T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı – Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü
KARATAŞ GÖLÜ MART - 2013
İletişim Bilgileri: ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü Söğütözü Cad. No: 14/E – ANKARA Tel : (0312) 207 59 00 Faks : (0312) 207 59 59 Doğa Koruma ve Milli Parklar VI. Bölge Müdürlüğü Burdur Şube Müdürlüğü Bahçelievler Mah. Stadyum Cad. No:1 15100 / BURDUR Tel: (0248) 233 36 13 Faks: (0248) 233 19 79
ORTADOĞU Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. Mebusevleri Şerefli Sokak No: 25/6 Tandoğan / ANKARA Tel : (0 312) 215 21 32 – 33 Faks : (0 312) 215 21 34 e-posta: odopem@odopem.com
Bu kitap “Burdur, Salda, Yarışlı, Karataş, Gölhisar, Yazır Gölleri Sulak Alan Alt Havzaları Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi” kapsamında Ortadoğu Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. tarafından hazırlanmıştır.
Mart 2013 Grafik Tasarım: Güngör Genç Kapak Fotoğrafı: Tamer Yılmaz
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
KARATAŞ GÖLÜ Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü MART - 2013
GİRİŞ Sulak alanların doğal işlevleri, ekonomik değerleri, geniş besin ağı ve zengin biyolojik çeşitliliğinden dolayı en verimli ve tüm dünyada korunması gereken ekosistemlerden biri olarak kabul edilmektedir. Sulak alanların korunması ve yönetiminde en önemli adım 1971 yılında İran’ın Ramsar kentinde imzaya açılan ve kısaca Ramsar Sözleşmesi olarak bilinen “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi’ olmuştur. 2013 yılı itibariyle 168 ülkenin taraf olduğu sözleşmeye Türkiye 1994 yılında 84. taraf ülke olarak katılmıştır. Sözleşmeye taraf tüm ülkeler, sınırları içindeki tüm sulak alanların doğal yapılarını ve ekolojik karakterlerini korumayı taahhüt etmişlerdir. i
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
Türkiye’de uluslararası öneme sahip 135 sulak alan tespit edilmiştir. Bunlardan 14’ü Ramsar Sözleşmesi kapsamında koruma altına alınmıştır. Türkiye’de Sulak alanların korunması için kamu kurumları, sivil toplum örgütleri ve üniversiteler işbirliğinde ekolojik, sosyal ve ekonomik analizlere dayanan sulak alan koruma programları ve yönetim planları hazırlanmıştır. Karataş Gölü, endemik ve nesli tehlike altındaki türlere ev sahipliği yapan; Önemli Doğa Alanı ve Önemli Kuş Alanı kriterlerini sağlayan uluslararası ve ulusal düzeyde önemli bir sulak alandır. Göl ve yakın çevresi Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak koruma altındadır. ii
ALANIN KÜNYESİ Alanın Adı
Karataş Gölü Sulak Alanı
Kapladığı Alan
14.835,72 ha (Althavza) 5.232 ha (Göl)
Bulunduğu İl
Koordinatlar Ortalama Yükseklik Koruma Statüsü Nüfus
Mevcut Tesis
Alanın Sembolü Yönetim Planı
Fotoğraf: Mustafa Sabri Türkay
iii
Burdur ili, Karamanlı ve Kemer ilçeleri
UTM (Zon 35 ED-50): X: 763141,355841 Y: 4142145,93111 Coğrafi: 29° 58’ 19,6” D - 37° 23’ 17,3” K 1.313,27 m
Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, 1. derece arkeolojik sit alanları 1822 (Göl yakın çevresi) Yok
Kuş çeşitliliği, balık çeşitliliği Yok
1. GENEL BİLGİLER 1.1. Alanın Konumu, Tanımı ve Sınırları Karataş Gölü alt havzası ve alt havza sınırları içerisinde yer alan Karataş Gölü sulak alanı, Burdur Gölleri havzası sınırları içinde ve Göller Yöresi’nin kuzeybatısında yer alır (Şekil 1).
Şekil 1. Yer Bulduru Haritası 1
Kapalı bir sistem olan Karataş Gölü alt havzası sınırlarının büyük çoğunluğu Karamanlı ve Kemer ilçeleri sınırları içindedir. Bahçeözü Gölü olarak da adlandırılan, Karataş Tepesi ve Kağılcık Dağları önündeki göl, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün kontrolünde sulama amaçlı olarak kullanılmaktadır.
1.2. Mülkiyet Durumu Alt havzada hazine, köy tüzel kişiliği ve özel şahıs arazileri mevcuttur. Göl alanının tamamı devletin tasarrufu altındadır. Göl çevresindeki araziler, hazine, özel mülkiyet ve köy tüzel kişiliğine aittir. Alt havza içinde gölün çevresinde belirlenen çalışma alanının %20,95’ini kaplayan hazine arazileri içerisinde sulak alanlar, dağ bozkırı ve orman alanları yer almaktadır. Sulu ve kuru tarım alanlarından (çalışma alanının %73,06’sı) oluşan özel şahıs arazileri ve göl çevresi ile alanın güney bölümlerinde hazine ve köy tüzel kişiliğine ait alanlar (%5,99) bulunmaktadır.
