VOORWOORD
Die dag in september Het gebeurt niet vaak dat de redactie van een weekblad zoals Knack vindt dat ze niet tot een volgende week kan wachten om haar lezers informatie en duiding te bezorgen bij een ontwikkeling in het nieuws. Dat was, bijvoorbeeld, het geval na de aanslagen van 11 september 2001 op het World Trade Center in New York en het Pentagon in Washington. Twee dagen na de aanvallen lag er een bijzonder nummer van Knack in de kiosk, dat geheel was gewijd aan wat snel 9/11 werd genoemd. Het was meteen duidelijk dat er iets was gebeurd, wat ook ver buiten de grenzen van Amerika gevolgen zou hebben. Het was op dat moment natuurlijk staren in het donker. Wie had dit gedaan en waarom? Hoe was het mogelijk dat zo’n spectaculaire actie ook voor experts en professoren kwam als een donderslag bij heldere hemel? Het World Trade Center was al eerder het doelwit van een terreuroperatie van extremistische moslims. Er deden ook al vroeger plannen de ronde om gekaapte vliegtuigen te gebruiken als wapens bij een aanslag. Ondergetekende schreef in dat bijzondere nummer van Knack een artikel met de titel Welkom in de 21ste eeuw. We hadden echt het gevoel dat we, gelukkig nog vanop afstand, getuige waren van het begin van een andere tijd. Het artikel eindigde met de hoop dat verstandige mensen zouden gaan samenzitten om rustig na te denken over hoe het verder moest. De vraag is nu, twintig jaar later, of dat naderhand ook is gebeurd. De reactie op de aanslagen was politiek en militair. De Amerikaanse actie tegen het regime van de taliban in Afghanistan was,
menselijkerwijs gesproken, begrijpelijk. Er waren op 11 september per slot van rekening goed drieduizend mensen gedood. De taliban weigerden om Osama bin Laden uit te leveren – de leider van Al-Qaeda, de terreurgroep die de aanslagen uitvoerde. In Afghanistan ging het om vergelding. De aanval op Irak van zijn kant had daarna nog weinig met 9/11 te maken. Dat was een politieke operatie die onder valse voorwendsels werd uitgevoerd en aangestuurd door neoconservatieve politici in het hart van het Witte Huis. Irak was een debacle. Het zorgde ervoor dat de Amerikaanse war on terror uiteindelijk verantwoordelijk was voor nog veel meer terreur. Het leidde tot de oprichting van Islamitische Staat (IS) en zo tenslotte ook tot aanslagen in Parijs en Brussel. Is er dus goed nagedacht over hoe het na 9/11 verder moest? Afghanistan en Irak zijn er nu in ieder geval niet beter aan toe. Er is daar in de jaren die verstreken te weinig geprobeerd om bestuurlijke systemen op te zetten, waarmee ze verder kunnen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerde Amerika nog om te begrijpen hoe Japan werkt en in elkaar zit. Dat hielp om de oorlog te winnen en dat land nadien weer op weg te zetten. Nu had het geen oog voor de Arabische cultuur en de verbanden in de Arabische samenleving. VRT-journalist Rudy Vranckx zegt in dit nummer van Historia dat de VS niet uitgingen van de realiteit, maar van de wereld zoals zij dachten dat die moet zijn. De gevolgen van die arrogante houding zijn bekend. In Irak verloren de VS veel van hun morele gezag. De operatie in Afghanistan, die van korte duur zou zijn, eindigt straks twintig jaar nadat ze is begonnen. Terwijl de Amerikanen hun basissen ontruimen, rukken de taliban weer op.
Hubert van Humbeeck
GROUND ZERO 7 18 20 24 30
/ / / / /
Die ene dinsdag uit 2001 die niemand vergeet ‘The falling man’, een instant icoon De hopeloze opdracht van de hulpdiensten 19 x missie zelfmoord: wie waren de kapers van 9/11? Waarom 9/11 in ons geheugen gegrift is
TERREUR 35 43 50 52 58 62 70
/ / / / / / /
One big family? Opkomst en val van de bin Ladens Van anticommunistische moedjahedien tot anti-Amerikaanse zelfmoordterroristen De godfather, de ideoloog en de erfgenaam De terugkeer naar het kalifaat De jacht op Osama Terrorisme is van alle tijden Al Jazeera: langs alle kanten onder vuur
OORLOG TEGEN TERREUR 77 80 88 94 102 110 118 122 129 139 145 151
/ / / / / / / / / / / /
Irak en de Coalition of the Willing Oorlog als vergelding: van Afghanistan tot Irak Duiven en haviken in Irak De opmars van Islamitische Staat ‘Iraqi Freedom’ zorgt niet voor vrijheid en stabiliteit Internationaal recht in strijd tegen terreur Weg privacy? Het blunderboek van de geheime diensten Amerika na 9/11: een ander land, een andere wereld? ‘Al-Qaeda wist dat media een machtig wapen zijn. IS heeft dat wapen geperfectioneerd’ De logica van de klopjacht Van alle tijden, uit alle windstreken: de grootste terroristische organisaties
IN DE NASLEEP 161 / Het is allemaal één groot complot 169 / Op zoek naar namen tussen het puin 174 / Vereeuwigde emoties
Amerika na 9/11: een ander land, een andere wereld? Heeft 9/11 de wereld veranderd? Is Amerika nog wel the leader of the Free World? “9/11 was niet de oorzaak, wel een katalysator van een veranderde wereld”, zegt VRT-journalist Rudi Vranckx. “De multipolaire wereldorde van na 9/11 is het gevolg van hun decline of power, deels omdat Amerika zich gedragen heeft zoals het zich gedragen heeft.”
