Bruno Weber Wart schn채ll
B ru n o W e b e r
Wart schn채ll M u n dar tg s c h i c h t e
Zytglogge
Alle Rechte vorbehalten Copyright: Zytglogge Verlag, 2013 Lektorat: Hugo Ramseyer Korrektorat: Monika K眉nzi, Jakob Salzmann Coverfoto: Wohlensee (Alfonso Minoli) Gestaltung/Satz: Zytglogge Verlag Druck: fgb 路 freiburger graphische betriebe ISBN 978-3-7296-0868-9 Zytglogge Verlag, Schoren 7, CH-3653 Oberhofen am Thunersee info@zytglogge.ch, www.zytglogge.ch
Inhalt Gschichte vo früecher. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Vo Zapfelocke, Schabziger u Deodorant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Ds Velo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Grand Prix . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Zügle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Aaträtte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Yrücke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Zu Befähl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Der Bueb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Sunntig. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Drahteseleie u Eierschwümm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Ds Truckli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Chrieg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 A la carte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Starallüre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Der Chlyschütz u der Chemp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Gränze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Uffalle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 1812. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Gammaldans. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Hin u här . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Gedankesprütz vo hütt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Huuchdünn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Zwöi Gipfeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Schlüssellöcher . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Elter wärde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Reklamierereie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Schuelwäg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Wi geits? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Chnöpf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Bahnhof . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Dänglisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Radio lose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Wartzimmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 CD-Titel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Gschichte vo fr端echer
Vo Zapfelocke, Schabziger u Deodorant Dra ddänkt han i eigetlech scho lang, aber äbe, immer wider han is usegstüdelet: einisch dä Riisefotihuuffe gründlech usezmischte, wo mir my Vatter hinderla het. Mängs Hundert Bilder syn es gsi, wo da scho sit Jahr u Tag versteckt u vergässe vor sech häre bbleichet hei. ‹Hütt machen is›, han i mer gseit, di Sach emal aagluegt, u de afa sortiere. Zmitts i dere Sortiererei isch mer undereinisch es brüün tscheligs, chlyses Bildli mit zaggeletem Rand i d Finger grate, won i scho mal gseh ha. Dä uf däm Helge syg i, het mer einisch e Tante erklärt. I has chuum chönne gloube: «Was, das söll mi sy!», han i usgrüeft, «dä chly Pfüderi mit blonde Zapfelocke u Pumphose, wo usgseht wi nes Meitschi?» Das syg äbe früecher der Bruuch gsi, di chlyne Chind so aazlege, het si mer druuf erwideret. Un i ha ddänkt, me hätt däm Büebel allwäg am liebschte no grad es Röckli aagleit. Ab allem Verwyle bi däm Föteli sy myner Gedanke zrügg gwanderet i d Chinderzyt. I bi i mene ruehige Vorortsquartier uf d Wält cho. Me het sech kennt, sech ggrüesst u bi Glägeheit o nes paar Wort mitenand gredt. Alles, was me im tägleche Läbe bbruucht het, isch i däm chlyne Stadtdörfli z ha gsi. Da isch der TanteEmma-Lade vor Frou Wolf gsi, d Beckerei Meyer, der Frou Locher ihres Wule- u Strickstübli, der Metzger Winz, d Milchhandlig Buume u schliesslech der Coiffeur Kohler. Derzue het jede Samschtig der Rossmetzger Grunder sy Lade i mene umbboute Chäller, oder isch es äch emal es Garasch gsi?, ufgmacht u früschs u chüschtigs Rossfleisch i allne Variante aamächelig u suber uftischet. Das Fleisch
9