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
2
1.3. İdari ve Yönetim Yapısı Karataş Gölü alt havza sınırları içinde Yeşilova ilçesine bağlı 11 köy ve Burdur merkez ilçesine bağlı 2 köy bulunmaktadır. Karataş Gölü’nün korunması ve yönetiminde ana sorumlu kurum, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar VI. Bölge Müdürlüğü Burdur Şube Müdürlüğü’dür. Balıkçılık kontrolü Burdur Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, su kullanımı kontrolü ise Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 18. Bölge Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
1.4. Koruma Statüsü Karataş Gölü ve yakın çevresi (4.022 ha) Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak koruma altındadır. 1995 yılında Kara Avcılığı Kanunu’na göre su kuşlarının korunması için Yaban Hayatı Koruma Sahası olarak tefrik ve tesis edilen alan 2006 yılında Karataş Gölü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (4.022 ha) olarak tekrar tescil edilmiştir.
3
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
2. FİZİKSEL ÖZELLİKLER 2.1. Jeoloji ve Hidrojeolojisi Karataş Gölü alt havzası, Türkiye jeolojisinde Isparta büklümü olarak adlandırılan yapının batı kısmında yer almaktadır. 4
Karataş Gölü havza dışına akış vermediği ve havza dışından da herhangi bir akış almadığından dolayı kapalı bir havza özelliği göstermektedir. Hidrolojik su bütçesini oluşturan en önemli unsurlar gölün beslenim ve boşalım elemanlarıdır. Gölün beslenimi; göl aynasına ve alt havza geneline düşen yağışlar, sürekli ve/veya mevsimsel akarsular ve kaynak sularıdır (Şekil 2). Göl sulama için depolama alanı olarak kullanılmaktadır. Bölge, Fethiye-Burdur fay zonu üzerindedir. Bu fay zonu üzerinde, son yüzyıl içinde büyüklükleri M=5.0 ile M=7.0 arasında değişen yedi önemli deprem kaydedilmiştir. Bunların içinde özellikle Burdur’u etkileyen 1914 (Ma=7.0) ve 1971 (Ma=6.2) depremleri önemlidir.
Şekil 2. Karataş Gölü Alt Havzası Jeoloji Haritası
5
2.2. Su Kalitesi Mevcut fiziksel, kimyasal ve biyolojik parametreler açısından Karataş Gölü’nde ekosistem sağlığını tehdit eden herhangi bir olumsuzluk veya kirletici bir kaynak bulunmamaktadır. Ancak, göle su getiren derelerin çok yüksek oranda Askıda Katı Madde (sediman) taşıması gölün ileriki durumları için risk ve tehdit unsurudur. Uluslararası trofik durum indekslerine göre yapılan değerlendirmede, Karataş Gölü’nün ağırlıklı olarak mezotrofik özellikte olduğu görülmektedir.
Fotoğraf: Yıldıray Lise
6
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
2.3. Meteoroloji ve İklim Burdur Gölü Havzası, Akdeniz iklimi ile karasal iklim kuşağı arasında geçiş özelliği taşıdığından, hem Akdeniz hem de karasal iklimin özellikleri önemli ölçüde hissedilmektedir. Alt havza Gölhisar ve Tefenni Meteoroloji Gözlem İstasyonlarının çalışma alanı içindedir. Thiessen yöntemi kullanılarak yapılan hesaplamalar sonucunda havza alanına düşen yıllık toplam yağış miktarı 780,46 mm ve uzun yıllar aylık ortalama yağış miktarı ise 40,88 mm bulunmuştur. Gölhisar Meteoroloji İstasyonu’nun 27 yıllık verilerine göre ortalama sıcaklık 12,47oC’dır. En soğuk ay 2,43oC ortalama ile Ocak ayı, en sıcak ay ise 23,61oC ortalama ile Temmuz ayıdır. Tefenni Meteoroloji İstasyonu’nun 42 yıllık verilerine göre ortalama sıcaklık 11,82oC’dır. Ölçüm yapılan 42 yılın ortalamalarına göre en soğuk ay 1,20 oC ortalama ile Ocak ayı, en sıcak ay ise 23,30oC ortalama ile Temmuz ayıdır.
7
3. BİYOLOJİK ÖZELLİKLER 3.1. Habitat Özellikleri Karataş Gölü ve çevresinde sulak alan, tarım, orman, dağ bozkırı, kayalık ve tekno (yerleşim) ekosistemleri mevcuttur.
8
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Fotoğraf: Yıldıray Lise
Sulak Alan Ekosistemi: Karataş Gölü bölgenin en önemli ekosistemini oluşturmaktadır. Gölün çok büyük kısmı, kamış-saz bitkileriyle kaplıdır ve su bitkileri gölü adeta tamamen kaplamış durumdadır. Gölün yakın çevresinde ıslak çayırlıklar yer almaktadır.
Fotoğraf: Yıldıray Lise
Orman Ekosistemi: Karataş Gölü’nün batısında ibreli orman ve ağaçlandırma sahalarında oluşan orman ekosistemi vardır. Bu ormanlarda Cupressaceae familyasına ait ardıç türleri (Juniperus sp.) seyrek ve çok seyrek olarak bulunmaktadır. Bölgedeki ağaçlandırma çalışmaları ise sedir (Cedrus libani) türü ile yapılmaktadır.
Fotoğraf: Yıldıray Lise
Dağ Bozkırı Ekosistemi: Karataş Gölü’nün doğusunda yüksek rakımlarda tarım yapılmayan bölgedeki seyrek çalı ve otsu türlerini içeren alanlardır.
9
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
Kayalık Ekosistemi: Karataş Gölü’nün batısındaki kayalık ve çok seyrek bitkili örtülü alanları içermektedir.
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
Tarım Ekosistemi:
alanları ile kaplıdır.
Karataş Gölü çevresi geniş sulu tarım
Fotoğraf: Yıldıray Lise
Yerleşim (Tekno) Ekosistemi:
batısındaki maden sahalarını içeren ekosistemdir.
