ZozoLala 179

GRATIS TWEEMAANDELIJKS ONAFHANKELIJK STRIPINFORMATIEBLAD AUGUSTUS / SEPTEMBER 2011

179

Carlos Nine, Malik

Peter de Wit, Sarah Glidden

Zozolala winkels ZozoLala is een onafhankelijk stripinformatieblad, uitgegeven door Stichting Zet.El, dat tweemaandelijks verschijnt. ZozoLala is gratis voor de klanten van nevenstaande stripwinkels.

• Alkmaar Bookers & strippers Boterstraat 20 - 22 1811 HP / 072 - 512 19 16 www.bookers-strippers.nl

Amsterdam Fantasia Gelderlandplein 203 1082 LW / 020 - 64 27 888 www.stripwinkelfantasia.nl Gojoker Zeedijk 31a 1012 AP / 020 - 620 50 78 Lambiek Kerkstraat 132 1017 GP / 020 - 62 67 543 www.lambiek.net Nou moe!?!

Lindenstraat 1 1015 KV / 020 - 693 63 45 Snoek Linnaeusstraat 205 1093 EN / 020 - 46 88 109

Antwerpen

Brugge

Katelijnestraat 42 8000 / 050 - 33 71 12 www.striepclub.be

Delft Bul Super Breestraat 18 - 22 2611 RG / 015 - 21 26 097 www.bulsuper.nl

Den haag Aelix strips en comics Chasséstraat 71 2518 RW / 070 - 365 07 38 www.aelix.nl Barelli Zoutmanstraat 80 2518 GT / 070 - 365 30 70 www.stripwinkelbarelli.nl Walk In Herengracht 11 2511 EG / 070 - 36 46 336 www.walkin.nl

Dordrecht

Scheffersplein 1 3311 EJ / 078 - 614 20 12 www.stripwinkel-sjors.nl

Eindhoven

Beverwijk De stripgek Begijnenstraat 25a 1941 BR www.stripgek.nl

Voorplaat Een omslag van Carlos Nine.

Wonderland Paardsdemerstraat 17 3500 / 011 - 22 82 00

De strip-aap Javastraat 22 7512 ZJ / 053 - 430 52 61 www.stripaap.nl

Het gele teken Grote Oost 35 1621 BR / 0229 - 21 86 23 www.hetgeleteken.nl

Internet

Groningen Akim Ulgersmaweg 14 9731 BS / 050 - 54 99 698 www.akim.nl

Colofon Redactie

Jef Nieuwenhuis, Hans Pols, Hans van Soest en Gerard Zeegers

Vormgeving & opmaak Sigge Stegeman, Rogier van Neerven, Richard Bos en Frank Boesveld

Middelburg Perron 2 Sint Janstraat 9-c 4331 KA / 0118 - 61 41 84

Nijmegen

Houtstraat 59 - 61 6511 JM / 024 - 36 08 181 www.senorhernandez.com

Rotterdam

Kampen De fantast Burgwalstraat 7 8261 HJ / 038 - 332 03 25 www.de-fantast.nl

kortrijk De boekenwolf Meensesteenweg 18 8500 / 056 - 35 44 98 www.boekenwolf.be Dumpie Nieuwe Rijn 18 2312 JC / 071 - 512 64 04 www.stripwinkeldumpie.nl

Leuven

Goes Het paard van Troje Langevorststraat 2 4461 JP / 0113 - 21 46 91 www.paardvantroje.nl

De stripkever Bruulcenter, Bruul 79 2800 / 015 - 21 76 05 www.stripkever.be

Hoorn

Leiden

Enschede

Plok. Strips en eh… dinges!

Groningerstraat 71 9401 BJ / 0592 - 31 32 92 www.plok-strips.nl

Hasselt

De 9e kunst Zuideinde 7a 1541 CA / 06 - 1533 4667 stripboekhandelde9ekunst.nl

Arnhem

Assen

Het Avontuur Gedempte Oude Gracht 72 2011 GT / 023 - 54 27 124 www.stripzaak.nl

Koog aan de Zaan

Mekanik strip St. Jacobsmarkt 73 2000 / 03 - 234 23 47 www.mekanik-strip.be

Koningstraat 43 6811 DH / 026 - 442 09 09 www.denoormanstrips.nl

Haarlem

Gobelijn Mechelsestraat 35 3000 / 016 - 23 55 86 www.gobelijn.be

Mechelen Comic strips Hoogstraat 11 2800 / 0474 - 49 06 25 www.comic-strips.com

Donner boeken Lijnbaan 150 3012 ER / 010 - 413 20 70 www.donner.nl Yendor Korte Hoogstraat 16 3011 GL / 010 - 433 17 10 www.yendor.nl

Schiedam ’t Centrum Korte Singelstraat 20a 3112 GB / 010 - 426 25 84

Tilburg De stripfanaat Piusstraat 36 5038 WT / 013 - 58 00 107 www.stripfanaat.net

Turnhout Tistjen Dop Paterstraat 96 2300 / 014 - 42 88 29 www.tistjendop.be

Utrecht Piet Snot Vismarkt 3 3511 KR / 030 - 231 84 72 www.pietsnot.nl Strip en lektuurshop Oude Gracht 194 3511 NR / 030 - 233 43 57 www.stripart.nl

Dit keer werkten mee

Redactieadres

Druk & Afwerking

Drukkerij Wilco – Amersfoort

nummer van ZozoLala Maar wel bijna. Eind dit jaar bestaat het blad dertig jaar.

De vaste kern van mensen achter ZozoLala is het merendeel van die periode bij elkaar gebleven. Na zo’n lange periode stripgeschiedenis te hebben be- en geschreven, beginnen onze drukke banen en uitdijende gezinnen hun tol te eisen.

Daar komt bij dat ZozoLala te lijden heeft onder de economische crisis en de opkomst van stripinformatie op het internet. We houden te veel van ZozoLala om het te laten wegkwijnen onder metaalmoeheid. Daarom zetten we dit najaar met zwaar gemoed een punt achter onze werkzaamheden. Naar goede ZL-traditie vieren we een dergelijk gedenkwaardig moment natuurlijk met een extra dik nummer. Houd dit najaar je brievenbus dan wel de schappen van je gulle stripwinkelier daarom scherp in de gaten. Vergeet niet je stripwinkelier te bedanken voor alle mooie ZozoLala’s die je in al die jaren gratis hebt meegekregen. Voor abonnees die abonnementsgeld hebben betaald voor nummers na ZL 180, geldt dat het resterende bedrag teruggestort wordt.

De redactie

De boekenhalte Assendorperstraat 103 8012 DH / 038 - 422 10 77 www.boekenhalte.nl

Distributie

Carlos Nine, Malik, Sarah Glidden en Peter de Wit

laatste

Zwolle

Vaste medewerkers

Toon Dohmen, Peter de Wit, Mark Horemans en Roel Daenen

Dit is niet het

Pinceel Stripverspreiding Leuven (B), Van Ditmar Amsterdam (NL) Postbus 344, 3720 AH Bilthoven, Nederland

Internet

www.zozolala.com redactie@zozolala.com

Oplage

6.000 exemplaren.

issn

1382 8630

Copyright 2011, Stichting Zet.El

Overname van a­ rtikelen, strips of illustraties enkel in overleg met de uitgever.

Pampa is een van die boeken die in de hausse aan nieuwe uitgaven eind vorig jaar onopgemerkt ten onder dreigde te gaan. Ten onrechte. Het verhaal van scenarist Jorge Zentner is een unieke mengeling van een Argentijnse western, een sprookje en een sage over een vervloekte familie.

Ondanks de magisch-realistische elementen schetst

Pampa een intrigerend beeld van een ons onbekend stuk van de Zuid-Amerikaanse geschiedenis. Dat alles is met impressionistische penseelstreken op papier gezet door de Argentijnse kunstenaar Carlos Nine (1944). Internationaal gooide hij al hoge ogen; in ons taalgebied is Pampa zijn debuut. door Hans van Soest

Nooit genoegen nemen Carlos Nine: met wat je al kunt „Pampa is gebaseerd op historische feiten uit de Argentijnse geschiedenis,” vertelt Carlos Nine vanuit zijn woonplaats Buenos Aires. „Het verhaal zelf is uiteraard volledig fictie, maar de achtergrond waartegen het verhaal speelt is realistisch. De Argentijnse geschiedenis lijkt in veel aspecten op die van de Verenigde Staten. Ook onze geschiedenis werd vanaf de achttiende eeuw bepaald door massale immigratie vanuit Europa, strijd om onafhankelijkheid tegen het moederland en uitbreiding van het grondgebied ten koste van de mensen die hier al woonden voor de komst van de Spaanse conquistadores en de kolonisten. In Pampa wordt het leven van de verschillende personages – de Indianen, soldaten en gaucho’s, de Argentijnse variant van de cowboy, symbolisch verbonden met een enorm mes.

Zo’n mes, een facón, was een typerend wapen dat mensen in die tijd droegen.

Het gaat in het verhaal van hand tot hand. Het mes illustreert het thema van Pampa, dat uiteindelijk niet zozeer de mens de loop de geschiedenis bepaalt als wel de omstandigheden en de krachten van de natuur.”

Hoe is Pampa ontstaan? „Jorge Zentner wilde een strip maken voor het Europese publiek over de Argentijnse gaucho’s. Iedereen kent de Amerikaanse westerns met cowboys, maar niet de ZuidAmerikaanse versie van die verhalen. We wilden niet alleen een mooi verhaal vertellen, maar ook informatie bieden. Vandaar het voorwoord waarin we iets uitleggen over wie die gaucho’s waren die in de negentiende eeuw de Argentijnse graslanden, de pampa’s, bevolkten. Bij het voorwoord is een oud groepsportret van enkele gaucho’s afgedrukt. Op twee van die mannen, die met de meest markante koppen, hebben we de hoofdpersonen uit de strip gebaseerd. Zo wilden we aangeven dat onze fabel wortelt in de historische werkelijkheid.”

3

Waarom fascineert de gaucho jullie zo? „In feite is de gaucho als menselijke soort opgehouden te bestaan. Het ongerepte landschap van de negentiende eeuw is deels in cultuur gebracht. Je hebt niet meer de vrijheid om uren te rijden zonder dat aan de horizon de skyline van een stad verschijnt. Om de Europese lezers een idee te geven: precies zoals de Amerikaanse cowboy verdwenen is.

Ook die refereert aan een oud, romantisch ideaal bij veel mensen. Zowel de cowboy als de gaucho zijn verdwenen door de verstedelijking en de afbakening van land voor akkerbouw. Het vrijheidslievende karakter van de gaucho koesteren we echter allemaal nog steeds ergens diep in ons. Die herinnering aan vervlogen tijden houden we in Argentinië levend, onder andere door ons nationale gedicht dat iedereen op school leert: Martin Fierro van José Hernández. Een gedicht uit het eind van de negentiende eeuw over een gaucho.”

Zentner woont in Spanje. In hoeverre hebt u meegeschreven aan het scenario? „Maar Jorge komt oorspronkelijk wel uit Argentinië! Hij kent de gaucho-traditie dus maar al te goed. We hebben elkaar wederzijds beïnvloed bij het maken van dit boek. In 2002 hebben we elkaar ontmoet op een stripfestival in het Spaanse La Coruña. Daarvoor hadden we al eens samengewerkt aan een boek, maar die samenwerking ging via telefoon en fax. Tijdens het festival zagen we elkaar voor het eerst. We gingen wandelen langs het strand. We keken uit over de Atlantische Oceaan.

Vanaf die plek vertrokken de toenmalige Spaanse emigranten naar wat later Argentinië werd. Zo ontstond het idee: laten we een strip maken over de gaucho’s.”

Uw tekenwerk voor Pampa bevat slechts vage contouren.

Vanwaar die keuze om zo impressionistisch te werk te gaan? „Ik heb het album willen maken zoals ik een rustiek schilderij zou maken. Die keuze heb ik gemaakt, omdat het verhaal zelf hard en gewelddadig is. Als ik dat zo realistisch mogelijk in beeld zou brengen, zou het te schokkend zijn en afleiden van wat we met Pampa wilden vertellen. Om de zelfde reden zou ik het verhaal ook niet hebben kunnen maken in een meer kindvriendelijke stijl in klare lijn en met strakke inkleuring.

Ik kies voor elk van mijn projecten de stijl die daar het best bij past. Ik vind het prettig de grenzen van de visuele esthetiek te verleggen. Je kunt als kunstenaar niet elke dag hetzelfde eten: ook al is de haring nog zo lekker, wie het elke dag moet eten, pleegt op een dag waarschijnlijk uit ellende zelfmoord. (lacht)” 4

Uw stijl verschilt per project inderdaad sterk… „Nou, niet zozeer mijn persoonlijke stijl. Wel verschilt telkens de techniek die ik gebruik. Dat is niet per definitie hetzelfde.”

Veel van uw werk kenmerkt zich door vervormde, cartooneske beelden. Iets wat je vaker ziet bij Spaanse en ZuidAmerikaanse kunstenaars, zoals El Greco, Fernando Botero en Miguelanxo Prado. Voelt u zich met hen verwant? „Ik ben niet per se verwant met alleen Spaanse en LatijnsAmerikaanse schilders en tekenaars. Miguelanxo is toevallig een persoonlijke vriend van me. Ik ben dol op zijn werk, net als op de oude schilderijen van El Greco. Maar het werk van Botero háát ik; veel te vlak! Ik voel met wel verwant met kunstenaars als James Ensor, Lyonel Feininger en Jeroen Bosch. En ben dol op de strips van Winsor McCay en Hugo Pratt, die overigens wel weer twaalf jaar lang leefde en werkte in Argentinië!”

