Küresel ve ulusal düzeyde korunan alan algısı

Küresel ve ulusal düzeyde korunan alan algısı…

Genel yaklaşımlar…

Yıldıray Lise yildiraylise@yahoo.com www.yildiraylise.com • IUCN Korunan Alanlar Dünya Komisyonu (WCPA) üyesi • UNESCO MaB İhtisas Komitesi üyesi • Türkiye Etoburları Grubu üyesi • Ortadoğu Ormancılık A.Ş. Genel Müdürü 12 Haziran 2013, Kayseri

Foto: İsmail Menteş (Küre Dağları Milli Parkı)

Sunum Özeti - Korunan alan nedir?

- Korunan alanların faydaları - Dünyada ve Türkiye’de korunan alanlar

- Korunan alan algısı - Korunan alan uygulamalarında değişim

Sizce bir korunan alan覺n en 繹nemli faydas覺 nedir?

Eğer tarlalardaki düzeni bozmazsan o zaman ihtiyacından daha çok ürün elde edersin; eğer attığın ağın gözleri çok küçük olmazsa o zaman yeterinden daha fazla balık ve kaplumbağan olur;

eğer ormana baltayı ancak belirli ve uygun zamanlarda vurursan o zaman yeterinden daha fazla keresten olur.

Mencius (M.Ö. 4. yy.)

Korunan Alan nedir?

Korunan Alan nedir?

Dünyadaki en yaygın kullanımıyla korunan alanlar, Dünya Doğayı Koruma Birliği (IUCN) tarafından şöyle tanımlanıyor:

1994: Özellikle biyolojik çeşitliliğin, doğal ve bununla ilişkili kültürel kaynakların devamlılığının sağlanmasına ve korunmasına hizmet eden, yasal veya diğer etkili yollarla yönetimi gerçekleştirilen karasal ve/veya denizel alanlar”.

Korunan Alan nedir?

Dünyadaki en yaygın kullanımıyla korunan alanlar, Dünya Doğayı Koruma Birliği (IUCN) tarafından şöyle tanımlanıyor:

2008: Doğanın ve ilişkili ekosistem servisleri/hizmetleri ve kültürel değerlerin uzun vadeli korunması amacıyla açıkça tanımlanan ve bilinen coğrafi sınırları olan, kendini bu alana adamış kişilerin olduğu, yasal veya diğer etkin yöntemlerle yönetilen alandır.

Korunan alanlara neden ihtiyacımız var?

Toplumun dinlenme ve eğlenme gereksinimini karşılamak

Biyolojik çeşitliliği korumak

Su, toprak ve hava gibi yaşam destek sistemlerini korumak

Biyolojik çeşitliliğin korunması ile ekonomik ve sosyal kalkınma arasında bir denge oluşturmak Doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimi

Korunan Alanların faydaları

Korunan alanların ekonomik, ekolojik, kültürel ve sosyal birçok faydası vardır…

Korunan Alanların faydaları

1. Yaşam alanları tehdit altında olan bitki ve hayvan türlerine güvenli sığınaktırlar.

Korunan Alanların faydaları

2. Birçok ana besin kaynağına (bitkiler, balıklar, memeli hayvanlar) ve tıbbi bitkilere ev sahipliği yapan yaşam alanlarını korur ve destekler.

Korunan Alanların faydaları

3. Kültürel, mimari ve geleneksel yaşamların

korunmasına katkı koyarlar.

Korunan Alanların faydaları 4. İçme suyu kaynağı: Yapılan son çalışmalar dünyanın birçok büyük şehrinin (New York, Pekin, Los Angeles, İstanbul, vs.) içme suyu kaynaklarının korunan alanlar içinde yer aldığını göstermektedir.

Peru’da yaklaşık 2,7 milyon kişi 16 korunan alandan gelen suyu kullanmaktadır. Bunun yıllık değeri 81 milyon Amerikan dolarıdır.

Yeni Zelanda Te Papanul Koruma Parkı’ndaki (22.000 ha) çayırlıkların sağladığı su yönetimi / dengeleme hizmetlerinin bedeli 95 milyon Amerikan doları olarak hesaplanmıştır.

Korunan Alanların faydaları 5. Ekonomik destek ve iş olanağı sağlayarak yoksullukla mücadelede en önemli araçlardan biridir.

