Zevenjaarlijkse feesten in de euregio

Een Heiligdomsvaart is een erkende bedevaart naar een openbare toning van relieken. Heiligdomsvaarten vinden (vaak) plaats ter gelegenheid van een regelmatig terugkerend genadejaar.

Door: Karel Fiddelers Beeld: archief Stichting Heiligsdomsvaart Susteren

Deze traditie begon omstreeks 800 na Christus, toen de pausen begonnen de lichamen van de martelaren uit de vroegchristelijke catacomben over te brengen naar de kerken in Rome. Naar dit pauselijk voorbeeld begon men in de 10e , 11e en 12e eeuw in West-Europa de lichamen lokale heiligen op te graven, in schrijnen te sluiten en deze te plaatsen bij de altaren. Vaak werden de relieken iedere zeven jaar aan de gelovigen getoond, bijvoorbeeld in een processie. In de bijbel is zeven immers een heilig getal. Deze toning trok pelgrims uit de wijde omtrek, zodat naast een processie (ook ommegang genoemd) en kerkdiensten ook kermissen en markten deel gingen uitmaken van deze zevenjaarlijkse feesten. Natuurlijk werden ook andere vieringen gehouden, zoals een jaarlijks gedenkfeest van de kerkwijding of kerkstichter, maar slechts eenmaal in de zeven jaar vond een plechtige openbare toning van de relieken plaats: de Heiligdomsvaart. In de Euregio bestaat een rijke traditie aan zevenjaarlijkse feesten. Al in de middeleeuwen werden iedere zeven jaar met grote luister feesten gevierd in Aken, Hasselt, Maastricht, Susteren en Tongeren.

De al zeker in de 11e eeuw bestaande jaarlijkse “vaart” naar de heiligdommen van Aken werd in 1349 omgezet in een zevenjaarlijkse toning. De Heiligdomsvaart van Aken trok pelgrims uit heel Europa. In 1496 telden de Akense poortwachters maar liefst 142.000 pelgrims. Aken had zeven zogenaamde

De huidige basiliek heeft behoord tot de vermaarde Susterense abdij, die door Willibrordus in 714 werd gesticht. “ “

Zevenjaarlijkse feesten in de Euregio

staties binnen en buiten de stad, waaronder Maastricht, Hasselt, Susteren en Tongeren. Maastricht werd al snel een zelfstandige heiligdomsplaats, waarna Susteren volgde in de 15e eeuw. Aken bezit als enige van de Euregio Bijbelse relieken: het Kleed van Maria, de Windselen van Jezus, de doek waarin het hoofd van Johannus de Doper werd gewikkeld en de Lendendoek die Christus aan het kruis droeg. Deze kostbare relieken werden in 799 door de Patriarch van Jeruzalem aan Karel de Grote gegeven. Verbonden aan de Heiligdomsvaart in Aken is die in Kornelimünster, genoemd naar de benedictijnenabdij in het zuidoostelijke deel van de stad Aken. Dit klooster bezit drie relieken die de overlevering identificeerde als de doek die Jezus gebruikte bij de voetwassing tijdens het Laatste Avondmaal, Jezus’ lijkwade en zweetdoek. De eerstvolgende Heiligdomsvaart in Aken vindt plaats van 9 tot en met 19 juni 2023, die in Kornelimünster in de periodes van 10 tot en met 18 juni en van 12 tot en met 19 september 2023.

Zeventien eeuwen na de dood van Sint Servaas in 384 wordt zijn herinnering springlevend gehouden in Maastricht. De grote toeloop van Pelgrims ontstond toen in 1039 de vernieuwde kerk van Sint Servaas werd gewijd. Het is de enige kerk in Nederland die gebouwd is boven het graf van een heilige. Tot de belangrijkste relieken die tijdens de Maastrichtse Heiligdomsvaart worden rondgedragen behoren de schedel van Sint Servaas, gevat in een borstbeeld uit 1580, en enkele van zijn beenderen. In 1391 was er in Maastricht voor het eerst sprake van een zevenjaarlijkse Heiligdomsvaart. In de 16e eeuw begon een neergang, te wijten aan de godsdienststrijd en de veranderde mentaliteit. In 1829 begon het herstel van de oude glorieuze Heiligdomsvaart, toen ommegangen op steeds meer plaatsen werden georganiseerd.