Waar hebt u leren tekenen en schilderen? „Ik heb hier in Buenos Aires de kunstacademie doorlopen. Ik ben op mijn zeventiende begonnen. Die opleiding duurde zeven jaar. In die tijd was ik geobsedeerd door Paul Cézanne. Ik probeerde net als hij te schilderen, met zijn drang naar vernietiging en zijn ideeën over perspectief. Zijn werk lag ten grondslag aan het expressionisme en het kubisme.”

Las u veel strips in die periode? „In mijn jeugd verschenen er veel komische tijdschriften met vooral Amerikaanse strips, veel Disney-werk en zo. De strips die in Argentinië werden gemaakt, zijn nooit in Europa verschenen, behalve dan The Cisco Kid, dat hier mateloos populair was. De Argentijnse strip werd pas volwassen toen Héctor Oesterheld, een groot schrijver die verdween tijdens de militaire dictatuur, en Francisco Solano López eind jaren ’50 de sciencefictionstrip El Eternauta schiepen. Het verhaal werd voorgepubliceerd in een blad dat ik las, Hora Cero. Ik kon er niet van slapen, zo nieuwsgierig was ik telkens naar het vervolg van het verhaal. Nu lees ik nog maar weinig strips.”

U bent begonnen als schilder. Waarom bent u op latere leeftijd alsnog strips gaan maken? „Ik schilder nog steeds. Ook voor mijn strips. Voor mij staat het ene niet los van het ander.

Ik creëer beelden en daarbij is geen enkel medium voor mij wezenlijk anders dan de ander.

Ik had het daar onlangs nog over met een goede vriend van mij, de Nederlandse kunstschilder en illustrator Pat Andrea. Hij woont afwisselend in Parijs en hier in Buenos Aires. Hij is kunstenaar geworden doordat hij als kind gefascineerd raakt door een strip die hij las: toevallig The Cisco Kid. De Argentijnse tekenaar van die serie, José Luis Salinas, was dan ook een groot artiest!

Andrea tekende die strip na. Hij zegt altijd dat hij kunstenaars is geworden door The Cisco Kid. Andrea heeft mij weer geholpen bij het slijten van mijn eerste strip op de Europese markt: Meurtre et châtiments dat in 1991

in het Frans bij uitgeverij Albin Michel verscheen. Dat boek is misschien wel het beste wat ik ooit heb gemaakt. Voor mij zijn alle beelden aan elkaar gerelateerd, of het nu een zelfstandig schilderij is of een reeks aan tekeningen die samen een geheel vormen. Voor Andrea en mij bestaat er geen scheiding tussen de grafische kunst of schilderen. Alle kunsten zijn met elkaar verbonden en het verrijkt je werk wanneer je je door een andere kunstvorm laat inspireren, zoals de leraren van het Bauhaus destijds al onderwezen.”

Maar waarom bent u ook strips gaan maken? „Omdat het me als kunstenaar op een hoger plan brengt als ik me ook in andere kunstvormen bekwaam. De kubistische schilder Lyonel Feininger is een van mijn favoriete stripmakers.

Hij heeft ooit 49 pagina’s strip gemaakt voordat hij enkel nog ging schilderden, maar die 49 pagina’s behoren wel tot het beste wat er ooit op stripgebied is verschenen. Je kunt het werk van Henri de Toulouse-Lautrec niet los zien van zijn affiches, de schilderijen van Honoré Daumier niet los van zijn spotprenten. Het is vooral het publiek dat onderscheid maakt tussen de verschillende uitingsvormen en ze in aparte categorieën onderverdeelt, niet de kunstenaar zelf.”

Bent u tevreden over Pampa? „Commercieel was het geen groot succes, maar dat was ook niet ons doel.

We wisten van tevoren dat het voor veel lezers een moeilijk boek zou worden.

Het is een poëtische strip geworden, waarin Jorge weinig tekst heeft gebruikt en veel teksten herhaalt om ze zo de sfeer te benadrukken. Ook visueel is het geen doorsnee strip: veel handelingen worden eerder gesuggereerd dan expliciet verbeeld. We wilden niet alleen een thema behandelen dat voor veel lezers nieuw was, maar ook een andere aanpak gebruiken dan gebruikelijk is voor strips.”

Hebt u stripmakers die een voorbeeld voor u zijn? „Niet zo zeer een voorbeeld, wel stripmakers die ik bewonder.

Zoals José Muñoz, Blutch en Manu Larcenet. Muñoz is een goede vriend en een uitzonderlijke kunstenaar, een mengsel van Alberto Breccia en Chester Gould. Larcenet is een geweldige verteller en de duivelse vaardigheid van Blutch als tekenaar is buitengewoon.”

Breccia, de naam valt. Als wij aan Argentijnse strips denken, denken we in eerste instantie aan hem. In hoeverre bent u door hem beïnvloed? „Ik had het geluk Breccia te ontmoeten en met hem bevriend te raken. De invloed van Breccia op de ontwikkeling van het Argentijnse beeldverhaal en ver daarbuiten kan niet worden overschat. Hij was een wijze oude man toen ik hem ontmoette, maar door zijn moed om nieuwe en riskante terreinen te verkennen als tekenaar, was hij jonger en provocerender dan menigeen

van zijn volgelingen. Zijn versie van El Eternauta bijvoorbeeld, tilde de strip op een hoger plan. Breccia leerde mij, en niet alleen mij, om grenzen te verleggen en niet tevreden te zijn met datgene wat ik toch al kon maken. Hij moedigde anderen aan om risico’s te nemen, niet te veel te letten op de kosten van een project en of de geïnvesteerde tijd en moeite wel wat zou opleveren, maar om andere grafische gebieden te verkennen.”

Hoe staat er Argentijnse strip er nu voor? „Na een neergang in de jaren ’90, is er momenteel weer sprake van een opleving. Er zijn veel kleine uitgeverijtjes bijgekomen die – hoewel in kleine oplages – veel materiaal van eigen bodem uitbrengen. En na een pauze van veertien jaar bestaat sinds 2006 ook het tijdschrift Iron weer. Dat was in de jaren ’80 een uitstekend laboratorium voor onbekende, Argentijnse stripmakers als José Muñoz, Carlos Sampayo, Horacio Altuna en Enrique Breccia om werk te publiceren dat niet direct aan de smaak van het grote publiek voldeed. Mijn eerste pogingen op stripgebied zijn ook in dat blad afgedrukt.”

U hebt ook een van de albums getekend in de reeks Donjon Monsters (Crève-coeur, nog niet vertaald in het Nederlands, red.). Hoe moeilijk was het om uw stijl aan te passen aan het universum dat al was bedacht door anderen? „Ik had meer vrijheid dan ik van tevoren had gedacht. Uiteraard kon ik al bestaande personages niet ineens een compleet ander uiterlijk geven, maar Lewis Trondheim en Joann Sfar geven hun gastauteurs alle ruimte om de verhalen een persoonlijk tintje te geven.”

Waar werkt u nu aan? „Ik ben momenteel bezig met een grote overzichtstentoonstelling van mijn werk die hier in Argentinië wordt gehouden. Daarvoor moet ik een negentig pagina’s tellende catalogus in elkaar zetten. Dat is erg leuk. Daarna ga ik olieverfschilderijen maken die zullen worden gebruikt als illustratie bij het Blauwbaard-sprookje. Het boek wordt ook in Europa uitgebracht, al weet ik niet of er ook een Nederlandse vertaling komt. En tot slot leg ik nu de laatste hand aan een boek met korte verhalen geïllustreerd met sculpturen, genaamd Le livre du petit amour.”

Hoe gaat u te werk met een project als Blauwbaard en in hoeverre pakt u dat anders aan dan bijvoorbeeld Pampa? „Ik maak vooraf altijd een enorme hoeveelheid schetsen. Vaak vind ik die interessanter dan het uiteindelijke werk dat eruit voortkomt.

Ik kan echt verliefd worden op een eerste, grove beeltenis van iets dat alleen nog maar als idee in mijn hoofd leeft. In zoverre verschilt mijn aanpak niet nu ik olieverfschilderijen maak. Het is niet voor het eerst dat ik een boek illustreer. Ik heb ooit eens schetsen gebruikt als illustraties in een boek met dierenfabels van de Amerikaanse schrijver Ambrose Bierce (99 Fábulas fantásticas, red.). Ik zette ze om in twee kleuren, zwart en rood. Over die aanpak ben ik nog steeds erg tevreden.” × 5

De joods-Amerikaanse Sarah Glidden (1981) tekende als kind heel wat af. In 2007 krijgt ze, zoals jaarlijks zo’n 50.000 andere joodse jongeren uit alle hoeken van de wereld, de kans om met een zogeheten Birthright-reis om naar het ‘Beloofde Land’ van haar verre voorouders te trekken: Israel.

Aanvankelijk heeft ze flink wat reserves: het propagandisti-

Sarah Glidden bezocht Israël: ‘Nuanceren is iets dat we vaak vergeten’

sche opzet van de gratis trip ligt er zo dik bovenop, dat het haar vast niet moeilijk zal vallen om die te doorprikken (‘The experience lasts ten days – the memories last a lifetime’, aldus Gliddens website). Ondanks haar kritiek gaat ze toch mee en tijdens de reis brokkelt haar (zelf)kritische visie af en wordt ze door twijfel overvallen. Die ervaring tekende ze van zich af, met Joe Sacco en Marjane Satrapi als grote voorbeelden. Zelf omschrijft ze haar project als een vorm van journalistiek. Aanvankelijk gaf ze haar werk in eigen beheer uit, als gefotokopieerde ‘ministrips’ die ze voor 3 dollar aan de man bracht. Nadat ze een small press-prijs kreeg voor haar werk, merkte een redacteur van DC Vertigo, een van Amerika’s grootste stripuitgeverijen, haar op. Het boek Israël in 60 dagen is de Nederlandse vertaling, die recent verschenen is bij uitgeverij Oog&Blik/De Bezige Bij. ZozoLala strikte Glidden tijdens haar Europese interviewtournee. door Roel Daenen 6

De oorspronkelijke titel van je boek, How to Understand Israel in 60 Days, klinkt als een zelfhulpboek. Toeval?

Glidden: „De titel was inderdaad opgevat als grapje. In de VS heb je massa’s publicaties met gelijkaardige titels. Zoals How to be the Perfect Cook in a Week of How to Lose Five Pounds in Five Days, dat soort dingen. Het is erg naïef te denken dat je sommige dingen in zo’n korte tijd kunt realiseren, en bovendien zonder enige moeite. Al die boeken beloven je als potentiële lezer iets dat gewoon weg niet kan: ‘als je dit leest, dan zal je dit en dat kunnen. Beloofd!’ De titel van mijn boek verwijst ook naar hoe ik dacht voordat ik naar Israël vertrok. Zo van: Als ik genoeg voorbereidend werk lees en er dan uiteindelijk zelf kan gaan rondkijken... Ja, dán zal ik wel begrijpen hoe de vork daar in de steel zit.”

Je bezoek dateert van vier jaar geleden. Hoe kijk je nu terug op die ervaring? „Terugkijken hoort gewoon bij het ouder worden. Vier jaar na mijn reis ben ik tot het besef gekomen dat het leven behoorlijk complex in elkaar steekt, met niet louter good and bad guys. En dat politiek… politiek is.

Politici hebben zo hun eigen beweegredenen, ook al is het niet altijd even duidelijk wie er beter van wordt. Om de politieke situatie in Israël en de buurlanden goed te begrijpen, moet je je realiseren dat er heel veel meespeelt.

Eeuwenoude motieven, dikwijls zaken die heel complex zijn en die de geschiedenis van de Israëlische joden en de Palestijnen doorkruisen. Met het ouder worden is mijn blik verruimd en kan ik zeggen dat ik een scherpere, haast

driedimensionale blik heb gekregen op de situatie daar. Het is al te gemakkelijk om de zaken zwart-wit voor te stellen. Ik zou nu eerder spreken van een soort van grijs. (glimlacht)” Heb je, daar ter plekke, of eenmaal terug, terwijl je aan je boek werkte, ooit het gevoel gehad dat je de situatie ten volle begreep? „Nee. Ik heb dat nooit echt gehad. En ik weet ook niet of er iemand is die dat wel kan. Je komt per slot van rekening altijd ‘ergens’ vandaan, als jood, Palestijn of buitenstaander. Het is bijna onmogelijk om volledig begrip op te brengen, zonder die drie verschillende personen in een en dezelfde persoonlijkheid te incorporeren. Maar ik put wel hoop en kracht uit het feit dat je dat feit moet accepteren: namelijk dat je nooit in staat zult zijn om alles te vatten. Je kunt toch niet alles weten? Voor ik afreisde, dacht ik dat ik wél kon. Ik was ervan overtuigd dat ik bijna alles wist of gelezen of gezien had. (nadrukkelijk) Het was toch eigenlijk allemaal heel simpel! De weg naar een duurzame vrede kon toch niet zo moeilijk te vinden zijn? Nuanceren is blijkbaar iets dat we vaak vergeten, wanneer we het hebben over andere landen en culturen. Toen ik in Spanje ging wonen, was George Bush jr. net herverkozen. Iedereen in Spanje vroeg me: ‘Wat scheelt jullie Amerikanen toch? Waarom vinden jullie hem goed?’ Ik moest dan altijd antwoorden dat ik hem allesbehalve goed vond, dat ik heb gedemonstreerd toen de Tweede Golfoorlog uitbrak. We vergeten gemakshalve dat er een verschil tussen mensen en politiek bestaat. Er zijn natuurlijk mensen die vierkant achter hun politici staan, maar er zijn minstens evenveel die ertegen zijn. Maar ik denk dat het merendeel van de mensen er gewoon niet echt mee bezig is, ook in Israël. Ze willen gewoon een normaal leven leiden.”

