Turismoa Lea-Artibai,
Lea-Artibai, Mutriku eta Busturialdeko HITZAren turismo gida. Eguena, 2018ko martxoaren 22a.
Mutriku eta Busturialdean
Etorri, eta gozatu
Natur Natureta etakultur kulturondarearen ondarearen lekukotzak lekukotzakdaude daudegordeta gordeta Lea-Artibai, Lea-Artibai, Mutriku Mutrikueta etaBusturialdean Busturialdean Bisitariek Bisitariek esku-eskura esku-eskuradaukate daukateondo ondobaino bainohobeto hobeto pasatzeko pasatzekoegindako egindakoeskaintza eskaintza
.
II Ibarrangelu III Ea IV Nabarniz V Errigoiti VI Gernika-Lumo VII Lea Ibarra VIII Aulesti IX Mendexa X Lekeitio XI Ziortza-Bolibar XII Berriatua XIII Ondarroa XIV Mutriku XV Markina-Xemein XVI Etxebarria
Artea eta natura, aukeran, Ibarrangelun II IBARRANGELU
Kostaldeaz zein mendialdeaz gozatzeko aukera eskaintzen duen Busturialdeko udalerria da Ibarrangelu; artea, kultura eta natura uztartzen dituen herria da, eta horietaz guztietaz gozatzeko aukera zabala eskaintzen du, urteko urtaro guztietan.
B
usturialdean, Urdaibaiko Biosfera Erreserbaren bihotzean kokatuta dago Ibarrangelu. Naturgune pribilegiatuan kokatuta, hondartza ederrak, paisaia menditsuak, ondare natural zein kulturaleko altxorrak eta gastronomia eta ostatu zerbitzu ezin hobeak eskaintzen ditu. Herriko gune nagusia Elexalde eta Ibinaga auzoak biltzen dituen haranean kokatuta dago. Ibarrangelu, baina, hori baino gehiago da, elkarrengandik urrun dauden auzo ugari baititu, kostaldean zein barnealdean. Akordan, esaterako, Ibarrangeluko herriak Matxitxakoko batailan ibilitako Juan Telletxea eta Domingo Urrutxuaren, Bou Nabarrako marinelen eta Eusko Itsas Gudarostearen omenez egindako monolitoa aurki daiteke. Itsasertz altua eta harkaiztsua dauka Ibarrangeluk, eta hondartza gustuko dutenek ondo baino hobeto ezagutzen dituzte Ibarrangeluko Laida eta Lagako hareatzak. Uretako kirol ugari egiteko aukera eskaintzen dituzte, gainera; surfa, kitesurfa, kayaka...
Artadi kantauriarra
Begiraleku ederra ere gordetzen du Ibarrangeluk, Atxarreko San Pedro. Mundakako itsasadarra bistaratu daiteke. Gai-
nera, handik EreĂąozarreraino, artadi kantauriarra hedatzen da. Urdaibaiko padura inguratzen duten mendiek, tartean Ibarrangelukoek, Euskal Herriko artadi masa garrantzitsuena osatzen dute, eta Atxarrek horren panoramika bikaina eskaintzen du. U dalerriak eskaintzen duen ondare natural eta kulturala ezagutzeko, bestalde, herria zeharkatzen duten hainbat ibilbide eskaintzen dituzte, mendia zein kostaldea zeharkatzen dituztenak, hain zuzen ere.
San Andreseko ganga
Erlijio ondare izugarria ere badaukate, eta bisitariak erakartzeko eta herriko ondarea balioan jartzeko baliagarria dute. Aipatu beharra dago San Andres elizak gordetzen duen altxor artistikoa. XVI. mendean eraikitako tenplu ederra da, eta Elexalden kokatuta dago, udaletxe ondoan. Kanpoalde xumea bai, baina barrualdean zur landuz egindako ganga polikromatu ikusgarria dauka; izar formako 15 ganga dauzka. Aipatu gangak bakarra egiten du eliza, eta Euskal Herriko eliza originalenetariko bat da. Kapera
IBARRANGELUKO UDALA
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
XVI. mendean eraikitako San Andres elizaren gangaren zati bat.
Arketa kanpina, Atxarreko San Pedrotik ikusita.
Sixtinoko zaharberritzaile buru den Gianluigi Colaluccik San Andres eliza bisitatu zuenean txunditurik esan zuen euskal arteko Kapera Sixtinoa zela. Egurrez landutako ganga polikromatu ikusgarria edukitzeaz gain, 1905. urteko piano-harpa ezaugarria duen organo bat ere badu San Andres elizak. Aipatu ezaugarria daukan beste bi organo baino ez dira ezagutzen. Udan zein neguan, hortaz, Ibarrangeluz gozatzeko askotariko aukerak eskaintzen ditu, asko baitauka ezagutzeko.
Helbidea: Elexalde, 1. Telefonoa: 94-627 60 04. Faxa: 94-627 62 95 Posta: udala.ibarrangelu@bizkaia.org Webgunea: www.ibarrangelu.net
Arketa kanpina Ibarrangeluko Laida hondartzan kokatuta dago, Urdaibai Biosfera Erreserbaren bihotzean, eta Atxarreko San Pedro mendiaren zaintzapean. Kanpalekua. Arketa Kanpina belarrezko lursailetan bananduta dago. Partzela bakoitzak, gutxi gorabehera, 8x6 metroko batez besteko zabalera du. Kanpadenda zein edozein ibilgailu mota sar daiteke; gehienez, sei pertsona partzelako. Harremanetarako. Telefonoak: 94-627 81 18 / 672 683 414. Helbide elektronikoa: info@campingarketa.com Webgunea: www.campingarketa.com
Ezkutuko ondareen lekuko da Ea
EA III
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
Bizkaiko kostan, itsasoaren eta mendiaren artean kokatutako herria da Ea. Aste Santuan zein udan herriko giroa bizia den arren, baditu ezkutuan dauden txokoak. Istorio askoren lekukoa da, eta historia handiko Urtubiaga burdinola da horietako bat.
I
zen laburra duen herri txikia, baina bizitasun handikoa da Ea; edo Ie herritar askorentzat. Bi letrak osatutako izena duen arren, bi baino ekintza gehiagoz gozatzeko aukera ematen duen kostako herria da. Lasaia, polita eta familia giroan egun pasa joateko aukera aproposak eskaintzen dituena. Itsasorako gertutasunak eta landa auzoek egiten dute berezi Ea. Baita herriak eskaintzen dituen zerbitzuek ere. Aste Santuan edota udan herriak duen bizitasuna ezaguna da askorentzat, herrira hurbiltzen baitira, herriak eskaintzen dituen zerbitzuez gozatzera. Asko dira herriko tabernetara lagun artean hurbildu direnak, edota eguraldi ona egiten duenean hondartzara joatea erabakitzen dutenak. Kostako herria da, inguruneaz gozatzeko aukera paregabea ematen diona bisitari zein herritarrari. Mota guztietako ekintzak burutu daitezke bertan. Taberna zein jatetxeez gain, Ean badira ingurunera egokitutako ostatuak ere. Erdigunetik aldenduta ere, asko dira txangoan joateko Eako herriak eskaintzen dituen aukerak. Horien inguruan informatzeko, Aste Santuko jai egunetan, Turismo Bulegoa zabalik egongo da, baita udan ere, ekainaren 15etik irailaren 15era arte. Giro lasaia, atsegina, baina dinamikoa nagusitzen da Ean. Herriko bizitasuna
ezaguna den arren, ezezagunak diren tokiak ere baditu. Askok Ea nolakoa den badakitela azpimarratuko duten arren, badira orain gutxira arte lurrez estalita egon diren txokoak.
Ondare historikoa
Eak eta bere bi auzoek, Bedaronak eta Natxituak duten edertasuna agerikoa da ingurura hurbildu direnentzat. Hala ere, auzoetan barrena badaude ezkutuko txokoak. Sasiek estalita denbora luzea igaro duen Urtubiaga Burdinola da horietako bat, Ola izenagaz ezagutzen dutena herrian. 1725eko burdinola eta antzinako errota aurki daitezke bertan. Izan ere, lantegi modura eraikitako tokia da ikusgai dagoena. Ez dago ziurtatuta noiz eten zen hango ekoizpena, baina 1830eko hamarkadara arte martxan egon zen; mende oso batean, beraz. Olak tailer handi bat dauka barruan.
EAKO UDALA
Eako portua.
