Txanela03glo by yaizanm

Pรกgina 1

MATERIAL GLOBALIZATUA 3

LEHEN HEZKUNTZA - BIGARREN ZIKLOA - HIRUGARREN MAILA

IKASLEAREN LIBURU GLOBALIZATUA 3

EGIPTO, NILO IBAIAREN OPARIA URTE ASKOAN, TXAPELA KASKOAN! XANGAI XIAN XI, TXINATARREKIN EDERKI! FIRIN-FARAN AIREA DANTZAN! BURUARGIA? BIZKORRA? ZEIN JAKINTSUA DEN NATURA!

LEHEN HEZKUNTZA

BUKATU DA, AKABO!

EUSKARA 3 - 3. LAN-KOADERNOA

MATEMATIKA 3 - 6. LAN-KOADERNOA CD-ROM INTERAKTIBOA

EUSKARA 3 - 4. LAN-KOADERNOA MUSIKA - ABESTIAK - CD-a MUSIKA 3 - 3. LAN-KOADERNOA DVD-A 3 MATEMATIKA 3

GIDALIBURUAK (+ musika - jarduerak - CD-a)

ISBN 978-84-9783-095-9

MATEMATIKA 3 - 5. LAN-KOADERNOA

I TU

IRAKURGAIAK 3

GLOBA L L A

MATERIAL OSAGARRIA

GURE TXOKO KUTTUNA

IKASLEAREN LIBURUA

1 2 3 4 5 6

IKASLEAREN LIBURUA

16:32

PR OIEKTUA

26/2/07

txanela

TXAeGLO3-0

Ikastolen Elkartea 9

788497 830959

PROIEKTUA

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Pรกgina 3

TXANELA E TX OK R O GU KUTT UN A

Izena:

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Pรกgina 4

NON NON DEMONTRE DEMONTRE EZKUTATU EZKUTATU DA DA HONA HONA EKARRI EKARRI GAITUEN GAITUEN BIDEA? BIDEA?

EDERRA EGIN DUGU! ETA ORAIN ZER?

HIRU LAGUN, MEI LI, XABIER ETA MAIDER, BAZKAL OSTEAN HERRITIK URRUN DAGOEN AUZO BATERA DOAZ ARRATSALDE PASA.

HANDIK BI ORDURA GURE LAGUNAK ORAINDIK GALDUTA DABILTZA.

EZ DIRUDI INOR DAGOENIK! ETXE HONETAN GALDETU BEHARKO DUGU. MAIDER, SEGURU AL ZAUDE EZ DAGOELA TXAKURRIK?

KATUA BADUTE BEHINTZAT!

AMAAA AAAA!!!!!!! 4

LASAI, AURKITUKO DUGU ETA ETXERAKO BIDEA!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Pรกgina 5

BA... BA... JOLASTEN ETA... GALDU... ETA... ETXEA IKUSI... ANTZARA... UFFFF!!!

PSSSSTTTTT!!!! ERDU BARRURA, AGUDO!!!!

UUUM! BISITA AL DAUKAGU GAUR? PASTELA JATEKO AITZAKIA EDERRA!!!

LASAI NESKA, ESERI, HARTU ARNASA ETA HITZ EGINGO DUGU PATXADAZ.

KLEOOOO!!!!!!!!

EKIMENDI, GAZTELU, ELIZALDE , ALDE ZAHARRA, ...ETA AZKENIK , HERRIKO ENPARANTZARA HELDUKO ZARETE . GERO, BAKOITZA BERE ETXERA. MUGI ILUNDU BAINO LEHEN!

NI KLEO NAIZ, ZIENTZILARIA, ETA GOZOZALE AMORRATUA!!! ETA ZUEK, NOR ZARETE?

ONDO DA! ...ETA EDOZEIN GAUZATARAKO LAGUNTZA BEHAR IZANEZ GERO, BADAKIZUE NON GAUDEN!

EUTSI! HURRENGOAN ERABILI HAUEK!

NAHI DUZUENEAN ETA NAHI DUZUENERAKO!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Pรกgina 6

NIK EDERKI EZAGUTZEN DUT KALEA. NAHI AL DUZU NEUK ERAKUSTEA?

NI ERE ERRAZ GALDUKO NINTZATEKE, TXIKITATIK GURE ETXEA BESTERIK EZ BAITUT EZAGUTU! AUZOA BERA ERE URRUNETIK IKUSITA BAKARRIK EZAGUTZEN DUT!

Behatu hor beheko marrazkiei, eta konparatu biak; aipatu herri bakoitzaren ezaugarri nagusiak.

Ttonttorpe

Errotandi

Zuk ondo ezagutzen al dituzu herriko auzo eta txoko guztiak? Zer dago txoko eta auzo horietan?

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Página 7

ZERGATIK EZ DUGU HERRIA AZTERTZEN ETA HERRIAK HERRITARROI ESKAINTZEN DIZKIGUN ZERBITZUEI BURUZ INFORMAZIOA BILTZEN?

ETA IKASITAKO GAUZA BATZUK HAUR TXIKIEI KONTATZEN BADIZKIEGU? HAIEI ERE ONDO ETORRIKO ZAIE HERRIA EZAGUTZEA!

Egin honako urrats hauek, proiektua gauzatzen joango zara horrela: • Lehenik eta behin, kokatu norberaren herria Euskal Herriko mapan. • Gero, eskuratu herriko planoa eta aztertu planoko elementu nagusiak. • Ondoren, egin herria ezagutzeko irteera bat, aztertu puntu hauek arreta bereziz: - Herriko auzoak. - Auzo bakoitzean dauden zerbitzuei buruzko informazioa. - Norberaren “Txoko Kuttuna”. • Bukatzeko, antolatu bildutako informazio guztia txukun-txukun, eta egin horma-irudiak jasotako irudiekin eta datuekin.

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Página 8

PROIEKTUA OSATZEN ARI ZAREN NEURRIAN… INGURUMENA

GURE PERTSONAIAK EZAGUTZEN ...ETA, NOSKI, HORI GUZTIA HAUR TXIKIAGOEI ERA EGOKIAN...

ZURE HERRIA EUSKAL HERRIAN KOKATZEN • Euskal Herriko probintziak eta hiriburuak zein diren.

ZURE HERRIA NOLA OSATUTA DAGOEN • Plano bat zer den. • Plano bateko elementuak zein diren. • Toki batera joateko orientatzen.

HERRI BATEKO AUZOAK NOLAKOAK IZATEN DIREN • Auzoen ezaugarriak bereizten. • Irteerak planifikatzen.

HERRIKO ZERBITZUAK ZEIN DIREN • Informazioa biltzen eta antolatzen. • Plano batean zeinu konbentzionalak kokatzen.

HERRIAN ETA AUZOETAN ELKARREKIN BIZITZEKO DAUDEN ARAZOAK ETA ARAZO HORIENTZAKO KONPONBIDEAK • Herriko eta auzoko festak noiz eta nola ospatzen diren. • Elkarrekin bizitzeko zein arau bete behar ditugun.

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Página 9

…HAU GUZTIA IKASIKO DUZU... HIZKUNTZA • • • •

ARTE-HEZKUNTZA ...NOLA KONTATU ERE IKASIKO DUZU.

Olerki bat irakurtzen eta ulertzen. Zure egunerokoa idazten. Datak zuzen idazten. Ipuin bat behar bezala irakurtzen eta zure ideiak behar bezala adierazten.

• “Zazpi Euskal Herriek” abestia abesten.

• Zure herria non dagoen testu baten bidez azaltzen.

• • • •

• Olerki bat intonazio egokia emanez irakurtzen. • Abesti bat abesten eta abestuz gozatzen. • Dubuffet-en artelanei behatzen, eta zeuk ere “artelanak” egiten.

Adierazpenak ideia nagusi baten arabera sailkatzen. Gure hizkuntzaren erabileraz gogoeta egiten. Hainbat gauza (planoa, auzoa…) definitzen. Norbait toki batera bideratzeko adierazpenak egoki ematen.

• Argitxoren abestia abesten.

• Emandako azalpen batean auzoaren definizioa hautatzen. • Hitz berrien esanahia, eta zeure hiztegian hitz berri horiek alfabetoaren arabera kokatzen. • Bideoko informaziotik komeni zaizuna hautatzen eta ordenatzen. • Egokia irizten diezun arauak idazten eta, taldean eztabaidatu ondoren, erabakitzen. • Herriko zerbitzuak ideia nagusi baten arabera antolatzen, eta zeinuen bidez irudikatzen. • Elkarrizketa bateko zatiak (ingelesez) hainbat zerbitzu edo kokalekurekin lotzen. • Liburutegiko liburuak aztertzen, eta sailen arabera antolatzen. • IPUINAK NOLAKOAK DIREN AZTERTZEN. - Nola eginda dauden, eta zein atal izaten dituzten. - Ikasitakoa kontuan hartuta ipuintxo bat egiten.

• Eguneroko hainbat egoera dramatizatzen (esamolde egokiak erabiliz). • Bertsoak abesten. • Musikaren erritmoa jarraituz dantzatzen. • Txoko bateko marrazkia egiten.

• Herritarrek erabiltzen dituzten hainbat esamolde jator ezagutzen eta erabiltzen. • Bertsolaritzari buruz gogoeta egiten. • Arauak behar diren ala ez argudiatzen. • Toki jakin bat (txoko kuttuna) deskribatzen.

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Página 10

AIZU, XARPA! GURE LAGUNEK AURKITU OTE ZUTEN ETXERAKO BIDEA? ZUK ZER USTE DUZU, LAGUN?

Lot ezazu pertsonaia bakoitza dagokion irudiarekin edo testuarekin. Hori eginda aurkituko duzu goiko galderaren erantzuna.

Kaixo, Jexusmai: Zer moduz zabiltza? Bidaiako kontu guztiak prest al daude? Badakizu niri leiho ondoan joatea gustatzen zaidala, ez ahaztu gero! Agindu nizun azken esperimentua amaitu ondoren emaitzen dokumentua ostegunean bidaliko nizula, baina ezinezkoa izango zait, atzeratuta bainabil. Gaur arratsaldean ez dut lanik egin, galduta zebiltzan haur batzuen bisita izan baitugu. Neska-mutil koitaduak etxeko bidea topatu ezinik zebiltzan. Dokumentua idaztea bukatu, berrikusi, zuzenketak egin... Uste dut hori dena patxadaz egiteko beste astebete beharko dudala. Oraindik garaiz gabiltza, zer iruditzen zaizu datorren asteko ostiralerako bidaltzen badizut? Zure erantzunaren zain. Musu bat. K.

KLEOK EGINDAKO PLANOA INA KE, BA IK”. E T I A IN D UEN TU EG U BEHAR D R E K O NA KAT koa: kasita N DEN EGU TXARTO BU n ditugu. i r u a E I i G T H riak eg O HAS U ESAN NA r e D b N n O “ gu D ina la EK EZ HORR gin gara, ba e Galdu

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Pรกgina 11

Irailaren 12a. Etxera heldutakoan, afaltzen ari ginela, zer gertatu zaigun kontatu diegu gurasoei. Errieta egin digute, abisatu gabe joan garelako. Arrazoia dute; pentsatu... oraindik galduta ibiliko bagina, nora joko lukete gure bila? Zelako eguna gaurkoa! Pelikuletan bezala abentura bila urrundu gara herritik, eta, egia esan, ederra izan da abentura, etxerako bidea galdu dugula konturatu garen arte. Orduan bai txarto! Arrebak lasai egoteko esan digu, baina ni ikaragarri beldurtu naiz. Eskerrak azkenean Ekimendi auzoko baserrira heldu garen, eta bertako ugazabak, Kleok, eta harekin alokairuan bizi den Martinek lagundu diguten. Kleok egin digun planoari esker heldu gara etxera ilundu aurretik! Martin ipuin-idazlea dela esan digu aitak. Aita eta biak lagunak dira, antza, eta hori primeran datorkigu guri, horrela hurrengo batean ere Kleo eta Martinen etxera joateko baimena izango dugu eta! Bihar Martinek emandako ipuina irakurriko dugu, hark oparitutako hari-mataza zertarako den argitzeko.

Ipuinen bildu ma Baratzeko egiten hasi. lan Kultur etxe ak egin. ra Erosketak deitu. egin Komunak ga . rb Kleo eta bio itu. na liburutegia rtean ordenatu.

POLITA DA EGUNEROKOARENA! GUK ERE IDATZ GENEZAKE GEUREA!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Página 12

KANTA KANTARI!

BAZTER GUZTIEI BEGIRA BAZTER GUZTIEI BEGIRA HEMEN JIRA TA HAN BIRA MEI LI, XABIER TA MAIDER GALDU EGIN DIRA. BIDEGURUTZEAN ZALANTZA EZKER ALA ESKUIN. ZER EGIN, ZER EGIN? BASERRI POLIT BATEAN TOPO LAU LAGUNEKIN : MORGAN, XARPA, KLEO, MARTIN. BAZTER GUZTIEI … TXIRRINA JOAZ BIZIKLETAN ETXERA KANTARI TIRIRI - TARARI. ILUNA BADATOR ETA TXO, EMAN PEDALARI MARTIN, XABI, MEI LI RI - RI! Joxan Ormazabal Musika: I. Urbieta

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Pรกgina 13

AIZU! ORAINTXE DUZU AUKERA IPUINA IRAKURTZEKO ETA HARI-MATAZA ZERTARAKO DEN ARGITZEKO! BAINA IPUINA IRAKURRI AURRETIK: ASTINDU GARUNA, LAGUNA!!

Irakurri aurretik

Irakurriko duzun ipuina antzinako Greziako ipuin mitologiko bat da. Ipuin horretan kontatzen denez, Greziako Atenas herriko gazte eder eta aberatsenen artean zazpi mutiko eta zazpi neskatxa eskatzen zituen urtero Kretako erregeak. Errege horrek bere jauregi ondoko labirinto batean bizi zen munstro beldurgarri eta ikaragarri bati ematen zizkion. Munstroak hil eta jan egiten zituen gazte haiek. Ipuinak aipatzen duen urtean, Atenasko erregearen semeari, Teseo ausartari, egokitu zitzaion Kretara joan beharra, beste hamahiru gazterekin batera.

Bizirik atera ote zen Teseo abentura hartatik? Zer egin ote zuen horretarako? Idatz ezazu zure koadernoan. ............................................................................................ ............................................................................................ ............................................................................................ ............................................................................................ ............................................................................................ ............................................................................................

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Pรกgina 14

Irakurri ondoren Teseo eta Minotauroaren ipuina irakurri berri duzu. Erantzun, idatziz, ondorengo galdera hauei. Gero, taldean, azaldu erantzunak denen aurrean eta eztabaidatu. 1.

Nolakoak dira ipuin horretako pertsonaiak, benetakoak (errealak) ala irudimenezkoak (fantastikoak)? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................................

Teseok uhartean ahaztuta utzi zuen Ariadna. Nola uste duzu sentitu zela Ariadna une horretan? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................................ ................................................................ Nola sentituko zinateke zu horrelako egoera batean? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................................ Zer uste duzu pentsatuko zuela Teseok Ariadna uhartean utzi zuela konturatzean? . ................................................................

Ariadnarekin gertatutakoaz gain, Teseori oihalak aldatzea ere ahaztu zitzaion, eta, horren ondorioz, aitak bere buruaz beste egin zuen. Zer iritzi duzu Teseroren jokabide horri buruz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................................ ................................................................ ................................................................ Gustuko al duzu Teseo pertsonaia? Zergatik? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................................ ................................................................

Zer aldatuko zenuke ipuinean? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................................ ................................................................

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

PĂĄgina 15

Artelana JEAN DUBUFFET

NEGUKO LORATEGIA. 1970 Bere norabidea zein izango zen pentsatu gabe egindako lerroekin, ahal zuela margoa paperetik altxatu gabe, sortutako artelana da hau. Zuek txikitan egiten zenituen lerroen antzekoak dira horkoak, eta lerro horien nahasmenak labirintoaren ideia irudikatzen du.

CALAISEKO PASAGUNEAREN PAISAIA. 1963 Artistak hiriaren bere planoa iradokitzen digu, hiriak sortzen dizkion sentipenak aditzera emanez: hiriaren mugimendua, koloreak, hotsakâ&#x20AC;Ś

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Página 16

HASIKO AL GARA GURE HERRIA AZTERTZEN?

BAI, BAINA HORRETAN HASI AURRETIK, HERRIA NON DAGOEN JAKITEA ERE EZ LEGOKE GAIZKI!

HERRIAREN KOKALEKUA

Behatu hemen beheko irudiei, eta, aurreko urteetan ikasitakoa gogora ekarriz, interpretatu zer esan nahi duten.

LURRA

EUROPA

EUSKAL HERRIA

Pirinio mendien bi aldeetako lurrak hartzen ditu Euskal Herriak, eta zazpi probintzia ditu. Pirinioaren alde batera, hiru probintzia daude, Frantziako Estatuan, eta beste aldera, lau, Espainiako Estatuan.

Mugerre

Interpreta ezazu mapa, irakurri berri duzun informazioaren arabera.

Donapaleu Bermeo Gernika

Hendaia

Ondarroa

Irun Sara

Portugalete Zarautz

Bera Lesaka Goizueta

Eibar Elorrio Laudio Orozko Otxandio Amurrio

Tolosa Zumarraga

Baigorri

Elizondo

Leitza

Arrasate

Santa Grazi

Lekunberri

Beasain Zegama

Urduña

Amaiur

Otsagi

Ozaeta

Murgia

Agurain

Zuhatzu

Izaba

Altsasu

Burgi Trebiño

Kanpezu Lizarra

Zangoza Artaxona

Eltziego Oion

Biana

Tafalla

Urantzia

Erriberri

Mendabia Lodosa

Faltzes

Zarrakaztelu

Martzilla Alesbes Balterra

Cintruenigo Tutera Ribaforada

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

PĂĄgina 17

Jarraitu beheko aginduei, osatu mapa mutua eta erantzun galderei. 1. Koka ezazu zure herria Euskal Herriko mapa mutu batean. 2. Idatz ezazu mapan zure probintziaren izena, eta margotu. 3. Idatzi beste probintzien izenak ere. .............................

...........................

.............................

...........................

.............................

K BATZEN RA G

Idatzi zure herriari buruzko azalpen-testutxo bat, eta eman hainbat datu interesgarri: herriaren izena, non dagoenâ&#x20AC;Ś Grazi

Gogoratu Euskal Herriko mapa eta orain jaso duzun informazioa proiekturako baliagarri izango zaizkizula!

TU AI

EUS KA

4. Adierazi, ahalik eta zehatzen, probintzietako hiriburuak non dauden, eta idatzi hiriburuen izenak mapan.

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Pﾃ｡gina 18

...HERRIA NON DAGOEN IKUSI DUZU, BAINA BA AL DAKIZU NOLA DAGOEN OSATUTA ETA ANTOLATUTA?

HERRIAREN EGITURA

Herri bat nolakoa den jakiteko era asko daude: herri hori bisitatu eta herriko kaleetan ibiltzea, herriari buruz liburuetan datorren informazioa biltzea, bideoan edo telebistan herriari buruzko dokumentalak ikustea窶ｦ Dena dela, herri baten osaera eta antolaketa ezagutzeko asko lagunduko digu plano bat erabiltzeak.

Behatu arretaz planoari eta aztertu bertan agertzen diren elementuak.

nt za le

ea al

ili

alea

ka lea

San Jua n ka IKAS lea TOL A

GAZTELU

sta

Taxi-geltokia

tas

Arrosaleda Parkea

Arrikibar Plaza

lea

Anbulategia

lea

EKIMENDI

Ka l

a an

l ka

kalea

LOROﾃ前

Postetxea

rra

k di ar

Zumardi Parkea

Kiroldegia

Gi pu

Liz

al Ar Plaza Zaharra LIB URU TEG Trin IA ke te ka lea

Oﾃｱati Plaza

Altzola kalea

Aparkalekuak

Alda peta

ALDE ZAHARRA

na k

k ar

ZUBIBARRI

Gure Ametsa Parkea

Foruen Plaza

Baio

kale

Merkatu Plaza

le ar ka

Ba ion ak ale a

iko

San Martin Parkea

Kale Nagusia

ATU

K MER

agusia

Gamarra Plaza

lea

r ka

Ipa

Zuhaizti Parkea

Kale N

USABAL

Merkatari kalea

ERROTABARRI

Autobus-geltokia

Trueba kalea

Larraina Parkea

Informazioa Barren Plaza

Tren-geltokia

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Pรกgina 19

Osa ezazu zerrenda bat planoan aztertu eta identifikatutako elementuekin. ..............................

..........................

........................

..............................

..........................

........................

..............................

..........................

........................

..............................

..........................

........................

ARRAIOAK! EZ DAGO INFORMAZIO GUTXI ZERRENDA HORRETAN! NOLA EDO HALA ANTOLATU BEHARRA DAGO INFORMAZIO HORI! Informazioa antolatzeko baliagarria izango zaizun zerbait ikasi behar duzu: hitz zerrenda bat antolatzeko irizpide egokia aukeratu behar duzu beti. Informazioa antolatzeko bide bat zerrendako hainbat elementuri dagokion ideia nagusia hautatzea da.

Irakur ezazu arretaz ondorengo azalpen hau eta bete itzazu bertan ematen diren aginduak. Hona hemen hitz zerrenda bat: Kaleak Nagusia Arrantzale Gipuzkoa Altzola Begiratu lehenengo hitzari (kaleak). Irakurri orain besteak. Ohartuko zinen lehenengoak beste guztiak biltzen dituela. Hau da: Nagusia kale bat da, baita Arrantzale, Gipuzkoa eta Altzola ere. Kaleak da, beraz, hitz zerrenda horren ideia nagusia, eta horrek balio digu informazioa antolatzeko. ZER IRITZI DAUKAZU KARTEL HAUEI BURUZ? NOLA DAUDE ZURE HERRIKO KARTELAK?

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Pรกgina 20

18. orrialdeko planoa lagun duzula, osa itzazu honako zerrenda hauek. Zerrenda bakoitzaren ideia nagusia goialdean idatzita dago.

Auzoak

Plazak

.............................

..............................

.............................

..............................

.............................

..............................

.............................

..............................

.............................

..............................

Parkeak

Herriko zerbitzuak

.............................

..............................

.............................

..............................

.............................

..............................

.............................

..............................

.............................

..............................

Idatz ezazu planoari buruzko azalpen-testutxo bat galdera hauen erantzuna gogoan izanik: Zer da planoa? Zertarako balio digu? Zer elementu agertzen dira plano batean? PLANOA ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Página 21

Lor ezazu zure herriko edo hiriko planoa, eta, taldean hitz egin ondoren, egin ariketa hauek: • Identifikatu herriko elementu adierazgarrienak. • Ikusi zein diren herriko zerbitzuak. • Zenbatu eta izendatu plazak. • Ikusi parkerik baden herrian, eta, baldin badaude, zein diren. • Identifikatu auzoak eta idatzi zerrenda. ERROTABARRI

USABAL

Liz

lea

Gip

ale a

a le ka

lea

ion

LOROÑO a le

le za nt rra

di ar Tx ib ili ka le a

kale

Alda peta kalea

Trin ke te

Ipar

Altzola kalea

Kale N agusia

ZUBIBARRI

Baio na ka lea

kale

ALDE ZAHARRA a le

lea r ka Ipa

Kale Nagusia

Merkatari kalea

iko Go

BEGIRA TTONTORPEN ZENBAT AUZO DITUGUN!

San Jua

n ka

lea

As ka tas un

GAZTELU P osta kale a

ka lea

EKIMENDI

Nola definituko zenuke auzoa? ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

Planoa erabiltzen trebatzeko jolas bat antolatuko dugu. Jolas horretan jokatzeko, beheko aginduei jarraitu behar diezu. • Binaka jarri eta elkarri galderak egitea da jolasaren muina. Abiapuntua beti eskola izanik, ikasle batek besteari galdetuko dio zer ibilbide egin beharko lukeen leku jakin batera iristeko. • Bigarren jokalariak, erantzuleak, galdegileari ahoz azalduko dio zer ibilbide aukeratu duen puntu horretara iristeko, eta, horretarako, kaleen izenez gain, aurrera, atzera, eskuinera, ezkerrera… hitzak erabiliko ditu.

Gogoratu proiektua egiteko herriko planoa erabili beharko duzula!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Página 22

AUZOAK

Herriak, gehienetan, ez dira eraikin eta espazio multzo bakar batez osatuak izaten, auzoetan banatuak baizik. Auzoak, beraz, herri edo hiri bat osatzen duten zatiak dira.

Azter ezazu hor goiko informazio hori eta erantzun galderei. • Informazioko bi esaldi horietatik batek zuzen-zuzenean erantzuten dio Zer dira auzoak? galderari. Azpimarra itzazu galdera horri erantzuteko erabili diren hitzak. • Bat al dator definizio hori zuk lehen idatzi duzunarekin? Zertan dira berdinak? Eta zertan desberdinak? ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ...........................................................................................

AUZO HITZAREN ESANAHIA ARGITU DUGU DAGOENEKO. ZERGATIK EZ DUGU KUTXA BAT EGITEN ETA EZAGUTZEN EZ DITUGUN HITZ GUZTIAK BERTAN GORDETZEN?

BAI! HORRETAN HASTEA IZANGO DA ONENA. GAINERA, ORAINTXE IKUSI BEHAR DUGUN BIDEOAN HAINBAT HITZ EZEZAGUN AZALDUKO ZAIZKIGU.

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:06

Pรกgina 23

HITZ-BERR

ILANDIA

Hitz berrien kutxa egiteko, eman pauso hauek.

Hartu kutxa bat (zapata-kaxa edo antzekoa), eta forratu paper polit batez.

Hasierako letraren arabera bereizi behar dituzu hitzak. Prestatu kutxaren neurriko kartoi mehe bat letra bakoitzarentzat, kartoi bakoitzak goialdean alfabetoko letra bat duela.

Hitz berri bakoitzarekin era horretako fitxa bat bete ondoren, gorde ezazu zure kutxan, alfabetoaren arabera ordenaturik.

HAU KUTXA DOTOREA! ORAINTXE SARTUKO DUGU GURE LEHEN HITZA: AUZOA! KUTXAN HITZ MORDOXKA BAT PILATZEN DUGUNEAN JOLAS BAT EGIN GENEZAKE!

Idatzi HITZ-BERRILANDIA izena, txukun-txukun, kutxaren gainean.

Hitz berri bat agertzen den bakoitzean, bete era honetako fitxa bat: AUZO: Herri edo hiri bat osatzen duen zatia.

18/2/09

14:06

Página 24

BAINA, BAINA, BAINA... AUZO GUZTIAK BERDINAK AL DIRA BADA?

Jarduera hau egiteko, ikusi eta entzun, adi-adi, bideoa! Ondoren, sailkatu hemen beheko esaldiak, ikusi zein auzo motari dagozkien eta zein fitxatan idatzi beharko zenukeen bakoitza. • Auzo honetan kaleak estuak izaten dira. Batzuetan, zenbait kale oinezkoentzat izaten dira bereziki. • Baserriz eta etxaldez osatutako auzoa izaten da. • Askotan, hirigunetik kanpo egon ohi dira mota honetako auzoak. • Espazio txikian etxe handi asko daude eta jende asko bizi da. • Industria-guneetatik hurbil sortutako auzoa izaten da. • Lorategi publiko nahiz pribatu ugari izan ohi ditu. • Auzo lasaiak izaten dira. • Saltoki txiki ugari egoten dira era honetako auzoetan. • Nekazari-giroko herri txikietan edo herri handietatik aldenduta egon ohi da. • Lantegi asko egoten dira horrelako auzoetan.

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................ ........................ ........................ ........................

........................

ALDE ZAHARRA

TXAeGLO3-1zuz

14:07

Pรกgina 25

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................ ........................ ........................ ........................

........................ ........................

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

........................

...........

BIZITEGI-AUZOA

NEKAZARI-AUZOA

...........................................................

........................

...........

........................

...........................................................

........................

...........................................................

........................

...........

........................

...........................................................

........................

...........................................................

........................

...........

........................

...........................................................

........................

LANGILE-AUZOA

18/2/09

INDUSTRIA-GUNEA

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

Página 26

IRTEERA EGITEKO ORDUA IRITSI ZAIZU! ETA LAN EGITEKOA ERE BAI! BEGIRA ZER EGIN NUEN NIK HERRIA AZTERTU GENUENEAN!

A! ETA, BIDE BATEZ, NIRE TXOKO KUTTUNA ERAKUTSIKO DIZUT! ZU ERE ERNE IBILI, EA ZUREA AURKITZEN DUZUN!

EKO P R O T TTONT TERTZEN: K AZ A O Z U A tzuen i b r e z o oitzek Auzo bak tu. osa n zerrenda oitzak eskaintze bak Zerbitzu i buruzko orr duena. H skatu, ahoz nahiz oa e informazi idatziz.

KONTUAN IZAN, LAGUNTXO, AUZO GUZTIAK BERDINAK EZ DIREN BEZALA, HERRI GUZTIAK ERE EZ DIRELA BERDINAK!

Egin galdera hauei buruzko gogoeta, taldean, eta, ondoren, • • • •

idatzi guztien artean hartutako erabakiak. Zurea zer da, herria ala hiria? Zer abantaila edo zailtasun izan ditzake zure herriak edo hiriak hura ezagutzeko irteera antolatu eta egiteko orduan? Auzo bakarra edo bat baino gehiago aztertuko dituzu irteeran? Zer material beharko duzu irteerarako?

.............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

Pรกgina 27

MIAU!!! GOGOAN IZAN KALEAN IBILTZEKO ARAUAK! NIRE HAINBAT LAGUNEK BEZALA BUKATU NAHI EZ BADUZU BEHINTZAT!

Zergatik uste duzu esan duela hori Xarpak? Idatzi herrira edo hirira irteera egitean gogoan izan beharko dituzun arauak. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... .......................................................................

Egokia litzateke txikiei arau horien berri ematea!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

Pﾃ｡gina 28

IRTEERA EGIN BERRI DUGU, ETA EKIN DIEZAIOGUN LANARI, GURE PROIEKTUA APURKAAPURKA BIDERATZEKO!

ZERBITZUAK

Behatu arretaz sailkapenari. Auzoen araberako sailkapena da, eta Maiderren gelakoek egindakoa. Zeure herriaren azterketa egiteko eredu egokia izan daiteke.

TTONTTORPE IZENA: EKIMENDI AZARI-AUZOA AUZO MOTA: NEK ZERBITZUAK:

RRA IZENA: ALDE ZAHA E ZAHARRA AUZO MOTA: ALD ZERBITZUAK:

-Taberna -Denda txikia

IZENA: LOROﾃ前 GILE-AUZOA AUZO MOTA: LAN ZERBITZUAK:

-Taberna -Arropa-denda -Kiroldegia -Anbulategia -Futbol-zelaiak -Janari-dendak

IZENA: USABAL STRIA-GUNEA AUZO MOTA: INDU ZERBITZUAK:

-Lantegiak

Eredu hori kontuan izanik, egin ezazu antzeko panel bat, jasotako informazioa txikiei labur eta argi adierazteko moduan.

-Farmazia -Janari-denda -Zapata-denda -Arropa-denda -Liburu-denda -Argazki-denda -Dentista -Frontoia -Tabernak -Museoa -Liburutegia -Merkatua

IZENA: GAZTELU TEGI-AUZOA AUZO MOTA: BIZI ZERBITZUAK:

-Tabernak -Supermerkatua -Ikastola

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

Pรกgina 29

Sailka itzazu zure herriko zerbitzuak hainbat ideia nagusiren arabera. Ondoren, aukeratu zeinu konbentzional bat horietako bakoitzarentzat, eta marraztu dagokion laukitxoan.

OSASUNA

KIROLA

PARKEA

...........................

..........................

.............................

...........................

..........................

.............................

...........................

..........................

.............................

...........................

..........................

.............................

...........................

..........................

.............................

GARRAIOAK

KULTURA

...........................

..........................

.............................

...........................

..........................

.............................

...........................

..........................

.............................

...........................

..........................

.............................

...........................

..........................

.............................

DENDAK (SALTOKIAK)

Zerrendan aurkituko zenituen sailkatzerik izan ez duzun hainbat zerbitzu. Aukeratu horiekin beste zenbait atal osatzeko ideia nagusiak eta, taldean, asmatu zeinu konbentzional bat atal bakoitzarentzat. Ondoren, kokatu herriko planoan auzo bakoitzeko zerbitzuen zeinu konbentzionalak, eta gorde lana ondo, proiekturako baliagarria izango baita!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

PĂĄgina 30

Match the conversations youâ&#x20AC;&#x2122;ll hear with the corresponding place.

Role play the conversations and invent some more.

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

Pรกgina 31

AISIALDI

Herri gehienetan, udalak aisialdirako hainbat eskaintza egiten ditu urtean, kirol eta kultura-ekintzak, besteak beste.

Zure herrian udalak zure adinekoentzat eta gazteagoentzat eskaintzen dituen kirol eta kultura ekintzei buruzko informazioa bildu ondoren, aukeratu kulturako bat eta kiroletako bat, eta bete ondorengo fitxa hauek.

EKINTZA: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lekua: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

KIROLA

Zer adinekoentzat: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Iraupena: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ordutegia: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ekintza horretan parte hartu nahi izanez gero egin beharrekoa: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................... ........................................... ...........................................

EKINTZA: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lekua: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

KULTURA

Gogoratu horrelako fitxak proiekturako erabil ditzakezula!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

Pรกgina 32

LITERATURZALEEN LITERATURZALEEN KLUBA! KLUBA! XABIERREN BIZIKLETARI GURPILA ZULATU ZAIO, ETA BERANDU DABILTZA GURE LAGUNAK .

BIZKOR! AGUDO! MUGI! ...IKUSI ZUEN ADINERAKO ZEIN IPUIN - BILDUMA DIREN EGOKIAK ETA...

KLUBA? LITERATURZALEEN KLUBA! GUSTUKO AL DUZUE DENOK?

PASILOAREN BUKAERAN, EZKERREKO ATEA!

...EMAN DIEZAIOGUN HASIERA GURE TAILERRARI. IZENA JARRI BEHARKO DIOGU! LITERATURZALEEN...

...ETA ORDUAN... INORK ESPERO EZ ZUENEAN... AAAAAAAAAAAAA!!!!!!!!!!

BAI!!!!

KLUB! AAAAAA!!!!!!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

17:08

Página 33

Behatu arretaz liburu hauei. Martinek, literatur saioan, proposaturikoak dira.

• Zein motatako informazioa aurki dezakezu liburu horien azaletan? • Ba al dakizu zer den saila edo bilduma?

ZERGATIK EZ DUGU GELAKO LIBURUTEGIA ONDO ORDENATZEN ETA ANTOLATZEN? ETA LAN HORRETAN HASI GARENEZ, ZERGATIK EZ LIBURUAK BILDUMATAN SAILKATU?

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

17:09

Página 34

GERTAKIZUNAK KONTATZEN ABILEZIA HANDIA ZUEN GURE AMONAK. KONTATUTAKO GUZTIEKIN BILDUMA OSATU IZAN BALU... IKUSI, ESATERAKO, ZER GERTATU ZITZAIEN BEHIN...

AZERIA ETA ANTZARAK

HASIERA

GERTAERAK

BUKAERA

Udako egun batean, iluntzen ari zela, azeri bat zebilen aintzira baten inguruan. Azeri gazteak egun osoa zeraman ezer jan gabe eta jan bila zebilen.

Halako batean,hiru antzara ikusi zituen ur-ertzean. Bi aldiz pentsatu gabe, raust!, gainera salto egin eta harrapatu egin zituen. Hirurak irensteko prest zegoen azeri gosetua, baina azken desioa betetzen utz ziezaien eskatu zioten antzarek: —Mesedez! Utz iezaguzu azken otoitzak egiten eta lasai hiltzen! Hala egin zuen azeriak. Lehendabiziko antzara elizako koruan balego bezala kantatzen hasi zen: “kua-kua”. Berehala elkartu zitzaion bigarrena, eta baita hirugarrena ere. Inguru osoa kua-kua zaratatsuz bete zen bat-batean, eta isildu gabe jarraitu zuten hiru antzarek. Antzaren karrankekin harrituta, basetxeko nagusia etorri zen. Nagusia berehala konturatu zen han gertatzen ari zenaz, eta eskuan zeraman makilarekin sekulako astinduak eman zizkion azeriari. Isatsa arrastaka zuela ihes egin behar izan zuen azeriak, eta buruko mina jasan ezinik, hala zioen: —Hurrengoan ez diet kantatzen utziko!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

Página 35

Irakurri ipuinen egiturari buruzko beheko azalpena. Informazioa atalka agertzen zaizu bertan, aurreko ipuineko zati bakoitzari dagokiona atal bakoitzean. Aztertu arretaz informazio hori, eta erantzun eskuineko galderei. Hasierako atalean ipuina kokatzen da eta pertsonaiak zein diren argitzen da. Hau da, ipuinean kontatzen dena NOIZ eta NON gertatzen hasten den, ipuineko pertsonaia nagusia NOR den eta NOLAKOA den, eta horrelako beste zenbait gauza…

Ipuin batean zenbait gauza gertatzen dira. Lehenengo gertaerari, ipuin guztia martxan jartzen duenari, ARAZOA edo GERTAKARIA deituko diogu. Arazoaren ondoren datozen gertaerei, berriz, EKINTZA izena emango diegu. Ipuin batean guk nahi adina ekintza ager daitezke, eta, batzuetan, azken ekintza aurreko ekintzen ONDORIOA izaten da (ipuin honetan adibidez).

Azter itzazu puntu horiek gure ipuinaren hasierako zatian: • Noiz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Non? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Nor? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Nolakoa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Azter itzazu puntu horiek gure ipuinean: • Arazoa edo gertakaria

............

.....................................

• Ekintzak

............................

..................................... .....................................

• Ondorioa

...........................

.....................................

Ipuin asko ondorioarekin bukatzen dira, baina badira AMAIERA duten hainbat ipuin, gurea esaterako. Ipuin zahar askok amaierako formula ere badaramate.

Azter itzazu puntu horiek gure ipuinean: • Amaiera ................................... ...................................

Zure txanda da orain! Ikasitakoa gogoratzeko, ipuinen txokoa antola dezakezu eta egindako lana bistan jarri!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

Página 36

ERRANAK ERRAN!

ELKARREKIN BIZI GARA

Irakurgaien liburuan irakurri duzun elkarrizketan bi eratako esamoldeak azaltzen dira, hizlariaren intentzioari dagokionez. Bana itzazu elkarrizketako esamoldeak bi multzotan beren izaeraren arabera. 1.

......................................................

•

.....................................................................................

•

.....................................................................................

•

.....................................................................................

......................................................

•

.....................................................................................

•

.....................................................................................

•

.....................................................................................

Ezagutzen al duzu besterik? ......................................................................................... ......................................................................................... .........................................................................................

Jarri binaka eta antzeztu beheko egoeretako bat, goiko esamoldeak edo horien antzeko beste batzuk erabilita. • Kromotan jolasten zabiltzala, gelako ikaskide bat albotik pasatu da eta eskua zapaldu dizu. • Parkean jolasten ari zinela, baloiak alde egin dizu eta heldu bat buruan jo du. • Oso petrala den lagun batek erabaki du zuk ez duzula parte hartuko bere lan-taldean. • Zuri otu zaizun beste egoeraren bat.

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

Pรกgina 37

ETA... ERRAN ETA ERRAN, ERRANEN DUGU HERRIKO PLAZAN EZ DIRELA BAKARRIK LISKARRAK IZATEN, NORMALEAN FESTAK, BERTSOJAIALDIAK ETA ABAR ERE EGITEN DIRA BERTAN!

HORRA GURE AUZOKO FESTETAKO EGITARAUA!!!

SAN MIGELAK IRAILAK 29 10:00 11:00 11:30 12:00 14:00

17:00 19:00 22:00

Lasterketa herrikoia Meza Artisauen azoka Trikitilariak Bertso-bazkaria: Arkaitz Estiballes Ekaitz Goikoetxea Haur-jolasak Asto-lasterketa Dantzaldia Zaputz taldearekin

Jai-egitarau horretan bada hitzekin jolas egiteko ekintza bat. Zein? Zergatik diozu hori? Taldetxoetan elkartuta, idatz ezazue bertsolaritzari buruz dakizuena.

Bertsolariek jendaurrean bat-batean bertsoak sortu eta abesten dituzte.