11 september 2016, een bezoeker herdenkt de aanslagen op de Flight 93 Memorial Site in Shanksville.
/ Is 9/11 dé grote schok in de Amerikaanse politieke geschiedenis sinds de Tweede Wereldoorlog? Rudi Vranckx: ”Ik denk het niet. Als je kijkt naar de grote schokken die er zijn geweest in de wereldgeschiedenis van de afgelopen 50, 60 jaar, was de val van de Muur misschien wel de grootste schok in de naoorlogse geschiedenis. ‘Het einde van de geschiedenis’ noemt de Amerikaanse politicoloog Francis Fukuyama dat. Hij stelt zelfs dat het einde van de Koude Oorlog het einde van de vooruitgang in de menselijke geschiedenis markeert. Die politieke schok creëerde de illusie dat die liberale democratieën onomkeerbaar zouden overwinnen. Natuurlijk: we kregen wel een aantal interventies, zoals in Somalië, in Joegoslavië, maar laten we zeggen dat de Amerikaanse politiek er een was die deels moreel bepaald werd en deels inspeelde op de kleinere schokken. De Amerikaanse politiek – en daarmee ook de wereldpolitiek – leek in een bepaalde richting verder te kabbelen. 9/11 was de eerste grote systeemschok na de val van de Muur, die eigenlijk om een antwoord vroeg waar de Amerikanen niet klaar voor waren. Net als Pearl Harbour. Je zag ook vergelijkbare beelden: alleen al die correlatie van de beelden van New York en Hiroshima…”
Door Anne Peeters
Vranckx. VRT-journalist
KNACK HISTORIA
129
AMERIKA NA 9/11: EEN ANDER LAND, EEN ANDERE WERELD?
/ Is 9/11 dan het Pearl Harbour van de 21ste eeuw? “George W. Bush beschrijft het zelf zo in zijn memoires. Er zijn veel overeenkomsten: 9/11 was een grote schok, kwam onverwacht, leverde een manicheïstisch wereldbeeld op met een strikte scheiding tussen goed en kwaad. Het mobiliseerde de hele samenleving. 9/11 heeft ook een militair antwoord gekregen, net als Pearl Harbour. Ook in 2001 hebben de Amerikanen de oorlog verklaard, zij het met één groot verschil met Roosevelt en aansluitend Truman. Na de Tweede Wereldoorlog krijg je een nieuwe wereldorde, met Amerika dat de leiding neemt in de NAVO, het Marshallplan... Dat staat in schril contrast met Bush’ eerste reactie, die de befaamde Bushdoctrine wordt: ‘You’re with us or against us’. En ergens verklaart hij ook: ‘We’re not into nationbuilding.’ De Amerikanen zijn Afghanistan niet op een klassieke manier binnengevallen, maar wel gaan bestoken, bombarderen, want nationbuilding, daar doen ze niet aan mee. Dat is het hele grote verschil met het Amerika van de Tweede Wereldoorlog.” / Die vergelijking met Pearl Harbor is er natuurlijk ook gekomen omdat ook hier Amerika ruw wakker werd geschud uit haar isolationisme, door het hernieuwde besef dat zelfs een oceaan niet genoeg is om aanvallen tegen te houden. “De wereld waarin Pearl Harbour plaatsvond, is niet dezelfde wereld als waarin 9/11 gebeurde. Het grote verschil: Pearl Harbour was een oorlog tussen landen. Heeft 9/11 geleid tot het begin van de Derde Wereldoorlog? Ja en nee. Wat is een wereldoorlog? Ik denk dat die bezig is in zekere zin, maar op een andere manier dan we denken. De Eerste en de Tweede Wereldoorlog waren oorlogen tussen landen, met grote bondgenootschappen, in een wereld die uiteindelijk bipolair geëindigd is. Na 9/11 krijg je een oorlog met die Bush-doctrine: unilateraal, wij gaan zelf beslissen waar we aanvallen. En we gaan in andere landen ingrijpen, zelfs 130
KNACK HISTORIA / 9/11
bij asymmetrische conflicten waarbij een Al-Qaeda in Afghanistan genesteld is. Dit is geen oorlog meer tussen staten, maar tegen groepen in staten. Overal ter wereld. In dat opzicht is het dus wél een wereldoorlog, maar de regels zijn veranderd.” / Is de aanpak van 9/11 een breuklijn in de Amerikaanse politieke geschiedenis, of doet Amerika wat het altijd heeft gedaan? Zijn ze nog altijd de leader of the Free World? “Amerika werd pas leader of the Free World op het moment dat ze de economische leiding nam en de vrije handel kon functioneren in de wereldeconomie zoals zij vond dat dat moest gebeuren. De manier waarop er aan internationale politiek gedaan werd door hen – in contrast met de