Baita bulego txiki bat, biltegi bi eta tunel hidraulikoa. Ondo mantendu da burdinola urteen joanean; ikusteak merezi duen leku horietakoa bihurtu arte. Ondo kontserbatutakoa dago, ia dena zutik mantendu baita. Urtegi berezi bezain polita du, arkuduna. Ondarea hau babestu eta ezagutarazteko lana duela hamar urte hasi zuten HEA kultur taldekoak. Bizkaiko Foru Aldundira jo eta lortutako diru languntzekin, konsolidazio lanak bukatuta dituzte dagoeneko. Orain, ondarearen balioa agerian uzteko lanetan dabiltza. Burdinolen arrastoak nonahi aurki daitezke, baina gutxi dira Urtubiaga bezala mantendu direnak. Ezkutuan ere altxor handiak aurki daitezkeen seinale da Eako Ola.
Helbidea: Donibane enparantza, 2 Telefonoa: 94-627 52 27/616 98 58 44 Faxa: 94-627 51 99 Webgunea: www.eakoudala.net
Zerbitzuak Ostalaritza. -Aritza: Aritza kalea, 15. Telefonoa: 94-627 50 29. -Arrantzale: Nagusia kalea, 19. Telefonoa: 94-627 51 59. -Batzokia: Aritza kalea, 1. Telefonoa: 94-627 59 51. -Ermintxo (Natxitua): Elexalde auzoa, 30. Telefonoa: 94-627 77 00. -Eskoikiz: Goiko bidea, 1. Telefonoa: 94-627 52 62. -Herriko Taberna (Bedarona): Elexalde, 8. Telefonoa: 94-627 51 29. -Itsas Ondo: Jesus kalea, 21. Telefonoa: 94-627 50 48. -Txangurru: Donibane enparantza, z/g. Telefonoa: 94-627 50 25. Ostalaritza. -Andutza Nekazalturismoa: Angelutxu auzoa, 38. Telefonoa: 94-625 41 14. -Astei Nekazalturismoa: Olagorta, 6. Telefonoa: 94-627 65 11. -Bekale Pentsioa: Barria Kalea, 2. Telefonoa: 94-627 59 02. -Ermintxo hotela (Natxitua): Elejalde auzoa, 14. Telefonoa: 94-625 77 00.
Tontorrek inguratutako nekazal herria
IV NABARNIZ
Bizkaiko kostaldeko mendirik garaiena biltzeaz gain, beste bi gailur ere baditu Nabarnizek. Naturak leku esanguratsua hartzen du herri txikian, eta inguruneaz gozatzeko begiratoki naturalak aurki daitezke herriko hiru tontorretan. Iluntzarreko tontorrak Urdaibaiko panoramika bikainaz gozatzeko aukera ematen du.
B
egiratoki asko daude Busturialdean, ez, baina, mendian kokatutako Nabarniz herrian aurki daitezkeen beste. Itsasoaren mailatik 360 metrora dagoen herri lasaia bezain naturala da Nabarniz. Sei auzotan banatzen den nekazaritza giroko herria da. Ikazurieta, Intxaurraga, Uribarri-Zabaleta, Elexale, Merika eta Lekerikak dira Iluntzar-Kabelinatxeko magalean dagoen laugunean kokatutako auzoak. Busturialdeko eskualdearen parte den arren, Lea-Artibaiko herriekin egiten du muga Nabarnizek. Izan ere, Lea-Artibaiko Ispaster eta Gizaburuaga herriak ditu ipar-ekialdean eta Aulesti hego-ekialdean. Hegomendebaldean, berriz, Mendata du herrimuga; mendebaldean Arratzu eta Kortezubi, eta ipar-mendebaldean EreĂąo. Hainbat herrirekin egiten du muga Nabarnizek, baina herriez ez ezik, mendi tontorrek inguratzen dute. Izan ere, hiru gailurren artean dago kokatuta: Iluntzar, Galarregi eta Arrola. Iluntzar da udalerriko mendirik altue-
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
Nabarnizko Iluntzar mendia Bizkaiko kostako garaiena da, eta begiratoki naturala du.
na, baita Bizkaiko kostaldeko mendirik garaiena ere (727 m). Nabarnizek, Iluntzarren gailurrean Aulesti du herrimuga. Bizkaiko mendirik garaienaren mendilerro berean aurkitzen dira Saraua (669 m), Mandelesta (607 m) eta Motrollu (530 m) gailurrak, besteak beste.
Iluntzarreko begiratokia
Iluntzar median dagoen begiratoki naturalak aparteko panoramika dauka. Busturialdea eta Lea-Artibaiko paisaiez gozatzeko aukera paregabea eskaintzen du eta. Udalerriko tontorra da Iluntzar, gailur laua eta zabala duena. Begiratoki natural horretatik, asko dira ikusten diren herri zein mendiak. Mendebaldera begiratuta, Urdaibaiko panoramika ederraz gozatu daiteke, Sollube mendia atzean dagoelarik; hegoalderantz Oiz mendiaren gailurra ikusten da, aita Aitzgorriko mendikatea ere urrunago. Ekialdera begiratuta, berriz, Gipuzkoako kostaldea ikus daiteke, Iparralderainokoa, hain zuzen. Ipar-ekialderantz jota, inguruko gailurrak aurki daitezke: Galarregi (600 m), Airomendi (544 m) eta Axola (575 m).
Arrola mendiko kastroa.
Mendi tontor horien herrimugak Lea-Artibai eskualdeko Ispaster, Gizaburuaga eta Aulesti dira.
Beste bi gailurrak
Galarregi da Nabarnizko bigarren gailurra, eta Iluntzar eta Galarregirako bidean Munjozuri trikuharria aurki daiteke. Bien arteko bidean, pagadi-hariztiez gozatzeko aukera dute bertaratutakoek. Arrola mendikoa (532 m) da herriko hirugarren tontorra. Panoramika murriztua duen gailur honek ibilbide naturala
NABARNIZKO UDALA
du, haritzez, gorostiz, pagoz, gaztainondoz eta lizarrez inguratuta baitago. Basoz inguratutako gailurra denez, ez du aparteko ikuspegirik, baina ibilbideaz gozatzeko aukera eskaintzen du. Punturik altuenean, Mendata, Arratzu eta Nabarniz lotzen dituen gutunontzi bat dago. Maruelezako kastroa kokatzen da bertan. Belarrez estalitako harresiak ikus daitezke gunean. 1982 urtean k.a II. mendeko zeramika zatiak topatu zituzten bertan, baita erromatarren garaiko aztarnak ere.
Helbidea: Elexalde auzoa, 14-48312 Nabarniz Jendaurreko ordutegia: 08:30-14:30 Telefonoa: 94-625 50 77 E-posta: udala.nabarniz@bizkaia.org Webgunea: www.nabarniz.eus
ERRIGOITI V
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
Ibilbide zirkularra
Naturaren lekuko Bizkaiganetik ikuspegi ederra eskaintzen du Errigoitik, naturagaz gozatzeko aukera aproposa emanaz.
Naturaren eta atsedenaren lekuko da Errigoiti; bisitaria naturagaz kontaktuan jarri, eta hara eta hona ibilbideak egiteko aukera eskaintzen diona. Bada non paseatu, eta bada non egon. Zer egin eta zegaz gozatu ere bada Busturialdeko herrian.
B
izkaiak 100 herri baino gehiago ditu; guztiak elkarren ezberdin; denak berezi. Herri bakoitzak bere nortasuna du, eta Errigoitik ere badauka berea. Badu bere aberastasuna, bere historia eta ohiturak, bere ondarea, bere eskaintza. Ez da Errigoiti ezagututa Bizkaiganen egon ez denik. Naturak eskaintzen dituen kolore, usain eta irudiak ez ditu horren erraz beste ezerk eskaintzen, eta garrantzitsua da horiek balioan jarri eta horiegaz gozatzea. Hainbat ibilbide jarraituta ailegatu daiteke 397 metroko garaiera daukan mendi tontor horretara. Eta behin bertan, neke handienak ere merezi izango du: bertako ikuspegi ederrak ordura arteko
Eleizalde-Madalen-Maiaga-SallobanteBizkaigane-Sallobante-Baraia-Larrina-UriaEleizalde. Zazpi kilometroko luzera dauka, eta oinez egiten duenak ordubete inguruko ibilaldia izango du egiteke. Mendiko bizikletaz egiteko aproposa ere bada, gainera. Ibilbide erraza da, harrikirrizko eta asfaltozko bidetik igarotzen dena. Tarte batzuetan, bide zidorretatik ere pasatu beharko da ibiltaria. Maiaga parean, inguruko pinuek oztopatzen dute ikuspegia, gaur gaurkoz, baina horiek botatzeko asmoa dauka Errigoitiko Udalak, eta hori eginda, Urdaibairanzko ikuspegia bermatuko du. Datozen egunetan, gainera, bideak garbituko dituzte, dauden sasiak kentze aldera. Lan horiek eginda, udaberrirako aipatu bidea prest edukitzea aurreikusten du udalak. Sallobantetik Bizkaiganerako bidea, bestalde, asfaltozkoa da, baina apenas igarotzen dira ibilgailuak, eta inguru zoragarri gehiagoz gozatu nahi duenarentzat merezi du bide hori egiteak. Eleizalden hasitako bidea auzo horretan bukatzea proposatzen du ibilbide zirkularrak, eta nekeak arintzeko, atsedena hartu ahalko da bertan zein ibilbidean zehar, Bizkaiganen edo Urian.