isch denn no billig gsi u drum vo de ermere Lüt bsunders gärn gchouft worde. Ds Billigschte, wo me bim Grunder het chönne choufe, sy d Chümiwürscht gsi, d ‹Chümipüntle›, wi ne der Vatter gseit het. Das Dorf i der Stadt, so win is erläbt ha, isch für mi no hütt es vorbildlechs Byspil vo mene harmonische Zämeläbe. Wen eim es ungrads Mal einisch ds Gäld usggangen isch, het me im Lädeli chönne la aaschrybe u bim Zale sogar no nes Schoggistängeli übercho. Aber näbe de Läde hets no so öppis wi nen Art mobils Ychoufszäntrum ggä. Schuebändle, Paschte u Sälbeli, Bode wichsi, Wöschchlämmerli, Fägbürschte, Wäschlümpe, Sicherheitsgufe, Druck-Chnöpf u no vil anderi Chrämereie, wichtegi u weniger wichtegi, sy denn der Husfrou vo Husierer under der Tür aabbotte worde. I mene Buuchlade, ere ufklappbare Gofere, het d Chundin ds ganze Waresortimänt chönne aaluege, i d Händ näh u schliesslech chouffe, oder nid. Isch es zu mene Gschäft cho, het si d War o scho im Huus gha, u das ersch no portofrei. E unvergässlechi, ydrücklechi Erschynig isch ds Schabzigermannli us em Glarnerland gsi. Me het das Mannli nid nume gseh u ghört, me hets o no grad chönne schmöcke. Jedes Mal, we dä chly Maa mit der grosse Hutte voll Schabzigerstöckli uftoucht isch, het es bi üüs deheime Gschwellti u Schabziger zum Znacht ggä. U wül i der Schabziger halt eifach nid gärn ha gha, han i di Gschwellte wohl oder übel troche müessen abewörgge. Gärn oder nid gärn, ds Schabzigermannli het zu de frömde Bsuecher i üsem Dorfläbe ghört u isch immer für ne Abwächslig guet gsi. My Vatter het als Stereotypeur i re Fabrigg gschaffet, wo äbe Stereotype härgstellt u Druckereie dermit beliferet het. 10
Stereotype sy ir dennzmalige Drucktechnik eifach gseit d Abstandhalter zwüsche Buechstabe, Wörter u Zyle gsi. Als Vorarbeiter isch der Vatter verantwortlech gsi für di richtigi Ystellig u korräkti Bedienig vo de Maschine. Derzue het er o no di exakti Masshaltigkeit vom Ändprodukt müesse kontrolliere, wül die, wo a dene komplizierte Maschine gschaffet hei, luter Aaglehrti sy gsi u ke Zyt für settegi Kontrolle gha hei. Der Wäg i d Fabrigg isch für synerzytigi Verhältnis rächt läng u müesam gsi. Für ne Fuessgänger z läng, aber für e Bus het ds Gäld nid glängt. Abgseh dervo sy di Busse denn no vil chlyner u immer gstosse voll gsi, wül si nid so flyssig gfahre sy, wi me sech das hütt gwanet isch. Ds einzig vernünftige Verchehrsmittel für e Vatter isch drum es alts Militärvelo gsi. U mit däm het er sy Arbeitswäg jede Tag viermal abgstramplet. My zwöi Jahr eltere Brueder het dennzmal es Ritual aagfange, wo sech nadisna zu re Tradition entwicklet het. U die het eso usgseh: Am Mittag isch er em Pappi entgäge gschuenet, so wyt, bis si sech troffe hei, u so het er em Vatter sy Ändspurt uf der Stange vom Velo dörfe mitryte u isch glücklech gsi. Ob das my Vatter o so gnosse heig, het me nie erfahre. Aasträngend, so dänken i hütt, sy di freiwillige Rikscha-Taxifahrte sicher scho gsi. My Brueder isch de mit der Zyt grösser u schwärer worde u het vor uf der Stange z weni Platz gha. We jitz aber dä plaget Rikscha-Päppu ggloubt het, dä täglech Ändspurt syg ändlech überstande, so het er sech gwaltig tüüscht. Der übergwichtig Passagier het sofort, quasi nahtlos, e Nachfolger gha, nämlech mi, so dass das mit dere Tradition dank mym Flöigegwicht nid eifach ufghört het. I gloube, es isch nid nume der eigetlech Ritt gsi, wo mir so gfalle het, i
11
gloube, es isch ender d Nöchi zum Vatter gsi, wo mi fasch äbeso wichtig het ddünkt. Jede Mönsch het sy eigeti Usstrahlig. Da isch sicher emal sys Wäse, sy Art, mit sech sälber umzgah u syne Mitmönsche z begägne. Jede Mönsch het aber o sy eiget Gruch. Me seit nid vergäbe, me mög eine nid schmöcke, wen er eim schier zwider isch. Nadisna het men aagfange sy Körpergruch z überdecke mit de verschidenschte Deodorants u Parfüm. Natürliche Körpergruch syg unaagnähm, unpflegt u drum nümme gfragt. U jitz chumen i u bhoupte, dass i my Vatter no hütt a sym eigete Gruch würdi erchenne. Dä u di körperlechi Nöchi syn es gsi, won i so gärn u nie als öppis Usubers wahrgno ha. I üser Familie het me uf d Suberkeit grosse Wärt gleit. Üsi Körperpfleg het gäng ir Chuchi stattgfunde, wül d Chuchi der einzig Ort isch gsi, wo Wasser zum Hane usecho isch, u das notabene nume chalt. I mene grosse Blächbecki mit lauwarmem Wasser sy mir gstande, u ds Mammi het üüs vo obe bis unde gstriglet u gwäsche. Das hei d Eltere jedes für sich o gmacht, aber mir hei nid ddörfe zueluege. Ei Usnahm hets ggä: Das isch em Vatter sys Fuessbad mit aaschliessendem Pedicure-Zeremoniell gsi. Mit däm clyne Schlüssellochblick i üses intime Familieläbe wett i nume zeige, dass me het chönne suber sy ohni Dusche, Warmwasser u Deodorant. Me isch eifach zfride gsi mit däm, wo äben isch ume gsi, u nach so nere Wäschete het üüs vilich e fyne Duft vo Steifels oder Chärnseiffe begleitet. Hütt cha sech jede u jedi syni persönlechi Usstrahlig ussueche us emene schier unändlech grosse Duftsortimänt. Aber äbe, vilich verlüürt är oder si derby es chlyses, aber wichtigs Bitzli vo sech sälber – me seit däm Identität. 12
