T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı – Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü
GÖLHİSAR GÖLÜ MART - 2013
İletişim Bilgileri: ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü Söğütözü Cad. No: 14/E – ANKARA Tel : (0312) 207 59 00 Faks : (0312) 207 59 59 Doğa Koruma ve Milli Parklar VI.Bölge Müdürlüğü Burdur Şube Müdürlüğü Bahçelievler Mah. Stadyum Cad. No:1 15100 / BURDUR Tel: (0248) 233 36 13 Faks: (0248) 233 19 79
ORTADOĞU Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. Mebusevleri Şerefli Sokak No: 25/6 Tandoğan / ANKARA Tel : (0 312) 215 21 32 – 33 Faks : (0 312) 215 21 34 e-posta: odopem@odopem.com
Bu kitap “Burdur, Salda, Yarışlı, Karataş, Gölhisar, Yazır Gölleri Sulak Alan Alt Havzaları Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi” kapsamında Ortadoğu Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. tarafından hazırlanmıştır.
Mart 2013 Grafik Tasarım: Güngör Genç
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
GÖLHİSAR GÖLÜ Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü MART - 2013
GİRİŞ Sulak alanlar doğal işlevleri, ekonomik değerleri, geniş besin ağı ve zengin biyolojik çeşitliliğinden dolayı en verimli ve tüm dünyada korunması gereken ekosistemlerden biri olarak kabul edilmektedir. Sulak alanların korunması ve yönetiminde en önemli adım 1971 yılında İran’ın Ramsar kentinde imzaya açılan ve kısaca Ramsar Sözleşmesi olarak bilinen “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” olmuştur. 2013 yılı itibariyle 168 ülkenin taraf olduğu sözleşmeye Türkiye 1994 yılında 84. taraf ülke olarak katılmıştır. Sözleşmeye taraf tüm ülkeler, sınırları içindeki tüm sulak alanların doğal yapılarını ve ekolojik karakterlerini korumayı taahhüt etmişlerdir. Fotoğraf: Tamer Yılmaz
i
Türkiye’de uluslararası öneme sahip 135 sulak alan tespit edilmiştir. Bunlardan 14’ü Ramsar Sözleşmesi kapsamında koruma altına alınmıştır. Türkiye’de Sulak alanların korunması için kamu kurumları, sivil toplum örgütleri ve üniversiteler işbirliğinde ekolojik, sosyal ve ekonomik analizlere dayanan sulak alan koruma programları ve yönetim planları hazırlanmıştır. Gölhisar Gölü bölgedeki tatlı su ekosistemlerinin en önemlilerinden biridir. Birçok nadir tür ve turbalık, sazlık habitatlara ev sahipliği yapması açısından ulusal öneme sahiptir.
ii
ALANIN KÜNYESİ Alanın Adı
Gölhisar Gölü Sulak Alanı
Bulunduğu İl
Burdur İli, Gölhisar İlçesi 30.2231, 4 ha (Alt havza)
Kapladığı Alan
457, 15 ha (Göl)
Koordinatlar Ortalama Yükseklik Koruma Statüsü Nüfus
UTM (Zon 35 ED-50): X: 730960,722845 Y: 4111019,16389 Coğrafi: 29° 35’ 57,7” D - 37° 6’ 59,2”K 1.225,97 m
Alt havzada 1. derece arkeolojik sit alanları vardır.
1.300 (Göle yakın yerleşim yerleri nüfusu)
Mevcut Tesis
Yok
Alanın Sembolü
Turba, balıklar
Yönetim Planı
Yok
DENİZLİ
BURDUR
Salda Gölü
Burdur Gölü Yarışlı Gölü Karataş Gölü Gölhisar Gölü
Yazır Gölü
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
iii
ISPARTA
1. GENEL BİLGİLER 1.1. Alanın Konumu, Tanımı ve Sınırları Gölhisar Gölü alt havza sınırları içerisinde yer alan Gölhisar Gölü, Burdur Gölhisar İlçesi’nin aynı adla anılan büyük ovasında karstlaşma sonucunda oluşmuş karstik kökenli bir göldür. Gölhisar Gölü, Gölhisar Gölü alt havzasının güney ucunda yer almaktadır. Gölhisar İlçesi Gölhisar Ovası’nın batısındaki Sakar ve Kocayaran dağlarının eteğinde kurulmuştur (Şekil 1).
Şekil 1. Yer Bulduru Haritası
1
Gölhisar Gölü’nün genişliği 7 km, derinliği ise 6 metredir. Gölün ortasında 200 dönüm genişliğinde eski bir kalenin bulunduğu bir yarımada mevcuttur. Gölhisar Gölü alt havzası, suları denize ulaşmayan yani kapalı bir alt havza ve/veya kapalı bir hidrolojik sistem görünümündedir. Gölhisar çukuru, birçok noktalarından ayrı ayrı inen kuvvetli akarsuların toplandığı bir ova konumunda olup, Gölhisar Ovası çukurluğun güneyinde, geniş bir sazlık ve bataklık halinde Gölhisar Gölü bulunmaktadır.