10
Karataş Gölü’nün
Çalışma alanında ekosistemler arasında en büyük alanı tarım ekosistemi, sonrasında da sulak alan ekosistemi kaplamaktadır (Şekil 3).
Şekil 3. Ekosistem Haritası Karataş Gölü alt havzası çalışma alanında sulak alan, sazlık, ıslak çayırlık, dere, ibreli orman, ağaçlandırma, tarım, dağ bozkırı, kayalık ve tekno (yerleşim) habitatları bulunmaktadır. Bu habitatlar içinde en büyük alanı tarım habitatı, sonrasında gölün doğu bölümünde yüksek rakımlarda seyrek bitki örtüsüne sahip dağ bozkırı habitatı oluşturmaktadır.
11
3.2. Flora (Bitki Varlığı) Alanda yapılan araştırmalarda ve literatür kayıtlarında 88 familyaya ait 449 bitki tür belirlenmiştir. Karataş Gölü ve çevresinde yapılan çalışmalarda Juncus sparganiifolius, Astragalus brachypterus, Dianthus zederbaueri ve Anacyclus latealatus endemik türleri tespit edilmiştir. Karataş Gölü’nün kıyı kesimlerinde, kıyı çamur toplulukları (Phragmitetum communis) bulunmaktadır. Gölün kıyı kesiminden uzakta iç kesimlerde Bolboschoenus maritimus var. maritimus, Juncus heldreichianus subsp. orientalis ve Eleocharis palustris bitkileri yoğunluk oluşturmaktadır. Kuruyan kesimlerde yer yer Scirpetum maritimi topluluklarından Juncus gerardi subsp. libanoticus ve Carex distans türleri topluluk oluşturmaktadır.
Karataş Gölü kıyı kesimlerinde dağılım gösteren su içi bitkisi (Butomus umbellatus) Fotoğraf: Erol Kesici
12
Karataş Gölü su içi Phragmitetum communis kıyı birlik ve toplulukları Fotoğraf: Erol Kesici
Gölün kıyı kesimlerinde Juncus heldreichianus subsp. orientalis bitki topluluklarının yanısıra Juncus heldreichianus subsp. orientalis, Eleocharis palustris, Scirpoides holoschoenus, Scorzonera parviflora, Alopecurus arundinaceus ve Veronica anagallis-aquatica türlerinin oluşturduğu topluluklar da yer almaktadır.
Fotoğraf: Ceren Tuncer
13
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
3.3. Fauna (Hayvan Varlığı) Karataş Gölü ve çevresindeki farklı habitatlar ve iklim koşulları farklı ekolojik istekleri olan sürüngen, çiftyaşamlı, kuş ve memeli türlerinin alanda üremesine ve beslenmesine imkan sağlamaktadır.
Sucul omurgalılar: Arazi gözlemlerine ve literatür taramalarında Karataş Gölü’nde 7; göl ile bağlantılı kaynak ve akarsularda 5 olmak üzere toplam 12 balık türünün yaşadığı belirlenmiştir. Gölde baskın balık türleri gümüşi havuz balığı (Carassius gibelio), sazan (Cyprinus carpio) ve sudaktır (Sander lucioperca). Burdur endemiği Pseudophoxinus cf. ninae (ot balığı) balık türü burada da yaşamaktadır.
14
Karataş Gölü çevresinde (Özçayı kaynağı, Karamanlı Barajı, Değirmen Çayı) yaşayan ot balığı (Pseudophoxinus cf. ninae)
Karataş Gölü çevresinde (Karamanlı Barajı, Değirmen Çayı) yaşayan taş ısıran (Oxynemacheilus spp.)
Karataş Gölü’ne bağlantılı akarsularda ve drenaj kanallarında bulunan dişli sazancık (Aphanius anatoliae) Balığı. Fotoğraflar: İskender Gülle
Göl ve çevresinde 3 sürüngen (çizgili su kaplumbağası, damalı su yılanı, yarı sucul yılan) ve 1 çiftyaşamlı (Beyşehir kurbağası) türünün yaşadığı belirlenmiştir.
15
Sakarcalar
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Kuşlar: Karataş Gölü alt havzası kuş türleri açısından ülkemizdeki önemli yaşam alanlarından biridir. Özellikle sonbahar ve kış dönemlerinde sukuşları için önemli bir duraklama ve yaşam alanıdır. Alt havzada yürütülen arazi çalışması ve literatür araştırması sonucunda toplamda 122 kuş türünün varlığı tespit edilmiştir. Bu türlerden 61’i sukuşu, 48’i ötücü, 12’si gündüz ve 1’i ise gece yırtıcısıdır. Bu türlerden 76 tanesi Bern Sözleşmesi kapsamında koruma altındadır ve dikkuyruk (Oxyura leucocephala) küresel ölçekte tehlike altında (EN) bir türdür. Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları derlemesine göre dikkuyruk, flamingo (Phoenicopterus roseus), angıt (Tadorna ferruginea) ve mahmuzlu kızkuşu ile alan, Önemli Doğa Alanı (ÖDA) ve Önemli Kuş Alanı (ÖKA) kriterlerini sağlamaktadır.