Ds Velo Di einte hocke derzue im Bus oder Zug, anderi göh z Fuess, de gits aber o Lüt, wo mit em Velo uf d Arbeit fahre, u eine vo dene isch äbe my Vatter gsi. Ihm ischs vor sibezg Jahr uf em Velo allwäg no nid eso ring ggange wi de hüttige Radfahrer. Wo mir das isch i Sinn cho, han is grad no chli gnauer wölle wüsse u gly einisch afa rächne: Also, d Strecki uf d Arbeit isch rund vier Kilometer läng gsi. Füüf mal 16, vom Mändi bis am Fryti, git 80, derzue chöme no acht am Samschtig – d Füftagewuche hets ja denn no nid ggä – macht stolzi 88 Kilometer jedi Wuche. U we me jitz vo 52 Wuche vier abziet für Ferie u Fyrtage, so blybe 48 Arbeitswuche, u die mal di 88 Wuchekilometer, git nach Stübis Rächnigsbüechli sage und schreibe 4224 Kilometer im Jahr. Das isch öppe drü Mal d Tour de Suisse. Die Rächnig het my Vatter nie gmacht, er isch eifach gfahre, jede Tag. Jitz darf men aber nid vergässe, dass das nid nume e ryffi Leischtig vom Pedaleur isch gsi, nei, me mues o no dra dänke, wi si isch zstand cho. Är isch nämlech bi jedem Wätter gfahre, nid immer freiwillig, derfür ds ganz Jahr. U de das Velo! Es urzytigs Ysemonschter isch es gsi, allwäg us Armeebeständ vom Erschte Wältchrieg. Vo re Übersetzig het me zu dere Zyt numen afe tröimt. Denn sy nämlech grad di erschte änglische Velo mit Radchäschte u Dreigangübersetzige ufcho, u die sy de o entsprächend tüür u schwär gsi. Vatters Drahtesel het aber ou ohni änglische Komfort glych no es stolzes Ysatzgwicht vo guet füfzäh Kilo uf d Waag bbracht. Aber nid emal das u o nid di chriegstoug lechi Konschtruktion vo dere Schwyzer Gheimwaffe sy ne
13
Garantie für pannefreiji Fahrt gsi. Wes ne aacho isch, het dä störrisch Drahtesel sy Ryter mit es paar gemeine, hinderlischtige Mätzli überrascht. Im alleritümmschte Momänt, zmitts i nere Stygig inne, isch unerwartet u boshaft di schwarzi, schmierigi Chötti us em Radchranz gsprunge. Dä, wo sech mit aller Chraft der Hoger uuf quält het, isch drufabe ruckartig i ds Lääre tschalpet u im schlächtere Fall am Bode gläge. Da het alls Hindertsi-Bätte nüt gnützt. Mit Gedanke, öppe so schwarz wi d Salbi a der entgleiste Chötti, het är se wider ygfädlet. Das isch mit der Zyt zur Routine worde u de o rächt schnäll gmacht gsi, wül ja bi däm Militärgöppel der Chöttischutz gfählt het. Hosechlammere uf der Aatriibssyte hei drum denn zur Velousrüschtig ghört, wie der riisig Dynamo, wo der Strom für ds Liecht gliferet, aber o bbrämset u dermit di nächtlechi Fahrleischtig um guet zäh Prozänt abegsetzt het. Nach so nere Panne isch d Stimmig vom Pächvogel wi gseit allwäg öppe glych schwarz gsi wi d Händ. Alles, won er aaglängt het, isch eklig, schmierig u schwarz worde, u drum het der Naselumpe müesse häreha. Die, wo dä gruusig Hudel später i Vatters Hosesack gfunde u wohl oder übel het müesse wäsche, isch my Mueter gsi, u die isch wäge dere Souerei o nid grad ufggumpet vor Fröid. Vergliche mit der hüttige Bikerei isch Velofahre zu Vatters Zyte ender es notwändigs Übel gsi, bsunders denn, we me het müesse – jede Tag u bi jedem Wätter. Vo Usrüschtig wei mer gar nid rede. E vernünftige Rägeschutz hets nid ggä. Me het sech gschützt, so guet wis äben isch ggange, mit ere schwarze Pelerine, wo bi starchem Räge immer füechter u dermit schwärer u schwärer worden isch. Abgseh vo däm het me i dere Bchleidig scho chli exotisch usgseh, u ne Ver14
glych mit em Samichlous sym Chnächt het sech schier ufddrängt. Wes grägnet het, isch me halt nass worde, mit oder ohni Pelerine, u das de meischtens bis uf d Hut. Afa schaffe hei gwöhnlech d Lüt am Morgen am sibni, troche oder nass, mit oder ohni Hueschte u Rüüme. Chranksy het sech der Vatter nid chönne leischte. Me het gschaffet vom Morgen am sibni bis am Aaben am sächsi. Basta. Im Früelig, Summer oder sogar i mene trochene Herbscht het di Tschalperei ja no möge gah u hätt eim vilich sogar chönne gfalle. Me isch nämlech zwäg gsi u het nie Problem gha mit der schlanke Linie. Aber im Winter, u denn isch der Winter no Winter gsi, het alles e chli anders usgseh. Bitterchalt isch es gsi, d Byse het zoge, dass es eim schier der Aate gstellt het, u der Schnee isch o nid wäggruumt worde wi hütt. Nid sälte het der Vatter sys Velo müesse stosse, wül Fahre im töiffe Schnee halt o bim beschte Wille nid müglech isch gsi. Sy Arbeit jede Tag pünktlech u gwüssehaft z erledige, isch denn no sälbverständlech gsi, o wes daderzue di ganzi Energie u der ganz Wille bbruucht het. Won i no Chind bi gsi, han i da dervo nüt gmerkt u o no nid a settigs ddänkt. Hütt weis is: My Vatter isch e starche Maa gsi.