1.2. Mülkiyet Durumu Alt havza içinde belirlenen çalışma alanında hazine, köy tüzel kişiliği ve özel şahıs arazileri mevcuttur. Göl alanının tamamı devletin tasarrufu altındadır. Göl çevresindeki araziler, hazine, özel mülkiyet ve köy tüzel kişiliğine aittir. Tüm alt havzanın %51,16’sını kaplayan hazine arazileri içerisinde sulak alanlar, orman alanları, dağ bozkırı ve kayalık alanlar yer almaktadır. Yerleşim alanlarını da içine alan özel şahıs arazilerinde sulu ve kuru tarım alanları ile turbalık alanlar (alt havzanın %48,53’ü) ve göl çevresinde ise hazine ve köy tüzel kişiliğine ait alanlar (%0,31) bulunmaktadır. Fotoğraf: Tamer Yılmaz
2
1.3. İdari ve Yönetim Yapısı Gölhisar Gölü Alt Havzasına etki eden en önemli yerleşim yerleri Burdur Gölhisar ilçesine bağlı Yamadı, Kargalı, Karapınar, Hisarardı ve Uylupınar köyleridir. Gölhisar Gölü’nün korunması, yönetimi ve bölgede torf çıkarımı ve avcılık kontrolü konularında ana sorumlu kurum Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar VI.Bölge Müdürlüğü Burdur Şube Müdürlüğü’dür.
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
1.4. Koruma Statüsü Alt havza sınırları içinde en önemli koruma statüleri I. derece arkeolojik sit alanlarıdır. Bu alanlar şunladır; Kargalı köyü Elmalı Pınarı Mevkii arkeolojik alanı (2009), Kibyra Örenyeri ve arkeojik kalıntılar (1986) ve Uylupınar köyü Kızılgedik mevkii (pazaryeri, tumulus, Eski Gölhisar) (1988). 3
Fotoğraf: Yıldıray Lise
2. FİZİKSEL ÖZELLİKLER 2.1. Jeoloji ve Hidrojeolojisi Gölhisar Gölü Alt Havzası, Türkiye jeolojisinde Isparta büklümü olarak adlandırılan yapının batı kısmında yer almaktadır. Gölhisar Gölü Alt Havzası sınırları dahilinde Gölhisar Gölü, irili ufaklı bir çok sürekli ve mevsimsel dere ile farklı lokasyonlarda boşalım gösteren kaynak ve/veya kaynak grupları bulunmaktadır (Şekil 2). Gölhisar Gölü normal şartlarda mevsimsel ve sürekli akarsularla, içinde bulunduğu karstik çukurun etrafında yer alan genellikle karstik kökenli kaynak boşalımları ile doğrudan kapalı alt havza sınırları içerisine düşen yağışların ortam koşullarına (süzelme, buharlaşma, vb) bağlı olarak yüzeysel akıma geçmesi ile oluşan sularla ve üzerine düşen yağışlarla beslenmekte, buharlaşma ile su kaybetmektedir.
4
Göl su seviyesi ve hacmi; yağışlara bağlı olarak, yıllara ve mevsimlere göre değişiklikler göstermektedir. Gölhisar Gölü’ne en yakın Gölhisar Meteoroloji İstasyonu’nda ölçülen aylık bazda yağış miktarları ile göl seviyesinde meydana gelen değişim süreci incelendiğinde yağış miktarı ile seviye değişim arasında birebir bir ilişki olduğu gözlenmektedir Bölge, Fethiye-Burdur fay zonu üzerindedir. Bu fay zonu üzerinde, son yüzyıl içinde büyüklükleri M=5.0 ile M=7.0 arasında değişen yedi önemli deprem kaydedilmiştir. Bunların içinde özellikle Burdur’u etkileyen 1914 (Ma=7.0) ve 1971 (Ma=6.2) depremleri önemlidir.
Şekil 2. Gölhisar Gölü Alt Havzası Jeoloji Haritası
5
2.2. Su Kalitesi Göl ve çevresinde yapılan su kalitesi çalışma sonuçları limnolojik açıdan değerlendirildiğinde; Gölhisar Gölü biyolojik veriler açısından ötrofik, besin tuzları açısından oligotrofik-mezotrofik bir yapı göstermektedir. Ancak, göl tabanının neredeyse tamamına yakınının emers ve submers bitkiler ile kaplı olması ötrofikasyon sürecinde gözlemlenen parametreleri (Azot ve Fosfor ve Klorofil-a açısından) perdeleyebilmektedir. Tüm parametreler değerlendirildiğinde Gölhisar Gölü’nün ötrofik özellikle olduğu belirlenmiştir. Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
6
Fotoğraf: Yıldıray Lise
2.3. Meteoroloji ve İklim Burdur Gölü Havzası, Akdeniz iklimi ile karasal iklim kuşağı arasında geçiş özelliği taşıdığından hem Akdeniz hem de karasal iklimin özellikleri önemli ölçüde hissedilmektedir. Gölhisar Gölü alt havzasında da yer alan Gölhisar Meteoroloji İstasyonu yağış değerlerinin 27 yıllık ortalaması 491,39 mm’dir. Yağış değerleri aylara göre incelendiğinde en fazla yağışın bahar aylarında özellikle Ocak (84,30 mm) ve Aralık (75,37 mm) aylarında düştüğü; en az yağış alan ayların ise Temmuz (13,27 mm), Eylül (13,36 mm) ve Ağustos (13,70 mm) ayları olduğu belirlenmiştir. Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos Eylül ve Ekim aylarındaki aylık ortalama yağış miktarları aylık ortalama yağış (42,20 mm) değerin altında gözlenmektedir. 27 yıllık verilere göre ortalama sıcaklık 12,47 oC’dır. Ölçüm yapılan 27 yıl ortalamalarına göre en soğuk ay 2.43 oC ortalama ile Ocak ayı, en sıcak ay ise 23,61 oC ortalama ile Temmuz ayıdır. Bölge yaz aylarında 22,3 oC ortalama sıcaklığa sahip iken kış aylarında ise ortalama sıcaklık 3,1 oC’dır.