Eta Bizkaiganek eskaintzen dituen bazter eta paraje horiez gain, badira bestelako ikuspegiez gozatzeko aukera ematen duten ibilbideak ere. Bada, esaterako, Eleizalden hasi eta leku berean bukatzen den ibilbide zirkular bat.
Aisialdirako guneak ibilbide zein gogoetak alde batera uztera gonbidatuko gaitu, eta arnasa sakon hartuz, aire garbia arnastu ahalko da. Begi bistan izango da paisaia ederra: Errigoiti inguruko herri zein naturguneak. Belar artean, baseliza bat ere badago Bizkaiganen: Santakrutz. Arkitektura aldetik balio handirik ez duen arren, bere egitura herrikoia da; aurreko baselizek baino tamaina txikiagoa dauka. Isolatuta dagoen baseliza da, eta bertaratzeko harrizko eskaileretatik igo behar da.
ERRIGOITIKO UDALA
Eleizalde ingurua da bisitari gehien hartzen dituen eremua. Aisialdirako guneaz baliatzen dira inguruko zein urrunagoko herritar asko; naturan murgilduta, nork bere jakiak prestatzeko aukera ematen baitu belargune inguru horrek. Prestatu, eta konpainian jateko gune aproposa da, mahai eta eserleku ugari baitaude. Ezer gehiago behar izanez gero, taberna bat ere badago bertan. Kirola egiteko beta ere eskaintzen du Eleizaldek, fronHelbidea: Uria auzoa, 1 Telefonoa: 94-6254 190 Faxa: 94-6256 469 P. e.: claucirica.errigoiti@bizkaia.org Webgunea: www.errigoiti.net
toiko hormen artean murgildu, eta ondo pasatzeko tartea hartu nahi duenarentzat. Tabernak berak kudeatzen du frontoiaren erabilera, eta iaztik, gainera, argiak jarriak dituzte bertan. Beraz, iluntze-gau parterako ere aitzakiarik ez da. Gainera, dutxak ere erabilgarri daude frontoiko erabiltzaileentzat, tabernan hala eskatuz gero. Eleizalden ez ezik, Sallobanten ere bada atsedena hartu eta janaria prestatu ostean, zelaiko eserlekuetan lasai eserita jateko aukera. Biztanleria kontuan hartuta herri txikia dela iruditu arren, auzo asko ditu udalerriak, eta baselizak ere ez dira urriak. Horregatik, hainbat jai ospatzen dituzte Errigoitin: Eleizalden, Olabarrin, Metxikan, Urian, Bizkaiganen... Sanantonioak, sanjoanak, sanbartolomeak, sanisidroak, santakurtzeak... Askotarikoak eta leku askotan. Errigoiti, bestalde, bertan egiten dituzten esnekiengatik ere bada ezaguna. Tokian tokiko baserriko produktu horiek, gainera, herriko tabernetan ere badituzte salgai, herritar zein bisitarien eskura. Hiru taberna daude herrian: Uria, Eleizalde eta Zubi-Barri (Olabarrin). Zer jan eta zer edan eskaintzen dute horietan. Non lo egin ere bada herrian; Elizetxe Pentsioan zein Madalen Aurrekoa nekazalturismoan.
VI GERNIKA-LUMO
Gernika: historia beste aukera
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
Historia handiko herria da Gernika-Lumo; historia handikoa bezain aukera askokoa. Inguru paregabea du erroan, eta tradizioen gordailu bada ere, etorkizunari so da. Ibilbideez, planez, bisitez eta beste hainbat proposamenez gozatzeko aukera ematen du; urtean egiten diren ekintzez gain, Aste Santurako aukeren bidez.
G
ernika-Lumo helmuga paregabe bilakatzen da Aste Santuan; zer egin, zer ikusi, zegaz gozatu... badelako; aukerarik baduelako. Europako Herrien Parkea, Gernikako Arbola, Eriako Lorategia, Eduardo Txillidaren eta Henry Mooren monumentuak eta Nestor Basterretxearen eskultura ez ezik, egun
berezi horietan badu bestelakorik ere eskaintzeko Busturialdeko herriak. Aste Santutik aurrera, esaterako, Astrako aire-erasoentzako babeslekua ikusgai edukiko dute berau bisitatu gura dutenek. Ordutegia honakoa izango da: astelehenetik barikura, 10:00etatik 18.30era, eta zapatuetan, 10:00etatik 14:30era. Astelehen berezia izango da, gaine-
Zer ikusi Gernikan?
Bakearen Museoa. Argazki eta ikus-entzunezkoen bitartez, bonbardaketan bizirik gelditu zirenen testigantzak kontatzen dituen museo interaktiboa. Sarrera: 5 euro; Sarrera murriztua: 3 euro.
]
Euskal Herria Museoa. Euskal Herriaren historia eta kulturari buruzko museo etnografikoa. Prezioa: 3,5 euro; prezio murriztua: 1,75 euro. Audiogida zerbitzua eta bisita gidatuak taldeentzat.
]
Batzarretxea eta Gernikako Arbola. Bizkaiko Batzar Nagusietako Bilkuraren egoitza da. Eraikuntza haritz ospetsuaren ondoan dago.
]
Europako Herrien Parkea.
]
Batzarretxeko osoko bilkuren aretoa.
GERNIKALUMOKO UDALA
Astra kulturarako fabrika soziala.
TURISMO BULEGOA Helbidea: Artekale, 8. Telefonoa: 94-625 58 92. Posta elektronikoa:
turismo@gernika-lumo.net Webgunea: www.gernika-lumo.net
Parke eder honen goialdean H. Moore eta E. Txillidaren eskulturak daude.
autoreak egindako kopia, benetako tamainan eta zeramikaz egina.
]
]
Eduardo Txillidaren Gure Aitaren Etxea.. Gure Aitaren Etxea monumentua diseinatzerakoan, bere leihotik Gernikako Arbola islatu nahi izan zen.
Henry Mooren Large Figure in a shelter. War Helmets bildumaren parte den eskultura hau II. Mundu Gerran hasi zuen egileak.
Andra Mari eliza. Euskal Gotikoaren adibiderik onenetarikoa da. XV. mende erdialdean eraikia.
Jai Alai frontoia. Zesta-punta kirola Record Guinness liburuan agertzen da munduko kirolik azkarrena izateagatik. ]
]
Picassoren Gernika koadroaren erreprodukzioa. Pablo Picasso Malagako
]
Merkatu Plaza. Euskal Herrian geratzen diren azken merkatu tradizionaleetarikoen topaketa egiten da astelehen guztietan.
]
ra, Aste Santukoa, eta ohiko astelehenetan bezala, merkatu plazan zer erosi izango du bisitariak. Tolosakoagaz batera, Euskal Herrian geratzen den merkatu tradizionaletan bakarrenetarikoa da bertokoa; baserritik plazara, inongo bitartekorik gabe produktuak eramaten dituena. Goizean merkatuan egon ostean, Batzar Etxea eta Gernikako Arbola bisitatzeko plana eskaintzen du astelehenerako Gernika-Lumok. Gainontzeko egunetan merkaturik ez da egongo, baina Bakearen Museoa eta Euskal Herria Museoa, esaterako, zabalik egongo dira. Gainera, museo bietarako txartel bakarra erosita, prezio berezian sartu ahalko dira horietara herritarrak; hain zuzen, 4,75 euroren truke. Gernika-Lumon igarotako egunetan, gainera, bertoko gastronomia dastatu ahalko dute herritarrek prezio berezian; izan ere, herriko hamasei tabernatan Pintxoaren ibilbidea egin ahalko dute. 9,90 euro ordainduta, zortzi pintxoz gozatzeko aukera izango dute.
Eriako lorategia. Antzina Gernikako Merkatua egiten zen Eriako Lorategietan. Bertan Gernikako Bonbardaketaren biktimen omenez eginiko estela txiki bat dago.
]
]Nestor Basterretxearen Suak eragindako agonia eskultura. Nestor Basterretxearen eskultura, 1937ko apirilaren 26an lehenengo bonba jausi zen lekuan.