Sovjet-Unie toen – had ook te maken met hun belangen en de bescherming daarvan, natuurlijk. Uiteindelijk heeft het altijd met belangen te maken. Net dat was het probleem na de val van de Muur: dat het niet meer duidelijk was waar die belangen precies lagen en hoe de grote machtsverhoudingen in de wereld aan het verschuiven waren. Daar heeft 9/11 een oude muur omgeduwd. Daarop is een antwoord gekomen dat catastrofaal was.” / Catastrofaal in welk opzicht? “Amerika heeft het probleem niet goed begrepen. De hele wereld niet, trouwens. De Amerikanen zijn Afghanistan binnengevallen om Al-Qaeda aan te pakken terwijl dat zelfs niet had gehoeven. Een belangrijke vleugel van de Taliban wou zelfs samenwerken met de Amerikanen om Al-Qaeda buitenspel te zetten. De VS hebben ingegrepen in Afghanistan – en nog veel meer in Irak daarna – op een manier die hen uitgeput heeft. Twee biljoen dollar heeft dat gekost, veel doden in Afghanistan en nog veel meer in Irak. Ze hebben zichzelf uitgeput om een conflict te voeren dat catastrofaal is afgelopen. Ze hebben in het Midden-Oosten chaos en instabiliteit achtergelaten. Ze dachten te reageren vanuit hun
AMERIKA NA 9/11: EEN ANDER LAND, EEN ANDERE WERELD?
eigen belangen, maar ze hebben die niet goed gedefinieerd tijdens dat tweede presidentschap van Bush. Obama heeft dat proberen recht te trekken door te stellen dat de Amerikaanse belangen meer richting China en in het Verre Oosten liggen dan in het Westen; Trump heeft het helemaal verkrampt en inconsequent aangepakt.”
“9/11 was de voorbode van wat ons qua identiteitscrisis te wachten stond op wereldschaal”
“In die Amerikaanse politiek heb je twee assen: unilateralisme versus multilateralisme en isolationisme versus internationalisme. Trump is bijvoorbeeld tegelijkertijd isolationistisch en unilateraal: America First, helemaal op zichzelf gericht. Bush is unilateraal – hij wil beslissen, ‘je bent met ons of tegen ons’ – maar wel internationaal: hij wil alle medewerking die hij kan krijgen. Onder Bush was het nog niet America First zoals het zich ontwikkeld heeft later, maar de wortels zijn er wel. Dat was anders na WO II. America First uitte zich na 9/11 in een politiek die overal wou interveniëren en oorlogen starten om die eigen belangen te verdedigen, maar die geen idee had waarin dat zou uitmonden. Het had niks met realistische inschattingen te maken. De strekking van Powell en Bzrezinski – multilateraal en internationalistisch – met welomschreven doelen en een exitstrategie werd gewoon opzijgeschoven.” / De lijn Rumsfeld versus de lijn Powell verdeelde de Amerikaanse politiek? “Bush en co kwamen er zelf niet goed uit welke richting ze moesten kiezen. Die lijn van
Rumsfeld dateert eigenlijk al uit de jaren 1980, in het Reagan-tijdperk. De jonge wolven van toen – John Bolton, Paul Wolfowitz – werden de adviseurs onder George W. Bush. Ze waren de ‘neo-cons’ of neo-conservatieven. Die naam heb ik altijd slecht gekozen gevonden: voor mij zijn dat eigenlijk neo-revolutionairen. Omdat ze de wereld zoals ze die toen kenden, wilden veranderen, zeker in Afghanistan. Wolfowitz wou er Irak nog bijnemen en Bolton zelfs Iran. Hun logica? We gaan de bestaande orde in het Midden-Oosten omvergooien. Na die chaos gaat er een natuurlijke orde ontstaan die uitmondt in een westers geïnspireerde democratie. Ja, het zijn neo-cons als een nieuwe garde van conservatieve denkers, maar eigenlijk hebben ze een revolutionair gedachtegoed. ‘Saddam Hoessein weg, de ayatollahs weg en dan zal er wel een democratie ontstaan.’ Het resultaat is catastrofaal, zowel in Irak als met de Taliban in Afghanistan. De grote basisfout die ze gemaakt hebben in de Amerikaanse politiek, is dat ze zijn uitgegaan van een soort wishfull thinking. Zij gingen uit van de wereld zoals zij dachten dat die hoorde te zijn, of moest zijn. Niet van de realiteit. Ik ben heel
Onderminister van Defensie Paul Wolfowitz (l) en minister van Defensie Donald Rumsfeld (r) staan president George Bush bij in zijn vraag aan het Congres om bijna 75 miljard dollar voor de oorlog in Irak.
