Lotnictwo Aviation International 10/2022

Redaktor naczelny Jerzy Gruszczyński jerzy.gruszczynski@zbiam.pl Korekta Stanisław Kutnik Redakcja techniczna Adam Mojski, redakcja.techniczna@zbiam.pl Stali współprawcownicy Piotr Abraszek, Paweł Bondaryk, Piotr Butowski, Robert Czulda, Jerzy Gotowała, Paweł Henski, Andrzej Kiński, Jerzy Liwiński, Marek Łaz, Edward Malak, Łukasz Pacholski, Michał Petrykowski, Miłosz Rusiecki. Wydawca Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. ul. Anieli Krzywoń 2/155 01-391 Warszawa office@zbiam.pl Biuro ul. Bagatela 10/17 00-585 Warszawa

Dział reklamy i marketingu Andrzej Ulanowski andrzej.ulanowski@zbiam.pl Dystrybucja i prenumerata office@zbiam.pl

Reklamacje office@zbiam.pl

Prenumerata

realizowana przez Ruch S.A: Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl

Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Telefonicznym Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 7.00–18.00. Koszt połączenia wg taryfy operatora Copyright by ZBiAM 2022

All Rights Reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy jest zabronione. Materiałów niezamówionych, nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczonych ogłoszeń i reklam.

znajdziesz na naszej

Aktualności

programu

Su-35

Federacji

Długotrwałe prognozy rynku transportu lotniczego

Liwiński

Koniec MiG-ów-29

cywilne

XXX Międzynarodowy Salon Przemysłu Obronnego: samoloty, śmigłowce i bezzałogowce Jerzy Gruszczyński, Łukasz Pacholski

Śmigłowce AW149, istotne wzmocnienie Wojska Polskiego – wywiad z Prezesem Zarządu PZL-Świdnik, Jackiem Libucha Jerzy Gruszczyński, Łukasz Pacholski

Eurofighter Typhoon. Europejski samolot przewagi powietrznej wywiad z przedstawicielami Leonardo, podczas MSPO 2022 Jerzy Gruszczyński, Andrzej Kiński, Łukasz Pacholski

FA-50 dla Polski. Żaden pilot nie będzie zawiedziony – wywiad z Prezesem i Dyrektorem Generalnym Korea Aerospace Industries, Kang, Goo-Young Jerzy Gruszczyński

słowackim lotnictwie

Koniec MiG-ów-29 w słowackim lotnictwie Matej Janák, Michal J. Stolár Przetłumaczył: Andrzej Kiński

uderza w Ukrainie i straszy nad Bałtykiem

Butowski

i EC-130J w US Air Force. Samoloty Hercules

przeznaczenia

Henski

piszczy w Układzie

Zwierzchlejski

Spitfire.

Fiszer,

Bombowiec strategiczny

nowej generacji pozostaje priorytetem dla Federacji Rosyjskiej

Jeden z wielu modeli samolotu w kształcie latającego skrzydła testowanych przez instytut CAGI w po przednich latach. Fot. CAGI

W maju 2022 r. do Internetu wyciekła, i po kilku dniach została usunięta, ciekawa tablica pokazująca plany produk cyjne rosyjskiej firmy Iljuszyn na lata 2022-2030. Sądząc z zawartych w niej liczb planowanej produkcji samolotów cywilnych, jest to tabela świeża, powstała już po rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Kompleks Lotniczy Iljuszyn ma własne biuro konstrukcyjne w Moskwie, a także, jako filie, biuro konstrukcyjne Miasiszczewa w Żukowskim i zakłady produk cyjne w Uljanowsku i Woroneżu. Iljuszyn jest także organem nadrzędnym dla firmy Beriew w Taganrogu, zajmującej się samolotami lotnictwa specjalnego.

Rysunek z patentu zgłoszonego przez firmę Tupolew w marcu 2022 r., jaki prawdopodobnie przypomina PAK DA, z niektórymi celo wym skażeniami. Na przykład, skrzydło PAK DA ma podobno stały kąt krawędzi natarcia, bez załama nia. Fot. Tupolew

Według tej tabeli, firma Beriew ma do 2030 r. wykonać sześć kompletów agregatów dla doświadczalnych samolotów PAK DA: po dwa w 2023 i 2024 oraz po jednym w 2025 i 2026 r. Z innych źródeł wiadomo, że zbudowane mają być trzy lata jące doświadczalne egzemplarze tego bombowca, co oznacza, że na każdy samolot przypadną dwa zestawy agregatów od Beriewa. Montaż końcowy bombowców PAK DA ma realizo wać zakład im. Gorbunowa w Kazaniu, filia firmy Tupolew. Tupolew PAK DA (Perspektiwnyj Awiacjonnyj Kompleks Dalniej Awiacji) to rosyjski program bombowca strategiczne go nowej generacji. Obecność PAK DA w tej tabeli oznacza, że wcześniejsze zamierzenia pozostają niezmienione w nowej rzeczywistości i Rosja nie zamierza porzucać tego projektu w obliczu zachodnich sankcji i embarga na dostawy wielu komponentów. Oblot pierwszego samolotu może być wyko nany w 2024 r.