Dat is precies wat je je neef die in Tel Aviv studeert ook laat zeggen: ‘We spreken niet over politiek.’ „Precies. Ook zo met mijn vriend Nadan, die ik tijdens mijn trip naar Israël heb leren kennen. We hebben nog steeds contact, maar ik vermijd het liever om met hem over politiek te praten.

We zouden toch maar ruzie krijgen.”

Je ging naar Spanje omdat je daar dacht ‘een verschil te kunnen maken.’ Was dat dan niet mogelijk in de VS zelf? „Nee. Ik dacht dat ik kon ontsnappen – aan de VS en aan wat het betekende om Amerikaan te zijn. Want toen, in 2004, zaten we midden inde verkiezingstijd – ik had overigens nooit een moment gedacht dat Bush jr. zou winnen. En de oorlog. Er waren een heleboel dingen die onze regering toen deed, of net niet – zaken die me als Amerikaanse zeer ongelukkig maakten.

Ik dacht toen dat de enige manier waarop ik daarmee om kon gaan, was door het land te verlaten.

Ik had toen een relatief romantische opvatting over de sociaaldemocratie, zoals die in Europa werd beleefd en gemaakt. You know, het vangnet van de sociale zekerheid voor iedereen, en noem maar op.

Natuurlijk was dat een droom.

En natuurlijk zijn

er overal problemen. Maar destijds voelde ik het echt zo. De politiek van mijn land beheerste mijn hele doen en laten. En je kon er niets aan doen. Op demonstreren na dan, misschien. De enige uitweg die ik toen zag, was: ontsnappen! Het was sowieso een goede ervaring om buiten je eigen land te wonen.”

Hoe je bent opgemerkt door DC Comics en je werk vervolgens wereldwijd is vertaald, is bijna een American dream. Ik bedoel: we zitten hier nu, in Brussel, over je strip te praten. Heb je nu het gevoel dat je met je werk toch een verschil hebt gemaakt? „(lacht) Ik denk niet dat je dat zo kunt stellen, zo van ‘met dit boek ga ik nu eens het verschil maken’. Het lijkt me niet echt een goede motivatie om wat dan ook te doen. De reden waarom ik dit boek heb gemaakt, was omdat ik erover wou spreken, me erover uit te drukken, onderzoek te doen. Sommige lezers hebben me wel verteld dat ze het een fijn boek vonden, en dat ze zo anders tegen de dingen zijn gaan aankijken. Dat is natuurlijk wel heel prettig. Ik vind het ontroerend, maar soms ook enigszins ongeloofwaardig: ‘hoe kan iemand nu door mijn verhaal geraakt worden?’ Ik ben gewoon iemand die een reisverslag gemaakt heeft, geen expert over deze complexe geschiedenis, of een morele leider of wat dan ook. Ik heb ook geen nieuwe visie, of een kijk op de dingen die echt een ander licht op de zaak werpt. Eigenlijk ben ik gewoon in mensen geïnteresseerd. En als mijn werk lezers raakt, wel… dan denk ik dat ik iets moois heb gemaakt. (glimlacht)” Was het therapeutisch om dit boek te maken? „Ik heb de ervaring ‘uit mijn systeem’ gekregen. En vandaag de dag word ik niet meer zo emotioneel over de kwestie. Ik voel me beter in staat om met mensen te discussiëren en het soms – op een heel beleefde manier – met hen oneens te zijn.

Ik voel dat ik veel beter een echte dialoog kan voeren, zonder overstuur te raken. Maar weet je wat vreemd is? Ik ben zo’n twee jaar bezig geweest met die twee weken in Israël. Dat is de tijd die ik daar ter plekke ben geweest. Je wordt ouder, maar tegelijkertijd moet je proberen je te blijven inleven in de persoon die ik was toen ik 26 was. Misschien dat alle therapeutische effecten teniet zijn gedaan door zoveel tijd met mijn 26-jarige zelf door te brengen. (schatert)” ×

Meer info Webstek van Sarah Glidden: http://www.smallnoises.com Haar jongste stripjournalistieke document, over Irakese vluchtelingen in Syrië, vind je op: http://www.comicsalliance.com/2011/04/13/ sarah-glidden-the-waiting-room-syria.

Meer info over de Birthright-reis vind je op: http://www.birthrightisrael.com.

7

De Aziatische invloeden van Malik

Het meisje met het witte haar

Met de uitgave van Johnny Paraguay 3: Het meisje met het witte haar krijgt het Nederlandstalige publiek sinds jaren weer eens nieuw werk onder ogen van William Tai, beter bekend onder zijn tekenaarspseudoniem Malik. Hoewel nieuw: de strip maakte hij al begin jaren ’80, maar is nooit in album verschenen. „Ik was die pagina’s eigenlijk al vergeten,” vertelt hij. „Totdat uitgeverij Arcadia opbelde omdat ze het verhaal alsnog wilde uitbrengen.” door Hans van Soest

8

De inmiddels 63-jarige Malik is blij verrast met alle aandacht. „Destijds ben ik aan Johnny Paraguay begonnen, omdat mijn relatie met uitgeverij Dupuis steeds stroever werd. Er kwamen nieuwe beslissingnemers aan het roer te staan en weekblad Robbedoes kreeg een nieuwe hoofdredacteur. En leidinggevenden in het stripwereldje zijn vaak zelf mislukte tekenaars. Mijn serie Archie Cash liep al jaren in het blad en de albums waren commercieel succesvol. Maar ik kreeg veel kritiek en er was gedoe over geld. Daar baalde ik van. Ik ben toen bij de toen net opgerichte uitgeverij Archers begonnen aan een nieuwe actiereeks met een andere hoofdpersoon.”

Waar Archie Cash was gemodelleerd naar filmster Charles Bronson, was Johnny Paraguay dat naar de Franse popzanger Johnny Halliday. „Ondertussen bleef ik wel voor Dupuis werken. Archie Cash is nog een aantal jaar doorgegaan. Meneer Charles Dupuis, nog lang de grote man achter de schermen, was een fan van mijn werk. Hij zei me vaak dat ik een van de weinigen was uit zijn fonds die zowel goed verkocht in Frankrijk als in Nederland. Ik kwam dan ook veel op Nederlandse en Vlaamse stripbeurzen, in tegenstelling tot een hoop collega’s.”

Malik voelde zich sowieso een vreemd eend in de bijt. „Toen ik in 1970 bij Dupuis binnenkwam, was het daar toch een beetje een tekenaarscollectief van mensen die allemaal bij elkaar in de leer waren geweest en samenwerkten. En hoewel ik zeker beïnvloed ben door de grote voormannen van de Franse en Belgische strip, zoals Franquin en Jijé, ben ik nooit iemands assistent geweest. Dat was vrij uniek in die tijd. Ik kwam als volkomen vreemde binnen. Dat heeft wel tot problemen geleid.

Ik heb altijd gevoeld dat anderen jaloers waren op mijn vrije positie. Ook de mannen die bij de uitgeverij aan de touwtjes trokken.”

Archers gaf niet alleen Maliks nieuwe strip uit, maar ook de avonturenstrip Chiwana die weliswaar in Robbedoes werd voorgepubliceerd, maar die de uitgeverij niet in album wilde uitbrengen. Uitgeverij Archers ging echter al snel over de kop.

Malik werd nog wel betaald voor het derde Johnny Paraguayverhaal, maar vervolgens verdween het in een la. „Hoewel ik voor Dupuis ben blijven werken, is onze relatie sindsdien alleen maar verder verslechterd,” zegt Malik met spijt in zijn stem. „Inmiddels heb ik wel eens het gevoel dat we allebei op een andere planeet leven. Ondanks het succes van vroeger, worden de albums van Archie Cash niet meer herdrukt.

Hetzelfde geldt voor mijn humoristische reeks Cupido, waarvan elk nieuw album toch weer goed verkoopt.”

Malik voelt zich miskent. Hij werkt nog wel aan een nieuw deel van Cupido (op scenario van Raoul Cauvin) maar die reeks wordt al jaren niet meer in het Nederlands vertaald. Iets wat hem steekt. Het liefst was hij die humoristische albums blijven afwisselen met realistische avonturenstrips. „Ik hield van die afwisseling: dan weer een dramatisch, gedetailleerd album waarin ik me kon uitleven in perspectieven, dan weer een lichter, snel getekende humorstrip. Maar het heeft niet zo mogen zijn. Archie Cash hield eind jaren ’80 op te bestaan. Dupuis wilde niet meer, een hele stapel getekende pagina’s verscheen nooit in album. En na de dood van scenarist Jean-Marie Brouyère, die de reeks heeft bedacht, had ik ook geen zin om nog op zoek te gaan naar een nieuwe partner.” Op de cover van Het meisje met het witte haar brengt hij een eerbetoon aan Brouyère op een verfomfaaide krant in de hoek van de tekening.

Malik maakte eind jaren ‘90 nog wel twee verstrippingen van het werk van de Franse schrijver Bernard Clavel voor uitgeverij LeFrancq (Het seizoen der wolven en Het licht van het meer), maar dat waren zijn laatste realistische albums. Tenminste: vooralsnog. „De Belgische uitgeverij Joker Editions wil een retrospectief over Archie Cash uitbrengen, met informatie en veel illustraties. Voor die uitgave maak ik nu een nieuw verhaal van vijftien pagina’s.”

Zijn stijl onderscheidde zich altijd door de vervormde perspectieven en ‘overacterende’ personages met waanzinnige grimassen en typerende Malik-poses. De plaatjes zijn veelal overbevolkt met bizarre personages. Zijn pulpachtige avonturenverhalen spelen zich vrijwel allemaal af in exotische gebieden. „Hoewel ik niet kan aanwijzen waar het hem precies in zit, is mijn stijl een mengeling van twee culturen. Ik heb Chinees

Cupido

In Memoriam

Thierry Martens (1942 – 2011) Het eerste album van Johnny Paraguay werd mede geschreven door ene Yves Varende, pseudoniem van Thierry Martens. Martens was begin jaren ’70, toen Malik bij Robbedoes binnenkwam, redacteur voor het blad. Behalve aan Johnny Paraguay schreef hij onder het pseudoniem Terence ook mee aan een andere avonturenreeks van Malik: Blue Bird. Ook schreef hij het scenario van het album Vincent Mores: Achter tralies van de toen nog jonge Frank Pé.

bloed. Mijn opa was ambassadeur voor Chiang Kai-Shek, de toenmalige Chinese leider. Toen Mao aan de macht kwam, besloot hij zich permanent in Brussel te vestigen. Hij was getrouwd met een Belgische, mijn oma. Zelf heb ik als kind nog een tijd in Indochina (Vietnam, red.) gewoond, toen dat nog een Franse kolonie was. Mijn vader werkte daar als beambte. Hoewel geboren in Parijs, vestigden wij ons na de onafhankelijkheid van Indochina bij oma in Brussel. Die melange van Europa en Azië zie ik zelf in elk geval terug in mijn tekeningen.” ×

Het meisje met het witte haar

9

Met de bundel Het Peter de Wit redactiestripje uit ZozoLala sluit Peter de Wit een periode van 31 jaar af. Een jaar voordat ZozoLala ontstond, begon hij met zijn redactiestripje voor het toenmalige weekblad Eppo. Sinds 1999 voor ons blad. „Daarmee is het mijn langstlopende project.” door Hans van Soest

Peter de Wit

Nog steeds pielen op dat ene plaatje „Nu ZozoLala ermee stopt, is het mijn plan om ook met Het redactiestripje te stoppen,” vertelt hij. „Ik heb het altijd met enorm veel plezier gedaan, maar ik vind het ook wel lekker om er een punt achter te zetten. Hoewel je nooit weet wat de toekomst brengt. Het redactiestripje heeft wel vaker onderbrekingen gehad en is al eerder van tijdschrift gewisseld. Maar ik heb genoeg andere dingen die mijn aandacht vragen.”

Licht satirisch, zo omschrijft De Wit zijn nu gebundelde pennenvrucht.

In Het redactiestripje neemt hij graag het stripwereldje op de hak. „Maar boze reacties heeft dat in al die jaren nauwelijks opgeleverd.

Dat viel mee, of tegen misschien. Soms was het best lastig een onderwerp te vinden. Het Nederlandse stripwereldje is een heel fijn wereldje, in die zin dat er nooit echt iets gebeurt. Ik grap wel eens: de grootste ontwikkeling die de Nederlandse strip heeft doorgemaakt, is toen Frans Piët Sjors en Sjimmie overdroeg aan Jan Kruis. Haha.

Journalisten constateren vaak enorme nieuwe ontwikkelingen.

Maar laten we eerlijk zijn: die zijn nooit groot. Maar ik ben al blij met de introductie van het woord graphic novel of een stripsubsidie.”

Ondanks die 31 jaar was elke aflevering van Het redactiestripje toch weer een uitdaging, vertelt hij. „Hoe klein en compact het ook is, ik zit er telkens op te pielen. Het gaat om het juiste ritme. Ik kan er enorm van genieten als voor mijn gevoel alle plaatjes en woorden op de juiste plaats staan. Dat geploeter went nooit.”

Maar enorm bedreven in het maken van korte grappen is De Wit natuurlijk wel na al die jaren. Dat merkt hij nu hij heeft besloten zijn grenzen te verleggen. Dit najaar verschijnt bij uitgeverij De Harmonie Het lege nest, zijn eerste albumvullende verhaal. „Een heuse grafische novelle,” lacht hij. „Ik heb al meer dan dertig boeken voor De Harmonie gemaakt, maar voor het 10

eerst was ik echt nerveus toen ik met dit idee op ze afstapte.