15
Grand Prix Es zwöiteiligs schwarzes Läderkombi u hööchi Läderstifel het er anne gha, derzue e Brülle zum Förchte u nes wysses Sydefoulard am Hals, derfür ke Helm uf em Chopf. So wi dä hei mitti Dryssger, aafangs Vierzgerjahr d Töffrennfahrer öppen usgseh. Dä, wo da stolz näbe syr AJS-Rennmaschine posiert, het Wurz oder ähnlech gheisse, so hets der Vatter mit Bleistift uf d Hindersyte vo däm bleiche Fötteli gschribe. Wi wes geschter gsi wär, ghören i hütt no der Lärm vo dene Töffe u Outo, wo me vom naache Bremgartewald bis zu üüs im Stöckacher het möge ghöre. U scho chunnt mer es apartigs Gschichtli i Sinn, wo z tüe het mit em Grand Prix vo Bärn, aber o mit Vatters Bruef. Ds Ganze, sozsäge e Grand Prix im Miniformat, het sech zuetreit uf em Asphalt vo der Kehrgass, wo mir gwohnt hei. Gross ufcho im Spilzüüg-Gschäft sy denn di erschte Modällrennouto. Jede Giel het zmingscht eis gha. I vermuete hütt, dass der Vatter e gwüsse Nachholbedarf i Sache Spilzüüg mues gha ha, süsch hätt är üüs ganz sicher keni settige tüüri Outo us Zink-Sprützguss gchouft. Spil sache het är i syne Chinderjahr sicher o gha, die hets scho immer ggä, sit es Mönsche git. Aber elektrischi Ysebahne oder vürnähmi Wägeli mit de schönschte Bäbi drin hei sech nume die für ihri Ching chönne leischte, wos vermöge hei. Hingäge bim Vatter deheime het ds Gäld ja chuum für ds Ässe u d Chleider glängt, u drum hets i sym Alltag äbe ke Platz gha für settigs, oder de ömel nume weni. Da het es für d Meitschi grad no glängt zu mene sälber gmachte Bettli us ere Schueschachtle, mit emene glismete, usgstopfte Bäbitog16
gel drin, oder für d Buebe zu mene grob gschnitzte Holzchueli i mene zämezimmerete Stall us Chischteholz. Aber d Fantasie het de beschänkte Chind grad mit dene eifache Spilsache e Wält ufta, wo si vilich mit gchoufte Sache nid hätte chönne erfahre. Zrügg zum Grand Prix. Dä het wi gseit ganz i üser Nöchi stattgfunde u jedes Jahr gäge Hunderttuusig Zueschouer aazoge. Mir Buebe hei sen alli kennt, di berüemten Outo margge, wo da im Bremgartewald umekurvet sy. Auto union u Mercedes us Dütschland, Maserati, Alfa-Romeo, Ferrari u Bugatti us Italie, Delage, Talbot u Delahaye us Frankrych, Era u Alta us Ängland. Nid nume d Outo het me kennt, me het o gwüsst, weli Rennfahrer drin ghocket sy. Scho ne Wuche vor em Aalass sy mer all Tag a d Rennstrecki pilgeret, für dene Helde bim Training zuezluege, u sy natürlech jedes Mal, wi sech das für ne rächte Giel ghört het, ynebbrönnt, das heisst, mir hei nie Ytritt zalt, wül mer ja üse Bremer kennt hei wi der eiget Hosesack. U de hei mer se gseh, di grosse Stare vom Rennzirkus: Hans Stuck, Rudi Caracciola, Kling, Rosemeyer, Dottore Farina, Taruffi, Varzi, Wimille, Prinz Bira aus Siam, de Graffenried und und und … Dass denn vo 1937 bis 1939 di füerende dütsche Rennfahrer samt Mechaniker chräftig Nazipropaganda gmacht hei, vilich hei müesse, das het üüs nid apartig gstört. Vo Haagge chrüz u Hitlergruess hei mir no ke Ahnig gha. Mir sy eifach begeischteret gsi, wo der Vatter e jedem so nes ModällRennouto gchouft het. Me het die wunderschöne Spilzüüg i mene einheitleche Massstab chönne ha. My Brueder het e Merz un i ha e Outounion übercho. U wül fasch jede Giel so nes Modälloutöli gha het, isch es de schlussändlech zu dene unvergässleche Renne a der Kehrgass cho.
17
Zerscht het me d Strass suber putzt, dass me druff hätt chönne Zmittag ässe. Bi mene Chrydestrich über di ganzi Strassebreiti isch de zu füüf Löif gstartet worde. Mit vil Gfüel, aber glych so fescht, wis het möge lyde, het me dene Wägeli e Mupf ggä, u das, wo am wytischte cho isch, het gwunne. Nach em füfte Louf het me de di füüf Räng zämezellt, u dä mit der chlynschte Punktzahl isch der Siiger gsi. Mir zwe mit üsne Superchäre sy aber meischtens i de hindere Räng glandet – bis einisch der Vatter dene Spili es Chehrli zuegluegt het. Drufabe het er di Wägeli churzerhand mit i d Fabrigg gno u se mit Blei gfüllt. Der Räscht isch gly verzellt: Wi bi de rächte Renne hets nume no zwe Siiger ggä, einisch der Brüetsch, ds andermal i. I gloube no hütt, dass allwäg der Vatter mindeschtens glych vil Fröid a üsne Erfolge gha het wi mir zwe.