Prace nad nowym bombowcem strategicznym były w Rosji uruchamiane i wstrzymywane kilkakrotnie w ciągu ostat nich 40 lat i przez długi czas nie wychodziły poza papierowe projekty. Współczesny program PAK DA ruszył w 2007 r. wraz

z ogłoszeniem konkursu projektów między Miasiszczewem, Suchojem i Tupolewem. Wybrano Tupolewa, który w sierp niu 2009 r. otrzymał trzyletni kontrakt na pracę naukowo-ba dawczą Posłannik (wysłannik), w ramach której opracował projekt koncepcyjny samolotu izdielije 80 (Tu-160 to izdie lije 70). Projekt ten został zatwierdzony przez Ministerstwo Obrony wiosną 2013 r. W kolejnym etapie, 27 grudnia 2013 r. Ministerstwo zakontraktowało projekt wstępno-techniczny PAK DA. W maju 2014 r. ówczesny naczelny dowódca Sił Po wietrznych Rosji Wiktor Bondariew zapowiedział pierwszy lot prototypu PAK DA na 2019 r. i dodał, że w2023r.zakończą siępróbypaństwoweirusządostawydlawojska.

Korektę programu wprowadził rok 2014, kiedy po zajęciu Krymu, Rosja została objęta pierwszymi zachodnimi sankcja mi oraz, co uderzyło jeszcze mocniej, znacznie spadły świa towe ceny ropy. Rosjanie zmienili priorytety i postanowili wznowić produkcję zmodernizowanego Tu-160M, oceniając ten program jako mniej kosztowny przy niewielkim zamó wieniu. Na zadanie modernizacji i wznowienia produkcji Tu-160M rzucono główne siły biura konstrukcyjnego Tupo lewa i zakładu produkcyjnego w Kazaniu, a także środki fi nansowe; program PAK DA spowolnił.

Rosjanie wrócili do PAK DA aktywniej pod koniec 2017 roku. 27 grudnia 2017 r. Tupolew dostał kontrakt od Mini sterstwa Obrony na pracę badawczo-rozwojową Posłannik-1 obejmującą ukończenie projektowania samolotu izdielije 80 oraz budowę i próby prototypów bombowca. Według tego kontraktu, samolot ma ukończyć próby akceptacyjne do końca sierpnia 2027 r. Dzień wcześniej, 26 grudnia, Tupolew dostał też kontrakt od Ministerstwa Przemysłu i Handlu na program Technologia-80 obejmujący opracowanie podsta wowych technologii, w tym silnika, i przygotowanie produk cji seryjnej samolotu.

Dość niezwykle, jak dla rosyjskiego projektu takiego zna czenia, podstawowe charakterystyki PAK DA są znane. Wiktor Bondariew powiedział w sierpniu 2013 r., że PAK DA będzie samolotem poddźwiękowym, zabierającym nowe uzbro jenie, w tym pociski hiperdźwiękowe. Dowódca Lotnictwa Dalekiego Zasięgu Anatolij Żichariew powiedział w sierpniu 2014 r., że PAK DA będzie poddźwiękowym latającym skrzy dłem zdolnym pokonać 15 tys. km bez uzupełniania paliwa w powietrzu (prędkość maksymalna – 1000 km/h). Według mniej oficjalnych, ale godnych zaufania danych rosyjskich, projektowana masa startowa bombowca izdielije 80 wynosi 145 t i ma on zabierać do 30 t uzbrojenia. Oznacza to, że PAK DA będzie prawie dwukrotnie lżejszy od Tu-160 (275 t) i zmie ści się pomiędzy 124-tonowym Tu-22M3 i 185-tonowym Tu-95MS.

XXX Międzynarodowy SalonPrzemysłu Obronnego

Samoloty, śmigłowce i bezzałogowce

Jerzy Gruszczyński, Łukasz Pacholski

Śmigłowiec wieloza daniowy S-70M Black Hawk zakupiony przez MSW Rumunii można było zobaczyć na wystawie nale żących do korporacji Lockheed Martin Polskich Zakładów Lotniczych Sp. z o.o. z Mielca.

Kielecki salon obronny w bieżącym roku świętował 30-lecie. Wydarzenie było pod każ dym względem rekordowe. Tegoroczny salon zgromadził 613 wystawców z 33 krajów świata, w tym 312 firm polskich. Targi odwiedziło 60 delegacji z 39 państw, w tym osiem szczebla ministerialnego. Na MSPO 2022 pojawiło się 25 tys. gości z całego świata, ko lejne 10,5 tys. odwiedziło Dzień Otwarty. Oprócz gościa honorowego – Prezydenta RP Andrzeja Dudy, wydarzenie odwiedzili także premier Mateusz Morawiecki, wicepremier i minister Obrony Narodowej Mariusz Błaszczak oraz Paweł Soloch Szef Biura Bezpie czeństwa Narodowego. Delegacji tureckiej, która w tym roku przygotowała Wystawę Narodową przewodniczył minister obrony Hulusi Akar. W wydarzeniu wzięła udział również kadra dowódcza Wojska Polskiego.