Astra fabrika eta babesleku antiaereoa. Unceta eta CIA armalantegiak Bigarren Mundu Gerran papel garrantzitsua jokatu zuen Astra
]
pistolaren sorrera zela eta. Babeslekua, gaur egun zutik mantentzen dena, 1936an eraiki zen.
Aste Santuko planak
Familientzako jokoa. Marco Topo Gernikan. Herria bisitatzeko era dibertigarria. Eskatu jokoa turismo bulegoan; gainera, doakoa da.
]
Doako bisita gidatuak. Aste Santuko eguenean, barikuan eta zapatuan, doako bisita gidatuak egingo ditu turismo bulegoak; hain justu, 16.30ean izango dira bisitak. ]
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
H
istoriaz bustitako ibilbiderik bada, Lea Ibilbidea da hori; garai bateko Ardoaren eta Arrainaren bidetik joan-etorrian, udaberriko egunez gozatzeko aukera paregabea eskainiko die bisitariei. 23 kilometro inguru ditu, eta erraz egitekoa da. Lea Ibarrean barrena eginiko ibilbidea da; Lea ibaiaren zurrunbiloari jarraituz, Mendexa, Amoroto, Gizaburuaga, Aulesti eta Munitibar udalerriek gordetzen duten natur zein kultur ondareaz eta naturaz gozatzeko landa eremu zabalak topatuko dituzte bisitariek; oinez zein bizikletaz txangoak egiteko leku aproposak. Patxada, oztopo eta aldats handiegirik barik ibiltzeko moduko ibilaldia eskaintzen du Lea Ibilbideak. Mendexako Marierrotan hasten da, Lea ibaiaren paduran, itsasoratzen den gunetik metro gutxira. Marierrota izeneko errota XVI. mendean eraiki eta 1980an erauzi zuten, eta gaur egun dikea baino ez da geratzen. Errota berreskuratu, eta interpretazio zentro bat egin zuten barruan. Ezagutzea merezi duen ondarea da. Ibaian gora, Oiz magaleraino jarraituta, Munitibarko lurretan amaitzen da ibilbidea. Izan ere, Oiz mendiaren ipar isurialdean jaiotzen da Lea ibaiaren emaria; Euskal Herrian eraldaketa txikiena jasan duen ibaia da. Ibai zaharraren historia kontatzen du ibilbideak; laburra bada ere, bizia ere badelako. Inguru horietan eratu ziren gizakien lehen bizileku egonkorrak. Industria aurreko garaian eta industria garaian, burdinola, errota eta ontzigintza jarduera bizi-bizi zegoen Lea Ibarrean; eta urrezko aroa bizi izan zuen Lea bailarak XVI. eta XVIII. mendeen artean. Garai hartako lanabesak ondare dira gaur egun. Horren adierazgarri dira Bengolan aurki daitezkeen aztarnak. Lea ibilbideko mutur batean, Munitibarren, Gerrikaitzeko uribilduan eta Lea erreka hasten den lekutik oso metro gutxira dago Bengola. Bizkaian dokumentatu den burdinola zaharrenetarikoa egon zen lekuan, Bengola Natur Energia Interpretazio Zentroaren ateak zabaldu zituzten orain dela lau urte: energia berriztagarriak nola sortzen diren, nolakoak diren eta nolako ga-
Lea Ibilbidea, ibilbidea, Inoiz baino inoiz gustagarriago
LEA IBARRA VII
‘‘
«Lea Ibilbideak 23 kilometro ditu, eta familiartean patxadan egiteko aproposa da» «Geldialdiz geldialdi, Lea ibai zaharraren historia kontatzen du ibilbideak» «Bidean aurki daitezkeen jolasguneak eta lasaiguneak berritu eta hobetu zituzten iaz»
rrantzia daukaten azaltzeaz batera, energia garbiei iraganean ematen zitzaien erabilera erakutsi eta Lea Ibarrari buruz gehiago irakastea du helburu.
Gune jostagarriak
Lea Ibarreko natur zein kultur ondarearen gordelekua da Lea Ibilbidea; ibaiari jarraituz, garai bateko historiaren lekukotza aurki dezake bisitariak.
Helbidea: Elexalde 1, Gizaburuaga Telefonoa: 94-684 29 82 Faxa: 94-684 44 21 LEA IBARRA Posta elektronikoa: leaibarra@bizkaia.org Webgunea: www.leaibarra.com MANKOMUNITATEA
Lea Ibilbidean barrena ez da falta eremu lasairik. Iaz hobekuntzak egin ziren ibilbidearen inguruan dauden jolasgune edo lasaiguneetan. Bengola Natur Energia Interpretazio Zentroaren inguruan, esaterako, barbakoa eta piknik mahaiak jarri zituzten, egun pasa ederra egiteko gonbitea eginez. Aulestiko Errekondo parkean ere barbakoak eta mahaiak jarri zituzten, bai eta kulunka eta jolas berriak ere. Bainugunea ere izanik, txoko polit, lasai eta jostagarria eskaintzen du parkeak umeak dituzten familientzat. Gizaburuagan, herrigunean dagoen jolasgunea konpondu zuten, eta gaztetxoek kolore bizi eta erakargarriak eskaintzen dituen gune polita aurkituko dute jolaserako. Amorotoko Oletako jolasgunea ere itxura aldatuta dago; hor ere atseden hartzeko aukera ederra izango dute Lea Ibilbideaz gozatzera datozenek.
VIII AULESTI
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
Aulestiko ibilbideak
HITZA
Naturaz gozatzeko gonbitea Ilunzar eta Bedartzandi mendien babesean, hortxe dago Aulestiko udalerria. Egunerokotasunetik ihes egin, eta paraje ederretan murgiltzeko aukera paregabea eskaintzen du.
B
izkaiko lurralde historikoan dago Aulesti, Lea-Artibai eskualdean, Markina eta Lekeitio udalerrien artean. Iluntzar eta Bedartzandi mendien babesean, naturaz bete-betean gozatzeko aukera ezin hobea eskaintzen du. Bisitariek izaera handiko herria aurkituko dute, bizibizia eta euskaraz bizi eta ongietorria ematen duena. Gune berde ugari eta landa auzoetan sakabanatuta dauden baserriak dira herriko ezaugarri nagusiak. Hartara, paseatzeko zein atseden hartzeko gune asko daude Aulestin: Errekondo parkea da, ezbairik gabe, gune horietako bat. Udaberriko eta udako egun eguzkitsuetan familian zein lagunartean egun pasan joateko leku aproposa da. Ibaian bainatzeko
AULESTIKO UDALA
aukera eskaintzeaz gain, umeek jolasteko azpiegiturekin dago prestatuta. Eta mendiz inguratuta egonik, ibilbide bat baino gehiago egin daitezke Aulestin. Lea Ibarreko bost udalerrietatik igarotzen den Lea Ibilbideak aipamena merezi du. Atsegina, erosoa eta erlaxatzeko guztiz egokia da, erraz egitekoa, ia maldarik ez dauka eta. Lea ibaiaren emariari jarraitzen dio, eta Mendexatik Munitibarreraino, ibilbidearen xehetasunak aurkituko dituzte bisitariek. 23 kilometrotan, antzinako burdinolak eta errotak gordetzen ditu Lea Ibilbideak. Bestalde, ezin genezake aipatu gabe utzi Urregarai mendia, bertan dago Santa Eufemi ermita. Leku paregabea da, eta bista ikusgarriak daude: Bizkaia eta Gipuzkoako kosta eta mendiak, Urdaibai... Bisitatu gabe utzi ezin daiteken lekua da.
Helbidea: Donibane enparantza, 1 Telefonoa: 94-627 90 06 Faxa: 94-627 91 17 E-maila: idazkaritza@aulesti@bizkaia.org Webgunea: www.aulesti.net
Aulesti-LexarraIlunzar-Angiz-Aulesti. Urdinez eta zuriz seinalizatuta. Aulestitik irten eta Alegi kalearen gaineko bidezidorretik Narea auzora doa ibilbidea; eta Lexarra goiko baserria, Usokaixolarako bidegurutzea eta animalientzako ur baltsa igarota, Ilunzar tontorrera. Koba baserrira heldu, eta handik behera, Lekeitiotik Aulestirako BI3447 errepidera jaitsi eta 50 metro inguru Aulestirantza egin eta ezkerrerako bidea hartuko dugu, Angizera joateko. Handik, Lea ibilbidetik, Aulestira. -Iraupena: 3 ordu inguru. ]
]Aulesti-Solaguren-IlunzarMasti-Aulesti. Aulestitik irten eta koba azpiko bidegurutzera doa ibilbidea, eta handik baltsako bidegurutzeraino. AulestiNabarniz mugara heldu eta Ilunzar tontorrera igoko gara. Usokaixolatik Narea-Masti bidegurutzera heldu, eta handik, Aulestira. -Iraupena: 4 ordu eta erdi inguru.