7
3. BİYOLOJİK ÖZELLİKLER 3.1. Habitat Özellikleri Gölhisar Gölü ve çevresinde sulak alan, tarım orman, dağ bozkırı, kayalık ve tekno (yerleşim) ekosistemleri mevcuttur. Fotoğraf: Yıldıray Lise
8
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
Sulak Alan Ekosistemi: Gölhisar Gölü bölgenin en önemli ekosistemini oluşturmaktadır. Büyük bir oranda saz ve kamışlarla gölün çevresinde turbalık alanlar vardır.
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
Orman Ekosistemi: Gölhisar Gölü’nün doğusu ve güneyinde orman ekosistemi hakimdir. Bu ormanlarda Cupressaceae familyasına ait ardıç türleri seyrek ve çok seyrek olarak bulunmaktadır. Ardıç türlerinin yanı sıra karaçam, kızılçam ve sedir türleri karışık ve saf olarak meşcereler oluşturmaktadır. Bu karışımlara yer yer meşe türleri ağaç ve çalı formlarında dahil olmaktadır.
Fotoğraf: Ceren Tuncer
Dağ Bozkırı Ekosistemi: Gölhisar Gölü’nün batısında tarım yapılmayan bir bölgedeki seyrek bitki örtülü alanları içermektedir.
9
Fotoğraf: Ceren Tuncer
Kayalık Ekosistemi: Gölhisar Gölü’nün doğu kıyısındaki
kayalık alanı içermektedir.
Fotoğraf: Ceren Tuncer
Tarım Ekosistemi: Gölhisar Gölü çevresi geniş tarım alanları ile kaplıdır.
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
Tekno (Yerleşim) Ekosistemler: Gölhisar Gölü çevresindeki köyleri içeren ekosistemdir.
10
Çalışma alanında ekosistemler arasında en büyük alanı tarım ekosistemi, sonrasında da orman ekosistemi kaplamaktadır (Şekil 3).
Şekil 3. Ekosistem Haritası Gölhisar Gölü alt havzası çalışma alanında sulak alan, sazlık, turbalık, ıslak çayırlık, dere, kayalık, ibreli orman, yapraklı orman, ibreli ve yapraklı karışık orman, ağaçlık, ağaçlandırma, dağ bozkırı, tarım ve tekno habitatları bulunmaktadır. Bu habitatlar içinde en büyük alanı tarım habitatı, sonrasında da meşe ağaçlarının seyrek ve çok seyrek olarak bulunduğu ağaçlık habitatı oluşturmaktadır. Sulak Alan bitkileri gölde hakim türler olarak yer almakta olup gölün büyük bir kısmı su bitkileriyle kaplıdır. Gölhisar Gölü’nün kuzey, kuzey batı kesimlerinde su içerisinde Potamogeton türlerinden oluşan geniş Scirpetum lacustri bitki toplulukları yer almaktadır.
11
Gölhisar Gölü’nde yaygın olan su içi bitkisi Utricularia vulgaris
Fotoğraflar: Erol Kesici
3.2. Flora (Bitki Varlığı) Alanda yapılan araştırmalarda ve literatür kayıtlarında 96 familyaya ait 585 sucul ve karasal bitki türü belirlenmiştir. Gölhisar Gölü bölgenin su bitkileri yönünden en çok tür çeşitliliğine sahip olan sulak alanıdır.
12
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
Tarım alanlarından sonra, Gölhisar Gölü alt havzası çalışma alanında en yaygın vejetasyonu ormanlık ve sazlık alanlar oluşturmaktadır. Orman vejetasyonu yamaç katında karaçam, meşe, sedir, kızılçam, akçaağaç, çınar, yüksek katlarda ardıç ağaçları yer almaktadır. Çalı katında ardıç, karaçam, murt (elduran), zeytin ve akçakesme çalılık alan türleriyle, çemen, kekik, adaçayı ve kazayağı gibi otsu bitkiler yer alır. Dere ve çayların olduğu yerlerde söğüt ve kavak ağaçları oldukça yoğun bir şekilde yer almaktadır.
Gölhisar Gölü çevresi karasal bitkileri (menengiç ve incir) Fotoğraf: Erol Kesici
13
3.3. Fauna (Hayvan Varlığı) Gölhisar Gölü ve çevresindeki farklı habitatlar ve iklim koşulları farklı ekolojik istekleri olan birçok hayvan türünün alanda üremesine ve beslenmesine imkan sağlamaktadır.
Sucul omurgalılar: Arazi gözlemlerine ve literatür taramalarına göre Gölhisar Gölü’nün güncel balık faunası içinde 7 familyadan toplam 11 takson belirlenmiştir. Bu balıklardan 7’si doğrudan göl içerisinde bulunmakta iken, diğer 4’ü göle bağlantılı kanal ve akarsularda yaşamaktadır. Bu balıklardan bazıları şunlardır: Sazan (Cyprinus carpio), kızılkanat (Scardinius erytrophthalmus), kadife (Tinca tinca), ot balığı (Pseudophoxinus cf. ninae), yayın (Silurus glanis), sudak (Sander lucioperca), sivrisinek balığı (Gambusia holbrooki), dikence balığı (Gasterosteus aculeatus).