Samoloty BojoWe

Lockheed Martin wystawił w Kielcach makietę wieloza daniowego samolotu bojowego wykonanego w technologii utrudnionej wykrywalności (stealth) F-35A Lightning II. Umowa międzyrządowa dotycząca zakupu przez Polskę 32 maszyn tego typu została podpisana 31 stycznia 2020 r., zostaną w nie wyposażone dwie nowo utworzone eskadry

Jedna z atrakcji MSPO 2022, makieta wielozadaniowego samo lotu bojowego Lockheed Martin F-35A Lightning II w barwach lotnictwa polskiego. Obok makieta taktycznego pocisku samoste rującego AGM-158A JASSM.

Śmigłowce AW149 realizować będą zarówno zadania transportu żołnierzy jak i wsparcia po doddziałów z powie trza. Wyposażenie umożliwi również zastosowanie ich do prowadzenia operacji ewakuacji, poszukiwania i ra townictwa w warun kach bojowych oraz transportu ładunków i zaopatrzenia.

Pierwsze AW149 Woj sko Polskie otrzyma już w przyszłym roku. Fot. Łukasz Pacholski

Śmigłowce AW149, istotne wzmocnienie Wojska Polskiego

PZL-Świdnik jest jedynym polskim producentem śmigłowców własnej konstrukcji z unikalną zdol nością projektowania, rozwoju i produkcji statków powietrznych tej klasy. Spośród wszystkich śmi głowców latających w Siłach Zbrojnych RP 60 proc. to maszyny pochodzące ze świdnickiego zakła du. W całej historii Wojska Polskiego 80 proc. śmigłowców kiedykolwiek dostarczonych to maszyny produkcji PZL-Świdnik. Kontrakt na dostawę 32 śmigłowców wielozadaniowych AW149 jest kolej nym dowodem na to, jak ważna jest krajowa produkcja, zaplecze techniczne i baza logistyczna oraz na to jak wysoko oceniane są śmigłowce ze Świdnika w polskiej armii. O programie AW149 i innych szansach stojących przed świdnickim zakładem z Prezesem Zarządu PZL-Świdnik, Jackiem Libuchą, rozmawiają Jerzy Gruszczyński i Łukasz Pacholski.

Jacek Libucha – me nadżer z wieloletnim doświadczeniem za wodowym zdobytym w Polsce i zagranicą. Przed karierą bizne sową służył w Siłach Zbrojnych RP, był m.in. dowódcą szwa dronu szturmowego w 25. Brygadzie Ka walerii Powietrznej. Jest odznaczonym, dwukrotnym we teranem operacji wojskowych poza granicami kraju. Fot. PZL-Świdnik

Panie Prezesie, jakie zadania wziął na siebie zakład w Świd niku w aspekcie realizacji kontraktu na dostawę dla Wojska Polskiego 32 śmigłowców aW149?

Zakres zadań jest pełny. Jesteśmy nie tylko głównym kon trahentem i, w ramach umowy, nie tylko zarządzamy tym programem, ale jesteśmy w końcu producentem tego nowe go śmigłowca dla Sił Zbrojnych RP; zintegrujemy wszystkie systemy, wyposażymy w awionikę i wykonamy próby w lo cie. Dodatkowo w Świdniku powstanie cały hub obsługowo-logistyczny. Wybór nas jako producenta jest bardzo ważny dla dalszego rozwoju kompetencji PZL-Świdnik, jako OEM-a (Producenta Oryginalnego Sprzętu – Original Equipment Manufacturer). Już dzisiaj jesteśmy zaangażowani w pro dukcję komponentów struktur lotniczych płatowca, więc dzięki temu kontraktowi stajemy się pełnym producentem. Nasze służby inżynieryjne będą zarządzać polską konfigura cją AW149 w toku całego cyklu życia.

czy montaż końcowy w Świdniku dotyczy wszystkich śmi głowców, czy też pierwsze egzemplarze zostaną zmontowa ne z udziałem komponentów świdnickich we Włoszech?

O szczegółach nie mogę powiedzieć, ale jeżeli chcemy mieć pierwsze śmigłowce AW149 w Wojsku Polskim już w przy szłym roku, w pełnej konfiguracji zamówionej przez Agen cję Uzbrojenia, zakłady w Świdniku będą musiały ściśle współpracować w ramach swojej Grupy. Przygotowanie produkcji i przeszkolenie personelu, co oczywiste, musi zabrać tyle czasu, ile jest konieczne z technologicznego punktu widzenia, nie ma to jednak wpływu na ustalony wcześniej harmonogram dostaw, pomimo, że jest to naj bardziej złożony śmigłowiec, jaki kiedykolwiek był rozwi jany w Świdniku.