Saia zaitezte taldean bertso bat osatzen. Itxurazko bertsorik atera al zaizue? Arkaitzek eta Ekaitzek gure auzoan bota zituzten bertsoak irakurri eta abestu nahi badituzu, jo ezazu irakurgaien liburura. Lazkao Txiki bertsolari ospetsuari gertatutako pasadizo barregarriak ere aurkituko dituzu irakurgaien artean. Eta bertsolaritzan gehiago trebatu nahi baduzu, hortxe duzu BERTSOZ PLAY.

Aa! Eta, proiekturako, osa ezazu lan-koadernoan zure herriari buruz prestatu dizugun bertsoa! Txikiei asko gustatuko zaie!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

Pรกgina 38

BAINA, ZER DA HAU? AUZOETAN EZ AL DAGO ARAURIK? EDO... JAIETAN DENA LIBRE AL DA?

ZERGATIK BESTELA, EZIN DA LORIK EGIN! HORI DA HORI ARRAZOIA, MAIDER!

E! XABIER, ZUZEN HITZ EGIN EZAZU, FABOREZ!

A ZOIA, !

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

17:09

Página 39

Hitz-errota Talde handian bilduta, egin itzazu auzo batean, zure ustez, bete beharko liratekeen arauen bilduma, hitz-errota edo iritzien eztabaida dela bitarteko. Horretarako, hemen duzu bidea. • Eseri biribilean . • Irakasleak egingo du moderatzaile-lana. • Hizpide izango dugun gaia: Auzoetan bete beharko liratekeen arauak. • Hitz egiteko txanda errespetatu behar da. • Iritzia ematen hasi baino lehen, bost minutu izango dituzu gaiari buruz pentsatzeko, eta, nahi baduzu, gero esan beharrekoa ez ahazteko apunteren bat hartzeko aukera ere izango duzu. • Zure txanda denean, hau egin behar duzu: · Auzoko toki baten izena esan (kalea, liburutegia...). · Zure ustez toki horretan bete beharrekoa den arau bat esan. · Arau hori ez betetzeak sor ditzakeen kalteak edo arazoak adierazi. • Hizlari bakoitzak bere iritzia adierazten duenean, gainerako entzuleak hark esandakoarekin ados ez badaude, moderatzaileari hitza eskatuko diote, eta hitza ematen dietenean aukera izango dute beren iritzia emateko eta iritzi hori arrazoitzeko. • Gogoratu oso garrantzitsua dela guztien iritziak biltzea eta denek parte hartzea.

Proiekturako biltzen ari zaren orrietan, zuen herrian eta auzoan errespetatzea nahiko zenukeen elkarbizitzarako arauen zerrenda jar dezakezu.

EI! BADIRA ORAINDIK AIPATU EZ DITUGUN HAINBAT ARAU ERE: ETXEKOAK ETA IKASTOLAKOAK, ESATERAKO! ARAUAK JARTZEKO PROZEDURA IKASI DUZUNEZ, HORIEK ANTOLATZEN ETA EZTABAIDATZEN HAS ZINTEZKE!!

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:07

Página 40

Irakur ezazu testua eta Maiderren Txoko kuttuna zein den jakingo duzu. NIRE TXOKO KUTTUNA Nire “Txoko kuttuna” Ttonttorpeko parketik gertu dago. Oso gustuko txokoa dut, bertan koadrilakoek une atsegin eta abenturaz beterikoak pasatzen ditugulako. Parkearen atzean dagoen bide estutik jarraituz gero, oholez egindako ate zahar eta lodi bat ikusten da. Hura igaro eta aurrez aurre, zapaburuz betetako urmael biribil eta zikin bat dago. Orduak ematen ditugu han zapaburuei behatzen eta haiek harrapatzen. Urmaelaren ezkerraldean, gure txabola dotorea dago, erramulandarezkoa. Hantxe pilatzen ditugu gure jostailu handiak eta traste txikiak. Hantxe kontatzen dizkiogu elkarri gure sekretutxoak, baita kartetan jolastu ere. Hura da gure txoko kuttunaren bihotza. Putzuaren eskuinean, zuhaixkez eraikitako labirintoa dago. Han ibiltzen gara korrika makurtuta, eta han ezkutatzen gara aldameneko baratzeko osaba Antton bastoi luzearekin atzetik jarraika hasten zaigunean, haserre eta orroaka, sagar gorrienak hartu dizkiogulako.

Maiderrek bere txoko kuttuna deskribatu duenean ez du edonola egin, egitura jakin bati jarraitu dio: NON dagoen esan digu. ZERGATIK duen kuttuna azaldu du. Txoko horretan ZER DAGOEN eta ZER EGITEN DUTEN kontatu du.

Testua aurrean duzula, erantzun galderei: • Non dago Maiderren txoko kuttuna?

.................................................

• Zergatik du hain kuttuna Maiderrek? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Hiru toki nagusi aipatzen ditu Maiderrek txokoan, eta baita bakoitzean zer

egiten duten ere. Idatz itzazu hiru toki horien izenak eta toki bakoitzean zer egiten duten. ........................

............................................................

........................

............................................................

........................

............................................................

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:08

Pﾃ｡gina 41

BEGIRA GUK NOLA EGIN DUGUN!

TIRA, IRITSI ZAIZU, AZKENEAN, PROIEKTUA BURUTZEKO ETA TXIKIEI AURKEZTEKO ORDUA!

NIRE HERRIA

ERROTABARRI Merkatari kalea

kalea

lea

Aldapet

Gip

a kale

SanJua n kal

lea

ka le a

rra ntz ale

iona

LOROﾃ前 a le Ara

Altzola kalea

r ka

Trink ete ka lea

Liza rd i ka le a Tx ib ili ka le a

ZUBIBARRI

r ka

kalea

Kale Nagu sia

kalea Ipar

Baiona

iko

ALDE ZAHARRA a le

Ipa

Kale Nagusia

USABAL

GAZTELU Po sta

kalea

Aska

tasu

n ka

lea

EKIMENDI

TTONTORPE

TTONTTORPEN JAIOA NAIZ!

IZENA: EKIMENDI AZARI-AUZOA AUZO MOTA: NEK ZERBITZUAK:

-Taberna -Denda txikia

IZENA: LOROﾃ前 GILE-AUZOA AUZO MOTA: LAN ZERBITZUAK:

-Taberna -Arropa-denda -Kiroldegia -Anbulategia -Futbol-zelaiak -Janari-dendak

IZENA: USABAL STRIA-GUNEA AUZO MOTA: INDU ZERBITZUAK:

-Lantegiak

RRA IZENA: ALDE ZAHA E ZAHARRA AUZO MOTA: ALD ZERBITZUAK:

-Farmazia -Janari-denda -Zapata-denda -Arropa-denda -Liburu-denda -Argazki-denda -Dentista -Frontoia -Tabernak -Museoa -Liburutegia -Merkatua

IZENA: GAZTELU TEGI-AUZOA AUZO MOTA: BIZI ZERBITZUAK:

-Tabernak -Supermerkatua -Ikastola

Agerraldia prestatzeko, urrats hauei jarrai diezaiekezu: 1. Adostu norentzat egingo duzuen agerraldia. 2. Bildu denak eta erabaki lan guztietatik (ipuina, bertsoa, planoa, mapak, azalpen-testutxoak...) zein diren txikiei agertzeko egokienak, horien adina eta izaera kontuan izanik. 3. Banatu agerraldia egiteko lanak eta ardurak. ZORTE ON, MARIA ANTON! 4. Zehaztu ekitaldiaren ordua eta eguna. 5. Idatzi ekitaldirako gonbidapena eta helarazi txikiei.

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:08

Pรกgina 42

EA EA PROIEKTUA PROIEKTUA GAUZATZEN GAUZATZEN ARITU ARITU ZAREN ZAREN BITARTEAN BITARTEAN ZER ZER IKASI IKASI DUZUN... DUZUN...

Zure herria Euskal Herriko zein probintziatan dagoen ikasi duzu, baita gainerako probintzien eta horien hiriburuen izenak eta kokalekua ere. Koka itzazu leku-izen horiek mapan.

Idatz ezazu zure herriaren kokalekuari buruzko azalpen-testutxo bat honako galdera hauen erantzuna gogoan izanik. Nola du izena zure herriak? Non dago? .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

Egunerokoan datak zuzen idazten ikasi duzu. Idatz ezazu, bada, gaurko data. .......................................................................................

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:08

Página 43

Aurreko guztiaz gain, planoari behatzen eta planoko elementuak interpretatzen ere ikasi duzu. Gogoratu planoko elementuak antolatzeko ideia nagusi baten arabera sailkatu zenituela. Sailka itzazu hitz hauek.

dendak ikastetxea

arrosa saskibaloia

bitxilorea tulipana

eskubaloia atletismoa

gasolindegia

Hona hemen sailkapena egiteko ideia nagusiak: ZERBITZUAK

LOREAK

KIROLAK

................................

..................................

................................

..................................

................................

..................................

Hitzen esanahia hiztegian errazago bilatzeko, hitzak alfabetoaren arabera ordenatzen ikasi duzu. Orain ordenatu hitz hauek: labirintoa – Teseo – Minotauroa. 1.

.........................

..........................

............................

Auzoa aztertzerakoan, behar den bezala ibiltzeko, arau batzuk kontuan hartu behar izan zenituen. Aipa itzazu arau horietako bi. .............................................................................................. . .............................................................................................. . .............................................................................................. . .............................................................................................. .

TXAeGLO3-1zuz

18/2/09

14:08

Pรกgina 44

Ipuinak idazteko hainbat gauza baliagarri ikasi dituzu; ipuinen egitura nolakoa izan ohi den, esaterako. Ariketa honetan ez duzu ipuin bat idatzi beharko; ordena itzazu ipuin zati hauek, ipuina osatzeko. TXAKUR PUZKERRONTZIA Ordutik aurrera bi txakur elkartzen diren bakoitzean, elkarri ipurdia usaintzen diote, txakur puzkerrontzia bera den ala ez jakiteko. Halako batean, etxe baten ondotik pasatzean, leihoan zegoen babarrun eltzearen usaina heldu zitzaion muturrera eta, zitz eta pitz, baita azkar asko jan ere babarrun eltzekada. Hainbeste babarrun jan ondoren, izugarrizko puzkerrak bota zituen, eta kiratsa zabaldu zuen pasatzen zen leku guztietatik. Kirats hura mundu guztira zabaldu zen azkenerako. Bazen behin harrapatzen zuen guztia jaten zuen txakur bat.

HASIERA

GERTAERAK

BUKAERA

Zure iritzia euskara jatorrean arrazoitzen ere ikasi duzu. Erantzun, bada, galdera hauei txukun. Gustuko izan al duzu unitate hau? Zergatik? .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................................................. ..............................................................................................

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:14

Pรกgina 3

TXANELA

Izena:

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:14

Página 4

MORGAN MORGAN BAINO BAINO HEGALARI HEGALARI HANDIAGO HANDIAGO BATEKIN BATEKIN JOAN JOAN DA DA KLEO KLEO LARUNBAT GOIZEAN...

KAIXO! BA AL DA INOR ETXEAN?

BAI! LIBURUTEGIAN GAUDE!

HEMENTXE DAGO!

MIAU!!! MOKO - LUZE ALU HORI!! EZIN BAKEAN UTZI BAKEAN DAGOENARI? HARA, KLEO, MORGAN LEKEITIORA BIDALIKO DUGU ETA XARPA ZUREKIN EGIPTORA, KATUEN LURRALDERA!! A ZER BAKEA!

EGIPTORA?

BAI, EGIPTORA! KONGRESU BATERA NOA, EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEKO ZIENTZIALARIEN ORDEZKARI.

ETA LIBURU HAUEK GUZTIAK?

BIDAIA APROBETXATUZ, KLEOK ALEXANDRIAKO LIBURUTEGI RA ERAMATEA NAHI NUEN, BAI NA HAURRENAK PRESTATU EZ DITUGUNEZ, HOBE POSTAZ BIDALTZEA .

ETA ZU, ZIRKURA? JE,JE! PATXADA HONEKIN EZ GARA GARAIZ IRITSIKO AIREPORTURA, “BETI BERANDU” HORI!

LASAI GIZONA! KLEO BETI IRISTEN DA - ETA ORDURAKO!

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:14

EZ AL DUZU EZ MORGAN. BIDAIA-LAGUNIK EGI PTON ERE ANTZARAK BEHAR KLEO? OSO GUSTUKO

Pรกgina 5

TIRA, LIBURU BATZUK PREST!

DITUZTE ... BAINA LAPIKORAKO, EZ ETXE - LAGUN BEZALA!

MARTIN, EGUN HAUETAN GUK LAGUNDUKO DIZUGU HAURREN GUSTUKO LIBURUAK AUKERATZEN ETA PAKETEAK EGITEN!

PRIMERAN!

BANOA! BANOA!

AURRERA LAGUNAK, ZIZTU BIZIAN! MIAU! MUGI MARTIN, EZ NUKE ZUREGATIK BERANDU HELDU NAHI ETA!

ENE , EMAKUMEA, BETIKO AL ZOAZ ALA?

ONDO IZAN KLE - OINK!!!

ZOZOAK BELEARI IPURBELTZ!

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:15

Pรกgina 6

ORAINTXE JAKIN DUT EGIPTO KATUEN LURRALDEA ZELA. ZUK ERE ZERBAIT JAKINGO DUZU EGIPTORI BURUZ, EZTA?

Idatz itzazu globoetan Egipto hitza irakurtzean burura datozkizun hitzak.

EGIPTO

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

KLEOK BAI! HANTXE DAGOENEZ, HARK ASKO IKASIKO DU EGIPTORI BURUZ. NIK ERE NAHIKO NUKE ZERTXOBAIT IKASI!

08:15

Pรกgina 7

INFORMAZIOA BILDU, POLIKI POLIKI EGIPTOKO MAKETA BAT EGIN ETA HORREKIN ERAKUSKETATXOA ANTOLA DEZAKEGU! ZER IRUDITZEN ZAIZU LAGUN?

Zure ingurukoak maketa ikustera gonbida ditzakezu.

Nolakoa izango da maketa, zure ustez? Marraz ezazu.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

6/8/04

09:13

Página 8

PROIEKTUA OSATZEN ARI ZAREN NEURRIAN… INGURUMENA ALEXANDRIAKO LIBURUTEGIA ZER DEN. EGIPTO KOKATZEN • Egipto eta beste zibilizazioak denboraren ardatzean kokatzen. • Egipto munduan kokatzen.

NILO IBAIA EZAGUTZEN • Nilo ibaiaren inguruko biztanleentzat zergatik zuten halako garrantzia uholdeek. • Euskal Herriko uholdeak nolakoak izaten diren.

BIZIMODUA NOLAKOA ZEN EGIPTON • Nekazari, arrantzale eta ehiztarien bizimodua nolakoa zen. • Nekazaritzarako zer ureztatze-sistema erabiltzen zuten. • Nekazaritzatik zer lortzen zuten.

EGIPTOARRAK NON ETA NOLA BIZI ZIREN • Nolako etxeetan bizi ziren. • Zer egiten zuten aisialdian. • Pilotan taldeka jolasten (elkartasun jolasa).

EGIPTOKO HEZKUNTZA ETA HIZKUNTZA NOLAKOA ZEN • • • • •

Nork ikasten zuen eta zer ikasketa egiten zituzten. Eskribak nor ziren eta zer egiten zuten. Nola idazten zuten. Egiptoko antzinako hizkuntzarekin zer gertatu zen. Gure hizkuntzaren, euskararen, egoerari buruzko gogoetak egiten.

FARAOIAK NOR ZIREN, ETA EGIPTOKO GIZARTEA NOLAKOA ZEN • Egiptoko gizartea nola zegoen mailakatua.

EGIPTOKO JAINKOAK ETA ERAIKINAK EZAGUTZEN. • Egiptoko jainkoen eta piramideen arteko lotura eta sinesmenak zein ziren. • Egiptoko eraikin ezagunenak zein diren.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

6/8/04

09:15

Página 9

…HAU GUZTIA IKASIKO DUZU... HIZKUNTZA

ARTE HEZKUNTZA

• Albisteetan adierazten den informazioa modu egokian irakurtzen eta ulertzen. • Ipuin bati buruzko informazioa ahoz adierazten.

• Gaiari buruzko abestia abesten eta gozatzen.

• Ipuin bat era egokian irakurtzen, ulertzen eta horri buruzko iritzia idatziz ematen. ...ETA IKASITAKO • Nilori buruzko azalpen-testua ulertu eta GUZTIA APLIKATUZ eskatzen zaizkizun datuak idatziz adierazten. MAKETA DOTORE • Euskal Herriko uholdeei buruzko bideoko BAT ERAIKITZEN! informazioa ulertzen eta erabiltzen.

• Egiptoko musika entzun ondoren bisualizazioak egiten, setimenduak azaleratzen eta aldizkaritxoa osatzen. • Maketarako Nilo ibaiaren irudia egiten.

• Maketarako xadufa eraikitzen.

• Marrazkiei behatuz, ideia nagusia adierazten duten esaldiak aukeratzen. • Informazioa kontzeptu-maparen bidez adierazten. • Xadufa eraikitzeko jarraibideen testua ulertzen. • Egiptoar gozokia prestatzeko errezeta ulertzen eta errezetan agertzen diren pausoei jarraitzen.

• Pilota egiten. • Abestia kantatzen eta gozatzen.

• Pilota-jokoaren historia irakurtzen eta ulertzen. • Jolasa eta irudimena erabiliz hitzak lotzen.

• Eskribak bezala hieroglifoak deszifratzen. • Maiuskulak noiz erabili behar dituzun. • H, Z eta S letrak dituzten hitzen ortografiari arreta jartzen eta hitz horiek zuzen idazten. • Zure egunerokoa idazteko aditzak zuzentasunez erabiltzen. • Gure hizkuntzaren erabileraz gogoeta egiten. • Euskara egokian aditza nola erabili behar den.

• Abestiekin gozatzen eta errimari erreparatuz letra osatzen.

• Esaldiak ulertzen, eta gizarte-piramidea osatzen.

• • • • • • • • •

Izenak alfabetikoki ordenatzen. Hitzen esanahia hiztegian begiratzen. Testuan ideiak adierazteko hitzen sinonimoak aukeratzen. Bideoko informazioa ulertzen eta azalpen-testutxoak osatzen. Ipuina ulertzen. Txisteekin gozatzen eta txisteak kontatzen. Deskribapena aztertuz pertsonen deskribapenak egiten. Herritarrek erabiltzen dituzten hainbat esamolde jator erabiliz antzezten. Aireportuetan erabilgarri diren hainbat elkarrizketa-eredu ingelesez sortzen.

• Piramideak hainbat eratara eraikitzen. • Artelanei behatzen eta artelanak egiten. • Ipuinak antzezten. • Bertsoa abesten, antzezten eta bertsoekin gozatzen.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:15

Pรกgina 10

BEGIRA, LAGUN, HAU DA GUK MARTINI ALEXANDRIAKO LIBURUTEGIRA BIDALTZEA PROPOSATU DIOGUN LIBURUETAKO BAT.

Norbaiti ipuin jakin bat irakurtzeko aholku ematen zaionean, liburu horren laburpen tentagarria egiten zaio; hau da, ipuinaren hasiera kontatzen zaio, eta korapiloa bera ere bai, baina ez zaio esaten nola amaitzen den. Nola amaitzen den esan ordez, amaierari buruzko galdera tentagarriak egiten zaizkio. Laburpen horrek amu-lana egiten du, hartzaileari liburua irakurtzeko gogoa pizteko.

Aukeratu irakurri dituzun edo irakurriko dituzun ipuinen artean gustukoena, eta gomendatu, ahoz, ikaskideei. Horretarako, egokia izango zaizu azaldu beharrekoak aurretik idatziz antolatzea. Hemen behean duzun ereduan, laburpen tentagarriaz gainera, jendearen intereseko izan daitezkeen beste datu batzuk agertzen dira.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:16

Pรกgina 11

KANTA KANTARI!

AFRIKAN EGIPTO AFRIKAN EGIPTO EGIPTON NILO IBAI ZABAL HARTAN KRO - KRO, KRO - KRO, KRO - KRO... ZENBAT KROKODILO! KAIROKO AIREPORTUAN HARTU GENUEN LURRA. HANGO EGUZKI BEROAK ERRE ZIGUN SUDURRA. ASKOZ HOBE IZANGO ZEN EGIN BALU ELURRA. KEOPS, KEFREN, MIKERINOS PIRAMIDEAK ZUTIK . AMENOFIS, TUTANKAMON... FARAOI DENAK HILIK . NILO IBAIA ORDEA BIZI - BIZI - BIZIRIK . NILOTIK EUSKAL HERRIRA DITUGU EKARRIAK BI KROKODILO KUMETXO JAIO BERRI - BERRIAK . URUMEAN IGERIAN DABILTZA ORAIN BIAK . Letra: Joxan Ormazabal Musika: Imanol Urbieta

TXAeGLO3-2

26/2/07

17:05

Pรกgina 12

EGIPTOREN KOKALEKUA

Behatu ardatz kronologikoko irudiei eta interpretatu irudi horiek; ondoren, aukeratu Morganen azpian dauden izenetatik irudi bakoitzari zein dagokion, eta idatzi behar den tokian.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:16

Pรกgina 13

KRONO... ZER? KRONOS EZ AL ZEN, BADA, GREZIAR JAINKOA?

EGIPTO, ERROMA, DINOSAUROEN GARAIA, ERDI AROA, LEHEN GIZAKIAK, GAUR EGUN, GREZIA, ERRENAZIMENTUA

Ekarri munduko mapa gelara eta behatu mapari ongi; ondoren, jarri beheko mapan agertzen diren puntutxoetan puntu bakoitzari dagokion izena.

Ba al zenekien Nilo ibaia munduko luzeena dela eta 6.670 kilometro dituela?

TXAeGLO3-2zuz

18/2/09

15:01

Página 14

NILO IBAIA

Irakurri aurretik MAIALENEN EGUNEROKOA da irakurriko duzun ipuinaren izenburua. Erantzun, idatziz, ipuinari buruzko ondorengo galdera hauei. 1. Ipuinaren izenburua “Maialenen egunerokoa” baldin bada, zeri buruzko ipuina izango da, zure ustez? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...........................................................................................

2. Zu ere egunerokoa idazten hasia zara. Gustura ari al zara? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Zer-nolako gauzak adierazten dituzu egunerokoan?

............................

4. Maialenek eguneroko bat du, zuk bezalaxe. Nork erosi ote dio? Zer asmorekin? Zertarako erabiltzen ote du Maialenek eguneroko hori? Eta zuk, zertarako erabiltzen duzu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................... ........................................................................................... ...........................................................................................

5. Aurreko unitatean, egunerokoan datak ondo idazten ikasi zenuen. Gogoratzen al duzu? Ea bada, idatzi eskatzen zaizkizun egunen datak gaurko eguna erreferentzia hartuta. HERENEGUN

...................................................................................

ATZO

............................................................................................

GAUR

...........................................................................................

BIHAR

...........................................................................................

ETZI

..............................................................................................

ETZIDAMU

......................................................................................

TXAeGLO3-2zuz

18/2/09

15:01

Página 15

Irakurri ondoren MAIALENEN EGUNEROKOA ipuina irakurri berri duzunez, esan: 1. Ipuinean hainbat aldiz agertzen da “motibazio” hitza. Andereñoak esaten dio Maialenen amari, Maialenek motibazio falta duela. Zer esan nahi dio horrekin? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................... ...... ...... ......................................... . ................................... ...... ...... ......................................... . ................................... ...... ...... ...... ..... ...... ........................

Lagun artean Azter ezazu taldean hemen proposatzen dizugun gaia: • Zuri inoiz gertatu al zaizu Maialeni gertatu zaiona, motibaziorik gabe sentitzea, hau da, ikasteko gogorik ez izatea edo gelan aspertzea? Noiz? Zergatik? Zer egin nahiko zenuke hori ez gertatzeko? • Ipuinak dio Jnum jainkoak gizonezkoak eta emakumezkoak bere tornuan egin zituela, buztinez. Hori egiptoarren kondaira bat da. Komenta itzazue denen artean zuek ezagutzen edo gogoratzen dituzuen kondairak. • Niloren uholdeak zirela eta, egiptoarrek pentsatzen zuten Jnum jainkoak kontrolatzen zituela; alegia, hark agintzen zuela uholdeak noiz gertatu behar zuen edo uraren mailak behera noiz egin behar zuen. Zein da, zure ustez, uholdeak gertatzeko benetako arrazoia? Hemen beheko bi erantzunetatik zein ote da zuzena? 1/ Jnum jainkoak agindutakoan gertatzen ziren uholdeak. 2/ Mendi altuetako elurra urtzen zenean izaten ziren uholdeak.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:17

Pรกgina 16

Urtero, mendietako elurra urtu egiten zen uda partean, eta, gainera, euriteak izaten ziren Afrikako hainbat lurraldetan. Horren ondorioz, Nilo ibaiak gainezka egiten zuen sasoi horretan; uholde-garaia zen. Ibaiak uholde-garaian bustitako lurrak lupetz edo lohi izeneko lokatz beltz batez estalita geratzen ziren; horregatik deitzen zitzaien lur beltzak. Uraren maila jaisten zenean, ongarrituta gelditzen ziren lur horiek, eta nekazaritzarako oso aproposak ziren. Gainerako lur guztiak basamortu zabala ziren.

Goian irakurri duzun informazio hori ez da oso erraza. Ea ongi ulertu duzun! Erantzun galdera hauei: 1. Zer gertatzen zen urtero uda partean? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................... .......................................................................................

2. Eta zer gertatzen zen horren ondorioz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................... .......................................................................................

TXAeGLO3-2zuz

18/2/09

15:01

Página 17

3. Uholde horiek onuragarriak ala kaltegarriak ziren? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................... ...........................................................................................

4. Zertarako zen ona lupetz izeneko lokatz beltza? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................... ...........................................................................................

5. Urak bustitzen ez zituen gainerako lurrak zer ziren? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................... ...........................................................................................

Uholdeek ba al zuten garrantzia Egiptoko eguneroko bizitzan? Eman zure iritzia. BADA, GUREAN UHOLDEAK EZ DIRA HAIN ONURAGARRIAK IZATEN! BESTERIK USTE BADUZU, IKUS EZAZU BIDEOA...

Hitz-errota

Egin ideia hauen gaineko eztabaida, taldean, eta ondoren guztion artean ideiak bateratu: • Zure ustez, zergatik daude hainbat herri ibai ertzetan? • Ibaiak zertan lagun dezakeen gizakion bizitzaren alderdi hauetan: atsedena, aisialdia eta kirola, ekologia, garraioa, nekazaritza, enpresa-mundua... • Zer dakizu ibaien kutsadurari buruz?

Aizu! Gogoan izan Nilo ibaia eta Niloren inguruko larreak eraiki beharko dituzula maketan.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:17

Página 18

EGIPTOKO EGUNEROKO BIZIMODUA

Behatu irudiei eta aukeratu irudian ikusten dena hobekien adierazten duen esaldia.

• Egiptoarrek bi hanka zituzten. • Egiptoar asko eta asko nekazariak ziren.

• Lurra lantzeko animaliak eta tresnak erabiltzen zituzten. • Egiptoarren artean helduak eta haurrak zeuden.

• Soroak ureztatzeko, ubideak eta xaduf izeneko tresna erabiltzen zituzten. • Egiptoarrak ibaira joaten ziren bainatzera.

• Garia, garagarra, sesamoa, lekaleak eta barazkiak lantzen zituzten gehienbat. • Nilo ibaiaren ondoko lurrak larre moduan erabiltzen zituzten.

Irudi bakoitza esaldi egokienarekin lotu baduzu, marrazkiaren “ideia nagusia” zein den jakingo duzu.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:17

Pรกgina 19

Osatu azalpen-testutxo bat, marrazki bakoitzarentzat aukeratu duzun esaldia idatziz. .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... ..........................................................................................

Aurreko orrian xadufa nolakoa zen ikusi duzu. Xadufa oso praktikoa zen, eta gaur egun ere erabiltzen dute. Eraiki ezazu xadufa, proiektuko maketan jartzeko.

UREZTATZE- SISTEMA HORRI ESKER, SESAMOA ETA DATILAK BILDU ETA POSTRE EDERRAK EGITEN ZITUZTEN!

Materiala: 10 cm-ko 3 makila 17 cm-ko makila 7 cm-ko makila Lokarria Ur botila txiki baten ipurdiarekin egindako ontzia (hari euskarrientzako hiru zulotxorekin) Plastilina

Nola egin : in (ez oso estu), makilaren 1. Korapilatu 10 cm-ko hiru makilak lokarri batek zintzilik. goiko muturretik 2 cm-ra, eta utzi lokarri zati bat , makilak irekita. Hiru 2. Jarri makilak tente, eta tripode moduko bat osatu n beheko muturrak. makilak tente geratzeko, sartu plastilina zati batea utzitako lokarri zatiarekin 3. Hartu 17 cm-ko makila eta tripodean zintzilik lotu. Makila horrek palanka lana egingo du. n, kontrapisua egin dezan. 4. Jarri plastilina zati bat makilaren mutur batea jarri ontzia zintzilik. Palankaren beste aldean, lotu 7 cm-ko makila, eta

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:17

Pรกgina 20

NON ETA NOLA BIZI ZIREN EGIPTOARRAK? Behatu marrazkiari eta hitz egin horri buruz taldean.

Irakurri testua eta erantzun galderei. Egiptoarrek ibaiaren inguruko muino edo tontorretan eraikitzen zituzten hiri eta herri gehienak. Etxeak buztinezko adreiluz egiten zituzten, eta patioa zuten erdian. Etxe bakoitzean jende asko bizi zen. Etxeek terraza bat ere izaten zuten, eta terrazetan igarotzen zuten egiptoarrek ahal zuten denbora gehiena, haize gozoa hartzen.

1. Zure ustez, zergatik eraikitzen zituzten etxeak ibaiaren inguruko muino edo tontorretan?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................... .......................................................................................

2. Zergatik ematen zuten terrazan etxean igarotzen zuten denbora gehiena? ....................................................................................... .......................................................................................

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:25

Página 21

BAINA EGIPTOARREK EZ AL ZEKITEN DIBERTITZEN?

Egiptoarrek festa asko egiten zituzten urtean, eta jaiegun asko zituztenez, aisiarako ere denbora asko izaten zuten. Ehiza, arrantza, jokoak, musika, dantza, ipuinak kontatzea... atsegin zuten.

Egiptoarrek larruz eta alez egindako pilotak erabiltzen zituzten jolaserako. Egin ezazu zure pilota, egiptoarren antzera, globo edo puxika batekin eta arroz aleekin. E L K A R TA S U N J O L A S A

Lehendabizi zotz egingo dugu, jolasa nork hasiko duen erabakitzeko. Jokalari horrek pilota eskuan hartu, hitz bat esan eta pilota beste lagun bati botako dio. Lagun horrek pilota hartu eta aurreko lagunak esandako hitzarekin zerikusia duen beste hitz bat esan beharko du. Ezin da hitz-katea hautsi, eta azkar eta bat-batean esan beharko dira hitzak. Adibidez: liburua irakurri–betaurrekoa–optikoa–medikua…

TXAeGLO3-2zuz

18/2/09

17:16

Página 22

EGIPTOKO HEZKUNTZA ETA HIZKUNTZA

Antzinako Egipton, familia aberatsetako semeek bakarrik izaten zuten ikasketak egiteko aukera. Neskak etxean geratzen ziren, eta amak etxeko lanak egiten irakasten zien: sukaldean, josten eta iruten. Nekazarien semeek ere etxean ikasten zuten, eta gaztetatik hasi ohi ziren lanean: uzta biltzen, abereak zaintzen... Arrantzaleek, era berean, arrantzan egiteko erak irakasten zizkieten beren semeei.

Zer deritzozu irakurri duzun horri?

Eraman liburua etxera, eta, goiko azalpen hori gurasoekin batera irakurri ondoren, bildu honako galdera hauen gaineko informazioa, etxekoei galdetu eta informazioa idatziz ekarri gelara. • Zure aitona-amonen garaian gauza bera gertatzen al zen? GAUR EGUNGO EGIPTON • Eta zure gurasoen garaian? GAUZAK EZ DIRA ANTZINA BEZALA. • Eta gaur egun? “ INOR EZ ESKOLATU GABE” GOIBURU DUEN KANPAINAREN BIDEZ, HAUR GUZTIAK • Zer iritzi duzu garai haietatik gaur egunera ESKOLARA JOAN DAITEZEN eskolan gertatu diren aldaketez? SAIATZEN ARI DIRA.

Baina munduan, badira oraindik eskolara joan gabe txikitxikitatik lana egin behar izaten duten milaka eta milaka haur. Zer iritzi duzu horretaz? Zer egin dezakegu guk, hori gerta ez dadin?

TXAeGLO3-2zuz

18/2/09

15:01

Pรกgina 23

Eskolara joaten ziren ikasle asko eskriba izaten ziren handitan. Horretarako, ondo eta azkar irakurtzen eta idazten jakin behar zuten. Eskribek faraoiarentzat lan egiten zuten, haren kontuak eta idatziak egiten. Lanbide ona zen, eta horretan aritzen zirenek bizimodu erosoa izaten zuten. Egiptoko idazkera zaharrena hieroglifikoa zen, hau da, irudi eta sinboloen bidez idazten zituzten gauzak. Rosetta harriari esker lortu zuten idazkera hura deszifratzea.

Zure ustez, garrantzitsua al da ondo idaztea eta irakurtzea? Zergatik? Deszifratu hieroglifoa, beheko hizki-taula lagun duzula.

..............................................................................................

Idatz ezazu orain zure izena, idazkera hieroglifikoa erabiliz.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:25

PĂĄgina 24

Ohartuko zinen idazteko era hori ez zela oso arina; horregatik, poliki-poliki, idazkera hieroglifikoa alde batera utzi eta beste idazkera bat asmatu zuten: idazkera hieratikoa.

Idazkera hieratikoa

Idazkera hieroglifikoa

Hona hemen Niloko jainkoaren omenez sortutako poema baten lehenengo bertsoa. Eskribek, idazkera hieroglifikoan trebatzeko, kopiak egin behar izaten zituzten. Hasierako kopietan akatsak egiten zituzten. Norbaitek euskaratu egin du bertso hori, baina oraindik akatsak ditu; idatz ezazu behar den moduan. â&#x20AC;&#x153;neuk agurtzen zaitut o nilo. lurrean jaio eta egipto bizirik mantentzen duzulako!â&#x20AC;? ......................................................................................... ......................................................................................... .........................................................................................

Zein arau ez dira bete? Idatz itzazu arau horiek. ......................................................................................... ......................................................................................... ......................................................................................... .........................................................................................

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

6/8/04

09:21

Página 25

Irakurri, arretaz behatu eta aztertu hor beheko informazio-testua, eta gogoratu irakasleak letra larriei (maiuskulei) buruz aipatutako arauak. Arau horiek kontuan izanik, testu hori berridatzi beharko duzu irakasleak diktatuta. “Antzinako Egiptoko ahozko hizkuntza egiptoera zen, baina, munduko beste hainbat hizkuntza bezala, desagertu egin zen. Gaur egun arabieraz hitz egiten dute egiptoarrek. Munduan asko dira desagertzeko zorian dauden hizkuntzak.”

Orain egingo duzun ariketak goiko testuko zenbait hitzen ortografia gogoratzen lagunduko dizu. • Zein hitz daude letra larriz idatzita? ...........................

...........................

• Eta zein hitzek dute “h” letra? “H” letra hasieran al dute guztiek? . . . . . . . . . . ...........................

...........................

• Eta zeinek “z” letra?

...........................

ETA BAITA ERABILTZEN DUGUNEAN ASTINDU EDERRAK EMATEN DIZKIOGULAKO ERE! ADIBIDEZ, “ MAIDERRI IKUSI DIOGU KALEAN” ETA HORRELAKOAK ESATEN DITUGUNEAN...

• Eta zeinek “s” letra? ...........................

“HIZKUNTZA BAT EZ DA GALTZEN EZ DAKITENEK IKASTEN EZ DUTELAKO, DAKITENEK HITZ EGITEN EZ DUTELAKO BAIZIK” J. A. ARTZE

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:26

Pรกgina 26

FARAOIA ETA EGIPTOKO GIZARTEA

Antzinako egiptoarrek gizartea oso zorrotz antolatuta zuten. Faraoia zen inperio guztiko gizakirik garrantzitsuena eta ahaltsuena, jainkotzat zuten. Haren atzetik, beste egiptoar guztiak zeuden, jaiotzen zirenetik bertatik hainbat gizarte-mailatan sailkatuta. Esklaboak maila horietatik kanpo zeuden; gerra-presoak izaten ziren esklabo, eta lan gogorrenak egitera behartzen zituzten.

Gizartea nola mailakatzen zuten jakiteko, irakur itzazu esaldiak eta idatzi izen bakoitza piramidean dagokion tokian.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:26

Pรกgina 27

Piramidearen oinarrian talde ugariena zegoen: langileak eta nekazariak.

Faraoia baino maila bat beherago apaiz gorenak eta nobleak zeuden. Oso aberatsak eta eragin handikoak ziren.

Faraoia piramidearen gailurrean zegoen. Egipto osoan agintzen zuen.

Apaiz gorenenen eta nobleen azpian funtzionarioak zeuden: eskribak, etab. Zergak biltzeaz eta faraoiak emandako aginduak betearazteaz arduratzen ziren. Langile eta nekazarien gainean, merkatariak, artisauak eta soldaduak zeuden.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:26

Pรกgina 28

EGIPTOKO JAINKOAK ETA ERAIKINAK

Antzinako egiptoarrek ehunka jainkorengan eta jainkosengan sinesten zuten. Gauza bakoitza jainko baten mende zegoela uste zuten. Jainkoek egoitzak zituzten, tenpluak, eta baita apaizak ere, haien zerbitzura aritzen zirenak. Egiptoarrek opariak edo eskaintzak egiten zizkieten jainkoei.

Hona egiptoarrek gurtzen zituzten jainko batzuk. Bilatu jainko-izen horiek hiztegian, aukeratu bakoitzari dagokion esaldia eta lotu irudiarekin. Hilobien zaindari eta hildakoen jainkoa Familia babesten zuen jainkosa

OSIRIS

HORUS

Eguzkiaren jainkoa

Heriotzaren jainkoa

Arrazoiaren jainkoa

ANUBIS

ISIS 28

TXAeGLO3-2

26/2/07

17:09

Pรกgina 29

Irakur ezazu testua. Piramideak antzinako Egiptoko faraoien hilobiak ziren. Egiptoarrek heriotzaren ondorengo bizitzan sinesten zuten, eta, bizitza berri horretan beharrezko izango zuten guztia eduki ahal izateko, gorpuarekin batera, janaria, altzariak, musika tresnak, bitxiak, etab. sartzen zituzten hilobietan. Erregeak eta pertsona ospetsuak momia bihurtzen zituzten hildakoan. Gorpua bendaz estaliz bihurtzen zituzten momia, eta zeregin horretarako arduradunak zituzten.

Irakurri berri duzun testu horretan agertzen diren hitz batzuen sinonimoak (esanahi bereko hitzak) agertzen dira laukian. Idatz ezazu hitz bakoitzaren sinonimoa aldamenean. Ondoren, irakurri testua berriro, lehengo hitzaren ordez (letra gorriz idatzitako hitzaren ordez) haren sinonimoa esanez. Aldatu egin al da testuaren esanahia? Ospetsuak:

....................

Antzinako:

.....................

Hilobi:

..........................

Guztia: Gorpua:

......................... ........................

Erregeak:

......................

Ondorengo:

...................

HILOTZA FAMATUAK ASPALDIKO ORO HOBI FARAOIAK OSTEKO

Eraiki ezazu zure piramidea, maketan jartzeko.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:27

Pรกgina 30

Egiptoarrak, erromatarrak bezala, ingeniari apartak ziren. Bideoan jasotako informazioa kontuan izanik, idatzi marrazki bakoitzean agertzen den eraikinaren izena eta eraikin bakoitzari dagokion azalpen-testutxo bat.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:27

Pรกgina 31

Erakutsi zu ere ingeniari aparta zarela, eta eraiki zuen proiekturako buztinezko piramidea eta obeliskoa.