14
Gölhisar Gölü’nde yaşayan kadife balığı (Tinca tinca). Fotoğraf: İskender Gülle
Gölhisar Gölü, göl çevresinde yaşayan dikence balığı (Gasterosteus aculeatus)
Gölhisar Gölü, göl çevresinde yaşayan ot balığı (Pseudophoxinus cf. ninae) Gölde Beyşehir kurbağası (Pelophylax caralitanus), damalı suyılanı (Natrix tessellata) ve benekli su kaplumbağası (Emys orbicularis) da yaşamaktadır.
Beyşehir kurbağası (Pelophylax caralitanus).
Fotoğraflar: İskender Gülle
15
Anas platyrhynchos (Yeşilbaş) Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Kuşlar: Gölhisar Gölü Alt Havzası kuş türleri açısından ülkemizdeki önemli yaşam alanlarından biridir. Alt havzada yürütülen arazi çalışması ve literatür araştırması sonucunda toplamda 53 kuş türünün varlığı tespit edilmiştir. Bu türlerden 25’i ötücü, 20’si sukuşu, 7’si gündüz ve 1’i ise gece yırtıcısıdır. Bu türlerden 31 tanesi Bern Sözleşmesi kapsamında koruma altındadır. Alanda gözlenen bu sukuşlarından sonbahar ve kış döneminde farklı tarihlerde en sık görülen ilk 10 türe bakıldığında ilk sırada ülkemizde en sık görülen kuşlardan sakarmeke, dalıcı sukuşlarından bahri ve küçük batağan görülmektedir. Çamurcun ve yeşilbaş ise gölde en sık gözlenen ördek türleridir.
Phalacrocorax carbo (Karabatak)
16
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Karasal Diğer Canlılar: Gölhisar Gölü Alt Havzası’nda yaban tavşanı (Lepus europeaus) ve sincap (Sciurus anomalus) gözlenmiştir. Bugüne kadar yapılan araştırmalar ve kayıtlar; Archon apollinus (Yalancı Apollo), Euchloe ausonia (Dağ Oyklösü), Aricia agestis (Çokgözlü esmer), Chazara briseis (Cadı), Hesperia comma (Gümüş benekli zıpzıp), Hyponephele lycaon (Küçük esmer peri), Lycaena phlaeas (Benekli bakır kelebeği), Melitaea didyma (Benekli iparhan), Pieris ergane (Dağ küçük beyaz meleği), Polyommatus menalcas (Çokgözlü Anadolu beyazı), Pseudochazara anthelea (Anadolu yalancı cadısı), Pseudochazara lydia (Lidya yalancı cadısı), Pseudochazara mamurra (Osmanlı yalancı cadısı), Pseudophilotes vicrama (Himalaya mavi kelebeği), Spialia orbifer (Kızıl zıpzıp), Spialia phlomidis (Acem zıpzıpı), Thymelicus sylvestris (Sarı antenli zıpzıp) ve Turanana endymion (Anadolu Turan mavisi) olmak üzere 18 farklı kelebek türünün, Gölhisar Gölü alt havzasında yaşadığını göstermektedir. Bu türlerden Pseudochazara lydia endemik bir türdür.
Pseudochazara lydia Fotoğraf: Ali Atahan
Circus aeruginosus (Saz delicesi) Fotoğraf: Tamer Yılmaz
17
4. SOSYO-EKONOMİK,
DEMOGRAFİK VE KÜLTÜREL YAPI
18
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
4.1. Nüfus Gölhisar Gölü Burdur ili Gölhisar ilçesi sınırları içindedir. Gölhisar Gölü ile doğrudan ilişkili yerleşim yerleri Yamadı, Uylupınar, Kargalı, Karapınar ve Hisarardı köyleridir. Gölhisar Gölü ile ilişkili yerleşim yerlerinde proje çerçevesinde yapılan anketlere dayalı olarak nüfus 1564, hane sayısı 581’dir. Fotoğraf: Yıldıray Lise
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
4.2. Ekonomik Durum Burdur ilinde ekonominin en önemli sektörü tarımhayvancılık ve buna bağlı et, süt ve tarımsal ürünlere bağlı gıda sanayidir (%41). İkinci sırada ise %18 ile mermer ağırlık sanayi sektörü gelmektedir. Sulak alan ile ilişkili yerleşim yerlerinde ise temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Diğer geçim kaynakları ise turizm ve diğer gelir kaynaklarıdır (emekli, işçi v.b). Yerleşim yerleri içinde sadece Kargalı köyünde turizm gelir kaynakları arasında yer almaktadır.
19
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
4.3. İlgi Grupları İlgi grupları; Gölhisar Gölü ile ilgili paydaşların alana ilgisi, ilgi derecesi ve projenin başarısına katkıları dikkate alınarak tanımlanmıştır. Gölhisar Gölü ile ilişkili paydaşlar birincil, ikincil ve üçüncül paydaşlar olarak analiz edilmiştir.
Birincil Paydaşlar Birincil paydaşlar; alanın kaynaklarına en fazla bağımlı olan yöre halkı ve yerel yönetimlerdir: başta Yamadı, Uylupınar, Hisarardı, Kargalı ve Karapınar köyleri muhtarlıkları ile tarım, hayvancılık ve balıkçılık yapan ve torf çıkaran yöre halkı.
İkincil Paydaşlar Gölhisar Gölü ile ilişkili Kamu Kurumları, Turizm Acentaları, Üniversite, Yerel Sivil Toplum Kuruluşları ikincil paydaşlardır.