W procesie budowa nia nowoczesnych i skutecznych sił powietrznych klu czem do sukcesu jest wejście w posiadanie wyspecjalizowanych samolotów przewagi powietrznej, mogą cych sprostać każdej maszynie potencjal nego przeciwnika. Fot. AMI

Eurofighter Typhoon Europejski samolot przewagi powietrznej

Jerzy Gruszczyński, Andrzej Kiński, Łukasz Pacholski

Polskie Siły Powietrzne nie posiadają obecnie zdolności jakie daje samolot przewagi powietrznej, nie są więc w stanie skutecznie przeciwdziałać potencjalnym zagrożeniom takim jak myśliwce Su-35 i bombowce Su-34 uzbrojone w broń typu stand-off (odpal i pozostań z daleka), operujące poza fizycznym zasięgiem samolotów wielozadaniowych, które są niezdolne do nawiązania równorzęd nej walki z dedykowanymi samolotami przewagi powietrznej. Z uwagi na położenie geograficzne Polski, jej obecność w NATO oraz ryzyko pełnoskalowego konfliktu z przeciwnikiem posiadającym różne typy zaawansowanych samolotów bojowych, w tym przewagi powietrznej, staje się nieodzow ne pozyskanie przez polskie Siły Powietrzne ww. zdolności. O samolocie przewagi powietrznej Eu rofighter Typhoon, jego możliwościach operacyjnych oraz szansach z nim związanych dla Polski, z przedstawicielami Leonardo rozmawiają Jerzy Gruszczyński, Andrzej Kiński i Łukasz Pacholski.

czy Państwa zdaniem, po rozmowach z przedstawicie lami polskiego ministerstwa obrony narodowej, Polska wyraża zainteresowanie samolotem przewagi powietrz nej? czy jest szansa na sprzedaż maszyn tej klasy nad Wisłą?

Odbyliśmy spotkania z przedstawicielami polskiego re sortu obrony, w czasie których pojawiły się deklaracje doty czące możliwości zakupu samolotów przewagi powietrznej, które mają stanowić wyposażenie dla dwóch eskadr lotni czych. Jako część konsorcjum Eurofighter proponujemy nowoczesny, i co ważne, wciąż rozwijany samolot Typhoon, który dzięki temu, tj. ciągłemu rozwojowi, jest samolotem ge neracji 4+, używając ogólnie przyjętej nomenklatury, a więc przewyższa inne platformy w kategorii samolotów przewagi powietrznej. Typhoon’y należące do włoskich sił powietrz nych stacjonują obecnie w Malborku w ramach wsparcia sojuszników na wschodniej flance NATO w ramach misji

Air Policing, dzięki czemu strona Polska może zapoznać się z tymi samolotem z bliska. Wszędzie gdzie do tej pory były wykorzystywane, także teraz w Polsce, ich zalety były nie podważalne.

jeśli jesteśmy przy włoskich eurofighterach, jakie typy kierowanych pocisków rakietowych „powietrze-powie trze” zostały już zintegrowane z typhoonami?

Najlepsze jakie są dostępne na rynku. Mowa oczywiście o AIM-120 AMRAAM, MBDA Meteor oraz pociskach krót kiego zasięgu Diehl Defence IRIS-T. Typhoon jest w stanie odpowiedzieć na pojawiające się wciąż nowe scenariusze zagrożeń, a uzbrojenie jest do tego dostosowywane wraz z rozwojem programu. W ostatnich latach było wiele kon fliktów asymetrycznych, ale obecna sytuacja geopolityczna jasno wskazuje, że potrzeba użycia samolotów przewagi po wietrznej wraz z arsenałem najlepszego uzbrojenia i walki

FA-50 pochodzą z tej samej rodziny, z której wywodzą się wielozadaniowe samoloty bojowe F-16 oraz F-35 i będą stanowić istotne wzmocnienie Sił Powietrznych.

Dzięki systemowi transmisji danych Data Link 16 i zdolno ści do działań siecio centrycznych, FA-50 będzie dostosowany do wykonywania lotów bojowych w ugrupowaniach mie szanych – powiedział Prezes i Dyrektor Generalny KAI, Kang, Goo-Young.

FA-50 dla Polski Żaden pilot nie będzie zawiedziony

Jerzy Gruszczyński

16 września w 23. Bazie Lotnictwa Taktycznego w Mińsku Mazowieckim w obecności Pre zydenta RP, Andrzeja Dudy, wicepremier, minister Obrony Narodowej, Mariusz Błaszczak, podpisał umowę na dostawę dla Sił Zbrojnych RP 48 koreańskich lekkich wielozadanio wych samolotów bojowych FA-50. Z tej okazji szef MON m.in. powiedział, że: 48 samolotów bojowych FA-50 będzie znacznym wzmocnieniem Sił Powietrznych. Pierwsze FA-50 mają przybyć do Polski już w przyszłym roku i zostać rozmieszczone w Mińsku Mazowieckim. O ich producencie – firmie Korea Aerospace Industries, charakterystyce i możliwościach samolotu oraz szansach z tym związanych dla Polski, z Prezesem i Dyrektorem Generalnym KAI, Kang, Goo-Young, rozmawia Jerzy Gruszczyński.

Korea aerospace industries, co to jest za firma i jakimi obszarami się zajmuje?

Firma Korea Aerospace Industries (KAI) powstała w 1999 r., czyli działa na rynku od 23 lat i skupia się głównie na przemyśle lotniczym, projektując i budując oraz produ kując i rozwijając samoloty i śmigłowce oraz na przemyśle kosmicznym, wytwarzając satelity. Naszą uwagę skupiamy głównie na dostarczaniu samolotów dla wojska, wraz z pa kietami szkoleniowym i wsparcia eksploatacji ale rozwijamy się także w dziedzinie lotnictwa komercyjnego wytwarzając różne części do samolotów i śmigłowców dla innych produ centów.