TXAeGLO3-2zuz

18/2/09

15:01

Página 32

Artelana Egiptoarrek baxuerliebeetan adierazten zituzten bizitzaren pasarteak eta gertakizun garrantzitsuak. Baxuerliebe horietan modu bitxian azaltzen ziren irudikatuta gizakiak: aurpegia profilez zeukaten eta soina, sorbalda gehien bat, aurrez aurre ipinita. Argi dago irudien bidez sakonera adierazteko “arazotxo” batzuk bazituztela, baina horiei esker lortu zuten artelan egiptoarrek duten “estilo berezi” hori edukitzea.

Eskulturak egiterakoan, aldiz, artista handiak ziren egiptoarrak. Gizakien figura irudikatzeko goi-mailako teknika erabiltzen zuten, irudi honetan ikus daitekeen bezala.

Saia zaitez gelakide baten aurpegiaren profila egiptoarrek egiten zuten eran marrazten. Ondoren, buztinezko busto bat ere egin dezakezu.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:27

Página 33

EZAUGARRI NAGUSIAK

Kleopatra, Egiptoko erregina, emakume ospetsua, boteretsua eta polita zen.

KANPOKO ITXURA

ALTUERA, PISUA, BURUA: ILEA, BEGIAK, SUDURRA…, SOINA, HANKAK. OINAK, JANZKERA

Egiptoar aberats guztiek bezala, burua soilduta eraman ohi zuen, eta sorbaldarainoko ileorde beltza janzten zuen gehienetan. Ileordearen gainean koloretako harribitxi distiratsuz egindako tiara edo kapela jartzen zuen. Tiarak urrezko kobra suge txiki bat zuen aurrealdean. Aurpegi zabala zuen, eta sudurra, oso zorrotza. Beti makillatua ibiltzen zen, masailak gorriz eta betazalak beltzez. Oso gustuko zituen apaingarriak; lepoko zabal eta koloretsuak, eraztun handiak eta suge formako eskumuturrekoak eta besokoak janzten zituen. Gorputz liraineko emakumea zen. Mahuka gabeko lihozko jantzi luzeak erabiltzen zituen, kolore biziko barrenak zituztenak. Lokarri luzeko sandaliak janzten zituen beti.

IZAERA

EZAUGARRI NAGUSIAK

AURKEZPENA

KLEOPATRA, BAI EMAKUME SUDUR- ZORROTZ POLITA! EZTA, MEI LI?

Oso emakume jakintsua zen eta bederatzi hizkuntza zekizkien. Bestalde, oso jenio bizia zuen; nahiko petrala zen, egia esateko.

Kleopatrak Marko Antoniori esan zizkionak jakin nahi badituzu, irakur ezazu “Erranak erran!” atala irakurgaietan.

SUDUR- LUZE PETRALA ESANGO NUKE NIK, XABIER! ERRANAK ERRAN!

TXAeGLO3-2zuz

18/2/09

15:01

Página 34

Kleo is at Cairo Airport. She is going back home. Look at the picture.

What is Kleo going to do in the airport? • In groups, choose a place in the airport, and invent the conversation Kleo will have there. • Act out your conversations for your classmates.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:27

Pรกgina 35

KLEOOOOOOOOOO! KLEO GOZOA JARRIKO ZAIGU GAUR!

IA HILABETE GEROAGO... KLEO IKUSTEKO ETA HAREN KONTUAK ENTZUTEKO IRRIKAN NAGO!

BAITA NEU ERE ! HURRENGORA ARTE , JEXUSMAI! EDERKI IBILI GAITUK GERO!

BAI HORIXE! UMMMMMMMM! SAGAR ERREAK , PASTELA, ARROZ ESNEA... UMMMMMM!

BEGIRA LAGUNAK , GURE KLEOPATRA ETXEAN DA!

KLEO, ONGI ETORRI ETXERA! KLEOOOO OOOOOOOOO!

PIRAMIDEAK ... ETA ESFINGEAK ... ALEXANDRIA... ETA KLEOPATRAK BEZALAKO BAINUA HARTU DUT, ASTO ESNETAN... ETA PAPIRO HAU EKARRI DUT OROIGARRI... ETA... PAPIROA! ETA, GURE PROIEKTUKO GONBITAK PAPIROAN IDAZTEN BADITUGU?

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:28

Pรกgina 36

...ETA AZKENEAN HELDU DA PROIEKTUA GAUZATZEKO ORDUA!

Behatu arretaz irudiari, maketa egiteko ideia asko eta asko emango baitizkizu.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:28

Página 37

GUK HONELA EGIN DUGU!

Proiektua prestatzeko, urrats hauei jarraitu: 1. Osatu maketa. • Ibaia aluminiozko, zelofanezko... paperez edo oihal urdin batez egin. • Inguruko larrea plastilinaz edo buztinez egin eta belarrez, lastoz... bete dezakezu. Xadufa larre horretan jarri. • Gorago, tontorretan, jarri etxeak. • Bete inguruko lur-eremu guztia hondarrez edo gatz koloreztatuz; basamortua da. Gogoratu basamortuak ere baduela berezko landaredia. • Gero, jarri eraikin guztiak. Behatu arretaz marrazkiari, eraikin bakoitza non jarri behar duzun jabetzeko. • Maketa biziagoa izan dadin, egiptoar eta animalia batzuen irudiak ere jarri beharko dituzu. Erabaki, guztion artean, horiek nola egin (pintzekin, plastilinarekin, sokarekin...). 2. Jarri maketatik hurbil, mahai baten gainean, lehen “Artelana” atalean egindako buztinezko irudiak. 3. Azalpen-testuak ere jar ditzakezue inguruan, erakusketa ikustera datorrenak argibide gisa irakur ditzan. 4. Gogoan izan erakusketa girotzeko entzunaldiko musika jartzeko aukera ere baduzuela. 5. Bukatzeko, erabaki erakusketaren eguna eta ordua eta, gonbidapenak prestatu ondoren, bidal itzazue.

AURRERA LAGUN, PRIMERAN ATERAKO ZAIZU ETA!

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:28

Pรกgina 38

EA EA PROIEKTUA PROIEKTUA GAUZATZEN GAUZATZEN ARITU ARITU ZAREN ZAREN BITARTEAN BITARTEAN ZER ZER IKASI IKASI DUZUN... DUZUN...

Unitate honetan zehar Egiptori buruzko hainbat gauza ikasi dituzu. Irakur itzazu definizio hauek eta osatu hitz gurutzatuak, liburua eta txoko zuria kontsultatuz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Antzinako egiptoarren idazkera. Faraoiaren hilobia; eraikuntza erraldoia izaten zen. Puntan piramide txiki bat duen eskultura mehe eta luzea. Lehoiaren gorputza eta gizakiaren burua duen eskultura erraldoia. Egiptoko erregeari ematen zitzaion izena. Munduko ibai luzeenaren izena. Uholdeen ondorioz lur gainean gelditzen zen lokatz beltza. Bendaz bildutako gorpua. Lan gogorrak egitera behartuta zeuden pertsonak. Egiptoarrek asko zituzten, gurtu egiten zituzten eta eskaintzak egiten zizkieten. Jainkoen egoitza, bizilekua. Antzinako Egipton idazten eta irakurtzen irakasten zuen pertsona.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:28

Pรกgina 39

Testuak zuzen idazteko, letra larriak (maiuskulak) behar bezala erabiltzen ikasi duzu. Eskriba bazina bezala, zuzendu testua, maiuskulak idazteko arauei jarraituz.

Euskara jatorrean hitz egiten ere ikasi duzu. Aukeratu galdera hauen erantzun zuzena. 1. Nor ikusi duzu gaur parkean? Joseba ikusi dut parkean. Josebari ikusi diot parkean. Joseba ikusi nuen parkean. 2. Ikusi al nauzu gaur goizean kalean? Bai, ikusi dizut. Bai, ikusi zaitut. Ez, ez dizut ikusi.

TXAeGLO3/2 (REFERENCIADO)

2/8/04

08:28

Pรกgina 40

AURKEZPENA

Pertsonak deskribatzen ikasi duzu. Hona hemen haur egiptoar baten deskribapena; osatzeko dago, ordea, kanpoko itxura deskribatzea falta baita. Idatz ezazu zuk atal hori. Sinuhe, antzinako Egiptoko zortzi urteko haur bat zen. .......................................................................................... ..........................................................................................

KANPOKO ITXURA

IZAERA

..........................................................................................

Asko gustatzen zitzaion jolas egitea, lagunekin batez ere. Lotsati samarra zen, baina, erraz egiten zituen lagun berriak. Alaia zen, eta bere lagunen lagun handia.

Seguru asko, Kleok bezainbeste gauza jakingo dituzu Egiptori buruz. Egin ezazu, bada, Egiptori buruzko marrazki bat folio batean. Gustuko izan al duzu unitate hau? Zergatik? .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... ..........................................................................................

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:25

Pรกgina 3

TXANELA

3 . ma i l a

Izena:

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:25

Pรกgina 4

MARTINI MARTINI TXAPELAREN TXAPELAREN AZPIKOA AZPIKOA ARINDU ARINDU ZAIO! ZAIO! GAUR ETXE BETE LAGUN IZANGO DUGU, PASTEL HANDIA EGIN BEHARKO DUGU!

ASTEBURU LUZE BATEKO GOIZ EDER BATEAN... EDERTO, MAIDER! HORRELA, MARI EZAGUTUKO DUZUE. IKUSIKO DUZUE ZEIN JATORRA DEN! GERO ARTE!

HAU PREST DAGO!

ASTIROOOOOO KLEO!!! OOOOOMM!!!! PRIMERAKOA DA, MARTIN! EKAR IEZADAZU EDATEKO ZERBAIT

OSO ONDO. KLEO, PROBA EZAZU HAMAKA. ETA IRATZAR NAZAZU GONBIDATUAK HELTZEN DIRENEAN! JE, JE!

ASPALDION BADIRUDI KOLPEAK HARTZEKO JAIOA ZARELA, GIZONA. KASKOA EROSI BEHARKO DUZU! JE, JE!

AIZU, KOLPE ZIZTRIN BAT HARTU DUZULAKO MUTU GELDITU BEHAR AL DUZU BETIKO?

BARKATU MARTIN... MIN HANDIA HARTU AL DUZU?

ASPALDIKO!

POZTEN NAU ZU BERRIZ IKUSTEAK, ANDERE HITZALDIEMAILEA! ZER GAI ARI ZARA AZALTZEN ORAIN?

ISTRIPUEN PREBENTZIOA. HORRETAN NABIL ORAIN. AA! ETA ZER MODUZ MARTIN?

EZ DIT TXINTIK ESATEN, NIRE ERRUZ KOLPEA HARTU DUELAKOAN, HASERRE DAGO NIREKIN KASKAGOGOR HORI!

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:25

Pรกgina 5

URTE ASKOTARAKO, ERREKAMARI!

MARTIN, MARTIN, MARI ETORRI DA! BERA BEHINTZAT AGURTUKO DUZU, EZTA?

ETA ZU? NOR ZAITUGU?

HARA BESTEA! NI EDURNE ZURI NAIZ! ZEIN BAINO ZEIN PITZATUAGO!

MAIDER, XABIER ETA MEI LI POSTREA JATEKO ORDURAKO HELDU DIRA. ZU LASAI, MARTIN. EZ! EZ ZAITEZ ALTXATU. NIK EGINGO DUT DENA; NI NAIZ HORI DA ETA ETXE HONETAKO MARI HORI, ZURE LAGUNAK ERRAUSKINE! DUEN UMORE PETRALA!

AI MARI, KEZKATZEN HASIA NAIZ. GURE MARTINEK GANBARATIK ALEREN BAT GALDU DUELA DIRUDI! GALDU-GALDU AGIAN EZ, BAINA... KOLPEAREN ONDORIOZ TXAPELAREN AZPIKOA ARINDU EGINGO ZITZAION, BEHARBADA. ESPEZIALISTARENGANA ERAMAN BEHAR DUGU, AZTERKETA EGIN DIEZAION.

ERRAUSKINE BAINO, AMAORDEA DIRUDI!

BURUKO, LEPOKO ETA BIZKARREZURREKO KOLPEAK OSO ARRISKUTSUAK DIRA. ZORIONEZ, MARTINEK MEMORIA BESTERIK EZ DU GALDU; NIK HARTUTAKOAK OSTERA, ELBARRI UTZI KOLPEA NINDUEN BETIKO.

HARTU ETA HANKAK EZIN MUGITU, BETIKO?

BETIKO!!! EGIN ZINTZ BERRIRO, HARRIAK BAINO GORRAGO ZAUDE, ETA!

LASTER BUELTATUKO GARA!

PERIKO?

ZUEI ERE KOMENI ZAIZUE ZEUEN BURUA HOBETO EZAGUTZEA ETA ARRISKUAK AURREZ IKUSTEA, LAGUNOK!

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:25

Pรกgina 6

Begiratu irudiari arretaz.

Zertan ari da marrazkiko neska? ...............................................................................................

Ekintza horrez gain, beste batzuk ere egiten ari da, aldi berean. Idatzi zer beste ekintza egiten ari den. ............................................................................................... ...............................................................................................

Gorputzeko zein atal da, zure ustez, ekintza horiek guztiak kontrolatzen dituena? ...............................................................................................

Gizakiok, geure gorputzaren bidez, hainbat ekintza egin ditzakegu, marrazkian agertzen direnez gain. Ea, azkar-azkar eta bata bestearen atzetik ipinita, ekintza horiei dagokien aditz-zerrenda luzea osatzen duzuen.

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:25

Pรกgina 7

IKASIKO AL DUGU GURE BURUAK ETA GORPUTZAK NOLA FUNTZIONATZEN DUTEN?

PRIMERAN! HORRELA, NOLA ZAINDU BEHAR DUGUN JAKINGO DUGU, ETA AHAL DEN NEURRIAN ARRISKUAK AURREZ IKUSTEN ERE IKASIKO DUGU!

ZERGATIK EZ DUZUE PREBENTZIO KANPAINA BAT ANTOLATZEN, NIK NEURE LANEAN EGITEN DUDAN BEZALA?

Gogoratu gaiarekin zerikusia duen edozein informazio baliagarri izango zaizula proiektua egiteko; beraz, hasi txoko zuria hornitzen!

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:25

Página 8

PROIEKTUA OSATZEN ARI ZAREN NEURRIAN… INGURUMENA BURUARI ETA GORPUTZARI BURUZ: • Garuna zer den eta gorputzean zer zeregin duen. • Garunaren eta gorputzeko gainerako atalen artean zer lotura dagoen. • Plastikozko garuna eraikitzen. • Nerbio-sistema horma-irudi batean irudikatzen. • Oroimena zer den eta nola funtzionatzen duen. • Jasotzen dugun informazioa antolatzen. • Esperientzien bidez oroimenaren eta ikasketaren gako batzuez jabetzen. • Estrategiak elkarrekin lantzen. • Loaren faseak zein diren. • Ametsak zertarako diren.

ZENTZUMENEI BURUZ: • Zentzumenak zein diren eta zentzumenen zereginak. • Dastamena. - Esperientzien bidez zaporeak bereizten. • Usaimena. - Usainak sailkatzen. - Usainak dastamenarekin duen loturaz jabetzen. • Entzumena. - Entzumen-organoa nolakoa den. - Entzumen-arazoei buruz gogoeta egiten. • Ukimena. - Sentipenak esperimentatzen. - Larruazalari behatzen eta azalen arteko desberdintasunen zergatiaz jabetzen. • Ikusmena. - Begiek nola funtzionatzen duten. - Esperientziaren bidez imitatzen eta ondorioak ateratzen. • Ikusmen-arazoei buruz gogoeta egiten.

PREBENTZIOARI BURUZ: • Zure burua ondo zaintzeko zer egin behar duzun, eta zer ez.

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:25

Página 9

…HAU GUZTIA IKASIKO DUZU... HIZKUNTZA

ARTE-HEZKUNTZA • Garun baten eredua plastikoz egiten. • Gorputzeko atalak kontrolatuz dantza egiten. • Nerbio-sistemaren harizko eredu bat egiten. • Lasaitzen.

• Gorputz-atalei buruzko igarkizunak asmatzen. • Mapa kontzeptualen bidez informazioa antolatzen. • Azalpen-testua irakurtzen eta ulertzen. • Loaren gaineko informazioa biltzen eta erabiltzen. • Gure ametsak elkarri ahoz kontatzen. • Ametsekin zerikusia duen ipuina ulertzen.

• Abestia abesten eta gozatzen. • Keinuen bidez gauzak adierazten. • Musikarekin batera masajea emanez eta hartuz gozatzen. • Artelanaren zentzua ulertzen. • Aurpegien adierazkortasuna marrazki bidez adierazten. • Gauzak antzezteko esamoldeak erabiltzen.

• Txisteak ulertzen eta gozatzen. • Ingelesez idatzitako testua ulertzen eta ondorioak arrazoitzen. • Zuzeneko galderak zeharka osatzen. • Ahoz entzundako ipuina ulertzen. • Hitzen sinonimoak aukeratzen. • Sentipenak izendatzen. • Informazio-testutik ondorioak ateratzen. • Begiak irakurketarako trebatzen. • Bertsoen arteko antzekotasunez jabetzen eta konparazioak egiten. • Konparazioak egiten eta ipuinetan erabiltzen. • Gauzak antzezteko esamoldeak erabiltzen.

• Bideoan ikusi eta entzundakoa ulertzen. • Informazioa horma-irudietan adierazten: - Informazioa behar bezala antolatzen. - Dagozkion irudiak sortzen. - Esaldi laburrak eta aginduzkoak idazten.

• Horma-irudian espazioa, testua eta irudiak antolatzen. • Mezua ilustratzen.

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:25

Pรกgina 10

GORPUTZA ETA BURUA

Garuna edo burmuina burezurraren barruan babestua dago. Ordenadore baten disko gogorraren antzekoa dela esan genezake, gorputzak egiten duen guztia kontrolatzen baitu. Pentsamenduak, oroitzapenak eta baita emozioak ere bere ardurapean daude eta berak gordetzen ditu. Garuna etengabe lanean ari diren "neurona" izeneko milioika zelulez osatua dago.

Begiratu beheko marrazkiari.

entzumena

gorputz-mugimendua

ikusmena

pentsamendua eta oroimena

mintzamena ukimena eta dastamena

Garunaren zati bakoitzak zeregin jakin bat du.

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Pรกgina 11

Neuronak beren artean eta gorputzeko beste nerbio-zelula batzuekin lotuta daude. Nerbio-zelula horiek, hari finen antzera, gorputz guztira zabaltzen dira eta, denek batera lan eginez, gorputzeko atal guztietatik etengabe iristen zaizkien mezu edo seinaleak garraiatzen dituzte, mezulariak balira bezala, seinaleak hartuz eta bidaliz.

garuna

Bizkarrezur-muina: garunaren laguntzailea. Mezu batzuk zuzenean garunera doaz, burukoak adibidez; gorputzekoak, berriz, bizkarrezur-muinetik pasatzen dira lehenbizi.

nerbio-zelula

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Página 12

Garunaren zati bakoitza gorputzeko zein atalez arduratzen den jakiteko, jarraitu urrats hauei, eta osa ezazu garunaren plastikozko eredua.

Materiala: no zahar bat • Igerirako txa iluak • Koadernaga artoi meheak • Koloretako k eko eskuilak • Pipa garbitz

Nola egin: 1. Kartoi mehetan marraztu eta moztu: belarria, ahoa, eskua, begia, sudurra, hanka, mingaina, ordenagailua eta hodei formako komikietako globo bat (pentsamendua adierazteko jarri ohi denetakoa). 2. Tolestu pipa garbitzeko eskuilak erditik eta bihurritu; ondoren, itsatsi kartoi mehezko irudi bat mutur batean. Egin gauza bera irudi guztiekin. 3. Behatu goiko irudiari arretaz, eta egin bederatzi zulo txanoan, dagokien tokian. 4. Sartu eskuila bakoitza dagokion zuloan, eta tolestu, kanporantz atera ez dadin. 5. Jantzi plastikozko garuna, zure burmuinaren zati bakoitzak gorputzeko zein atal kontrolatzen duen ikusteko.

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Página 13

Nerbio-zelulen mezuak garunetik gure gorputzera joateko egiten duten ibilbidea errazago ikusteko, egin ezazue, taldeka, harizko nerbio-sistema bat.

Materiala: eko paper • Gauzak biltz t zati handi ba • Arkatza • Guraizeak rtilea • Koloredun a sgarria • Zeloa edo itsa

Nola egin: 1. Jarri biltzeko paper zatia lurrean; etzan zuetako bat paper gainean, eta marraztu etzan den horren silueta paper gainean, errotulagailuz. 2. Marrazkia amaitutakoan, moztu guraizeekin. 3. Hartu artilea, eta joan irudian ikusten den bezala nerbio-sistema osatzen, zeloa edo itsasgarria erabiliz. 4. Amaitutakoan, itsatsi irudia gelako horman.

HARA! GURE GORPUTZAK ZIRKUITU ELEKTRIKOA DIRUDI! ONDO ZAINDU BEHAR DIRA KABLEAK, ZIRKUITUA EZ ETETEKO!

BAI HORIXE! MARIK BIZKARREZUR-MUINA DU KALTETUTA, ETA GERRITIK BEHERAKO INFORMAZIORIK EZ ZAIO IRISTEN BURMUINERA!

Batzuetan, nerbio-sistema jaiotzatik egoten da kaltetuta. Zer zailtasun eta oztopo sortzen ditu horrek? Nola erraz dezakegu arazo hori duten pertsonen bizitza?

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Página 14

Garunak gorputzeko informazio ugari jaso eta bidaltzen du egunean zehar, eta horrela sortzen ditu ideiak, pentsamenduak eta oroitzapenak. Informazio horretatik ikaspenak ateratzen ditu eta oroimenean gordetzen ditu, aldi baterako.

Hemen duzu jarduera hau egiteko bidea: • Taldean, saia zaitez gogoratzen orain dela hilabete zer bazkaldu zenuen. Ondoren, gogora ekarri zer oparitu zizuten urtebetetze egunean. • Litekeena al da gertakizun guztiak oroimenean betiko gordetzea? • Zergatik uste duzu gauza batzuk luzaroan gordetzen ditugula oroimenean eta beste batzuk ez? Oroimen kontuetan trebatzeko, egin ikusmen-oroimenezko jolasa. BAT-BATEKO IKUSMEN-OROIMENEZKO TALDE-JOLASA Lau edo bost kideko taldeak egingo ditugu. Irakasleak bi poltsa izango ditu, batean hamabost objektu sartuko ditu, eta bestea hutsik egongo da. Objektuak banan-banan ikasleei erakutsi eta hutsik dagoen poltsan sartuko ditu. Gauza guztiak erakutsi ondoren, talde bakoitza folio batean objektu guztiak marrazten hasiko da.

• Egin berri duzuen jolasean, hainbat gauza egin behar izan dituzu. Idatz itzazu ordenan. ............................................................................................... ...............................................................................................

• Trikimailu berezirik erabili al duzu objektu horiek guztiak memorian gorde eta oroitzeko? Idatz ezazu. ............................................................................................... ...............................................................................................

• Eguneroko gauzak ez ahazteko estrategiaren bat erabiltzen al duzu? Zein? ............................................................................................... ...............................................................................................

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Pรกgina 15

Egin ezazu, orain, oroimen-jolas hau: 1. Lehenik, begiratu honako irudi hauei, minutu batez. Denbora amaitutakoan, itxi liburua eta idatzi papertxo batean gogoratzen dituzun irudien izenak.

mikrofonoa

arraina

ogia

mailua

aulkia

giltza

txanpona

papera

zuhaitza

txerria

maleta

lupa

liburua

zakarrontzia

oilarra

hegazkina

aterkia

mamua

gazta

2. Orain, gauza bera egingo duzu, baina irudiak elkarri lotuz istoriotxoak asmatu beharko dituzu. Denbora amaitutakoan, idatz itzazu berriro irudien izenak papertxo batean, eta alderatu ezazu emaitza, aurreko jolasekoarekin. Irakurri elkarrizketa, eta saiatu, taldean, elkarrizketaren esanahia ulertzen. Konfuziok: Nik gauza asko ikasten ditudala eta guztiak nire burmuinean gordetzen ditudala uste al duzu? Ikasleak: Horixe baietz. Ez al da bada horrela? Konfuziok: Ez, burmuinean gordetzen dudan bakarra hari-mutur guztiak lotzen dituen hari bat da.

Lagun artean Interesgarria iruditzen al zaizu ikasteko zailtasunak ditugunean norberak horretarako erabiltzen dituen estrategiak elkarri azaltzea eta guztion artean lantzea? Guztiok estrategia bera erabili behar al dugu? Zergatik? Ikaskideekin batera lan egitea lagungarri izan al daiteke?

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Pรกgina 16

Aurreko orrian irudiekin jolasean ibili gara, eta, orain, testu edo esaldi bateko informazioarekin arituko gara; hau da, kontzeptuak elkarri lotzen saiatuko gara, horiez errazago jabetzeko. Adibidez: "Garuna burezurrean dago. Berak kontrolatzen ditu, mugimendua, mintzamena, ikusmena, dastamena, entzumena, ukimena, usaimena, pentsamendua eta oroimena".

Begiratu bi orrialdeetako bi kontzeptu-mapei, eta interpretatu, irakurri berri duzun azalpen-testuak dioena kontuan izanik.

(k)

en tz la tro on rk Ze

n No

o? g da

? tu di

Baina, nola irakurtzen dira kontzeptu-mapak?

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Pรกgina 17

Esaldi honetan agertzen diren hamaika hitz irudi bidez adieraz daitezke. GOGOAN IZAN irudika daitezkeen hitzei KONTZEPTU deritzela. Baina, badaude beste hitz batzuk (letra etzanez nabarmenduta daudenak) irudi bidez ezin adieraz daitezkeenak. Irudikatu ezin diren hitz horiei LOTURA deritze. Esaldi horietan agertzen diren kontzeptuak eta beren arteko loturak beheko kontzeptu-mapan bildu ditugu.

ENTZUMENA

GARUNA

(k)

n ze at ol tr on rk Ze

n No

o? ag

IKUSMENA

? tu di

BUREZURREAN

UKIMENA

DASTAMENA

USAIMENA OROIMENA

AIZU, MEI LI, LANGILE FINA DA, GERO, GARUNA: BETI LANEAN, EGUNARGITAN NAHIZ GAU ILUNEAN!

MINTZAMENA PENTSAMENDUA MUGIMENDUA

GAUA AIPATU DUZULA, XABIER, BA AL ZENEKIEN OROIMENARI LAGUNTZEKO LOA ERE ZAINDU BEHARRA DAGOELA?

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Página 18

Irakurgaietan irakurri berri duzun legez, loa laguntza handia da oroimenarentzat, baita gorputzarentzat ere, indarberritu egiten baitu. Baina ba al dakizu ondo lo egiten lagun dezakeen aholkuren bat? Bila ezazu informazioa eta idatz ezazu.

ONDO LO EGITEKO AHOLKUAK ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... .........................................................................

Ondo lo egiteko, lasaitzea komeni da. Egizu irakasleak erakutsiko dizun lasaitze-ariketa. Lo sakonaren osteko fasean, ametsen fasea datorrela irakurri duzu irakurgaietan. Hona hemen ametsei buruzko galdera batzuk. Hitz egin ezazue, taldean, ametsei buruz. • Esnatzen zarenean, gogoan izaten al dituzu ametsak? • Nolako ametsak egiten dituzu normalean, gozoak edo gaiztoak? • Zure ustez, zeren arabera amestuko dituzu era bateko edo besteko ametsak? • Gogoratzen al duzu bart gauean izandako ametsa? Zure ustez, zergatik izan duzu amets hori? Kontatu taldekideei. • Ba al duzu askotan errepikatzen den ametsen bat? Zein? • Inoiz bihurtu al zaizu ametsa egia?

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Página 19

Irakurri ondoren “Joantxo eta sorgina” ipuina irakurri berri duzu. Egin galdera hauei buruzko eztabaida, taldean. • Zure ustez, zein zati dagokio ametsari ipuin horretan? • Dirudienez, Josepinak amestutakoa egia bihurtu da. Gertatu al zaizu inoiz horrelakorik, hau da, ametsen bat inoiz egia bihurtu al zaizu? Zein? Batzuetan, iratzarririk gaudela, sentipen bereziak izaten ditugu: "hau beste noizbait gertatu izan zait" edo "nik hau amestu egin dut noizbait" edo "pertsona hau beste nonbait ikusi dudala uste dut". • Izan al duzu inoiz horrelako sentipenik? Zein? Ba al dakizu zergatik gertatzen den?

ZERGATIK SORTZEN OTE DA SENTIPEN HORI?

HORRI, FRANTSESEZ "DEJA VU" DEITZEN ZAIO. ZIENTZIALARIEK ERE EZ OMEN DUTE OSO ARGI ZERGATIK GERTATZEN DEN; BAINA, DIRUDIENEZ, IKUSITAKOAREN MEZUA GURE GARUNEKO TOKI DESEGOKI BATERA EDO UNE DESEGOKIAN HELTZEN DELAKO GERTATZEN DA.

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Pรกgina 20

ETA NOLA JABETZEN GARA GORPUTZETIK KANPO GERTATZEN DENAZ?

KANTA KANTARI!

BOST IRATXO BOST IRATXO DITUGU BARRUAN SARTUTA GAIZKI IBILTZEN GARA HORIEK GALDUTA. BI BEGIEKIN IKUSI, ENTZUN BELARRIETATIK, USAINA HARTZEN DUGU BI SUDUR-ZULOETATIK, AHOZ DASTATU ETA HATZEKIN UKITZEN DUT NIK. BOST IRATXO... DISKO GOGORRA BURUAN, ZENTZUMEN DENEN ZENTROA. ZAINDU ONGI BURUA, OSO DA BEHARREZKOA. BIZIKLETAN BAZOAZ, JANTZI EZAZU KASKOA. BOST IRATXO... Letra: Joxan Ormazabal Musika: Imanol Urbieta

BOST IRATXORI ESKER!

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Página 21

ZENTZUMENAK

ZENTZUMENAK: Dastamena Usaimena Entzumena Ukimena Ikusmena

Mihiaren goiko aldea dastamen-papila izeneko pikor txikiz beterik dago. Pikor horiek jakien zaporearen eta tenperaturaren informazioa bidaltzen diote garunari. Zapore bakoitza mihiaren gune jakin batek detektatzen du.

Binaka jarrita, behatu lagunaren mihiari. Saia zaitez zapore bakoitzari zein gune dagokion bereizten. Ikerketa hau egiteko, behean idatzita dauden jakiak gelara ekarri beharko dituzue. Dasta itzazu jakiak banaka, eta idatzi bakoitzak nolako zaporea duen, zure ustez. • Limoia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Txokolatea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Azukrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Olibak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Laranja-azala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Banana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Patata frijituak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Errege-sagarra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Erantzun, taldean, galdera hauei: • Zergatik uste duzu gertatzen dela pertsona batek gustuko duen zaporea beste batek gustuko ez izatea? • Posible al da garai batean gustuko ez ditugun jakiak inoiz gustuko izatea? Zergatik? Gertatu al zaizu noizbait?

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:26

Pรกgina 22

ZENTZUMENAK: Dastamena Usaimena Entzumena Ukimena Ikusmena

Usainak airean flotatzen dabiltzan partikula txiki-txiki batzuek sortzen dituzte. Arnasa hartzean, partikula horiek sudur-zuloetatik sartzen dira eta sudurraren barruan dagoen mukosan erantsita gelditzen dira. Mukosaren azpian usain-detektagailuak daude eta nerbioen bidez mezuak bidaltzen dizkiote garunari.

usain-detektagailuak

Egin itzazu bi zerrenda. Batean ipini gustuko dituzun usainak eta bestean gustuko ez dituzunak. Gustuko dituzun usainak

Gustuko ez dituzun usainak

...............................................

Zure ustez, zer da usainen oroimena?

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Página 23

You are going to do an experiment to see if you can recognise food just by its taste.

You will need: • Three pieces of apple • Three pieces of potato • One piece of onion

What you have to do: 1. First, eat the piece of apple. Then the piece of potato. Could you tell the difference easily between the taste of the apple and the taste of the potato? ............................................................................................

2. Try again. Eat another piece of apple and potato, but this time holding your nose. This time, could you tell the difference easily between the taste of the apple and the taste of the potato? ............................................................................................

3. Try again. Eat another piece of apple and potato, but this time holding the piece of onion under your nose. What happened this time? ............................................................................................

Why do you think you could tell the difference between the taste of the apple and potato in experiment 1 but not in experiments 2 and 3? ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

WHEN YOU HAVE A COLD YOU CAN’T SMELL. OK. BAINA... KATARROA DUZUNEAN, ENTZUTEN AL DA, XABIER?

EA KATARROA DUZUNEAN ENTZUTEN AL DEN, XABIER!

Taste and smell work together. When you have a cold you can´t smell and so you can´t taste. With strong smells your taste gets confused.

ZEEER?

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Página 24

ZER GALDETU DIDAZU MUTIKO: EA EZAGUTZEN DUDAN "ETA ZER" BILDUMA? EZAGUTUKO EZ DUT, BADA! BEGIRA, BEGIRA ZENBAT IPUIN DITUDAN BILDUMA HORRETAKOAK!

Lagun artean Ipuinen izenburuei erreparatzen badiezu, konturatuko zara hainbat izaera eta bizi-ohitura adierazten dituztela: betaurrekoak erabiltzen dituen haurra, futbola gustuko ez duena, potoloa den beste batena, bi etxetan bizi den beste batena… Guztiok berdinak al gara? Berdin bizi eta sentitu behar al dugu nahitaez? Hobea al da futbolean jokatzea gustatzea, ez gustatzea baino? Guztiok zaletasun berak izan behar al ditugu? Martinek aspaldi irakurri zituen ipuin hauek. Kolpea dela eta, ez du gogoratzen zeri buruzkoak ziren, baina "Nik erremerre hitz egiten dut eta zer?" ipuina eskuartean hartu duenean, gogoratu du bere ilobak oso gustukoa izan zuela, arazo bati aurre egiten lagundu baitzion. Zer arazo izango zuen Martinen ilobak?

º Galdera horren erantzuna asmatzeko, irakur ezazu zuk ere ipuina.

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Pรกgina 25

ZENTZUMENAK: Dastamena Usaimena Entzumena Ukimena Ikusmena

Nola entzuten dugun jakiteko, begiratu beheko marrazkiari eta lotu atal bakoitza dagokion testuarekin.

Hezur txiki hauek barraskilo itxurako tutu luze eta biribildu batera (koklea) bidaltzen dituzte soinuak. Tutu hori nerbio batzuei lotuta dago, eta soinuak garunera bidaltzen ditu nerbio horien bidez.

Tinpanoak, dardaratzean, belarri barruan dauden hiru hezurtxoak mugiarazten ditu.

Soinuak belarri-zulotik sartu eta tunel batean aurrera joaten dira. Tunel horren bukaeran tinpano izeneko horma dago, eta soinuek, horma hori jotzen dutenean, dardarazi egiten dute.

Hainbat pertsona, entzuteko eta mintzatzeko arazoak dituztenez, keinu bidez komunikatzen dira. Zer zailtasun dituzte eguneroko bizitzan? Zer egin dezakegu horien bizimodua errazteko?

Egin itzazu irakasleak keinu bidez komunikatzeko adieraziko dizkizun ariketak.

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Pรกgina 26

ZENTZUMENAK: Dastamena Usaimena Entzumena Ukimena Ikusmena

Giza gorputza larruazalak eta ileak estalita dago.

Begiratu marrazkiei, eta erabaki egoera bakoitzean larruazalean zer sentituko zenukeen edo nolakoa izango litzatekeen ukitutakoa.

.................................

................................

.................................

................................

leuna

mina

Zertarako dugu larruazala?

hotza

latza

beroa

bustia

...............................................................

........................................................................................................

โ ข Nola deitzen diogu beroa, laztasuna, hotza, etab. sumarazten digun zentzumenari? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Pรกgina 27

Ukitzen duzuna nolakoa den igartzeko, ukimen-detektagailuak dituzu gorputz guztian. Detektagailu horiek oso txikiak dira, eta larruazalaren azpian daude. Zerbait ukitzen duzunean, nerbioek mezuak bidaltzen dituzte garunera.

ukimen-detektagailuak

iletxoak

nerbioak

sustraiak

Azter dezagun nolakoa den gure larruazala! Lupa baten laguntzarekin, aztertu zure azala, eta egin horren marrazkia.

Begiratu arretaz argazkiei. Zertan dira berdinak eta zertan ezberdinak argazkietako pertsonak?

ETA MAIDERRENA ETA NIREA ERE EZ DIRA BERDINAK; EZTA GELAKO ANE KASKAGORRIARENA ERE; EZTA SIDI HAYDUKENA ERE.

XABIER, NIRE AZALAK ETA ZUREAK EZ DUTE KOLORE BERA!

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Pรกgina 28

ZENTZUMENAK: Dastamena Usaimena Entzumena Ukimena Ikusmena

Ikusteko, begiak erabiltzen ditugu. Argazki-kamera baten modura jarduten dute begiek: begiaren barnealdea lente bat da. Lenteak elkartu egiten ditu argi-izpiak eta begiaren barnean irudi txiki bat islatzen du. Irudi hori alderantziz dago, baina, garunari esker, irudian agertzen dena zuzen ikusten dugu.

lentea

pelikula

irisa

begi-ninia

lentea

ESKERRAK GARUNAK IRUDIARI BUELTA EMATEN DION! IMAJINATU ZER LITZATEKEEN GUZTIA ALDERANTZIZ IKUSTEA! EGIN DEZAGUN PROBA, ETA IKUS DEZAGUN SAIAKUNTZA BATEKIN BEGIEK NOLA DIHARDUTEN.

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Página 29

Materiala: • Latorrizko potoa • Kartoi mehe beltza • Gomatxo bat • Zinta eranskorra per • Plastiko zatia edo pa n iza begetala (transluzidoa

Nola egin:

behar du eta ez gardena)

Estali potoa barnealdetik kartoi mehe beltzez.

Egin zulo txiki bat potoaren ipurdian.

3 Potoaren alde irekian, jarri plastiko edo paper begetala, eta eutsi gomatxoaz.

Estali potoa kanpoaldetik ere kartoi mehez, marrazkian adierazten den moduan, eta zinta eranskorrarekin lotu.

Begiratu hainbat leku edo paisaia potoarekin, plastikoan zehar.

• Nola ikusten dira irudiak? ............................................................................................ ............................................................................................

• Zer ondorio atera duzu esperientzia horretatik? ............................................................................................ ............................................................................................

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Pรกgina 30

Begiek behar bezala lan egiten dute oro har, baina gerta liteke begiek, benetan marraztuta dagoena ikusi beharrean, beste zerbait ikustea. Begiak nahastu egin daitezke, eta nahaste horri "ilusio optikoa" deitzen zaio.

Begiratu arretaz irudiei, eta saiatu azpiko galderari erantzuten.

(2) (1)

(3)

(1) (2) (3) (4)

(4)

Zer ikusi duzu? Ikaskideek ere gauza bera ikusi al dute? Hiru irudietatik, zeinetan ikusten duzu Maider altuen? Zenbat puntu beltz daude? Begiratu erdiko puntutxoari, eta mugitu burua aurrerantz eta atzerantz. Zer gertatzen da?

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Página 31

(5) Begiratu bonbillari 30 segundoz (astiro kontatu). Gero, begiratu paper zuri bati. Zer gertatu zaio bonbillari? (6) Begiratu idatzita dagoenari, eta esan kolorearen izena, ez idatzita dagoen hitza.

(5)

HORIA

URDINA

LARANJA

BELTZA

GORRIA

BERDEA

MOREA

HORIA

GORRIA

LARANJA

BERDEA

BELTZA

URDINA

GORRIA

MOREA

BERDEA

URDINA

LARANJA

(6)

Ilusio optikoak gorabehera, ikusmen-arazoak ere gerta daitezke. • Zein ikusmen-arazo ezagutzen dituzu? • Nola lagun diezaiekegu arazo hori duten pertsonei? • Nola zain dezakegu gure ikusmena? • Ba al dakizu zer den daltonismoa?

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Página 32

IKUSI, BEGIEK IKUSTEN DUTE; BAINA IKUSITAKOA IRAKURRI ETA ULERTU, GARUNAK EGITEN DU.

Treba ditzagun begiak azkarrago eta hobeto irakurtzeko. Beheko testu honetan, letra batzuk propio kenduta daude. Irakur ezazu dagoen moduan, falta diren letrak idatzi gabe.