16
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Döğüşken kuş
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Karasal Omurgalı Canlılar: Kuşların dışında Karataş Gölü alt havzasında kara kaplumbağası (Testudo graeca), dikenli keler (Laudakia stellio), Toros kertenkelesi (Lacerta danfordi), tarla kertenkelesi (Ophisops elegans), karayılan (Coluber jugularis), Hazer yılanı (Coluber caspius), kaya sansarı (Martes foina) ve alaca sansar (Vormela peregusna) gibi karasal omurgalı hayvanlar yaşamaktadır. 17
4. SOSYO-EKONOMİK,
DEMOGRAFİK VE KÜLTÜREL YAPI
18
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
4.1. Nüfus Karataş Gölü, Karamanlı ve Kemer ilçeleri sınırları içindedir. Karataş Gölü ile doğrudan ilişkili yerleşim yerleri Kılavuzlar, Kağılcık, Mürseller ve Bademli köyleridir. Bu köylerde 2048 kişi yaşamaktadır. Sulak alanla ilişkili yerleşim yerlerinde nüfus karşılaştırıldığında en kalabalık köy Kağılcık köyü iken en az nüfusa sahip köy Mürseller köyüdür. 4 köyün hanede ortalama kişi sayısı 2,5’dur. Fotoğraf: Ceren Tuncer
Fotoğraf: Ceren Tuncer
4.2. Ekonomik Durum Burdur İli’nde ekonominin en önemli sektörü tarımhayvancılık ve buna bağlı et, süt ve tarımsal ürünlere bağlı gıda sanayidir (%41). İkinci sırada ise %18 ile mermer ağırlık sanayi sektörü gelmektedir. Sulak alan ile ilişkili yerleşim yerlerinde ise temel geçim kaynağı tarım, hayvancılık ve balıkçılıktır.
19
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
4.3. İlgi Grupları İlgi grupları; Karataş Gölü ile ilgili paydaşların alana ilgisi, ilgi derecesi ve projenin başarısına katkıları dikkate alınarak tanımlanmıştır. Karataş Gölü ile ilişkili paydaşlar birincil, ikincil ve üçüncül paydaşlar olarak analiz edilmiştir.
Birincil Paydaşlar Birincil paydaşlar; alanın kaynaklarına en fazla bağımlı olan yöre halkı ve yerel yönetimlerdir: başta Kılavuzlar, Kağılcık, Mürseller ve Bademli köyleri muhtarlıkları, S.S. Karataş Gölü ve Civarı Köyleri Bademli, Mürseller, Kağılcık, Kılavuzlar Köyleri Su Ürünleri ve Değerlendirme Kooperatifi ile tarım, hayvancılık ve balıkçılık yapan yöre halkı.
İkincil Paydaşlar Karataş Gölü ile ilişkili Kamu Kurumları, Turizm Acenteleri, Üniversite, Yerel Sivil Toplum Kuruluşları ikincil paydaşlardır.
Üçüncül Paydaşlar Ulusal ve uluslararası kuruluşlar ile ulusal sivil toplum kuruluşları üçüncül paydaşlar olarak tanımlanmıştır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı/Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı, ulusal sivil toplum kuruluşları, ulusal medya/ basın. 20
4.4. Alandaki İnsan Aktiviteleri Karataş Gölü kendine özgün yapısı ile bölge için önemli ekonomik değerler sunmaktadır. Sulak alan ile ilişkili yerleşim yerlerinde ise temel geçim kaynağı tarım, hayvancılık ve balıkçılıktır. Karataş Gölü alt havzasında bitki türü tıbbi ve farmakolojik ticari değeri olduğu için ve gıda olarak tüketilmek amacıyla doğadan toplanmaktadır. Gölde balıkçılık, çevresinde ise yoğun tarım ve hayvancılık faaliyetleri yapılmaktadır. Gölün doğal güzellikleri ve arkeolojik önemi ilçe turizminde önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Karataş Gölü yaklaşık 6600 hektarlık tarım alanının sulanmasında kullanılmaktadır. Göl çevresinde yer alan sazlıklar, yöre halkı tarafından özellikle dam örtüsü amaçlı kullanılmaktadır. Ancak, ilçeler ve ilişkili köyler bu turizm varlığından yeterince yararlanamamaktadır. Göl çevresinde küçükbaş hayvan otlatma faaliyetleri oldukça yoğundur. Göle çok yakın kurulmuş olan ağıl ve kuzuluklar gölün kirlenmesi konusunda risk faktörüdür. Karataş Gölü alt havzası sınırları içinde Maden İşleri Genel Müdürlüğü 2012 yılı verilerine göre arama ve işletme için toplam 11 ruhsat verilmiştir. Bu alanlardan toplam 543,37 hektarlık ruhsat alanı olan 4 sahada madencilik faaliyetleri devam etmektedir.
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Fotoğraf: Ceren Tuncer
21
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
4.5. Kültürel Yapı Doğal güzellikleri ve kültürel zenginlikleri açısından Batı Akdeniz Bölgesi’nin önemli bir kenti olan Burdur’da bugüne kadar yapılan araştırmalar, Güneybatı Anadolu’nun bu kısımlarının Prehistorik devirlerden bu yana iskan edildiğini ortaya çıkarmıştır. İl sınırları içinde bulunan Hacılar, Kuruçay ve Höyücek höyüklerinde yapılan kazılar bunu doğrulamakta ve M.Ö. 8000’lere kadar giden tarihi göstermektedir. Bugün Burdur ili genelinde 50’ye yakın höyük ve tümülüs ile 25’ten fazla ören yeri ve antik kent yerleşim yeri bulunmaktadır. Alt havza sınırları içinde en önemli arkeolojik değer Yenice Höyük’tür. Karataş Gölü’nün güney-güneydoğusunda, Kılavuzlar Köyü’nün 7 km. batısındadır. Göl ile Bozçay arasında 100x300m. boyutlarında, bulunduğu ova düzleminin 4 metre yüksekliğinde tepedir. Bölgede en önemli peyzaj özelliği gölün kendisi ve çevresindeki dağ bozkırı alanlardır. Karataş Gölü, su kanalları ve pınarları, çevresindeki geniş tarım alanları, dağ bozkırı alanları ve arkeolojik değerleriyle hem görsel hem de ekolojik açıdan yaşam destek sisteminin en önemli elemanıdır. Çeşitli kuşları, yöredeki balıkçılık ve hayvancılık faaliyetleri de peyzaj değerini artırmış ve bölgenin fotoğraf değerinin yüksek olmasını sağlamıştır.