Üçüncül Paydaşlar Ulusal ve uluslararası kuruluşlar ile ulusal sivil toplum kuruluşları üçüncül paydaşlar olarak tanımlanmıştır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı/Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, ulusal sivil toplum kuruluşları, ulusal medya/basın.
20
4.4. Alandaki İnsan Aktiviteleri Gölhisar Gölü, bölge için önemli ekonomik değerler sunmaktadır. Sulak alan ile ilişkili yerleşim yerlerinde ise temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Göl suları, Hisarardı Deresi ve Yağpınar Kaynağı sulama amacıyla kullanılmakta ve tarımsal alanların yaklaşık %75’i sulanmaktadır. Bölgede kaynak suları içme ve evsel kullanım için kullanılmaktadır. Türkiye’de torf işletmeciliğinin yapıldığı önemli alanlardan biri olan Gölhisar Gölü’nün yaklaşık 3000 dönümünde turba toprağı çıkarılmaktadır. Alanda mevcut 1 adet torf işletmesi tarafından yıllık ortalama yıllık 6-7 ton turba toprağı çıkarılmaktadır. Gölhisar Gölü bölgede balıkçılığın yapıldığı en önemli merkezlerden biridir. Gölden yakalanan balık av miktarının tamamına yakını sazangillerdendir. Gölün özellikle güney ve doğu kısımlarında büyükbaş ve küçükbaş hayvan otlatması yapılmaktadır. Gölhisar Gölü’nde kaz ve ördek türlerine yönelik avcılık faaliyetleri yapılmaktadır. Gölhisar Gölü çalışma alanı sınırları içinde Maden İşleri Genel Müdürlüğü 2012 yılı verilerine göre arama ve işletme için toplam 13 ruhsat verilmiştir. Bu alanlardan 108,95 hektarlık ruhsat alanı olan 2 sahada madencilik faaliyetleri devam etmektedir. Gölhisar Gölü alt havzasında birçok bitki türü tıbbi ve farmakolojik ticari değeri olduğu için ve gıda olarak tüketilmek amacıyla doğadan toplanmaktadır.
Fotoğraf: Yıldıray Lise
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
21
Fotoğraf: Yıldıray Lise
4.5. Kültürel Yapı Doğal güzellikleri ve kültürel zenginlikleri açısından Batı Akdeniz Bölgesi’nin önemli bir kenti olan Burdur’da bugüne kadar yapılan araştırmalar, Güneybatı Anadolu’nun bu kısımlarının Prehistorik devirlerden bu yana iskan edildiğini ortaya çıkarmıştır. İl sınırları içinde bulunan Hacılar, Kuruçay ve Höyücek höyüklerinde yapılan kazılar bunu doğrulamakta ve M.Ö. 8000’lere kadar giden tarihi göstermektedir. Bugün Burdur ili genelinde 50’ye yakın höyük ve tümülüs ile 25’ten fazla ören yeri ve antik kent yerleşim yeri bulunmaktadır. Gölhisar Gölü’nün içinde bulunduğu Gölhisar ilçesi Burdur’un en eski yerleşim yerlerinden biridir. Gölhisar’ın içinde bulunduğu bölge “Arzawa” adıyla Hitit tabletlerinde yer almaktadır. Arzawa sözcüğü Luwice “ormanlık ülke” anlamındadır. Bölgenin en önemli antik kentlerinden biri olan KYBİRA (Gölhisar) Gölhisar Gölü alt havzası sınırları içindedir. Gölhisar İlçesi’nin kuzeybatı tepelerinde konumlanan Kibyra antik kenti, antik dönemde Lykia, Karia, Pisidia ve Frigia bölgelerinin kesişme noktasında yer almaktadır. Uylupınar Höyüğü ise diğer önemli bir arkeolojik merkezdir. Bölgede en önemli peyzaj özelliği gölün kendisi ve çevresindeki ormanlarıdır. Gölhisar Gölü, su pınarları, gölün doğusundaki kayalık alanı çevresindeki ormanlar ve arkeolojik değerleriyle hem görsel hem de ekolojik açıdan yaşam destek sisteminin en önemli elemanıdır. Peyzaj değerleri bölgenin fotoğraf değerinin yüksek olmasını sağlamıştır. 22
4.6. Ekoturizm Olanakları Türkiye 2023 Turizm Stratejisi’nde Burdur ilinin içinde yer aldığı bölge “Göller Bölgesi Eko-turizm Gelişim Bölgesi” olarak belirlenmiş ve özellikle bölgedeki göllere dikkat çekilmiştir. Gölhisar Gölü Burdur, Antalya, Muğla ve Denizli yol ayrımında ulaşım açısından önemli bir konumda yer almaktadır. Bölgenin arkeolojik önemi gölün turizm değerini de olumlu yönde etkilemektedir. Gölhisar Gölü’nün peyzaj değeri oldukça yüksek olup, yılın büyük bir kısmında turizm ve rekreasyon için uygun durumdadır. Göldeki saz ve kamışlar gölün peyzaj değerini artırmakla birlikte rekreasyonel değerini düşürmektedir. Yüksek avifauna çeşitliliği ve zenginliğine sahip olan gölün, özellikle kış aylarında, başta kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılık olmak üzere ekoturizm faaliyetlerine oldukça uygundur. Göl çevresindeki köylerde hala korunan geleneksel mimari ve yaşam şekilleri ekoturizm başlığı altında değerlendirilebilecek artı değerler arasındadır. Alanda yürütülen torf çıkarımı belli bir planlama sonunda gelen turistlere bir torf müzesi / eğitim merkezi ile anlatılabilir bir değer olarak değerlendirilebilir. Gölhisar Gölü ve çevresinde ekoturizm değerleri olarak doğa yürüyüşleri, kuş gözlemciliği, fotoğrafçılık, sportif olta balıkçılığı, arkeolojik değerler, doğa kampları ve eğitimleri ve köylerin kültürel değerleri ön plana çıkmaktadır.