18
Zügle I bi chuum sächsjährig gsi, won i d Eltere ds erscht Mal vo Zügle ha ghöre rede. Si sy sech nämlech einig worde, dass sächs Jahr a der Kehrgass gnue syge un es jitz langsam Zyt wär, öppis Bessers z sueche. Di sächs Jahr a der Kehrgass sy für üüs Bueben e schöni, unvergässlechi, für d Eltere aber scho ender e beschwärlechi u herti Zyt gsi. Gschaffet und uf mängs verzichtet hei si, für ihrne Zil e chli nöcher z cho. Eis vo dene isch gsi, dass ds Läbe für üüs alli ringer u fründlecher söll wärde. E Drüoder Vierzimmerwohnig, mit Toilette u Bad, de ne Chäller, en Eschterig u alls zäme nid z tüür, das wärs! Nach langem Sueche hei sech de schliesslech ihri Wünsch erfüllt, si hei nämlech genau das gfunde, was si gsuecht hei. Mir sy di Wonig, wo züsserscht am Stadtrand glägen isch gsi, afen einisch ga aaluege. Vom Wohnzimmer uus het me ds Panorama vo der Stadt vor Ouge gha. Isch me bim hindere Fänschter gstande, het me nüt als Acherland u grüeni Matte gseh. We de no d Glogge vo de Guschti u Chueli derzue bbimbelet hei, isch es üüs prezis vorcho wi im Märliland oder wie we mer Wiehnachte, Oschtere u Geburtstag uf einisch hätti. Alles isch blitzsuber putzt gsi u het nach früsch gstrichner Farb gschmöckt. Jitz heige äbe o mir es ungrads Mal Glück gha, het der Vatter gseit u derzue gstrahlet wi ne Meiechäfer. Waldmeischterstrass 18 het si also gheisse, üsi zuekünftigi Adrässe, wo mir üüs hei müesse merke. Apropos Waldmeischter … Über üser alte Wonig a der Kehr gass hets en eifachi, ungheizti Mansarde gha. Der Mieter vo
19
däm Gade isch e fründleche junge Maa gsi u het Oskar Plattner gheisse. Ersch vil später, wo dä berüemt Radrennfahrer Wältmeischter uf der Bahn worden isch u ganz sicher nümme i billige Mansarde het müesse huse, hei mer begriffe, dass ja dä Wältmeischter üse Nachbar, üse Oskar Plattner gsi isch. Derfür hei mer ja nüt chönne, aber i alli Wält useposuunet hei mers de glych u sy mächtig stolz gsi, dä gross Rennfahrer persönlech z kenne. Das zu der Wält… äh Waldmeischterstrass. So wi di eifache Lüt denn züglet hei, cha me sech das hütt chuum vorstelle. Das isch no ächti Handarbeit gsi, ohni Zügelwage u -manne, ohni Putzinstitut u Lift, derfür het me zwe Tag lang ordeli bös gha. Ds Personal, wo myne Eltere bygstanden isch, sy luter gueti Fründe u Verwandti gsi. Der Zügelwage, eigetlech e zwöirederigi Bänne, isch o nid von ihm sälber gfahre. D Ladeflächi vo däm Gfährt isch guet e Meter breit u anderhalb Meter läng gsi, het zwöi grossi, ysebschlagni Redli us Holz u ne Ufsteckrahme ringsum gha. Zoge het me dä ugattlig Chare a zwene Holme mit Zughörner drann. Derzue isch uf jeder Syte no nes Seili aagmacht gsi, dass me de o obsi mög gfahre. Schad, dass vo däm überladene Fuerwärch u der verschwitzte Hälferschar ke Foti umen isch. Da gsuch me Froue mit Chopftüecher u Manne i ihrne schweissnasse Hemmli ohni Chräge. Gfählt uf däm Helge hätt eigetlech nume no der Aatryber mit der Geisle. Zmingscht vier Mal hin u zrügg sy di wackere Froue u Manne der Wäg ggange, hei di ganzi Hushaltig uusu wider ygruumt. Ds schwäre Büffee mit de glesige Schiebfänschter, der chlobig Schlafzimmerschaft, d Spiegel komode u d Bettgstell het me dennzumal nid, wi das hütt der Fall isch, mit es paar Handgriffe chönne usenandnäh. 20
Als Letschts, so quasi als Dessär, hei d Manne d Stüel, der Tisch, ds schwäre Kanapee u vil Chlywar, wo no umen isch gsi, mit em letschte Fueder züglet. Derwyle hei d Froue, wis Bruuch isch gsi, di alti Wonig suber putzt. Zu däm Kanapee chunnt mer grad no es Gschichtli i Sinn: Gwöhnliaa geit bi re Züglete öppis kabutt. Wo nämlech das Prunkstück ändlech im zwöite Stock vo der nöie Wonig gstanden isch, het d Mueter mit Schrecke feschtgstellt, dass zwo Spiralfädere spitzig u fräch zum olivgrüene Sitzpolschter usegluegt hei. Der Vatter het die Sach aagluegt u de gmeint, we me das Möbel scho nümm chönn bruuche, so wölle mer aber glych no chli Freud ha dra. Zäme hei sis no einisch packt u de churzerhand zum Wohnzimmer fänschter usegheit. Unglöibig u chli verhürschet hei allwäg mir Buebe bi däm ugwanete Trybe vo üsne Eltere scho drygluegt. Wos de aber das Museumsstück uf em Vorplatz unde mit eme dumpfe Chlapf i tuusig Stück vertromet het, hei mer schier Träne glachet. Alli hei sech schliesslech über ds guete Ändi vo der Züglete u d Eltere uf enes nöis Sofa chönne fröie.