22
4.6. Ekoturizm Olanakları Türkiye 2023 Turizm Stratejisi’nde Burdur ilinin içinde yer aldığı bölge “Göller Bölgesi Eko-turizm Gelişim Bölgesi” olarak belirlenmiş ve özellikle bölgedeki göllere dikkat çekilmiştir. Karataş Gölü doğal değerlerinin yanında peyzaj bütünlüğü ve güzelliği açısından Burdur Gölü Havzası’nda önemli bir konumda bulunmaktadır. Göl ulaşım açısından da şehirlerarası yolların üzerinde bulunması sıfatıyla turizm açısından artı değere sahiptir. Bu değerler ve gölün biyolojik çeşitliği düşünüldüğünde ekoturizm faaliyetleri açısından ön plana çıkmaktadır. Her yıl çok sayıda insanın görmek Burdur Gölü’ne geldiği dikkuyruk, Karataş Gölü’nde düzenli olarak kışlamaktadır. Yüksek avifauna çeşitliliği ve zenginliğine sahip olan gölün, özellikle kış aylarında, başta kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılık olmak üzere ekoturizm faaliyetlerine oldukça uygun olduğu belirlenmiştir. Bölgede yapılan çalışmalarda Karataş Gölü ve çevresinde ekoturizm değerleri olarak doğa yürüyüşleri, sandal gezintisi, kuş gözlemciliği, fotoğrafçılık, sportif olta balıkçılığı, arkeolojik değerler, doğa kampları ve eğitimleri ve köylerin kültürel değerleri ön plana çıkmaktadır.
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
23
5. DEĞERLENDİRME Karataş Gölü uluslararası ve ulusal düzeyde önemli bir sulak alandır. Özellikle su kuşları, bitki ve habitat çeşitliliği ile dikkat çeken Karataş Gölü, Önemli Doğa Alanı (ÖDA) ve Önemli Kuş Alanı (ÖKA) kriterlerini sağlamaktadır. Karataş Gölü aşağıda gösterildiği gibi uluslararası öneme sahip sulak alanların 9 kriterinden 3’ünü karşılamaktadır. ULUSLARARASI ÖNEME SAHİP SULAK ALANLAR KRİTERLERİ KARATAŞ GÖLÜ Kriter Açıklama 2
Bir sulak alan kayda değer miktarda nadir, tehlikeye düşebilir veya tehlike altındaki bitki ve hayvan türleri veya alt türlerini destekliyorsa veya bu türlerin bir veya daha fazla bireylerini (kayda değer sayıda) içeriyorsa.
Karataş Gölü
3
Bir sulak alan flora ve faunanın özellikleri ile kalitesinde dolayı bir bölgenin ekolojik ve genetik çeşitliliğini sürdürebilmek için özel bir değere sahipse veya; bir sulak alan, endemik bitki veya hayvan türleri veya toplulukları açısından özel bir değere sahipse veya; bir sulak alanın değerlerini, verimliliğini veya çeşitliliğini gösterecek özellikteki su kuşu gruplarından önemli sayıda su kuşunu düzenli olarak destekliyorsa uluslararası öneme sahip sulak alan olarak nitelendirilebilir.
Çalışmalar sonucunda gölde ve çevresinde yaşayan 88 bitki familyasına ait 449 bitki türü bulunmuştur.
9
24
Sulak alan, sukuşları dışında sulak alana bağlı tür veya alttürlerin dünya popülasyonun %1’ini düzenli olarak bulunduruyorsa uluslararası öneme sahip sulak alan olarak nitelendirilebilir.
Burdur endemiği Pseudophoxinus cf. ninae (ot balığı) balık türü ve endemik bitki türlerinden Juncus sparganiifolius, Astragalus brachypterus, Dianthus zederbaueri ve Anacyclus latealatus burada yaşamaktadır.
Karataş Gölü nesli tehlike altında olan dikkuyruk için önemli kışlama alanlarından biridir. 1995 yılında 80’nin üzerinde bireyin gölde kışladığı belirlenmiştir.