Het wordt 96 pagina’s dik, een voor mijn doen uitputtend verhaal dus. Ik voel me net een beginneling. Het is een heel andere discipline na al die korte strips en gags. Ik zit nu al weer de hele ochtend met zweet in mijn handen om dat ene plaatje dat maar niet op zijn plek valt.”

Het idee voor Het lege nest stamt uit begin 2008. De Wits zoon en dochter verlieten het ouderlijk huis. Iets waar hij meer moeite mee had dan verwacht. „Je weet twintig jaar dat het moment komt, maar als het eenmaal gebeurt, is het toch een schok. Ik moest het echt even verwerken. Ineens ga je weer alleen met je vrouw verder leven.”

Aanvankelijk schreef hij die ervaring van zich af in zijn dagstrip Sigmund. In het voorjaar van 2008 was er een korte reeks afleveringen waarin een man en een vrouw bij de eenogige psychiater langsgaan, omdat ze het zo moeilijk hebben met het uitvliegen van hun kinderen. „Ik wilde er meer mee, maar het was nog te vers. Pas twee jaar later, toen ik genoeg afstand had genomen, vond ik de goede vorm. Nu leg ik er de laatste hand aan.”

Hanco Kolk nam het scenario door, net als de redactie van De Harmonie. „Zij keken kritisch naar het verhaal, vroegen me het uit te breiden, te veranderen en weer te comprimeren. Ook de jarenlange samenwerking met vormgever Rudy Vrooman werpt bij dit project zijn vruchten af. Rudy scant de pagina’s in en zet ze op hun plek zodat ik kan zien of het ritme goed is. Bij een gagstrip voel ik me als een vis in het water; maar het ritme vinden van een langer verhaal is ineens heel lastig. Het kan meer kanten op, waardoor ik me langer moet concentreren. En ik wil voorkomen dat het de zoveelste graphic novel wordt die vooral voor de stripmaker zelf is gemaakt. Ik wil communiceren, het moet helder zijn en goed lezen. Het lijkt een open deur, maar helaas is dat lastig zat.”

Helemaal autobiografisch wordt Het lege nest niet. „In het verhaal wordt de man door zijn vrouw naar een psycholoog gestuurd. Dat is Sigmund, want dat figuurtje had ik toch al.

Maar zelf heb ik nooit hulp gezocht. Het lege-nestsyndroom bestaat volgens mij ook helemaal niet als aandoening waar je voor behandeld moet worden. Het is gewoon een levensfase waar je soms veel last van kunt hebben, zoals ik. Het album wordt drama, stichtelijk, licht vrolijk, kortom: in niets te vergelijken met mijn eerdere werk.” ×

Laatste Oordeel Gemiste kans voor ambitieus project Alter Ego 1: Camille (Renders & Lapière & Reynès & Benéteau) Uitg. Dupuis; 63 p.; kleur; slappe kaft; € 6,50

Schrijver Pierre-Paul Renders is een ambitieus man. Met Alter Ego heeft hij een reeks willen creëren die de gebaande paden vermijdt. Het is namelijk een zesdelige serie die - volgens de bedenker - in willekeurige volgorde gelezen kan worden.

De hoofdpersoon uit elk album ontdekt dat er een wereldwijd netwerk is gebaseerd op een parapsychologische ontdekking, gefinancierd door een tycoon in Singapore. Bij het lezen van de verschillende albums wordt de striplezer geacht steeds wijzer te worden, maar in welke volgorde hij dat doet zou niets uit moeten maken. Als de uitgever consequent deze gedachtegang en opzet had gevolgd, zouden alle zes de delen van de reeks tegelijkertijd uitgebracht zijn. De striplezer had dan vanaf het begin zelf kunnen kiezen via welke route hij de gehele puzzel had willen oplossen. Uitgeeftechnisch zal dat waarschijnlijk een doodzonde zijn vanwege het financiële risico, dus moet de koper het vooralsnog stellen met de Alter Ego-variant Camille.

Hoofdpersonage Camille is de dochter van de grondlegster van de wetenschappelijke theorie die het vehikel van de reeks is. De verhouding tussen moeder en dochter is niet optimaal. Moeder leeft voor haar werk en wil haar dochter niet vertellen wie haar vader is.

Dochter is opstandig en heeft – zeer tegen de zin van haar moeder – een ongewenste zwangerschap afgebroken. Tijdens een bezoek aan haar

Misplaatste apologie van een hoerenloper Paying For It (Chester Brown) Uitg. Drawn & Quarterly; 292 p.; zwart-wit; harde kaft; $ 24,95 (import)

De Canadees Chester Brown was in de jaren ’90 samen met zijn geestverwante vrienden Joe Matt en Seth een van de voormannen van de alternatieve strip. Vooral de autobiografische undergroundstrips van Brown en Matt vielen op door de nietsverhullende eerlijkheid over hun seksuele frustraties. Ze zetten de trend voor een hausse aan autobiografische strips overal ter wereld. In Nederland was het onder andere Barbara Stok die zich door Matt liet inspireren.

Rond Brown was het lang stil. Na bejubelde albums als Ed the Happy Clown, het autobiografische The Playboy en I Never Liked You en de biografische strip over de half-Indiaanse vrijheidsstrijder Louis Riel is er nu na acht jaar Paying For It, a comic strip memoir about being a john. Het is het relaas van Chester Browns voorliefde voor prostituees.

Het verhaal begint in 1996 wanneer Browns relatie uit gaat. Tot zijn eigen verbazing doet het hem minder dan hij had gedacht. Eigenlijk heeft hij het wel gehad met relaties; ze lijken altijd leuker als je ze niet hebt. Maar hoewel hij geen behoefte meer heeft om zich aan een vrouw te binden, mist hij na een tijdje wel de seks. Hij besluit hoeren te gaan bezoeken. Van de karige opbrengsten van zijn strips kan hij een paar keer per jaar zijn lusten botvieren bij de dames van plezier.

Paying For It begint als een hilarisch relaas waarin Brown genadeloos inzoomt op zijn eigen tekortkomingen. Hij laat het toe hoe zijn vriendin met anderen in zijn bed de liefde bedrijft, hij fietst in paniek door de

moeder loopt Camille kwaad de deur uit om dezelfde avond het bericht te krijgen dat het ouderlijk huis is afgebrand. Bij terugkeer kan ze haar moeder nog net de laatste woorden horen stamelen. Het testament zet Camille in beweging en voert haar naar Angola, Singapore, Bombay en Los Angeles. Vreemd genoeg eindigt het album alsof de avonturen van Camille een vervolg zullen krijgen. Het is niet duidelijk hoe dit is te rijmen met de opzet van de reeks die een willekeurige leesvolgorde kent.

Het verhaal wordt in dit album met vaart verteld. De lezer krijgt behoorlijk wat informatie voor de kiezen, maar deze wordt goed gedoseerd en staat de voortgang van het verhaal nauwelijks in de weg.

Ondanks de talloze pratende hoofden, wordt de aandacht vastgehouden. Het tekenwerk is braaf en daardoor vlak. De stijl schommelt op de rand van karikaturaal en realistisch en is daardoor vlees nog vis.

Daardoor sluit het minder goed aan op het scenario.

Blijft het feit dat deze wijze van uitgeven het idee van Renders behoorlijk ondermijnt. Wat een interactieve vorm van stripmaken/striplezen had kunnen zijn (bepaalt de volgorde van lezen de beleving van het verhaal?) is nu een conventionele verschijningsfrequentie die weleens de dood voor het idee zou kunnen zijn.

Jammer. Jef Nieuwenhuis

stad op zoek naar een hoer en is aanvankelijk onbeholpen in bed. De lezer kan dan nog sympathie opbrengen voor de strapatsen van Brown en zijn rationele overwegingen om het romantische ideaal van liefde af te zweren en zijn toevlucht te zoeken tot betaalde seks. De verwijtende gesprekken met zijn vrienden Seth en Joe Matt hebben een hoog Woody Allen-gehalte en zijn vermakelijk om te lezen. Maar gaandeweg het boek verandert Brown. Als inmiddels ervaren hoerenloper gaat hij ook recensies schrijven op internet over vrouwen die hij heeft bezocht. Zelfs als hij merkt dat een meisje overduidelijk tegen haar zin voor dit vak gekozen heeft en walgend zijn heupstoten ondergaat, stopt hij niet. Erger nog, hij vindt het wel zielig, maar besluit dat hij toch een negatieve recensie over haar moet schrijven omdat ze niet enthousiast genoeg was.

Daarna gaat het niet alleen fout met Brown, maar ook met Paying For It. Op driekwart van het boek verandert het verhaal van een grappig relaas over een gekwelde man op zoek naar liefde in een prekerig pleidooi om prostitutie goed te praten en te legaliseren. In de rest van het verhaal en in een lang nawoord voert Brown argumenten aan waarom mensen die tegen prostitutie zijn volgens hem hypocriet zijn en het mis hebben. Dat is gezien de dwang waaronder veel vrouwen in de prostitutie werken (iets waar hij ondanks aanwijzingen bij zijn eigen bezoekjes wel erg makkelijk overheen stapt) niet alleen ongepast en moreel verwerpelijk, het levert ook nog eens een dodelijk saaie strip op met te veel tekst. Brown vliegt gaandeweg zijn aanvankelijk gedurfde en vermakelijke boek helaas volledig uit de bocht. Hans van Soest

11

Laatste Oordeel Troostrijke ode aan de fantasie De verhalenverteller (Raphaël Beuchot & Zidrou) Uitg. Le Lombard; 104 p.; kleur; harde kaft; € 19,95

De Belgische scenarist Benoît Drousie maakt onder het pseudoniem Zidrou al vele jaren komische kinderstrips als Dokus de leerling, De kannibrallen en Tamara. Dat hij meer in zijn mars heeft, bewees hij onlangs met Lydie (samen met tekenaar Jordi Lafebre), waarin hij zware thema’s als de dood van een kind en mentale handicaps aanroerde in een ontroerend verhaal met de nodige luchtige tonen om het nergens topzwaar te laten worden. Datzelfde evenwicht tussen zware thematiek en een luchtige vertelwijze weet hij ook in zijn nieuwste project te bewaren: De verhalenverteller, samen met tekenaar Raphaël Beuchot. Het resultaat is zonder twijfel een van de sterkste albums die dit jaar zijn gemaakt of nog gemaakt zullen worden.

De verhalenverteller begint als een felrealistisch verhaal over een rondtrekkende poppenspeler in Afrika die, zoveel is al snel duidelijk, door geweld zijn beide handen is verloren. De man, die luistert naar de

Puur jeugdsentiment Vergeten jungle: Het sidderende eiland (Mazel & Cauvin) Uitg. Arcadia; 46 p.; zwart-wit; harde kaft; € 19,95

Iedereen die is opgegroeid met stripbladen als Robbedoes en Kuifje heeft een eigen favoriete jeugdserie waar hij met weemoed aan terugdenkt. Uitgeverij Arcadia onttrekt voor de liefhebber al ruim tien jaar enkele van die jeugdherinneringen aan de vergetelheid. Dat leverde leuke albumuitgaves op met oud werk van Bernard Hislaire (Zakkenloper en Blasius), Jacques Sandron (Slemper en Slof) en Rene Follet (De Zingari). Soms zijn het vergeten pareltjes.

Maar soms ook gaat het bij dergelijke bibliofiele uitgaven niet zozeer gaat om de kwaliteit van het werk als wel om de sentimentele waarde.

Zoals bij Vergeten jungle: het sidderende eiland. De gelijknamige albumreeks van tekenaars Luc Mazaelle (Mazel) en scenarist Raoul Cauvin werd al eind jaren ’80 stopgezet door uitgeverij Dupuis (nadat deze eerst verscheen onder de serienaam Ramtamtam en Kierikili, kreeg de serie in 1983 een make-over met een andere titel en een iets ouder ogende hoofdpersoon met een minder kinderachtige naam). In het nu voor het eerst in album uitgegeven verhaal Het sidderende eiland ontdekken de mini-Tarzan Kaloem, zijn gorilla-vriend Kong en de telkens terugkerende stropers uit de oude verhalen een neergestort buitenaards wezen in de jungle. Het stel

12

naam Er-was-eens, trekt in een woonwagen van dorp tot dorp om de kinderen zijn vrolijke verhalen te vertellen. Wanneer hij doorreist naar de plek waar hij ooit zo zwaar verminkt is, wordt langzaam duidelijk welk gruwelijk verhaal hij zelf met zich meesleept. Tegelijkertijd wordt de lezer dan ook duidelijk dat de rijke fantasie van Er-was-eens meer waarheid bevat dan op het eerst gezicht lijkt. Zidrou speelt een knap spel met het verwachtingspatroon van de lezer waarin hij misselijkmakende, gewelddadige scènes afwisselt met bizarre wendingen waarin de fantasiewereld van Er-was-eens tot leven komt en ingrijpt in het echte leven. Droom en werkelijkheid lopen door elkaar.

Ondanks het rauwe beeld dat Zidrou van Afrika schetst, is De verhalenverteller een troostrijk verhaal waarin de liefde uiteindelijk overwint. Zidrou heeft een knap geconstrueerd scenario afgeleverd waarin het eind iets zegt over het begin en de eerste scène iets zegt over het einde. Zo wordt aan het einde van het verhaal duidelijk dat het poppenspel van de hoofdpersoon de beweegreden vertelt van Er-was-eens om terug te keren naar de plek en de personen die hem zoveel pijn en ellende hebben gebracht. En de openingspagina van het verhaal, waarin een op dat moment nog willekeurig vrouw een kind baart, blijkt de geliefde van Er-was-eens te zijn in wier schoot het goede voorleeft.