21
Aaträtte Schuelaafang … Jedes Chind erläbt ne chli anders. Ds einte macht dä erscht gross Schritt, furt vo der müeterleche Wermi zaghaft, ds andere mas chuum erwarte, bis es cha usegumpe i ne nöiji Wält. Für alli ischs aber es unvergässlechs Erläbnis, wo eim begleitet bis zum letschte Seigel vo der Läbesleitere. Fasch e chli Angscht het mer di elteri Frou, wo under üüs gwohnt het, scho gmacht. Si het mer mit fyschterem Blick erklärt, jitz föng äbe der Ärnscht vom Läben aa. Das han i aber ganz schnäll u gärn wider vergässe u mi lieber a Vatters Ufmunterig bsunne: Es göng hütt allwäg nid grad um ds Töde, u de syg ja ds Mammi o no es Momänteli derby. U so isch es de o gsi, a däm Früeligsmorge, won i, wi öppe zwöi Dotze Buebe u Meitschi, üser zuekünftige Lehrere schüüch d Hand ggä u derzue lut u dütlech my Name uf gseit ha, so wi sis het wölle ha. Wo de di ufgregti Gsellschaft ändlech still a de Pültli ghöcklet isch, jedes a sym Platz, het si sech sälber o vorgstellt. Si syg ds Fröilein Brunner u möcht mit üüs i der erschte u zwöite Klass schaffe. Si hoffi, dass mer vil Nöis lehri, derby aber o vil Fröid chönni ha mitenand. Das göng aber nume, we mer alli enand hälfi u flyssig mitmachi. Derzue hei mir no erfahre, dass Ornig, Suberkeit u Disziplin nötig syg, wes öppis söll gä us üüs. Dass das vo der Suberkeit nid nume lääri Wort sy gsi, het ei Bueb scho am andere Morge müessen erfahre: Bi der tägleche Suberkeitskontrolle isch er nämlech nid dürecho mit syne dräckige Händ. Vom Fröilein Brunner het er es Stück 22
Seiffe u nes Bürschtli gfasset, mit em Uftrag, am Brünnli syni Händ z wäsche. So chöm me nid i d Schuel, das sölle mer üüs alli merke. Punkt. Da isch mer undereinisch wider di alti Frou mit ihrem Ärnscht vom Läbe i Sinn cho. Für üsi chlyne Füess ischs halt doch e rächt grosse Schritt i ne anderi Wält gsi, wo mer e chli usicher u glych voll Gwunder ynetrappet sy. Da het mer my nöi Schueltornischter, wo mit wyss-bruun gmuschteretem, haarigem Chalbfäll überzogen isch gsi, mys Hüüffeli Sälbschtvertroue wider fei chli möge ufmöble. Niemmer, so hets mi ddünkt, heig so ne schöne Schuelsack win ig. Vor meh als sächzg Jahr, so stellen i hütt fescht, het also ds ‹Outfit› vo mene Abc-Schütz scho ne gwichtegi Rolle gspilt. Me het den andere chönne zeige, dass men äben o öpper syg mit so meme Prachtsstück am Rügge. So sy mer also meh oder weniger zueversichtlech dört glandet, wo ei Person klar u dütlech gseit het, wos düre söll. Di einte hei das no gly einisch begriffe. Es paari hei aber zersch no müesse lehre lose u folge. Ruehig u ohni bösi Wort het ds Fröilein Brunner immer wider erklärt, warum das Folge u das Lose äbe nötig syg. We de aber alli Geduld u guetgmeinte Wort nüt gnützt hei, hets halt es ungrads Mal eis oder zwöi mit em Lineal uf d Finger ggä. A de Händ hei die Strycheleinheite chuum weh ta, aber so vor der ganze Klass het sech ja niemmer gärn la strafe. Nach so nere Straf isch aber di leidigi Sach ändgültig erlediget gsi, für ds Chind u für d Lehrere. Si isch zu allne, o zu de chlyne Sünderli, immer glych sträng u trotzdäm lieb bblibe. Das isch vilich o eine vo de Gründ gsi, warum mir üses Fröilein Brunner so gärn hei gha. Si het üüs glehrt, dass es äbe o i mene junge Läbe Regle u Gsetz bruucht u dass der rächt Wäg sälte der liechtischt isch.
23
Dass üsi Lehrgotte ihri eigete, bewährte Methode im Chopf gha het, isch im Turnunterricht dütlech worde. Es Paradebyspil isch jewyle der Aafang vo der Turnstund gsi. Ohni nume eis Wort z rede, het sis verstande, üüs uf Trab z bringe. Si het ds Tamburin la rede. Nach verschidene rhythmische Muschter sy mer gmarschiert, ghüpft u gsprunge, oder mir hei langsam y- u uusgschnuufet. Das Trumele isch für üüs en Art Musig gsi, kei elektronischi u nid perfekt, aber i gloube, es het is o so gfalle u drum hei mer gärn u mit grossem Yfer mitgmacht derby. Was mir da ufgfüert hei, chönnt me hütt ohni Wyteres mit em nöidütsche Wort ‹Aerobic› bezeichne. Nume i der Lutsterchi vom Rhythmus-Inschtrumänt u i der Person vo der ‹Vortänzere› hets gwüssi Unterschide ggä. Üsi Vortänzere het sech nämlech chuuum oder zmingscht nid sichtbar bewegt, höchschtens d Hand, wo ds Tamburin gschlage het, oder d Ouge, wo immer alles gseh hei. Mi nähms ja scho wunder, wi sech so nes Fröilein Brunner mit ihrer stränge Disziplin im hüttige Schuelbetriib aastellti. Ob si sech chönnti düresetze oder ob si, wi vil Lehrere u Lehrer vo der jitzige Zyt, ihre Bruef o a Nagel hänkti. Vilich würd i aber erstuunt feschtstelle, dass o hütt Ching u Jugendlechi es Stückli wyt wei gfüert wärde uf ihrem Läbeswäg. Ja, üses Fröilein Brunner chönnti sogar für mängs verzwyfleten Elterepaar en ächti Hilf sy bi gwüssne Erziehigsproblem. Da chunnt mir grad no öppis zum Thema Schuel i Sinn: Möget Dihr Öich no bsinne a di Erinnerigs-Album vo de Meitschi? Si hei di apartige Büechli ihrne Gspänli, mängisch o der Lehrere oder em Lehrer ggä, für dass die öppis dryschrybi, vilich mit ere Zeichnig oder emene Ychläb24