Fotoğraflar: Yıldıray Lise
23
5. DEĞERLENDİRME Özellikle su kuşları, bitki ve habitat çeşitliliği ile dikkat çeken Gölhisar Gölü ulusal düzeyde önemli bir sulak alandır.
24
Fotoğraf: Yıldıray Lise
5.1. Ekolojik ve Biyolojik Çeşitlilik Yönünden Değerlendirme Gölhisar Gölü bölgenin çok az sayıdaki tatlı su göllerinden biridir. Gölhisar Gölü bitkisel (birincil) üretimin oldukça yoğun ve yüksek olduğu bir sulak alandır. Alanın sığ ve su aynasının küçük olması, bitkilerin istilasını kolaylaştırmakta ve karalaşma hızı artmakta, su kalitesi bozulmaktadır. Gölün omurgalı faunası dışarıdan giren türlerin hakimiyetinde olsa da yerli türler halen varlığını sürdürmektedir. Gölü doğrudan besleyen, temiz ve yüksek debili Emirez kaynaklarının desteklediği özel habitat gölün bütünlüğü için çok önemlidir. Gölhisar Gölü alt havzasının gerek karasal gerekse sulak alan ekosistemleri kuş türleri açısından önemlidir. Gölhisar Gölü’nün sulak alana bağımlı kuş türleri açısından en önemli yeri göle tatlı suyun giriş yaptığı bölümlerdir. Göl çevresindeki ormanlar ve bodur çalılar ötücü kuş türleri açısından önemlidir.
Fotoğraf: Ceren Tuncer
25
Fotoğraf: Yıldıray Lise
Gölhisar Gölü bölgenin su bitkileri yönünden en çok tür çeşitliliğine sahip olan sulak alanıdır. Göl ve çevresindeki su bitkilerin omurgalı türleri ve özellikle amfibi, bazı böcekçil, kemirici ve karnivor memeli hayvanlar ile sürüngenlerin yaban-yaşam alanlarını oluşturmaktadır. Gölhisar Gölü ve çevresinde yapılan araştırmalarda 96 familyaya ait 585 bitki türü belirlenmiştir. Gölhisar Gölü’nde omurgalı canlılardan 7 balık, 2 sürüngen ve 1 amfibi türünün varlığı belirlenmiştir. Ülkemize endemik sucul omurgalılardan Beyşehir Kurbağası veya Anadolu Kurbağası olarak bilinen Pelophylax caralitanus, gölün biyolojik çeşitlilik açısından öne çıkan türüdür. Alt havzada yürütülen arazi çalışması ve literatür araştırması sonucunda toplamda 53 kuş türünün varlığı tespit edilmiştir. Bu türlerden 20’si sukuşu, 25’i ötücü, 7’si gündüz ve 1’i ise gece yırtıcısıdır. Bu türlerden 31 tanesi Bern Sözleşmesi kapsamında koruma altındadır. Alanda görülen sukuşlarının sonbahar döneminde alandaki görülme sıklığına bakıldığında ilk 3 sırada sakarmeke, yeşilbaş ve fiyu yer almaktadır.
26
5.2. Niteliksel Değerlendirme Gölhisar Gölü ekolojik, hidrolojik ve sosyo-ekonomik değerleri ile göl alanının mevcut su seviyesinin, hacminin ve yapısının korunması ve sürdürülebilir turizm yönetiminin etkin olarak yapılması gereken bir yapıdadır. Göl sadece ekolojik açıdan değil, bölgede yaşayan insanlar için ekonomik, moral, estetik ve turizm değerleri taşıması açısından da önemlidir.
Hassaslık Gölhisar Gölü, artan besin girdileri, göle yakın yerlerde tarımsal faaliyetlerin artması ve göl su seviyesindeki değişimlerden dolayı ekolojik bütünlük ve özellikle sistemi dengede tutan ekolojik işleyişin devamlılığı açısından çok hassastır. Alanın sığ ve su aynasının küçük olması, bitkilerin istilasını kolaylaştırmakta ve karalaşma hızı artmakta, su kalitesi bozulmaktadır.
Nadirlik Gölhisar Gölü, nadir türlere ve turbalık gibi bölgede önemli habitatlara ev sahipliği yapmaktadır. Gölhisar Gölü ve çevresinde yapılan araştırmalarda 96 bitki familyasına ait 585 bitki türü bulunmuştur. Bölgede tespit edilen 53 kuş türünden 31 tanesi Bern Sözleşmesi kapsamında koruma altında olan kuş türleri arasındadır. Bölgede yaşayan Pseudochazara lydia (Lidya yalancı cadısı) endemik bir kelebek türüdür.
Doğallık Gölhisar Gölü, göl alanı yıllar içinde değişse ve sazlanma artsa da doğal yapısını korumaktadır. Gölhisar Gölü alt havzasında insan müdahalesinin az olduğu yerler ormanlar ve dağ bozkırı alanlarıdır.
