkheid, diarree, koorts en/of gewrichtspijn voorkomen, is het raadzaam door te verwijzen naar de arts.

BIJEN EN HOMMELS

Er zijn ongeveer 360 bijensoorten in Nederland en helaas steken ze allemaal. Tenminste, de vrouwtjes. Want net als bij muggen steken ook bij bijen de mannetjes niet. Bijen en hommels (grote wilde bijen soort) steken alleen als ze zich bedreigd voelen en geen andere uitweg zien.

De angel bevat een gifblaasje dat een cocktail van stoffen – waaronder dopa mine, serotonine en histamine – in de huid pompt. De eerste twee stoffen zorgen voor de acute pijn die je voelt als je gestoken wordt. Histamine zorgt, zoals bekend, voor de irritatie. Bij de meeste bijensoorten voel je niet dat je geprikt wordt. Dat komt doordat de angel heel klein is en niet echt door de huid heen gaat. De hommel heeft echter een grote angel waardoor de steek wel degelijk heel pijnlijk is.

De enige bij die sterft na een steek is de honingbijwerkster. Haar angel heeft weerhaakjes waardoor ze de angel niet kan terugtrekken. Die blijft in de huid achter met een deel van de gifblaas, het pompje werkt tot één minuut na het steken. De angel bevat geurstoffen waar andere bijen op af komen. Het is dus belangrijk de angel zo snel mogelijk te verwijderen.

WESPEN EN HOORNAARS

Limonadewesp Er zijn vele soorten wespen in Nederland. Hier beperken we ons tot de ‘gewone wesp’, ook wel limonadewesp genoemd. Dit zijn de wespen waar we - vooral in de tweede helft van de zomer – last van hebben. Ze zijn te herkennen aan de sterk ingesnoerde overgang van borststuk naar achterlijf; de wespentaille. De naam ‘limonadewesp’ komt door hun grote behoefte aan suikers. En daar komt de overlast om de hoek kijken. Want zoetige etenswaren als fruit, jam en ijs en dranken als limonade en wijn vinden ze heerlijk.

Wespen steken alleen als ze in het nauw komen. Nadeel van wespen is dat de angel

niet achterblijft in de huid. Ze kunnen dus direct nog een keer steken. Hoewel we aan het eind van de zomer veel wespen zien, is de kans dat die steken kleiner. Veelal gaat het dan om mannetjes, uit het nest gejaagd en op zoek naar eten.

Europese hoornaar Deze hoornaar is een wespensoort die we vaak zien in Nederland. Hij wordt ook wel de vriendelijke wespenreus genoemd. Hoornaars zijn ongeveer drie centimeter groot en doorgaans niet agressief. Ze komen niet op zoetigheid af en zijn niet echt geïnteresseerd in mensen. Maar als je binnen enkele meters bij het nest komt, zullen de hoornaar-werksters luid brom mend komen aanvliegen om je te verjagen. Dan loop je ook kans gestoken te worden.

Aziatische hoornaar Deze exotische wespensoort wordt in steeds meer Europese landen gezien. Ook in Nederland zien we de Aziatische hoornaar steeds vaker. Hij wordt ook wel ‘monsterwesp’ genoemd. Veel mensen ver warren de Europese en Aziatische hoornaar met elkaar. De Aziatische hoornaar is, met zijn 1,5 tot 2,5 centimeter, kleiner dan de inheemse soort. Ook het uiterlijk is anders. Voor mensen is deze hoornaar niet gevaar lijker dan de inheemse, zij voeden zich namelijk met honingbijen. Wel zijn de nesten een stuk groter en dat zorgt voor meer risico als je er te dichtbij komt.

WAT TE DOEN BIJ EEN BIJENOF WESPENSTEEK?

Direct na een steek van een wesp of bij ontstaat felle, brandende pijn met roodheid en zwelling van de huid. Het gif van een hoornaar is minder krachtig dan dat van een gewone wesp of bij. De steek kan echter pijnlijker zijn doordat de angel een stuk langer is. Als de angel is achtergebleven in de huid kan deze verwijderd worden door hem met je nagel of de botte kant van een mes uit de huid te duwen. Niet knijpen of krabben want dan druk je nog meer gif uit de gifblaas die nog aan de angel zit.

Wel of niet uitzuigen van de steekwond? Hierover is wat controverse. Als het gif in onze huid is gepompt, heeft uitzuigen van de steek om gif te verwijderen weinig zin meer. Met de mond uitzuigen kan zelfs leiden tot meer schade omdat de cellen door een te grote zuigkracht kapot gaan en het gif alleen maar makkelijker verspreidt. Het belangrijkste is dat de angel op de juiste wijze wordt verwijderd, zo snel mogelijk na de steek. Anderzijds, als je het gif met een speciaal pompje eruit kunt halen, geeft dat misschien minder irritatie.