Głównymi projektami, które powstają w naszej firmie są: KC-100 (lekki samolot ogólnego przeznaczenia, wykorzysty wany m.in. do selekcyjnego szkolenia lotniczego), KT-1 (sa molot do szkolenia podstawowego), T-50 (samolot do szko lenia zaawansowanego i taktyczno-bojowego), FA-50 (lekki wielozadaniowy samolot bojowy), KUH-1 (wielozadaniowy

śmigłowiec transportowy), LAH (lekki śmigłowiec wsparcia pola walki) oraz satelity i rakiety nośne. W bieżącym roku oblataliśmy prototyp wielozadaniowego samolotu bojowe go KF-21.

Długoterminowe prognozy rynku transportu lotniczego

Jerzy Liwiński

Producenci samolotów komunikacyjnych opublikowali kolejne edycje długoterminowych prognoz rynku transportu lotniczego. Szacują w nich, że w najbliższym dwudziestoleciu 2022-2041 przewozy wzrosną 2,3-krotnie, a linie lotnicze zakupią: według Boeinga – 41,2 tys. samolotów (za 7,2 bln USD), a według Airbusa – 39,5 tys. Europejski producent w swo ich prognozach zajmuje się maszynami powyżej 100 miejsc, natomiast amerykański także mniejszymi odrzutowcami. Embraer potrzeby samolotów regionalnych szacuje na 10,9 tys. szt., a ATR maszyn turbośmigłowych na 2,4 tys. szt. Analitycy Boeinga prognozują, że ze stro ny przewoźników będzie istniało zapotrzebowanie na 2111 tys. osób personelu lotniczego, w tym: 602 tys. pilotów, 899 tys. personelu pokładowego i 610 tys. mechaników.

Wpołowie roku najwięksi producenci samolo tów komunikacyjnych opublikowali kolejne edycje długoterminowych prognoz rynku transportu lotniczego. Opracowanie Airbusa nosi nazwę „GMF Global Market Forecast” (Prognoza Ryn ku Światowego), a Boeinga „CMO Current Market Outlook” (Aktualne perspektywy rynku). Airbus w swoich analizach zajmuje się samolotami posiadającymi 100 i więcej miejsc, a Boeing także mniejszymi regionalnymi odrzutowcami. In tegralną częścią kompleksowego opracowania Boeinga są prognozy: personelu lotniczego „Boeing Pilot and Techni cian Outlook” i rynku usług lotniczych. Natomiast prognozy przygotowane przez producentów samolotów regionalnych koncentrują się na maszynach, będących przedmiotem ich produkcyjnego zainteresowania. Kompleksowym opracowa niem jest prognoza „Embraer Commercial Aviation Market Outlook”, która koncentruje się na samolotach regionalnych

o pojemności do 150 miejsc, a „ATR Regional Turboprop Market Outlook” zajmuje się maszynami turbośmigłowymi od 40 do 80 miejsc.

Ostatnie edycje prognoz szacują: wielkość ruchu lotnicze go, rozwój floty, zapotrzebowanie personelu lotniczego i uwa

Według prognozy Airbusa linie państw Azji i wysp Pacyfiku zakupią 17 580 samolotów, co sta nowić będzie 44% globalnego zapotrze bowania. Na zdjęciu A350-941 dla koreań skich Asiana Airlines w centrum prób i odbioru samolotów w Tuluza-Blagnac.

Coroczna kilkupro centowa dynamika zaowocuje tym, że w ciągu 20 lat wy konana praca prze wozowa pasażerów wzrośnie 2,3-krotnie, z 8,9 bln pkm do 20,1 bln pkm. Na zdjęciu Airbus A320-271neo chilijskich JetSMART.

Para słowackich MiG-ów-29AS osłania samolot transportowy Alenia C-27J Spartan nad zachodnią Słowacją 9 lipca 2022 r. Był to jeden z ostatnich lotów operacyjnych maszyn tego typu we Vzdušnych silach Ozbrojených síl Slo venskej republiky.

Koniec MiG-ów-29 w słowackim lotnictwie

Matej Janák, Michal J. Stolár

Samoloty myśliwskie MiG-29 od roku 1989 były niekwestionowanymi gwiazdami na nie bie Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej, Czechosłowackiej Republiki Federacyjnej/ Czeskiej i Słowackiej Republiki Federacyjnej, wreszcie niezależnych państw czeskiego – Re publiki Czeskiej, i słowackiego – Republiki Słowackiej. Czas płynie jednak nieubłaganie i po ponad 30 latach eksploatacji, ostatnie spośród tych maszyn zostały niedawno wycofane ze służby w Siłach Powietrznych Sił Zbrojnych Republiki Słowackiej.

Wdniu

9 września 2022 r. o 10:28 czasu lokalnego nad długim na 2400 m betonowym pasie star towym nr 18/36 bazy Sliač-Tri Duby rozległ się ryk sześciu silników turboodrzutowych RD-33. Fala hałasu po chwili dotarła do oddalonego o niespełna 10 km miasta Zwoleń. Po upływie kilkunastu sekund od zwolnieniu ha mulców trzy MiG-i-29AS wzniosły się w powietrze, skierowa ły ku Bańskiej Bystrzycy i szybko zniknęły z pola widzenia. Po chwili na pas startowy wykołował czwarty MiG-29AS i podą żył za nimi.