ERRANAK ERRAN!

—Gau_ e_iten duen egu_aldiarekin Aizkorrin i_an al za_a? —Bai, _rtzaina nai_ eta ardi bila _oan n_iz Aizkorrira. Ba_na ez d_ hai_ err_za ard_ak elurret_n aur_itzea, _uriak nola _iren, ar_iak ez di_a elurre_an ikusten. —Eta _ola bilat_ dituzu, ba? —Beste a_di bat erama_ dut etx_tik beltzez pintat_ta. Hura ik_si dutenean, harengan_ etorri dira _lurretan zebiltzan ard_ guztiak. Antonio Bolas" Joxan Ormazabal "A

Esaera zahar hauek ere erdi ezabatuta daude. Irakur itzazu, eta ea asmatzen dituzun! Zer ikusi, hura ikasi Eder ala itsusi, zein begik ikusi Manex, ikusi eta sinets Irakurri al dituzu esaera zaharrak? Argitu horien esanahia, eta, ondoren, asma ezazu, bikotekidearekin, esaera hori erabiltzeko egokia izan daitekeen egoera bat eta guztion aurrean antzeztu.

IKUSI, IKUSI, "IKUSI NUENIAN..." ABESTIA ASMATU ZUENAK ERE IKUSIKO ZUEN, BAINA, EZ AL ZEN GAUZAK NEURRITIK ATERAZALE SAMARRA?

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Pรกgina 33

Artelana GOYA

HERIOTZARAINO

EZ OTE DAKI GEHIAGO IKASLEAK!

Goya artista handiak gizon-emakumeen uste kaskarrak adierazi zituen grabatu hauetan, jende horiek barregarri uzteko asmoz. Horretarako, pertsonaien hazpegiak neurritik atera egin zituen bere marrazkietan, marraztutako pertsonek nolako izaera zuten adierazteko. Estanpa hauetan, adibidez, emakume "beti-gazte" "eder-uste"-aren handikeria agerian utzi zuen eta ezjakintasunari eta ezjakinei buruz zer pentsatzen zuen adierazi zuen.

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Página 34

MARTINEK GARUNAREN JARDUERARI BURUZKO INFORMAZIOA BILDU DU. OROIMEN-ARIKETA UGARI EGIN DITU ETA BADIRUDI BERE ONERA ETORTZEN HASITA DAGOELA, APURKA-APURKA. IPUIN BAT IDAZTEN ERE HASI DA!

Hona hemen Martin idazten ari den ipuinaren hasiera, pertsonaiak deskribatzen diren atala. Mei Li aukeratu du ipuin horretarako pertsonaia izateko. Irakur ezazu arretaz, eta saia zaitez Mei Li deskribatzeko erabili dituen adjektiboak identifikatzen. Gogoratu adjektiboak pertsonaren nolakotasuna adierazten duten hitzak direla.

TTORPEKO MEI N O LI TT

Bazen behin, Euskal herriko Ttonttorpe izeneko herri txiki batean, Mei Li izeneko neskato txinatar bat. Jende askok galdetzen zion: —Zer demontre egiten du neskato txinatar batek Ttonttorpen? Eta berak erantzuten zien: —Zer egiten dudan? Bada bizi, jolastu, ikasi, zuek bezala! Oso bizkorra zen neskatoa: Euskal Herrira etorri eta berehala ikasi zuen euskaraz hitz egiten, ez zitzaion ikasteko gogorik falta. Mei Li oso neska polita zen. Neurriz, agian, baxua zen bere adinerako, baina horrek ez zion axola, bera baino altuagoak ziren neska-mutilak kabitzen ez ziren tokietan erraz sartzen baitzen bera, gorputz fina ondo tolestuta. Ile beltza eta oso leuna zuen, laburra, eta amak moztutako kopeta-ile xelebrea zuen. Begiak ausarki ateratzen zitzaizkion ile artetik. Mei Liren aurpegia berezia zen, oso deigarria, begi txikiak eta etzanak, txinatarren erara, bekain finak, sudur zapala eta ezpain ñimiñoak. Izaeraz oso bizia zen, ezagutzen zituen egoeretan ausarta, gauza berrien aurrean agian pixka bat beldurtia.

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Pรกgina 35

AIREARI AIREARI ELUR ELUR ETA ETA GABON GABON USAINA USAINA DARIO! DARIO! HILABETE BERANDUAGO... ...ETA GOGORATZEN DUT, BAITA ERE, LAU URTEREKIN AMONAK SUTONDOAN ISILDUKO OTE KONTATU ZIDAN LEHEN IPUINA... ZARA BEHINGOZ, ETA GOGORATZEN DUT TXIKITAN LOROMARI HORI! JATEN NITUEN POLBOROIEN TXIKITAKO KONTU ZAPOREA... GUZTIAK KONTATU BEHAR AL DIZKIGUZU ORAIN?

LASAI, MARINERBIO, EROSIKO DITUGU-ETA GEHIAGO!

ETA... EZ AL DUZU GOGORATZEN ORAIN DELA GUTXI BAZKALDU DUZULA, MARTIN? EGUBERRIETARAKO BATEN BAT UTZI BEHARKO DUZU, EZTA?

OLENTZERO BURU HANDIA ENTENDIMENTUZ JANTZIA... AI URDE TRIPA HANDIA... HORRA, HORRA, GURE OLENTZERO...

HAU HOTZA!

NI JOANGO NAIZ! UTZIOZU, EMAKUMEA, NORMALA DA POZIK EGOTEA ETA!

HORRA - HORRA - HORRA, GURE MARTIN - ERO, MUTUA ZEN HASIERAN, LOROMARI GERO!

DIRUDIENEZ, XABIER EZ DAGO GUZTIZ OSATUTA ORAINDIK!

HORI BAI HORI, OPARI EDERRA! KALTERIK EZ IZATEKO, HOBE IZATEN DA BAI, KASKOA AURRETIK NEURRIAK ETA TENTUZ HARTZEA ETA TENTUZ IBILTZEA, BIAK BEHARKO DITU IBILTZEA! NIGANDIK BABESTEKO BERRIRO TXIKITAKO KONTUREN BAT AIPATZEN BADU!

BORROKA NAHI DUZUELA? BADA, IZANGO DUZUE. IKUSIKO DUZUE NOR DEN ETXE HONETAKO BOLAJAURTITZAILERIK TREBEENA! JE, JE, JE!

NIK ERE MAITE ZAITUT, KLEO! JE ,JE!

KLEO TA MARI DAUDE , BELARRIAK BERO, ORAIN KONTATZEN DU, BAI, TXIKITAKO ORO, TXIKITAKO ORO! HORRA, HORRA, HORRA...

URTE ASKOAN, TXAPELA KASKOAN!

JE, JE, JE!

GABON ZORIONTSUAK IZAN, LAGUNOK!

BURU OSORAKO KASKOA EROSI BEHARKO DUGU, MARTIN! JE, JE!

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Página 36

BENO, GAZTE! DAGOENEKO NIK ADINA DAKIZU ZEURE BURUA ZAINTZEKO HARTU BEHAR DITUZUN NEURRIEI BURUZ! ZERGATIK EZ DIEZU IKASTOLAKO GAINERAKO GUZTIEI ERE HORREN BERRI EMATEN? JAR EZAZU ABIAN PREBENTZIO-KANPAINA BAT!

Esaldi hauek edo antzeko beste batzuk har daitezke kanpainaren izenbururako. URTE ASKOAN, TXAPELA KASKOAN!… ETA KASKOA BURUAN! TENTUZ JOKATU ETA BIZITZAZ GOZATU!

Ikusi berri duzun bideoan, ikasten jardun duzun gaiarekin zerikusia duten esaldi batzuk agertzen ziren. Erabili esaldi horiek edo zuk asmatutako beste batzuk antolatu duzun kanpainarako.

JAITSI BOLUMENA, IZAN EZAZU SENA!

JANTZI GERRIKOA ETA KASKOA, EZ BADUZU HARTU NAHI KASKARREKOA!

SUKALDARI, IBIL HADI ADI-ADI!

IGERILEKUAN ETA ITSASOAN, SAKONERA ONDO NEURTU SALTO EGITEAN!

BIZKARRA OKER? EZ, MILA ESKER! ARGI GEHIEGI, ARGI GUTXIEGI… BEGIAK GALTZEN SEGI!

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:27

Página 37

1. Osatu talde txikiak lagunekin, eta hartu bakoitzak atal baten ardura. 2. Talde txikian, hartu kartoi mehe handi bat eta osatu kartela. Kartel horretan argi adierazi ikurritza (mezua, esaldia) eta beharrezko ikusten dituzuen azalpenak. Gero, ikurritzari dagozkion marrazkiak egin. 3. Gogoratu gauza adierazgarriak jarri behar dituzuela kartelean, eta mezuak erakargarria izan behar duela, zuzena eta laburra. 4. Bukatzen duzuenean, aukeratu ikastolako toki egoki bat mezuok ahalik eta jende gehienak ikus ditzan. Nahi baduzue, prestatu inkesta txiki bat guztien artean, eta prebentziokanpaina aurkeztu diezuen guztiei egin galdeketa, zuek egindako lanari buruzko iritzia jaso eta ondorioak ateratzeko. “TENTUZ JOKATU ETA BIZITZAZ GOZATU!” KANPAINA BAI

• Egokia iruditu al zaizu gure prebentzio-kanpaina? • Ezer berririk ikasi al duzu? • Prebentzioa gauza garrantzitsua iruditzen al zaizu? • Hemendik aurrera zure burua hobeto zainduko al duzu? Bete itzazu datuok, egoki baderitzozu: Izena:

.....................................

Sexua:

...............

Adina: . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ETA GOGOAN IZAN: "HOBE DA AURREZ ZAINTZEA, ETA EZ ONDOREN DAMUTZEA"

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:28

Página 38

EA PROIEKTUA PROIEKTUA GAUZATZEN GAUZATZEN ARITU ARITU ZAREN ZAREN BITARTEAN BITARTEAN EA ZER IKASI IKASI DUZUN... DUZUN... ZER

Garunak gorputz osoa kontrolatzen duela eta hainbat ataletatik jasotako mezuak interpretatzen dituela ikasi duzu. Idatz itzazu marrazkian geziez seinalatuta dauden atalen izenak.

Zuzeneko esaldiak zeharka jartzen ere ikasi duzu. Jar itzazu ondorengo esaldiak zeharka. 1) — Zer gertatu zaio Martini? — Zer? .....................................................................................................

2) — Alde hemendik, oraintxe bertan! — Zer? .....................................................................................................

3) — Gaur jolasean aritzeko ikaragarrizko gogoa dut. — Zer? .....................................................................................................

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:28

PĂĄgina 39

Informazioa antolatzeko kontzeptu-mapak egiten ikasi duzu. Osa ezazu kontzeptu-mapa hau. GARUNAK Zer kontrolatzen ditu?

Zein dira?

Mapak irakurtzen ere ikasi duzu. Interpretatu, beraz, goiko mapa, eta idatz ezazu informazio hori esaldien bidez. Zuzenean eta zuzen!, maiuskulak, puntuakâ&#x20AC;Ś eta idazketa zuzenaren beste hainbat lege errespetatuz. ......................................................................................................... ......................................................................................................... .........................................................................................................

Aurreko guztiaz gain, konparazioak egiten eta egoki denean erabiltzen ere ikasi duzu. Egin ezazu hitz hauetako bakoitzarekin konparazio xelebre bat. GORRIA ......................................................................................................... .........................................................................................................

ALTUA ........................................................................................................ ........................................................................................................

TXAeGLO3-3zuz

19/2/09

16:28

Pรกgina 40

Zure buruak eta gorputzak nola diharduten ikasteaz gain, horiek nola zaindu eta arriskuak edo kalteak nola saihestu ere ikasi duzu.

ZENTZUMENAK

ZEIN ORGANOK JASOTZEN DU INFORMAZIOA ETA BIDALTZEN DU BURMUINERA?

ORGANOAK ZAINTZEKO ETA HORIEN BIDEZ GERTA DAITEZKEEN ISTRIPUAK SAIHESTEKO OHITURA EGOKIAK

IKUSMENA

BELARRIA

Janaria eta edaria ahoan sartu aurretik, haien tenperatura kontrolatu. Produktu bat ona edo txarra den zalantza baduzu, ez sartu ahoan.

Mukiak ondo kendu, sudur-zuloak garbi edukitzeko.

LARRUAZALA

"Hobe da aurrez zaindu, eta ez ondoren damutu". Zer esan nahi du esaera horrek? ...TIRA... ZAINDU ZURE BURUA, ETA ZORIONAK ETA URTE BERRI ON!!!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:55

Pรกgina 3

TXANELA

Izena:

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:55

Página 4

HURRENGO HURRENGO ILARGI ILARGI BERRIAK BERRIAK DAKAR DAKAR TXINAKO TXINAKO URTEBERRI URTEBERRI EGUNA! EGUNA! HARRIOLA, MARRIOLA...!

OSTIRALEKO JOLAS-ORDUAN...

SOKAZ GORAKA, XINGILI-XANGALA! MATXINSALTOAK BAGINA BEZALA…!

...ETA HORREGATIK HASTEN DUTE GUK BAINO BERANDUAGO URTE BERRIA!

KANIKA, NIKA, KLAX! JATORRIZ SAHARAKOA NAIZ, EGIPTO BAINO EZKERRALDERAGO DAGO, HEMENTXE!

BITXIA GERO, TXINATARREN EGUTEGIA!

OSO ONDO SIDI HAYDUK!

O! U! TXIN TXIRRINAK - JO - DU! TIRA, ETA EKIALDEAN URRUNAGO JOANEZ GERO, MUNDUKO HIRUGARREN HERRIALDERIK HANDIENA AURKITUKO DUGU…

ZUK ASKO JAKINGO DUZU TXINARI BURUZ, EZTA?

BAI! MEI LI! KONTA IEZAGUZU, GUK ERE JAKIN DEZAGUN!

OSO TXIKITAN EKARRI NINDUTEN GURASOEK … BAINA, TIRA, ZERBAIT BADAKIT, JATETXE TXINATARREKO GURE LAGUNEK KONTATUTAKO GAUZA BATZUK … ADIBIDEZ …

TXINA! NIRE ARBASOEN LURRALDEA. ...AINTZINAKO ENPERADORE BATEK KILOMETRO ASKOKO HARRESIA ERAIKITZEKO AGINDU ZUELA …

… JAIALDIETAN IKUSKIZUN IKUSGARRIAK EGITEN DITUZTELA, KOLOREA, ZARATA, DANTZA, ANTZERKIA, MUSIKA, AKROBAZIAK …

ETA JANARI GOZO - GOZOA PRESTATZEN DAKITELA… GURE LAGUNEK BAI, BEHINTZAT! JE! ETA …

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:55

Página 5

GURE LAGUNEK ASTEBURUA HASI BERRI DUTE . ASTELEHENERA ARTE , BIKOTE . ASTEBURUA ONDO PASA!

...ETA ORDUTIK HONA URTERO OSPATZEN DUGU EUREKIN URTEBERRI EGUNA …

PARKERA JOATEKO PREST, PIZTIA PAREA?

… ETA LASTER HASIKO DUTE URTEBERRI EGUNA … ETA MEI LIK ETA GURASOEK EUREN TXINATAR LAGUNEKIN OSPATZEN DUTE JATETXEAN … ETA …

LEHENENGO, JATETXE TXINATARRETIK PASATU BEHAR DUGU. HARAKO BIDEAN KONTATUKO DIZUGU ZERTARAKO!

MOTEL , HARTU ARNASA, ETA HITZ EGIN EZAZU ASTIROAGO!

HORI PAGOTXA! NI ERE GUSTURA ASKO JOANGO NINTZATEKE …

EZ DAGO INOLAKO ERAGOZPENIK , ONGI ETORRIAK IZANGO ZARETE GUREKIN URTEBERRI EGUNA OSPATZERA ETORTZEN BAZARETE . LAGUNEN BAT ERE EKAR DEZAKEZUE!

ETA KLEO ETA MARTINI ETORTZEKO ESANGO BAGENIE?

MILA ESKER, LIU RONG!

LARUNBAT GOIZEAN... PRIMERAN, JAIALDIAK ATSEGIN DITUGU, ETA AFARI ON BATEZ LAGUNDUTA BADA, ARE GEHIAGO.

GU BETI TRIPA - FESTARAKO PREST, EZTA KLEO?

NI, BEHINTZAT, EZ NOA, ENTZUNA BAITUT TXINATARREK MAHAIA EZ DEN LAUHANKADUN GUZTIA JATEKO OHITURA … BAITA DUTELA …

HEGAZKINA EZ DEN ETA BI HEGO DITUEN ETA HEGAN EGITEN DUEN GUZTIA JATEKOA ERE!NI ERE EZ NOA!

JA, JA, JAI!

EUSKALDUNOK ERE GUSTURA JATEN DITUGU ; BERAZ, KONTUZ GUREKIN! JE , JE!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:55

Pรกgina 6

Idatz itzazu TXINA hitza irakurtzean burura datozkizun hitzak kontzeptumapa honen globoetan. Lotura-hitzak otutzen bazaizkizu, horiek ere idatz ditzakezu, dagokien tokian.

..................................... .....................................

.....................................

..................................... .....................................

TXINA

..................................... .....................................

.....................................

..................................... .....................................

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:55

Página 7

ZERGATIK EZ DUGU TXINAKO MUSIKA, DANTZA, KONDAIRA ETA ABAR BILTZEN DITUEN IKUSKIZUN BAT ANTOLATZEN?

BIAK EGIN DITZAKEGU: ANTZERKIA ETA TXOTXONGILO EMANALDIA! TXINATARRAK TREBEAK DIRA BIETAN!

INAUTERIAK LASTER IZANGO DIRENEZ, IKASTOLAKO BESTE HAURREI EDO GURASOEI AURKEZTU DIEZAIEKEGU IKUSKIZUNA! ANTZERKI BAT ALA TXONTXONGILO BIDEZKO EMANALDIA IRUDITZEN ZAIZU EGOKIAGO, MEI LI?

EZ DAGO GAIZKI, ERBI PAREA! BAINA, HORRETARAKO, AURRETIK TXINARI BURUZ ZERBAIT JAKITEA KOMENIKO LITZAIZUEKE: NON DAGOEN… ETA BESTE MILA GAUZA!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:55

Página 8

PROIEKTUA OSATZEN ARI ZAREN NEURRIAN… INGURUMENA TXINAREN KOKALEKUA: • Txina eta beste zibilizazio batzuk, denboraren ardatzean kokatzen. • Txina, Euskal Herria eta kontinenteen izenak munduko mapan kokatzen.

ANTZINAKO TXINA: • Txinako zibilizazioaren sorreraz eta historiaz jabetzen, eta beste zibilizazio batzuekin konparatzen. • Txinatarren asmakizunak ezagutu eta aintzat hartzen. • Orgatila (eskorga) eraikitzen eta tresna horren funtzionamenduari buruz hausnartzen. • Elkartasun jolasak egiten. • Filosofiaren gainean hausnartzen. • Txinako eta Euskal Herriko hizkuntzen eta dialektoen gainean hausnartzen. • Gelako ikasleen euskararen jatorriari buruzko datuak biltzen eta ziklograma osatzen. • Hainbat familia mota badirela.

TXINA, GAUR EGUN: • Txinako eta Euskal Herriko biztanleriaren eta hango eta hemengo mendien eta ibaien gaineko datuak interpretatzen. • Grafikoak interpretatzen eta horien erabileraz jabetzen. • Datuak grafikoetan adierazten eta ondorioak ateratzen. • Turismoa zer den eta Txinak eta Euskal Herriak nolako eskaintza turistikoa duten. • Ziklogramak interpretatzen. • Pertsonen itxura eta izaera kontuan hartzen eta onartzen. • Emigrazioa zer den eta gertaera horren arrazoiez hausnartzen. • Txinako sukaldaritzaz, medikuntzaz eta sendabelarren artean osasunari dagokionez dagoen loturaz jabetzen. • Informazioa kontzeptu-mapen bidez adierazten. • Dieta orekatuari buruz hausnartzen. • Informazioa bilatzen eta erabiltzen. • Txinatarrek nola ospatzen duten urte berria. • Txinatar janzkera eta makillajea erakusten duten argazkiak behatuz eta informazioa irakurriz ikuskizunerako ideiak hartzen eta erabiltzen. • Txotxongiloak eta agertokia egiteko materialak behar bezala erabiltzen; material horiek egoki erabiltzen, zaintzen eta aintzat hartzen.

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:55

Página 9

…HAU GUZTIA IKASIKO DUZU... HIZKUNTZA

• • • • • • • • • • •

ARTE HEZKUNTZA

Igarkizunak asmatzen eta berriak sortzen. Hainbat konparazio mota egiten. Berri batean ematen den informazioa zeureganatzen. Hitzak hiztegian bilatzen eta, horien esanahia ulertuta, zeure hitzekin definizioak idazten. Orgatila (eskorga) eraikitzeko jarraibide-testua ulertzen. Idazkera mota bi konparatzen eta bereizten. Olerkiekin jolas eginez olerkitxoak sortzen. Esamoldeak dagokien egoeretan txertatzen. Euskalkiak zer diren. Ipuina irakurtzen eta ulertzen. Bideoko informazioa ulertzen eta hainbat atalekin erlazionatzen.

• • • •

Txinako hainbat artelan (terrakotak) behatzen. Gaiari buruzko abestia ikasten eta gozatuz abesten. Olerkia musikarekin irakurtzen. Esamoldeak erabiltzeko egoera egokiak hautatzen eta antzezten. • Abestiaren letraz jabetzen eta gozatzen.

• Ipuina ulertzen. • Antzerki-gidoiak idazten eta doinu egokiaz irakurtzen. • Puntuazio-arauak zuzen erabiltzen. • Zeure burua eta beste norbaitena aurkezten. • Errezeta ulertzen eta gozo txinatarra egiten. • Urteberriko ospakizuneko ohituren jatorria zein den jakiteko, kondaira ulertzen. • Koplak aztertzen eta koplaren ezaugarriak zein diren ondorioztatzen. • Definizioak irakurriz gurutzegrama osatzen. • Definizioak aukeratzen eta sortzen.

• Gidoiak agintzen duen gorputz-adierazpen zuzena erabiltzen. • Tai Chi lasaitze-ariketak egiten eta, oreka eta arnasa kontrolatuz, jarrera batzuk imitatzen. • Faroltxoak egiten. • Aurkezpen-dantzaren koreografia egiten. • Txotxongilo errazak egiten. Agertokia eta baliabideak antolatzen. Antzerkirako jantziak eta makillajea prestatzen. • Ikuskizuna burutzeko, taldean erabakiak hartzen eta elkarrekin lan egiten.

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:56

Pรกgina 10

TXINAREN KOKALEKUA

Behean duzun ardatz kronologikoa ezaguna izango duzu; baina, oraingo honetan, Txinako antzinako zibilizazioa ere ardatzean jarrita dago. Behatu ardatzari, eta horri buruz hitz egin taldean.

DINOSAUROAK

LEHEN GIZAKIA

TXINA

EGIPTO

GREZIA

Ekarri munduko mapa gelara, eta, mapari behatu ondoren, koka itzazu beheko mapan Euskal Herria, Txina eta kontinenteen izenak.

OZEANO ARTIKOA

KANTAURI ITSASOA

OZEANO ATLANTIKOA

MEDITERRANEO ITSASOA

OZEANO BAREA

INDIAKO OZEANOA

ERROMA

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:56

Pรกgina 11

0 URTEA GAUR EGUN

ERDI AROA

ERRENAZIMENTUA

PEKIN TIANJIN

KAR

AK O M RU

XANGAI

HI MA LA

TI BE TE KO G OI -ORDO IA KIA Eve rest

CHONGQING

KANTON

TXINAKO MAPA

Ba al zenekien txinatar zibilizazioa ere ibai baten ertzean (Ibai Horiaren ertzean) sortu zela?

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:56

Página 12

AINTZINAKO TXINA

Beha iezaiezu “diapositibei”, eta irakurri oinak.

NEOLITOA Nekazari herrixka.

BRONTZE AROA SHANG dinastia. Esklabotasunaren garaiaren hasiera. Lehen txinatar idazkera agertu zen.

URRE AROA CHOU dinastia. Nekazariak boteredunen menpe. Esklabotasuna garatu zen.

Txinatar zibilizazioa Huang Ho ibaiaren (Ibai Horiaren) inguruan garatu zen. Ibai horren ertzean urak uzten zuen LOESS izeneko lokatz horiak lurra emankor egiten zuen, eta laboreak ereiten zituzten. Txina beste lurraldeetatik bakarturik egon zen ehunka urtez eta, horregatik, txinatarrek uste zuten berena beste zibilizaziorik ez zela.

Irakur ezazu goiko azalpen-testua, eta, ondoren, erantzun galdereei. • Zer ibairen ertzean sortu zen txinatar zibilizazioa? ...........................................................................................

• Txinatar zibilizazioaren sorrerak ez al dizu beste zibilizazioren bat gogorarazten? Zein? ...........................................................................................

• Euskal Herriko ibai ertzetako lurrak ere emankorrak al dira? ...........................................................................................

...........................................................................................

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:56

GUDA GARAIA

Página 13

QIN DINASTIAREN GARAIA Esklabotasuna bukatu eta estatu feudala sortu zen; 2.000 urtez iraun zuena. Harresi handia eraikitzen hasi ziren.

HAN DINASTIAREN GARAIA Harresia bukatu zuten. Nekazaritza, artisautza eta herrialde arteko salerosketa (zeta, tea, portzelana…) garatu zen.

Goiko “diapositibetan” ikusi duzun bezala, historian zehar, Txina hainbat dinastiak gobernatu zuten, hau da, familia bereko hainbat belaunaldik. Dinastia guztietatik Qin (Txin esaten da) izan zen famatuena, Txina batu eta inperioa osatu zuelako. Qin familia edo dinastia haren izenetik dator Txina izena. Txina batu zuen Qin dinastiako “Enperadore Handia”, Ts´in Shi Huang.

TXIN-TXINEK, TXIN-TXINA BATU… HARRESI HANDIA ERAIKITZEN HASI… TS ,IN SHI HURA EZ ZEN EZ LASAI EGOTEKOA! ESATEN DUTENEZ, HARRESI HANDIA HERENSUGEAREN FORMAKOA DA, BAINA HURA BAINO HANDIAGOA, NOSKI!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:56

Pรกgina 14

Artelana

Terrakotazko soldaduak

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:56

Pรกgina 15

TXINTXINJUAN ETA TXINTXIN ETORRI!

TXINTXIN ZER?

KANTA KANTA KANTARI! KANTARI!

XANGAI XIAN XI XANGAI XIAN XI XANGAI XIAN XI TXIANTXOANTXU TXIANTXOANTXU GUANTXI, GUANTXI, TXU. TXINOTI TXINATI TXUAN DIRUA, TXINTXINA, YUAN TXINTXIN ETORRI TXINTXINJUAN AZUKRE , GARI TA OGIA ARROZA JAN. ATALA MATALA TATALA TAN. XANGAI XIAN XI XANGAI XIAN XI TXIANTXOANTXU TXIANTXOANTXU GUANTXI, GUANTXI, TXU. Letra: Joxan Ormazabal Musika: Imanol Urbieta

Gogoratu kanta hori zeuen ikuskizunean abesteko eta dantzatzeko erabil dezakezula; beraz, ondo ikasi eta gozatu!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:56

PĂĄgina 16

TXINATARRAK, ASMATZAILE HANDIAK Argazkietan agertzen diren asmakizunak txinatarrek asmatuak dira, beste askoz gainera; behatu asmakizunei arretaz. Ondoren, begira ezazu hiztegian, asmakizun horietako bakoitza zer den eta zertarako erabiltzen den jakiteko. Gero, ereduari begiratuz eta zure hitzekin, idatz ezazu bakoitzaren definizioa. Gogoratu â&#x20AC;&#x153;Hitzberrilandiaâ&#x20AC;? osatzeko erabil ditzakezula definizio horiek!

Inprenta Iparrorratza Portzelana

Orgatila (eskorga) Bolbora

ORGATILA Aurrean gurpil bakarra edo ardatz batean muntatutako alboko beste bi ditu, eta, atzealdean, bi helduleku, pertsona batek bultzatuta mugitu ahal izateko.

Eztabaida ezazu, taldean, asmakizun horiek gizarteari ekarri zizkioten aurrerapen, onura edo kalteei buruz. Bolbora, adibidez, suziriak eta su artifizialak egiteko ez ezik, gerrarako ere erabiltzen da gaur egun. Zer iritzi duzu horri buruz? Jolasa prestatuko dugu orain, orgatila baino tresna sinpleagoa erabiliz. Hasteko, konpas bat eraiki behar dugu; horretarako, metro bat soka, zeloa eta klariona eskuratu behar ditugu. Gero, sokaren mutur batean klariona jarriko dugu, zeloz lotuta. Azkenik, sokaren mutur bat puntu jakin batean finkatuko dugu, soka tenkatuko dugu, eta klariona lotu dugun sokaren muturrarekin buelta osoa ematen hasiko gara, klarionarekin zirkunferentzia osoa marraztu arte.

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:57

Página 17

E L K A R TA S U N J O L A S A

“AULKI-GURPILA” Ikasleak, zutik eta bata bestearengandik oso gertu, ilaran jarriko dira, zirkunferentzia osatuz, aurreko lagunari gerritik helduta. Musika entzuten denean, erritmoari jarraituz mugituko dira eta, musika isiltzen denean, atzean duten lagunaren altzoan jesartzen (esertzen) saiatuko dira. Jolasaren helburua talde guztia, inor jausi gabe, atzeko lagunaren altzoan jesartzea da.

TXINATARREN MODUAN ARI ZARA LANEAN! ZERGATIK EZ DUZU ORGATILA ERAIKITZEN?

Materiala: bat · 30 cm-ko listoi zati i to lis 2 o -k ea · 100 cm · 30 x 30 cm-ko okum a tx ku o izk to ar K · · Konpasa · Zinta itsaskorra · Zulagailua ak ize a ra Gu · · Eskulanetako zerr akoa) · Kola erabiltzen den horiet ko ite eg iak tz un rr bu ·Txotxa (txitxi-

Nola egin: 1. Marraztu 20 cm-ko diametroa duen biribila (gurpila) okumean, eta eskulanetako zerrarekin moztu. 2. Gurpilari erdian zuloa egin, sartu txotxa eta jarri zinta itsaskorra bi alboetan, atera ez dadin. 3. Txotxari alde bakoitzean listoi bana jarri; horretarako, aurrez egindako zuloetatik sartu, eta albo bakoitzean txotx zatiari zinta itsaskorra jarri. Moztu sobera gelditzen diren txotx zatiak. 4. Lotu listoi zati txikia listoi handiei, zinta itsaskorra erabiliz. 5. Itsatsi kartoizko kutxa listoien gainean, kolarekin edo barrutik soka batekin lotuz.

Nahiago baduzu, egin dezakezu txinatarrek jakiak garraiatzeko erabiltzen zuten banbukanabera eta otarreak kanaberan zintzilikatu!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:57

Página 18

PAPERA ERE TXINATARREK ASMATU ZUTEN.

NIK BADUT ZETAZKO PAPEREAN NIRE IZENA IDATZITA, ETA BAITA TXINATAR OLERKI BAT ERE , JATETXEKO LAGUNEK OPARITUA! IDAZKERA, IDEOGRAFIKOA OMEN …

Mei Li izenak, txineraz, polita, ederra, esan nahi du.

Hemen behean olerki txinatar bat eta euskal olerki bat daude. Beha iezaiezu bi idazkera motei.

Txolarre bat etorri zait gelako leihora. Ni ikusi nauenean, ihes egin du, auskalo, nora! Baina ez al daki txolarreak nik berdin-berdin maite ditudala txepetxak, txantxangorriak eta lur koloreko txori arreak? Joxan Ormazabal Wang Wei

Irakur ezazu olerkia, musika lagun duzula.

Gogoratu zuek sortutako olerkitxoak ere musikararekin irakur ditzakezuela ikuskizunean!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:57

Página 19

DAGOENEKO MAKINA BAT GAUZA BADITUZUE IKUSKIZUNERAKO PREST, BAINA ORAINDIK BADAGO ZEREGINA ; BERAZ HAR EZAZUE LANA FILOSOFIAZ! FI - LO - SO - FI - AZ! PATXADAZ … BEHAR ADINA BETA HARTUZ …

FILO … NOLA?

Filosofia. Jakintza moduetako bat da, naturaren eta gizakiaren errealitatea aditzeko eta ulertzeko bide bat.

Hemen beheko esaera hauek ospe handiko antzinako txinatar pentsalari eta filosofo birenak dira. Irakur itzazu behin baino gehiagotan, eta saia zaitez asmatzen zer mezu eman nahi duten.

egin” Konfuzio i r o in z e a n u z u d ez “Zuretzako nahi ez dira gai k a n e d a in a b , a n u rnean edertas a b e r e b u d k a z it nfuzio “Gauza bako hura ikusteko” Ko ” Lao Tse a d n te s a h in k te a ere urrats b ez badu, “Biderik luzeena ik r e id b n o p n o k ta ako kezkatu; e r ta r e z , u d a b a e “Konponbid ea” Lao Tse tz a k z e k HARA GURE FILOSOFOA! a d ik r r e alf EZER EZ DAKIDALA BAKARRIK DAKIT!

Txinatar filosofoen esaeraren antzera, hemen dituzun ERRANAK ere jakintzaz beterikoak dira. Hausnartu horiei buruz, eta, euren esanahia argituta, bikoteka antzez ezazue esaera hauek eta goikoek adierazten duen egoera. • Biziak erakusten du pairatzen, pairatzeak bizitzen. • Nork bere barrua du ezagutzeko zailena.

ETA ESAERA ZAHAR HAU EZAGUTZEN AL DUZU ? “KANDELARIA HOTZ, NEGUA MOTZ ; KANDELARIA BERO, NEGUA GERO”!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:57

Página 20

LAGUNEI ENTZUNDAKO HITZ BATZUK: KAIXO “NI JAU”, AGUR “TXAI TXIE”, ESKERRIK ASKO “XE XE”; HORIEK BESTERIK EZ. NIRE GURASOEK JAIOBERRITAN ADOPTATU NINDUTENEZ, EUSKARA DA NIRE HIZKUNTZA!

MEI LI, ZUK BA AL DAKIZU TXINERAZ HITZ EGITEN?

Txinan hizkuntza eta dialekto ugari daude; hala ere, hizkuntza ofiziala txineraren mandarin aldaera da. Euskal Herrian gauza bera gertatzen al da? Zer hizkuntza erabiltzen dira Euskal Herrian?.................................................................................................................................. Euskarak ba ote du dialektorik? Zein?........................................................................................... Zer da euskara batua?

.................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................

Dialektoa, gure hizkuntzari dagokionez, euskalkia da; ba al dakizu zer esan nahi duen hitz horrek? Hitz egiten al duzu zuk euskalkiren bat? Eta zer euskalki ezagutzen dituzu? Ikaskideen euskararen jatorria modu grafikoan adieraziko duen ziklograma osatuko duzu orain. Hasteko, bete ezazu beheko taulan eskatzen zaizkizun datuak. Ondoren, saia zaitez zirkunferentzia zatitan banatzen, tarta bat balitz bezala, ikasle bakoitzarentzako zati bat eginda. Gero, margo itzazu taulan idatzitako bi kopuruek adierazten dituzten beste zati bakoitzari dagokion kolorearekin. Kopurua Euskara etxean ikasita datozenak Euskara ikastolan ikasi dutenak

ZEIN EDERKI! JATORRIZ EUSKALDUNAK IZAN ALA EZ EUSKARA IKASI ETA ERABILTZEN BADUGU, GERO ETA EUSKALDUN GEHIAGO IZANGO GARA!

BAI, BAINA TXINATARRAK ADINA IZATERA HELTZEKO…

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:57

Pรกgina 21

HEMEN BEHEAN DAGOEN IPUINA GURASOEK OPARITU ZIDATEN. NIK OSO ESTIMATUA DUT!

Behatu, arretaz, hemen behean duzun ipuinaren azalean eta kontrazalean dagoen informazioari eta irudiei. Gero, taldean hitz egin galdera hauei buruz: Beste zein ipuin ezagutzen duzu bilduma berekoa, idazle berarena edo marrazkilari berarena? Zergatik uste duzu Mei Lik hain estimatua duela ipuin hori? Zeri buruzko ipuina izango da, zure ustez?

Hitz-errota Hitz-errota hasi baino lehen, irakur itzazu ondoren agertzen diren galderak, eta har ezazu horien gainean hausnartzeko denbora. Nahi izanez gero, ohartxoren bat ere idatz dezakezu, gero, hitz-errotan zuri txanda dagokizunean esan beharrekoa gogoan izateko. Ipuinean Aixaren familiaren istorioa irakurri duzu. Agian Aixaren familia ez da zurea bezalakoa izango, familia mota asko daude eta. Aipa itzazu ezagutzen dituzun familia motak. Familia motak askotarikoak izanik ere, oinarrian badituzte ezaugarri komun batzuk, eta horiek definitzen dute, hain zuzen, familia hitza. Zein dira, zure ustez, familia batek izan behar dituen ezaugarriak? Aipa itzazu familia bateko partaide izatearen alde onak.

Familia ... maitasunaren eta elkartasunaren habia! 21

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:58

Página 22

TXINA, GAUR EGUN: ARAZO DEMOKRATIKOA?

DVD - AN ENTZUN DUGUNEZ, TXINAN ARAZO DEMOGRAFIKO HANDIA OMEN DUTE .

DE - MO - GRA - FI - KOA ESAN DUT. BIZTANLE GEHIEGI BIZI OMEN DIRA ETA. Irakur ezazu testua, eta beha iezaiezu beheko mapei.

Hemen itsatsi

Historian zehar, Txina izan da munduko lurralderik jendetsuena. Duela urte batzuk, txinatar gobernuak, biztanle kopurua ikaragarri handia zela-eta, hazkundea kontrolatzeko lege bat ezarri zuen: haurrik ez izateko neurriak hartzera behartuta daude txinatarrak, eta bikote bakoitzak ezin du haur bat baino gehiago izan. Legea betetzen ez dutenei isun gogorrak ezartzen dizkiete.

2001. urtea Txina: 1.300 milioi biztanle

Euskal Herria: 3 milioi biztanle Goian agertzen diren datuekin, material osagarriko orrietan grafikoa egingo duzu. Itsatsi egindako grafikoa “hemen itsatsi” jartzen duen lekuan. Zenbaitetan, informazioa zenbakien bidez jasotzen dugunean, zaila egiten zaigu benetako kopuruaz jabetzea, batez ere zenbakiak oso handiak direnean. Horrelakoetan, informazioa era grafikoan ikustea oso lagungarri izaten da. Aztertu egin berri duzun grafikoa; zuri ere lagungarri dela iruditzen al zaizu?

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:58

PĂĄgina 23

MENDIAK ETA IBAIAK EUSKAL HERRIAN EZ AL DUGU, BADA, MENDIRIK?

XABIER, BA AL ZENEKIEN EUSKALDUN ASKO JOATEN DELA TXINA INGURUKO MENDIETARA?

Beheko irudietan Txinako eta inguruko lurraldeetako (Tibet, Nepalâ&#x20AC;Ś) eta Euskal Herriko mendi batzuk agertzen dira. Behatu mapei eta erantzun galderei. Makalu (8.462 m) Cho Oyu (8.201 m)

Shisha Pangma (8.046 m)

Ezkaurre (2.050 m)

Hiru Erregeen Mahaia (2.428 m)

Kartxela (1.982 m)

Everest (8.846 m)

Lhotse (8.516 m)

Txamantxoia (1.941 m.)

Gasherbrun I (8.068 m)

Arlas (2.044 m)

Ori (2.017 m.)

Otsogorrigaina (1.922 m)

K2 (8.611 m)

Himalaia mendikateko mendiak; Pakistan, India,Txina, Tibet eta Nepalgo lurraldeetan daude.

Lakora (1.877 m) Euskal Herriko mendirik altuenak; Pirinioetan daude.

Zein da Txina, India, Tibet eta Nepal ingurukoetako mendirik altuena? Zenbat metro ditu?............................................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................................................

Eta Euskal Herrikoa? Zenbat metro ditu?

..........................................................................................

.......................................................................................................................................................................................