Guatemala’daki Maya Biyosfer Rezervi’nin yıllık geliri 47 milyon Amerikan Dolarıdır ve 7.000 kişiye iş olanağı sağlamaktadır.

(Türkiye’de alan kılavuzluğu uygulamaları…)

Güney Afrika’nın turizm endüstrisi büyük oranda yaban hayatı gözlemine dayanıyor. 2000 yılı yaklaşık değeri 3,6 milyar dolardır.

Korunan Alanların faydaları 6. Fırtına, taşkın ve kuraklığa karşı engel ve tampon bölgeler oluşturarak doğal felaketlerin etkilerini azaltırlar.

Korunan Alanların faydaları 7. İklim değişikliği ve etkileriyle mücadelenin en önemli araçlarından biridir.

Korunan alanlar ormansızlaşmanın, su kaynaklarının umarsızca kullanımının ve mercanların yok oluşunun önünde durarak iklim değişikliği ile mücadelede en önemli araçlardan biridir.

Korunan Alanların faydaları

8. Sürdürülebilir kalkınmanın en başarılı örneklerinin uygulandığı örnek yerlerdir.

Korunan Alanların faydaları

9. Katılımcı karar verme ve yönetim anlayışıyla en iyi yönetişim modellerini ve örneklerini

sunarlar.

Korunan Alanların faydaları 10. Dinlenme olanakları sunan yerlerdir.

Korunan alanlar, size doğayla baş başa olacağız ya da spor yapacağınız birçok olasılık sunar.

Peru’yu ziyaret eden yabancı turistlerin %70’i en az bir korunan alanı ziyaret ediyor.

Avustralya’yı ziyaret eden yabancı turistlerin %40’ı en az 1 milli parkı ziyaret ediyor.

Korunan Alanların faydaları 11. Çatışmaların çözümünde önemli araçlardır. Özellikle geçmişten gelen çatışmalar birçok korunan alanın yönetimi için unutulmuştur.

Sınırötesi korunan alanlar, barış için parklar, göç koridorları vb.

Dünyada korunan alanlar Dünyadaki korunan alanların toplam sayısı yaklaşık 200.000 adettir.

Son 40 yılda korunan alanlara verilen önem artmıştır.

1970 yılında 2 milyon km2 olan toplam karasal korunan alanların yüzölçümü 2010 yılında 18 milyon km2 olmuştur.

Dünyada korunan alanlar Bu oran, dünya yüzölçümünün yaklaşık %14’üdür.

Bunlardan ise yaklaşık %30’u etkin olarak yönetilmektedir.

Diğerleri sadece kağıt üzerinde mevcuttur.

Dünyada korunan alanlar Ulusal olarak tanımlanmış korunan alanlardaki artış (1872-2007)

Kümülatif alansal artış (km2)

Kümülatif alan sayısı artışı

Türkiye’nin korunan alanları (Nisan 2013 verileri) Türkiye yüzölçümünün yaklaşık %5-6 civarındadır.

Korunan Alan Türü:

Sayı:

Ramsar Alanı

14

Biyosfer Rezervi

1

Dünya Miras Alanı

11

Milli Park

40

Tabiatı Koruma Alanı

31

Tabiat Parkı

187

Tabiat Anıtı

107

Yaban Hayatı Geliştirme Sahası

80

Muhafaza Ormanları

55

Özel Çevre Koruma Bölgesi

15

Doğal Sitler

1273

Türkiye’de korunan alan statüleri ve özellikleri – düzeyler Ulusal düzeyde

Bölgesel düzeyde

Uluslararası düzeyde

Milli parklar

Özel çevre koruma bölgeleri

Dünya miras alanları

Tabiatı koruma alanları

Tabiat parkları Tabiat anıtları

Avrupa Diploması’na sahip alanlar (Manyas Kuş Cenneti)

PAN Parks sertifikalı alanlar (Küre Dağları Milli Yaban hayatı geliştirme / Parkı) koruma sahaları

Uluslararası öneme sahip sulak alanlar (Ramsar alanları) Biyosfer rezervleri

Korunan Alan Alg覺s覺

Algı • Algı, duyu organlarımızca taşınan duyusal verileri örgütleyip yorumlamaktadır.