Bir sulak alan kayda değer miktarda nadir, tehlikeye düşebilir veya tehlike altındaki bitki ve hayvan türleri veya alt türlerini destekliyorsa veya bu türlerin bir veya daha fazla bireylerini (kayda değer sayıda) içeriyorsa. Fotoğraf: Tamer Yılmaz
5.1. Ekolojik ve Biyolojik Çeşitlilik Yönünden Değerlendirme Karataş Gölü bölgenin çok az sayıdaki tatlı su göllerinden biridir. Gölün suyu niteliksel ve niceliksel olarak iyi durumdadır. Özçayı ve Eren Çayı kanalının göle karışım alanları balık ve su kuşları için belenme ve üreme alanları olmasından dolayı önemlidir. Buralardaki zengin bentik fauna ve gölün sığ olması su kuşlarının beslenmesini kolaylaştırmaktadır. Özellikle Eren Çayı kanalının göle giriş bölgesindeki geniş bataklık ve sazlık alan su kuşları ve yarı sucul türler için önemli ekosistemlerdir. Karataş Gölü yüksek biyolojik çeşitlilik ve biyolojik zenginliğe sahiptir. Karataş Gölü’nde su bitkilerin omurgalı türleri ve özellikle amfibi, bazı böcekçil, kemirici ve karnivor memeli hayvanlar ile sürüngenlerin yaşam alanlarını oluşturmaktadır. Bitki tür sayı ve çeşitliliği yönünden zengin olan bu alanlardaki su kesimlerinde, çamur düzlüklerindeki zengin besin kaynakları
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
25
Fotoğraf: Yıldıray Lise
ve su bitkileri, kuşlara ve diğer organizmalara kışlama, konaklama olanakları sağlamaktadır. Karataş Gölü ve çevresinde yapılan araştırmalarda 88 familyaya ait 449 bitki türü belirlenmiştir. Bunlardan Juncus sparganiifolius, Astragalus brachypterus, Dianthus zederbaueri ve Anacyclus latealatus türleri endemiktir. Arazi çalışmalarında Karataş Gölü’nde omurgalı canlılardan 7 balık, 2 sürüngen ve 1 amfibi türünün varlığı belirlenmiştir. Taban büyük omurgasızlarından, ülkemizde az rastlanan bir amphipod türü Pontogammarus robustoides (Gammariidae) Karataş Gölü’nün simge türlerindendir. Karataş Gölü alt havzası, Burdur Gölü Havzası içinde karasal ekosistemleri ve Karataş Gölü ile kuş türleri açısından önemli bir alandır. Karataş Gölü dikkuyruk gibi nesli küresel ölçekte tehdit altında bir türe yaşam alanı sağlaması sıfatıyla küresel ölçekte bir alandır. Alt havzada yürütülen arazi çalışmaları ve literatür araştırması sonucunda toplamda 122 kuş türünün varlığı tespit edilmiştir Bu türlerden 61’i sukuşu, 48’i ötücü, 12’si gündüz ve biri ise gece yırtıcısıdır. Bunlar içinde 76 tanesi Bern Sözleşmesi kapsamında koruma altındadır. 26
5.2. Niteliksel Değerlendirme
Karataş Gölü sadece ekolojik açıdan değil bölgede yaşayan insanlar için ekonomik, moral, estetik ve turizm değerleri taşıması açısından da önemlidir. Karataş Gölü ekolojik, hidrolojik ve sosyo-ekonomik değerleri ile göl alanının mevcut su seviyesinin ve hacminin korunması, sürdürülebilir balıkçık ve sürdürülebilir turizm yönetiminin etkin olarak yapılması gereken bir yapıdadır.
Hassaslık
Karataş Gölü, artan besin girdileri, göle yakın yerlerde tarımsal faaliyetlerin artması ve göl su seviyesindeki değişimlerden dolayı ekolojik bütünlük ve özellikle sistemi dengede tutan ekolojik işleyişin devamlılığı açısından hassastır. Göle giriş yapan su kaynakları kimyasal açıdan iyi nitelikte olmasına karşın, Eren Çayı kanalının göle yüksek miktarda askıda katı madde (sediment yükü) taşıdığı belirlenmiştir. Su seviyesinin çok fazla dalgalanma göstermesi, göl içinde hayvan otlatmasını beraberinde getirecek, bu durumda organik gübre ile zenginleşecek olan göl ötrofikasyona doğru yol alacaktır. Zebra midyesi (Dreissena polymorpha) Karataş Gölü bentiğinde biyomas bakımından en önemli bentik omurgasızdır. Bu türün istilacı özellikleri söz konusu olup, ekolojik hoşgörü aralığı çok geniş olduğundan, girdiği ekosistemlere tamamen hâkim olabilmektedir.
Nadirlik
Karataş Gölü nadir türlere, ıslak çayırlık ve sazlık gibi bölgede önemli habitatlara ev sahipliği yapmaktadır. Karataş Gölü ve çevresinde yapılan araştırmalarda 88 bitki familyasına ait 449 bitki türü bulunmuştur. Bölgede tespit edilen 122 kuş türünden 76 tanesi Bern Sözleşmesi kapsamında koruma altında olan kuş türleri arasındadır. Karataş Gölü, Pontogammarus robustoides (Gammariidae) türünün dağılım alanı göz önüne alındığında en güney noktalardan birini oluşturması bakımından önem taşımaktadır.
Doğallık
Karataş Gölü sulama amacıyla kullanıldığı için göl alanı yıllar içinde değişse de doğal yapısını korumaktadır. Karataş Gölü alt havzasında insan müdahalesinin az olduğu yerler dağ bozkırı alanlar ve ormanlardır.
27
Fotoğraf: Ceren Tuncer
Tipiklik
Karataş Gölü ve çevresi barındırdığı nadir türleri, ıslak çayır ve sazlık habitatları ile oldukça önemli bir ova sulak alanıdır.
Özel İlgi
Karataş Gölü göç ve kışlama döneminde sukuşları için önemli bir alandır. Göç döneminde kuşların göçlerini tamamlamaları açısından hayati öneme sahiptir. Özellikle kuş gözlemcileri kuş gözlemi ve fotoğraf çekmek için alanı ziyaret etmeyi tercih edebilirler.
Büyüklük
Karataş Gölü alt havzası yaklaşık 5232 km2’lik Karataş Gölü alanıyla birlikte toplam yaklaşık 14.835,72 km2’lik bir yüzölçüme sahiptir ve farklı ekosistem tiplerini içermektedir. Bu ekosistemler alansal büyüklük bakımından sırası ile tarım, sulak alan, dağ bozkırı, kayalık, orman ve tekno ekosistemidir. Sulak alan ekosistemi alansal olarak alt havzanın %14,48’ini kaplamaktadır.
