Ks. Mateusz Matuszewski – Litanie

DUSZPASTERSTWO

Litanie

Religia to coś więcej niż przekonanie, że Bóg istnieje. Religia daje człowiekowi możliwość zbliżenia się do Boga, poznania Go (na ile jest to możliwe), a nawet dowiedzenia się, co jest Jego wolą. Co więcej, religia zachęca człowieka, by zwracał się do Boga, wypowiadał się przed Nim i przyzywał Jego interwencji. Zanoszone przez ludzi modlitwy mają różny charakter: są uwielbieniem, dziękczynieniem, przebłaganiem albo prośbą.

Strona tytułowa Modlitewnika „Bieg Roku Całego” Religia to zbawczy dialog pomiędzy Bogiem a człowiekiem. Kiedy gromadzimy się na sprawowanie liturgii, Bóg przemawia do nas, Chrystus w dalszym ciągu głosi Ewangelię, my zaś odpowiadamy Bogu śpiewem i modlitwą. Dzieje się tak również podczas naszych prywatnych modlitw, kiedy czytamy i rozważamy Pismo Święte albo „w ukryciu” rozmawiamy z Bogiem. Zarówno podczas modlitwy liturgicznej, jak i na modlitwie osobistej, korzystamy z bogatego skarbca modlitw, jakie powstawały przez wieki i powstają nadal. Jedną z bardzo popularnych form modlitwy są litanie.

11

Słowo „litania” pochodzi z greki i oznacza modlitwę błagalną, w której prośba powtarzana jest wielokrotnie. Litania jest jakby śpiewem dwóch chórów; wypowiadane wezwania potwierdzane są aklamacją. Jeśli wezwania skierowane są do Boga, wołamy: „Kyrie eleison” (zmiłuj się nad nami), albo „Exaudi nos, Domine” (wysłuchaj nas, Panie), bądź „Libera nas, Domine” (wybaw nas, Panie). Kiedy wezwania skierowane są do jakiegoś świętego, mówimy: „Ora pro nobis” (módl się za nami). W ten sposób wyznajemy, że tylko Bóg jest sprawcą wszystkiego i jedynym źródłem łaski. Możliwe jest jednak pośrednictwo przed Bogiem. Jedynym i wiecznym pośrednikiem przed Bogiem jest Chrystus; dlatego mówimy o Nim, że jest najwyższym Kapłanem. Ale Chrystus pozwala uczestniczyć w swoim pośrednictwie także świętym; ludziom, którzy w wyjątkowy sposób upodobnili się do Niego, stali się Jego ikoną i już się z Nim zjednoczyli w wiecznej chwale nieba. W ten sposób objawia się i realizuje „communio sanctorum” (świętych obcowanie). Dzięki temu możemy przyzywać pomocy świętych, tak jak zmarli mogą liczyć na nasze wstawiennictwo przed Bogiem o ich ostateczne oczyszczenie. Poczet świętych, którzy za nami orędują, otwiera Maryja, Matka Zbawiciela. Od samego początku chrześcijaństwa Bogurodzica cieszyła się szczególną czcią wiernych, którzy w Niej pokładali największe nadzieje. Po Niej jest święty Józef i niepoliczony poczet świętych i błogosławionych. Modlitwa w formie litanii znana jest od starożytności. Najstarszą jest litania do świętych, której zapis znany jest już od VII w. Śpiewana była podczas procesji, która podążała z kościoła, gdzie lud się zgromadził, do kościoła, w którym miała być sprawowana Eucharystia (miejsce nazywano „statio”, a cały sposób takiego modlenia się – liturgią stacyjną). Ponadto litanię do świętych śpiewano podczas najważniejszych czynności liturgicznych, by wezwać mieszkańców nieba na świadków i orędowników. Do dzisiaj litania poprzedza chrzest dorosłych w Wigilię Paschalną, udzielanie sakramentu święceń, składanie ślubów zakonnych, poświęcenie kościoła i ołtarza. 12

Mamy trzy formy litanii do świętych. Najdłuższa przeznaczona jest na procesje błagalne, krótsza (występująca w różnych wersjach) śpiewana jest podczas wymienionych doniosłych aktów liturgicznych, a najkrótsza odmawiana jest podczas chrztu dzieci. Dla podkreślenia błagalnego charakteru litanii, wierni podczas jej śpiewu klęczą, chyba, że jest to dzień upamiętniający zmartwychwstanie Chrystusa (50 dni okresu Wielkanocy i każda niedziela), kiedy to należy stać, a nie klęczeć.

Największy zbiór stanowią litanie do świętych. Bujny rozkwit takich litanii przypada na ostatnie stulecia. Od czasu, kiedy w 1599 r. ukazał się „Skarbiec litanii i modlitw” autorstwa jezuity T. Sailly’ego, Stolica Apostolska zdecydowała, że podczas liturgii można odmawiać tylko te litanie, które otrzymały jej aprobatę. Są to następujące litanie: 1. Litania do Najświętszego Imienia Jezus 2. Litania do Najświętszego Serca Pana Jezusa 3. Litania do Najdroższej Krwi Chrystusa 4. Litania Loretańska do Najświętszej Maryi Panny 5. Litania do Świętego Józefa 6. Litania do Wszystkich Świętych W maju 2013 roku, papież Franciszek dołączył jeszcze dwie, przygotowane przez papieża Benedykta XVI, a umiłowane przez św. Jana Pawła II: Litania do Jezusa Chrystusa, Kapłana i Ofiary Litania do Najświętszego Sakramentu.

Wszystkie pozostałe litanie mogą być odmawiane publicznie tylko poza liturgią.

Drzeworyt Ukrzyżowania z 1834 r.