KNACK HISTORIA
131
AMERIKA NA 9/11: EEN ANDER LAND, EEN ANDERE WERELD?
vaak in Irak geweest, en pas na vier of vijf jaar kwam ik Amerikaanse hogere officieren tegen die een boek lazen over hoe Irak in de realiteit in elkaar zat. Dat is symptomatisch. Op het niveau van de politieke decision makers zijn ze niet uitgegaan van die realiteit en hebben ze chaos gecreëerd. En dat was niet de chaos van Europa na de Tweede Wereldoorlog, waarin je jonge democratieën krijgt.”
6 september 2011, demonstranten in Egypte protesteren tegen het regime van president Saleh, die op dat moment in Saudi-Arabië herstelt van een bomaanslag. De betogers eisen dat hij aftreedt.
132
/ De economische conjunctuur werkte ook niet mee. “Ja, de economische realiteit was anders na WO II, met een opgaande economie. Weliswaar bouwend op een puinhoop, maar wel met het Marshallplan als samenwerkingsstructuur binnen Europa. In wezen zaten in dat plan de kiemen van de Europese Unie. Frankrijk en Duitsland móesten wel gaan samenwerken op economisch vlak. De ene krijgt economische steun, maar het geld moet gebruikt worden om bij elkaar te gaan shoppen en te ontwikkelen. Net dat element, dat verder doordenken, was er na 9/11 niet bij.
KNACK HISTORIA / 9/11
Met als gevolg het verhaal van de Arabische Lente. Dat is de grote fout die daarna gemaakt is, ook onder Obama en ook door Europa. Die Arabische opstand is de grote mislukte herkansing geweest na 9/11, na Afghanistan en de oorlog in Irak. Met die Arabische Lente gebeurde waar de neo-cons op hoopten, namelijk de burgerklasse die in opstand komt en de oude dictators weg wil. Alleen: dat had enkel kunnen lukken als men aansluitend en op grote schaal een soort van Marshallplan voor heel die regio had kunnen instellen.
“De Arabische Lente is de grote mislukte herkansing geweest na 9/11”
Maar dat kon niet, want de wereld was veranderd. In 2008 hebben we een grote economische schok gehad. Europa was in zichzelf gekeerd om de banken en de euro te redden, Amerika zat met de kater van een tweede Vietnam. Het zou een interessant historisch, politiek en wetenschappelijk experiment geweest zijn als de neo-cons het voor het zeggen hadden gehad ten tijde van de Arabische Lente. Zouden ze dan effectief het DNA van het Marshallplan hebben kunnen gebruiken en zouden ze wel into nationbuilding zijn geweest? Dan hadden we een andere wereld gehad, dat zullen we nooit weten.” / De pragmatische vleugel van Powell in de Amerikaanse buitenlandse politiek heeft eerder de Europese sympathie dan de neo-cons. “Het is gemakkelijk om achteraf te zeggen ‘de neo-cons waren fout’. Ik herhaal: de neo-cons hebben gewoon niet ver genoeg doorgedacht. Als je de wereld wil veranderen, is dat een werk van lange adem. Dat proces moet je begeleiden. In Afghanistan hebben ze de Taliban bestookt, terwijl de Taliban net orde was in de chaos. Die bestaande orde is weggevaagd en er is niks voor in de plaats gekomen. Of jawel; krijgsheren die verantwoordelijk waren voor de chaos daarvoor. En de Taliban is teruggekomen. Een heropbouw is er niet gekomen; de fundamentele oplossing gaat er zo niet komen. Idem in Irak: de hele balans is door elkaar geschud en dan krijg je chaos. Dezelfde fout is trouwens door het Westen gemaakt na de Arabische Lente. Daarin ligt de voedingsbodem voor extremisme. Kijk naar de opkomst van IS.” / Op welke manier heeft 9/11 heeft de verhoudingen tussen de wereldmachten veranderd? “De Bush-doctrine is in se heel eenvoudig: ‘wij beslissen zelf wat goed en kwaad is en wie de vijand is. Iedereen ter wereld moet maar kiezen aan welke kant hij staat.’ Puur
unilateralisme, extreem ver doorgedreven. We hebben de gevolgen ervan gezien bij de oorlog in Irak, het ging zelfs zo ver dat we het NAVOhoofdkwartier in België zouden kwijtspelen bij de dreiging om niet mee te doen. Of neem pre-emptive strikes: we gaan zelf al toeslaan, nog voor het kwaad geschied is. Dat geeft je het voorrecht om overal ter wereld almachtig op te treden, want jíj weet wat juist of fout is. Ook tegen landen die terreurgroepen herbergen. Ook al is het land of het regime zelf niet helemaal verantwoordelijk, toch kan je daar willekeurig toeslaan. Denk aan Pakistan, Jemen, Somalië... Overal waar de Amerikanen het regime willen veranderen, slaan ze toe. Zo creëer je chaos.