Çeşitlilik
Karataş Gölü alt havzası, Burdur Gölü Havzası içinde karasal ekosistemleri ve Karataş Gölü ile kuş türleri açısından önemli bir alandır. Alt havzada yürütülen arazi çalışması ve literatür araştırması sonucunda toplamda 122 kuş türünün varlığı tespit edilmiştir. Karataş Gölü ve çevresinde yapılan araştırmalarda 88 bitki familyasına ait 449 bitki türü bulunmuştur. Bunlardan Juncus sparganiifolius, Astragalus brachypterus, Dianthus zederbaueri ve Anacyclus latealatus türleri endemiktir. Arazi çalışmalarında Karataş Gölü’nde omurgalı canlılardan 7 balık, 2 sürüngen ve 1 amfibi türünün varlığı belirlenmiştir.
28
Karataş Gölü alt havzasında kara kaplumbağası (Testudo graeca), dikenli keler (Laudakia stellio), Toros kertenkelesi (Lacerta danfordi), tarla kertenkelesi (Ophisops elegans), karayılan (Coluber jugularis), Hazer yılanı (Coluber caspius) ve kaya sansarı (Martes foina) gibi karasal omurgalı hayvanlar da yaşamaktadır.
Denge ve Dengesizlik
Karataş Gölü alt havza özellikleri, fiziksel, kimyasal ve biyolojik veriler değerlendirildiğinde mezotrofik özellikte bulunmuştur. Göle giriş yapan su kaynakları kimyasal açıdan iyi nitelikte olmasına karşın, Eren Çayı kanalının göle yüksek miktarda askıda katı madde (sediment yükü) taşıdığı belirlenmiştir. Su seviyesinin çok fazla dalgalanma göstermesi, göl içinde hayvan otlatmasını beraberinde getirecek, bu durumda organik gübre ile zenginleşecek olan göl ötrofikasyona doğru yol alacaktır. Karataş Gölü alt havzasının batı bölümlerinde yapılan madencilik faaliyetlerinin bölgede doğa dengeyi nasıl etkileyeceği yönünde bir çalışma bulunmamaktadır. Uzun dönemde bu tür faaliyetlerin havzanın doğal ve ekolojik değerlerini olumusz etkilemesi mümkündür.
Alanın Bölgenin ve Ülkenin Ekolojik Yapısındaki Yeri
Karataş Gölü bölgedeki tatlısu ekosistemlerinin en önemlilerinden biridir. Birçok nadir tür ve ıslak çayır ve sazlık habitatlara ev sahipliği yapması açısından ulusal ve uluslararası öneme sahiptir. Türkiye’nin 80 Yaban Hayatı Geliştirme Sahası’ndan biri olarak sukuşları için önemli alanlardan biridir. Ayrıca, dikkuyruk, flamingo (Phoenicopterus roseus), angıt (Tadorna ferruginea) ve mahmuzlu kızkuşu göle Önemli Doğa Alanı ve Önemli Kuş Alanı statüsü kazandırmıştır. Karataş Gölü, Pontogammarus robustoides (Gammariidae) türünün dağılım alanı göz önüne alındığında en güney noktalardan birini oluşturması bakımından önem taşımaktadır.
Gelişme / Restorasyon Potansiyeli
Karataş Gölü ve çevresinin sürdürülebilir turizm potansiyeli daha iyi değerlendirilmeli ve katılımcı bir yaklaşımla yönetilmelidir. Alt havzadaki madencilik faaliyetlerinden sonra ilgili yerlerin restorasyonu mutlaka yapılmalıdır. 29
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
5.3. Sosyoekonomik Değerlendirme Karataş Gölü ile ilişkili yerleşim yerlerinde temel geçim kaynağı tarım, hayvancılık ve balıkçılıktır. Çalışma alanın büyük bölümünün yer aldığı Karamanlı ilçesi sınırları içindeki 173.600 dekar arazinin 80.000 dekarı sulu, 93.600 dekarı kuru tarım yapılabilir niteliktedir. Karamanlı, eskiden beri soğan ekiminin çok yapıldığı bir yer olma özelliği taşımaktadır. Sulak alanla ilişkili yerleşim yerlerinde büyükbaş hayvan sayısı toplam 6400, küçükbaş hayvan sayısı ise 5800’dür. Karataş Gölü’nde balıkçılık faaliyetleri S.S. Karataş Gölü ve Civarı Köyleri Bademli, Mürseller, Kağılcık, Kılavuzlar Köyleri Su Ürünleri ve Değerlendirme Kooperatifi tarafından yapılmaktadır. 2013 yılında alınan Burdur İl Encümen kararı ile göl üç yıllığına kooperatife ihale edilmiştir.
5.4. Kültürel Değerlendirme Burdur doğal güzellikleri ve kültürel zenginlikleri açısından Batı Akdeniz Bölgesi’nin önemli bir kenti olma özelliğini taşımaktadır. Burdur ilinde 50’ye yakın höyük ve tumulus ile 25’ten fazla ören yeri ve antik kent yerleşim yeri bulunmaktadır. Karataş Gölü’nün içinde bulunduğu Karamanlı ilçesi de Burdur’un eski yerleşim yerlerinden biridir. Çok sayıda tümülüs ve höyük görülmeye değer özellikler taşımaktadır. Doğal peyzaj değerleri sunan göl, gelen ziyaretçiler için kuş gözlem, fotoğraf çekme, sportif balıkçılık, hidrojeolojik ve jeolojik gözlem yapma ve yürüyüş, bilim uzmanlarına araştırma ve izleme fırsatları sunmaktadır. 30
Yöreye özgü pirinç çorbası, Burdur şiş ve haşhaş helvası öne çıkan geleneksel yemeklerdendir.