Wspomniany klucz MiG-29 wykonał ostatni, pożegnalny lot na niebie Republiki Słowackiej. O 10:59 samoloty prze leciały nad obecnymi w bazie Sliač-Tri Duby przedstawicie lami władz i dowództwa sił zbrojnych: ministrem obrony Ja roslavem Naďem, szefem Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Republiki Słowackiej gen. Danielem Zmekiem, dowódcą Sił Powietrznych SZ RS (Vzdušné sily Ozbrojených síl Sloven skej republiky, VS OS SR) gen. mjr. Róbertem Tóthem i in nymi licznie zgromadzonymi oficjelami, a także personelem

wszystkich jednostek 81. Skrzydła w Sliaču. O 11:02 wylądo wał ostatni z czterech samolotów. Trzy z nich przekołowały pod łukiem triumfalnym utworzonym ze strumieni wody z działek dwóch wozów bojowych lotniskowej straży pożar nej i zatrzymały na płaszczyźnie postojowej, a ich piloci wyłą czyli silniki i opuścili kabiny. Za ofiarną służbę dla Republiki Słowackiej podziękowali im, a także personelowi obsługi na ziemnej, minister Naď i generał Zmek, wręczając odznaczenia resortowe. Oficjalne wycofanie samolotów MiG-29 z uzbroje nia VS Os SR stało się faktem.

Minister obrony Jaroslav Naď już 25 lipca 2022 r. poinfor mował o planowanym wycofaniu z eksploatacji myśliwców MiG-29 wraz z końcem sierpnia tego roku. Jednocześnie ogłosił, że począwszy od 1 września, na okres około dwóch lat, niezbędne będzie zapewnienie obrony przestrzeni powietrz nej nad Słowacją przez partnerów z NATO. Stosowne uzgod nienia poczyniono z Polską i Czechami, a 27 sierpnia 2022 r. Jaroslav Naď i Mariusz Błaszczak oraz minister obrony Repu bliki Czeskiej Jana Černochová podpisali umowę w sprawie

Dwa samoloty

MiG-31K z podwie szonymi pociskami systemu Kindżał za debiutowały publicz nie podczas defilady zwycięstwa 9 maja 2018 r. w Moskwie.

Kindżał uderza w Ukrainie

i straszy nad Bałtykiem

Piotr Butowski

Najbardziej zaskakujące w historii systemu uderzeniowego Kindżał jest to, że zostaliśmy zaskoczeni jego pojawieniem się, chociaż jest to połączenie myśliwca przechwytującego MiG-31, będącego w służbie od 1983 r., oraz pocisku balistycznego „ziemia-ziemia” Iskander, będącego w służbie od 2006 r.

MiG-31K już od kilku lat wspólnie ćwiczą z samolotami bom bowymi Tu-22M3 lotnictwa dalekiego zasięgu.

Kindżał został ujawniony przez prezydenta Federacji Ro syjskiej Władimira Putina w jego wystąpieniu do narodu 1 marca 2018 r. Powiedział on wtedy, że Kindżał może dostar czyćładunekkonwencjonalnylubjądrowynaodległośćponad 2000 km, a pocisk leci do celu z prędkością hiperdźwiękową, 10razyszybciejniżdźwięk.Na wideo zaprezentowanym przez Władimira Putina pokazano start MiG-31 z podwieszonym pod kadłubem pociskiem, następnie jego oddzielenie się od samolotu, zrzut owiewek z przodu i z tyłu oraz uruchomie nie silnika. W dalszej części była animacja pokazująca lot pocisku. Po oddzieleniu się od samolotu wzniósł się on po nad stratosferę, a następnie kilkakrotnie zmieniając tor lotu

opadł na cel; jako obiekt uderzenia pokazano okręt przypo minający amerykański krążownik rakietowy USS Ticondero ga oraz budynek na ziemi. Para MiG-31K, każdy z pociskiem pod kadłubem, zadebiutowała publicznie podczas defilady zwycięstwa 9 maja 2018 r. w Moskwie. Niestety, do pokazu pociski zostały pomalowane na nienaturalny biały kolor.

co to jeSt KinDżaŁ?

Dzięki prędkości przelotowej Ma=2,35 (2500 km/h) na du żej wysokości, ciężki 46-tonowy MiG-31 jest bardzo dobrą platformą dla różnych systemów broni, nie tylko w standar dowej wersji myśliwca przechwytującego. Lotniczy system uderzeniowy 9-A-7760 Kindżał składa się z samolotu-nosi ciela MiG-31K lub MiG-31I (izdielije 06; w NATO: Foxhound D) oraz podwieszonego centralnie pod kadłubem rakieto wego pocisku balistycznego 9-S-7760 (inaczej izdielije 292; NATO: AS-24 Killjoy), będącego lotniczą odmianą pocisku „ziemia-ziemia” 9M723 systemu Iskander-M (NATO: SS-26 Stone). Pocisk został opracowany przez biuro konstrukcyjne KB Maszynostrojenija (KBM) w Kołomnie pod Moskwą.