• İnsanların çevresindeki yer alan uyaranlara anlam verme sürecidir.

Algı • Algılama algılayanın bilinçli bir anlama çabasıdır, dış dünyadan bağımsız değildir ve karşılıklı bir etkileşim sürecinde gerçekleşir.

• Algılayıcının hazır bulunma düzeyine etki edilebildiği takdirde, hedeflenen şeyi algılama boyutu ve niteliği değiştirilebilir.

Algı • Algılar nasıl yorumladığımız, neye inandığımız ve nasıl davrandığımız sonucu oluşur.

• Değer yaratırlar ya da eksiltirler.

• Genelleştirilirler ya da sorunları çözerler.

Algı • Algı bir belirtidir ve kişiseldir.

• Algı deneme ve öğrenme yoluyla ortaya çıkar.

Algı Yönetimi Algı Yönetimi ile amaçlananlar: 1. Geçerlilik kazanmak ve korumak için, kamuoyu desteği (yurtiçinde ya da yurtdışında) oluşturmak ve korumak

2. Belirlenen topluluğun davranış ve tutumlarını istenilen doğrultuda etkilemektir.

Algı Yönetimi Algı yönetimi açısından önemli ve algı sürecini etkileyen 3 faktör vardır: 1. Algılayan bireyin özellikleri (bireyin kişiliği, kişisel özellikleri, geçmişte yaşamış olduğu tecrübeler) 2. Algılanan nesnenin özellikleri (kişi, eşya, olay, canlı ve cansız varlıklar) 3. Algılama ortamı (algılama sürecinin yaşandığı fiziksel, sosyal ve örgütsel çevre koşulları)

Kim sรถylemiล ?

Kim söylemiş?

Orası parkın dışında bir yer, bir şey yapamayız!

Kim söylemiş?

Burası bizim gurur kaynağımız.

Kim söylemiş?

Korunan alanlar, ekonomik kalkınmanın önünde engeldir!

Kim söylemiş?

Yasaklar… Yasaklar… Yasaklar…

Kim söylemiş?

2017 yılına kadar Maldiv Cumhuriyeti’nin tamamını Biyosfer Rezervi ilan edeceğiz!

Kim söylemiş?

Bu Milli Park [Gros Morne Milli Parkı, Kanada] hiç kapanmayacak bir balık tesisi gibi.

Kim söylemiş?

Bizim dua etmek için ziyaret ettiğimiz bir tapınağımız yok. Tüm dünya bizim tapınağımız.

Bir muhtarın ağzından korunan alan ve sorunlar Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu 2005 Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Ali Dinçer Kovada Gölü Milli Parkı & Kasnak Meşesi Tabiatı Koruma Alanı – Yukarı Gökdere Köyü Muhtarı

“Kendimizi bildik bileli doğa ile birlikteyiz ve onunla yaşıyoruz…”

• Bu tür alanlar koruma altına alınmadan önce yöre insanına sorulmuyor.

• Yasal olarak koruma altına alındıktan sonra UDGP sürecinde bile yöre halkının mevcut durum hakkındaki bilgileri, talep ve düşüncüleri dikkate alınmıyor.

• Alandaki mevcut durumlar dikkate alınmadan sınırlar belirlendiği için arazi kullanımı konusunda sıkıntılar çekiyoruz: Tarım, otlatma…

• Korunan alanlar yöre halkının bazı ihtiyaçlarının karşılanması hususunda ön ayak olmalıdır: Su şebekesi, kanalizasyon şebekesi…

• Korunan alanların yöre halkına ekonomik katkı sağlaması için girişimler yapılmalı ve de gerekli turizm altyapısı oluşturulmalıdır.

• Yöre halkı korunan alanın değerleri, kısıtlamalar, nasıl korunacak, kim neler yapacak konularında yeterince bilgilendirilmiyor.

• Korunan alanlarda yapılacak yatırımların işletilmesi ve kullanılması konularında yöre halkına öncelik verilmelidir.

Bir muhtarın ağzından korunan alan ve sorunlar “Bu alanları yıllardır koruyan ve kollayan ve yine koruyacak olan bizleriz.