Want hoe zwaar het leven voor de personages ook is, uiteindelijk is de mens tot veel moois in staat, is het centrale motief van De verhalenverteller. Alle personages die afwisselend een deel van het verhaal vertellen, besluiten ondanks alle tegenslag hun leven niet te laten verteren door haat en zetten zich in voor een ander.

Fransman Beuchot zet dat alles neer in een prettig leesbare tekenstijlstijl. In het Frans heeft hij al enkele middelmatige albums op zijn naam staan, zoals Ma vie de zombie. Voor De verhalenverteller haalt hij alles uit de kast om in vorm en kleur Afrika en Zidrous ode aan de fantasie tot leven te wekken. Met succes. Zelfs de grootste cynicus zal niet onbewogen blijven na lezing van dit album. Hans van Soest wordt betrokken bij een machtsstrijd tussen buitenaardsen en moet zich daaruit zien te redden.

Het verhaal heeft allemaal niet veel om het lijf. Veelschrijver Cauvin was eind jaren ’80 al over zijn hoogtepunt heen en hing zijn albumvullende verhalen toen al op aan een lang uitgesponnen, enkelvoudig intrige met nog slechts hier een daar een belegen grap. Mazel leek er aan het eind ook minder zin in te hebben, wat is af te zien aan de soms wel erg lege pagina’s.

En toch is Het sidderende eiland geen vervelend album.

Integendeel. De liefde van de uitgever voor de oude jeugdstrips straalt er vanaf. Dat enthousiasme werkt aanstekelijk en straalt af op de inhoud. De enige maatstaf die de mannen achter Arcadia hanteren, is of ze het zelf vroeger graag lazen. En dat levert voor de gelijk gestemde liefhebbers al meer dan tien jaar zeer genietbare uitgaves op van voor velen vergeten kinderstrips. Hans van Soest

Laatste Oordeel Wachten op een verlosser (of is hij er al?)

Ralph Azham 1. Lieg je tegen de mensen van wie je houdt? (Lewis Trondheim) Uitg. Dupuis; 48 pl; kleur; slappe kaft; € 6,50

Vrijwel alles wat Lewis Trondheim aanraakt, verandert in goud, Reden om uit te kijken naar zijn nieuwe drieluik Ralph Azham. Allereerst is het verrassend dat Trondheim, die nog een enorme berg werk heeft liggen voordat hij het ambitieuze Donjon tot een goed einde heeft gebracht, doodleuk met een nieuwe fantasyserie begint. Heeft hij dan echt niets geleerd van het almaar uitdijende Donjon-universum? Even een grap over een nieuwe spin-off tegen kompaan Sfar en pats, voor je het weet zitten ze daar ook weer een paar jaar langer aan vast. Maar als Trondheim ergens zijn zinnen op heeft gezet (of juist niet, zoals het geven van interviews) is er weinig discussie mogelijk.

Imponerende uitvoering Drie Christussen (Fabrice Neaud & Denis Bajram & Valérie Mangin) Uitg. Daedalus; 80 p.; kleur/ zwart-wit; harde kaft; €19,95

In Turijn wordt de lijkwade bewaard waarop de lichaamsafdruk van Christus te zien zou zijn. Het is een van de belangrijkste en meest besproken relikwieën van de rooms-katholieke kerk In het album Drie Christussen wordt de authenticiteit in drie verhalen besproken: God bestaat, God bestaat niet, en God is radioactief. Dat gebeurt door eenzelfde verhaallijn in drie varianten te vertellen. Daarbij komen teksten en tekeningen in de verschillende verhalen identiek of bijna identiek voor.

Scenariste Valérie Mangin heeft degelijk werk geleverd. Ze heeft zich nadrukkelijk en uitgebreid in de materie verdiept en dat is aan de degelijkheid van het scenario goed af te lezen. Gelukkig heeft de noeste arbeid de inspiratie niet overvleugeld. De opmerkelijke constructie zit de leesbaarheid van het volledige album volstrekt niet in de weg. Dat is vooral te danken aan de introductie van het tragische hoofdpersonage, de beeldhouwer Luc die in elk verhaal ongewild de motor van de gebeurtenissen is. Zo blijft de constructie ondergeschikt aan de voortgang van de vertelling. Door zo veel mogelijk beelden en teksten in alle drie de verhaallijnen terug te laten komen, willen de makers laten zien dat met hetzelfde bronmateriaal geheel verschillende geschiedenissen zijn te schrijven. Het enige smetje is de nadrukkelijkheid waarmee dit wordt gedemonstreerd door de overeenkomstige gedeeltes in overzichtjes op te sommen. Alsof het nodig is om de achterkant van een decorstuk te laten zien.

Hoe degelijk het werk van scenariste Valérie Mangin ook is, de

Ralph Azham is uiteraard geen klassieke fantasyheld die met een groot zwaard schijnbaar probleemloos de legers van het duister weet te verslaan. Hij is de paria van het dorp, die ondanks vermeende aanleg in zijn jeugd, toch niet de verlosser bleek te zijn. Het dorp wordt al jarenlang geteisterd door een gemene bende, genaamd ‘De Horde’. De passieve en laffe bewoners hopen al tijden op een verlosser die hen daarvan kan bevrijden. De nonchalante adolescent Ralph, die de gave heeft om te zien of een vrouw zwanger is (of is geweest) is – zo bleek na een test van ‘De Gezant’ toen hij nog een jongetje was – niet de verlosser.

Of toch wel? Via een aantal flashbacks lezen we hoe zijn vader met hem meeging voor de test en wat er toen echt is gebeurd. De kennismaking met Ralph, zijn familie, de achterlijke dorpsbewoners en de geschiedenis van het dorp eindigt met een apotheose waarin een hoop duidelijk wordt. Ralph redt een jongetje, dat ook aanleg blijkt te hebben en samen zullen ze in de volgende delen naar de hoofdstad trekken.

Het verhaal van Ralph Azham is origineel en steekt goed in elkaar.

Meestal houden flashbacks een verhaal alleen maar op, maar in dit geval krijg je telkens op het juiste moment wat extra achtergrondinformatie, die het verhaal een andere wending geeft. Ralph is natuurlijk een typische Trondheim-held en hoe kort het verhaal ook is, toch maakt hij al een duidelijke ontwikkeling door. Voor het tekenwerk wordt Trondheim zelden geloofd, maar zijn karikaturale stijl past juist erg goed bij de humoristische fantasy die maar uit zijn brein blijft opborrelen. Het hoeft er niet zo gelikt uit te zien en wat maakt het uit dat hij geen vingers kan tekenen. De tekeningen zijn precies goed genoeg om over te brengen wat hij wil. En dat levert wederom fijne fantasy op waar je ook nog eens om kunt gniffelen. Gerard Zeegers kracht van Drie Christussen zit vooral in de prachtige vormgeving. Het album bevat een getekende proloog en epiloog in zwart-wit van tekenaar Fabrice Neaud. Neaud levert degelijk werk met lichte stijlvarianten dat goed past bij de inhoud van de vertelling. Zijn werk oogt klassiek.

Schitterend is echter het werk van Denis Barjam. Zijn platen zijn direct op papier gepenseeld en de kleuren sluiten nauw aan bij de thematiek en periode waarin de verhalen zich afspelen. De virtuoze ambachtelijkheid is overal aan af te lezen. Neem bijvoorbeeld de openingsplaten van elke verhaalvariant. Ambachtsman Luc komt aan in Lirey, waar zich de gebeurtenissen afspelen. Elke afbeelding toont hetzelfde tafereel, maar de kleurstellingen zijn steeds weer anders alsof de beeldhouwer achtereenvolgens in de lente, zomer en herfst in het stadje arriveert.

De interacties tussen verhaal, tekenwerk en schilderwerk werkt, doordat elke medewerker het beste uit haar/zijn discipline naar boven haalt. Maar vooral het schilderwerk van Barjam maakt het kijkend lezen van Drie Christussen tot een bijzondere ervaring. Jef Nieuwenhuis

13

Laatste Oordeel Bijgelovige detective Donkere kamer (Cyril Bonin) Uitg. Dargaud; 96 pl.; kleur; harde kaft; € 24,95

Cyril Bonin heeft een tekenstijl waar je van houdt of waar je allergisch voor bent. Maar wat je er ook van vindt, zijn zwierige lijnenspel past perfect bij de verhalen die hij in beeld brengt en die zich altijd af spelen in het laatste deel van de 19e en het eerste deel van de 20e eeuw. Het Fin de siècle zeg maar, maar dan ruim genomen. Hij maakte de nodige indruk met de door Seiter geschreven detectivereeks met bovennatuurlijke inslag Fog. Dit keer doet hij het alleen. Plaats van handeling is nu niet het mistige Londen van rond 1880, maar Parijs en het Franse platteland kort voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. De periode waarin ook Isabelle Avondrood zich afspeelt. En de detectives van Agatha Christie. Want net als voor François Rivière is voor Bonin het klassieke detectiveverhaal een belangrijke bron van inspiratie.

Maar wie een geraffineerde moord verwacht, moeten we teleurstellen. Donkere kamer draait om een schilderijenroof. Het verhaal wordt verteld door Alma Dambroise, een opmerkelijke vrouw die haar tijd liever vliegend doorbrengt dan thee drinkend en die een geweer kan hanteren. Ze wordt om haar avontuurlijke leven mateloos

Zeker Lezen Sommige albums kunnen niet genoeg worden geprezen Moslimenclave Gorazde (Joe Sacco) Uitg. Xtra; 240 p.; zwart-wit; paperback; € 24,90

Met de vertaling van Safe Area Gorazde bij uitgeverij Xtra en de Nederlandse editie van zijn meest recente werk Footnotes in Gaza bij uitgeverij Atlas, is vrijwel al het werk van de Amerikaanse stripjournalist Joe Sacco nu ook bij ons makkelijk voorhanden.

Moslimenclave Gorazde, zoals de Nederlandstalige editie heet, was in 2000 de grote doorbraak van Sacco. Hij kreeg er een Eisner Award voor. Nadat hij eerder al ervaring had opgedaan als stripmaker/correspondent in Israël en de Palestijnse gebieden (gebundeld in het boek Onder Palestijnen) maakte Sacco een journalistiek ooggetuigenverslag over hoe de bewoners van de Bosnische stad Gorazde probeerden te overleven tijdens de burgeroorlog midden jaren ’90.

Tijdens de Bosnische oorlog van 1992 tot en met 1995 vochten moslims, Kroaten en Serviërs een bittere strijd over de toekomst van hun deelstaat na het uiteenvallen van het voormalige Joegoslavië. De stad Gorazde in oostelijk Bosnië, waar moslims en etnische Serven door

14

bewonderd door haar nichtje Seraphine, bij wie ze enige tijd in het familiehuis logeert. Seraphine lijdt al evenzeer een avontuurlijk leven, maar alleen in de romans die ze verslindt. Tijdens Alma’s verblijf worden drie schilderijen uit het huis gestolen. Twee ervan worden snel terug gevonden, maar het derde schilderij blijft spoorloos. Alcide Leblanc, een bijgelovige politie-inspecteur, zet zijn tanden in de zaak en ontdekt dat de ware reden waarom het schilderij is ontvreemd niet de artistieke waarde ervan is.

Bonin neemt rustig de tijd om de plot en de kleurrijke personages neer te zetten en zorgt regelmatig voor een verrassende wending in het verhaal. Wie niet tot de tweede categorie uit de eerste zin van deze recensie behoord heeft met Donkere kamer amusante en goed vertelde detective in handen. Hans Pols elkaar heen woonden, werd een speelbal in de strijd. De stad werd, net als onder meer Srebrenica, een zogeheten safe area voor moslims, omsingeld door Serviërs. De safe areas stonden onder toezicht van de Verenigde Naties. Het tijdens die broze status quo dat Sacco meermaals de stad aandoet. Hij vertelt het verhaal over de oorlog via de herinneringen en dagelijkse ervaringen van de inwoners van de stad, die allemaal hun eigen trauma’s hebben. Het resultaat is een meeslepend relaas over de wreedheid tussen voormalige buren, de zwakheid van de vredestroepen en de kracht van individuen om ondanks alle ellende te blijven lachen en liefhebben.

Volgens Joe Sacco is de meerwaarde van zijn oorlogsreportages in stripvorm juist het feit dat het strips zijn. „Strips associëren we nog toch met kinderlijk, ze hebben iets onschuldigs,” zei hij daarover in diverse interviews. „Niemand pakt snel een boek uit de kast om honderden pagina’s te lezen over de gruwelen van de oorlog. Maar door het verhaal te vertellen in stripvorm, ben je in staat het publiek een onaangename werkelijkheid in te trekken.” Het honderden pagina’s dikke Moslimenclave Gorazde is inderdaad geen beproeving. Sacco zorgt steeds bijtijds voor een relativerende of komische noot door zichzelf weinig vleiend als een van de personages neer te zetten. De kracht van zijn strip is de soms genadeloze maar altijd respectvolle manier waarop hij de levens van de hoofdpersonen in beeld brengt. Jammer dat in deze Nederlandse uitgave het nawoord ontbreekt waarin Sacco vertelt hoe het de personen is vergaan na de oorlog. Al is het helaas maar de vraag hoe actueel dat nawoord blijft nu de spanningen in Bosnië Herzegovina weer oplopen en de Serviërs wederom hardop fantaseren zich van de federatie af te scheiden. Daarmee is deze uitgave echter allesbehalve achterhaald. Voor een ieder die te snel vergeet hoeveel ellende oorlog brengt, zou Moslimenclave Gorazde verplichte kost moeten zijn.

