De grond onder je voeten

Stel dat er morgen een brief op je mat valt met de mededeling dat diep onder jouw voeten een waardevolle grondstof is gevonden. Niet alleen jouw huis zal daarom worden afgebroken, de complete stad waar je woont moet wijken. Oké, de sloop is niet per direct, die begint pas over veertig jaar. Je hebt dus nog even de tijd, maar je mag intussen niet zomaar vertrekken. De komende veertig jaar mag je pas verhuizen na toestemming van het mijnbedrijf dat die mysterieuze grondstoffen heeft opgekocht; ze betalen je pas een vergoeding vlak voor de sloop begint. Dus je blijft. Wanneer komt het punt dat je denkt: ik moet hier geen tijd en geld meer investeren, er is niet langer een toekomst?

In de jaren zeventig kregen zo’n 50.000 inwoners van dorpen in de driehoek Keulen/Düsseldorf/Aken de mededeling dat hun huizen moesten wijken voor afgravingen voor bruinkoolwinning. Inmiddels exploiteert energiereus RWE drie dagbouwmijnen en vier energiecentrales in het gebied. De dorpen waar nog twee generaties lang mensen zouden wonen, werden in feite doodverklaard.

Fotograaf Matthias Jung (Herford, 1967) volgde jarenlang de lotgevallen van de inwoners van deze Geisterdörfer. Zijn fotoreportages werden vorig jaar gebundeld in het boek Revier. Jung: ‘Mijn eigen familie is in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog verdreven uit hun geboortestreek. Ik kan me niet anders herinneren dan dat het op familiebijeenkomsten ging over dat verleden. Heeft iemand nog een nieuwtje gehoord over het dorp? Welke mensen woonden er nu in wiens huis?

In de regio rondom de bruinkoolmijnen spreekt niemand over het verleden, veel bleef achter bij het vertrek. Niet alleen albums met familiefoto’s, ook lokale tradities, gerechten en dialecten. In hun nieuwe dorp wilde men daar niet meer aan herinnerd worden.’

Met de jaren kreeg Jung steeds meer contact met inwoners. Behalve fotograaf werd hij ook een verzamelaar van verhalen over de absurde realiteit in het gebied.

‘Laatst haalde een man, na jarenlang procederen, zijn gelijk bij de rechter. Zijn perceel met een eeuwenoude boomgaard moest behouden worden. Inmiddels was het hele dorp, inclusief boomgaard, weggegraven. Waar de eeuwenoude bomen stonden, gaapt een 400 meter diep gat.’

Een thema dat bij de afgravingen en het verzet daartegen steeds terugkomt is de totale vermenging van energiebedrijf en overheid. ‘Het salaris van de ambtenaren die jou moeten bijstaan bij je gedwongen verhuizing wordt betaald door RWE. Bij een voorval in de dorpen bellen mensen niet eens meer de politie, ze bellen de beveiligers van het bedrijf. Ze beseffen dat de overheid hier afwezig is.’

Een van de markantste personen die Matthias Jung volgt, is de 80-jarige performancekunstenares Inge Broska. Op poëtische wijze organiseert ze sinds 1992 haar eigen protest; in haar Hausmuseum in Hochneukirch-Jüchen verzamelt ze de voorwerpen die inwoners achterlieten bij vertrek. Het museum is overvol: stapels met keukenraspen, ansichtkaarten, bakvormen, pollepels, spijkerbroeken, casettebandjes en voorwerpen zonder naam. Het looppad is precies breed genoeg voor één persoon; na een bezoek aan de zolder lopen we achterstevoren terug.