Bu alanların planlanması, yönetilmesi ve korunmasında birlikte hareket edilmesi gerektiğini düşünüyorum.”

Neden?

Son yıllarda korunan alanların • İklim değişikliği ile mücadele • Ekosistem hizmetleri / servisleri değerleme çalışmaları ve yönetimi • Afet risklerinin azaltılmasındaki rolleri neden önem kazandı?

Biyolojik Çeşitlilik Üzerine Dünya Çapından Görüşler 2012

Biyolojik Çeşitlilik Üzerine Dünya Çapından Görüşler 2012

15 Eylül 2012 günü 25 farklı ülkede 3000 kişi bir araya geldi.

Bir gün süren toplantılarda katılımcılar biyolojik çeşitlilik konularını öğreniyorlar, algılıyorlar ve görüşlerini belirtiyorlar.

Toplantı sonunda 18 farklı soruyu herkes cevapladı. Ekim 2012’de Hindistan’da BÇS 11. Taraflar Konferansı’nda sonuçlar anlatıldı.

Biyolojik Çeşitlilik Üzerine Dünya Çapından Görüşler 2012

Katılımcıların ¾’ü biyolojik çeşitlilik kaybı ile ilgili çok endişeli

olduklarını belirtmiş. >%90 uluslararası sularda denizel korunan alanlar ilan edilmesi için yasal çerçeve oluşturulmasını destekliyor.

Biyolojik Çeşitlilik Üzerine Dünya Çapından Görüşler 2012 Bilmiyorum / Cevap vermek istemiyorum

0,24 0,58 0,89

Hiçkimse

0,42 0,62 0,59

En az gelişmiş ülkeler Gelişmekte olan ülkeler Gelişmiş ülkeler

Kişisel olarak ben

29,39 28,18 25,73

Kasabam / köyüm

29,49 26,88

15,91

Genel olarak benim ülkem

54,4 48,24

22,53 5,41

Dünyada az sayıda insan

11,77 15,67 80,65 83,22 86,55

Dünyadaki insanların çoğu 0

20

40

60

80

100

Soru: Sizce biyolojik çeşitlilik kaybından en çok kim etkileniyor?

Biyolojik Çeşitlilik Üzerine Dünya Çapından Görüşler 2012

Bilmiyorum / Cevap vermek istemiyorum

0,75 0,48 0

En az gelişmiş ülkeler

Hiçbirşey

0,24 0,66 0,26

Gelişmiş ülkeler

Gelişmekte olan ülkeler

Biyolojik çeşitlilik konularını tanıtarak öğencilerin ve halkın eğitimi

59,96

Koruma önlemlerine katılımlarını sağlamak için ilgi gruplarına (endüstri, çiftçiler, STK, vb.) teşvik sağlamak

53,29 48,82

Diğer tüm planlama aktivitelerine biyolojik çeşitlililk konularının dahil edilmesi

39,52

38,72

Mevcut kanunların daha iyi uygulanması

36,62

50,74

71,29 76,79

67,7

61,29

49,83

29,81 36,33 34,95

Daha sıkı ulusal kanunların uygulamaya konulması

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Soru: Ülkenizde doğal alanların korunmasını sağlamak için hangi önlemleri tercih edersiniz?

90

Biyolojik Çeşitlilik Üzerine Dünya Çapından Görüşler 2012

Bilmiyorum / Cevap vermek istemiyorum

En az gelişmiş ülkeler Gelişmekte olan ülkeler Gelişmiş ülkeler

1,43 2,56 7,37 9,28

Ekonomik amaçlar

4,11 0,3

Korunan alan çok önemli değilse ekonomik amaçlar

18,97 12,48 18,27

Çok önemli ekonomik amaçlar yoksa yeni korunan alanlar

37,3 49,77 44,32 33,02 30,74 30,09

Yeni korunan alanlar 0

10

20

30

40

50

60

Soru: Yeni bir korunan ilan etme ile mevcut ekonomik ilgi arasında bir çatışma olursa, sizce en öncelikli konu ne olmalıdır?

“Eğer bir insan günün yarısını çok sevdiği koruluklarda dolaşarak geçirirse, kendisinin bir serseri yerine konması tehlikesi ile karşı karşıyadır;

ama aynı adam bütün gününü spekülasyon yaparak geçirir ve ağaçları köklerinden kazıyıp doğayı bir kele benzetirse, o zaman çalışkan ve müteşebbis bir iş

adamı olarak takdir edilir.”