Bi mendi horiek konparatzeko grafiko bat egingo duzu, material osagarriko orrian. Gero, itsatsi orrialde honetan. Bukatutakoan, azter ezazu grafikoa. Zer ondorio atera daitezke?...................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................

Itsatsi hemen

Gasherbrun II (8.035 m)

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:58

Pรกgina 24

LOOK , LOOK , CHINESE RIVERS ARE VERY LONG!

Look at the maps of China and the Basque Country and compare the rivers.

SO N

UA J

AMUR

- Changjiang / Yangzi (Ibai Urdina) (6.300 km) - Huang Ho (Ibai Horia) (5.464 km) - Heilongjianj / Amur (4.350 km) - Songhuajiang (2.308 km)

- I BAI

OR I

NGH UA

GZ I-

I URDINA IBA

N YA

R ATUR B OA AS ID

IZA

ORIA

IBA

BASQUE COUNTRY

Itsatsi hemen

CHINA

EGA

EB RO

- Aturri (30 km through the Basque Country) - Ebro (207 km through the Basque Country) - Ega (113 km) - Oria (66 km) - Ibaizabal / Nerbioi (75 km) - Bidasoa (69 km)

RO EB

Which is the longest river in China? How many kms is it?......................................... .................................................................................................................................................................................

Which is the longest river in the Basque Country? How many kms is it? .................................................................................................................................................................................

Draw a graph comparing the longest river in the Basque Country with the longest river in China. Use the page in the additional material.

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:58

Pรกgina 25

HAU DA, HAU! HEMEN JENDE GUTXIAGO, MENDI TXIKIAGOAK , IBAI LABURRAGOAK ...

Look at your graph and the maps. Talk about the differences and write your conclusions? .................................................

JAKINA, EUSKAL HERRIA BERA ERE TXIKIAGOA DA ETA! HANDIA DENA, XABIER, TXINARAINO DAGOEN DISTANTZIA DA ; HALA ERE JENDE ASKO JOATEN DA HARA TURISMOA EGITERA!

............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................. ............................................................................................ ............................................................................................ ........................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... ......................................................................................... ........................................................................................

Hona hemen turista baten albumean ikus daitezkeen Txinako argazkietako batzuk. Bila ezazu argazki bakoitzari buruzko informazioa.

Hiri Debekatua

Ikuskizu na

Bizikletak

Harresi handia

pagoda a t e ia g e t a r Lo 25

Pagoda ur ertz ean

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:58

Página 26

EUSKAL HERRIAN ERE BADA ZER IKUSI. BEGIRA, BEGIRA!

Beha iezaiezu argazkiei eta, oinak irakurri ondoren, hitz egin horiei buruz.

Landa-turismoa

Kostaldeko turismoa

rala Turismo kultu

Barnea ldeko t urismoa

Alboan duzun ziklograma honek Euskal Herrian 2000. urtean batez beste bisitari gehien izan zituzten tokien berri ematen du. Beha iezaiozu eta interpreta ezazu, taldean.

turismoa o k a t e in m r e f San

%10 BARNEALDEA

%20 KOSTALDEA

%70 HIRIBURUAK

Ondoren, erantzun galderei: • Zer leku aukeratzen du jende gehienak Euskal Herrian turismoa egiteko? ........................................................................................................................................................................................

• Zein izan da bisitari gehien izan duen bigarren lekua?................................................... ........................................................................................................................................................................................

• Zure ustez, zerk erakarriko du era honetako turismoa aukeratzen duen pertsona?........................................................................................................................................................... • Barnealdea da jendeak gutxien bisitatzen duena, baina hor ere badira hainbat gauza interesgarri ikusteko eta egiteko. Aipa itzazu.......................... ............................................................................................................................................................

• Kanpotar bat zure probintziako hiriburura baletor, zer toki interesgarri bisitatzeko aholkua emango zenioke?...................................... .

............................................................................................................................................................

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:59

Página 27

EUSKAL HERRIRA, TURISMOA EGITERA EZ EZIK , GERO ETA ATZERRITAR GEHIAGO ETORTZEN DA BIZITZERA!

Irakurri aurretik Irakurgaietan irakurriko duzun ipuina, Yongzhu neska txinatarrari buruzkoa da; eskolara aurrenekoz etorri zenean gertatu zenari buruzkoa, hain zuzen ere. Txinatarra zenez, eta itxuraz besteak ez bezalakoa, arraroa izatera kondenatu zuten lagun batzuek. • Zure ustez, zertan izango ote zen bestelakoa? • Bestelakoa izatea arraroa izatearen kideko al da? Zergatik? • Zure lagunak eta zu berdinak al zarete itxuraz? Eta izaeraz? Eta horregatik arraroak al zarete? Hitz egin, taldean, galdera horiei buruz, eta idatz itzazu ondorioak. ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................

Hainbat egoera eta arrazoi direla medio, jende askok bere herria utzi eta beste toki batera joaten da bizitzera. Azken urteetan Euskal Herrian ere asko igo da etorkinen kopurua. Ezagutzen al dituzu hori gertatzeko arrazoiak? ........................................................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................

Munduan denontzako adina janari eta ondasun baldin badago, zergatik gertatzen da lekualdatze hori, zure ustez? Bururatzen al zaizu egoera hori hobetzeko ideiaren bat?............................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................ .............................................................................................................................................. ......................................................................................................

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

12:32

Página 28

Irakurri ondoren Irakurgaietako ipuinean irakurri dugunez, denok duguezaugarri nabarmenen bat. Honako hauen artean zein esango zenuke dela zuri hobekien egokitzen zaizuna? JATORRA

HARROA

RRA

BIZKO

PETRALA TUNTUN-PADE

GOZOA

A KASKARIN

APALA

GAIXOA

Gehienetan kanpora begira ezaugarri jakin bat nabarmentzen bazaigu ere, egoera jakin batzuetan beste alderdi bat erakusten dugu, Yongzhuk bezala. Idatz ezazu alderdi hauetako bakoitza noiz kanporatu izan duzun. Bizkortasuna:....................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................

Petralkeria:............................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................................

Jatortasuna:.......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................

Harrotasuna:......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................

Harrokeria:............................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................

Zer desberdintasun dago “harrokeria” eta “harrotasuna” hitzen artean? ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................

Lot ezazu atzizki bakoitza dagokion esaldiarekin: TASUN

Hitzaren ezaugarriari kutsu ezkorra ematen dio.

KERIA

Hitzaren ezaugarriak ez du nahitaez kutsu ezkorra.

Ipuinean esaten da mutilek indarra miresten dutela, eta, aldiz, neskek buru-argitasuna gehiago estimatzen dutela. Ados al zaude horrekin? Zergatik?...................................................................................................................................................

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:59

Pรกgina 29

TXINATARRAK, EUSKALDUNAK BEZALA, SUKALDARI HANDIAK!

Txinatar sukaldariek esaten dute janaria zentzumen guztiekin gozatzen dela. Gozamena sentitzen dela janariak usaintzean, zaporeak dastatzean eta janariak mihiarekin edo aho sabaiarekin ukitzean. Hiru zentzumen horiez gain, ikusmenarekin ere gozatzen dira janariak; horretarako, ondo apainduta eta koloreak konbinatuta jartzen dituzte plateretan, eta artelan bihurtzen dute, horrela, sukaldea. Entzumena janariarekin zuzenean lotuta ez dagoen zentzumena denez, musika jartzen dute euren otoruntzetan, eta, horrela, zentzumen guztiekin gozatzen dute.

Irakurgaietan agertzen den errezetari jarraituz prestatu jakia, egin ondoren, ekarri gelara eta saia zaitez goian irakurri duzun testuan jartzen duenaren arabera, bost zentzumenekin gozatzen.

Gustukoak izan badituzue, horrelako fruitu karamelatuak egin ditzakezue ikuskizuneko gonbidatuei eskaintzeko!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:59

Pรกgina 30

SUKALDARITZA ETA OSASUNA Irakurri testuak eta behatu argazkiei; taldean hitz egin ezazu irakurritakoaz eta ikusitakoaz. Txinako sukaldaritzan garrantzi handia ematen diote elikadurari. Txinatarrek betidanik sinetsi izan dute janariek gaitzak sendatzeko ahalmena dutela, baita sukaldaritzak eta osasunak jatorri bera dutela ere. Txinatarrentzat, osasuna akupunturan, sendabelarren erabileran eta dieta orekatuan oinarritzen da.

Akupunturan, gaixoari gorputzeko gune jakin batzuetan orratzak sartzen zaizkio, mina kentzeko edo gaixotasunak sendatzeko. Adieraz ezazu kliparekin dagoen goiko azalpen-testuko azken esaldia kontzeptu-mapa honen bidez.

OSASUNA (TXINATARRENTZAT) Zertan oinarritzen da?

...................................................

Txinatarrek beti pentsatu izan dute osasuntsu egoteko dieta orekatua behar dela. Zure ustez, zer esan nahi du dieta orekatua izateak? ................................................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

11:59

Pรกgina 31

BEGIRA TXINAN GAIXOTASUNAK SENDATZEKO NOLAKO BELARRAK ERABILTZEN DITUZTEN!

Marugatze-zura:

EUSKAL HERRIAN ERE BADAGO GAIXOTASUN BATZUK SENDATZEKO SENDABELARRAK ERABILTZEKO OHITURA

erreuma-minak kentzeko.

Txinatar batata:

nekea leuntzeko, eta jateko gogorik ezaren aurka.

Masustak:

entzumen-arazoentzat eta zorabioarentzat.

Iratze-azala:

bizkarreko mina eta giharren zurruntasuna kentzeko.

Onddoa:

gorputzeko gehiegizko ura kentzeko.

Hona hemen Euskal Herrian erabiltzen ditugun sendabelar batzuk. Egin kontsulta, eta lotu ezazu sendabelar bakoitza sendabelar horri ematen zaion erabilerarekin. Urdaileko eta hesteetako mina kentzeko.

Azeri-buztana Katarroa sendatzeko, beherakoaren eta jateko gogorik ezaren aurka.

Kamamila

Azaleko zauriak ixten laguntzeko, odola garbitzeko eta pixa gehiago eginarazteko.

Anisa

Haizeak botatzeko eta digestio arazoetarako.

Berbena-belarra

Baina, adi! Sendabelarrak ezin dira nolanahi erabili. Batzuk pozoitsuak edo oso kaltegarriak izan daitezke!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

12:00

Página 32

SENDATZEN DUEN ARTEA Irakur ezazu testua eta beha iezaiozu argazkiari. Osasuntsu egoteko, Tai Chi ere praktikatzen dute txinatarrek. Arte horren funtsa mugimendu biribilak, motelak eta leunak egitean datza, dantza bat balitz bezala, beti arnasketarekin koordinaturik. Arnasketak gorputza eta adimena lasaitzen laguntzen omen du. Lasaitzeko ez ezik, gihar batzuk gogortzeko eta sasoian egoteko ere balio duela diote. Txinatar sinesmenaren arabera, pertsona gaixotu egiten da gorputzean ying eta yang aurkako bi indarren oreka hausten denean. Oreka ez galtzeko egiten dute, hain zuzen, Tai Chi-a. Tai Chi-a garrantzi handiko jarduera da hiriko bizimoduan. Txinako parkeetan eguneko edozein ordutan ikusten dira haurrak, helduak eta agureak Tai Chi egiten.

Tai Chi egin aurretik, batzuetan arnasketa ariketak egiten dituzte txinatarrek lasaitzeko. Egin zeuk ere, urrats hauei jarraituz. Gero, saia zaitez goiko argazkian agertzen den postura imitatzen. • Hasteko, jesarri lurrean eta gurutzatu hankak, oin bat kontrako belaunaren gainean jarriz. • Gero, jar ezazu esku bakoitza belaun bakoitzaren gainean, eskuak irekita eta ahurrak gora begira. • Jarraian, jaitsi ezazu pixka bat kokotsa, eta jar ezazu mingaina aho sabaiaren kontra. • Bizkarra tente duzula, saiatu gihar guztiak lasaitzen, arnasa astiro hartu eta botatzen duzun bitartean.

Nahi izanez gero, Tai Chi erakustaldia egin dezakezue ikuskizunean.

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

12:00

Página 33

TXINATARROK LANGILE OSPEA DUGU; INURRIAK BAINO LANGILEAGOAK OMEN GARA, BAINA OSPAKIZUNAK ERE ATSEGIN DITUGU Txinatarrek jaialdi asko eta asko ospatzen dituzte oso antzinatik, alea ereiteko eta uzta biltzeko sasoietan oinarrituta. Jaialdi horietan garrantzitsuena “Udaberrikoa” da, gaur egun, Urteberriko jaialdia deitua. Urteberri bezperan, paper gorri handietan idatzitako esaldiak -beren hizkuntzan “kopla” deiturikoak- ateetan zintzilikatzen dituzte eta etxea eta inguruak zuziekin argiztatzen dituzte. Antzina, suziriak ere lehertzen zituzten; gaur egun ez. Familiarteko afariaz eta elkarrizketaz gozatzen dute gau horretan. Jaialdiak, nolanahi ere, pare bat aste inguru irauten du batzuetan, eta lehenengo ilargi beteko gauean amaitzen da, faroltxoen jaiarekin, hain zuzen. Egun horretan, arroz-bola gozoak jan eta igarkizunen lehiaketak egiten dituzte.

Faroltxo gorriei “linterna handi” ere esaten diete. Zoriona emateko zintzilikatzen dituzte.

Gaur egun, debekatua dute suziriak lehertzea.

Zure ustez, zergatik debekatuko zuten suziriak lehertzea?.............................................. ........................................................................................................................................................................................

Aipa ezazu zer kalte eta ondorio ekar ditzaketen suziriek. Txinatarren “koplak” eta gure bertsolarien “koplak” gauza bera al dira?........... ........................................................................................................................................................................................

Gogoratu zuen ikuskizuna egingo duzuen lekuan ere faroltxoak jar ditzakezuela, baita koplaren bat edo beste idatzi eta abestu ere!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

12:00

Página 34

DANTZA, JANZKERA ETA MAKILLAJEA Beha iezaiezue arretaz argazkiei, eta erreparatu xehetasunei. Antzinako irudiak dira, janzkera tradizionalaren eredu. Gero, hasi egin behar duzue ikuskizunerako janzkerari eta makillajeari buruzko ideiak biltzen eta taldean erabakiak hartzen.

Operan, musika, abestia, antzerkia eta akrobazia makillajearekin eta kolore biziko jantziekin lotzen zituzten.

Zetazko soinekoa (“ji bau”, ahoskatu “txipau”).

Gizonezkoek eta emakumezkoek erabiltzen zituzten haizemaileak.

Aberatsek zetazko jantziak janzten zituzten. Gaur egun ere zeta asko ekoizten dute Txinan. Baina, ba al dakizu nola egiten duten zeta? ....................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................

Gogoan izan ikuskizunerako jantziak eta makillajea beharko dituzuela. Ez ahaztu egun horretarako dantza ere prestatu behar duzuela.

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

12:00

PĂĄgina 35

Makillajeak garrantzi eta esangura handia zuen. Orrazi eta ile-orratzekin orrazkera bitxiak egiten zituzten.

Plataformadun oinetakoak, zetaz egina.

Koloreek ere zeresan handia dute Txinako kulturan. Adibidez: antzerkietan, makillatzerakoan, gorriak zintzotasuna adierazten du, zuriak maltzurkeria, eta urdinak bihozgabekeria.

Euskal Herrian, esamolde askotan, koloreak aipatzen ditugu adierazpide bezala. Adibidez: gorriak eta beltzak ikusi, ilea urdinduâ&#x20AC;Ś Aztertu esamolde horien esanahia eta saiatu koloreak aipatzen dituzten beste esamolde batzuk aurkitzen.

Ikuskizunaren egunean, agertokira ateratzeko aurkezpen-dantza egin dezakezue; beraz, has zaitezte entseatzen!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

12:00

Página 36

GURE IKUSKIZUNERAKO TXOTXONGILO-PANPINAK EGITEA PENTSATU DUGU. HIRU ASTE DA HORRETAN HASI GINELA.

Materiala:

IKUS EZAZU PAKOTXIN PANPINA NOLA EGIN DUGUN!

Egin paper zati txikiak, eta kolarekin ondo nahastu, orea eginez. Forma eman eta itsatsi paper-hodian.

· Kola era p a p o k e n u tilea om ·K odia · Ar asa -h r e p a p o k e n · Konp · Komu a e h e · Oihala · Kartoi m rak e p n te o k ta e · Pote bat · Kolor ) k a e iz a r u g ( · Artaziak · Goma bat. Kartoi mehean, konpasarekin, egin zirkunferentzia bat, eta moztu txanoa osatzeko. Hartu artilea, eta hasi ilea prestatzen. Margo itzazu aurpegiko atalak, eta utzi ondo lehortzen.

Jarri kola hodiaren goiko aldean, barrualdetik, eta itsatsi ilea eta txanoa. Apain ezazu ilea nahi duzun erara.

…eta ez ahaztu lana bukatutakoan dena txukuntxukun utzi behar duzula!

Tolestu oihal zatia erditik, eta margotu txotxongiloaren arroparen profila. Moztu, josi eta itsatsi txotxongiloaren buruaren barrualdetik, gomaz lagunduta.

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

12:01

Página 37

Ikuskizun batean, elementu asko hartu behar dira kontuan. Azter ezazu zerrenda hau, eta erabaki taldean zuek nola osatuko duzuen emanaldia.

baki: idatzi. ngo den era a ta iz e a tu o k ra e la k u oitza no • Gidoia: A tu eta bak ra e k u a k ia • Pertsona ko era . Hitz egite .) arroa, etab o era h k , e a z o it k g e u rr M . nio txa a (alaia, je etab.) . Nortasun a (jantzia, io z a z ri te k . Kara haztu: en lana ze ri a ik n k e T nak • n arduradu re a ik s u M . ak arduradun rdi . Argiaren giten, alde radunak e u k a rd u a g n e re ts hasi en . Agertokia uzuenean, d t s re p a guzti • Aurreko : tuan izanik hauek kon atu. ierazi. arbi ahosk statu. emanez ad . Argi eta g ia k o g entuak pre e m u le in e o n d e k ir a d behar . Sentimen apaintzeko ia k o rt e g o, a • Bukatzek

Begiratu nola antolatu duten beren eszenatokia Mei Li eta Xabierren gelakoek.

ò°Æß°©`ò©°Æ`ò©l`¥∏©Æ°¥°≤≤•´©Æ`•§•≤´©a

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

12:01

Página 38

URTE BERRI, ONGI ETORRI! TXINAKO URTEBERRI BEZPERAKO GAUEAN... ZORTZIETARAKO ETORTZEKO ESAN NIEN; HARRITZEKOA DA, GERO, ORAINDIK INOR EZ AZALDU IZANA, LIU RONG.

LASAI, MEI LI, LASTEL ETOLIKO DILA ETA!

KAIXO, NI KLEO NAIZ.

JAU? GANBARATIK ARTALEAK GALTZEN HASI AL ZARA BERRIRO, ALA? EZ EGIN JARAMONIK , MARTIN DA!

“NI JAU”!

JA, JA, JA!

HORRELA JARRAITUZ GERO, TXORI TXIKIEK BAINO GUTXIAGO JANGO DUZU, MAIDER! BAI, PENTSATZEN ARI NAIZ ZOTZEKIN JATEA ZOPA SARDEXKAREKIN JATEA BEZAIN ZAILA DELA!

“TXIANTXOANTXU, TXIANTXOANTXU, GUANTXI, GUANTXI, TXU”!

OSO ONDO!

NAHI AL DUZUE SARDEXKAK EKARTZEA?

HAU HILULONTZAKO OPALIA DA. TXINATIK EKALIA DA. TXINAKO PALKEAK IGANDEETAN AILEAK DANTZATUTAKO KOLOREETAKO KOMETEZ BETERIKO ZELUA IZATEN DUTE .

BA, EGIA ESAN, YAN MING, NIK NAHIAGO; BESTELA NIRE TRIPEK SU ARTIFIZIALAK BAINO ZARATA HANDIAGOA ATERAKO DUTE LASTER!

ZERGATIK EZ ZARETE ETORTZEN YAN ETA ZU ERE IKASTOLARA, IKUSKIZUNA IKUSTERA?

MILA ESKER!

PRIMERAN!!

“SI NIAN JAU”!

URTE BERRIA, TXINAN DA HASIA!

ETA HORREXEK ALAITU DU GAUR GURE BIZIA! JA, JA, JA!

“SI NIAN JAU!

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

12:01

Página 39

EA PROIEKTUA GAUZATZEN ARITU ZAREN BITARTEAN ZER IKASI DUZUN...

Grafikoen bidez informazioa era argiagoan ikus daitekeela ikasi duzu, eta grafikoak egiten ere saiatu zara. Osa ezazu taula, kirol bakoitzean zuetako zenbatek izena eman duzuen adieraziz. Datuekin, egizu barra-grafiko bat; erantzun galderei; eta ondorioak atera. 30

KIROLA

KOPURUA 25

Xakea KOPURUA

Atletismoa Futbola

Eskubaloia 5

Saskibaloia 0

Xakea

Atletismoa

Futbola

Eskubaloia

Saskibaloia

KIROLA

Erantzun galdera hauei: • Zein kiroletan eman du izena jende gehienak? • Zein kiroletan eman du izena jende gutxien?

....................................................................

..................................................................

Unitate honetan grafikoak interpretatzen ere ikasi duzu. Beheko ziklograma honetan Ttonttorpeko ikastolako jangelan bazkaltzen gelditzen diren haurren kopurua eta etxera joaten direnen kopurua agertzen dira. Beha iezaiozu, eta, arretaz aztertu eta interpretatu ondoren, ondorioak idatzi.

%10 IKASTOLAN BAZKALTZEN DUTE

%90

...............................................................................................................

ETXERA JOATEN DIRA BAZKALTZERA

...............................................................................................................

TXAeGLO3-4zuz

19/2/09

12:01

Página 40

Konparazioak egiten ikasi duzu; idatz ezazu, bada, beheko esaldi hau bezain) eta gehiagotasunezko (b baino ...-AGO) konparazio berdintasunezko (b moduan. “Mei Liren soinekoa gorria da.” • ................................................................................................................................................................................... •................................................................................................................................................................................... Antzerkiko gidoia idaztean, puntuazio-ikurrak dagokien tokian idazten ikasi duzu. Jarri testutxo honi falta zaizkion ikurrak: elkarrizketako marra (—), galdera-marka (?), harridura-marka (!), puntua (.), koma (,). Lau buruko herensugea ile-apaindegira joan zen Ilea moztu ziotenean ile-apaintzaileari galdetu zion Zenbat da Lau euro Herensuge jauna Lau euro moztualdi batengatik Lau euro lau moztualdigatik A ez ez Hemen ez gara lau ni bakarrik naiz Baina lau buru dituzu Ez dizut euro bat besterik emango Lau euro emango dizkidazu Laster bukatu zen eztabaida Haserrearen haserrez herensugea ahotik sua ateratzen hasi zenean ile-moztaileak euroa onartu zion TXUKUNMETRIA Plastikako lan asko egin dituzu unitate honetan. Eta, denok dakigunez, hainbeste material erabilita, gauzak zikindu eta nahaspilatu egiten dira. Txukuntasunari dagokionez, zenbat puntu emango zenizkioke zure jarrerari 0 tik 10 era? 0-tik 3-ra: 4-tik 7-ra:

Txerria baino zikinagoa zara, ez dago zure ondoan bizitzerik! Ez zara txerria bezain zikina, baina oraindik baduzu zer ikasia garbitasun kontuetan.

8-tik 10-era: Hau da hau txukuntasuna! Aratz eta garbia zara, benetan!

Ikuskizuna amaitutakoan, egin kritika, denon artean, modu positiboan eta oker egindako gauzak zuzentzeko asmoarekin. Jaso ondorioak idatziz.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:31

Pรกgina 3

TXANELA

Izena:

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:31

Pรกgina 4

GAUR, GAUR, TXIMELETAK TXIMELETAK HEGAZ HEGAZ EGINGO EGINGO DU! DU! TIRA, LAGUNAK , PREST AL ZAUDETE HONDARZURI HONDARTZARA JOATEKO, KOMETA PROBATZERA?

GAUR, KLEO AMAZONIATIK DATOR. ABIA GAITEZEN LEHENBAILEHEN AIRE GARBIA ARNASTERA!

GOAZEN BADA!

BAI, PREST GAUDE! ETA ABIADURA HONETAN SUNTSITZEN JARRAITUZ GERO, OIHANA DESAGERTUKO DA HAMARKADA BATZUEN BURUAN!

GURE LANAK BEHINTZAT BALIO IZAN DU JENDEA KONTURATZEKO NOLAKO KALTEA EGITEN ARI GATZAIZKION INGURUMENARI! ORAIN EKIMEN BERRIAK ANTOLATU BEHARKO DITUGU ARAZOARI AURRE EGITEKO!

IZANGO OTE DUGU KOMETA AIRERATZEKO BESTE AIRE , MARTIN?

ZORAGARRIA PAISAIA, ETA EGUNA ERE APROPOSA!

AIREA BETI DAGO, HEMEN EDO HAN; HAIZEA DA BEHAR DUGUNA. BAINA EGON, BADAGO! BEGIRA URRUNEKO MENDI HAIETARA!

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:31

Página 5

HONDARZURI HONDARTZAN...

GAUR SURFLARIAK EZIN KEXATUKO DIRA: HAIZEA LAGUN, ETA OLATUAK , ZEIN BAINO ZEIN HANDIAGOAK!

GORA, GORA, TXIMELETATXOA!

AI AMA! EZ DAKIT HAIZEAK NEU ERE EZ OTE NAUEN ERAMANGO! TIRA BESTE ALDERA, MAIDER! BESTELA, URETAN SARTUKO ZARA ETA!

IUPI! AZKENEAN JARRI DUZU HAIZEAREKIN DANTZAN!

BETI IZAN DITUT OSO ATSEGIN HONDARTZAKO SOINUAK: HAIZEARENA, OLATUENA, BITSAREN SOINUA, KALATXORIENA...

BADA…TXIMELETA EGARRI ZEN ETA NI… BAINUA HARTZEKO IRRIKAN! JA!

JA, JA, JA!

HOR DATOZ GURE KLEO ETA JEXUSMAI, MUNDUA KONPONDU NAHIAN EDO… LANEAN JARDUN ETA BUELTAN! GOAZEN AIREPORTURA EUREN BILA, LAGUNOK!

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:32

Página 6

“Gaur, tximeletak hegaz egingo du!”, irakurri berri duzun komikian, haizeari esker egin daitezkeen hainbat ekintza eta airearekin zerikusia duen beste gauza bat aipatzen dira. Irakur ezazu berriro ere komikia, irudiei arretaz behatuz, eta, ondoren, ikusi zein diren aipatu ditugun gauza horiek. Gauza bera al dira airea eta haizea? Nola bereiziko zenituzke?

Erantzun iezaiezu galderei: • Zerrendatu komikian agertzen diren elementuetatik zein dabiltzan haizearen indarraren eraginez: ............................

............................

• Ezagutzen al duzu komikian agertzen ez den besteren bat? ........................................................................................... ...........................................................................................

• Beha iezaiozu ondo komikiari. Nork behar du airea? Eta zertarako? ........................................................................................... ...........................................................................................

Taldean hitz egitekoa: • Komikiko bineta batean haize-errota batzuen antzeko gailu batzuk ikusten dira mendian; energia eolikoa lortzeko tresnak dira. Ba al dakizu zer den energia eolikoa eta zertarako erabiltzen den?

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:32

Pรกgina 7

ZERGATIK EZ DUGU ANTOLATZEN LABORATEGI TXIKI BAT, AIREA ETA HAIZEA AZTERTZEKO? ETA GURE LABORATEGIA BEHAR DEN BEZALA HORNITZEKO, ZERGATIK EZ DITUGU HORMA-IRUDI BATZUETAN BILTZEN AHOLKUAK, ESPERIENTZIAK EGITEKO PROZEDURAK ETA HORIETATIK ATERATZEN DITUGUN ONDORIOAK?

Proiektua unitatea landu bitartean egingo duzu, etengabe arituko zara zeregin horretan. Antola ezazue gela talde txikitan. Egin taldeen zerrenda, eta, proiektuaren bonbilla txikia azaltzen den aldiro, talde batek har dezala lana gauzatzeko ardura.

Unitate didaktiko honetan 10 proposamen dituzu, saiakuntzak egin ondoren ateratako ondorioak edo horien laburpenak horma-irudietan adierazteko. Hamar proposamen horiek egiteko 10 talde antola ditzakezue. Hala ere, gogoratu ez dela nahitaezkoa proposatzen den guztia egitea. Aukeratzen jakitea ere garrantzizkoa baita.

Beti bezala, gai honekin zerikusia daukan edozein liburu, material etab. lortuz gero, zuen txoko zurian jarri dezakezue informazioa, eskuragarri izateko!

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:32

Página 8

PROIEKTUA OSATZEN ARI ZAREN NEURRIAN… INGURUMENA LABORATEGIA: • Laborategia zer den eta laborategian zer eta nola lan egin behar duzun.

AIREA ETA BIZIDUNAK: • Atmosfera zer den. - Informazioa kontzeptu-mapan adierazten. • Atmosferaren osagaiak. - Ziklograma egiten, eta ondorioak ateratzen. • Ikerketak egiten, ondorioak ateratzen eta ikasitakoa bizitzan aplikatzen: - Airearen eta bizidunen arteko erlazioa. - Gizakiok aire gehiago noiz behar dugun. - Arnasketa prozesua. - Talde-lana egiten eta materialak modu egokian erabiltzen.

MUGITZEN ARI DEN AIREA: HAIZEA • Ikerketak egiten, ondorioak ateratzen eta ikasitakoa bizitzan aplikatzen: - Talde-lana egiten eta materiala modu egokian erabiltzen. - Berotzean eta hoztean aireak nola diharduen. - Haizea zer den. - Elkartasun jolasak. - Airearen eta suaren artean erlazioa dagoela. • Saiakuntzak egiteko metodo zientifikoa erabiltzen. • Haizearen eraginezko garraioak (airekoak eta uretakoak) zer eta zein diren, eta horiek izan duten bilakaera. • Gizakiok zertarako erabiltzen dugun haizea. - Haize-errota eta haize-instrumentuak eraikitzen. • Haizeak zer kalte sor ditzakeen.

AIREAREN KUTSADURA: • Nork eta zerk sortzen duen eta zer kalte eragin dezakeen.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:32

Página 9

…HAU GUZTIA IKASIKO DUZU... HIZKUNTZA

ARTE-HEZKUNTZA

• Igarkizunak asmatzen eta haizea eta airea bereizten. • Amazonaseko oihanari buruzko azalpen-testua ulertzen eta ideia nagusiak identifikatzen. • Azalpen-testuko ideia nagusiak identifikatzen eta laburpenak egiten. • Esamoldeak zentzua duten egoeretan txertatzen.

• Komikian gertatzen dena antzezten. • Esamoldeak erabiltzeko egoera egokiak hautatzen eta antzezten.

• Diktaketa bidez jasotako informazioa idazten eta zuzenketak egiten.

• Olerkia intonazio egokiaz irakurtzen. • Abestiak ikasten eta gozatuz abesten.

• Puntuazio-ikurrak zuzen erabiltzen idazterakoan eta irakurtzerakoan. • Ipuinetako ekintzak denboraren arabera antolatzen eta elkarri lotzen, horretarako hitz egokiak hautatuta.

• Argibide-testuaren ezaugarriak ezagutzen. • Ikertutako esperientzia bat argibide-testu modura idazten. • Argibide-testua ulertzen eta testu horretan aipatzen diren urratsak ikasitakoarekin lotzen. • Eraikinak husteari buruzko testua ulertzen eta praktikan jartzen. • Ipuina ulertzen eta hari buruzko iritzia ematen. • n besteen iritziak entzuten eta errespetatzen, txanda errespetatzen eta zure ideiak zuzen adierazten. • Bideoko informazioaz hausnartzen eta gizakien ekintzak era kritikoan aztertzen. • Euskararen aldeko jaiei buruz hausnartzen. • Informazioa bilatzen, informazioa ideia nagusiaren arabera hautatzen, eta informazio hori idazten. • Ipuin bateko kapitulua irakurtzen eta ikaskideei kontatzen.

• Artelanei behatzen. • Musikaren bidez gauzak irudikatzen eta sentimenak azaleratzen. • Eraikitako musika-tresnekin soinuak sortzen. • Haizeak eragiten duen mugimendua gorputzaren bidez eta era plastikoan adierazten. • Txisteak antzezten.

• Azalpen-testua ulertzen eta kutsadurari buruz hausnartzen. • Albisteak ulertzen eta gizakiok kutsadura dela-eta dugun jarreraz hausnartzen. • Zortziko txikiaren ezaugarriak zein diren.

• Bertsoa abesten eta gozatzen.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:32

Pรกgina 10

GOAZEN, BADA, GURE LABORATEGIA ANTOLATZERA, LEHENBAILEHEN IKERKETAK EGITEN HASTEKO!

LABORATEGIA

Hemen behean duzun azalpen-testua Kleok Xabier eta Mei Liri emandakoa da. Testu horretan laborategiari buruzko hainbat argibide eta aholku agertzen dira. Irakur ezazu.

OLKUAK

LABORATEGIRAKO AH

k banatu egingo duzue. Ardura n ea ld ta na la ko gi e te Labora parte hartu behar duzu k io zt gu de ki a et e, ena egingo dituzu inkizuna beste edonor eg n re ra be or N . an zi esperient izango da. bezain garrantzizkoa tu nahi jakin behar da zer iker ti be , ko ite eg t ba ta Ikerke arako egin nahi den rt ze a et n de hi na tu den, nola iker si aurretik, beraz, argi ha n ite eg ta ke er Ik . ikerketa den keta egiteko erabiliko er ik da r ha be u zt ha ze informazio gehiago o, ek at iz gi ar ak uz Ga prozedura. , batzuetan. bilatu behar izaten da esnak ia du garbitasunak. Tr nd ha i tz an rr ga n, ta te Ikerke rbi eduki aterial guztiak beti ga eta erabiltzen diren m ingo zikin egongo balira, ez behar dira. Materialak r bezala egin. genuke ikerketa beha ezik, o agindu eta oharrei ez uk ur lib , ko ite eg ta ke Iker ala e jarraitu behar zaie. H irakaslearen oharrei er azo handirik. Hala ere, ar en at iz da ez , ro ge eginez a da ro, irakasleari dei egite ge uz rt so t ba en or az ar zuzenena.

Goiko testua azalpen-testua da, eta lau paragrafotan adierazita dago testu horretako informazioa. Azpimarra ezazu paragrafo bakoitzeko ideia nagusia eta, ondoren, idatz itzazu guztiak bata bestearen atzetik. Ez ahaztu ideia horiek guztiak biltzen dituen ideia nagusia edo izenburua idazteaz.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:32

Página 11

...................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

Gogoratu oso lagungarria izan daitekeela informazio hori panel batean idatzi eta gelan begi-bistan jartzea! Ba al dakizu zer den laborategia eta zer egiten den laborategietan? Zoaz ikastetxeko laborategia ikustera, eta beha iezaiozu arretaz han dagoen guztiari. Ondoren, eztabaida ezazue taldean zuena nola antolatuko duzuen, zer material ekartzea komeniko litzatekeen… LABORATEGIKO LANA… TALDE-LANA… JAKINA, AMUARRAINAK BEGI BI, SEI EZKAILUK HAMABI!

Hausnartu Maiderrek aipatutako esaeraz eta beheko esaera hauez. Argitu esaeren esanahia taldean; gero, aukeratu bat eta antzeztu esaera horrek adierazten duen egoera, bikoteka edo talde txikitan. • Zer ikusi, hura ikasi. • Pazientzia da zientziaren ama. • Asko ikusten duenak asko ikasten du.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:33

Pรกgina 12

HARA, LURRA KOTOI ZURIZ INGURATUTA DAGOELA DIRUDI!

AIREA ETA BIZIDUNAK

Hona hemen atmosferaren definizioa. Irakur ezazu, eta saiatu buruz ikasten. Atmosfera Lurra inguratzen duen gasezko geruza da.

MOSFERA

Beheko testuan atmosferari buruzko informazio gehiago aurkituko duzu: LURRA, gure planeta, gasez osatutako GERUZA BATEZ inguraturik dago. Geruza horrek atmosfera du izena, eta AIREZ osaturik dago. Atmosfera nahitaezkoa da landareak eta animaliak bizitzeko. Atmosferak eguzkitik datozen izpi ultramoreetatik babesten gaitu; izpi horiek arriskutsuak dira guretzat. Atmosferak eguzkiaren beroa ere kontserbatzen du; horri esker ez balitz, Lurra izotzez estalia egongo litzateke.

LURRA Zerez inguraturik dago?

Nola du izena?

Zerez osaturik dago?

Kontzeptu-mapa hau eta, nahi baduzu, atmosferaren definizioa kartulina batean itsatsi eta zure laborategian jar dezakezu.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:33

Página 13

ATMOSFERA Atmosfera hainbat gasez osatutako nahastura da, eta nahastura horretan nitrogenoa (% 78) eta oxigenoa (% 21) dira osagai nagusiak. Beste osagai batzuk ere baditu, baina kantitate txikiagoan (% 1): hidrogenoa, ur-lurruna, karbono dioxidoa…

Irakur ezazu hor goiko testua, eta osa ezazu ziklograma, bertan agertzen diren datuekin.

100

NITROGENOA % 78

OXIGENOA % 21 BESTE GAS BATZUK % 1

50 Erantzun galderei, eta ondorioak atera. • Zein da aireko gas ugariena?

........................................................

• Airea osatzen duten gas horien artean, zein da, zure ustez, gizakiok arnasa hartzeko behar duguna?

................................................................

• Eta animaliek, zer gas arnasten dute?

..............................................

• Zure ustez, landareek ere behar al dute airea bizitzeko?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ziklograma hori kartoi mehe batean egin eta zure laborategian jar dezakezu, nahi baduzu.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:33

Página 14

Airea nahitaezkoa duzula frogatzeko, itxi ezazu ahoa eta estali ezazu sudurra hatzekin. Zer gertatzen zaizu denbora gutxian? Zergatik? ............................................................................................... ............................................................................................... ..............................................................................................

Materiala: Egizu esperientzia hau, landareek bizitzeko airea behar duten ala ez jakiteko. Nola egin: • Lehenik eta behin, jar itzazu bi landareak bata bestearen ondoan. • Jarraian, zorro gardenarekin estali landare bat. • Ondoren, bien behaketa egingo duzu, eta datuak apuntatu beharko dituzu.

• Bi landare; ahal dela, belar txarrak • Zorro garden bat, sukalderako erabiltzen direnetakoa

Hiru unetan behatu behar diezu: 1. Zorroa jarri eta minutu batzuen buruan. 2. Ordu batzuen buruan. 3. Egun batzuen buruan. Plastikorik gabeko landarea Plastikoz estalitako landarea 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

...............................

.................................

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

...............................

.................................

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

...............................

.................................

Esperientzia honetatik zer ondorio atera daiteke? Idatz ezazu. .............................................................................. ..............................................................................

Esperientziako argazkiak (edo marrazkiak) jar ditzakezu laborategian, eta ondorioak, marrazkien edo argazkien alboan,horma-irudi batean idatzi.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:33

PĂĄgina 15

Aurreko orrialdean ateratako ondorioak berresten eta osatzen dituen informazioa emango dizu irakasleak, diktaketa baten bidez. Idatz ezazu. Bukatutakoan, irakur ezazu isilean, eta zuzen itzazu okerrak. ..................................... ..................................................................... ................................................................................. ................................................................................. ................................................................................. ................................................................................. ................................................................................. ................................................................................. .......................................................

Saia zaitez idatzi duzun diktaketa ozen irakurtzen, hasieratik bukaeraraino, arnasa behin bakarrik hartuta. â&#x20AC;˘ Erraza suertatu al zaizu? â&#x20AC;˘ Testu hori inoiz entzun ez duenari ulergarria gertatuko al zaio horrela irakurrita? Testu bat irakurtzeko ere, behar den garaian arnasa hartu eta bota behar dugu. Une horiek adierazteko, bi ikur erabili dira testu horretan: KOMA eta PUNTUA. Bi ikur horiek, arnasa hartzeko tartea noiz hartu adierazteaz gainera, beste funtzio batzuk ere badituzte.