13

Każda z litanii ma swoją historię. Do jednej z najciekawszych należą dzieje Litanii Loretańskiej. Panuje przekonane, że wywodzi się ona ze starożytnej litanii do świętych. Wezwań skierowanych do Maryi dodano w niej tak dużo, że w pewnym momencie wyodrębniono je jako odrębną litanię. W średniowieczu znane były aż trzy odmiany litanii do Maryi. Pierwszą była Litania Wenecka, która pochodziła z XII wieku i odmawiano ją w bazylice św. Marka w Wenecji. Druga pochodziła też z XII wieku, ale z Moguncji. Wreszcie trzecia to właśnie Litania Loretańska, której dwunastowieczny rękopis przechowywany jest w Bibliotece Narodowej w Paryżu. Pierwsza informacja potwierdzająca odmawianie litanii we włoskim Loreto pochodzi z 10 grudnia 1531 r. Wmurowano wtedy kamień węgielny pod marmurową obudowę Świętego Domu.

Obrzędowi towarzyszył śpiew tej litanii. Późniejsze dokumenty mówią, że litanię odmawiano przed Mszą Świętą. Śpiewali ją też pielgrzymi, coraz liczniej przybywający do Loreto z całej Europy.

Domek Loretański https://sensusfidelium.us/translation-of-the-holy-house-of-loreto/

14

Litania Loretańska cieszyła się coraz większą popularnością i otrzymała aprobatę do odmawiania publicznego w całym Kościele. Wielokrotnie poprawiono ją i uzupełniano.

Papież Sykstus V ogłosił w 1587 r. bullę, w której związał z Litanią Loretańską odpust i wyraził życzenie, aby była odmawiana także w Kurii Rzymskiej. Ostateczny kres mnożeniu się różnych wersji litanii położył papież Klemens VIII, który w 1601 roku wydał dekret zatwierdzający do użytku w Kościele tylko jedną wersję, tę którą śpiewano w Loreto. Litanię Loretańską włączyli do swoich codziennych modlitw dominikanie, karmelici, kapucyni i wiele innych zakonów. Stała się modlitwą odmawianą wspólnie przez wiernych w domach.

W następnych epokach tekst litanii wzbogacano kolejnymi wezwaniami. Dla upamiętnienia Soboru Watykańskiego II, papież św. Paweł VI dodał w 1964 roku wezwanie „Matko Kościoła”. Natomiast w 1995 roku św. Jan Paweł II dodał wezwanie „Królowo Rodzin”, dla upamiętnienia siedemsetlecia sanktuarium w Loreto. Papież Franciszek w 2020 roku dodał trzy wezwania: Matko miłosierdzia, Matko nadziei, Pocieszycielko migrantów.

Oprócz tego wydano szereg zezwoleń dopuszczających stosowanie jakiegoś wezwania na terenie jakiegoś kraju, diecezji czy rodziny zakonnej. Przykładem jest wezwanie „Królowo Polski”, wprowadzone w naszej ojczyźnie za zgodą Stolicy Apostolskiej w 1908 roku (dawniej „Królowo korony Polskiej”).

Pamiątka pierwszej Komunii Świętej w 1957 r.

15

Litania Loretańska jest artystycznym utworem literackim, który – chociaż jest dziełem zbiorowym i anonimowym – posiada wewnętrzną logikę starannie dobranych wezwań. Zaczerpnięto je ze skarbca traktatów teologicznych, dzieł mistycznych, medytacji i poezji sakralnej. Zachowując piękno, odzwierciedla wielką erudycję filozoficzną, teologiczną i liturgiczną autorów. Wszystkie razem stanowią długą listę zwrotów pełnych entuzjazmu i wzruszenia, w których pobożność i wiara, wyobraźnia i teologia łączą się w ciągłym rozważaniu tajemniczej godności, opatrznościowej roli i matczynej opieki Najświętszej Maryi.

W wezwaniach przeważa typologia biblijna. Słowa wypowiedziane do Dziewicy podczas zwiastowania przez Gabriela, że Duch Święty zstąpi na Nią i moc Najwyższego okryje Ją cieniem, uzasadniają nazywanie Maryi „Arką Przymierza”.

Obraz „Niepokalana” pędzla Giovanni Andrea Coppola ukazujący Maryję jako „Wieżę Dawidową”

https://swjana.pl/wp-content/uploads/2020/05/Niepokalana-Giovanni-Andrea-Coppola.jpg

16

Taką szeroką typologizację przedmiotów sakralnych i odnoszenie ich jako figur do Matki Jezusa z upodobaniem stosowali zwłaszcza ojcowie wschodni. Nie tylko dom Boży, ołtarz, siedmioramienny świecznik, ale i gwiazda zaranna, tęcza przymierza, deszcz dobroczynny, kwitnąca różdżka, krzak gorejący i runo Gedeona były prefiguracją Maryi. Nazywamy to akomodacją biblijną. Tej metodzie hołdowała sama liturgia, a Litania Loretańska jest najpiękniejszym pomnikiem tych dążeń.

Litania Loretańska została przetłumaczona na języki nowożytne z największą starannością. Na początku lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia poddano rewizji także tłumaczenie polskie. Chodziło nie tylko o przełożenie wezwań przy pomocy terminów bardziej współczesnych, ale i o większą poprawność teologiczną. Opublikowano wiele komentarzy, również w języku polskim, analizujących teologiczny sens każdego wezwania. Warto po nie sięgać dla lepszego zrozumienia poszczególnych inwokacji. Przede wszystkim jednak warto mieć tę litanię w zestawie swoich osobistych modlitw i przez jej odmawianie wypowiadać całą swoją miłość do Matki Zbawiciela.

Ks. Mateusz Matuszewski

Figura Matki Boskiej z Loreto https://brewiarz.pl/czytelnia/swieci/12-10b.php3/ 17