Pakistaanse fundamentalisten verbranden Amerikaanse vlaggen tijdens protest in Peshawar op 18 december 2008. Ze willen dat de regering stopt met steun te verlenen aan de VS en de NAVO in Afghanistan.
KNACK HISTORIA
133
AMERIKA NA 9/11: EEN ANDER LAND, EEN ANDERE WERELD?
Nationaal Veiligheidsadviseur van de VS John Bolton trekt een bedenkelijk gezicht bij het overleg tussen de Amerikaanse president Trump en de Egyptische president el-Sisi over het (im)migratiebeleid. 9 april 2019.
Vanaf Bush zijn ‘you’re with us or against us’ zie je een lijn die loopt naar America First. Vanaf Bush krijg je het wereldwijd ingrijpen uit eigenbelang. Ze kregen overal een mep op hun neus: de kostprijs was te hoog, de populariteit van de Republikeinen daalde... Daarop heeft Trump ook de militaire ingrepen afgeschaft en bleef alleen America First over, in zichzelf gekeerd. Amerika stond in zijn blootje: Uncle Sam was niet langer de grote vriendelijke nonkel die iedereen vooruithielp. De hebzucht was duidelijk. Nu zie je hoe Biden dat probeert te herstellen, met Europa. Onder Bush had je nog een soort van legitieme reactie na een aanval van het type Pearl Harbour. Die Bush-doctrine ging nog altijd uit van: ‘Wij bondgenoten samen.’ Amerika was nog steeds de leader of the free world. Onder Trump heeft America First een heel andere, negatieve connotatie gekregen. Belang werd eigenbelang, met
een donker randje aan. De VS verloren niet alleen hun morele gezag, nee: ze dachten dat ze het niet nodig hadden. Dat was extreem kortzichtig. Samenwerken met bondgenoten verhoogt je soortelijk gewicht.” / De Bush-doctrine heeft dus uiteindelijk hun bondgenootschappen verzwakt? “Met hun gedrag stelden de Amerikanen elke vorm van internationale opbouw in vraag: de VN, de NAVO, samenwerking met je traditionele vrienden... Dan ben je op wereldschaal alles aan het afbreken. En daarmee heb je een nieuwe wereld gemaakt. Dat is het verschil met het Amerika van na de Tweede Wereldoorlog. Die was bipolair, tot aan de val van de Muur. Na 9/11 is dat verschoven naar een multipolaire wereld waarin China bijna gelijke macht heeft, waarin Rusland onvoorspelbaar wordt en de regels niet meer volgt... Zo’n multipolaire wereld is veel moeilijker om te managen, om stabiliteit te krijgen. Dat is het gevolg van hun decline of power, deels omdat Amerika zich gedragen heeft zoals het zich gedragen heeft. Als je de balans opmaakt van 20 jaar Amerikaans buitenlands beleid sinds 9/11, krijg je een serie blunders, in alle opzichten. De niet-effectieve oorlog in Afghanistan. Een oorlog op basis van desinformatie of op halve leugens: de oorlog in Irak. Met als gevolg een destabilisatie van het MiddenOosten. Een aarzelende houding tegenover de Arabische Lente. Een slecht ingeschatte humanitaire interventie in Libië, waarbij je Khadaffi wegveegt: dat is om vele redenen moreel te verantwoorden, maar dan gewoon vertrekken en een land in chaos achterlaten? Ook Europa heeft dat gedaan, trouwens. De ontrafeling van het vredesproces tussen Israël en de Palestijnen met een openlijk eenzijdige koers. De totaal incoherente politiek in Syrië, waarbij nu weer de bondgenoten van NoordSyrië, de Koerden, in de steek worden gelaten. Wat doe je met Assad, met die rode lijn van de chemische wapens die overschreden is? Daar is
134
KNACK HISTORIA / 9/11
AMERIKA NA 9/11: EEN ANDER LAND, EEN ANDERE WERELD?