Bila itzazu bi ikur hauen definizioak hiztegian. Gero, eztabaida ezazu taldean zertarako diren eta noiz erabiltzen diren, eta ondoren, zure hitzekin idatz ezazu ikur horiei buruz dakizun guztia. KOMA (,): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................................................................... ...............................................................................................

PUNTUA (.): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............................................................................................... ...............................................................................................

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:33

Página 16

When you are moving, you’re breathing air. When you are doing nothing, you’re still breathing air. But in what situations do you need more air? Let’s find out. You need: • A stop watch • A chart • A pencil • A partner

What you have to do: 1. Work with a partner. 2. Take the stop watch and count how many breaths your partner takes in one minute. • While not moving. • After walking fast for one minute. • After running for one minute. 3. Mark each result on the chart. Mypartner partner My

Me Me

Notmoving moving Not Walking fast fast Walking Running Running

4. Change turns and do it again. 5. Copy your own results onto your chart. Look at the chart and think. • In which situation do you breathe faster?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Why do you think? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........................................................................................... ...........................................................................................

Esperientzia hau egiteko urratsak eta esperientziatik atera dituzun ondorioak zure laborategian jar ditzakezu.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:33

Pรกgina 17

KANTA KANTARI!

AIREA BEHAR DUGU AIREA BEHAR DUGU ARNASA HARTZEKO BIRIKAK BETE ETA GERO HUSTEKO. BEHARREZKOA ZAIGU DENOI BIZITZEKO EZ DAUKAGU GOGORIK ITOTA HILTZEKO. AIRE TUN TXIKITUN AIRE TUN LAIRE , AIRE TUN TXIKITUN AIRE TUN LAIRE , AIRE TUN TXIKITUN AIRE TUN LAIRE , AIRE TUN TXIKITUN AIRE TUN LAIRE... AIREA MUGITZEN DA HAIZEA SORTZEKO, HAIZEA MUGITZEN DA TXISTUA JOTZEKO GERO AITONA BATI TXAPELA KENTZEKO ETA ONDOREN ZURE BARRUAN SARTZEKO. AIRE TUN TXIKITUN AIRE TUN LAIRE ... GORPUTZEAN SARTZEN DA AIREA AHOTIK EDO BESTELA BERRIZ GURE SUDURRETIK . ASKOTAN IBILTZEN DA BIDEAN GALDURIK ETA ATERATZEN DA ATZEKO ATETIK . AIRE TUN TXIKITUN AIRE TUN LAIRE ... Letra: Joxan Ormazabal Musika: Imanol Urbieta

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:34

Página 18

AIREA HARTU, AIREA BOTA. GURE HAUSPOAK BETI LANEAN!

BAI, BAINA NOLA FUNTZIONATZEN DUTE?

Arnasa hartzeko erabiltzen ditugun organo nagusiek, hau da, birikek, nola funtzionatzen duten jakiteko, egin urrats hauek, eta esperientzia burututakoan, idatz itzazu ondorioak. Nola egin:

Irakaslearen laguntzaz, moztu botila erditik.

Materiala: • Plastikozko botila a • Y edo T itxurako hodi • 3 puxika • Zulodun kortxoa • Gomatxoak

2 Y edo T itxurako hodiari aurrez aurreko bi muturretan puxika bana lotu gomatxoekin. Y edo T itxurako hirugarren hodia zulodun kortxoan sartu eta kortxoa botilaren ahoan jarri egindako muntaia moztutako botila barruan sartuz.

Botilaren beheko parte moztuan puxika jarri. Horretarako, aurrez moztu zati bat puxikari, eta egin korapiloa puntan.

Tira beheko puxikari puntatik. Behatu arretaz zer gertatzen den barneko bi puxikekin.

Askatu puxikaren punta. Behatu arretaz orain zer gertatzen den barneko bi puxikekin.

Irakaslearen azalpenak entzun ondoren, idatz itzazu ondorioak. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... .............................................................................................

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:34

Pรกgina 19

Behatu irudiari arretaz, eta irakur ezazu testua, arnas aparatuak, odolaren zirkulazio aparatuarekin batera, gure gorputzean betetzen duen funtzioaren garrantziaz ohartzeko. 1. Ahotik eta sudur-zuloetatik aire oxigenoduna hartzen dugu.

laringea trakea

2. Laringea eta trakea hodietan barrena, biriketaraino iristen da aire hori.

birikak

3. Trakea bi bronkioetan banatzen da, eta bronkioak, bronkiolo izeneko adarkaduretan. Bronkioloen bukaeran albeolo izeneko zakutxo batzuk daude.

bronkioak

CO2

bihotza diafragma albeoloak

4. Albeoloetan gas-trukea gertatzen da: oxigenoa odolera pasatzen da eta karbono dioxidoa odoletik albeoloetara.

bronkioloak bena-odola

5. Albeoloetara igaro den karbono dioxidoa kanporatu egiten dugu, arnasa botatzean.

arteria-odola

karbono dioxidoa = CO2

oxigenoa = O2

Orain ulertzen al duzu zergatik hilko ginatekeen arnasarik hartu gabe? Prozesu hori ondo-ondo ulertzen duzunean, adieraz ezazu zure laborategian jartzeko moduan; baina, lehenik, ziurta ezazu badakizula prozesu guztia ondo azaltzen. Horretarako, irudia aurrean duzula, ikaskideei azaldu ahoz.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:34

Página 20

ARNASKETA… PUXIKAK… A! OSO SERIO ARI ZARETE DENAK! EZ AL DAKIZUE IPUINIK, PUXIKA, GLOBO EDO ARNASKETA KONTUAZ BADA ERE!

Ipuin honek baditu SARRERA, GARAPENA (gertaerak) eta BUKAERA, beste ipuin askoren antzera. Irakur ezazu eta identifika ezazu zein ipuin zati dagokion atal horietako bakoitzari. GLOBOAN IGO NAHI DUT! Duela urte batzuk, kostaldeko herri txiki batean, Markel izeneko mutil burugogor bat bizi zen. Bederatzi urte zituen, eta sentipen berriak maite omen zituen. Egun batean, kaskezurrean sartu zitzaion globoan ibili behar zuela, eta gurasoek kasurik egiten ez ziotenez, izebari izugarrizko matraka eman zion, hark esan zion arte: —Ondo da! Globoan paseatzera eramango zaitut, baina emadazu bakea! Hamabost egun geroago, larunbat goiz batean, Markel izebaren etxera joan zen autobusa hartuta. Bidean ezin zen geldirik egon. Hain zegoen urduri! Azkar baino lehen heldu zen izebaren etxera, oso gertu bizi baitzen, eta berehala abiatu ziren biak hondartzara, izeba Maiteren autoan. Izebaren lagunek dena prest zeukaten ordurako, eta hondartzara heldu bezain laster, globora igo ziren izeba-ilobak. Markelen abentura hastera zihoan! Mutikoa oso pozik zegoen globoa gorantz hasi zenean. —Hau zoragarria da! —egin zuen oihu, eta barrez hasi zen. Baina dena ez zen barrea eta algara izan. Denbora asko baino lehen, Markeli kilimak hasi zitzaizkion, sabelean pinpilinpauxak hegan bezala… Azkenerako, urdailean korapilo baten antzekoa sentitu zuen Markelek, eta karea baino zuriago jarri zen. Hori ikustean, izeba Maitek esan zion: —Zer, Markel, ondo al zaude? —Sentipen arraro bat sentitzen dut hemen sabelean —esan zion Markelek. —Zu ez al zara, bada, sentipen berriak maite dituena? —galdetu zion izebak, txantxetan. Baina Markel ez zegoen txantxetarako. Gorputza bere onera etorri ezinik sentitzen zuen, eta, gutxien espero zuenean, gosaldu zuen guztia goraka etorri zitzaion. Han joan zen dena globotik behera! Gero, lurreratutakoan, belaunak gaztanberazkoak izan balitu bezala sentitu zituen Markelek. —Hodeien gainean bezala sentitzen naiz —esan zion izebari, zeharo izututa. —Hori ere sentipen berria da, ez da hala? —Nahiko sentipen berri izan dut gaur! —esan zion mutikoak haserre. Handik aurrera, sentipen berriak ezagutzeko gogoa baretu egin zitzaion Markeli. A! Eta urte askotan ez zen gehiago igo globoan!

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:34

Pรกgina 21

Ipuinei buruz zerbait gehiago ikasteko, oraingo honetan ipuinaren garapeneko gertaerei erreparatuko diegu. Ipuina irakurtzean, konturatuko zinen Markeli larunbat horretan gauza asko gertatu zitzaizkiola:

Markel izebaren etxera joan zen, autobusa hartuta.

zkoak Belaunak gaztanbera balitu bezala sentitu zituen Markelek.

Markeli kilimak hasi zitzaizkion.

Markel eta izeba Maite hondartzara abiatu ziren autoan.

Markel karea baino zuriago jarri zen.

Izeba-ilobak globora igo ziren.

Gosaldu zuen guztia goraka etorri zitzaion .

Goian aipatzen diren ekintza batzuk beste batzuk baino lehenago gertatu ziren. Ordena itzazu, denboraren arabera. Gogoratu ipuinaren 2. atala (gertaerak) aztertzen ari garela, eta gertaeretan arazoa, ekintzak eta ondorioa aipatzen genituela. ARAZOA: Markelek globoan ibiltzea erabaki du. EKINTZAK (ordenatuta): 1.

............................................................................................

Ikusi duzunez, istorio bat kontatzeko, gertatu diren ekintzak denboraren arabera ordenatuta eman ohi dira gehienetan. Baina ordenatuta emateaz gain, elkarren artean lotu ere egin behar izaten dira; horretarako, denborazko antolatzaileak erabiltzen ditugu.

Irakur ezazu berriro ipuina, eta identifikatu egileak ekintza bakoitzaren aurrean lotura egiteko erabili dituen hitzak; ondoren, idatz itzazu hitz horiek lan-koadernoan.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:34

Página 22

MUGITZEN ARI DEN AIREA: HAIZEA

Irakur ezazu argibide-testu hau, eta egin ezazu esperientzia, testuan agertzen diren aginduak betez.

Materiala: raizeak • Orria • Arkatza • Gu

• Haria

Nola egin: 1. Hasteko, egin marrazkian agertzen dena bezalako kiribil bat paperean. 2. Gero, marraztu sugea, eta moztu kiribileko marretatik. 3. Bukatzeko, haritik zintzilika ezazu berogailu baten gainean. Zer gertatzen zaio sugeari? ..................................................................................

Zer gertatzen zaio aire beroari? ..................................................................................

Ondorioa kontuan izanik, hitz egin ezazu taldean gizakiak aire beroari esker egin dituen eta egiten dituen gauzei buruz. Mugi zaitez haizearen abiaduran, zutik egon nahi ez baduzu luzaroan!

Jolaskide kopuruari bat kendu eta kopuru hori adina aulki jarriko ditugu zirkulu batean, barrurantz begira. Zotz egin eta egokitu zaion jokalaria zirkuluaren erdian jarriko da, zutik, eta gainerako jokalariak aulki banatan eseriko dira. Erdiko haurrak jesarrita dauden bi haurrek, gutxienez, duten ezaugarri bat pentsatu eta adierazi beharko du. Adibidez: “Ilea beltza duten lagunak”edo “Ile luzea duten lagunak” edo “ Praka urdinak dituztenak” edo “Neskak”. Ezaugarri hori duten jokalariak altxatu egingo dira, eta libre geratu den beste aulki baten bila joango dira; baina ezin dute gertuko aulki bat hartu, urrunen dutena baizik. Ezaugarria betetzen duten guztiak daude mugitzera behartuta. Egoera horretaz baliatuta, erdiko jolaskidea aulki batean jesartzen saiatuko da, eta aulkirik gabe geratzen denak beteko du hurrengo txandan erdikoaren eginkizuna.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:34

Página 23

Airea, beste gasak bezala, berotzean zabaldu eta arindu egiten da, eta hoztean, berriz, trinkotu eta astunagoa bihurtzen da. Eguzkiaren eraginez, airea mugitu egiten da: aire bero arina gora joaten da, eta aire hotz astuna, behera. Airea mugitzean, haizea sortzen da, HAIZEA, beraz, mugitzen ari den airea da.

Idatz ezazu galdera honen erantzuna, eta buruz ikasi: “Zer da haizea?” ...............................................................................................

Irakur ezazu goiko testua, eta egin esperientzia, argazkietan oinarrituta. Nola egin:

Materiala: • Plastikozko botila • Garbiontzia • Puxika • Izotza • Ur beroa

Zer gertatu zaio puxikari? Zergatik? .............................................................................................. .............................................................................................. .............................................................. ..............................................................

Zer gertatu zaio orain puxikari? Zergatik? .............................................................. .............................................................. ..............................................................................................

Jar itzazu horma-irudi batean haizearen definizioa eta mugimendua egiaztatzeko egindako esperientziaren urratsak, zure laborategirako.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:34

Página 24

AIREAN DAGOEN OXIGENOA BEHARREZKOA DA, IZAKI BIZIDUNENTZAKO EZ EZIK, BAITA BESTE GAUZA BATZUETARAKO ERE.

Materiala: Bizidunek bizirik irauteko, behar-beharrezkoa da oxigenoa. Egin esperientzia hau, jakiteko oxigenoa zer gehiagorako den beharrezko.

• Bi kandela • Edalontzia • Bi plater

Nola egin: 1. Piztu kandela, bota argizari tanta batzuk plater gainera eta itsatsi kandela bertan. 2. Hartu beste kandela, eta egin gauza bera beste platerean. 3. Piztu bi kandelak, eta estali bietako bat edalontziarekin.

Zein itzali da lehendabizi? Zergatik? ............................................................................................... ...............................................................................................

Beste kandela ere itzali egin al da? Zergatik? ............................................................................................... ...............................................................................................

Saiakuntzan ikusi duzuna kontuan izanik, zer neurri hartuko zenituzke etxean edo eskolan sutea gertatuko balitz? Taldean hitz egin ondoren, jaso erabakitakoa idatziz. Esperientzia horrekin eta dagokion ondorioarekin, osa ezazu txostentxo bat laborategian horma-irudi batean jartzeko.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:34

PĂĄgina 25

GU BAI IKERLARI APARTAK!

BAI HORIXE! ZIENTZIALARIEK EGIN OHI DITUZTEN URRATS BATZUK EGITEN IKASI DUZU DAGOENEKO!

Zientzialariek euren ikerketetan zer metodo erabiltzen eta zer urrats egiten dituzten jakiteko, irakur ezazu testu hau, irudiei behatuz. Zientzialariek lanerako erabiltzen duten metodoari metodo zientifikoa deitzen zaio. Metodo horrek baditu buruarekin egin beharreko lan batzuk, eta gauzak manipulatuz egiten diren beste batzuk ere. Bi lan mota horiek elkarren osagarri dira.

Metodo zientifikoak urrats hauek ditu:

Aztertu behar den arazoa, egoera... edo egin behar den ariketa, saiakuntza, esperientzia, jardueraâ&#x20AC;Ś zer den ikusi eta ulertu behar dugu lehendabizi, hau da, arazoa planteatu.

Arazo hori aztertzeko hitz egin behar da gero, eztabaidatu, nolakoa den ikusi eta horri buruzko hipotesiak egin (erantzun eta konponbide posibleak aurreikusi).

Behaketak eta esperientziak egin: gertaerei behatu, gauzak sailkatu, neurtu, konparatu, datuak bildu, behaketak eta esperientziak besteei adierazi.

Lehen egindako hipotesiak frogatu edo deuseztatu, erantzunak baieztatu edo baztertu eta ondorioak atera, HAINBAT EGOERATAN APLIKATZEKO.

Metodo zientifikoaren urratsetatik, zein urratsi jarraitu diezu zuk unitate honetan egin dituzun ikerketetan? ............................................................................................... ...............................................................................................

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:34

Página 26

IRAKURGAIETAN AURKI IRAKURRIKO DUZUN IPUINEAN, HEGO HAIZE HARROXKOAK PENTSATZEN DU HAIZEA EGUZKIA BAINO INDARTSUAGOA DELA. EGIAZTATUKO AL DA HIPOTESI HORI?

Irakurri aurretik Irakurriko duzun ipuinak “Haizeak eta Eguzki amandrea” du izenburua. • Zure ustez, zeri buruzkoa izango da ipuina? ............................................................................................... .............................................................................................

• Nolako harremana izango dute haizeek eta Eguzki amandreak? ............................................................................................... ...............................................................................................

• Zuretzat, haize guztiak berdinak al dira? Zenbat haize mota ezagutzen dituzu?

.....................................................................................

...............................................................................................

• Zeri deitzen diogu ipar haizea? Nolakoa da? ...............................................................................................

• Eta hego haizea? Nolakoa da? ...............................................................................................

• Zergatik uste duzu hego haizeari zoro haizea ere esaten zaiola? ...............................................................................................

Irakurriko duzun ipuinean, Greziako jainko-jainkosak ere aipatzen dira; horien artean EOLO, haize guztien jainko omen zena. Berak gobernatzen omen zituen haize guztien joan-etorriak. • Zer dakarkizu burura EOLO hitzak? • Zergatik deritzo ENERGIA EOLIKOA haize-erroten bidez lortzen denari?

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:35

PĂĄgina 27

Irakurri ondoren Irakurri berri duzun ipuinean, haizeek apustua egiten dute Eguzkiarekin. Hego haize harroxkoak pentsatzen du haizea eguzkia baino indartsuagoadela. Hori da bere hipotesia. Hipotesiak egitea gerta daitekeena nolabait aurrez ikustea da. Baina horrek ez du esan nahi hipotesi guztiak zuzenak direnik. Hipotesia egiaztatu edo frogatu arte ezin daiteke jakin zuzena den edo ez.

Oro har, bizitzako egoera edo arazoetan gerta daitekeenari buruz hausnartzeko edo gertatuko dena aurreikusteko joera al duzu? Zer alderdi positibo izan ditzake jokabide horrek? Eta zer alderdi negatibo?

Haizeek Eguzkiari apustua egin diote. Zergatik eta zertarako egingo diote apustua, zure ustez? â&#x20AC;˘ Zuk apusturik egiten al duzu? Zertarako? Zer helbururekin? â&#x20AC;˘ Zer sentitzen duzu irabazten duzunean? Eta galtzen duzunean? Ohitura ona al da apustutan ibiltzea? Zergatik?

Lagun artean Ipuinean pertsonaia batzuk gelan daude irakaslearekin. Joseba izeneko mutiko batek galderak egiten dizkio maisuari etengabe, eta behin eta berriro ipuina eteten du. Jarrera hori zuzena al da, zure ustez? Eta nolako jarrera hartzen du irakasleak Josebari kokoteraino dagoela esaten dionean? Gogoratu zure iritziak eta argudioak egoki eman behar dituzula eta hitz egiteko txandak errespetatu behar dituzula.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:35

Página 28

GREZIAKO KONDAIRA BATEK DIOENEZ, IKARO ETA DEDALO HEGAN EGITEN SAIATU ZIREN.

Beha iezaiezu irudiei arretaz, eta irakur itzazu oinak. Ondoren, taldean hitz egin ezazu garraio hauek izan duten bilakaerari buruz.

Leonardo da Vinci handiak (1452-1519) asmatutako makina hegalaria.

1783. urtean Mongolfier anaiek lehenengo globoa aireratzea lortu zuten.

70 urte geroago zepelina sortu zuten Alemanian.

1891. urtean Lilienthalek bere lehen planeagailuarekin hegan egin zuen.

1903. urtean Wright anaiek motor bat diseinatu eta fabrikatu zuten eta motor harekin lehen abioia aireratzea lortu zuten.

Eta itsasketaren historian ere izan du eragina haizeak.

Enborrez egindako ontziak

Egiptoar itsasontziak

Greziar itsasontzia

AIREA, ARNASTEKO, NABIGATZEKO… ETA BESTE HAINBAT GAUZATARAKO ERABILTZEN DUGU. KONDAIRETAN AGERI DA, ETA BAITA ARTEAN ERE; ARTISTA HANDI ASKOK EGIN DITUZTE HAIZEAN OINARRITUTAKO ARTELANAK: ALEXANDER CALDERREK, EDUARDO TXILLIDAK…

Erdi Aroa

Lehen lurrunontzia

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:35

PĂĄgina 29

Artelana

EDUARDO TXILLIDA

HAIZEAREN ORRAZIA Txillida, Eduardo. Eskultore gipuzkoarra (Donostia, 1924-2002). Arkitektura ikasten hasi zen, baina ikasketa haiek utzi eta eskulturari heldu zion. Parisen ikasi eta erakusketak egin zituen. Euskal Herriko eta mundu guztiko erakusketa garrantzitsuetan parte hartu du. Oteizarekin batera, euskal artisten belaunaldi berriari hasiera eman zion. Bere obretan sormenak adina garrantzia du materialak. Burdina zen gehien lantzen zuen materiala, egurra, harria, altzairua, alabastroa eta hormigoia ere erabili zituen arren. Erritmo geometrikoaren joerako eskulturak ere egin zituen (Haizearen orrazia). Esperimentatu zuen azken gaia gauzen grabitatea izan zen. * Aukera izanez gero, irteera polit bat antola dezakezue â&#x20AC;&#x153;Haizearen orraziaâ&#x20AC;? ikustera, eta itsasoaren hotsa entzutera.

19/2/09

16:35

Página 30

ZENBAT GAUZATARAKO ERABILTZEN DUGUN GIZAKIOK HAIZEAREN INDARRA!

Bideoan ikusi eta entzundako informazioa kontuan izanik, osa itzazu fitxak.

Zertan datza kirol hau? .......................................................... ..........................................................

Windsurfa KIROLA

Zertan datza kirol hau? .......................................................... ..........................................................

Parapentea Parapentea Zertan datza kirol hau? .......................................................... ..........................................................

Belaontzia

Alde onak ..........................................................

ENERGIA

TXAeGLO3-5zuz

..........................................................

Alde txarrak ..........................................................

Parke eolikoa

..........................................................

Urtero euskararen aldeko hainbat jai ospatzen dira. Ba al dakizu… …zergatik eta zertarako egiten diren? …jai horiek non ospatzen diren, eta zer izen duten? …aurten noiz eta non izango diren?

HAIZEAK MUGITUKO OTE EUSKARAREN ITSASOA? ITSASO ZAHAR, OLATU BERRI, EUSKARA BIZI!

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:35

Página 31

Materiala:

Oraingoan, bideoan ikusi dituzun haize-errota erraldoi horien antzeko errota bat egingo duzu. Horretarako, jarrai iezaiezu beheko aginduei.

• Zulagailua • Alanbrea • Egurra itsasteko kola • Eskulanetako zerra • Bi bolatxo zulodun • Kartoi mehea • 20 cm-ko kanabera • Kortxoa , 6 zerrenda • Plastiko mehe zurruna • Labana o hodia • 15 cm-ko kartoi lodik a toi • Metro bateko lis

Nola egin:

11. Moztu listoia lau zatitan (8 cm-ko bi

zati, 24 cm-ko zati bat eta 60 cm-ko beste zati bat), armazoia egiteko, eta gero, tolestu alanbrea, eragingailu itxura emanez.

Egin zulo bana armazoiaren alboko piezetan, eragingailua sartzeko. Itsatsi armazoiko piezak eragingailua bere tokian jarrita.

33. Egin zirrikituak kortxoari, sartu plastiko-zerrendak eta itsatsi kolarekin.

4. Sartu bolatxo bat eragingailuaren alde bakoitzean. Gero, sartu kortxoa punta batean. Tolestu beste punta, eragingailua bere tokian finkatzeko.

5 5. Egizu koska bat ziriaren alde batean, zerrarekin. Zulagailua erabiliz, egin koska alde batetik bestera zeharkatuko duen zulo bat. Pasatu alanbre zatia zuloetatik eta okertu bi puntak, ferra itxura emanez.

6 6. Itsatsi kartoizko hodia armazoiaren goiko

partean eta sartu ziria bertatik. Beste alanbre zatia erabiliz, lotu ferra itxurako alanbrea eragingailuari. Egiaztatu eragingailua mugitzean ziria erraz mugitzen dela.

Itsatsi ziriaren goiko partean kartulinan egindako txoriak.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:35

Página 32

Haizea onuragarria izan daiteke, baina baita oso kaltegarria ere. Seguru asko, entzungo zenituen urakan, zikloi eta tifoi hitzak. Hiru izenek fenomeno natural bera adierazten dutela kontuan izanik, bila ezazu horiei buruzko informazioa, taldetxoetan.

Lortutako informazioan oinarrituta, erantzun iezaiezu galdera hauei.

• Nola sortzen dira urakanak? ........................

........................

. ........................ ........................ ........................

........................

........................ ........................

........

........................

.......

........................

........

........................

........

• Non sortzen dira? ................................................................................ ................................................................................ ................................................................................ ................................................................................

• Zer kalte eragiten dituzte? ...............................................

.................................

...............................................

.................................

...............................................

.................................

...............................................

.................................

• Zer lekutan gertatzen dira, nagusiki? ................................................

................................

................................................

................................

................................................

................................

................................................

................................

Ikusi duzu haizeak gizakiari onura nahiz kaltea ekar diezaiokeela. Egin ezazu horma-irudi bat, laborategirako, ideia horiek kontuan hartuta.

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:35

Página 33

Beha iezaiezu arretaz hemen behean duzun ipuinaren azaleko eta kontrazaleko informazioari eta irudiei. Gero, taldean hitz egin ezazue bertan agertzen den informazioari buruz dakizuen guztiaz.

“Suzko zapatak eta haizezko sandaliak” ipuina orain arte gelan irakurri dituzuen ipuin batzuekin konparatuz gero, luzea da. Ipuin horretan Tim pertsonaiari gertatutako hainbat abentura kontatzen dira, kapituluka. Oraingo honetan, irakasleak ipuin osoa kontatu beharrean, lehenengo kapitulua besterik ez dizue kontatuko; eta irakurri beharrean, ahoz kontatuko dizue. Gero, gauza bera egin beharko duzue zuek, binaka jarrita; hau da, bikote bakoitzak kapitulu bat irakurri eta gelako kideei ahoz kontatuko die irakurritakoa.

Lagun artean Ipuina osorik entzuten duzuenean, hitz egin ezazue, gai honi buruz: Tim haur gizena da eta eskolako lagunek barre egiten diote. • Ondo al deritzozu inori barre egiteari? • Zuri egiten al dizute barre edo burlarik? Zergatik? Nola sentitzen zara horrelakoetan? • Eta zuk, egiten al diozu beste norbaiti burla edo barre? Zure ustez, nola sentituko da barre egiten diozun pertsona hori? • Ba al dakizu zer diren konplexuak? Eta zergatik sortzen diren? Zure ustez, zer egin behar dugu konplexurik ez izateko?

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:35

Pรกgina 34

AIREAREN KUTSADURA

Beha iezaiezu irudiei. Ondoren, irakurri beheko testua taldean. Gelako batek ozen irakurtzen duen bitartean, besteek isilean jarraitu behar diozue. Hainbat hitz ez dituzu ulertuko, beraz, paragrafoa irakurri duzunean, saia zaitezte denon artean argitzen hitzon esanahia; ezinezkoa bazaizue, begiratu hiztegian. Idatzi hitz horien esanahia zure koadernoan. Gizakiok lantegietan, etxeetan edo garraio gisa erabiltzen ditugun ibilgailuekin ke eta gas ugari sortzen dugu. Lantegiek eta autoek gas toxikoak (kaltegarriak), sortzen dituzte. Gas horiek eguratsean geratzen dira, eta kutsatu egiten dute airea. Gas toxikoak hodeietara heltzen direnean, hodeiekin batera leku batetik bestera mugitzen dira. Euria egiten duenean, hodeietan dagoen gas kutsagarria euriarekin batera erortzen da. Euri kutsagarri horri EURI AZIDOA deritzo, eta basoak eta zelaiak hondatzen ditu. Badira beste gas batzuk spray edo aerosoletan eta hozkailuetan, Lurraren OZONO GERUZA mehetu eta zulatzen dutenak. Ozono geruzak eguzki-argiaren izpi ultramoreetatik babesten gaitu; izpi horiek arriskutsuak dira guretzat. Horrez gain, gasek atmosferako behe geruzetan eusten diote beroari, Lurraren TENPERATURA IGO egiten da, eta horren ondorioz, kliman aldaketak gerta daitezke.

Idatz itzazu gas toxikoek eguratsean sortzen dituzten hiru ondorio. ................................................................................... .................................................................................... ....................................................................................

Taldetxoetan elkarturik, azter ezazue zer egin dezakegun airearen kutsadura gutxitzeko.

Horma-irudietan kutsadurari buruzko informazioa ere jar dezakezu!

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:35

Página 35

ZUHAITZAK ZUHAITZAK LANDATZEN LANDATZEN GOIZEAN GOIZIK , MAIDER ETA XABIER KALERA ATERA DIRA.

GAUR GOIZTIAR GABILTZA, ORDULARIARI ERE AURREA HARTU DIOGU!

GOIZ - GOIZ JAIKI ARREN, EZ DA EGUNA GOIZAGO ZABALTZEN!

KAKA ZAHARRA! HAU BESTERIK EZ GENUEN BEHAR!

EZ URDURITU, MAIDER, BESTELA OXIGENO GEHIAGO BEHARKO DUZU, ETA EZ DAKIGU NOIZ ARTE EGON BEHARKO DUGUN HEMEN.

10 MINUTUREN BURUAN...

… ETA MUGITUZ ENERGIA LORTZEKO OXIGENO GEHIAGO BEHAR DENEZ, HOBE IZANGO DA GELDI ETA LASAI EGOTEA.

ARGIA! AUPA! MUGI XABIER, ORAINDIK GARAIZ HELTZEKO MODUAN GAUDE!

AI XABIERTXO! ZER EGINGO NUKE NIK ZU GABE! BAINA EZ AL DAKIZU IGOGAILU BATEAN ZAILA DELA AIRERIK GABE GERATZEA?

AIRE TUN TXIKITUN, AIRE TUN AIRE!

HEMEN GAUDE , KUADRILA!

BOTA URA, SIDI!

…ETA EGIN ZAITEZ HANDI - HANDIA, ETA AIREA GARBITUZ, EMAGUZU OXIGENOA, BENETAN BEHAR BEHARREZKOA BAITUGU.

ETA GERIZPEA, EGUN ERREETAN!

OSO ONDO LAGUNAK , BAINA EZ UTZI GUZTIA ZUHAITZEN ESKU, ENTZUN?

… JARRAI DEZAGUN BETI INGURUNEA ZAINTZEN … ETA … ON EGIN DIEZAGULA JANAK , ETA KALTERIK EZ EDANAK!

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:35

Página 36

EA EA PROIEKTUA PROIEKTUA GAUZATZEN GAUZATZEN ARITU ARITU ZAREN ZAREN BITARTEAN BITARTEAN ZER ZER IKASI IKASI DUZUN... DUZUN...

Unitate honetan laborategi bat zer den eta laborategian lan egiteko zer aholku eta jarraibide kontuan hartu behar diren ikasi duzu. Osa ezazu laborategiari buruzko galdetegia, eta, ondoren, kalkula ezazu zenbat puntu lortu dituzun: “beti” erantzunak bi puntu balio du; “batzuetan” erantzunak, bat; eta “inoiz ez” erantzunak, zero. BETI BETI

BATZUETAN BATZUETAN

INOIZ EZ INOIZ EZ

• Taldean lan egin duzu, hau da, ardurak banatu dituzue eta taldekide guztiek parte hartu dute. • Ikerketak egiten hasi aurretik, prozedurak zein diren ikusi duzu. • Ikerketetan garbitasunari erreparatu diozu. • Ikerketak amaitutakoan, tresnak eta materialak garbi gorde dituzu. • Liburuko aginduak eta irakasleak emandakoak aintzat hartu dituzu. • Arazoren bat sortu denean, irakasleari deitu diozu.

* Sei puntu edo gutxiago lortu badituzu: ZURE JOKAERA AXOLAGABEA DA! * Zazpi puntutik hamarrera bitarte: TIRA, TIRA, HALA ERE, HOBETU EGIN BEHARKO ZENUKE JOKAERA! * Hamarretik gora: PRIMERAN! ZIENTZIALARI IZATEKO BIDEAN ZAUDE!

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:35

PĂĄgina 37

Baina unitate honetan, esperientziak eginez, gure bizitzan garrantzi handikoak diren zenbait gauza ere ikasi dituzu. Ikus dezagun! Adieraz ezazu zer den atmosfera. Buruz ikasi duzunez, ez duzu zailtasun handirik izango. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

Nola ikusaraziko zenioke gai horretaz ezer ez dakien pertsona bati bizidun guztiok (pertsonek, animaliek eta landareek) airea behar dugula. Aipatu esperientziak. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

â&#x20AC;&#x153;Lasterka egiten dugunean, geldirik gaudenean baino aire gehiago behar duguâ&#x20AC;?. Egia al dio esaldi horrek? Nola dakizu hori? ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

Konta ezazu, zure erara, birikak zergatik diren garrantzitsuak. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:36

Página 38

Honako kontakizun hau ikaragarri aspergarria da. “Eta gero”, “eta gero”, “gero”... besterik ez du esaten. Erabili “eta gero” horien guztien ordez denborazko beste antolatzaile batzuk. Ipuinaren txokoan dituzun horietatik aukera ditzakezu egokienak. “Gaur goizean Maider presaka zebilen. Ohetik jaiki eta gero, katuak bezala garbitu du musua, ia urik gabe. Gero, ziztu batean joan da okindegira, eta ogia ekarri du. Gero, etxean, hamaiketakoa prestatu du: txorizo-ogitartekoa. Gero, eskolako motxilan sartu du. Gosaltzera joan da gero. Gero, berandu zebilela pentsatu du, eta eskolara abiatu da. Gero, eskolako atarian gauza batez konturatu da: motxila etxean utzita etorri da! Gero, etxera itzultzen denean, jan beharko du hamaiketakoa!” “Gaur goizean Maider presaka zebilen. Ohetik jaiki katuak bezala garbitu du musua, ia urik gabe.

..............................

....................................

ziztu batean joan da okindegira, eta ogia ekarri du.

.............................

etxean, hamaiketakoa prestatu du: txorizo-ogitartekoa. Eskolako motxilan sartu du eta gosaltzera joan da.

...................................................

berandu zebilela pentsatu du, eta eskolara abiatu da. Eskolako atarian gauza batez konturatu da: motxila etxean utzita etorri da! Gero, etxera itzultzen denean, jan beharko du hamaiketakoa!” Unitate honetan beste definizio bat ere ikasi duzu buruz. Entziklopedia dirudizu! Ea gogoratzen duzun. Zer da haizea? ............................................................................................... ...............................................................................................

Egia al da suteak itzaltzeko oxigenoa botatzen dutela? Arrazoitu zure erantzuna. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:36

PĂĄgina 39

Paragrafo bateko ideia nagusia eta bigarren mailako ideiak bereizten ere ikasi duzu. Identifikatu beheko testuko ideia nagusia eta bigarren mailako ideiak, eta idatz itzazu. Atmosfera hainbat gasez osatutako nahastura da, eta nahastura horretan nitrogenoa eta oxigenoa dira osagai nagusiak. Beste osagai batzuk ere baditu, baina kantitate txikiagoan: hidrogenoa, lurrina, karbono dioxidoaâ&#x20AC;Ś Ideia nagusia: ...............................................................................................

Bigarren mailako ideiak: â&#x20AC;˘. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..............................................................................................

â&#x20AC;˘. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...............................................................................................

Argibide-testuaren ezaugarriak zein diren ikasi duzu. Hona hemen argibidetestu bat, argibideak zenbakien bidez adierazita ematen dituena; jar iezazkiozu denborazko antolatzaileak eta berridatz ezazu, hortzak inoiz garbitu ez dituen bati hori nola egin adierazten ariko bazina bezala. 1. Jarri hortzetako pasta hortz-eskuilan. 2. Pasatu eskuila ur azpitik, eta sartu ahoan. 3. Garbitu haginak eskuilaz igurtziz: goikoak goitik behera eta behekoak behetik gora. Garbitu mingaina ere, atzetik aurrerantz. 4. Garbitu ahoa urez. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

TXAeGLO3-5zuz

19/2/09

16:36

PĂĄgina 40

Airea ez omen dugu ikusten, baina haizearen eragina begi-bistakoa izaten da. Orri batean marraz edo margo ezazu egun haizetsu batean zuk nahi duzun paisaian (mendikoa, itsasokoa, hirikoaâ&#x20AC;Ś) gertatzen den mugimendua. Papera horizontalean nahiz bertikalean erabil dezakezu.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:06

Pรกgina 3

TXANELA

Izena:

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:06

Pรกgina 4

NOR NOR IZAN IZAN DA DA LOTSAGABEA? LOTSAGABEA? NATURA KOLOREZ JANTZI DA UDABERRIAN.

EGUZKIAK GOI-GOITIK BEROTU AURRETIK HOBE IZANGO DA DENA ONDO UREZTATZEA.

...UDABERRIAN ABIATU NINTZEN, DAMA GAZTE BAT...

EA, GERO, MORGAN! GOGORATU HITZARTU GENUENA:BARATZEKO EZER JATEN EZ DUZUN BITARTEAN, EZ DUZU JANARI FALTARIK IZANGO. BESTELA...

LAN BIKAINA, XARPA!

ORAINTXE HAMAIKETAKOA ! JE! JE!

ONDO HASITAKO EGUNAK ONDO BUKATU BEHARKO LUKE. JOANGO AL GARA HONDARTZARA EGUN-PASA?

AI AMAAAAA!! SEKULA EZ DITUT GUSTUKO IZAN KARRAMARROAK;PLATERETIK KANPO EZ, BEHINTZAT!

BIHAR DATOZ!

PRIMERAN! BAINA... EZ AL ZEN HIRUKOTEA GAUR ETORTZEKOA?

SEGURU BERAK ERE ZU EZ ZAITUELA GUSTUKO! JE! JE! JE!

HARA, EGUZKIA ETA EURIA, ERROMAKO ZUBIA!

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:06

Pรกgina 5

HURRENGO GOIZEAN...

ENE BADA, MORGANNNN! HARRAPATZEN BAZAITUT, AKABATUKO ZAITUT !

ZER DUZU, KLEO? ZER GERTATZEN DA?

BEGIRA GURE BARATZEA... ETA LORATEGIA... ETA...

ERRUGABEA NAIZ! NI EZ NAIZ, IZAN KLEO. ZIN DAGIZUT!

BARKATUKO DIDAZU, MORGAN?

KLEO, BISITARIA DUGU BARATZEAN : UNTXITXO GOSETI BAT!

EZ HORIXE! BAINA JATEKO ERRAZIO BIKOITZA EMANGO DIZUT!

GEUREA ZARA! EZ DUZU IRTENBIDERIK, LAGUNTXO!

JAKINA, KLEO, BAINA, GAUR, BARATZETIK NAHI DUDANA JATEKO BAIMENA IZANGO DUT, EZTA?

NONGOA OTE UNTXITXOA?

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:32

Pรกgina 6

Behatu komikiari arretaz eta idatzi bertan agertzen diren animalien eta landareen izenak. LANDAREAK ....................................................

....................................................

..................................................

....................................................

..................................................

....................................................

..................................................

....................................................

..................................................

ANIMALIAK

....................................................

..................................................

....................................................

..................................................

....................................................

..................................................

....................................................

..................................................

Taldean hitz egiteko gaia "bizidunak" izango da. Hemen dituzu hizketaldia bideratzeko hainbat galdera: Zure ustez, zer harreman dago landare eta animalien artean? Eta antzekotasunak? Eta desberdintasunak? Ba al dakizu idatzi duzun bizidun bakoitzak zer jaten duen? Eta non bizi den? Zure ustez, zer gertatuko litzaieke bizilekua aldatuz gero? Entzun al duzu inoiz ekosistema hitza? Zure ustez, zer esan nahiko du? Idatz ezazu burura datorkizun lehenengo gauza. ................................................................................... ........................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................

Iaz eta aurreko urtean ere gauza anitz ikasi zenituen landareei eta animaliei buruz. Taldean, ekar itzazue gogora aurretik egindako proiektuak eta ikasitako guztia: sailkapena, ezaugarriak...

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:07

Pรกgina 7

XABIER, ZERGATIK EZ DUGU INGURUKO TOKI BAT AUKERATZEN ETA HOR DAUDEN ANIMALIAK ETA LANDAREAK AZTERTZEN? HAIEN BIZILEKUA, BIZIMODUA, EZAUGARRIAK...