Wanneer iemand in (de buurt van) de mond of keel gestoken is, is het raadzaam om direct een arts te raadplegen of 112 te bellen en de plek te koelen met een natte doek of een coldpack. Bij een steek in de mond helpt het om op een ijsblokje te zuigen om zwelling te beperken. Bij mensen met een allergie voor bijen- of wespengif kan een steek zorgen voor een groter rood gebied met extreme zwelling, ernstige hoofdpijn, lage bloeddruk en zelfs een shocktoestand. Ook dan is snelle hulp geboden.

Wat moet je vooral niet doen? • Krabben na een steek of beet; dat beschadigt de huid waardoor meer jeuk ontstaat. • Wild slaan naar bijen en wespen; ze steken als ze zich bedreigd voelen. • Uit een flesje of blikje drinken zonder rietje; de kans dat je een wesp over het hoofd ziet is groot. • Parfum of sterk geurende crèmes of deodorant gebruiken; insecten komen namelijk op lekkere geurtjes af.

EIKENPROCESSIERUPS

De eikenprocessierups is een inheemse soort die al sinds 1800 in Nederland voorkomt. De laatste jaren rukt hij steeds meer op en we zijn daar inmiddels al een beetje aan gewend. De overlast wordt er echter niet minder door. De rups kan microscopisch kleine brandharen ‘afschie ten’ als hij zich bedreigd voelt. Ook tijdens het vervellen komen brandharen vrij. Die haren verspreiden zich in de omgeving en kunnen jaren actief blijven.

Wist je dat… één rups ongeveer 700.000 brandharen heeft?

In de maanden mei t/m augustus hebben we het meeste last van de brandharen. Vooral als we onder besmette bomen wandelen of fietsen. Ook oppervlaktewater kan vol zitten met de haartjes, waardoor klachten kunnen ontstaan bij zwemmen in dit water. De reactie op contact met de brandharen lijkt op een allergische reactie en kan per persoon erg verschillen. Overlast is lastig te voorkomen omdat de haartjes door de hele omgeving dwarrelen. Het enige advies is om, tijdens wandelen en fietsen, kleding te dragen die hals, armen en benen bedekt.

De meest voorkomende klachten zijn: • huidirritatie met rode bultjes en erge jeuk, die wel tot twee weken kan aanhouden; • jeukende, pijnlijke en gezwollen ogen wanneer de haartjes in de ogen komen; • inhaleren van de haartjes kan zorgen voor irritatie en ontstekingen van het slijmvlies in luchtwegen, keel en neus.

De brandharen hebben kleine weerhaakjes waardoor ze stevig op de huid en op kleding blijven zitten. Klop je kleding niet uit, maar was alles direct, liefst op 60°C. De haartjes kun je met een stuk tape of plakband van de huid verwijderen. Spoel de huid af met lauw water. Adviseer daarna een milde verkoelende crème te gebruiken. Bij extreme klachten is het raadzaam een arts te raadplegen.

TEKEN

Er worden per jaar zo’n 1,5 miljoen teken beten gemeld in Nederland. Gelukkig leiden de meeste tekenbeten niet tot ziekte. Teken die besmet zijn met de Borrelia burg dorferi bacterie kunnen de ziekte van Lyme overbrengen. Maar Lyme is niet meer het enige gevaar dat de teek met zich mee brengt.

Sommige teken zijn besmet met het teken encefalitisvirus (‘tick-borne encephalitis’ virus (TBE)). Dit virus veroorzaakt een hersen(vlies)ontsteking. Gelukkig zijn er in Nederland maar een gering aantal teken besmet met TBE en is de kans op infectie uiterst klein. Meldt iemand zich na een tekenbeet bij jou met klachten als milde koorts, hoofdpijn, pijnlijke spieren en gewrichten, misselijkheid en/of vermoeid heid? Stuur deze persoon dan voor de zekerheid door naar de huisarts.

Controleer op teken Na bijvoorbeeld een boswandeling of picknick in het park, moet je jezelf altijd contoleren op teken. Tref je een teek aan? Verwijder die dan zo snel mogelijk. Als de teek nog niet vast zit in de huid, kun je deze verwijderen met een stukje tape. Zit hij wel vast? Pak dan met een pincet de teek zo dicht mogelijk bij de huid vast en trek deze voorzichtig in een rechte beweging uit de huid. Als je een tekentang gebruikt, volg dan de gebruiksaanwijzing, want soms moet je de teek er dan uitdraaien. Des in fec teer het plekje van de beet alleen na het verwijderen van de teek. Gebruik vooraf geen middelen om de teek te verdo ven zoals alcohol, jodium of olie. Dit vergroot de kans op besmetting. Noteer de plaats en de datum van de beet zodat je de plek gedurende drie maanden goed in de gaten kunt houden. Bij gezond heidsklachten of het verschijnen van rode vlekken (erythema migrans) of een kring op de huid rondom de beet direct contact opnemen met de huisarts. <

GOED VOORBEREID OP PAD!