Aulesti-Goierri-SantutxuUrregarai-Murueta-ZuberoAulesti. Aulestitik irten eta Lea ibilbidean zehar Amuluara (urdinez eta zuriz seinalizatuta). Goierri auzorantz joan eta Barbaiolaraino jarraituko dugu. Handik Gontzolaira (berdez eta zuriz). Han Ardoaren eta Arrainaren ibilbidearekin bat egiten du; Urregaraiko beko zelairaino joango gara (bolatokia eta Atxagarai aterpetxea daude bertan); Urdai eta Santutxutik igaro, eta Txepetxabixe goikoaren inguruan dagoen bariantea hartuta, Urregarai tontorrera. Muruetatik igaro eta Zubero auzoa zeharkatuko dugu. Urriola azpiko bidegurutzetik Aulestira, Madalena ermitatik (urdinez eta zuriz). -Iraupena: 4 ordu inguru. ]
Aulesti-Urriola-MotrolloIbarrola-Aulesti. Urdinez eta zuriz seinalizatuta. Aulestitik irten eta Urriolako Madalena ermitatik Muxoko aldapa hormigonatuaren barrenera doa ibilbidea. Aldapa barrenean eskuinetara hartu eta pinadian gora Motrollo tontorreraino joango gara. Leku beretik jaisten hasi, eta lehen bidegurutzean ezkerretara hartuko dugu; abetoak dauden lekutik igaro eta pinadiko aldatz
]
handia jaitsi ostean dagoen bidegurutzera. Aurrera jarraitu eta Uribeitik Kastillora doan pista nagusira jaitsiko gara; pistan zehar jarraitu eta Kastillo baserri ondotik, Munitibartik Aulestirako BI3447 errepidera jaitsiko gara. Errepide nagusian 20 metro inguru egingo ditugu Aulestirantz, eta eskuinetara hartuko dugu Zetokizera. Lea ibilbidean Makurre baserrira iritsi, eta parkean zehar, Aulestira helduko gara. -iraupena: 3 ordu inguru. Aulesti-Muxo-GerrikaMotrollo-Urriola-Aulesti. Aulestitik irten eta Urriolako Madalena ermitatik zehar Muxoko aldapa hormigonatuaren barrenera (urdinez eta zuriz dago seinalizatuta) goaz. Aldapa hormigonatua hartu eta Gerrika auzora. Auzo bide asfaltatutik Totorika auzorantz. Bertara iritsi orduko seinale bat dago eskuinetarantz "Motrollo" indikatzen duena. Motrollo tontorreraino igoko gara [urdinez eta zuriz). Bide beretik jaisten hasi eta lehen bidegurutzean ezkerretara hartuko dugu; abeto artetik igaro eta pinadiko aldatz handia jaitsi ostean dagoen bidegurutzera (urdinez eta zuriz) goaz. Urkamendiko zinpres sailetan barrena igaro ostean, Urriolara jaitsi, eta Zierrei baserritik beheko bidegurutzerako bidea hartuko dugu, eta handik, Aulestira. -Iraupena: 3 ordu eta erdi inguru.
]
Aulesti-Goierri (Mika)Bedartzandi-UrregaraiLekoiz-Orrospen-Aulesti Aulestitik irten eta Lea ibilbidean zehar Amuluara (urdinez eta zuriz) joango gara, handik Goierri auzorantz, eta Mika ganetik Okan Gorrixaraino. Lekoizera abiatuko gara ondoren, eta handik Bedartzandi tontorrera joateko, goiko mendilerroan moreaz eta zuriz markatuta dagoen adarra hartuko dugu. Urregarai tontorrera igo, eta Lekoizetik Urriolarantza Orrospen baserri ondotik. Orrospen-PagodixaAulesti bidegurutzea egiten duen zubitik Aulestira, Madalena ermitatik. -Iraupena: 4 ordu inguru. ]
Ermitarik ermita mendi martxa. Aulestiko auzoak lotzen dituen mendi martxa urrian egiten da. Herriko plazan hasten da ibilbidea, eta San Anton, Goierri, Malats, Zubero, Urriola, Murelaga, Ibarrola, Lekerika, Narea eta Alegin zehar egiten da.
]
MENDEXA IX
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
Ibilbide batzuk
Abentura parkea, surfa eta ibilbideak, eskura Mendexa Abentura Park 2017an inauguratu zuten; 70 erronketatik gora eskaintzen ditu parkeak, eta 17 tirolina daude.
Mendexak askotariko aukerak eskaintzen dizkie bisitariei. 2017an zabaldutako abentura parkeaz gain, Karraspio hondartzan surfa praktikatzeko aukera, mendi ibilbideak eta askotariko ondareak bisitatzeko aukerak eskaintzen ditu. Kostaldeko mendi gainean kokatuta, itsas ikuspegiaz gozatzeko leku aproposa da.
I
tsasoari begira dagoen herria da Mendexa. Hala, urdintasuna eta zelaien berdea dira nagusi herriko paisaian. Mendexa lau auzok osatzen dute: Zelaia (herrigunea), Likoa, Leagi eta Iturreta. Bisitariak baserri eder ugari aurkituko ditu, tartean XVI. mende hasierako Likona baserria, Mendexako zaharrena. Dorretxeak ere badaude, Leagi adibidez. Ondare erlijiosoari dagokionez, San Pedro parrokia gotiko-barrokoa eta Santa Luzia baseliza daude, Leagi, Zelai eta Likoa auzoetan dauden gurutzeekin batera. Lea ibaiaren ertzean 1555. urtean eraiki zuten Marierrota itsas errotaren dikea eta
MENDEXAKO UDALA
ur biltegia ere aipatzekoak dira. Itsasoaren mareak bultzatzen duen errota berezi hori Lekeitiok fundatu zuen 1555ean (orduan Mendexa Lekeitioren menpean zegoen), eta 1625ean berregin egin zuten. Itxura erregularreko horma batek mugatzen du urmaela, eta itsasgoran betetzen zen. Gero, ura pixkanaka askatzen utzita, gurpil hidraulikoa biraka hasten zen. 1980an etxea bota egin zuten. Eta gaur egun dikea eta ur biltegia baino ez daude.
itsasgoran 28.380 metro karratuko azalera dauka, eta itsasbeheran 140.380 metro karratukoa. Hondartzak San Nikolas edo Garraitz uhartea dauka aurrez aurre, eta Lekeitioko portua ere ikusten da; beste aldea mendi eta zelai berdez inguratua dago. Karraspio hondartzak surfa praktikatzeko
Mendexa Abentura Park KONTAKTUA:
Helbidea: Leagi auzoa (Mendexa) Telefono zenbakia: 688 85 62 83. ]Posta elektronikoa: info@mendexapark.com ]
ZIRKUITUAK:
Yoko zirkuitua (4-8 urte): 15 erronka (3 tirolina). ]Zirkuitu berdea (9 urtetik aurrera –14 urtetik beherakoak lagunduta–): 15 erronka (5 tirolina). ]Zirkuitu urdina (12 urtetik aurrera –14 urtetik beherakoak lagunduta–): 16 erronka (4 tirolina). ]Zirkuitu gorria (15 urtetik aurrera –16 urtetik beherakoak lagunduta–): 21 erronka (5 tirolina) ]
Herriak eskaintzen dituen azpiegituretan, ezin aipatu gabe utzi Lea ibaiaren ahoan kokatzen den Karraspio hondartza;
idazkaritza.mendexa@bizkaia.org
aukera eskaintzen du, eta horren adibide da urteko sasoi batzuetan bertan egiten diren surf ikastaroak edota txapelketak. Abentura Parkea ere iaz inauguratu zuten; 70 erronka baino gehiago eta 17 tirolina ditu parkeak. Munitibarrera arte doan eta 23 kilometroko luzera daukan Lea ibilbidea ere Mendexan hasten da; eskualdeko beste lau herritik igarotzen da: Amoroto, Gizaburuaga, Aulesti eta Munitibar.