Henry David Thoreau

Korunan Alan Uygulamalarında Değişim

Dünyada Korunan Alanların 3 evresi

Korunan alan anlayışında (150 yıl) gelişim: 1. Klasik model (1800’li yılların ortasından 1970 yılına kadar): Devlet kurumları ve sıkı koruma (sadece av yönetimi var)

Dünyada Korunan Alanların 3 evresi

2. Modern model (1970-2000’li yılların ortası): Korunan alanlarda yönetim etkinliği, korunan alanlar ağları oluşturma, yönetişim ve sürdürülebilir finans önemli hale geldi. Yöre halkının yönetişime dahil edilmesi süreci başladı.

Dünyada Korunan Alanların 3 evresi

3. Yeni (2010 sonrası) model (2000 …): Sektörler arası işbirlikleri, yaşam destekleri sistemleri, ekosistem hizmetleri, inovatif finans mekanizmaları, restorasyon, iklim değişikliğinin etkileri, etkin yönetişim ve yetki devri.

Dünyada Korunan Alanların 3 evresi

Ekonomi

Doğa

Toplum

Klasik model (Sıkı koruma) Sadece resmi kurumlar

Modern model (Koruma – kullanma dengesi) Ekonomi

Doğa

Toplum

Yeni model (Sürdürülebilir kaynak kullanımı)

Yöre halkı katılımı

Ekonomi Toplum

Toplumsal katılım / Sektörler arası işbirliği- entegrasyon

Doğa

YÖNETİM DÜZEYİ

Yönetim Yaklaşımı

ANA SEBEPLER

ÖNLEYİCİ

TEHDİTLER

PROAKTİF

ETKİLER

TEPKİYE DAYALI

SiSTEM

PASİF

Eskiden yönetim amaçları gayet basitti

Koruma

Eskiden yönetim amaçları gayet basitti

Araştırma

Eskiden yönetim amaçları gayet basitti

Ziyaret / rekreasyonel aktiviteler

Şimdi daha çok amacımız var 64

Turizm ve rekreasyon

Bilimsel araştırma Doğal ve kültürel özellikleri koruma

Yabanılı koruma Genetik çeşitliliği ve türleri koruma Çevresel servislerin devamlılığı

Sürdürülebilir kalkınma

Afet risklerini azaltma Kaynakların sürdürülebilir kullanımı

İklim değişikliği etkilerini azaltma Kültürel ve geleneksel değerlerin devamlılığı

Eğitim

Korunan alanları ADA gibi düşünürdük

Şimdi ise daha geniş ekosistem ve peyzajların parçası olarak görüyoruz

Yetkiler รงerรงevesinde yรถnetirdik

Şimdi ise ekosistemler ve peyzajlar çerçevesinde yönetiyoruz

"SKAKAVAC" ALANI SIRBİSTAN GRA GRA LAGOON Milli Parkı Belize

… resmi olmayan arazi ve kaynak haklarını da düşünüyoruz

Eskiden sadece müdürler vardı

Şimdi ise daha çok kişi yönetimde söz sahibi

Eskiden yöre halkını doğa koruma için bir problem olarak görüp, dışarıda bırakıyorduk

Şimdi ise yöre halkını olası ortaklar ve destekçiler olarak görüyoruz.

ve sorunları müzakere ve katılımcılıkla çözmeye çalışıyoruz

Eskiden korunan alan deÄ&#x;erlerini doÄ&#x;a, orman ve manzara olarak bilirdik

Şimdi ise daha geniş değerler halkası var

Planları mühendislik bakış açısıyla hazırlardık

Şimdi korunan alanları uyumla yönetiyoruz

Eskiden tepkiye dayal覺 y繹netim vard覺

Şimdi ise insiyatif kullanıyoruz

Smokey diyor ki: Dikkatli olmak 10 orman yangınından 9’unu önler!