Obama ook mee schuldig aan. En dan nog de globale financiële crisis in 2008: hoe is dat zo kunnen ontsporen? Waarom is er geen verantwoordelijkheid genomen?” / Blunder na blunder. Geen ideale bondgenoot, laat staan leider. “Dat brengt ons – afgezien van die foute beslissingen – inderdaad bij de vraag: hoe betrouwbaar is Amerika nog als bondgenoot? Het klimaatakkoord is tekenend: Trump is daar het absolute dieptepunt. Obama heeft nog wel proberen te investeren in betrouwbaarheid, in internationale allianties. Wat Trump van tafel heeft geveegd, wordt nu met veel moeite gerepareerd. De deal met Iran, zo noodzakelijk en zo essentieel, is door Trump op losse schroeven gezet. De Oslovredesakkoorden zijn door Trump nog een beetje dieper in het graf geduwd. Daardoor zitten we waar we nu zitten. Voorlopig lijkt Biden de juiste man op de juiste plaats: hij probeert akkoorden te stellen. Hij beseft dat Amerika – want ja, het eigenbelang speelt altijd – rekening moet houden met nieuwe uitdagingen. Hoe gaan we omgaan met China, wat doen we met Rusland? Hoe gaan we opnieuw regels opleggen? Door de houding van Amerika in het verleden zijn die regels wereldwijd veranderd. Rusland respecteert de regels niet qua mensenrechten, vermoordt journalisten, intervenieert in democratische verkiezingen elders ter wereld via trollenfabrieken... China respecteert de regels niet meer, het handelt vanuit economisch eigenbelang en tast de grenzen af hoever ze kunnen gaan om aan machtsuitbreiding te doen. In die constellatie, met daarbovenop de klimaatproblematiek, moet Biden nu proberen rust en herstel te brengen.” / 9/11 was dus niet de oorzaak, maar wel de katalysator van een wereld in verandering. “Ja. 9/11 was een schakel in de hele keten van een problematische wereld in verandering. Het terrorisme is daar één aspect van,
de identiteitspolitiek die wij kennen ook. Het jihadisme is een soort van religieus geïnspireerde identiteitscrisis. 9/11 is de katalysator die dat op scherp heeft gesteld. Waar we nu nog niet genoeg bij stilstaan, is dat diezelfde identiteitscrisis die in het jihadisme tot uiting komt, in andere landen tot populisme heeft geleid. In Brazilië het populistische verhaal van Bolsonaro, Orbán in Hongarije, Erdogan in Turkije, extremistisch rechts in West-Europa…”
“Als je de balans opmaakt van 20 jaar US policy sinds 9/11, krijg je een serie blunders”
“Waarom krijg je dan bij het jihadisme dat religieuze element? Omdat teruggrijpen naar andere fenomenen daar niet meer kon: nationalisme was in de Arabische wereld moreel failliet gegaan in een verhaal van machtsverlies, vernedering, kolonialisme, dictaturen... Daarom net is de Arabische opstand of de Arabische Lente zo’n grote gemiste kans: die had een ander antwoord kunnen bieden. 9/11 was de voorbode wat ons qua identiteitscrisis te wachten stond op wereldschaal. Wij zitten daar nog volop in, China heeft het al op zijn eigen manier ingevuld: nationalistisch, met een ander model qua vrijheid en economie.” / Na de Tweede Wereldoorlog heeft Amerika zich de rol van ‘leader of the Free World’ toegemeten. Wie wordt de volgende leader of the Word en zal het nog wel een Free World zijn? “Ik denk dat we teruggaan naar een wereld zoals in de tijd van het congres van Wenen. Henry Kissinger heeft er niet voor niets zijn
KNACK HISTORIA
135
AMERIKA NA 9/11: EEN ANDER LAND, EEN ANDERE WERELD?
136
KNACK HISTORIA / 9/11
AMERIKA NA 9/11: EEN ANDER LAND, EEN ANDERE WERELD?
doctoraat over gemaakt, over die multipolaire wereld. Wij leven in een multipolaire wereld met andere en nieuwe uitdagingen. Waar ik me zorgen over maak, is de impact van de Verlichting en mensenrechten: hoe zal dat evolueren? Die maatschappelijke ideeën, de vraag waar onze samenleving naartoe gaat, is ook een belangrijk onderdeel van het verhaal. Ik citeer in dat opzicht graag uit De ontregeling van de wereld van de Libanese schrijver Amin Maalouf, die het Licht van de Verlichting heeft zien flikkeren, verzwakken en zelfs bijna uitdoven. Onze maatschappij is gebaseerd op die ideeën uit de Verlichting en die worden nu uitgehold. Daarin is 9/11 mee een kantelpunt geweest. Daarvoor was er nog een geloof dat het beter zou worden in Joegoslavië, Albanië zou worden bevrijd... Sinds 9/11 zie je daarin
achteruitgang. Tot op een punt dat Europa zelf aangetast wordt in de illiberale democratieën zoals in het Hongarije van Victor Orbán. In welke wereld komen we straks terecht? Hoe gaan we om met die multipolariteit, hoe gaan we banden herstellen met China, met Rusland? Het gaat over meer dan enkel de regels van de internationale politiek: het gaat over welk soort samenleving we worden. Hebben we niet te snel de waarden van de Verlichting als verworven beschouwd? Niks is voor altijd, dat is een belangrijke les. Maar: wat ooit gedacht is, kan je niet terug in de fles duwen. Het gedachtegoed van Al-Qaeda kan je niet wegbombarderen, maar zo kan je ook het vrijheidsdenken en de kracht van rechtvaardigheid niet terug in de fles krijgen. Daar trek ik me aan op.”