BAI, ETA TXOSTEN BAT ERE EGIN DEZAKEGU; ETA BERTAKO ANIMALIAK ETA LANDAREAK AUKERATU ETA HORIEI BURUZKO FITXAK EDO AZALPENTESTUAK OSATU, EDO...

ANIMALIEN BILDUMA ERE OSA DEZAKEZUE! AIZUE!, ETA NORI ERAKUTSIKO EDO AURKEZTUKO DIOZUE EGINDAKO LAN GUZTIA?

ZEIN JAKINT SUA DEN NATUR A!

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:07

Página 8

PROIEKTUA OSATZEN ARI ZAREN NEURRIAN… INGURUMENA EKOSISTEMA ANITZ MUNDUAN: • • • • •

Munduko hainbat ekosistemari behatzen. Ekosistemak badirela. Euskal Herriko hainbat ekosistemari behatzen. Bizidunak eta bizigabeak bereizten. Bizidunen ezaugarriak aztertzen.

GURE INGURUKO EKOSISTEMAK: • Basoan zer-nolako bizidunak dauden. • Elkartasunean jolasten. • Ekosistema bateko bizidunen arteko jan-harremana nola gertatzen den (elika-katea zer den). • Ezagutzen zein diren elika-kate bateko bizidunak. • Landarearen atal batzuek landareen elikaduran duten funtzioa bereizten. • Esperientzia baten bidez landareak nola elikatzen diren ikusten. • Urik gabe nola diharduten landareek. • Argia dela-eta landareek nolako portaera duten. • Itsasertzean zer-nolako bizidunak dauden. • Basoaren eta itsasertzaren arteko antzekotasunak eta desberdintasunak. • Bizidunak ingurura nola egokitzen diren behaketaren eta esperientzien bide egiaztatzen. • Baserrian zer-nolako bizidunak dauden. • Baserriko bizimodua nolakoa den eta nola aldatu den.

EKOSISTEMEN DESOREKA: • Gizakiak ekosistemetan nolako kalteak eragiten dituen.

PROIEKTUA GAUZATZEN:

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:07

Página 9

…HAU GUZTIA IKASIKO DUZU... HIZKUNTZA

ARTE-HEZKUNTZA

• • • •

Biziduna eta bizigabea definitzen. – DUN eta –GABE atzizkien esanahia zein den. Hasiera bera duten hitzak hiztegian begiratzen. – GABE eta –DUN atzizkiak dituzten hitzak testuinguru egokian erabiltzen. • Eskema irakurtzen. • Animalien ezaugarriak kontuan harturik, zein animalia den asmatzen.

• Abestia abesten eta gozatzen. • Txisteak graziarekin kontatzen. • Hainbat animaliaren ibilera eta ezaugarriak gorputzaren bidez adierazten. • Hainbat animaliaren gorputzaren ezaugarri nagusiak era plastikoan adierazten.

• Eztabaida antolatzen eta aurrera eramaten. • Argudioak aurkezten. • Prozesu bat (landareen elikatze-prozesua) ahoz adierazten. • Bideoan ikusi eta entzundakoa ulertzen. • Konparaziozko testu bat idazten. • Animalia bati buruzko bi informazio-testu konparatzen. • Azalpen-testutxo bat ekoizten. • Ipuina irakurtzen eta gozatzen. • –GAITZ eta –KOR atzizkien esanahia zein den. • –GAITZ eta –KOR atzizkiak aditzei erantsiz hitz berriak sortzen. • Ingelesez baserriari buruz elkarrizketa egiten. • Bideoan ikusitako informazioa ulertzen eta idatziz adierazten. • Esaera zaharren esanahia interpretatzen eta esaerak zuzen erabiltzen. • Olerkiak idazten. • Ipuinen bukaera asmatzen eta idazten. • Zortziko txikiaren eta koplaren artean dauden antzekotasunak eta desberdintasunak.

• Taldean jolas eginez animalia bat irudikatzen. • Entzunaldiarekin gozatzen. • Gaiko abestia ikasten eta gozatuz abesten. • Esaerak erabiltzeko egoerak hautatzen eta antzezten. • Artelanei behatzen eta irudimenezko paisaia margotzen.

• Gizakiak ekosistemetan eragindako kalteen gainean hausnartzen eta proposamenak egiten.

• Azalpenak eta konparazioak eginez ekosistema jakin bateko bizidunei buruzko txostena osatzen eta ahoz adierazten.

• Ekosistema bateko irudiak marrazten. • Animaliak eta landareak marrazten.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:07

Pรกgina 10

EKOSISTEMA ANITZ MUNDUAN.

Azter ezazu munduko mapa, eta marrazkiei behatu ondoren, eztabaida itzazue, taldean, paisaia bakoitzaren ezaugarriak, eta esan, zure ustez, paisaia bakoitzean zer animalia eta landare biziko diren.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:08

Pรกgina 11

Munduan lurralde asko daude eta lurralde bakoitzean izaki jakin batzuk bizi dira, bizidunak eta bizigabeak. Toki bakoitzeko inguruak eta han bizi diren bizidunek eratzen duten sistemari deitzen diogu ekosistema, hau da, toki bakoitzean moldatzen eta bizitzen diren bizidunei eta bizitza hori ahalbidetzen duen inguruari. Esan nahi dugu, bizidunek ezin dutela edozein lekutan bizi, ingurura moldatu behar dutela bizitzeko, eta leku jakin batean bertako bizidunek eta inguruak elkarren arteko harreman jakin batzuk izaten dituztela.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:08

Pรกgina 12

EUSKAL HERRIAN ERE HAINBAT EKOSISTEMA DITUGU.

Mendia

Erreka

rak r o h e l u Ingur a Itsaso

Belardia

Horma

Lorategia

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:08

Pรกgina 13

BEGIRA, LAGUNA, HEMEN DITUZU BATZUK. ZERGATIK EZ DUZUE IRTEERA ANTOLATZEN, EKOSISTEMA HORIETAKOREN BATI ZUZENEAN BEHATZEKO?

ia Aintzira

Parkea Padura

Dunak eta padura

Noizbait izango zinen inguru hauetakoren batean. Aipa itzazu bertan ikusitako bizidunak eta bizigabeak.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:08

Pรกgina 14

Irudi hau Ttonttorpe herriko kale-izkina batekoa da. Beha iezaiozu irudiari arretaz, eta ondoren, sailka itzazu, bizidun edo bizigabe diren kontuan hartuta.

Bizidunak eta bizigabeak elkarreraginean

Bizidunak

.........................................................................................................................................

Bizigabeak

........................................................................................................................................

Zergatik jartzen ote du argazki oinean: "Bizidunak eta bizigabeak elkarreraginean"? Beha iezaiezu irudi sekuentzia hauei.

Jaio

Ugaldu

Elikatu

Hil

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:08

Página 15

Ezkerreko orrian ikusitako sekuentziak aztertu ondoren, nola definituko zenuke BIZIDUN hitza?

Biziduna:

.................................................................................................................................

Eta, nola definituko zenuke BIZIGABE hitza?

Bizigabea:

.................................................................................................................................

BIZIDUN eta BIZIGABE hitzak konparatuta, erraz kontura zaitezke bi hitzek zati bat berdin-berdina dutela, eta beste zati bat desberdina. BIZI da biek berdina duten hitzaren zatia, eta -DUN eta -GABE dira zati desberdinak. Azken idatzi dituzun bi horiei (-dun, -gabe) ATZIZKI deritze. Atzizkia hasierako hitzari atzean eransten zaio, eta hitz berria eratzeko bitartekoa da. Hitz berri horrek erantsitako atzizkiaren araberako esanahia izango du. -DUN eta –GABE atzizkiak izenei eransten zaizkie. –DUN atzizkiak adierazten du izenak baduela adierazitakoa, eta –GABEk, berriz, ez duela. Adibidez: Bizi + dun = Biziduna: Bizia duena. Bizi + gabe = Bizigabe: Bizirik ez duena. -DUN atzizkiak, beraz, DUENA esan nahi du eta -GABE atzizkiak, EZ DUENA.

BIZIDUN ETA BIZIGABE hitzak biak agertzen dira hiztegian. Zure ustez, zein agertuko da lehenengo? Zergatik? Bila itzazu hiztegian, eta egiazta ezazu zure hipotesia. NIK EZAGUTZEN DUT ”-DUN” ATZIZKIA DUEN HITZ BAT: EUSKALDUN! ETA ZUK, LAGUNA... BA AL DAKIZU HITZ HORREN ESANAHIA?

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:09

Pรกgina 16

GURE INGURUKO EKOSISTEMAK ARTE HEZKUNTZA

Marrazkiari behatu eta testuak irakurri ondoren, ikusitakoaz eta irakurritakoaz hitz egin ezazue zuen artean. Basoa benetako babesleku eta bizileku da izaki bizidun askorentzat, elikadura eta babesa eskaintzen baitie. Baina baso guztiak ez dira berdinak, eta, beraz, baso mota bakoitzean ere mota jakin batzuetako animaliak izaten dira, baso mota bakoitzaren baldintzetara moldatutako edo egokitutako animaliak, hain zuzen.

1 2 3 4 5 6 7 8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Intsusa Hurritza Pagoa Izei gorria Astigar zuria Sorgin-iratzea Marrubia Mugurdia (masusta-gorria) Zizarea Kuku-belarra Armiarma pikarta Marigorringoa Muxarra Baso-igel gorria Liztor hori-beltza Birigarroa Katagorria Aztorea Okil beltza Basoilarra Saguzar biboteduna Larre-oiloa Txonta arrunta Hontz zuria Inurri gorria Basasagua Erbinudea Otsoa Basurdea Erbia

20 27 22

14 10

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

11:13

Pรกgina 17

Hemen behean duzun irudi sekuentziak ELIKA-KATE bat adiaerazten du, HAU DA, BIZIDUNEK DUTEN JAN HARREMANA.

28 12

1 15 23

Ekosistema honetan, badira hainbat elika-kate; saia zaitez kate horietakoren bat osatzen.

8 13

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:09

Pรกgina 18

Landareen elikaduran, garrantzi handiko zeregina dute landarearen zati batzuek. Jarri landare zatien izenak laukitxoetan eta lot itzazu dagokion esaldiarekin. Lurrean dauden ur eta gatz mineralak hartzen ditu.

Eguzkiaren energia hartzen du, sustraietatik hartutako ura eta gatz mineralak berarentzat elikagai bihurtzeko.

Hostoetaraino garraiatzen ditu sustraiak xurgatzen dituen ura eta gatz mineralak.

Jarri bikoteka, eta saia zaitez, goiko irudia aurrean duzula, landareak nola elikatzen diren zure lagunari ahoz azaltzen. ELKARTASUN JOLASA

Seinaka ilaran jarriko zarete. Ilarako lehenengo jolaskidea katuka (lau oinean) jarriko da, eta atzeko guztiak belauniko, aurreko jokalariaren gerriari helduta, ehunzangoa osatuz. Gelako izkina batean harria sinbolizatuko duen zerbait jarriko dugu, adibidez, aulki luzea. Ehunzangoa gose da, eta janari bila doa; baina jana lortzeko, gelan zehar jarritako oztopoak (aulkiak, koltxonetak...) gainditu beharko ditu (enbor bat, harritxo bat...) desegin gabe ( jolaskideak elkarrengandik askatu gabe). Ehunzangoaren zatiren bat askatuz gero, jolaskideek berriro ere abiapuntura joan beharko dute.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:09

Pรกgina 19

IKUSIKO AL DUGU LANDAREAK NOLA ELIKATZEN DIREN?

Egin ezazu esperientzia, eta atera ondorioak.

Materiala: - Lore zuria duen landare bat (sustrai eta guzti) - Janarientzako koloregaia edo tinta - Edalontzia - Ura Nola egin: 1 Bota urari koloregaia, ahalik eta ilunen geratu arte. 2 Sartu landarea edalontzian, eta utzi egun osoa. Zer gertatu zaie landarearen loreei? Zergatik?.............................................................................. ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

Nondik noraino garraiatzen ditu sustraiak xurgatzen dituen substantziak? ........................................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

Landareek ur-gabezia denean nola moldatzen diren aztertzeko, egizu esperientzia hau.

Materiala: - Loreontzia - Landare bat - Lur lehor ongarritu gabea - Okume zati bat - Lur heze ongarritua Nola egin: 1 2 3 4

Hartu loreontzia eta bereizi ongi bi alde, okumezko trenkada jarriz. Jarri lur heze ongarritua trenkadaren alde batean, eta lur lehor ongarritu gabea beste aldean. Landatu landarea trenkadaren gain-gainean eta utzi astebetez. Atera landarea, lurra poliki-poliki kenduz, sustraiak puskatu gabe.

Zer gertatu zaie sustraiei? Zergatik......................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:09

Pรกgina 20

EZ AHAZTU EGUZKIA, LANDAREEK HORI ERE NAHITAEZKOA DUTE ETA! Eman itzazu pauso hauek eta, esperientzia burutu ondoren, atera itzazu ondorioak.

Materiala: - Kutxa estu eta luze bat, estalkiduna - Bi kartulina zati - Loreontzia, lurrarekin - Patata ernamuindua - Guraizeak Nola egin: 1

Egin zulo bat kutxaren ertz batean.

Egin bi trenkada kutxaren barnean, kartulina zatiak erabiliz.

Loreontzian, erein patata ernamuindua.

Jarri loreontzia zulotik urrunen dagoen trenkadaren atzean, jarri estalkia kutxari, eta utzi leihoan.

Egun batzuk pasatu ondoren, beha iezaiozu landareari.

Zer gertatu zaio landareari?..................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................

Zerk eragin dio portaera hori?

...............................................................................................................

........................................................................................................................................................................................

Zer ondorio ateratzen duzu?

...................................................................................................................

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:09

PĂĄgina 21

Bizidunek ingurumenean gertatzen diren aldaketetara moldatzeko gaitasuna eduki behar dute, bizirik iraun nahi badute. Ingurumenean sortzen diren aldaketei ESTIMULU esaten zaie. Landareen estimulu ezagunak dira ura, argia, lurraâ&#x20AC;Ś Bizidun bakoitzak bere erara jokatzen du estimulu horietako bakoitzari dagokionez. Landareek, estimulu horiek direla-eta, ematen dituzten erantzunei TROPISMOAK esaten zaie. Hainbat eratako tropismoak daude: fototropismoa, hidrotropismoa...

FOTO-k argia esan nahi duela jakinik, eta TROPISMO-k, berriz, aldaketa edo mugimendua, nola definituko zenuke FOTOTROPISMO hitza?

....................................

HIDRO-k ura esan nahi du. Orduan, zer izango da HIDROTROPISMOA? ...................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:10

Pรกgina 22

HARA! ITSASERTZA! ITSASOAK ETA LURRAK BAT EGITEN DUTEN TOKIA! Irakur ezazu azalpen-testu hau, eta behatu irudiari arretaz. Itsasertza itsaslabar arrokatsua izan daiteke, edo hondartza hareatsua, edo padura. Bertako fauna (animaliak) eta flora (landareak) ur gaziak estaltzen ditu egunean zenbait aldiz, eta, beste batzuetan, agerian gelditzen da, mareak gora eta behera egin ahala.

Itsas enara

2 3

Antxeta mokogorria

Itsas mika

Lapa

Muskuiluak

Karrakela

8 9

Balanoa

Ganba

Fucus alga

Kaio hauskara

Karramarro berdea

6 5

12 Itsas uraza 13 Itsas izarra 14

Arantzarraina

Hamarratz ermitaua

Kabuxa

17 18

Itsas anemona

Kuliska

Bukzinoa

18 17 15

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:10

Pรกgina 23

3 1

4 19

12 9

Saia zaitez marrazkian agertzen diren bizidunen arteko elika-katea osatzen. Ikus ezazu bideoa eta saia zaitez basoko eta itsasertzeko ekosistemak konparatzen. Baina, ba al dakizu zer den konparatzea? KONPARATZEA bi elementuren edo gehiagoren arteko antzekotasunei eta desberdintasunei antzematea da. Ondo KONPARATZEKO, pauso jakin batzuk ematea komeni izaten da. Zoaz lan-koadernoko 40. eta 41. orrialdeetara, han aurkituko dituzu-eta konparazioa egiteko urrats nagusiak. 10

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:10

PĂĄgina 24

Aurreko orrialdeetako ekosisteman agertzen diren hiru animalia dira "Hiru lagun" ipuinaren protagonista. Ipuinaren azala eta laburpen tentagarria dituzu hor behean. Behatu irudiari eta irakurri testua.

Euskal Herrian, kostaldeko herritxo batean, urrutitik etorritako hiru lagun elkartzen dira udazkenero. Aspalditik lagunak dira eta elkarri zer kontatua izaten dute denboraldi luzea elkar ikusi gabe pasatu ondoren. Aurten, ordea, Beltxarga jauna sekula baino haserreago dago gizakiekin. Enara andereak, berriz, haien laguna izan nahi du, eta Kuliska andereĂąoak nahikoa du tripa betetzeko adina jaki bilatzen... Baina bakoitzak, bere ikuspuntua argitzeko, ipuin bana kontatuko du... zuk ere ezagutu nahi badituzu, nahikoa duzu liburua ireki eta hiru lagun hauen kontakizunetan murgiltzea.

Ipuina irakurri aurretik, taldean hitz egin ezazue galdera hauei buruz: Ezagutzen al dituzu Beltxarga, Kuliska eta Enara hegaztiak? Zer dakizu horiei buruz? Imajina ezazu Beltxarga zarela; zergatik egongo zinateke gizakiekin haserre? Zure ustez, zer gertatuko da ipuinean? Itsasertzeko ekosistemaren nondik norakoak hobeto ulertzeko, irakur ezazu "Hiru lagun" ipuina.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:10

Pรกgina 25

Itsasertzeko irudian agertzen ziren hiru hegaztiren marrazkiak dituzu ondoren; beha iezaiezu arretaz.

Antxeta mokogorria

Itsas enara Itsas mika

Idatz itzazu hegazti bakoitzaren mokoaren eta hanken ezaugarriak: 1. Itsas enara: .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................

2. Itsas mika: .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................

3. Antxeta mokogorria:

.............................................................................................................................

Denak hegaztiak baldin badira, zergatik dituzte moko eta hanka desberdinak?

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:11

Pรกgina 26

Bizidunek ingurumenak eskaintzen dien baldintzetara moldatu edo egokitu beharra dute bizirik irauteko; egokitu behar horren ondorioz, ingurumenak eskaintzen dienaren araberako portaera eta itxura izan ohi dute.

Hona hemen goiko azalpena hobeto ulertzen lagunduko dizuten irudi batzuk. Behatu arretaz irudi horiei eta, ondoren, hitz egin ezazue ezagutzen dituzuen zenbait animaliak bizi diren ingurumenaren arabera dituzten ezaugarriez.

Hala ere, animalia batzuek beren ohiko bizileku edo habitatetik beste batera aldatu behar izaten dute, denbora laburrerako bada ere, janari bila joateko, eta badira denbora luzez ohikoaz bestelako inguruneetan bizi ohi direnak ere. Izan ere, urtaro jakin batzuetan, ohiko ingurunean elikadura falta badute, edo inguruko baldintzak gogorregiak badira, beste lurralde batera joan behar izaten dute bizitzera, hau da, LEKUALDATU egiten dira, MIGRATU egiten dute.

Hitz egin ezazue migrazioari buruz: Migratzeko beharra duen zein animalia ezagutzen duzuen, nora migratzen duen, zergatik migratzen duen, etab. (gogora ekarri, adibidez, Euskal Herriko balea eta "Hiru lagun" ipuineko pertsonaiak). Txinari buruzko unitatean ikusi zenuen bezala, migrazioa ez da animalien kontua soilik, gizaki askok ere migratu edo lekualdatu egin behar izaten dute. Aipa itzazue pertsonek migratu behar izateko arrazoiak, nora migratzen duten, eta zergatik.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

11:13

PĂĄgina 27

Ingurumenak landarearen bizitzan duen garrantziaz jabetzeko, egizu esperientzia, eta atera ondorioak.

Materiala: - Plastikozko bi botila - Mota askotako lurra: hartxintxarra, harea, buztinaâ&#x20AC;Ś - Ura - Bi ontzi, ura jasotzeko Nola egin: 1 2

Moztu plastikozko botilak erditik, eta egin zulo batzuk ipurdian. Jarri botila bakoitza ontzi baten gainean. Jarri hareazko geruza bat botila batean eta hartxintxarrezko beste geruza bat gainean. Beste botilan, buztinezko geruza bat osatu eta jarri hareazko eta hartxintxarrezko geruzak gainean. Isuri ura bi botiletan, eta behatu arretaz.

Zer ondorio atera dituzu? Lehenengo botilaren behealdeko zuloetatik ura ateratzen al da? Zergatik? ....................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................

Eta bigarren botilaren zuloetatik? Zergatik?

.........................................................................

Zer ondorio atera liteke esperientzia horretatik?

...............................................................

........................................................................................................................................................................................

Lur batzuk iragazkorrak dira, hau da, urari pasatzen uzten diote; beste batzuk aldiz, iragazgaitzak, ez diote urari pasatzen uzten. Lur mota bakoitzean bizirik irauteko, landareek lurraren ezaugarrietara moldatzen dituzte beren sustraiak, zurtoinak eta hostoak. Baina lurraren ezaugarriez gainera, beste aldagai batzuk ere badute eragina. Adibidez, ur kopuruak: ur gutxiko inguruneetako landareek (basamortuan eta itsasertzeko hondartza eta harkaitzetan bizi direnek) hosto edo/eta zurtoin lodiak eta mamitsuak izaten dituzte, bertan gordetzen baitute ura.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:11

Pรกgina 28

Baserria landako etxea da, nekazaritzarako eta abeltzaintzarako lurrak edukitzen dituena. Ez da berezko ekosistema, gizakiak osatutako ekosistema artifizial bat baizik. Baina, hala ere, aztertu egingo dugu.

Azter ezazu irudia arretaz.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Sheep Shepherd Meadow Haystack Cow Farm Dog Pig Hen Vegetable patch Mule Fruit tree Bee hive

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:11

PĂĄgina 29

11 Get into groups and talk about: Everything you see in the pictures (animals, plants, buildings, machines etc.). What a farmerâ&#x20AC;&#x2122;s job is. Why they have animals on the farm. Everything you know about keeping bees. The differences between a natural and artificial ecosystem.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:12

Página 30

KANTA KANTARI!

ESKERRAK BEHIARI! MAUKA-MAUKA ZELAIAN BEHIA DABIL LARREAN, BUZTANA AIREAN, MUTURRA LURREAN. LAU ERRO LODI-LODI ERRAPETIK ZINTZILIK, ESNE ZURI-ZURIA EMANGO DIGU HANDIK, EDATEKO ZUK, EDATEKO NIK. MAUKA-MAUKA… NOLAKO KAKA PILA BEHIAK EGIN DUENA, BARATZEARENTZAT KAKA JANARIRIK ONENA. JATEN DU JATEN, DEN, DEN, DEN-DENA. MAUKA-MAUKA… BARAZKIAK, OKELA ETA ESNEA GERO, ONDO BIZIKO GARA BEHIAK IZAN EZKERO. ZAZPI, MU, BOST, LAU, HIRU, MU, ZERO! MAUKA-MAUKA…

Letra: Joxan Ormazabal Musika: Imanol Urbieta

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:12

PĂĄgina 31

Bila ezazu informazioa, liburuetan, etxekoei galdetuz, etab., eta erantzun galderei. Baserriko lana gogorra dela esaten da. Zergatik uste duzu?

...................................

Idatzi baserritarrak egunean zehar zer lan egiten dituen.

...................................

........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................ ...................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................

Aipatu lan horiek egiteko erabiltzen dituzten tresna batzuk.

.................................

Taldean egiteko lana: Konpara ezazu baserriko gaur egungo bizimodua eta orain dela 40 bat urte ingurukoa (tresnak, animalia kopurua, bizidun kopuruaâ&#x20AC;Ś). Zertan aldatu da? Zergatik? Gaur egun, baserritar askok kalean lan egiten dute. Zergatik ote da hori? Zure ustez, zer egin daiteke egoera hori konpontzeko? Gaur egun, nekazaritzarako eta abeltzaintzarako erabiltzeaz gain, beste era bateko etekina ateratzen zaie baserriei. Ba al dakizu zertarako dauden egokituta gaur egun baserri asko eta asko?

BA AL ZENEKIEN BASERRI BAKOITZAK BERE IZENA DUELA ETA BATZUETAN BERTAN BIZI DIRENEI IZEN HORI EMATEN ZAIELA? ADIBIDEZ, "ETXEBERRI" BASERRIKOEI HERRIAN ASKOK "ETXEBERRI" DEITZEN DIETELA?

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:12

PĂĄgina 32

BASERRI BATZUETAN ERLAUNTZAK ERE EGOTEN DIRA. GOXOA, BENETAN, ERLEEK EGITEN DUTEN EZTIA!

EZTIA BAI GOXOA, BAINA ERLEEN ZIZTADA OSO MINGARRIA DA!

Behatu marrazkiei eta irakurri testuak; erleen ohiturak ezagutu eta erleen aurrean zer-nolako portaera eduki behar duzun ikasiko duzu testu horien bidez.

ak, Erleak ez dira intsektu erasokorr beren burua arriskuan ikusten e, dutenean soilik eraso egiten dut ena babesteko. Gainera, erle batek ezt ena ezt norbaiti sartzen dionean, galdu egiten du, sabelaldea urratu egiten zaio eta hil egiten da.

antena

Erleren ba tek eztena sartuz gero ez da gun , e hori igu rt z i behar, ez pintzekin ta eztena ate ratzen saia ere; izan e tu re, eztena hautsi egin daiteke eta pozoia zab aldu. Erlea ziztatuz g k ero, medik u a re ngana joatea da egokiena.

ahoa

begia

hegoak

burua

toraxa sabelaldea eztena

hankak

Lurrinek, kosmetikoek, jantzi beltz, gorri, hori eta loredunek, bit xiekâ&#x20AC;Ś erleak erakar ditzakete.

Erleren bat inguruan izanez gero, ez da mugimendu zakar eta gogorrik egin behar; lasai egon behar da. Gure mugimenduak leunak badira, erleak gurekin egotera ohituko dira.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:12

Pรกgina 33

ANTZINAKO EGIPTON ERLEAK OSO PREZIATUAK ZIREN, EZTIA ETA ARGIZARIA EMATEN BAITZUTEN. EUSKAL HERRIAN ERE SARRI ERABILTZEN DITUGU ERLEETATIK LORTUTAKO PRODUKTUAK.

Bideoan ikusi eta entzun duzunez, erleek produktu asko sortzen dituzte. Idatz ezazu produktu horietako bakoitza gizakiok zertarako erabiltzen dugun. Eztia:.......................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................

Polena:....................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................

Propolia:................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................

Argizaria:................................................................................................................................................................. .......................................................................................................................................................................................

Jelea, erregina-jelea:...................................................................................................................... EUSKALDUNON AHOTAN SARRI ENTZUTEN DA ESAERA HAU: "BESTEEN BEHIAK, ERRAPEA HANDIAGO"

Taldean, hausnar ezazue Maiderrek aipatutako esaeraren eta ondoren dituzun esaera hauen esanahiaz, eta, gero, beti bezala, aukeratu bat, eta, binaka edo talde txikian, antzez ezazue esaerak adierazten duena. Tximinoa gorago, ipurdia ageriago. Zozoak beleari ipurbeltz. Etxean otso, kalean uso. Zenbaiten hitza ala ahuntzaren gauerdiko eztula, berdintsu.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:13

PĂĄgina 34

Irakurri aurretik Irakurgaietan aurkituko duzun ipuinaren hasiera duzu ondorengo testua; irakur ezazu.

IPUIN BAT NOLA IDATZI IDATZI, GOGORIK GABE) LA NO T BA N UI IP : TO BE (EDO HO idatziko. ure gogoz, ez zenuke ipuinik ze k, Zu e. ut diz u ind ag o I puin bat idaztek , edoâ&#x20AC;Ś ra, edo telebista ikustera se jola , ez ibid ad n; joa ait Nahiago duzu norab at. Ipuina idaztera ez, behintz eta zuk dereĂąoaren agindua. Nahiz An . zu du r ha be in eg i tz Baina ida irakurri. inoiz ez duzun haren ipuinik

Taldean egiteko lana duzu hau: Zure ustez, zeri buruzkoa izango da ipuina? Inoiz ikusi al duzu zeure burua egoera horretan, gogoz kontra lanen bat egin beharrean? Jar itzazu adibideak. Eta nola sentitu izan zara egoera horretan? Gogorik ez baldin badaukagu ere posible al da lanen bat egitea? Zuk zer jarrera hartu ohi duzu gogorik izan ez eta lanen bat egin behar duzunean? Zure ustez, norbera saiatuz gero, aldartea aldatu eta gustukoa ez den lanen bat gustura egiterik ba al dago? Seguru asko, gogoz kontra bada ere, idatzi egingo zenuen ipuina, jarrera aldatuta; zer aholku emango zenioke gogoz kontra lanean ari den lagun bati? Ipuinaren hasiera irakurrita, ipuina irakurtzeko gogoa piztu al zaizu? Zergatik? Zure ustez, idatziko al du ipuineko pertsonaiak ipuinik? Eta zeri buruzkoa izango da?

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:13

Pรกgina 35

Irakurri ondoren Hemen duzu irakurgaietako ipuinaren azken zatia. Irakur ezazu berriro: ... Beraz, eulirik gabe ge ratzeak ondorio larri hauek izan zituen herrian: sarras kia eta gorotza ikara garri ugaritzea; txoriak murriztea, et a idazleak inspirazior ik gabe geratzea. Ipuinak bukaera asko izan ditzake. Adibide z, idazleak inspiraziorik gabe gera tzean, zer gertatu ze n jakin nahi duenak jakin behar du ez zute la gehiago idatzi. Eta haurrek ez zutela iza Eta lotara joateko ipu n ipuinik lotara joateko inik ez izatean, ez zute . n on do lo eg ite zuten gau osoa. Eta n, noski; negarrez iga herriko haur guztiek ro tz en negarrez ematen zute ere ez zuten lo egiten, nez gau osoa, guraso haurrak kontsolatu ez ek ine an . Eta horrelakoxe desa strea gertatu zen eu lirik gabe geratu zen herri hartan. Izan ere, gizakia eta eulia elkar ren ondoan bizitzeko sortuak ba itira. Mitxel Murua

Eman erantzuna idatziz: Idazleak, eulirik gabe geratzearen hiru ondorio aipatzen ditu. Zerrenda itzazu. 1 ................................................................................................................................................................................... 2 ................................................................................................................................................................................... 3

.................................................................................................................................................................................

Idazleak ondorio horietako batean oinarritu du ipuinaren amaiera. Zein ondoriotan?

......................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................ .

Eta nola bukatu du ipuina?..................................................................................................................

........................................................................................................................................................................................

Orain zuk bukatu behar duzu ipuina, lan-koadernoan. Nahi baduzu, idazleak aipatu bai, baina aukeratu ez duen beste ondorio batetik abia zaitezke. Hori egin nahi ez baduzu, astindu garuna, laguna!, eta asma ezazu amaiera original bat.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:13

Pรกgina 36

Artelana PAUL GAUGUIN

Mata Mua (Beste garai batean). Artista guztientzat Natura izan da inspirazioaren iturburu. Gauguin, Paris hiriburuari bizkarra emanez, natura eta inspirazioaren bila joan zen Tahitira, Europatik hain urruti dagoen Pazifikoko uhartera. Han aurkitu zuen bilatzen ari zena: natura eta gizakiak harmonian; eta bertan gelditu zen. Tahitiko paisaiak berezko kolore eta formaz maisuki adierazi zituen bere artelanetan.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:13

Pรกgina 37

NONGOA? HANGOA! NORA? HARA! GURE LAGUNEK UNTXIA BERE ETXERA ERAMATEA ERABAKI DUTE .

ETXEBARRITXU BASERRIA... MARIA LUISA TA TXOMIN... ARGI AL DAGO, MAIDER?

TIRA, LOTSAGABE HAGIN - ZORROTZ HORI, ETXERA ITZULTZEKO ORDUA IRITSI DA!

BAI, KLEO, ARGI! ZUEI EZ AL DIZUE PENARIK EMATEN LOTSAGABE HONI AGUR ESAN BEHARRAK?

HONA BESTE EKOSISTEMA TXIKI BAT!

TXIKIA, BENETAN, EKOSISTEMEN MIKROKOSMOA!

BADA... EGIA ESAN, BAI! ZER, XABIER, OREKA GALDU ETA EKOSISTEMA DESOREKATZEN, ALA?

KAIXO! MARIA LUISA? UNTXIA ETXERA EKARTZERA ETORRI GARA.

EDERRA ANFIBIO PAREA!

...ETA BARATZEA HANKAZ GORA JARRI ZUEN... ETA EZ GENEKIEN NONGOA ZEN... ETA HAIN ZEN MAITEKORRA... BADA EGIA ESAN, KONTURATU ERE EZ GARA EGIN; HAINBESTE DITUGU!

BAI, NEU NAIZ! ...UGALDU EGITEN DIRA NEURRIGABE , HORREGATIK DITUGU HORRENBESTE!

A! ZUHATZAKO UHARTEAN ERE GAUZA BERA GERTATU ZEN, ETA ORAIN ARAZOAK DITUZTE , ANTZA!

ETXEAN BERRIRO, LOTSAGABE HAGIN ZORROTZ HORI!

BAI, ETXEAN, ETA ETXEKOEKIN! NI ERE BANOA KORRIKA ETXERA, BLAI EGINDA NAGO ETA...

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:13

Página 38

EKOSISTEMEN DESOREKA

Hemen duzu, berriro, Mitxel Murua idazlearen ipuinaren zatitxo bat. Irakur ezazu arretaz. an: rio larri hauek izan zituen herri do on ak ze rat ge be ga ik ulir …e , i ugaritzea; txoriak murriztea sarraskia eta gorotza ikaragarr geratzea... eta idazleak inspiraziorik gabe

Ipuinean ikusi duzuenez, ekosistema bateko bizigabeetan edo bizidunengan sortutako aldaketek desoreka ekartzen dute. Hau da, guztia hankaz gora jartzen da. Behatu argazkiei eta argazkien azpiko oinei.

Gizakiak ekosistema asko suntsitu ditu,etxeak, errepideak, urtegiak… eginez.

zten Gizakiak basoetako zuhaitzak mo ditu, nekazaritzarako lur gehiago edukitzeko, papera egiteko…

3 Animalia asko desagertzeko zorian daude, kontrolik gabeko arrantzaren eta ehizaren ondorioz.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:14

Pรกgina 39

Ameriketatik Europara ekarritako karramarro batzuk onddo batek kutsatuta zeuden, eta hemen bertako karramarro gehienak akabatu dituzte.

isuria Galizian Prestige itsasontziaren asertzetan eta Bizkaiko Golkoko its ekologikorik di gertatu den hondamen handiena izan da.

Zebra-muskuilua Itsaso Beltzekoa eta Kaspiar Itsasokoa da jatorriz, baina toki askotara zabaldu da, itsasontzietan itsatsita. Erraz ugaritzen da, eta kalte izugarriak eragiten dizkie bizi den lekuetako bizidunei. Muskuilu hori Ebro ibaiaren ahoraino iritsi da dagoeneko.

Hitz-errota Argazki horietan gizakiak ingurumenean eragindako aldaketak ikusten dira. Aldaketa horiek kalte egin diete ekosistema askori. Adieraz ezazu egoera bakoitzak ekosistemetan sor ditzakeen kalteak eta kalte horiek eragozteko zer neurri hartuko zenituzkeen. Gogoratu hitz-errota abian jarri baino lehen hausnarketa egiteko denbora hartu behar duzula eta oharren bat idaztea ere komeni dela, gero, hitz-errota zuri txanda dagokizunean, esan beharrekoa ez ahazteko.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:14

Pรกgina 40

IRTEERA ANTOLATU BEHAR DUZU; ONDO PENTSATU ZER ERAMAN!

Proiektua burutzeko bi lan nagusi egingo dituzu: Lehenengoa: Taldean hautatu duzuen ekosistemari buruzko TXOSTENTXOA eta txosten horren atal baten ahozko adierazpena. TXOSTENA Lehenengo, aukeratu landare bat eta animalia bat, horien deskribapena egin beharko baituzu txostenean. Hemen behean adierazita duzu txosten hori osatzeko bidea. 1 Marraztu azala. 2 Idatzi egilearen datuak, aurkezpena eta biografia txiki bat. 3 Osatu aurkibidea. 4 Idatzi aztergai duzun ekosistemari buruzko datu orokorrak: izena, ezaugarri nagusiak (bizigabeak, eguraldia, bizidunak, kokalekua...) 5 Ekosistema horren marrazkia egin (bertikalean nahiz horizontalean). 6 Idatzi landare bati buruzko informazioa fitxa formatuan, eta lagundu marrazki batez. Horretarako, lortu informazioa, alderatu ikusitakoarekin eta bildu datuak. Marraztu irudia ahal duzun xeheen. 7 Idatzi animalia bati buruzko informazioa azalpen-testu moduan, eta lagundu marrazki batez. Horretarako, lortu informazioa, alderatu ikusitakoarekin eta bildu datuak. Marraztu irudia ahal duzun xehetasun gehienarekin. 8 Aukeratu bi animalia edo bi landare, eta idatzi konparaziozko testua. Gogoratu antzekotasun eta desberdintasun nagusiak adierazi behar dituzula, eta horretarako ondo etorriko zaizula zerrendak egitea (zirriborro moduan bada ere).

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:14

Pรกgina 41

Bigarrena: Txostenerako prestatu dituzuen animalien eta landareen fitxen eta azalpen-testuen fotokopiekin, GELAKO BILDUMA osatu.

Konparatu dituzun animaliak edo landareak ahoz aurkeztu behar dizkiezu zure gelakideei. Beraz, errepasa itzazu ezaugarri nagusiak ongi eta gogoan izan antolatzaileak (baina, berriz, ordea...) erabiliz askoz ere dotoreagoa geratuko zaizula azalpena. Egin dituzun marrazkiak ere erabil ditzakezu, eta testua idatzi aurretik egindako antzekotasunen eta desberdintasunen zerrenda ere baliagarri gerta dakizuke. Gogoratu ez duzula irakurri behar, ez eta dena buruz esan ere.

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:14

Pรกgina 42

EA PROIEKTUA GAUZATZEN ARITU ZAREN BITARTEAN ZER IKASI DUZUN...

Txosten polita egin berri duzu ekosistema bati buruz. Azter ezazu zure lana eta ea nola baloratzen dituzun aipatzen dizkizugun alderdi hauek. Gogoratu gaizki egindakotik ere asko ikas dezakegula. Akatsak zuzenduz aurrera egiten dugu! BAI

NAHIKOA ESKAS/ EZ GUTXI

Lanean hasi aurretik finkatutako helburua lortu al duzu? Saiatu al zara informazioa bilatzen eta antolatzen? Azalpen-testuari buruz ikasi duzuna baliagarri izan al zaizu lana burutzeko? Txukun eta letra garbiz adierazi al dituzu ideiak? Informazio idatziari laguntzeko erabili edo marraztu dituzun irudiak egokiak al ziren adierazi nahi zenuena ilustratzeko? Ahal zenuen marrazki txukunenak egin al dituzu? Ahoz egin duzun azalpena ondo atera al zaizu?

Adierazi era laburrean egindako lanari buruzko iritzia. Adieraz ezazu, zintzoki, zertan ibili zaren, zure ustetan, traketsen eta zertan hobetu dezakezun zure lana.

.................................................................................................

Zertarako balio izan dizu lan hau egiteak?

.............................................................................

Zure ustez, nola baloratu du irakasleak zure lana?

..........................................................

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:14

Pﾃ｡gina 43

Unitate honetan gauza asko ikasi dituzu, eta, seguru asko, nahiko garbi geldituko zitzaizun zer den izaki biziduna. Adierazi, beraz, zure hitzetan, zer den izaki bizidun bat eta zer ezaugarri dituen.......................................................................... ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................

Unitate honetan, atzizkiak zer diren eta horietako batzuen erabilera ere ikasi duzu, hain zuzen ere, -DUN eta -GABE (izenei eransten zaizkie) eta 窶適OR eta -GAITZ (aditzei eransten zaizkie) atzizkien erabilera. Idatz ezazu esaldi bat hemen beheko hitz hauetako bakoitzarekin.

Errudun

Lotsagabe

Apurkor

Ulergaitz

Errudun:................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................