27
Fotoğraf: Ceren Tuncer
Tipiklik Gölhisar Gölü ve çevresi barındırdığı nadir türleri, turbalık ve sazlık habitatları ile oldukça önemli bir ova sulak alanıdır.
Özel İlgi Türkiye’deki en önemli turbalık alanlardan biri olan Gölhisar Gölü göç döneminde sukuşları için önemli bir alandır. Göç döneminde kuşların göçlerini tamamlamaları açısından hayati öneme sahiptir. Özellikle kuş gözlemcileri kuş gözlemi ve fotoğraf çekmek için alanı ziyaret etmeyi tercih edebilirler.
Büyüklük Gölhisar Gölü alt havzası, yaklaşık 4,5715 km2’lik Gölhisar Gölü alanıyla birlikte toplam yaklaşık 3.022,314 km2’lik bir yüzölçüme sahiptir ve farklı ekosistem tiplerini içermektedir. Bu ekosistemler alansal büyüklük bakımından sırası ile tarım, orman, sulak alan, dağ bozkırı, tekno ve kayalık ekosistemidir. Sulak alan ekosistemi alansal olarak alt havzanın %7,32’sini kaplamaktadır. 28
Çeşitlilik Gölhisar Gölü alt havzası endemik, nesli tehlike altında ve nadir birçok canlıya ev sahipliği yapmaktadır. Alt havzada yürütülen arazi çalışması ve literatür araştırması sonucunda toplamda 53 kuş türünün varlığı tespit edilmiştir. Gölhisar Gölü ve çevresinde yapılan araştırmalarda 96 familyaya ait 585 bitki türü; fitoplanktondan 50, zooplanktondan ise 41 takson tespit edilmiştir. Gölhisar Gölü’nde omurgalı canlılardan 7 balık, 2 sürüngen ve 1 amfibi türünün varlığı belirlenmiştir. Bölgede 18 farklı kelebek türü yaşamaktadır. Bu türlerden Pseudochazara lydia (Lidya yalancı cadısı) endemik bir türdür.
Denge ve Dengesizlik Gölhisar Gölü bitkisel (birincil) üretimin oldukça yoğun ve yüksek olduğu bir sulak alandır. Alanın su aynasının küçük olması, bitkilerin istilasını kolaylaştırmakta ve karalaşma hızı artmakta, su kalitesi bozulmaktadır. Gölhisar Gölü alt havzasındaki yoğun madencilik faaliyetlerinin bölgede doğal dengeyi nasıl etkileyeceği yönünde bir çalışma bulunmamaktadır. Uzun dönemde bu tür faaliyetlerin havzanın doğal ve ekolojik değerlerini olumsuz etkilemesi mümkündür.
Alanın Bölgenin ve Ülkenin Ekolojik Yapısındaki Yeri Gölhisar Gölü bölgedeki tatlısu ekosistemlerinin en önemlilerinden biridir. Birçok nadir tür ve turbalık, sazlık habitatlara ev sahipliği yapması açısından ulusal öneme sahiptir.
Gelişme / Restorasyon Potansiyeli Gölhisar Gölü ve çevresinin sürdürülebilir turizm potansiyeli daha iyi değerlendirilmeli ve katılımcı bir yaklaşımla yönetilmelidir. Alt havzadaki madencilik faaliyetlerinden sonra ilgili yerlerin restorasyonu mutlaka yapılmalıdır.
29
Fotoğraf: Ceren Tuncer
5.3. Sosyoekonomik Değerlendirme Gölhisar Gölü ile ilişkili yerleşim yerlerinde temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Sulak alanla ilişkili yerleşim yerlerinde hububat üretiminde en fazla buğday sonra sırası ile arpa, çavdar, yulaf ve mısır üretimi yapılmaktadır. Endüstri bitkilerinden ise en fazla haşhaş, şekerpancarı, anason, patates ve en az ayçiçeği ekimi yapılmaktadır. Gölhisar İlçesi’nde toplam 8.650 adet büyükbaş, 16.450 adet küçükbaş ve 11.671 adet arı kovanı bulunmaktadır. Gölhisar Gölü’nün yaklaşık 3000 dönümünde turba toprağı çıkarılmaktadır. Alanda mevcut 1 adet torf işletmesi tarafından yıllık ortalama yıllık 6-7 ton turba toprağı çıkarılmaktadır.