22 april 2021, Washington DC. Meer dan 40 wereldleiders komen online samen voor overleg over de klimaatcrisis. President Joe Biden belooft de Amerikaanse uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 te halveren.
HEEFT BUSH ZIJN HERVERKIEZING TE DANKEN AAN OSAMA BIN LADEN? Rudi Vranckx: “Moeilijke vraag, ik weet het niet. 9/11 heeft van hem natuurlijk wel een oorlogspresident gemaakt. Het beeld dat ik onthou? Volgens mij heeft hij zijn herverkiezing te danken aan het moment dat hij in zijn bomberjack op dat vliegdekschip stond, de Abraham Lincoln, vlak toen de oorlog in Irak voorbij en gewonnen leek. Dat stond in schril contrast met de beelden van hemzelf op 9/11, een besluiteloze man die meegesleept werd in een kolk van chaos. De gebeurtenissen hebben Bush gemaakt, Bush heeft de gebeurtenissen niet beïnvloed.” “Vandaar dat zijn Bush-doctrine geen weldoordachte, langetermijnstrategie is. Dat is net het probleem. Deze Amerikaanse president werd uiteraard meegesleurd in een systeemschok die niet voorspelbaar was, maar dat is het probleem van élke wereldschok. Net als de val van de Muur, net als Pearl Harbour. Hoe moet je een antwoord formuleren? Misschien verwachten we te veel van een mens. Bush was dan ook nog eens omringd door een team dat verdeeld was tussen de lijn Rumsfeld en de lijn Powell. Zijn antwoord werd een ideologische sprint, een antwoord op een ad-hocprobleem. Terwijl het om een aardverschuiving op wereldschaal ging. Internationale politiek is sowieso een marathon. Fundamentele verschuivingen waar je rekening mee moet houden en antwoord op moet bieden, die vragen tijd.” George Bush komt aan op het vliegdekschip USS Abraham Lincoln in San Diego. Hij verklaart in een nationaal uitgezonden speech dat de ‘vechtfase’ van de oorlog in Irak voorbij is. KNACK HISTORIA
137
VERSCHIJNT IN OKTOBER 2021
België speelt in de 19de eeuw wereldwijd een locomotiefrol in de opkomst en ontwikkeling van de trein. Dit revolutionaire vervoersmiddel geeft gestalte aan het toerisme, zorgt voor arbeidsmigratie, geeft gestalte aan stationsbuurten in grote steden, brengt mensen en goederen van hot naar her, geeft de postbedeling een boost…
De historici en journalisten van Xpair Communication duiken graag in boeken en archieven en spreken met specialisten om
Amerika en zijn presidenten Amerika en zijn presidenten
geschiedenis een gezicht te geven. Gedreven door actuele vragen en de ambitie om het ‘oude’ ‘nieuw(s)’ te maken. Die inzichten vinden hun weg naar het brede publiek in talrijke boeken en publicaties en de organisatie van exposities en evenementen. In de reeks Knack Historia tekende Xpair voor de realisatie van Mao (2016), Onsterfelijk sinds 2016 (2017), 1917 – De Russische Revolutie (2017) en Van Achnaton tot Trump. Gek of geniaal? 75 waanzinnige wereldleiders (2018), WOII. Een onafwendbare oorlog? (2019). Betekent einde WOII het begin van een nieuwe wereld? (2020). Kolonialisme.
Naar aanleiding van Europalia Trains & Tracks (14 oktober 2021 – 15 mei 2022) verschijnt in oktober Knack Historia De wondere historie van de trein. Hoofdredacteur Knack: HooBultinck fdredacteur Knack: Bert Bert Bultinck Concept: ConcRemmerie ept en redvoor actieXpair : Dirk Communication Hannelore Mahieu, HoofdredaVandebroek, cteur Kvan nacHumbeeck kMaarten : Redactie: Hubert Jakob Ulens, Johan Raats en Bert Bultinck Voor Xpair Communication: Piet Boncquet, Peter Van der HallenMarthe van Geheugen Renaat Nelissen,Collectief Anne ConcepDe t enDeygere, redactie: www.geheugencollectief.be Peeters, Dirk Remmerie, Jan Van der Fraenen, Hannelore Vandebroek, Maarten Mahieu, HubertVanmeerhaeghe, Van Humbeeck,Jeroen Piet Piryns Maud Jakob Ulens, Johan Raats en Verelst, Greet B e e l d r e d a c t i e : Verschatse, Linde Walters Peter Van der Hallen van Geheugen Collectief Petra Gunst voor Tekst en Beeld www.geheugencollectief.be Beeldredactie: E i n d r dVan actiHumbeeck, eDirk en bRemmerie egelePiet idinPiryns gen : Peter Frison Hubert GerdaeSmets, Petra Gunst voor Tekst en Beeld voor Xpair Communication. Beeldredactie: V ormGunst gevingvoor : enTekst Petra en Beeld Eindredactie begeleiding: Christine Ingrid Daan EindrParedis, edaMargodt, ctie Dirk en beRemmerie geleidVanhecke ingen : Maud Vanen Annelies Vanden Berghe meerhaeghe Communication) Petra Gunst (Xpair voor Tekst en Beeld Vormgeving: Christine Margodt, Ingrid Vanhecke 178Annelies AMERIKA EN ZIJNBerghe PRESIDENTEN en Vanden