6. BAŞLICA SORUNLAR
VE ÖNERİLER
Sorunlar: Karataş Gölü alt havzasında sulama suyuna olan talebin artması ile gölün sulama amaçlı kullanımı yıl içinde farklılıklar göstermektedir. Karataş Gölü’nü besleyen kaynakları kuruması sonucunda göl çevresinde açılan tarım alanları ekosistem çeşitliliğinde olumsuz yönde etkili olmaktadır. Göl suları çekildikçe göl kıyı alanları sürülmekte ve ekilmekte, bunun sonucunda ıslak çayırlık bitkileri yok olmaktadır. Karataş Gölü su kalitesi açısından oldukça iyi bir durumda bulunmasına karşın, trofik düzeyinin mezotrofik aşamada olması, bir çelişki gibi gözükmesine karşın yine de olumlu bir durumdur. İşlemeli tarım sonucu Eren Çayı kanalının taşıdığı sedimanlar, yani askıda katı madde dışında gölü tehdit eden herhangi bir kirlilik unsuru bulunmamaktadır. Ancak, su seviyesinin çok fazla dalgalanma göstermesi, göl içinde hayvan otlatmasını beraberinde getirecek, bu durumda organik gübre ile zenginleşecek olan göl ötrofikasyona doğru yol alacaktır. Karataş Gölü ekosistemini tehdit eden en önemi faktörlerden biri göl çevresinde ekim yapılan hububat ve şekerpancarı tarlalarında kullanılan kimyasallar (gübre ve pestisitler) gölü besleyen dere ve yüzey sularıyla göle taşınmasıdır. Gölde besi elementlerinin yükünün artması, göl su seviyesi 1-2 m olan gölde su içi bitkilerinin artmasına neden olmaktadır. Başta gümüşi havuz balığı gibi istilacı özelliğe sahip egzotik türlerin göle aşılanması ve sürdürülebilir olmayan balıkçılık uygulamaları bölgede balıkçılık ekonomisini önemli ölçüde etkilemektedir. Alt havzada karasal ekosistemlerini etkileyen en önemli tehditlerden biri de mermer ocaklarıdır. Bu ocaklar alt havzanın ekosistem bütünlüğü ve peyzaj değerini azaltmaktadır. Diğer önemli bir sorun, Karataş Gölü’nün korunması ve bölgede sürdürülebilir doğal kaynak yönetimi, balıkçılık ve turizm uygulamaları için gerekli kurumsal işbirliklerinin oluşturulamaması ile alanın genelinde koruma-kontrol çalışmalarındaki güçlükler ve eksiklerdir. Fotoğraf: Tamer Yılmaz
31
Öneriler: Tarımsal faaliyetlerin göle olumsuz etkileri (alan açma, tarım ilaçları) en aza indirilmelidir. Karataş Gölü çevresi için otlatma planı geliştirilmeli ve bu çerçevede yaban hayatı üreme dönemleri dışında kontrollü otlatma yapılması sağlanmalıdır. Karataş Gölü çevresinde organik tarım, iyi tarım uygulamaları çiftçi eğitimleri ile düzenlenmeli ve köylerde pilot alanlar kurarak yaygınlaştırılmalıdır. Mermer ocaklarının pasalarını (mermer ocaklarındaki artık mermerler) düzenli olarak alandan uzaklaştırmaları ve çalışmalarında doğayı en az tahrip edecek şekilde yapmaları gerekmektedir. Bölgede balıkçılık faaliyetleri için sürdürülebilir balıkçılık planı hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. Kamu kurumları ile sivil toplum kuruluşları arasında işbirliği geliştirilmelidir. Yöre halkına yönelik olarak doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı ve sürdürülebilir turizm uygulamaları konularında eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları başlatılmalıdır. Alanın etkin yönetimi, doğal kaynakların korunması ve alanın etkin tanıtılması için Karataş Gölü Yönetim Planı en kısa sürede hazırlanmalıdır. Yönetim Planı ile birlikte hazırlanacak olan Karataş Gölü Sürdürülebilir Turizm Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanarak ziyaretçiler için şartlar iyileştirilebilir. Karataş Gölü Tanıtım ve İletişim Stratejisi ve Eylem Planı ile de etkin tanıtım faaliyetleri ile bölgeye daha fazla turist gelmesi sağlanabilir. Bu konuda en önemli eylemlerden biri ziyaretçi merkezi ve tanıtım birimleri ile yürüyüş patikalarının hazırlanması olacaktır.
32
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı – Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü Söğütözü Cad. No: 14/E – ANKARA Tel : (0312) 207 59 00 Faks : (0312) 207 59 59 Doğa Koruma ve Milli Parklar VI. Bölge Müdürlüğü Burdur Şube Müdürlüğü Bahçelievler Mah. Stadyum Cad. No:1 15100 / BURDUR Tel: (0248) 233 36 13 Faks: (0248) 233 19 79
ORTADOĞU Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. Mebusevleri Şerefli Sokak No: 25/6 Tandoğan / ANKARA Tel : (0 312) 215 21 32 – 33 Faks : (0 312) 215 21 34 e-posta: odopem@odopem.com
Bu kitap “Burdur, Salda, Yarışlı, Karataş, Gölhisar, Yazır Gölleri Sulak Alan Alt Havzaları Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi” kapsamında Ortadoğu Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. tarafından hazırlanmıştır.
Mart 2013 Grafik Tasarım: Güngör Genç