Pocisk balistyczny 9-S-7760 ma długość około 7,8 m w porównaniu do 7,2 m standardowej wersji „ziemia-ziemia” 9M723 z powodu smuklejszego nosa i dodatkowej owiewki z tyłu, na dyszy silnika. Masa pocisku wynosi około 4000 kg;

EC-130H i EC-130J w US Air Force

Samoloty Hercules specjalnego przeznaczenia

Siedem samolotów EC-130H Compass Call należących do grupy walki elektro nicznej 55th ECG ko łuje do startu w bazie Davis-Monthan AFB w Arizonie; 28 czerw ca 2021 r.

Samoloty transportowe typu Lockheed C-130 Hercules wykorzystywane były przez siły powietrzne Stanów Zjednoczonych (US Air Force, USAF) w charakterze platform zwiadu elektronicznego, walki elektronicznej, latających centrów dowodzenia i kontroli pola walki oraz wojny psychologicznej, praktycznie od samego początku wdrożenia ich do eksploata cji. W ciągu kilku najbliższych lat USAF planują wycofanie ze służby ostatnich, wysłużonych samolotów walki elektronicznej typu EC-130H Compass Call. Zastąpione one zostaną przez odrzutowce Gulfstream EC-37B. W służbie dalej pozostaną samoloty wojny psychologicznej i specjalnego przeznaczenia typu EC-130J Commando Solo III oraz EC-130J Super J.

Napoczątku lipca 1951 r. Lockheed wygrał prze targ na nowy, średni samolot transportowy dla USAF. Pierwszy egzemplarz produkcyjny C-130A został oblatany 7 kwietnia 1955 r. Siły powietrzne od razu zauważyły duży potencjał rozwojowy Herculesa, którego widziano jako potencjalnego następcę samolotów rozpoznania elektronicznego takich jak: Boeing EB-29B oraz Boeing RB-50E i RB-50G, a nawet odrzuto wych samolotów walki elektronicznej Boeing EB-47E.

Obszerny przedział transportowy samolotu C-130A Her cules pozwalał na instalację odpowiedniego sprzętu zada niowego oraz wygodnych stanowisk dla operatorów. Co więcej, rozpoznawcze C-130 z powodzeniem mogły „uda wać” zwykłe wersje transportowe.

W 1957 r. firma E-Systems (obecnie: RIIS – Raytheon Intel ligence, Information and Services) otrzymała, w ramach pro jektu „Sun Valley”, kontrakt na modyfikację dwunastu samo lotów C-130A jako platform zwiadu elektronicznego (ELINT – Electronic Intelligence) oraz komunikacyjnego (COMINT – Communications Intelligence). Oznaczone jako C-130A-II samoloty te otrzymały dodatkowy zestaw anten oraz rejestra tory sygnałów. Na pokładzie zainstalowano stanowiska dla 12–15 operatorów. W 1958 r. 10 egzemplarzy C-130A-II we szło na wyposażenie dywizjonu wsparcia 7406th SS (Support Squadron), który stacjonował w zachodnioniemieckiej bazie

Rhein-Main AB. Zastąpiły one posiadane przez dywizjon sa moloty zwiadu elektronicznego RB-50E.

Poza lotami operacyjnymi wzdłuż granicy z Niemiecką Re publiką Demokratyczną, samoloty te wykonywały również misje do Berlina Zachodniego w ramach „udawanych” lotów transportowych. Należące do dywizjonu C-130A-II opero wały również z greckiej bazy w Atenach oraz tureckiej bazy Incirlik. 2 września 1958 r. C-130A-II z dywizjonu 7406th SS o numerze seryjnym 56-0528 został zestrzelony przez czte ry sowieckie myśliwce MiG-17. C-130A-II wykonywał lot zwiadowczy z bazy Incirlik, którego trasa miała przebiegać wzdłuż granicy turecko-armeńskiej. Wleciał on jednak zbyt głęboko na terytorium Armenii. W zestrzelonym Herculesie zginęła cała, 17-osobowa załoga: sześciu lotników dywizjonu 7406th SS oraz jedenastu operatorów z mobilnej grupy zwia du radiowego sił powietrznych 6911th RG (Radio Group).

Gdy pod koniec 1958 r. do służby zaczęły wchodzić Her culesy w wersji C-130B, siły powietrzne rozpoczęły kolejny projekt nazwany „Sun Valley II”. 13 egzemplarzy C-130B zmodyfikowano jako platformy rozpoznania oraz zwiadu elektronicznego. Oznaczone jako C-130B-II samoloty te zostały wyposażone w lotnicze aparaty fotograficzne z tele obiektywami oraz system ELINT mieszczący się w dwóch zasobnikach przenoszonych na pylonach pod skrzydłami. Przypominały one kształtem dodatkowe zbiorniki paliwa

Paweł Henski

Co piszczy w Układzie Słonecznym?

Dwa i pół roku temu, w artykule pod identycznym tytułem, zamieściłem zestawienie i krótki opis misji wszystkich sond kosmicznych, które funkcjonowały na i w pobliżu planet i innych ciał naszego układu na początku 2020 r. Sondy podzieliłem w zależności od celu, który mia ły, bądź mają zbadać. Dodatkowo w zestawieniu umieściłem też plany badań Układu Sło necznego in situ na najbliższe lata. Pora zatem na przedstawienie zmian, jakie zaszły w tym okresie oraz weryfikację zamierzeń.