Vormgeving: D ruk:Frison en Els Ruppol voor Xpair Peter Roularta Printing(xpair.be) Communication N ationale reclameregie: Druk: Roularta Media Group, Z.I. Researchpark Roularta D ruk: Printing 120, 1731Printing Zellik (Brussel), Nationale reclameregie: Roularta tel. 02 467 56 11, fax 02 467 57 57, Roularta Media, N a t i o n a l e r e c l a meregie: www.roulartamedia.be Raketstraat 50 , 1130 Brussel. Roularta Media Group, Z.I. Researchpark Tel 45ag11 D ire02/702 c1731 teurZellik m a(Brussel), zines: 120, www.roulartamedia.be Jos Grobben tel. 02 467 56 11, fax 02 467 57 57, Directeur V erantwoomagazines: rdelijke uitgever: www.roulartamedia.be JosirGrobben Sophie D ecteVan ur mIseghem agazines: (sophie.van.iseghem@roularta.be) Verantwoordelijke uitgever: Jos Grobben p/a Roularta Media Group Sophie Van Iseghem V e r a n t w o o r d e l i j k e u itgever: Meiboomlaan 33 (sophie.van.iseghem@roularta.be) Sophie Van Iseghem 8800 Roeselare p/a Roularta Media Group (sophie.van.iseghem@roularta.be) Meiboomlaan 33, 8800 Roeselaere p/a Roularta Media Group Meiboomlaan 33 8800 Roeselare
Beeldmateriaal: Cover: Getty Images 178 AMERIKA EN IMAGES ZIJN PRESIDENTEN Copyright GETTY Behalve onderstaande pagina’s Isopix: p. 19 - Belga Image: p. 171, 173 Creative Commons Wikimedia: p. 55 (linksonder), 127 Adobe Stock: p. 42, 66, 68 - Archief Xpair: p. 51(rechts), 62, 111, 120, 129, 145
Van alle tijden, met vele gezichten. (2020), Wallonië. Tijdreis naar onze zuiderburen (2021). Dit magazine is auteursrechterlijk beschermd. Wenst u artikels te scannen, digitaalbeschermd. op te Dit magazine is auteursrechtelijk slaan, meermaals kopiëren Wenstteudrukken, artikels te scannen, te digitaal op te of commercieel te gebruiken? slaan, te drukken, meermaals Contacteer te kopiëren ann.van.de.walle@roularta.be. of commercieel te gebruiken? Contacteer Dit magazine is auteursrechtelijk beschermd. Info over uw rechten: www.presscopyrights.be soete.ann@roularta.be. Info over uw rechten Wenst u artikels te scannen, digitaal op te www.presscopyrights.be slaan, te drukken, meermaals te kopiëren De Knack Knack Historia De ‘Amerika en zijn of commercieel teHistoria gebruiken? Contacteer ‘Wallonië. Tijdreis naar onze presidenten’ is een uitgave van soete.ann@roularta.be. Info over uw zuiderrechten buren’ is een uitgave van Roularta Media Group, www.presscopyrights.be Roularta Media Group, Meiboomlaan 33, 8800 Roeselare, De Knack ‘Amerika Meiboomlaan 33,fax 8800 tel. 051 26 Historia 61 11, 051 Roeselare, 26 86en 66zijn presidenten’ tel. 051 26 61 is11,een faxuitgave 051 26 van 86 66 Roularta Media Group, Meiboomlaan 33, 8800 Roeselare, tel. 051 26 61 11, fax 051 26 86 66 PEFC-gecertifieerd
Dit product (of de naam van het product) komt uit duurzaam beheerd bos, gerecycleerde of gecontroleerde bronnen www.pefc.org
PEFC-gecertifieerd Dit product (of de naam van het product) komt uit duurzaam beheerd bos, gerecycleerde of gecontroleerde bronnen www.pefc.org
Op 9 september 2001 kijkt de hele wereld vol afschuw toe hoe – live op tv – Amerika in het hart getroffen wordt met een van de bloedigste terreuraanslagen in de geschiedenis. Na de verbijstering volgt de vergelding met de jacht op Osama bin Laden, de strijd tegen Al-Qaeda (en later IS), de oorlog tegen Afghanistan en Irak… De war on terror kleurt het internationale toneel. Ook het spanningsveld tussen veiligheid en privacy wordt steeds groter. Tot op vandaag zijn de naweeën van 9/11 voelbaar. De impact mag dan wel gigantisch zijn, toch is de aanslag geen unicum: terreur is van alle tijden en komt uit alle windstreken.