Een overtuigend, indringend en ontroerend tijdsdocument. Hans van Soest

Laatste Oordeel Engelen laten Yslaire maar niet los The Sky over the Louvre (Bernard Yslaire & JeanClaude Carrière) Uitg. NBM Publishing; 66 p.; kleur; harde kaft; $ 19,99 (import)

Wie niet langer wil wachten op de Nederlandse vertaling van Yslaire’s album Le ciel au-dessus du Louvre uit 2009 kan zijn toevlucht zoeken bij een voor velen meer toegankelijke Engelse editie: The Sky over the Louvre. In dit album, op scenario van Jean-Claude Carrière, grijpt Yslaire terug op het engelenthema uit zijn vorige albums.

The Sky over the Louvre speelt zich af in 1793. De Jacobijnen van Maximilien Robespierre en Georges Danton maken de dienst uit en voeren een waar schrikbewind tegen iedereen die hun radicale gedachten over waar het heen moet met de maatschappij niet volledig onderschrijft. Vlak voor de revolutie heeft de koning zijn kunstcollectie in zijn Parijse paleis het Louvre laten onderbrengen. Het wordt nu omgedoopt tot nationaal museum ter verheffing van de massa. Kunstenaars als de revolutionair en schilder Jacques-Louis David hebben er hun atelier.

Maar het volk mort. Er is gebrek aan vanalles. De machthebbers hebben moeite een opstand in de Vendée onder controle te krijgen. Om het volk rustig te krijgen en tegen de zin van zijn atheïstische mederevolutionairen, verzint Robespierre een nieuwe staatsgodsdienst: de cultus van het opperwezen, die de eerder ingevoerde cultus van de rede (waarbij het christendom was verboden) moet vervangen. Robespierre vraagt David na te denken hoe zo’n nieuw opperwezen moet worden verbeeld voor het volk. Tegelijk wordt David aangezocht om een schilderij te maken van de jonge Joseph Bara, een dertienjarige jongen die is omgekomenen in de Vendée en die door Robespierre uit propagandistische overwegingen wordt neergezet als strijder voor de republiek. Op dat moment wandelt de jonge Jules Stern de stad binnen. Een mysterieuze figuur die we kennen uit Yslaire’s magnum opus XXe ciel.com en De hemel boven Brussel. Om zijn engelachtig uiterlijk vraagt David hem te poseren. Stern moet echter weinig hebben van de ideologische terreur die woedt.

Hoewel het scenario door een ander is geschreven, komen veel thema’s uit Yslaire eerdere werk terug: engelen en een afkeer van

Invincible is een brave zoon Invincible 1. Kwestie van familie (Kirkman, Walker & Crabtree) Uitg. Nona Arte; 96 pl; kleur; slappe kaft; € 14,50

Met de serie Walking Dead zette scenarist Robert Kirkman zichzelf goed op de kaart.

De serie werd opgepikt door een grote groep lezers en er werd ook een tv-serie van gemaakt.

Samen met tekenaar Cory Walker, waarmee hij ook al samenwerkte aan de superheldenparodie Battle Pope, komt hij nu met Invincible. Dat is heel wat anders dan de zombiestrip waarmee hij een groot publiek aanboorde. Naar eigen zeggen wilde hij terugkeren naar zijn eigen jeugd, waarin hij graag comics las. Daarin is hij zeker geslaagd, want het helder getekende, terughoudend ingekleurde Invincible heeft een duidelijke retro look en ook het verhaal is wat ouderwets.

De puber Mark Grayson fietst soepel door zijn pubertijd heen. Geen problemen op school, op tijd zijn huiswerk af, heeft interesse in meisjes die hem ook wel zien zitten en de band met zijn ouders is uitstekend.

Maar er is natuurlijk wel iets vreemds aan de hand met deze familie. Vader blijkt superheld te zijn, die aan de eettafel doodleuk aan moeder belooft dat hij ‘een dagje vrij neemt in het weekend’. Mark heeft superkrachten

ideologie die uiteindelijk altijd de menselijkheid in de weg staat. Het einde van The Sky over the Louvre, met de voorverwijzing naar de Napoleontische tijd en alle verschrikkingen die deze met zich meebracht, is weinig hoopgevend. Yslaire heeft het verhaal dan ook in grauwe kleuren neergezet. Het rood op de pagina’s is er volgens hemzelf alleen ‘om de lezer te herinneren aan de dood, het leven, verdriet en de liefde’. Net als zijn vorige album is ook The Sky over the Louvre volledig op de computer gemaakt. Het resultaat is echter allesbehalve kil en statisch. Het is een meeslepend verhaal geworden waarin de geschiedenislessen op een natuurlijke manier zijn verweven.

Dat het album van Yslaire nog steeds niet is vertaald, is overigens niet de enige omissie van Nederlandse uitgevers. De reeks is onderdeel van een serie losstaande albums over – en uitgegeven door – het Louvre. Dat leverde al interessante albums op van Nicolas de Crécy, Marc-Antoine Mathieu, Eric Liberge en mangaka Hirohiko Araki. Gelukkig is er voor de liefhebber die het Frans niet machtig is van die uitgaven ook een Engelse vertaling, respectievelijk: Glacial Period, The Museum Vaults, Odd Hours en binnenkort Rohan at the Louvre. Hans van Soest

geërfd van zijn vader, die dit hem al heel jong heeft uitgelegd. Nu is dan het moment aangebroken dat Mark zich gaat manifesteren als ‘Invincible’. Hij ontmoet een paar andere jonge superhelden waarmee hij een teampje vormt en samen met zijn vader weten ze een invasie van aliens tegen te houden.

Het leest allemaal soepel weg, maar als Europeaan die eigenlijk niet is opgegroeid met comics en dus ook geen band heeft met de geschiedenis daarvan, kom je maar niet in het verhaal. De jongen is te braaf, zijn introductie naar het superheldenbestaan te makkelijk, de band met zijn vader te goed en het gevaar is niet gevaarlijk genoeg. Zonder een zweetdruppel op het voorhoofd ploegen vader en zoon zich door een leger tegenstanders heen. Alsof het om een uitje gaat voor superhelden en zonen om eens fijn te ‘bonden’. Invincible heeft een paar originele uitgangspunten, maar die worden niet ten volle benut. De makers trappen daarentegen wel in de valkuil van klefheid die op de loer ligt bij het gegeven van een vader-zoon-superheldenstrip. Gerard Zeegers

15

Laatste Oordeel Boy-meets-girl blijft boeien, maar hoe lang nog?

Meisje(s) (Bastien Vivès) Uitg. Casterman; 94 pl; kleur; harde kaft; € 16,50

Als Charlotte met Alice de stad in gaat om kleren te kopen, kruist hun pad keer op keer dat van een jongen die verdiept is in zijn boek. In een stad als Parijs is dat op zijn zachtst gezegd opmerkelijk en Charlotte ruikt dan ook onraad. Ze stapt op hem af en geeft hem zijn vet, maar de jongen ontkent elke vorm van opzet. Het lijkt er op dat hij gewoon in de buurt van de twee meiden woont en per toeval dezelfde route volgt. De dagen erop treffen ze elkaar weer en deels door toeval, deels door een misverstand wordt Renaud – want

Martelaressen voor de islam Lena (Juillard & Christin) Uitg. Dargaud; 112 pl.; kleur; harde kaft; € 24,95

Pierre Christin is vooral bekend als de schrijver van Ravian voor Mézières en een aantal strips voor Enki Bilal. Maar dat is alweer lang geleden.

Veel van zijn andere werk bleef onvertaald.

Hij maakte bijvoorbeeld een hele serie vrouwenbiografieën met Annie Goetzinger over vrouwenlevens. Christin kiest graag een vrouw als hoofdpersonage. Een ander thema in veel van zijn werk is de internationale politiek. Die twee elementen komen ook weer terug in Lena. Hij voerde haar voor het eerst ten tonele in 2006 in De lange reis van Lena om haar drie jaar later terug te laten keren in Lena en de drie vrouwen. Die twee verhalen worden nu in één band ook in het Nederlands uitgegeven. Het kloeke boek ziet er mooi uit. Juillards beelden hebben de kwaliteit die we van de tekenaar van De zeven levens van de sperwer en (sinds begin deze eeuw) Blake & Mortimer gewend zijn en Lena is typisch het soort vrouw dat hij met veel passie aan het papier toevertrouwt. In meer dan een opzicht doet ze denken aan Louise Lemoine uit Het dagboek.

Agenda Evenementen Zaterdag 20 augustus vindt in Kampen het Kamper Stripspektakel plaats. Van 10 tot 17 uur ben je welkom op het gratis festival in het centrum van de stad. Aanwezig zijn onder anderen Gerben Valkema, Jan Steeman en Daan Jippes.

Voor de exacte locatie, zie: www.kamper-stripspektakel.nl De Groninger Kunststripbeurs wordt dit

16

zo heet hij – voorzichtig onderdeel van hun leven. Het vertelperspectief begint te wisselen tussen Renaud en Charlotte en het wordt snel duidelijk dat de twee in verschillende werelden leven.

Wat volgt is een verhaal zoals we dat inmiddels van Vivès kennen.

Een spel van aantrekking en afstoting tussen twee personen die voor elkaar een mysterie blijven. Charlotte en Alice zijn spetters van meiden, vanzelfsprekend het middelpunt van de aandacht en met elke week een nieuw, hip vriendje. De wat sjofele, introverte Renaud staat er wat onwennig bij. Het is duidelijk dat hij niet immuun is voor de charmes van beide meisjes. Maar ook dat hij niet weet wat hij aan moet met hun zorgeloze leventjes en turbulente seksleven.

Meisje(s) is toegankelijk en vlot verteld en weet bij vlagen een glimlach te ontlokken. Met een beetje moeite zou je het een romantische komedie kunnen noemen, die ook mannen met plezier zullen lezen. De tekenstijl is schetsmatig, met een levendige inkleuring en draagt zijn steentje bij aan opnieuw een zeer onderhoudend album van Bastien Vivès. Toch moet het Franse wonderkind oppassen niet teveel in herhaling te vallen. Zijn relatiedrama’s kennen we nu wel. Wat dat betreft kijken we reikhalzend uit naar Voor het rijk. Een historische reeks met tekenwerk van Vivès en een scenario van Merwan, waarvan in september het eerste deel moet verschijnen. Sigge Stegeman De lange reis van Lena begint mysterieus. Lena is een jonge vrouw die door Europa reist, in verschillende steden mensen ontmoet en een cadeau bij hen achterlaat. Langzaamaan wordt duidelijk wie Lena is, wat zij doet en waarom ze het doet. Al haar acties maken deel uit van een goed doordacht plan en een slim complot. Het zwakke punt van dit verhaal is dat er veel in wordt verteld en weinig gebeurt. Juillards tekenwerk, hoe mooi het ook is, heeft altijd iets statisch, waardoor het verhaal iets wegheeft van een film waarbij de opeenvolgende beelden lang worden vastgehouden. Pas op de laatste pagina’s krijgt het verhaal door spaarzaam gebruik van tekst en snelle scènewisselingen meer vaart.

De vaart komt er in Lena en de drie vrouwen al eerder in, Na een korte periode van rust op het Australische platteland krijgt Lena de opdracht om te infiltreren in een moslimterroristische organisatie die een aanslag voorbereidt in Parijs. Lena moet drie vrouwelijke zelfmoordterroristen in Afghanistan en later in Parijs leren hoe het leven in het Westen is en hoe ze er zo onopvallend mogelijk hun actie kunnen voorbereiden. Het verhaal is spannend, actueel en maakt een goed gedocumenteerde indruk. Meer nog dan in het eerste verhaal komen in Lena en de drie vrouwen de sterke kanten naar voren van zowel Christin als Juillard. Christins grote gebaren laten zich prima combineren met Juillards intieme manier van tekenen. Hans Pols

jaar gehouden op zaterdag 27 augustus. Op de buitenlocatie aan de Hoge der A in het centrum kun je van 12 tot 17 uur terecht. Zie: kunststripbeursgroningen.blogspot.com In het weekeinde van 27 en 28 augustus wordt in Valkenswaard weer het jaarlijkse Brabants Stripspektakel georganiseerd. In Club Valkencourt aan de Pastoor Heerkensdreef 15 vindt je signerende tekenaars, een beurs en nieuwe uitgaves. Zie: www.brabantsstripspektakel.com.

Breda staat sinds vorig jaar weer op de kaart.

In het weekeinde van 10 en 11 september wordt het Stripfestival Breda gehouden, met een waslijst (internationale) auteurs als Edmond Baudoin, Pieter de Poortere en Rudolf Kahl. Dat alles in het Chassétheater, het Centrum voor Beeldcultuur en Graphic Design Museum. Zie: www.stripbeursbreda.nl.

De gratis toegankelijke Striptweedaagse Hasselt vindt dit jaar plaats op 1 en 2 oktober. Zie: www.stripbeurshasselt.be

Prikbord Mama goes gothic Sinds het verschijnen van zijn cultstrips Amen en Mama is het lang stil geweest rond Erik van Os (beter bekend onder het pseudoniem Gnoe). Jarenlang zag het ernaar uit dat de stripmaker zijn tekenpen aan de wilgen had gehangen. Maar Van Os’ bloed kruipt waar het niet gaan kan: momenteel heeft hij een nieuwe gothic (graphic) novel in voorbereiding.