Bildli. I weis gar nid, öb das hütt no Moden isch, wo me sech ja syner Gedanke u Wünsch pär SMS cha i der ganze Wält umeschicke, mit Bildli samt Musig. Bim Schnouse im Album vo myre liebe Frou hets mi ddünkt, di früecheri Langsamkeit vom Dänke, Schrybe u Läse heig vilich doch länger möge häreha. I bi nid sicher, öb me sech a eis einzigs SMS sächzg Jahr später o no mög bsinne. Über sächzg Jahr syn es aber här, wo ds erschte Värsli i das Album gschribe worden isch. Da steit: Zum Andenken Ob Stürme toben Ob die Sonne erbleicht Ein Blick nach oben Macht alles leicht! Von Deinem Vater
Februar 1946
Und uf der letschte Syte lisen i: Das will ich mir schreiben in Herz und Sinn, dass ich nicht für mich auf Erden bin, dass ich die Liebe, von der ich leb’, liebend an andere weitergeb’! Zur freundlichen Erinnerung an Deine Lehrerin M. Siegenthaler
März 1951
25
Yrücke Mit em Ymarsch vo dütsche Truppe z Pole am erschte Septämber 1939 het der Zwöit Wältchrieg zgrächtem aagfange. Wi ne ganz gwöhnlechi Mitteilig isch di Nachricht zum Radio usecho. Was der Nachrichtesprächer vo Radio Beromünschter mit es paar blutte Wort abegläse het, wi ne Wätterpricht, isch der Uftakt zu nere länge, dunkle Zyt gsi. Di wenigschte hei d Bedütig vo däm Pricht begriffe u verstande. I gloube, my Vatter het gahnet, dass da öppis uf ihn, und uf üüs zuechöm, won är nid chönn ändere. D Sorg um d Zuekunft vo syre Familie isch berächtiget gsi. Am 10. Novämber 1939 hei d Schwyz u Belgie d Ge neralmobilmachig verchündet. A allne öffentleche Plätz, bi Bahnhöf, Bus-Statione, Poschtämter u Polizeipöschte sy Plakat aagschlage worde. Jede dienschtpflichtig Soldat het dört druff chönne läse, wenn u wo dass är sich i chriegstouglecher Usrüschtig z mälde heig. Für üüs, bsunders aber für üses Mammi, isch dä Bscheid es grosses Unglück gsi. Är müessi mit syre Einheit, der Telegrafekompanie 26, wo me hütt zu de Übermittligstruppe würd zelle, z Göschene yrücke. Als Chind hei mir natürlech nid vil chönnen aafa mit dere Telegrafiererei, mir hätte lieber gwüsst, wo schliesslech üse Pappi häre müess. Sy Einheit söll vorlöifig nach Andermatt verleit wärde, das isch alles gsi, wo mer hei dörfe wüsse. Aber üse Pappi isch ja no deheime gsi u het süüferli aagfange Ornig z mache i syre Militärusrüschtig. Alles müess sy Ornig ha, das isch nid nume e Spruch vom Vatter gsi, Ornig het zu sym Läbe ghört, wi Ässe u Schlafe. O wen är vom 26
Militär nid grad vil am Huet het gha, wi me so seit, het er als Soldat zmingscht gleischtet, was het müesse sy. Gränzschutz u Landesverteidigung syg jitz äbe nötig, öb me wöll oder nid. Keine, wo denn het müessen yrücke, isch gfragt worde: ‹Wosch, oder wosch nid›, u der Hinderscht, wo aaträtten isch, het sech ygrichtet derna. Es het denn e Redensart ggä: ‹Ersch wen eine der Kabutt cha rolle, isch er e rächte Maa.› Der Kabutt, das isch e schwäre, länge Militärmantel gsi, wo exakt u faltelos het müesse zämegrollet u mit vierne Läderriemli uf e Tornischter, uf e Haaraff, gschnallet wärde. I gseh üüs drei, der Vatter u mir zwe Giele, hütt no, wi mer chnöiligse uf däm uförmige Kabutt umegschnaagget sy u ne so lang gchnättet hei, bis er i syre ändgültige Form daglägen isch. Fasch elegant het die schlanki Rolle usgseh, wo der Vatter schliesslech vorschriftsgemäss am Tornischter aaggurtet het. Öb me e komplett packte Armeetornischter überhoupt als öppis Schöns cha bezeichne, weis i nid, aber üse, das hei mir is nid la näh, isch schön gsi. Am Tag, wo dä marschbereit Soldat i syre fäldgraue Uniform, mit Patronetäsche, Gasmaske, Bajonett, Gwehr u em schönschte Haaraff vo der Wält vor üüs gstanden isch, sy mer alli fei echli stolz gsi uf üse Pappi. Aber bi allem Stolz hets üüs ddünkt, är schmöcki irgendwie anders, nach Läder u Gwehrfett. Me het fasch e chli ds Gfüel übercho, är ghöri jitz nümm ganz üüs elei. Ja, u wos de schliesslech ggulte het Abschid z näh, isch das Bitzeli Stolz gschmulze wi der Schnee im Früelig u het d Ouge la überlouffe. No lang hei mer gwunke, bis mer ne nümme gseh hei. Ds Mammi, wo ja sälber truurig isch gsi, het üüs tröschtet u im Stillen es paar Träne abputzt.