De Heiligdomsvaart ontwikkelde zich tot een groots religieus feest, maar de kermissen uit het verleden zijn tegenwoordig vervangen door culturele activiteiten, zoals tentoonstellingen en openluchtspelen. De eerstvolgende Heiligdomsvaart in Maastricht staat gepland voor 2025.

Een van de oudste kerken bevindt zich in Susteren. De huidige basiliek heeft behoord tot de vermaarde Susterense abdij, die door Willibrordus in 714 werd gesticht. Vanuit de eerste Benedictijnerabdij van Nederland, werd een deel van het Maasland gekerstend. Grote namen zijn aan

de abdij verbonden, zoals die van de abten Gregorius van Utrecht en Albericus van Utrecht. In de schatkamer bevinden zich naast unieke schatten ook, opgeborgen in kostbare borstbeelden en schrijnen, de relieken van de heilige Amelberga, Cecilia en Benedicta, die in Susteren leefden en in de kerk werden begraven.

Ook Zwentibold, eerste en laatste koning van Lotharingen, werd in deze kerk begraven. Van de relikwieën bestaat een lijst uit 1174, opgetekend in het beroemde Evangeliarium. Het indrukwekkende verleden van Susteren leeft voort in de zevenjaarlijkse Heiligdomsvaart, met als hoogtepunt het tonen van de relieken in een luisterrijke stoet. Dat dit een eeuwenoude traditie betreft blijkt uit een pauselijk schrijven van 1447, waarin een aflaat wordt verleend aan de Susterense reliekentoning. Sinds de Heiligdomsvaart van 1937 vormt de opvoering van een groot openluchtspel een markant onderdeel van de festiviteiten. De Heiligdomsvaart in Susteren vindt plaats van 26 augustus tot en met 11 september 2022.

Ook in België vinden Heiligdomsvaarten plaats, waarvan de bekendste in Hasselt en Tongeren. Deze zijn ontstaan uit de viering in Aken, maar al snel organiseerden deze steden zelfstandig hun eigen vieringen. Uit oude documenten blijkt dat in Hasselt reeds in het begin van de 14e eeuw Onze Lieve Vrouw op een speciale manier vereerd werd. De broederschap “Gholda de Sancte Marie de Hasselt” bestond dan ook reeds in 1308. Het Virga-Jessebeeld, een rijkelijk gepolychromeerde eikenhouten sculptuur, dateert eveneens uit het begin van de 14e eeuw. Vele wonderen, die bij de feesten worden uitgebeeld in de straatversieringen, worden toegeschreven aan de tussenkomst van de Virga-Jesse.

De traditie dat de processie om de zeven jaar met grote luister uitgaat, dateert van 1682. Het Virga-Jessecomité streeft ernaar dit zevenjaarlijks gebeuren zo uit te bouwen dat het een brede basis behoudt binnen de Hasseltse gemeenschap, met een ruime plaats voor culturele evenementen en nevenactiviteiten. Anderzijds wil het comité de inhoud van de ommegang een dimensie geven die iedereen kan aanspreken en borg staat voor een artistiek verantwoorde vormgeving. In augustus 2024 vinden wederom de Virga-Jessefeesten plaats in Hasselt.

Tongeren is niet alleen de oudste stad van België, maar wordt ook beschouwd als de bakermat van het christendom in de Lage Landen. Hier was ook het eerste Mariaheiligdom aan deze zijde van de Alpen gelegen. In 1479 kreeg de Aartsbroederschap van OnzeLieve-Vrouw de toestemming een Mariabeeld te laten maken. Het beeld stelt Maria als Oorzaak-Onzer-Blijdschap voor en is gesneden uit notenhout. Al eerder, in 1390, organiseerde deken Rodolf van den Beek de eerste Heiligdomsvaart. Het Franse bewind verbood einde 18e eeuw deze zevenjaarlijkse reliekentoning. In 1890 gaf paus Leo XIII toestemming om het Onze-Lieve-Vrouwe beeld te kronen. Op die dag herleefde, na een onderbreking van precies honderd jaar, de oude Heiligdomsvaart in de vorm van de zevenjaarlijkse Kroningsfeesten. In deze feesten huldigt de Tongerense bevolking de Oorzaak-Onzer-Blijdschap in een processie, avondspel, versiering en culturele activiteiten. De Kroningsfeesten in Tongeren zullen plaatsvinden van 2 tot en met 9 juli 2023. =