Het wordt de verbeelding van een beklemmende droom die Van Os in 1996 had en die hem nog altijd tot in detail voor de geest staat. Volg het ontstaan van de opvolger van Mama van nabij: www.gothic-novel.com. TD

Sabels en galjoenen In ZozoLala hebben wij de afgelopen jaren wel vaker de loftrompet gestoken over Sabels en galjoenen, de hilarische avonturenreeks van Alain Ayroles en Jean-Luc Masbou. Uitgeverij Delcourt kondigt het slot van de reeks (deel 10) in het Frans aan voor 30 november dit jaar. In dit deel moet scenarist Ayroles alle verhaallijntjes aan elkaar zien te breien na alle verwikkelingen op de maan.

De vertaling zal nog wel even op zich laten wachten. Al biedt het hoop dat uitgeverij Arboris na jaren van stilte vorig jaar alsnog deel 7 uitbracht. Net zoals deel 4 van die andere humoristische avonturenreeks van Ayroles; Garulfo. Die zesdelige reeks is in het Frans als negen jaar afgerond. Van beide reeksen heeft Arboris aangekondigd dat dit jaar nog nieuwe vertalingen zullen verschijnen.

Wellicht wordt de Nederlandstalige liefhebber ooit nog goed bediend. HvS

Bronzen Adhemar De Bronzen Adhemar 2011 gaat naar Steven Dupré. De tweejaarlijkse Vlaamse cultuurprijs voor de strip wordt op 10 december uitgereikt tijdens het stripfestival in Turnhout.

Dupré (1967) timmert al een kwart eeuw aan de weg. Bekend is hij van zijn kinderstrip Sarah en Robin, Coma, Wolf en Kaamelott.

In september verschijnt het eerste deel van zijn nieuwe grote (hij verwacht zo’n 800 pagina’s) project, Midgard, over een buitenaards wezen dat in de Vikingtijd op aarde terecht komt. HvS

Blloan Dit najaar waagt zich een nieuwe uitgever op de markt: Blloan (spreek uit blown, een verhusseling van de letters van het moederbedrijf Ballon Media). Ballon Media is vooral bekend van megasellers als Jommeke.

Daarnaast verzorgt het de Nederlandstalige uitgaven voor Dupuis, Dargaud, Le Lombard, Kana, Marsu Productions en Lucky Comics.

Met Blloan wil het een aantal strips voor een ouder publiek uitbrengen die niet passen in het eiwen Ballon-fonds. Op stapel staan onder andere albums van Merwan en Bastien Vivès (de Romeinen-strip Voor het rijk), Joe Kelly en J.M. Ken Niimura (I kill giants), Joann Sfar (Chagall in Rusland) en Raule en Roger (Jazz Maynard). HvS

In Memoriam

Paul Gillon (1926-2011) Het nieuws bereikte ons pal na de deadline van de vorige ZozoLala. En hoewel het inmiddels oud nieuws is, vinden we toch dat we stil moeten staan bij de dood van Paul Gillon. Vanaf zijn veertiende was tekenen zijn broodwinning. Hij maakte talloze illustraties en pulpstrips voor kranten en tijdschriften toen hij in de jaren ’60 doorbrak met Schipbreuk in de tijd, dat hij aanvankelijk maakte op scenario van JeanClaude Forest. Het laatste (tiende) deel is nooit meer vertaald. Bij Nederlandstalige uitgaves van zijn werk ging het überhaupt vaak mis: van zijn series Jeremie, De genadelozen en In naam van al de mijnen werden alleen de eerste delen vertaald. In het Nederlands is hij daardoor vooral bekend om zijn erotische scifi-strip De overlevende, het historische tweeluik Jeanne d’Arc en zijn Vrije Vlucht-albums De blanke weduwe en De laatste knusse zaal.

17

Stripvoorspelling Dit overzicht van te verschijnen strips is gebaseerd op door de uitgevers aangeleverde informatie. Ondanks de zorgvuldigheid waarmee het wordt samengesteld, komt het regelmatig voor dat de boeken in werkelijkheid pas later verschijnen. Houd voor de meest actuele informatie de webstekken van de uitgeverijen in de gaten.

Achter elk album staan de prijs (in euro’s) en de uitvoering (slappe kaft/harde kaft) vermeld.

Het cursieve commentaar is van de ZozoLalaredactie. Aanvullingen zijn van harte welkom op stripvoorspelling@zozolala.com.

Te verschijnen in augustus, september en begin oktober 2011 12bis — www.12bis.com Ze waren met tien 4 (Stalner) 15,95; hk.; sep.

Arcadia — www.arcadiastrips.be Dokter Zwitser 4: De betoverde pompoenen (Wasterlain) 19,95; hk.; sep.

Professor Stratus 4: Het zeemonster (Counhaye) 19,95; hk.; aug. Van deze vierdelige

reeks verschenen tussen 1990 en 1996 de eerste drie delen bij Lombard.

Ballon — www.ballonmedia.be Assassin’s creed 1: Desmond (Defali/ Corbeyran) 8,95/13,95; sk./hk.; sep.

Assassin’s creed 2: Aquilus (Defali/Corbeyran) 8,95/13,95; sk./hk.; okt. Assassin’s creed is een

razend populaire videogame over een hedendaagse versie van de assassijnensekte. Ook de stripversie is wereldwijd een groot succes.

Jommeke 255: De clanstrijd (Nys) 4,95; sk.; aug.

Jommeke 256: De blauwe wenssteen (Nys) 4,95; sk.; okt.

Blloan — blloan.com 5000 kilometer per seconde (Fior) 19,95; sk.; sep. Nederlands boekdebuut van de jonge

Italiaanse architect-stripmaker Manuele Fior, dat deze winter tijdens het stripfestival in Angoulême de prijs voor het beste album van het jaar in de wacht sleepte. Een bijzonder liefdesverhaal in aquarel: Manuelefior.com.

Black page (Meyer/Giroud/Lapière) 17,95; hk.; sep. Thriller waarin een knappe journaliste op

zoek gaat naar een mysterieuze bestsellerauteur die een teruggetrokken leven leidt. Geschreven door twee van de beste scenaristen van het moment.

Chagall in Rusland (Sfar) 24,95; hk.; okt. Geen biografie van Marc Chagall, maar een sprookje waarin toevallig iemand met die naam de hoofdrol speelt. Het verhaal speelt zich af in een joods milieu in Rusland, kort voor de revolutie Dromen en muizenissen (Diliès) 16,95; hk.; okt. Dromerige vertelling over een muis die op

een dag zijn overzichtelijke, teruggetrokken leventje helemaal ziet veranderen.

I kill giants (Ken Nimura) 19,95; hk.; okt. Coming of age-verhaal over een meisje dat in haar eigen door monsters bevolkte wereld leeft totdat ze voor het eerst echt een vriendin krijgt.

Voor het rijk (Merwan/Vivès) 19,95; hk.; sep.

18

Psychologische historische strip over verwarde

soldaten, mede getekend door wonderkind Bastien Vivès: Bastienvives.blogspot.com.

De zoon van Rembrandt (Robin) 19,95; sk.; sep. Nederland in de zeventiende eeuw. Door

de ogen van zijn zoon Titus wordt het verhaal verteld van de roemruchte rokkenjager, beroerde zakenman maar bovenal geniale schilder.

Casterman — www.casterman.com 12 september, Amerika na de fatale dag (diverse auteurs) 25,00; sk.; sep.

Corto Maltese 1: De jeugd van Corto (Pratt) 18,00; hk.; sep.

Het dagboek/Na de regen (Juillard) 18,00; hk.; sep. Na Lena opnieuw twee eigentijdse

thrillers van Juillard in één band. Beide verhalen verschenen jaren geleden afzonderlijk, maar Na de regen werd nooit vertaald.

Dracula 1: De ondode (Kowalski) 12,50; hk.; sep.

De guitenstreken van kwik en Flupke integraal 2 (Hergé) 25,00; hk.; sep.

Hollywood Jan (Vivès/Sanlaville) 19,50; hk.; sep. Onvermoeibaar gaat Vivès voort met het

opbouwen van een ambitieus oeuvre.

Inspecteur Canardo 20: Een flater van formaat (Sokal) 9,80; hk.; sep.

De killer integraal 2 (Jacomon/Matz) 14,00; hk.; sep.

Medea 3: Het paard van Troje (Sels) 11,50; hk.; aug.

Mossad 1: De mol van het Elysee (Rovero/ Bartoll) 6,50; sk.; aug.

Smaragdridders 1: De magische kinderen (Oger/Robillard) 12,50; hk.; sep.

Een stralende hemel (Taniguchi) 19,50; pbk.; sep. Liefhebbers van Taniguchi (en dat zijn er

steeds meer) worden verwend met weer een nieuwe Nederlandstalige uitgave.

Daedalus — www.uitgeverijdaedalus.be 20.000 eeuwen onder zee 1: De gruwel in de storm (Nolane/Dumas) 16,95; hk.; aug.

Alchemie 1: De vuurproef (Nolane?Roman) 16,95; hk.; sep.

Final Incal 2: Louz van Garra (Landrönn/ Jodorowsky) 9,95; sk.; sep.

Genetiks 2 (Marazano/Ponzio) 19,95; hk.; aug.

De glazen degens 2: Ilango (Zuccheri/ Corgiat) 16,95; hk.; sep.

Ik ben een Kathaar 3: Teruggevonden onmetelijkheid (Calore/Makyo) 8,95; sk.; sep.

Prometheus 3: Exogenese (Bocci/Bec) 8,95; sk.; sep.

Thomas Silane 4: Objectieven (Chanoinat/ Buendia/Zaghi) 8,95; sk.; sep.

Uchronies 10: Epiloog (Chabbert/Corbeyran) 16,95; hk.; sep.

Dargaud — www.dargaud.com Aldebaran integraal 1 (Leo) 29,95; hk.; sep.

J aren geleden al eens aangekondigd, uitgesteld

en uiteindelijk geschrapt. Dankzij het groeiende succes van integrale uitgaven komt hij er nu uiteindelijk toch. Terecht, want de Aldebarancyclus is een van de beste sciencefictionreeksen van het moment.

De expeditie 1: De leeuw van Nubië (Frustin/Marazano) 13,95; hk.; aug. Romeinse

soldaten gaan op zoek naar een onbekende beschaving in donker Afrika. Avontuurlijke historische fantasy van de maker van Het Chimpansee-syndroom.

Fraternity 1: Fraternity (Munuera/Diaz Canales) 13,95; hk.; sep.

De laatste tempelier 3: De verzonken kerk (Lalor/Khoury) 6,50; sk.; aug.

Pin up integraal 1: cyclus 1 (Berthet/Yann) 29,95; hk.; sep.

Dark Dragon Books — www.darkdragonbooks.com Conan 9: Het hart van Yag-Kosha (Busiek/ Nord) 17,95; hk.; sep.

Red Sonja 6: De terugkeer van Kulan Gath (Ruby) 17,95; hk.; sep.

Red Sonja 7 (Renaud) 17,95; hk.; sep.

Sláine 4: Tara (Langley/Mills) 17,95; hk.; sep.

Don Lawrence Collection — www. donlawrence.co.uk Gleevers dagboek 2 (Leever) hk.; sep. Nieuw

doorleefd lief & leed van Gerard Leever: Gleever.nl.

Soeperman redt het wel alleen (Uilenbroek/ Ritstier) sep.

Storm 27: De banneling van Thoem (Oosterveer/Ritstier) sep. Na alle ophef over

de inkleuring zijn we benieuwd of de fans dit album links zullen laten liggen of toch in hun armen zullen sluiten.

Dupuis — www.dupuis.com Alleen 6: De vierenhalfde dimensie (Gazzotti/Vehlmann) 6,50; sk.; aug. Start van

een nieuwe cyclus in de succesvolle reeks.

Robbedoes en Kwabbernoot 52: De schaduwzijde van Z (Yoann/Vehlmann) 6,95; sk.; sep.

S.O.S. Geluk integraal (Griffo/Van Hamme) 34,95; hk.; sep. Herdruk van deze intrigerende

toekomstverhalen die al lange tijd uitverkocht

Stripvoorspelling (Léturgie/Yann) 6,50; sk.; 6,50. En opnieuw

reïncarneert Ballon Media een overleden stripheld. Dommeltje was tenenkrommend. Hopelijk kwijten Léturgie en Yann zich beter van hun taak.

Oog & Blik — www.oogenblik.nl Habibi (Thompson) 34,90; sk.; sep. De langver-

waren.

Glénat — www.glenat.com Blauw is een warme kleur (Maroh) 19,95; hk.; sep.

La contessa 1: Slow play (Hervan/Crisse) 11,50; hk.; sep.

Dragonball ultimate edition 13 (Toriyama) 11,75; pbk.; aug.

Ella Mahé 3: Zij die geen naam heeft (Goepfert/Charles/Charles) 14,50; hk.; sep.

Galz 10 (Fujii) 7,50; pbk.; aug.

Hoshin Engi 10 (Fujitake) 7,50; pbk.; sep.

Konungar 1: Invasies (Juzhen/Runberg) 14,50; hk.; aug. Noorse fantasy over de strijd tussen

Vikingen, trollen en centauren.

Mysteries van Osiris 4 (Roels) 11,50; hk.; aug.

One piece 15 (Oda) 7,50; pbk.; sep.

Piraten van de Barataria 4: Oceaan (Bonnet/ Bourgne) 14,50; hk.; aug.

Rurouni Kenshin 10 (Watsuki) 7,50; pbk.; sep.

Samber 6: De zee, gezien vanuit het vagevuur (Hislaire) 15,50; hk.; sep. Acht jaar na het

laatste deel voelde Hislaire blijkbaar de behoefte om zijn successerie nieuw leven in te blazen.

Sneeuw, het begin 2: De stichter (Poli/ Hostache/Convard/Adam) 14,50; hk.; sep.