5.4. Kültürel Değerlendirme Burdur doğal güzellikleri ve kültürel zenginlikleri açısından Batı Akdeniz Bölgesi’nin önemli bir kenti olma özelliğini taşımaktadır. Burdur ilinde 50’ye yakın höyük ve tümülüs ile 25’ten fazla ören yeri ve antik kent yerleşim yeri bulunmaktadır. Gölhisar Gölü’nün içinde bulunduğu Gölhisar İlçesi de Burdur’un eski yerleşim yerlerinden biridir. KYBİRA antik kenti görülmeye değer özellikler taşımaktadır. Yüksek doğal peyzaj değerleri sunan göl, gelen ziyaretçiler için, kuş gözlemi, fotoğraf çekme, doğa yürüyüşü, bilim uzmanlarına araştırma ve izleme fırsatları sunmaktadır. İlçeye özgü çörek otu kahvesi öne çıkan geleneksel değerlerdendir. 30
6. BAŞLICA SORUNLAR
VE ÖNERİLER Sorunlar:
Gölhisar Gölü’nde en önemli sorun, ekosistemin yoğun su bitkisi istilası nedeniyle su aynasının küçülmesi, dipte yoğun detritus birikimi, su sirkülasyonunun oldukça azalmış olması nedeniyle oksijen yetersizliği (hipoksia, kokuşma) gibi nedenlerle gölün sığlaşma, bataklık ve turbalık alana doğru gidişinin hızlanmasıdır. Gölde su sirkülasyonu yoğun bitkisel gelişim tarafından önemli ölçüde engellendiği için göl adeta boğulmaktadır. Gölhisar Gölü’nün çevresinde yapılan sulu tarım uygulamaları ve otlatma ile göle kirlilik taşınmaktadır. Kontrolsüz balıkçılık ile balık av miktarı azalmakta, istilacı tür ve aşırı avcılık sonucunda kerevit ve sazan üretimi azalmaktadır. Alt havzada, karasal ekosistemlerini etkileyen en önemli tehdit mermer ocaklarıdır. Bu ocaklar alt havzanın ekosistem bütünlüğünü bozmakta ve peyzaj değerini azaltmaktadır. Madencilik faaliyetlerinin başta maki örtüsü olmak üzere, otsu bitki örtüsünün tür çeşitliğine ve dağılımına olumsuz etkisi olduğu araştırmacılar tarafından belirtilmiştir. Bölgede yapılan avcılık faaliyetleri Gölhisar Gölü gibi küçük göllerde büyük göllere kıyasla çok daha fazla olumsuz etkiye sebep olmaktadır. Diğer önemli bir sorun, Gölhisar Gölü’nün korunması ve bölgede sürdürülebilir doğal kaynak yönetimi ve turizm uygulamaları için gerekli kurumsal işbirliklerinin oluşturulamaması ile alanın genelinde koruma-kontrol çalışmalarındaki güçlükler ve eksiklerdir.
Öneriler: Göldeki su üstü (öncelikle kamışlar-sazlar) ve su altı bitkileriyle doğrudan ve dolaylı mücadele yöntemlerinin uygulanmasıyla, gölün tamamen turbalık alana dönmesinin önlenmesi gerekmektedir. Su bitkileriyle yapılacak doğrudan mücadele mekaniksel yöntemler ile yapılmalıdır.
Fotoğraf: Yıldıray Lise
31
Gölde sürdürülebilir balıkçılık yapılması için gerekli eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları ile birlikte planlama yapılmalıdır. Tarım ilaçlarının göle olumsuz etkileri en aza indirilmelidir. Gölhisar Gölü çevresi için otlatma planı geliştirilmeli ve bu çerçevede yaban hayatı üreme dönemleri dışında kontrollü otlatma yapılması sağlanmalıdır. Gölhisar Gölü çevresinde organik tarım, iyi tarım uygulamalarını çiftçi eğitimleri düzenlenmeli ve köylerde pilot alanlar kurarak yaygınlaştırılmalıdır. Mermer ocaklarının pasalarını (mermer ocaklarındaki artık mermerler) düzenli olarak alandan uzaklaştırmaları ve faaliyetlerini doğayı en az tahrip edecek şekilde yapmaları gerekmektedir. Bölgede yoğun olarak yapılan avcılık faaliyetleri belirli yıllarda kısıtlanmalı ve kuş türlerinin alanı düzenli olarak kullanmaları sağlanmalıdır. Gölde sürdürülebilir saz kesim işlemi yapıldığında yüksek bir saz kesim kapasitesi vardır. Bunun için bir yıl süreli bilimsel bir çalışmadan sonra mevcut potansiyelin belirlenerek saz kesim planı hazırlanmalıdır. Kamu kurumları ile sivil toplum kuruluşları arasında işbirliği geliştirilmelidir. Yöre halkına yönelik olarak doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı ve sürdürülebilir turizm uygulamaları konularında eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları başlatılmalıdır. Alanın etkin yönetimi, doğal kaynakların korunması ve alanın etkin tanıtılması için Gölhisar Gölü Yönetim Planı en kısa sürede hazırlanmalıdır. Yönetim Planı ile birlikte hazırlanacak olan Gölhisar Gölü Sürdürülebilir Turizm Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanarak ziyaretçiler için şartlar iyileştirilebilir. Gölhisar Gölü Tanıtım ve İletişim Stratejisi ve Eylem Planı ile de etkin tanıtım faaliyetleri ile bölgeye daha fazla turist gelmesi sağlanabilir. Bu konuda en önemli eylemlerden biri ziyaretçi merkezi ve tanıtım birimleri ile yürüyüş patikalarının hazırlanması olacaktır.
32
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı – Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü Söğütözü Cad. No: 14/E – ANKARA Tel : (0312) 207 59 00 Faks : (0312) 207 59 59 Doğa Koruma ve Milli Parklar VI.Bölge Müdürlüğü Burdur Şube Müdürlüğü Bahçelievler Mah. Stadyum Cad. No:1 15100 / BURDUR Tel: (0248) 233 36 13 Faks: (0248) 233 19 79
ORTADOĞU Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. Mebusevleri Şerefli Sokak No: 25/6 Tandoğan / ANKARA Tel : (0 312) 215 21 32 – 33 Faks : (0 312) 215 21 34 e-posta: odopem@odopem.com
Bu kitap “Burdur, Salda, Yarışlı, Karataş, Gölhisar, Yazır Gölleri Sulak Alan Alt Havzaları Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi” kapsamında Ortadoğu Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. tarafından hazırlanmıştır.
Mart 2013 Grafik Tasarım: Güngör Genç Kapak Fotoğrafı: Ersan Berberoğlu