]
Karraspio hondartza
Helbidea: Zelaia auzoa, 1 Telefonoa: 94-684 21 06 Webgunea: www.mendexa.net Harremanetarako:
1. Mendexa-Kalamendi (12,46 kilometro-erraza). Mendexan hasi eta amaitzen den ibilbidea. Elizburu auzotik eta Kalamendiko gailurretik pasatzen da. Fraka luzeak eramatea gomendatzen da. 2. Zelaia-Leagitorre-Ipidegi-ZuluetaIturreta-Zelaia (6,44 kilometromoderatua). Auzoetatik ibibilbidea. Bidean askotariko ondareak ikusteko aukera, besteak beste, XVIII. mendeko Leagi dorretxea. 3. Mendexa-Kalamendi-Ituinomendi-AulestiMunitibar (25,58 kilometro-moderatua). Mendexatik abiatuta, Kalamendira igo, Milloi auzo aldera (Berriatua), gero Ituiñomendira (Aulesti) eta handik Munitibarrera, Lea ibilbidetik 4. Baurdotik Barrena, kostaldeko errepidera. Zelaia auzotik abiatu eta Iturreta auzoa adierazten duen bidea hartuz hasten da ibilbidea. 5. Mendexa-Ondarroa (9,17 kilometro-erraza). Zelaia auzoa-Asterrika auzoa-Ondarroa. 6. Mendexa-Kalamendi (13,14 kilometro-erraza). Lokatz askoko ibilbidea.
Karraspio hondartza eta Garraitz irla.
Turismo aktiboa maite dutenentzat X LEKEITIO
Herri dinamikoa da Lekeitio; kokapen pribilegiatuagaz baliatuz prestatzen diren kirol ekimenak dira lekuko; eta gastronomia ere bada tentagarri bisitariarentzat, bertoko arrain, barazki eta fruten eskaintza zabala ikusita; bakarka, familian edo lagun artean, Lekeitio gozatzeko egina dago.
K
onta ahala aukera eskaintzen ditu Lekeitiok, kirolaren inguruko jardueren bidez. Beti ere ingurumenarenganako errespetua erakutsiz, Lekeition gozatzeko erak biderkatu egin dira, eta ahaztu ezinezko esperientzia ahalbidetzen dute. Aisialdirako jarduera ugari dauzka eskura Lekeitiora datorrenak. Stand up paddle, kayak, surf, arrauna, coastee-
‘‘
«Kresalak eta ur gezak zipriztindutako bazterrak jolaserako eremu zabal bilakatzen dira» ring, bizikleten alokairua eta urpeko jarduerak indarra hartzen joan diren ekimenetako batzuk dira; itsasoa eta Learen bokalea aprobetxatuaz antolatutakoak, eta lagun artean, ikaskideekin, lankideekin edo familian partekatzeko aproposak. Monitoreen laguntzagaz, eta ekipamendu egokiagaz hornituta, kresalak eta ur gezak zipriztindutako bazterrak jolaserako eremu zabal bilakatzen dira, bakoitzaren premia eta mailara egokitutako programen bitartez. Profil bakoitzari ondo egokitu ahal zaizkion jarduerak mi-
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
Haitzetan ibili eta uretara dzanga egiteko aukera ematen du coasteering jarduerak. UR LEKEITIO
moz prestatzen dituzte Ur Lekeitio, Dzingua eta Hamarratza enpresek.
Hondartza aktiboa
Lekeitio esan eta berehala burura uda etortzen bada ere, urtaro guztietan daude zeregin ugari. Nork bere kabuz hondartza inguruen xarmaz goza dezake, paseo luzeak emanda, irlara joanda, igeri eginda edo kayak, surf, stand up paddle eta arrauna praktikatuz. Bestalde, kirol ikuskizunak gustuko dutenentzat horra hor futbito txapelketak, txirrindulari lasterketak eta estropadak, beste hitzordu batzuen artean. Bisitariek Lekeitioko turismo bulegoan jaso dezakete ekitaldi bakoitzari buruzko informazio zehatza, urte guztian dago-eta zabalik.
Elikadura osasuntsua
Eta kirol jarduerekin ase eta bete ostean, hor jarraitzen du Lekeitiok. Liluraz betetako kale kantoietan, bertoko produktuak ekoiztu eta saltzen dituzten frutategiak, harategiak, arraindegiak,
Lekeitioko Isuntza hondartzaren eta alde zaharraren ikuspegia.
gozategiak eta okindegiak aurkituko ditu bisitariak. Ogia, bertoko kontserbak, pastelak, izozkia, txakolina, sagardoa eta inguruko baserrien okelarik ez du faltan botako bazterrotan. Horrenbestez, herri osasuntsu bategaz egingo du topo, kirola praktikatu eta ondo elikatzeko aukera ematen duen herri bategaz, bertoko produktuak sustatu eta bizi kalitate ezin hobea eskaintzen duen herri bategaz. Lekeitio zentzumenen gozamena bisitariekin partekatzeko prest dago.
TURISMO BULEGOA Helbidea: Independentzia enparantza, z/g Telefonoa: 94-684 40 17 Posta elektronikoa: turismo@lekeitio.eus Webgunea: www.lekeitio.eus
Kirol proba esanguratsuak Lekeitioko 26. Triatloia. Lekeitioko Garraitz kirol taldeak antolatuta, ekainaren 16an, 17:00etan, Lekeitoko 26. triatloia jokatuko da. 2017an, nazioarteko 461 atleta batu ziren. Kopa Trail. Bizkaia Kopa Trail mendi kirol ligaren hitzorduetako bat, ligako azkenaurrekoa, Lekeition izango da. Aurten, Lekeitioko hitzordua azaroaren 14rako jarri dute. Ondarroa-Lekeitio. Euskal Herriko lasterketen egutegiaren barruan, Ondarroa-Lekeitio lasterketa izango da irailaren 22an, Tximistaren eskutik. San Silvestre. Tximista atletismo taldeak antolatuta, San Silvestre lasterketa izango da, 2018ko abenduaren 31n.
Naturan sustraitutako ondareak
ZIORTZA-BOLIBAR XI
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
Historiak eta kulturak bat egiten dute Ziortza-Bolibarren; Bizkaiko ekialdean eta barnealdean kokatutako herri polit honetan, naturan barneratzeko aukera ezin hobea izango du bisitariak, egun pasa atsegin bat egitekoa; bidean pasabideak eta karobiak aurkituko ditu, antzinako ohitura eta premien lekuko isilak.
I
ngurune pribilegiatuan dago ZiortzaBolibar. Bizkaiko ekialdean eta barnealdean kokatuta, Iparraldean Aulesti, hegoaldean Mallabia, ekialdean Markina-Xemein eta mendebaldean Munitibar ditu mugakide. Bisitaria naturak inguratuko du Lea-Artibaiko herri eder honetara heldu orduko, eta lasaitasunean murgiltzeko eta ondare kultural eta naturala ezagutzeko aukera ezin hobea eskainiko dio bisitariari. Paraje ikusgarrian, Ziortzako monasterioa, San Tomas eliza, Simon Bolibar plaza eta askatzailearen omenez egindako monolitoa aurkituko ditu bisitariak herrigunean, eta handik pixka bat aldendu, eta naturaren handitasunean betebetean sartuta, pasabidez pasabide osatu ahalko du ibilaldia. Zubiek daukaten xarmagaz gozatzeko leku aproposa da. Errekastoen edo erreken gainean eraikiak, handiak, ertainak eta txikiak; zurez, harriz zein hormigoiz egindakoak aurki daitezke. Sasoian sasoiko premiei erantzuteko eraiki zituzten, eta ikuspegi polita eskaintzen dute. Lurrean sustraiturik baleude bezala, paisaiagaz bat eginda ageri dira karobiak ere. Karobi edo kisulabeak karea eskuratze aldera kareharria erretzeko egindako labeak dira, gehienetan lurrean egindako hobi edo zulo handi batean eraikitakoak. Euskal Herrian XVIII. mendetik aurrera eraikitzen hasi ziren, kareharrizko eremuen inguruetan, kareak lurra ongarritzeko zuen baliagarritasuna aurkitu ondoren. XX. mendean utzi zioten karobiak erabiltzeari, karea ekoizteko metodo industrialak garatu eta zabaltzearekin batera. Gaur egun, Euskal Herriko hainbat tokitan geratzen dira antzinako karobien aztarnak, eta garai bateko landa eta baserri giroko ondare etnografiko gisa aztertu eta zaintzen dira. Ziortza-Bolibarren bat baino gehiago ikusteko aukera dauka bisitariak; Gontzugarai (Done Jakue bidearen ondoan), Arta, Iruzubieta, Zeinka-Zearregi edota Goierria Ziortza dira karobien gordelekuak.
Erdiko Zubi.
Armola Zubia.
Munarrixako presa ondoko zubia.
Karobiak Munitxei; Munitxeitik gora dagoena; Munarrixa; Gontzugarai (Done Jakue bidearen ondoan); Artan, Iruzubietan, Zeinka-Zearregin, Goierria Ziortzan.
Zubiak
Zubikoa.
Ziortzara doan kaltzada ondoko karobia.