De vampier van Benarès 1: De nachtbeesten (Bess) 14,50; hk.; aug.

Vorstenbloed 2: Misdaad en straf (Liu/ Jodorowsky) 15,50; hk.; aug.

Kana — www.mangakana.com/nl Black butler 1 (Toboso) 8,50; pbk.; aug. Nieuwe

thriller over een op het eerste gezicht perfecte butler ten tijde van koningin Victoria.

Niet aangekondigd toch verschenen Asterix, de vrolijke wetenschap (Toorenaar) Arboris; 19,95. Rare jongens, die verta-

lers? Voor de liefhebbers: analyse van de Nederlandse vertalingen van de onverbiddelijke stripklassieker van Uderzo en Goscinny.

Barelli integraal (De Moor) Bdmust; 100,00.

De boeken van de zieners 3: Kettricken (Gaudin/Picaud) L; 17,50.

Cross Fire 1: Operatie-Judas (Sala/Chan) Saga; 19,99; hk.

De donkere toren 5: De slag bij Jericho Hill (Furth/David/King) L; 17,95.

Garulfo 4: Het monster met de kristallen ogen (Ayroles/Maiorana) Arboris; 7,95; sk.

Moslimenclave Goražde. De oorlog in Oost-Bosnië (Sacco) Xtra; 24,90; sk. Al een

eeeeuwigheid geleden aangekondigd, nu pas

Bleach 16 (Kubo) 6,95; pbk.; aug.

Doubt 1 (Tonogai) 8,50; pbk.; sep. Een groep

gamers speelt een virtueel moordspel dat ineens bittere ernst wordt.

Ikigami 2 (Mase) 8,50; pbk.; aug.

Naruto 29 (Kishimoto) 6,95; pbk.; sep.

Psyren 2 (Iwashiro) 6,95; pbk.; aug.

Shaman King 26 (Takei) 6,95; pbk.; sep.

Lombard – www.lelombard.com Dokus de leerling 17: Stilte, hier wordt gespiekt! (Godi/Zidrou) 5,95; sk.; aug.

Heroveringen 1: De horde der levenden (Milville-Deschènes/Runberg) 6,50; sk.; aug.

Start van een historische stripreeks die zich

afspeelt ten tijde van Babylon. Runberg is bekend van Hammerfal en Orbital.

IR$ 13: Het goud van Yamashita (Vrancken/ Desberg) 6,50; sk.; aug.

IR$ all watcher 7: Het financiële zwarte gat (Bourgne/Desberg) 6,50; sk.; aug. Slot van

de succesvolle spin-offreeks. Van de hoofdreeks begint tegelijkertijd een nieuwe cyclus.

Buddy Longway: Seizoenen van een leven (Derib) 6,50; sk.; sep. Dossieralbum met aqua-

rellen van de personages uit de reeks.

Mezek (Juillard/Yann) 15,95; hk.; sep.

P ilotenstrip van twee grote jongens uit de strip-

wereld in de collectie Getekend. Mezek speelt zich af tegen de achtergrond van de oprichting van de staat Israël.

Sherman 2: De opkomst (Griffo/Desberg) 6,50/11,95; sk./hk.; sep.

Marsu productions Gastoon 1: Opgelet, flaterend neefje!

verschenen – en verrassend actueel vanwege de recente uitlevering van Ratko Mladić aan het Internationaal Strafhof. Het is en blijft een monumentale stripdocumentaire.

Groom Lake 4: Monoloog (Dzialowki/ Richez) Saga; 7,99; sk.

Het Peter de Wit redactiestripje uit ZozoLala (De Wit) Stichting Zet.El; 7,50; sk.; sep.

Invincible: Kwestie van familie (Kirkman/ Walker) Nona Arte; 14,50; sk.

Kookaburra 5: Terug naar Terradoes (Crisse/Mitric) Arboris; 16,95; hk.

De laatste Kathaar 2: Het bloed van de ketters (Delalande/Lambert) 12Bis; 15,95.

Het leven van een loser 3: Bekijk het maar (Kinney) De Fontein; 13,95.

Messenger 5: Het geheim van de lans (Mig/Richez) Saga; 7,99; sk.

Roodkapje redux (Krug) Bries; 24,95; sk. Vijf

wachte opvolger van Een deken van sneeuw is eveneens een groots opgezet liefdesverhaal, alleen dan tegen de achtergrond van de bakermat van het christendom en de islam: Dootdootgarden.com.

Dodelijk wapen (Clowes) 19,90; hk.; okt. lowes stort zich op het genre van de superhelC

denstrip, maar dan net een beetje anders.

De lens van Spinoza (Beekes) 17,50; sk.; okt.

S tripbiografie van de bekende filosoof (1632-

1677). Boekdebuut: Jaronbeekes.nl.

Rhythm (Pontiac) 29,90; hk.; sep. Bundel met

alle strips van 1969 tot 2011 van de man die in september de Marten Toonderprijs ontvangt.

Wat wij moeten weten 2 (Linthout) 11,95; sk.; okt.

Silvester — www.silvesterstrips.nl Casus 6: De erfenis van de Keizer (Hanna/ Hairsine/Pieri) 16,95; hk.; sep.

Cosa nostra 13: Murder inc. 1 (Chauvel/Le saec) 16,95; hk.; sep.

Electric requiem (Maconi/Colombara) 19,95; hk.; sep. Stripbiografie over Jimi Hendrix

(1942-1970) van twee getalenteerde stripmakers. Zouden ze het grafisch Hendrix-orgasme van Bill Sienkiewicz weten te overtreffen?

Hannibal Meriadec 2: Het manuscript van Karlsen (Istin/Créty/Cordurie) 16,95; hk.; aug.

Hara kiwi 7 (Lectrr) 8,95; pbk.; aug.

Kobijn 8: Het staat in de sterren (Trondheim) 16,95; hk.; aug.

Het kunstbordeel 4: Darling, voor altijd (Smudja) 16,95; hk.; aug.

Machtsspel 4: Indochina (Pilipoviv/Thorn/ Pécau) 16,95; hk.; aug.

Major arcanum 4: J.F.K. (Damien/ Pécau) 16,95; hk.; sep.

Marie der draken 2: Wraak (Bastide/ Démarez/Ange) 16,95; hk.; sep.

De orde van de drakenridders 9: Blind (Ruizge/Ange) 16,95; hk.; sep.

miniboekjes in een doosje.

Sigmund: Lachtherapie (De Wit) Dwarsligger; 14,95.

Stille helden 1 en 2 (Merle/Tefenkgi) Saga; 19,99; hk. Brits vliegtuig

stort na D-Day neer in klein Frans dorpje. De bewoners verbergen de piloten voor de Duitsers.

Swamp Thing 4 (Oudshoorn) Oog&Blik; 9,90; sk.

Thor: Vikingen (Fabry/Ennis) Nona Arte; 14,90; sk.

The Village 2: Rockstar (Merle/Tefenkgi) Saga; 7,99; sk.

De zichtbare man (De Poortere) Bries; 5,00.

19

Stripvoorspelling Een paar stappen tot het licht (Marchand) 16,95; hk.; aug.

Prins Valiant 11: Jaargangen 1957-1958 (Foster) 59,00; hk.; sep.

Ravermoon 1: De belofte van de vlammen (Cordurie/Pilipovic/Jacquemoire) 16,95; hk.; aug. Fantasy door de tekenaar van Machtsspel.

Ria 1: Een sprankje hoop (Kiecker/Schlaga/ Pullin) 16,95; hk.; aug. Fantasy.

Smile (Telgemeier) 19,95; hk.; sep. Een auto-

biografisch coming-of-age verhaal waarin een tienermeisje haar voortanden verliest en er een buitenboordbeugel voor terug krijgt.

Uur U 4: 8 oktober (Calvez/Duval/Pécau) 16,95; hk.; aug.

De verborgen geschiedenis 19: Het tijdperk Waterman (Kordey/Pécau) 16,95; hk.; aug.

Walking dead 9 en 10 (Adlard/Kirkman) 19,95 per deel; hk.; aug.

Sherpa—www.sherpa.nu Amatlan (Baudoin) 24,95; hk.; sep. utobiografische strip van Baudoin over een A

reis naar Mexico, zijn voorliefde voor jongere vrouwen en de confrontatie met zijn eigen ouderdom.

Arman en Ilva: Het recht van de sterkste ( Tjong-Khing/Hartog van Banda) 24,95; hk.; sep.

De avonturen van Alef-Thau 2 (Arno/Covial/ Jodorowsky) 29,95; hk.; aug. Na de eerste en

de derde bundeling nu de hele serie compleet heruitgegeven op kleiner formaat met nieuwe vertaling en lettering.

Blueberry: De mijn van Prosit & Het spook van de goudmijn (Giraud/Charlier) 49,95; hk.; aug. Luxe heruitgave.

De striptekenkunst van Thé Tjong-Khing (Schifferstein/Van Eijck) 4,95; sk.; sep. Brochure

met illustraties en teksten uitgebracht ter gelegenheid van de grote overzichtstentoonstelling van het werk van Khing in het Haags Letterkundig Museum, die in oktober opent.

Kwaliteit kent echter geen grenzen. Daarom hieronder een selectie van de meest opvallende buitenlandse titels van de laatste twee maanden. De prijzen in euro’s vallen bij importtitels doorgaans wat hoger uit.

Cruisin’ With The Hound. The Life & Times Of Fred Tooté (Rodriguez) Fantagraphics; $ 19.99; sk. Rauw portret van de transformatie

Les bandes dessinées

Isle of 100,000 Graves (Jason/Vehlmann) Fantagraphics; $ 14.95; sk. Piratenstrip. Het

L’enigmatique Monsieur Schmutz 1: Perroquet des Batignolles (Stanislas/Tardi/ Boujut) Dargaud; 13,95; hk. Eerste samenwer-

van brave koorknaap tot stoere sixties biker door levende Amerikaanse underground-legende: Spainrodriguez.com. geheime wapen van de Noorse strip probeert samen met de scenarist van Alleen Roodbaard op eigen terrein te verslaan.

king van Jacques Tardi en de maker van De avonturen van Hergé. Bewerking van een radiofeuilleton geschreven door wijlen Michel Boujut (1940-2011). Eerste deel van vijf.

The League of Extraordinary Gentlemen III: Century 2: 1969 (O’Neill/Moore) Top Shelf; $ 9.95; sk. Bijna ongemerkt loopt deze

sieker Ophélie et les directeurs des ressources humaines.

Tezuka’s Book of Human Insects (Tezuka) Vertical; $ 21.95; hk. Seventies mangathriller

Joue avec moi/Play with me (Lambé) Frmk; 9,00; sk. Playtime met de maker van cultklas-

Lomax, collecteur de folk songs (Duchazeau) Dargaud; 19,95; hk. Stripbiografie

over de legendarische etnomusicoloog (19152002), verteld door de tekenaar van Gilgamesj.

Comix Any Empire (Powell) Top Shelf; $ 19.95; hk.

P sychologische strip van de maker van Verzwelg

me over oorlogsgeweld en de dunne grens tussen fantasie en werkelijkheid.

Bad Island (TenNapel) Scholastic Graphix; $ 12.99; sk. Jongeman belandt op onbewoond

eiland van het enge soort. Horror voor alle leeftijden van de maker van Ghostopolis.

Big Questions (Nilsen) Drawn & Quarterly; $ 29.67; sk. Vuistdikke bundeling van de

minimalistische cultstrip van Anders Nilsen: Andersbrekhusnilsen.com.

vermakelijke poppastiche van de schrijver van Watchmen en From Hell nog altijd door. van de maker van Boeddha en Astroboy.

The Show Must Go On (Langridge/Rennie) Boom! Studios; $ 19.99; sk. Bloemlezing van

oud werk van de Nieuw-Zeelandse maker van Fred the Clown en The Muppets.

Tooth (Bunn/Lee/Kindt) Oni Press; $ 24.99; hk. etro sixties horror, geschreven door de maker R

van Super Spy.

Walled City 1: His Dream Of The Skyland (Opotowsky/Morton) Gestalt Publishing; $ 32.95; sk. Eigenzinnige historische strip over

Hong Kong onder Brits bewind. Eerste deel van drie.

Yeah (Bagge/Hernandez) Fantagraphics; $ 19.99; sk. Komedie over een intergalactische

meidenband door de makers van Hate en Love and Rockets.

ADVERTENTIE

DEZE SEPTEMBER IN DE WINKELS

Painted Desert 1: Vesica Piscis (Devroe) 19,95; hk.; aug. Vervolg op Hangar 84, zie het inter-

view in de vorige ZozoLala.

Standaard —www.wpg.be/boeken/su FC de Kampioenen 68: De pil van Pol; 5,25; sk.; aug.

Kiekeboe special: Buitenbeentjes (Merho) 8,95; sk.; aug.

Nero: De Brusseltrilogie (Sleen) 12,95; sk.; aug.

De Smurfen 30: De gouden boom; 5,25; sk.; aug.

Stichting Zet.El —www.zozolala.com Het Peter de Wit redactiestripje uit ZozoLala (De Wit) 7,50; sk.; sep. De Wit ver-

heugde zich enorm om met zijn nieuwste boekje in de deelrubriek Niet Aangekondigd, Toch Verschenen te staan. Na zo veel jaren trouwe dienst konden we hem dat niet ontzeggen!

Peter, bedankt voor je troostende humor.

Uno Mundo wereldstrips In het buitenland verschijnen stapels prachtige strips die ons taalgebied nauwelijks bereiken.

20

€ 7,50 ISBN 978-90-72093-00-4

De 46 beste redactiegrappen uit 12 jaar Zozolala