Lotsagabe:.............................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................

Apurkor:................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................

Ulergaitz: ............................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................................................

Bizidunek elikaduraren arabera duten harremanari elika-katea deritzola ikasi duzu. Adieraz ezazu irudi baten bidez zer den elika-katea. Idatzi horri buruz ikasi dituzun ideia nagusiak hemen behean................................................................................ ........................................................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................

TXAeGLO3-6zuz

20/2/09

10:14

Pรกgina 44

Landareak nola elikatzen diren ere ikasi duzu. Hona hemen landare baten irudia. Saia zaitez atal nagusien izenak adierazten.

Erleei buruz gauza anitz ikasi dituzu. Imajina ezazu lagun bati erleak zizta egin diola. Zer aholku emango zenioke? ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................................................

Unitate honetan hainbat definizio ere aztertu dituzu. Aukera ezazu bi definizio hauen artean zehatzena. 1 2

BEHIA: Baserrian egoten den lau hankako animalia ugaztuna. BEHIA: Animalia ornodun ugaztuna, belarjalea, eta gorputza sendoa eta adarrez hornitutako buru handia dituena. Bere okela, esne eta larruarengatik hazten dute.

Beha iezaiozu lehen definizioari eta erantzun: Ezaugarri horiek dituen animalia bakarra behia al da? Zein beste animaliak ditu ezaugarri horiek? ......................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................

Nolakoa da definizio hori, zehatza ala zehaztugabea?

.................................................

........................................................................................................................................................................................

"Natura oso jakintsua da". Ados al zaude esaldi honekin? Zergatik? Eman itzazu bi argudio, gutxienez. Horretarako hainbat ideia har ditzakezu hor beheko hitz horietatik. ................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................................................

Desoreka

Elika-katea 44

Adaptazioa edo moldaera

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:47

Pรกgina 3

TXANELA

Izena:

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:47

Página 4

OPORRAK GORA ETA OPORRAK BEHERA!

UDA HELTZEKO HILABETE ESKAS FALTA DENEAN …

ARRATSALDE LASAIEGIA! BATZUK LO, BESTEA IRAKURTZEN … ETA NI ASPER - ASPER EGINDA!

EMAKUMEA! DAGOENEKO AUZOKO ANIMALIA GUZTIAK UXATU DITUZU, ETXEAN BASAPIZTIAREN BAT DAUKAGULAKOAN!

ARRATSALDE ON! ZEIN EDERKI ZAUDETEN GERIZPEAN ETA LASAI - LASAI!

IEUP! ZUHATZARA, KLEO, ZUHATZARA!

ZUHAITZA, ZEEER? AI AMA! ZER GERTATZEN ZAIO, BADA, ZUHAITZARI?

O! ZUHATZARA! ETA ZERTARA ZOAZTE BADA? BEHERA DATORRELA, KLEO! JE , JE , JE! HAIN GAUDE POZIK! BEREHALA HASI GARA MOTXILA PRESTATZEN : ZAKUA, ARGAZKI KAMERA … A! ETA LINTERNA. GAUETAN PARRANDA EGINGO DUGULAKO : PA - RRAN - DA.

MEI LI ETA BIOI UDALEKUETARA JOATEA TOKATU ZAIGU!

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:48

Página 5

ETA ZUEK , ZER ASMO DUZUE OPORRETARAKO?

NIRI EZ ZAIT TOKATU.

PENA EMATEN DIT, BAINA, TIRA, BESTE AUKERA BATZUK ERE BADIRA UDA ONDO PASATZEKO!

EGIA ESAN, ZALANTZATAN NAGO … MENDIALDERA AGIAN … EDO HONDARTZARA … !

TIRA NESKA, AGIAN, BATEN BATEK ATZERA EGIN ETA HAREN TOKIA HAR DEZAKEZU, ZEINEK JAKIN!

MARTIN, KLEO! EDOZEIN LEKURA ZOAZTELA ERE , EZ AHAZTU GURE ETXEETARA POSTALA BIDALI BEHAR DUZUELA, E!

ETA XARPA ETA MORGAN BAKARRIK UTZI BEHAR AL DITUZUE?

NIK NAHIAGO ETXEAN ETA LASAI - LASAI MORGANEKIN PASATU OPORRAK!

NI EZ NAIZ URRUN JOANGO, EUSKAL HERRIAN BERTAN ERE AUKERA ASKO DAUDE - ETA!

BAINA ORAINDIK OPORREN AURRETIK BADUGU ZER EGINA! SANJOANAK , ADIBIDEZ!

ETA SAN JOAN SUA!

HERRIKO FESTAK DITUGU! IUUPI!

BEGIRA ZEIN OLERKI DOTOREA DAKIDAN :

SAN JOAN GAUEAN, GUK , LIBURU ETA KOADERNO ZAHARRAK SUTARA BOTATZEN DITUGU! GUK EZ! HALAKORIK ESATEA ERE! GUK TXUKUN TXUKUN GORDETZEN DITUGU, OSO POLITAK BAITIRA!

SAN JOAN ETA SAN ETORRI, SAN ETORRI ETA SAN JOAN, SUTONDOAN DANTZAN!

SAN JOAN SU HAN ONDOAN ZU. SUAK SUARI MUSU. DANTZA, KANTA, JAUZI! BAINA HEZURRIK EZ HAUTSI

NIK ERE EZIN IZANGO NUKE OPOR HOBERIK IMAJINATU!

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:48

Página 6

KANTA KANTARI!

AKABO, AKABO…! Akabo, akabo… Ikasturtea hiltzera doa zahartu egin delako. Hau poza, hau poza! Baina zergatik eta zergatik? Oporrak datozelako. Gure txoko kuttunetik joan ginen Egiptora, haize bolada batekin gero gora eta gora. Ikusi eta ikasi orain jakintsuak gara. Tiriri, tarara! Akabo, akabo… Bost zentzumen ditugula ongi ikasi dugu, bai. Txinan ere izan gara, Guantxi, Guantxi, Xangai, Xangai. Ikasle guztiok orain oporretara joan nahi. Bai-bai-bai, jai-jai-jai! Letra: Joxan Ormazabal Musika: Imanol Urbieta

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:48

Pรกgina 7

ABESTIAK DIOEN BEZALA IKASTURTEA HILTZERA DOA, AGUR ESAN BEHARKO DIOGU AHAL DUGUN ETA MODU ALAIENEAN!!

BIKAINA IDEIA! ZERGATIK EZ DUGU IKASI DUGUNA GOGORATUZ, DANTZA-KANTABERTSO-AGERRALDI BAT ANTOLATZEN?

LAGUNTXO, ASKO IKASI DUZULA IRUDITZEN AL ZAIZU? AIPATUKO AL DITUZU IKASI DITUZUN GAUZA GARRANTZITSUENAK?

ETA PENTSATU NOR GONBIDATUKO DUZUN EKITALDIA IKUSTERA!

Aurki ezazu kontraesan bat orrialde honetan. Unitate honetan zure proiekturako proposamenak luzatuko dizkizugu, hala ere, jakin ezazu, zure gustuaren arabera egokitzeko aukera ere baduzula, beti ere, aldaketak taldean erabakiz gero.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:49

Página 8

IKASTURTEA BUKATZEAR DAGOELA ETA, EGINDAKOA INGURUMENA

• Hilabeteen eta asteko egunen izenak gogoratu.

GURE TXOKO KUTTUNA! • Euskal Herriko mapan, probintzien, hiriburuen eta zure herriaren izena kokatu. • Elkarbizitzako arauak gogoratu. • Unitatean ikasitakoa aintzat hartu.

EGIPTO: NILO IBAIAREN OPARIA • Hainbat datu barra-grafikoaren bidez adierazi. • Grafikoen balioaren gainean hausnartu. • Elkartasunean jolastu eta lagunak aintzat hartu.

URTE ASKOAN TXAPELA KASKOAN! • Testu bateko informazioa kontzeptu-mapa baten bidez adierazi. • Burmuinaren funtzioa zein den gogoratu. • Zentzumenak zein diren eta informazioa zer organoren bidez jasotzen duten gogora ekarri. • Gorputza zaintzeko eta kalteei aurrea hartzeko gomendioak gogoratu eta horiek erabiltzearen garrantziaz jabetu.

XANGAI XIAN XI, TXINATARREKIN EDERKI! • Datuak ziklograma bidez adierazi. • Datuak taulan eta ziklograman adieraztearen gainean hausnartu.

FIRIN-FARAN, AIREA DANTZAN! • Esperientzien ondorioetan oinarrituta, ikasitakoaren gainean hausnartu.

BURUARGIA? BIZKORRA? ZEIN JAKINTSUA DEN NATURA!

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:49

Página 9

BERRIKUSIZ…HAU BERRIKUSIZ…HAU GUZTIA GUZTIA EGINGO EGINGO DUZU... DUZU... HIZKUNTZA

ARTE-HEZKUNTZA

• HIlabeteak eta asteko egunak zuzen idatzi. • Egunerokoari buruz hausnartu. • Datak zuzen idatzi. • Ipuina irakurri. • Ikasturtean zehar entzundako ipuinen gainean hausnartu. • Oporretan irakurtzeko ipuina aukeratu. • Ipuinaren egitura gogora ekarri. • Ipuina idatzi. • Zuk idatzitako ipuina ikaskideei irakurri. • Ikaskideen ipuinak entzun eta horiekin gozatu. • Ikasturtean ingelesez ikasi duzuna gogoratu.

• Ikasturtean zehar behatutako artelanak gogoratu. • Artelanei buruz eta plastikan egindako lanak gogora ekarri. • Aurpegiaren adierazkortasuna: sentimenak marrazki bidez adierazi. • Buruaren forma kontuan hartuta, aurpegiak irudikatu. • Horma-irudia egin.

• Ikuskizunean sortutako olerkiak intonazio egokia emanez irakurri. • Esaerak eta esamoldeak dramatizatu. • Txisteen saioan txisteak graziaz kontatu.

• Izenak alfabetoaren arabera ordenatu eta hiztegian begiratu. • Elkarbizitzarako arauen aldeko argudio egokiak eman.

• Azalpen-testua ulertu eta egia/gezurra jardueren bidez ulermena egiaztatu. • Pertsonaia bat deskribatu, adjektiboak eta konparazioak erabiliz.

• Bertsoa abestu eta bertsoaz gozatu. • Entzunaldiaren bidez ikasturtea bisualizatu.

• Definizio zehatzena aukeratu. • Testu bateko informazioa ahoz zure hitzekin adierazi. • Definizioak zure erara sortu. • Esaldiak zeharka jarri.

ETA... IKUSKIZUN POLITA EGINGO DUZU!

• Olerkiak sortu, imitazioz. • Marrazki batean oinarrituta, ideia nagusia aukeratu eta testua osatu. • Testu bateko hitzen ortografiari behatu. • Testu horri buruzko diktaketa egin eta zuzendu. • Lehenaldian dagoen testua orainaldian idatzi. • Testu bati dagozkion puntuazio-ikurrak jarri eta horien erabileraren gaineko hausnarketa egin.

• Azalpen-testua ulertu eta horri buruzko galderei erantzun. • Irudietan oinarrituta, argibide-testua idatzi.

• Animaliak sailkatu, hainbat irizpideri jarraituz. • Gauzak sailkatzeko hainbat estrategia erabili. • Azalpen-testua ulertu eta horri buruzko galderei erantzun. • Bertsoa irakurri eta ulertu.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:49

Pรกgina 10

ZENBAT GAUZA IKASI DITUGUN ETA ZEIN AZKAR JOAN DEN IKASTURTEA, EZTA MEI LI? BADIRUDI ATZO HASI GENUELA!

BAI, EGIA DA; ZENBAT HILABETE JOAN ZAIZKIGUN OHARTU ERE EGIN GABE. EMAN DIEZAIOGUN BEGIRADATXO BAT IKASITAKOARI!

Egutegi honetan, urte hasieratik amaierara hilabeteak ordenan agertzen badira ere, izenak falta zaizkie. Idatzi izenak, eta, ondoren, inguratu kolore berdez ikasturteari dagozkion hilabeteak, eta gorriz, opor-hilabeteak.

............................

A A A O O L I

10 11

12 13 14

16 17 18

19 20 21

13 14 15

23 24 25

26 27 28

20 21 22

30 31

27 28

10 11

13 14 15

20 21 22

23 24 25

27 28 29

30 31

A A A O O L I

10 11

23 24 25

A A A O O L I 4

2 9

16 17 18

............................

1 6

............................

16 17 18

............................

A A A O O L I

11 12 13

10 11 12

13 14 15

15 16 17

18 19 20

12 13 14

15 16 17

17 18 19

20 21 22

22 23 24

25 26 27

19 20 21

22 23 24

24 25 26

27 28 29

29 30 31

26 27 28

29 30

............................

A A A O O L I

1 4

10 11 12

17 18 19

11 12 13

14 15 16

10 11 12

13 14 15

14 15 16

17 18 19

20 21 22

21 22 23

24 25 26

18 19 20

21 22 23

24 25 26

27 28 29

28 29 30

25 26 27

28 29 30

............................

A A A O O L I

10 11

12 13 14

16 17 18

19 20 21

13 14 15

23 24 25

26 27 28

30 31

4 5

16 17 18

11 12 13

14 15 16

20 21 22

23 24 25

18 19 20

21 22 23

27 28 29

25 26 27

28 29 30

Erantzun galderei: 1. Zein hilabetetan hasi ohi da ikasturtea? 2. Eta zein hilabetetan bukatzen da?

....................................

.................................................

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:49

Página 11

Zein dira asteko egunen izenak? Idatz itzazu ordenan, eta, ondoren, egiaztatu zuzen idatzi dituzula, ulergarri eta ortografia akatsik gabe. ASTEKO EGUNAK .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. ..............................................

Egunerokoa idazteko orduan, datak zuzen idazten ikasi zenuen. Idatz ezazu gaurko data, patxadaz. ...............................................................................................

Zure jaiotza-data idazten ere jakingo duzu, ezta? Idatz ezazu. ...............................................................................................

Egunerokoan, datak idazteaz gain, hainbat gairi buruz idatzi izan duzu. Har ezazu tartetxo bat pentsatzeko eta egunerokoan idatzitakoa gogora ekartzeko, eta, ondoren, erantzun galderei. • Zeri buruz idatzi daiteke egunerokoan? ............................................................................................. ............................................................................................. ...........................................................................................

• Baliagarria izan al da zuretzat egunerokoa idaztea?

Zergatik edo zertarako?

....................... .

...............................................................

AIZUE! ASKO IKASI DUZUELA DIOZUE, BAINA… GOGORATZEN AL DUZUE IKASITAKOA? EDO ZUEK ERE IPUINEKO KOTETO BEZALA ZABILTZATE?

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:49

Página 12

AURTEN MAKINA BAT IPUIN IRAKURRI DITUZU! DAGOENEKO HASI BEHARKO DUZU OPORRETAN ZER LIBURU IRAKURRIKO DUZUN PENTSATZEN!

Taldean egiteko ariketak dituzu hauek: • Ekar itzazu gogora aurten irakurri dituzun ipuinak. Zein izan duzu gustukoena? Zergatik? Zer ezaugarri edo baldintza bete behar du ipuin batek zure gustukoa izateko? • Talde handian, eta irakaslearen laguntzarekin, idatz ezazue arbelean oporretan irakurgai izan daitezkeen ipuinen zerrenda; gero, aukeratu zuk zein irakurriko duzun. • Ipuina irakurtzeaz gainera, egin ezazu haren laburpen tentagarria udan, ikasturte berria hasten duzunean zure ikaskideei irakurtzeko. Egizu orri zuri batean, eta apaindu dotore-dotore. Ipuina idatzi aurretik, taldean, azter ezazue hor beheko eskematxoa (ipuinen egiturarena), eta hitz egin horri buruz, atal bakoitzean zer eta nola adieraz dezakezun gogora ekarriz.

HASIERA:

Noiz? Non? Nor? Nolakoa?

GERTAERAK:

Arazoa Ekintzak Ondorioa

BUKAERA:

Amaiera

MAKINA BAT IPUIN IRAKURRI ETA IDATZI ERE EGIN DITUGU, EZ DA HALA, MARTIN? ETA ZUK, IDATZIKO AL DUZU IPUIN LABUR BAT, LAGUNTXO?

Taldean aipatutako guztia kontuan izanik, idatz ezazu ipuin labur bat. Bukatzen duzunean, berrikus ezazu eta egin itzazu egoki ikusten dituzun zuzenketak. Gero, garbira pasatu, eta egin irudi polit bat, apaintzeko. Azkenik, irakur iezaiezu ipuina ikaskideei. Gelako ipuin guztiak entzungo dituzue, txandaka.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:49

Pรกgina 13

Artelana Ikasturte honetan ere, hainbat artelani behatu diezu. Behatu bakarrik ez. Zenbaitetan, haien antzeko lanak sortu ere egin dituzu. Horrez gainera, hainbat materialekin marrazkiak egin, maketak osatu, piramideak eraiki, buztinezko piezak egin, orgatila apaindu, txotxongiloak egin, horma-irudiak prestatu eta abar ere egin duzu. Hitz egin ezazu plastika arloan ikasi duzunari buruz.

Garuna landu genuenean ere, giza gorputza eta, batez ere, aurpegiko keinuak eta sentimenak marrazkien bidez nola adierazi aztertu zenuen. Nahi baduzu beheko biribilak aprobetxatuz, marraz itzazu hainbat pertsona, sentimen edo egoera desberdinak adierazten dituztenak. Aukera itzazu hemendik nahi dituzunak: triste, haserre, harrituta, algaraka, pentsakor, goseak, izututa, harropuztuta...

POZIK Eta orain, azter itzazu goiko buru-forma hauek, eta eraiki nahi duzun pertsonaren aurpegia, forma horietan oinarrituta.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:49

Pรกgina 14

FRESKA DEZAGUN MEMORIA!

What have we learnt this year? Look at the covers of the units.

Our neighbourhood

China

Egypt and the river Nile

Air

The brain and the senses

Ecosystems

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:49

Página 15

In groups, take one unit and prepare a poster to show to your English teacher.

Include: • Interesting things you learnt. • Special activities you did. • Something funny, something sad, etc.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:50

Pรกgina 16

GURE TXOKO KUTTUNA

BAZTER GUZTIEI BEGIRATUZ, HORRELA EZAGUTZEN DA ONDO NORBERAREN HIRIA EDO HERRIA!

Lehenengo unitatean, zure hiria edo herria hobeto ezagutzeko aukera izan zenuen: zer auzo dituen, nola dagoen antolatuta eta egituratuta, aisialdirako zelako eskaintzak dituen, etab. Baina horretarako, non dagoen kokatuta ikasi zenuen, lehenengo eta behin. Koka itzazu mapan, Euskal Herriko mapan, probintzien eta hiriburuen izenak, eta baita zure herria ere.

Zer mendikatek elkartzen ditu Frantziako estatuan dauden probintziak eta Espainiako estatuan dauden probintziak?

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:50

Página 17

Idatz itzazu Euskal Herriko PROBINTZIEN izenak, alfabetoaren arabera ordenaturik. 1.

.....................................

Ondoren, bila itzazu hiztegian, eta ziurta ezazu mapan jarri dituzun hiriburuak zuzen daudela. Orain, begira ezazu hiztegian zure probintziaren izena eta idatz ezazu hari buruz jartzen duena (hasierako esaldia). ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

Zure hiriko edo herriko jaiak aztertu zenituenean, elkarbizitzarako arauak beharrezkoak zirela ikusi zenuen. Zuk zeuk aukeratu zenituen elkarbizitza bideratzeko arauak, baita horien aldeko argudioak eman ere. Ez ahaztu ikasgelan ere, badela ikaskideen arteko elkarbizitza. Erantzun galdera hauei: • Idatz ezazu gelan elkarbizitza bideratzeko beharrezko ikusten duzun arau bat, eta eman arau horren aldeko argudioak. .......................................................................................... .......................................................................................... ..........................................................................................

• Herria hobeto ezagutzeko proiektua egin zenuten. Bete al zenuten helburua? Hau da, egia al da orain hobeto ezagutzen duzuela zuen herria? ..........................................................................................

• Garrantzitsua al da norberaren herria edo hiria ongi ezagutzea? • Zergatik edo zertarako? Jar ezazu adibideren bat.

..........

............................

..........................................................................................

“Zure herriko bertsoa” eta "txulalai" dantza.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:50

Pรกgina 18

EGIPTO: NILO IBAIAREN OPARIA!

Irakur ezazu arretaz testua eta gero, ulertu duzun jakiteko, egin ezazu lan-koadernoan dagoen egia-gezurra motako jarduera. Etiopiako mendietako elurra urtu egiten zen, urtero, uda partean eta, gainera, euriteak izaten ziren Egipton. Horren ondorioz, Nilo ibaiak, munduko ibai luzeenak, gainezka egiten zuen. Uholdeak izaten ziren. Ibaiak uholde-garaian bustitako lurrak LUPETZ izeneko lokatz beltz batek estalita geratzen ziren, eta, ongarri horri esker, nekazaritzarako oso aproposak ziren. Faraoia zen antzinako Egiptoko gizakirik garrantzitsuena eta ahaltsuena. Nekazari egiptoarrek lurrak lantzen zituzten uzta onak lortzeko, baina, hala eta guztiz ere, dibertitzeko denbora ere hartzen zuten, festak oso gustukoak baitzituzten. Aisialdian, beste joko batzuen artean, pilotan aritzen ziren, euskaldunok bezalaxe. Antzinako Egipton, familia aberatsetako semeek bakarrik izaten zuten ikasketak egiteko aukera. Idazten eta irakurtzen ikasten zuten, handitan eskribau izateko. Egiptoko idazkera zaharrena hieroglifikoa zen. Egiptoarrak ingeniari apartak ziren, eta beraiek egindako eraikuntzen artean bereziki aipatzekoak dira piramideak, tenpluak, esfingeak, obeliskoak eta abar.

Zure ustez, zergatik esaten da Egipto Nilo ibaiaren oparia dela? ......................................................................................... ......................................................................................... .........................................................................................

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:50

Pรกgina 19

Hemen beheko papiro honetan idatzirik dauden datuek herrixka bateko nekazariek faraoiari eman behar zioten uztaren zenbatekoa adierazten dute. Nekazariek ez dakite irakurtzen, ezta idazten ere. Lagun iezaiezu, papiroko datuak barra-grafikoan adieraziz. Garia Garagarra Lekaleak Datilak Mahatsa

2.300 Kg 1.900 Kg 1.600 Kg 800 Kg 700 Kg

Kg 2.500

2.000

1.500

1.000

500

GARIA

GARAGARRA LEKALEAK

DATILAK MAHATSA

Zertarako balio dute grafikoek? Azal ezazu zure erara. ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

20/2/09

11:50

PĂĄgina 20

AURKEZPENA

Aurten pertsonak deskribatzen ere ikasi duzu. Gogora ekarri Kleopatraren eta Marko Antonioren deskribapenak. Urte osoan ikaslagun izan ditugunez gure pertsonaiak ere ederki ezagutuko dituzu; aukera ezazu bat eta egin ezazu haren deskribapena, txantiloia eredu duzula. Ez ahaztu adjektiboak erabiltzeaz gainera konparazioak ere erabili ditzakezula deskribapena aberasteko.

...................................

Ezaugarri nagusiak

KANPOKO ITXURA

........................................................

Ezaugarri nagusiak (altuera, pisua, burua -ilea, begiak, sudurra-, soina, hankak, oinak, janzkeraâ&#x20AC;Ś)

........................................................ ........................................................

IZAERA

TXAeGLO3_7zuz

Ezaugarri nagusiak

"Lore bakoitzak bere arantza" bertsoa

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:50

Página 21

LAGUNAK IZATEA GAUZA HANDIA DA GERO!

Aurten elkartasun jolas asko egin dituzu. Ikasturte bukaera hurbil dagoela jakinik, egin ezazu "Hartu-eman" elkartasun jolasa taldean.

"HARTU-EMAN" Jarri biribilean, ahalik eta erosoen jesarrita, eta elkarri eskutik helduta. Jolaskide bakoitzak ezkerreko lagunaren izaeratik gustura hartuko lukeen ezaugarri bat pentsatuko du. Ondoren, norberak bere izaeraren ezaugarri on bat pentsatuko du, eskuineko lagunari emateko. Bukatzeko, biribilaren norabidea jarraituz, ikasle bakoitzak ahoz adieraziko ditu pentsatutakoak. Ezkerreko lagunari begietara begiratuz, esango dio: "Niri zugandik XXXX gustatzen zait, eta horregatik hartzen dizut". Eta eskuinekoari begiratuz, berriz: " Eta zuri, nik dudan gauza on bat ematen dizut: XXXXXXX". Hartu-eman guztiak bukatutakoan, jolaskide bakoitzak ondoko lagunari eskerrak emango dizkio, emandakoagatik, ahoz edo besarkada baten bidez.

Taldean, egin honako galdera hauei buruzko elkarrizketa: • Gogoratzen al dituzu orain arte egindako elkartasun jolas guztiak? • Zein da denetatik gehien gustatu zaizuna? Eta gutxien gustatu zaizuna? Zergatik? • Elkartasun jolasa egin behar duzula dakizunean, nola sentitzen zara? Gustura ibiltzen al zara jolasean? • Jolas horien bidez ikasi al duzu zerbait? Zer? Taldean, aukera itzazue elkartasun jolas batzuk, eta jolastu. Bukatzean, emaiezu besarkada bero bat gutxienez bi laguni, zure elkartasuna eta adiskidetasuna adierazteko.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:50

PĂĄgina 22

URTE ASKOAN TXAPELA KASKOAN!

Unitate honetan ikasi zenuen datuak, kontzeptuak etab. errazago ulertzen eta oroitzen ditugula loturak eginez gordetzen baditugu. Behean unitate horretako testutxo bat duzu; irakur ezazu, eta adierazi testu horretako kontzeptuak kontzeptu-mapan. Garuna burezurrean dago. Berak kontrolatzen ditu, mugimendua, mintzamena, ikusmena, dastamena, entzumena, ukimena, usaimena, pentsamendua eta oroimena.

o? dag n o N

GARUNA (k) Zer kontrolatzen ditu?

Definizioekin bueltaka ere ibili zara. Ea bada! Honako bi definizio hauetatik aukera ezazu zure ustez zehatzena dena. â&#x20AC;˘ MIHIA: Aho barruko organo gihartsu eta mugikorra, dastamenerako, irensteko eta ahots-soinuak artikulatzeko eginkizuna duena. â&#x20AC;˘ MIHIA: Ahoan dugun organo arrosa. Mihiari esker hartzen ditugu zaporeak. San Petrike dantza.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:50

Pรกgina 23

ZEEER?

XABIER, GARUNAK LAN BIKAINA EGITEN DU BENETAN!

ADARRA JOTZEN ARI NINTZEN, JE, JE, JE!

BERRIRO ERE GOR? GARUNAK LAN BIKAINA EGITEN DUELA!

Irakur ezazu azalpen-testutxo hau behar bezainbeste aldiz, ondo ulertu arte. Gero, taldearen aurrean, adieraz ezazu irakurritakoa ahoz eta zure hitzekin.

Gizakiok bost zentzumen nagusi ditugu gorputzetik kanpo gertatzen denaz jabetzeko eta informazio hori garunari adierazteko. Hauek dira bost zentzumenak: ikusmena, usaimena, dastamena, entzumena eta ukimena. Zentzumen bakoitzak organo jakin baten bidez jasotzen du informazioa: ikusmenak, begien bidez; usaimenak, sudurraren bidez; dastamenak, mihiaren bidez; entzumenak, belarrien bidez eta ukimenak azalaren bidez. Zentzumen guztiak dira oso garrantzitsuak gizakiarentzat; horregatik, ahal bezain ongi zaindu behar dira.

Eman itzazu zure hitzekin organo hauen definizioak: Belarria: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...............................................................................................

Begia: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...............................................................................................

Goiko testuan irakurri duzunez, zentzumenak zaindu egin behar dira. Ekar ezazu gogora prebentzio-kanpaina eta kanpaina horretan zentzumenez gainera gorputzeko beste atal batzuk zaintzeko eman zenituen aholkuak. Kanpaina zela-eta arrisku edo kalteei aurre egiteko idatzitako aholkuen artean, jarri al duzu zuk baten bat praktikan? Zein? ............................................................................................... ...............................................................................................

Baliagarria suertatu al zaizu ikasitakoa praktikan jartzea?

......................

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:51

Página 24

XANGAI XIAN XI, TXINATARREKIN EDERKI!

TXINARI BURUZ GAUZA ASKO LANDU ETA IKASI DITUGU, BAINA NIRETZAT POLITENA, OLERKIAK SORTZEA IZAN DA!

Ziri-zara, zara-ziri, adarra jotzen niri! Ziri-zara, ziri sar alde hemendik azkar!

Hor goiko olerkia eredu duzula, aukera ezazu ondoren duzun poltsatik hitz-joko bat eta idatz ezazu olerkitxo bat. Asmatzen dituzuen olerkiak ikuskizunean irakur ditzakezue.

• Dinbi-danba-dunba-dun...• Tiriki-tauki, tiri-tauki... • Dona-dona, katona… • Txio-txio, txioka... • Atxa-mixa-zilarra... • Kikuri-bikuri-lakirikon...

Hainbat esaera eta esamolde ikasi dituzu aurten. Hona hemen batzuk. Binaka edo talde txikian, aukera ezazue bat, eta antzeztu. NIRI, BERRIZ, TXINATAR FILOSOFOEN ESAERAK GUSTATU • Zer ikusi, hura ikasi! ZITZAIZKIDAN: “ARAZOAK KONPONBIDEA • Eder ala itsusi, zein begik ikusi! BADU, ZERTARAKO KEZKATU? ETA • Tximinoa gorago, ipurdia ageriago! KONPONBIDERIK EZ BADU, ALFERRIK DA KEZKATZEA!” • Zozoak beleari, ipurbeltz! • Etxean otso, kalean uso! • Amuarrainak begi bi, sei ezkailuk hamabi! “Xangai Xian Xi”, abestia.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:51

Página 25

Beha iezaiezu marrazkiei, eta aukeratu azpian dauden esaldietatik zeinek adierazten duen gauza garrantzizkoena edo ideia nagusia.

• Txina Asiako kontinentean kokatuta dagoen estatu handi bat da. • Txina mapan azaltzen da.

• Txinako zibilizazioa Ibai Horiaren inguruan sortu zen. • Txinatarrek ibaian bainatzea gustuko zuten.

• Harresi Handia oso ikusgarria da eta turista asko joaten dira. • Txinatar enperadore batek Harresi Handiaren eraikuntza abian jarri zuen inperioa babesteko.

• Gaur egungo Txinan jende asko bizi da eta arazoak dituzte. • Txinatarrak jantzita ateratzen dira kalera.

Idatzi marrazki bakoitzarentzat aukeratu duzun esaldia, eta Txinari buruzko azalpen-testutxo bat osatuko duzu. ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:51

Pรกgina 26

MEI LI, XABIER ETA BEREN IKASKIDE GUZTIAK TXINATARREZ JANTZI ZIREN INAUTERIETAN. ZEIN DOTORE ZEUDEN!

Maiderren gelakoek, berriz, euskal mitologia lantzen ari zirenez, euskal mitologiako mozorroak jantzi zituzten. Ondoren dituzun datuek adierazten dute zer mozorro jantzi zituzten eta mozorro bakoitza zenbat lagunek jantzi zuten. Ziklogramak egiten ikasi zenuenez, adieraz itzazu datuok ziklograman.

MOZORROA MOZORROA

KOPURUA KOPURUA

Lamina Lamina Tartalo Tartalo Galtxagorri Galtzagorri

33 55 44

Sorgina Sorgin

LAMINA TARTALO GALTXAGORRI SORGIN

Taulan eta ziklograman datu berberak agertzen dira, baina ez modu berean. Idatz ezazu bietatik zein den zuretzat adierazgarrien, eta azal ezazu zergatik. ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:51

Página 27

TXINAKO IKUSKIZUNAREN GIDOIA PRESTATZEKO, PUNTUAZIO-IKURRAK EGOKI ERABILTZEN ETA DOINU EGOKIAN IRAKURTZEN ERE IKASI ZENUEN. DAGOENEKO IDAZLE TREBEA ZARA, LAGUNTXO!

Testu honi herensugekume bihurri batek puntuazio-ikur guztiak jan dizkio. Jar iezazkiozu testutxoari falta zaizkion ikurrak: elkarrizketako marra (—), galdera-marka (?), harridura-marka (!), puntua (.) koma (,)… Irakaslea azterketa baten aurrean etsita dagoen ikaslearengana hurbiltzen da Zer gertatzen zaizu Jaimito galdetzen dio irakasleak Ez dakit nola idazten den 33 zenbakia erantzuten dio Jaimitok. Baina zer esaten ari zara erantzuten dio irakasleak harriturik Oso erraza da lehendabizi hiru bat eta gero bestea Bai baina ez dakit bietatik zein doan lehendabizi

Zer testu mota da goikoa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Zer funtzio du? Ingura ezazu erantzun egokia. Informazioa eman.

Barrea eragin.

Gertatutako zerbaiten berri eman.

Hain garrantzitsuak al dira puntuazio-ikurrak? Zergatik? Zertarako balio dute? Erantzun ezazu zure erara. ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

Zoaz irakurgaietara, eta irakur itzazu bertan idatzirik dauden txisteak. Gero, antola ezazue gelan txisteen saioa. Gogora ezazu txistea bera bezain garrantzitsua dela hura kontatzeko erabiltzen den grazia. Beraz, konta ezazu txistea modu adierazkorrean, intonazio egokia erabiliz, txisteari merezi duen grazia emateko.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:51

Página 28

FIRIN-FARAN, AIREA DANTZAN! Aireari buruzko unitatean ikasitakoak gogora ekartzeko, irakur ezazu beheko testua, eta, ondoren, erantzun galderei. Lurra, gure planeta, gasez osatutako geruza batez inguraturik dago. Geruza horrek atmosfera du izena, eta osatzen duen gas-nahasturak airea. Atmosfera nahitaezkoa da landareak eta animaliak bizitzeko. Eguzkiaren eraginez, airea mugitzen hasten da: aire bero arina gora joaten da, eta aire astun hotza, behera. Airea mugitzen denean, haizea sortzen da. Gizakiak betidanik aprobetxatu izan du haizearen indarra kirola egiteko, elektrizitatea sortzeko, musika-tresnak jotzeko... Haizea onuragarria izan daiteke, baina baita oso kaltegarria ere. Adibidez, haizea oso bortitza denean, urakanak, zikloiak eta tifoiak sortzen dira; fenomeno horiek kalte handiak eragiten dituzte.

• Zer da atmosfera?

......................................................................

...............................................................................................

• Zergatik uste duzu airea nahitaezkoa dela bizidun guztientzat? ..............................................................................................

• Nola sortzen da haizea?

...............................................................

..............................................................................................

• Zertarako aprobetxatzen du gizakiak haizea?

....................................

.............................................................................................. ...............................................................................................

• Haizea kaltegarria ere izan daiteke. Zer fenomeno sortzen dira haizea bortitza denean?

.........................................................................

...............................................................................................

“Olatu berri” abestia.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:51

Página 29

XABIER, GOGORATZEN AL DUZU ZENBAT ESPERIENTZIA EGIN GENITUEN UNITATE HONETAN?

BAI, BIKAINAK BENETAN GURE "LABORATEGIAN" EGIN GENITUEN IKERLANAK, MADAME CURIE!

Unitate honetan hainbat esperientzia egin dituzu, urrats jakin batzuei jarraituz. Behean dituzun argazkiek adierazten dituzten urratsei so egin, eta idatz ezazu esperientziaren argibide-testua, denbora-antolatzaile egokiak erabiliz.

Materiala: • 40 cm-ko makilatxoa • Paper lauki bat • Guraizeak • Orratza edo iltzea • Kortxo zatia • Arkatza eta erregela

HAIZE-ERROTATXOA Nola egin: ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

Orain eraiki zure errotatxoa, eta jarri martxan leku haizetsu batean. Ekar itzazu gogora unitate honetan egindako esperientziak (liburuaz balia zaitezke) eta adieraz ezazu esperientzia bakoitzean zer ikasi zenuen edo zer ondorio atera zenuen. Ariketa hau egiteko, lagungarri izan daiteke gaia lantzerakoan egin zenituen panelak eskura edukitzea.

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:51

Pรกgina 30

BURUARGIA? BIZKORRA? ZEIN JAKINTSUA DEN NATURA!

Unitate honetan hainbat ekosistema ezagutu dituzu, baita ekosistema bakoitzean zer animalia bizi diren ere. Hor behean bi ekosistematako animaliak dituzu nahasturik. Animalia horiek ideia nagusiaren arabera sailkatzea izango da zure lana; hau da, animalia bakoitza bere ekosisteman kokatzea. BASERRIA

txerria

ITSASERTZA

..................................

.................................

..................................

.................................

..................................

.................................

..................................

.................................

..................................

.................................

ardia

Orain, multzoka itzazu animalien sailkapena kontuan izanik. UGAZTUNAK

HEGAZTIAK

itsas enara

..................................

.................................

..................................

.................................

..................................

.................................

..................................

muskuilua

MOLUSKUAK

oiloa

KRUSTAZEOAK

..................................

.................................

..................................

Litekeena da krustazeoak eta moluskuak zein diren ez jakitea, edo ahaztuta edukitzea. Hori gertatu bazaizu, zer estrategia erabili duzu goiko jarduera egiteko? zakurra

kaioa

30 behia

karramarroa

lapa

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:51

Página 31

Honako azalpen-testu honetan behiari buruzko informazioa agertzen da. Irakur ezazu, eta, ondoren, erantzun galderei.

BEHIA Behia, izaki bizidun ornoduna da, ugaztunen klasekoa. Batzuk larrean ibiltzen dira egunez, belarra apatxa hazten den zelaietan, eta gauez ukuiluetara itzultzen dira. Beste batzuk, berriz, ukuiluan bizi dira beti. Gorputzari dagokionez, burutik buztanera ia bi metro izan ditzake, eta 500 kg baino gehiagoko pisua. Azala oso gogorra du, eta ilez estalita. Kopetan bi adar ditu, eta hankak apatxetan amaitzen dira. Buztana luzea du, eta intsektuak uxatzeko erabiltzen du. Behi batzuek belarra bakarrik jaten dute, eta beste batzuek, belarra eta pentsua. Gizakiok behiaren esnea, haragia eta larrua eta abar aprobetxatzen ditugu.

• Zer motatako animalia da behia? • Non bizi da?

...................................................

.............................................................................

...............................................................................................

• Zenbat neur dezake?

..................................................................

• Zenbat pisa dezake?

...................................................................

• Nolakoa dauka azala?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • Zer du kopetan?

........................................................................

• Nola amaitzen dira behiaren hankak? • Zertarako dauka buztan luze hori? • Zer jaten du?

..............................................

.................................................

............................................................................

• Behitik, zer aprobetxatzen du gizakiak?

...........................................

“Eskerrak behiari”, abestia eta “Ikasturteari akabera”, bertsoa. Jar ezazu martxan proiektua!

TXAeGLO3_7zuz

20/2/09

11:51

Página 32

ETA EZ AHAZTU IPUIN POLIT BAT AUKERATU BEHAR DUZULA UDAN IRAKURTZEKO ETA LABURPEN TENTAGARRIA EGITEKO!

TIRA, LAGUNTXO, AURTENGOZ, GUREAK EGIN DU! ONDO IBILI OPORRETAN!

BAI, ZERGATIK GAUZA EDERRA DA OPORRETAN ERE IRAKURTZEA! ADARRA JOTZEN ARI NINTZAIZUN, ARREBATXO! ENTZUN ARRETAZ ZENBAT IKASI DUDAN: "GAUZA EDERRA BAITA OPORRETAN IRAKURTZEA" EDO "GAUZA EDERRA DELAKO OPORRETAN IRAKURTZEA".

XABIER, FABOREZ! EZ AL DUZU EZER IKASI IKASTURTE HONETAN?

ETA PASTEL GOXOGOXOAK JATEA, KIROLA EGITEA, JOLAS EGITEA, NATURA ZAINTZEA…

GIZAKI HAUEK EZ DAUDE BURUTIK SANO!!

AGUR ETA ONDO, ONDO, ONDO PASATU!

HARRI MURRI ZAPERO, BERO, BERO, BERO, UDAN ERE LAGUNTXO, EUSKARAZ BIZI GERO!