Je zou haast niet meer naar buiten durven na het lezen van alle ellende die prik- en bijtbeestjes ons kunnen aandoen. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de kwallen, kreeftjes en giftige pietermannen die we in onze eigen Noordzee kunnen tegenkomen.

Maar buiten zijn in de vrije natuur levert natuurlijk veel meer voordelen op dan het risico gestoken of gebeten te worden. Zeker als je een goede vakantie-apotheek meeneemt, óók in Nederland en bij een dagje bos of strand.

Zelfzorgproducten om mee te nemen in de auto, picknickmand, strand- of fietstas: • pincet en/of tekentang; • pleisters; • desinfectiemiddel; • een instant coldpack; koelen van de plek van een steek of beet helpt zwelling te voorkomen en is ook handig voor andere ongevalletjes; • een crème tegen jeuk en huidirritatie; denk bijvoorbeeld aan tripelennamine, pramocaïnezalf, mentholgel (niet bij kinderen onder de 2 vanwege stokkende ademhaling); • DEET-producten: helpen om insecten op afstand te houden.

Let op: zwangere vrouwen en kinderen mogen alleen producten met maximaal 30% DEET gebruiken.

Wil jij deskundig blijven in je vak?

De SBA Academie biedt een totaalpakket aan actuele en DeSBAAcademiebiedteentotaalpakketaanacteleen praktijkgerichte cursussen met SANA-keurmerk.

Bij de SBA volg je niet alleen farmaceutisch inhoudelijke en communicatiecursussen, maar ook cursussen over goed samenwerken en het organiseren van het werk. Onderwerpen als kwaliteitszorg, lean werken en leidinggeven komen eveneens in ons aanbod voor. Allemaal specifi ek gericht op de apotheek!

Bekijk ons aanbod op www.sbaweb.nl/agenda. Je kunt bij ons kiezen uit verschillende leervormen, zoals e-learning, klassikale bijeenkomsten en webinars. Voor elk wat wils!

Met ons cursusaanbod spelen wij proactief in op nieuwe ontwikkelingen en behoeftes binnen de branche. Dit doen wij niet alleen, maar samen met deskundige docenten uit het werkveld. Bereid je voor op de toekomst, samen met de SBA Academie: voor je persoonlijke en professionele ontwikkeling!

Academie

Ben jij klaar voor de apotheek van morgen?

Ontwikkelingen volgen elkaar in snel tempo op, zoals de veranderende zorgvraag, medicijntekorten en een patiënt die steeds mondiger wordt. Samen met de SBA Academie kun jij deze uitdagingen aan en ben jij goed voorbereid op de toekomst.

De SBA vindt jouw ontwikkeling binnen de apotheekbranche namelijk heel belangrijk. Daarom bieden we binnen de SBA Academie een totaalaanbod aan actuele en praktijkgerichte cursussen met SANA-keurmerk. We spelen proactief in op de behoeftes van het apotheekteam en werken hierin samen met deskundige docenten uit het werkveld. Niet alleen nuttig, het is ook goed voor je werkplezier en leren zorgt ook nog eens voor een frisse kijk en nieuwe ideeën! Bij de SBA volg je farmaceutisch inhoudelijke en communicatiecursussen én cursussen over goed samenwerken en het organiseren van het werk. Onderwerpen als kwaliteitszorg, lean werken en leidinggeven komen eveneens in ons aanbod voor. Allemaal specifi ek gericht op de apotheek!

De inhoudelijke keuze is dus divers, maar we bieden ook verschillende vormen van leren aan. Zo kun je cursussen volgen die bestaan uit e-learning in combinatie met een bijeenkomst. Je kunt daarbij dan kiezen voor een cursus met je eigen team (incompany) of voor een cursus op locatie waaraan apothekersassistenten van verschillende apotheken deelnemen (open inschrijving). Het leuke hiervan is dat je kennis en ervaringen deelt met elkaar! Wist je dat je ook regelmatig webinars kunt volgen bij de SBA? Gedurende een uur word je online live bijgepraat over een bepaald onderwerp. Dit is een korte, krachtige manier van kennis opdoen en opfrissen. Medio 2021 gaan we daarnaast ook e-learning aanbieden (dus zonder bijeenkomst). Voordeel hiervan is dat je een e-learning kunt volgen in je eigen tempo en op een moment wanneer jij daar zin in hebt. Onze e-learning volg je via ons online leerplatform dat niet alleen mooi is vormgegeven, maar vooral ook gebruiksvriendelijk is. Voor elk wat wils, want iedereen heeft een eigen voorkeur voor de manier waarop je leert.

Kijk eens rond binnen ons aanbod of er wat leuks voor je tussen zit en geef je op!

Wil je graag dat we met je meedenken over een passende cursus? Schroom niet en bel of mail ons even. We helpen je graag! We zijn te bereiken op: 0900 722 26 67 of via mail: nascholing@sbaweb.nl. Groetjes van het team SBA Academie: Ellen, Esther en Marloes