Munitxei karobia ageri-agerian dago.
Munarrixako karobia dagoen lekua.
ZIORTZA-BOLIBAR ELIZATEKO UDALA
Helbidea: Domingo Ugartetxea, 3 Telefonoa: 94-616 57 27 Faxa: 94-616 40 16 Posta elektronikoa: udala@ziortza-bolibar.com Webgunea: www.ziortza-bolibar.com
Longarte (Altzibarralde). Estebanetako zubia; Estebaneta eta Munarrixa artekoa; Munarrixako errotaren zubia; Munarrixako presa ondokoa; Besaldeko zubia; Eltzeta parean (2 zubi); Altzibarraldeko zubia; Erdiko zubi 1; Erdiko zubi 2. Zeinka (Elosu). BI-2224 bideko zubia. Aranbaltz (Pertokiz). Arraiz eta Bekoetxebarriko zubia. Artibai ibaiaren arro hidrologikoan. Zubibarrin (2 zubi); Iruzubieta; Zabalara doana; Barrenengoa; Bolintxu; Bolintxuko kaseten ondokoa; Etxezabalera eta Gunengora doana; Gunengo parean dagoena (BI-633). Gorosta-Beheko Zubi. Gorostatik Beheko zubira (3 zubi); Beheko zubi; Beheko zubi ondokoa; Gorostara doan bidekoa. Markola (Artibairen ibaiadarra). Munitxei; Errotalde; Txirlueta; Ugalde; Zubialde; Kanterape; Urezandi; Zubikoa; Beheko zubi; Olatxu; Armola; Iruzubieta. Ontzukola. Olaldia ondoan dagoena. Lalbitxu-Laituondo. Kanposantu zaharraren ondokoa.
Bide zidor eta mendi artean, herri bizi-bizia XII BERRIATUA
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
Historiaz betetako ondare kultural aberatsa gordetzen dute Berriatuko auzoek, eta paisaia bukolikoz beterik daude. Barrualdeko herria bada ere, kostaldeko kresal usaina hurbil du; baso, mendi eta zelai zabaletako airea asnasteko aukera ezin hobea ematen dute herrian zehar egin daitezkeen ibilbideek.
M
illoi auzoan duela lau mende berreraiki zuten Erdi Aroko Lekoia landa baserria, 14.000 urteko grabatuak biltzen dituen Atxurrako koba, XVI. mendean Magadalena ermitaren inguruan eraikitako izen bereko kondairaz eta misterioz betetako auzoa... Asko dira Berriatuak dituen altxorrak. Ondare kultural zein natural aldetik oso aberatsa da, eta bertako herritarren bizitasunak eta izaera adeitsuak bisitariak maitemintzen ditu. Atseden hartzeko, ondo pasatzeko zein kirol jardueretarako hamaika aukera ematen ditu Markina-Xemein eta Ondarroa artean dagoen herri txiki bezain xarmantak. Garai honetan, gainera, udaberriko kolore biziz janzten dira landa zabal, baso heze eta mendi bazterrak. Familian zein lagun artean, oinez edo bizikletaz, naturaz gozatzeko aitzakia ederra eskaintzen dute herrian zehar egin daitezkeen ibilbideek. Modu berean, Ondarroako Errenteria auzoan hasten den
BERRIATUA ELIZATEKO UDALA
eta Berriatuko erdigunea zeharkatzen duen Errege Bideak ere txoko ahaztezinak batzen ditu. Halaber, aisialdirako gune lasaiak dira Urepel eta herriko plazak. Ibarra futbol zeiaren alboan dago Urepel Plaza. Ura, sua eta airea irudikatzen dituzte Mikel Lertxundi artista berriatuarraren eskulturek. Zurezko, burdinazko eta harrizko sormen lanek antzinako jarduera ekonomikoa ziren zerrategiak, burdinolak eta harrobiak dakartza gogora.
Jolas parke berria
Tradizioari eutsi bai, baina garai berriei eta berrikuntzei zabalik dago herria. Horren adibide da Herriko Plaza. Bertan jolasten duten umeen alaitasuna islatzen dute askotariko koloreek. Txirristaz, kulunkez eta sabuez betetako gunea berezia da oso. Izan ere, ohiko jolas parkeak baino ikusgarriagoa da. Asko du eskaintzeko Berriatuak, eta behin bisitatzen duenak bueltatzeko gogoa emango dion hamaika arrazoi aurkituko ditu bertan. Kulturak, naturak, gastronomiak eta batik bat jendeak berezi egiten duten topaleku paregabea da.
Helbidea: Herriko Plaza, 1 Telefonoa: 94-613 70 30 Faxa: 94-613 70 27 Posta elektronikoa: udala@berriatua.org Webgunea: www.berriatua.org
Herrian egin daitezkeen ibilbideek hainbat txoko eder ezagutzeko aukera eskaintzen dute.
NEKAZAL ETA ARRAIN KONTSERBEN AZOKA ETA SAN GREGORIO JAIAK Lea-Artibai eskualdean nekazaritzak zein arrantzak izan duten eta gaur egun gutxiago bada ere badaukaten garrantziaren adibide da urtero udaberrian egiten duten Nekazal eta Arrain Kontserben Azoka. Mendez mende, ekonomia jarduera horiek izan dira asko eta askorentzat etxeko ekonomiaren zutabe nagusiak. Gaur egun ere lehen sektorea bizi-bizi dago eskualdean, eta, urtero-urtero, hamaika ekoizle batzen eta beste horrenbeste erosle erakartzen ditu azokak. Herriko jai nagusien atarian, jai egun polita da berriatuarrentzat. Erosteko ez ezik askotariko produktuak dastatzeko aukera egoten da, eta gainera, azken urteotan udalerriko elkarteen arteko pintxo lehiaketa egiten dute, bertaratzen direnen zentzumenen gozamenerako. Izan ere, dastatzeko ez ezik, pintxoen usain gozoek eta itxura erakargarriek asebetetzen dituzte pintxoak probatzen dituztenak. Alabaina, berriatuarrentzat San Gregorio jaiak dira urteko hitzordu bereziena. Kaxero Gaupaserok adin guztietako bidelagunak izaten ditu kalejiran, eta, jarraian, txupina jaurtita lehertzen da festa. Aurten, maiatzaren 9an San Gregorio eguna ospatu, eta hurrengo asteburuan egingo dituzte jaietako ekitaldi nagusiak. Aspertzeko astirik ez dute izaten ume, gazte zein helduek, eta kolorez eta doinu alaiez beteriko jai herrikoiak ospatzen dituzte.
ONDARROA XIII
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
GARRAIO PUBLIKOA
Ondarroa: jator bezain bizia Urteko edoizein sasoitan giro ezin hobean murgiltzeko leku paregabea da Ondarroa. Aisialdirako hamaika aukera eskaintzen ditu, eta bertora datorrena eskuzabalik hartuko dute.
M
endi berdeen artean eta Bizkaiko itsasoak bustitako herria da Ondarroa. Bere bizitasuna eta indarragatik harritu egingo du bisitaria, bai eta bere nortasun euskaldun eta harrera beroagatik ere. Ondarroak gordetzen dituen altxor preziatuak bisitarien zain daude, eta udaberrian zein urteko edozein sasoitan giro ezin hobean murgiltzeko leku paregabea aurkituko dute herrira datozenek. Ezbairik gabe, euskal kostaldean zehar dauden arrantzale herri garrantzitsuenetarikoa da Ondarroa. Turrunarekin batera esnatzen da herria, eta kutsu berezia duen giro aparta egoten da portuan. Kresalari eta itsasoari lotutako herria da, eta jarduera horren eguneroko protagonista nagusiak, hain zuzen ere, marinelak dira. Eguna argitu orduko hainbat itsasontzi joan-etorrian ikus daitezke, eta Egidazu kaian bertan, kolore biziak dituzten itsasontzien ondoan paseatu dezakete ibiltariek. Portuan ibiltzea eta kai muturretik edo
moiletatik begiratzea, besterik gabe, ikuskizun atsegina da. Udaberrian, gainera, arrain asko lehorreratzen dute arrantzaleek, eta portutik paseatuz gero, sekulako giroa egoten da. Baxurako zein alturako arrantzaleek porturatzen dituzten arrainak portuan bertan zelan deskargatzen dituzten ikusi daiteke zuzenean, eta bentalekurara hurbilduz gero, hango jarduna zelakoa den ere ikus daiteke.