27
Bim Tröschte elei ischs aber nid bblibe. Für üüs, aber bsunderbar für ds Mammi, isch jitz Aapacke aagseit gsi. Dank ere schlächt zalten Arbeit het äs derfür gsorget, dass mer nie hei müesse Hunger lyde. Der Sold u d Usglychszalige vom Staat hei ja nienehi glängt. So hei mir zwe Buebe natürlech o nes paar Ämtli müessen übernäh: Härdöpfel gschwelle, rüschte u raffle für d Röschti am Aabe, Komissione mache, Holz u Bryggee hole, der Ofen aafüüre. Dernäbe hei aber d Schuelufgabe o no müesse gmacht sy. D Längizyti het sech breitgmacht. Allwäg im ganze Land, nid nume bi üüs. ‹Wo isch er ächt, geits ihm guet, was macht er jitz grad, wenn chunnt er hei?› – Di einzigi Verbindig zwüsch em Soldat u syre Familie isch d Fäldposcht gsi. Die het funktioniert, aber ds Warte uf enes Zeiche vom Vatter isch eim unändlech läng vorcho. Fasch e chli wi Wiehnachte ischs de albe gsi, we der Pöschteler mit em fäldgraue Militärposchtsack vor der Tür gstanden isch. I däm Sack isch nid nume dräckegi Wösch gsi. Näb em obligate Brief hets immer no di eint oder anderi Überraschig derby gha. Hingäge sy die Bundesziegle, so het me dene Zwybackbrötli gseit, di Chäsli us Magermilch, ds Büchsefleisch oder di bitteri, steiherti Militärschoggi o für weniger verwöhnti Gourmets nid grad Spitzeprodukt us der Schwyzer Gastronomie gsi, für üüs aber immer no es Feschtässe. Mir hei a üse Pappi ddänkt u derby uf ene bsunderi Art gspürt, dass är is nid vergässe het. Yrücke u härestah! Us Vätter sy Soldate worde. Wyt wägg vo deheime. I d Nöchi vo Chrieg u Eländ het me se gschickt. Hunderttuusegi Lücke sy undereinisch ufggange. Dört, wo vorhär Manne gwürkt u gschaffet hei, im Gschäft, uf 28
em Purehof, i der Familie, dört sy d Froue ganz vo sälber ygsprunge. Ohni lang z wärweise, hei si probiert, dä verhürschet Alltag wider i d Gredi z bringe, u si sy häregstande prezis wi d Soldate.
29
Zu Befähl Über ds Thema, öb d Familie d Urzälle vor Demokratie syg, cha me zmingscht diskutiere. Bi üüs deheime het nämlech meischtens numen eine befole, u das isch der Vatter gsi. D Ching chönni nid früe gnue lehre schaffe, sich sälber u der Familie z lieb, isch eine vo de Paragrafe im vätterleche Gsetzbuech gsi, wo mir Buebe nid apartig gschetzt hei. Aber so het ers wölle ha u nid anders. U drum isch folge bi aller Liebi zum Vatter öppen einisch e rächt müesami Sach gsi. Dass di Liebi nid o no grad i Himel ufewachsi, daderfür het er bim Verteile vo ugfröite Ufgabe scho gsorget. Der Garte jätte isch eis vo dene verhasste Ärbetli gsi. Verhasst, wül me ds Resultat mit eim Blick het chönne kontrolliere. U we de die Jätterei no a mene schöne Tag i de Summerferie oder am schuelfreie Namittag het müesse sy, denn, we alli Kollege im Sekweier umegschwaderet oder i eire Wöhli am Sünnele sy gsi, isch üsi ganzi Vatterliebi zunderscht im chüele Chäller glandet. Komissione mache, Holz hacke u drei Stöck höcher im Eschterig suber uufbygele, Rossmischtele, Meertrübeli u Himpi abläse, das alles hätt ja no so häbchläb ynemöge, aber mit em Pflanzblätz, wo o nid grad um e Husegge glägen isch gsi, hei mir beid es ächts Problem gha. Trotz allem man i mi nid bsinne, dass mer o numen einisch lut gmulet oder ufbegährt hätte. Mit emene suure Lätsch hei mir vilich drümal läär gschlückt, aber schliesslech gmacht, was het müesse sy. Dä heiss Namittag zmitts i de Summerferie han i nid vergässe. Über das, wo denn passiert isch, cha me hütt schmunzle, 30
der Chopf schüttle oder beides mitenand. Bi der mündleche Befählsusgab am Voraabe het der Vatter no gly einisch gmerkt, dass mer allwäg der Chopf nid bir Sach hei gha. Sicher isch sicher, het er sech gseit u üüs der Tagesbefähl grad schriftlech übergä. Mir sölle Same u Setzlige, win ers ufgschribe heig, bim Gärtner Riggebach hole, de alli Gartewärchzüüg nach separater Lyschte i Chischtenaahänger lade u schliesslech das halblääre Gfährt underwägs uffülle mit Rossmischt. Dä isch denn no rächt hüüffig uf de Strasse umegläge, we me ne het wölle gseh. Punkt füfi u ja nid z spät, wi ds letscht Mal, müessi mer uf em Pflanzblätz sy, är heig äxtra ender Fyrabe yggä. Mit däm klaren Uftrag hei mer is also wohl oder übel uf d Socke gmacht. Üse Pflani, so hei mer em Pflanzblätz gseit, isch wi gseit nid grad vor em Huus gsi. Guet u gärn vier Kilometer syn es z louffe gsi, verby am Nordbahnhöfli u de Richtig Bethlehem em Stöckacher zue. Dä Nordbahnhof isch de o nes wichtigs Etappezil uf üsem länge Wäg gsi, u so isch de passiert, was nid hätt sölle. Um e Bahnhof ume isch immer öppis los gsi, das hei mer gwüsst u drum e ganzi Stund als verdienti Pouse yplanet. Das het scho aagfange bim Brunne näb em Toilettehüsli, wo me mit emene länge Handhebel het chönne subers Wasser zum Trinke oder Abchüele usepumpe. Das chalte Wasser het guet ta u ersch no nüt gchoschtet. Ds Wichtigschte vom Statiönli isch aber vor em Wartsaal gstande: der blau Outomat. Das schwäre, verschnörklete Gussysemonschtrum het üüs wi ne Magnet aazoge. Für nes Zwänzgi het me us eim vo dene vile Schublädli allergattig Schläckereie chönne usela. Am liebschte hei mer d Disch-Caramel gha. Für nes Schachteli mit zäh vo dene heissgliebte Nydletäfeli het jeden es Zähni vo sym
31