Re癟eteler ve yol haritalar覺 kullan覺rd覺k

Şimdi ise araçlar ve çıkarılan dersleri kullanmayı öğrendik

Koruma Değeri Yüksek Ormanlar

Koruma Değeri Yüksek Tarım Alanları

Fon ve kaynaklar için sadece hükümet katkısı vardı

Hükümet sadakası için

düğmeye basınız

… Şimdi ise ortaklıklar kurmalı ve farklı fonlar bulmalıyız

DEĞİŞEN DÜNYADA KORUNAN ALANLAR

Yeni tehditler, yeni baskılar, yeni talepler, yeni ihtiyaçlar ve doğal mirasımızın acil olarak korunması için yeni yaklaşımlara ihtiyaç vardır.

Dün

• • • • • • •

Bugün

• • • • • • •

Daha basit Tepkiye dayalı Hiyerarşik Teknokratik Mühendis yaklaşımı Tek fon kaynağı Yönetim planları faydalı bir araçtır

86

Daha karmaşık Stratejik Çok disiplinli Katılımcı Uyumlu yaklaşım Çoklu fon kaynakları Yönetim planlaması gerekli bir süreçtir

Artık zamanı geldi. Yaşamak için şimdi kaynak oluşturma, pazarlama ve yönetim öğrenmemiz gerekiyor!

Bir şey yapmalı?

Öneriler • İzleme ve değerlendirme

• Merkezi ve yerel ekipleri güçlendirmek • Ulusal Korunan Alanlar Stratejisi hazırlamak • Korunan alan sınırlarının dışını da düşünmek • Korunan alanlara özgü fon veya vakıfların kurulması • Yenilikçi yaklaşımlar geliştirmek / uygulamak

Öneriler • Katılımcı korunan alan sınırları belirleme ve ilanı

• Etkin yönetişim • İyi örnekler geliştirmek • Korunan alan deneyimlerini paylaşmak (yıllık konferans, deneyimler panayırı)

• Markalaşma (Sertifikalar, eğitim, tanıtım) • Etkin yönetim

Öneriler • Eğitim programları oluşturmak.

Korunan alanlar UNESCO Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim Onyılı için ana uygulama alanlarıdır.

http://www.biosphere-vosgespfaelzerwald.org/_uk/html/frameset/fr ameset_ptit_mab.htm

Öneriler

Korunan alanlarımızda planlama

aşamasından planların uygulanması yani alan yönetimine (ve bununla birlikte

izleme değerlendirme aşamasına) geçme zamanıdır!

“Yabanda dünyanın kurtuluşu yatar. Her ağaç, dallarını

yabanı araması için uzatır… İnsanlar onun üzerinde düven sürerler veya sefere çıkarlar. Ormandan ve vahşi doğadan insanlığı kucaklayan sular, ağaç kabukları, yabandan gelir…

Ben ormana inanırım, dereye ve mısırın büyüdüğü geceye de… Yaşam yabandan ibarettir. En canlı olan en yaban olandır…

Ümit ve gelecek benim için çimenlerde ve ekilmiş tarlalarda, kasaba ve kentlerde değil, geçit vermeyen bataklıklardadır.”

Henry David Thoreau

Son söz…

“Milli

park elimizde bir meşale gibi yolumuzu aydınlatıyor! Şimdi, PAN Parks sertifikası ile yolumuzu daha iyi aydınlatan ikinci meşalemiz oldu!"

Galip Arslan, Aşağıçerçi Köyü Dernek Başkanı – KDMP PAN Parks Grubu Üyesi

Teşekkürler…

Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Ortadoğu Ormancılık A.Ş.

ATLAS Dergisi Arşivi

Michael R. Appleton

Sunum Özeti - Korunan alan nedir?

- Korunan alanların faydaları - Dünyada ve Türkiye’de korunan alanlar

- Korunan alan algısı - Korunan alan uygulamalarında değişim

Küresel ve ulusal düzeyde

korunan alan algısı…

Genel yaklaşımlar…

Yıldıray Lise yildiraylise@yahoo.com www.yildiraylise.com • IUCN Korunan Alanlar Dünya Komisyonu (WCPA) üyesi • UNESCO MaB İhtisas Komitesi üyesi • Türkiye Etoburları Grubu üyesi • Ortadoğu Ormancılık A.Ş. Genel Müdürü Foto: İsmail Menteş

12 Haziran 2013, Kayseri

(Küre Dağları Milli Parkı)