KSiężyc

Od końca czerwca 2009 r. naszego naturalnego satelitę obiega amerykański LRO (Lunar Reconnaissance Orbiter).

Od października 2012 r. misja sondy, polegająca na tworze niu profili wysokościowych powierzchni, pomiarach radia cji oraz poszukiwaniu śladów wody, jest stale przedłużana, w maju br. zrobiono to o kolejne trzy lata. Od maja 2018 r. sonda funkcjonuje bez platformy inercyjnej, której żywot ność dobiega końca (obliczona była na rok) i jest ona uru chamiana jedynie w koniecznych wypadkach, np. podczas zaćmień. Ostatnio odkryto niemal stale zacienione kratery, w otoczeniu których temperatura wynosi stale około 17°C, w odróżnieniu od reszty powierzchni, na której temperatura waha się od -173°C w nocy do 127°C w dzień. Takie termicznie stabilne kratery mogłyby stanowić doskonałe miejsca do za łożenia stałych baz załogowych.

Trwa kolejne przedłużenie misji dwóch próbników pro gramu ARTEMIS (Acceleration, Reconnection and Turbu lence, and Electrodynamic of Moon’s Interaction with the Sun). Sondy wystartowały z Ziemi w lutym 2007 r. Próbniki oznaczone P1 i P2 badają Księżyc i wpływ wiatru słoneczne

go na jego okolicę. Obecnie przy ich pomocy tworzona jest trójwymiarowa mapa szczątkowego pola magnetycznego Srebrnego Globu. W ubiegłym roku dzięki ich pomiarom ustalono, że woda księżycowa może być uzupełniana przez

Parker Solar Probe na tle bliskiego Słońca.

Dwa Voyagery od 45 lat mkną poza obrzeża Układu Słonecznego.

Supermarine Spitfirewersje z silnikami Rolls-Royce Griffon

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński

3

Zanim Spitfire trafiły do linii, były pod koniec 1942 r. testowane przez Supermarine Experi mental Flight Test w High Post pod Salisbury, gdzie znajdował się oddział prób w locie fir my Supermarine. Co ciekawe, do prób nowej odmiany Spitfire XII RAF wydelegował dwóch polskich pilotów, kpt. Władysława Potockiego i kpt. Henryka Pietrzaka. Próby zakończono w styczniu 1943 r. Pierwszymi i jedynymi dywizjonami wyposażonymi w Spitfire XII były 41. Dywizjon (kod EB) oraz 91. Dywizjon (kod DL), miało to miejsce wiosną 1943 r.

Pierwszy

Spitfire XII dotarł do 41. Dywizjonu, dowo dzonego przez 23-letniego mjr. Toma Neila, mające go 16 zwycięstw powietrznych na koncie, pod koniec lutego 1943 r., a do końca marca jednostka miała już etato wy komplet maszyn tego typu. Następnie, 13 marca, została ona przeniesiona do Hawkinge na południowym wybrzeżu. Zakładano, że dywizjon będzie w stanie przechwytywać Fw 190, które w tym czasie uzbrojone w bombę 500 kg doko nywały penetracji brytyjskiej przestrzeni powietrznej na dużej prędkości i małej wysokości, unikając przechwycenia przez wolniejsze myśliwce, głównie Spitfire V. Jednocześnie jednostkę zaangażowano w prowadzenie rozpoznania ru chu statków u wybrzeży Holandii, Belgii i Francji pod kryp tonimem „Jim Crows”. Pierwszy taki lot bojowy wykonano 15 marca, prowadzącym pary był kpt. Thomas R. Poynton, a prowadzonym dowódca 91. Dywizjonu, mjr Raymond H. Harries. Niestety kpt. Poyton zginął 23 kwietnia 1943 r. u wybrzeży Dieppe, wykonując identyczną misję, zestrzelo ny przez Fw 190 z JG 26. Raymond Harries (1916-1950) był rezerwistą RAF, który został zmobilizowany i w czasie wojny uzyskał 15 zwycięstw powietrznych. Był najskuteczniejszym asem latającym na Spitfire z silnikami Griffon, na tych samolotach odniósł łącznie 11 zwycięstw. 25 maja 1943 r. mjr Harries prowa

dząc klucz czterech Spitfire przechwycił grupę myśliwsko-bombowych Fw 190A-5 z 6./SKG 10, i po krótkiej pogoni dowódca zestrzelił jednego z nich, pilotowanego przez por. Josefa Kellera. W tej samej walce dwa inne Fw 190A zostały zestrzelone przez jego prowadzonych. Otworzyło to pasmo zwycięstw dywizjonu nad uderzeniowymi Focke-Wulfa mi, których załogi nie mogły się już czuć tak bezkarnie, jak dotychczas. Kolejne dwa strącenia dywizjon odnotował

Spitfire F.22 należący do 615. Dywizjonu „County of Surrey” z obowiązującym po wojnie kodem. Samolotów Spitfire z silnikami Griffon używano w Wielkiej Brytanii do 1951 r. Na zdjęciu Spitfire F.21 z 600. Dywizjonu „City of London”.