Broska, die in 2007 haar geboortedorp Otzenrath moest verlaten, woont in het museum. Kunst, het koesteren van herinneringen en het hebben van een thuis zijn voor haar niet los van elkaar te zien. ’Er is nooit onderzoek gedaan naar het aantal sterfgevallen in deze regio, terwijl velen kort na de verhuizing dood neervielen. Mijn vroegere buurvrouw zat de laatste weken urenlang huilend bij me aan tafel. Na de verhuizing was ze binnen veertien dagen dood. Mensen lijken veel meer op planten dan we toegeven. Zonder wortels kunnen we niet leven!’ Z

Joep Vossebeld

Matthias Jung, Revier. Dortmund, Kettler Verlag, 2022. jungfoto.de Hausmuseum Hochneukirch-Jüchen. hausmuseum.de

Het boekenweekgeschenk, dit jaar geschreven door Lize Spit, ontvangt u tijdens de Boekenweek (11-19 maart) bij aankoop van minstens 15 euro aan Nederlandstalige boeken.

Deze bevlogen boekhandelaren verheugen zich op uw bezoek. Ze kijken ernaar uit uw persoonlijk gids te zijn in de werelden die er achter hun winkeldeuren schuilgaan en u tijdens de boekenweek kennis te laten maken met diverse auteurs.

BOEKHANDEL ADR. HEINEN

DEN BOSCH

073-3020100 | heinen.nl locatie Huis73 in Den Bosch, entree 12,50 euro, kaartjes via huis73.nl locatie Perron-3 te Rosmalen, entree 12,50 euro, kaartjes via perron-3.nl locatie Boekhandel Adr. Heinen, entree gratis

12 maart, 15-17 uur | Suzanna Jansen | Mijke Pol gaat in gesprek met Suzanna Jansen over De omwenteling; of de eeuw van de vrouw. Het boek legt de achtergrond van de genderverhoudingen van onze tijd bloot.

15 maart, 20-22 uur | Jutta Chorus | Ivan Borghstijn interviewt Jutta Chorus over Alma's dochters, een boek over vijf vrouwelijke pioniers.

15 maart, 13-14 uur | Lize Spit | De schrijfster van o.a. Het smelt en het Boekenweekgeschenk is te gast voor een signeersessie.

BOEKHANDEL DOMINICANEN MAASTRICHT

043-4100010 | boekhandeldominicanen.nl

11 maart, einde van de middag | Ellen Jansen | De succesvolle ondernemer en auteur Ellen Jansen vertelt over haar boek Eindelijk Ellen en het diepe verlangen in een ander lichaam te leven.

15 maart, 16 uur | Alejandra Ortiz | Lezing en gesprek met het publiek nav De waarheid zal me bevrijden. Auteur en transvrouw Alejandra Ortiz zal samen met Willemijn van Kempen aanwezig zijn.

19 maart, 13 uur | Lize Spit | De schrijfster van o.a. Het smelt en het Boekenweekgeschenk is te gast voor een voorlees- en signeersessie.

BOEKHANDEL DE TRIBUNE

MAASTRICHT

043-3251978 | detribune.nl

12 maart, 14.30-16 uur | Jaap Robben | De auteur presenteert o.a. zijn nieuwe boek Schemerleven locatie Centre Céramique, entree 7,50 euro

BOEKHANDEL VAN PIERE

EINDHOVEN

040-2492002 | vanpiere.nl

15 maart, 19.30 uur | Lize Spit | De schrijfster van o.a. Het smelt en het Boekenweekgeschenk wordt geïnterviewd door leerlingen van het Van Maerlantlyceum.

Voor meer info en activiteiten kijk ook op de website.

BOEKHANDEL KRINGS

SITTARD

046-4528100 | boekhandelkrings.nl

19 maart, 14-15 uur | Laura Theunissen | Signeersessie en voordracht van Theunissens poëzie in het dialect. tijdens de boekenweek | Marij Boom | In de etalage is kunst van Boom te zien ihkv de kunstroute Zittesje Art Fair.

BOEKHANDEL MALPERTUIS

GENK

+32 (0)89-306167 | boekhandelmalpertuis.be

10 maart, 20 uur | Tom Ysewijn | De auteur vertelt over Alleen door Afrika, over de opzienbarende reis van Kazimierz Nowak datum ntb | Literaire avond met twee genomineerde auteurs voor de Boon-prijs

1931-1936.