Hainbat ibilbide
Aisialdirako hamaika aukera eskaintzen ditu Ondarroak, eta denborarik izanez gero, inguruetatik iga-
ONDARROAKO UDALA
rotzen diren bidezidor zein mendiko ibilaldi ugarietan paseatzeko aukera izango du bisitariak. Historia, monumentu eta magiaz beteriko inguru lasaiak ezagutzeko aukera izango dute ibilbide ezberdinak egitera animatzen direnek. Mutrikuko Saturraran hareatzatik hasita, esate baterako, 6 kilometroko inguruko ibilbide ederra egin dezake bisitariak Berriatuaraino. Artibai ibaiko bazterrak ezagutzeko paraje ezin hobea da, hain zuzen. Zirkuitu honetan, gainera, nahitaezko geldialdietako bat da Alleriko padura. Bertan hegazti migratzaileek atseden hartzen dute, eta horiek ikuskatzeko aukera paregabea dago. Aukeran beste hainbat ibilbide ere egin ditzake bisitariak, PR1 ibilbidea, esaterako. Zaldubide atzetik hasi, eta baso eta mendi arteko ibilbidea jarraituta, Gorozika auzoraino helduko da bisitaria. Bizkai osoa zehartzen duen Ardoaren eta Arrainaren GR ibilbidea ere bertatik igarotzen da. Hain zuzen ere, bi
TURISMO BULEGOA Helbidea: Erribera 9 (Kofradia Zaharra) Telefonoa: 94-683 19 51 E-posta: turismobulegoa@ondarroa.eus Udal webgunea: www.ondarroa.eus
Ondarroara egunpasa etortzen diren bisitariei garraio publikoan etortzeko gomedioa egin die udalak. Gipuzkoatik zein Bizkaitik datozenek, esaterako, autobusez etortzeko aukera dute, era oso erosoan. Bizkaibus zerbitzuari esker ordu erdiro daude autobusak Bilbotik irtenda, eta Lurraldebusari esker, berriz, ordubeteko maiztasunarekin, Eibartik. Ibilgailu pribatuan hurbildu nahi duenak, berriz, Zaldupe atzean utz dezake ibilgailua, herri gunetik bost bat minutura oinez.
etapa egiteko aukera dago herritik bertatik. Era berean, Europako itsasbazterreko E9 ibilbideak ere Ondarroa gurutzatzen du. Beste ibilaldi batzuk edo toki batzuk ezagutu nahiz izanez gero, berriz, Kofradia Zaharreko eraikinean dagoen turismo bulegoak herria eta eskualdea ezagutzeko beharrezko informazio guztia eskaintzen du. Inguru ederrak ezagutu ostean, Erdi Aroko ukitua duten Alde Zaharreko kaleetan barrena dauden tabernak eta jatetxeak leku aproposa dira ibilbidea egin ostean atseden hartu, eta, nola ez, zerbait jan eta edateko. Arrantzaleek lehorreratzen dituzten arrain fresko-freskoak itsasoko zapore onez beterik iristen dira herriko jatetxe eta tabernetara. Beraz, ez galdu itsasoak eskaintzen dituen gutizia horiek probatzeko aukera. Eta Ondarroaren enkantuak egun gehiagoz gozatu nahi dutenek, aldiz, Arrigorri ostatu jatetxean hartu dezakete ostatu, Bizkaiko golkoari begira. Bertatik egunsenti ikusgarriak, arrantzontzien sartu-irtenak, Arrigorri hondartza, Ondarroako portua eta beste hainbat toki ikuskatu daitezke.
Antxoa Eguna
Maiatzaren 19an Ondarroara hurbiltzea erabakitzen duten bisitariak, bestalde, 18. Antxoa Egunagaz gozatzeko aukera ere edukiko du. Jai egun polita da ondarrutarrentzat, eta bertora hurbiltzen direnak eskuzabalik hartuko dituzte. Ohitura den bezala, hiru turrun jota hasiko da jaia, arrantzaleek antxoa porturatzen dutenean modura. Ekitaldi ugariz gozatzeko aukera egoten da Ondarroan, eta, tartean, herrian hain preziatua den antxoaz prestaturiko askotariko pintxoak dastatu daitezke herriko hainbat txokotan.
Itsas kulturaz bustitako herria
XIV MUTRIKU
Itsasoarekin lotura handia eduki duen eta gaur egun ere daukan herria da Mutriku. Abestiak dioen bezala, ‘Gipuzkoako txoko txikia’ da, baina txikitasunetik eraginda, handitasuna lortu du. Horren adibide dira, besteak beste, Arrietakua jauregian bizi ziren itsasgizon garrantzitsuak eta Berdel Egun ezaguna.
A
rrantzatik bizitzeari duela asko utzi baldin bazion ere, herri arrantzalea denik ezin zaio ukatu Mutrikuko herriari. Portuak, esaterako, garrantzi handia edukitzen jarraitzen du, eta kirol ontzien joan-etorria ugaria da, eguzki izpien sartu-irtenekin bat eginez normalean. Baina itsasoarekiko lotura portutik haratago doa. Mutrikuko kale aldapatsuetan gora eta behera aurkitu daitezke itsasoarekin lotutako kontuak. Kale tarte estu horien arten ezkutatzen da Arrietakua jauregia, XVIII. mendekoa, Euskal Kostaldeko, Geoparkeko eta Mutrikuko itsas ondarearen altxorra. Gaur arte bizi izan den jauregi honek denboran atzera eramaten du bisitaria, bertan bizi izandako itsas gizonen garaira, zehazki, itsas armadako brigadier izan zen Kosme Damian Txurruka edo Antonio de Gaztañeta almirantearen garaietara. Mutrikuko Udalak eta Gipuzkoako Foru Aldundiak Enrique Areilza Mutrikuko Kondearekin sinatutako hitzarmen baten bi-
dez, herritarrei eta bisitariei zabalduko dizkiete herriko historiarekin lotura handia daukan jauregiko ateak, euskal itsas ondarearen zirkuitu turistikoan sartuz. Jauregia Mutrikuko Hirigune Historikoan dago. 1995ean monumentu multzo izendatu zuten, XV, XVI, XVII eta XVIII mendeetako etxe eta jauregiak baititu, eta partzelazio gotiko berezia. Arrietakua jauregia bisitagai egongo da urte guztian, baina modu desberdinetara, eta beti ere Turismo Bulegoak kudeatuta; bisita gidatuen bidez eta talde txikietan bakarrik ikusi ahal izango da. Ekainetik aurrera ikusgai egongo da Arrietakua. Uztailean eta abuztuan astean bi egunetan egin ahalko da bisita gidatua, eta gainontzeko hilabeteetan astean behin.
Berdel Eguna, 24an
Itsasoarekiko lotura aldarrikatzeko eta ospatzeko egunik bada Mutrikun, hori Berdel Eguna da, herritik sortutakoa, herriarentzat egindakoa eta arrantzari bultzada emateko asmoarekin. Aurten, martxoaren 24an ospatuko dute moila ingurua urdinez janzten duen jaia. Erreta, pintxoan, marmitakoan..., mila modutara prestatutako berdel usainak herriko txoko guztiak hartzen
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
Mutrikuko portua eta herria. Begibistakoa da arrantzale kutsua Mutrikun. JAVIER CARBALLO
Arrietakua jauregia XVIII. mendekoa da, eta bertan garaiko harribitxiak ikusi daitezke. M.T.
ditu, sukaldari eta boluntarioek «bihotzez» egiten duten lanari esker. Kirolak eta musikak ere edukitzen dute tarterik Berdel Egunean. Egoten da zertaz gozatu adin guztientzako bisitarientzat! Baina Berdel Egunerako giroa apurkaapurka joaten da sortzen herrian, eta horren adibidea da iragan barikuan Goizeko Izarra ikastolak jaso zuen Berdel Aipamena. Herri txikia, baina langilea eta bere ba-
TURISMO BULEGOA
Txurruka Plaza z/g 943-60 33 78 turismo@mutriku.net www.mutriku.eus
loreez harro dagoena. Horrelakoa da Mutriku, Kristozulotik Arnoraino eta Saturraranetik Galbaixoraino. Mutrikuk ateak irekitzen dizkio bisitariari, eskaintza zabal eta anitzarekin, eskuzabal eta gozo, naturarekin harreman zuzenean oinarrituta. Mutrikuk, Deba eta Zumaiarekin Euskal Kostaldeko Geoparkea osatzen du, eta bertako geologia ezagutzeko ere Nautilus, Mutrikuko Ikasgune Geologikotik hasita hainbat ibilbide ditu.
MARKINA-XEMEIN XV
LEA-ARTIBAI, MUTRIKU ETA BUSTURIALDEKO TURISMO GIDA Eguena, 2018ko martxoaren 22a
mendu dituzte, berriz, Zer ikusi atalean. Mugartegi jauregia edo Solartekua, Goiko Portaleko iturria, Arretxinagako ermita, pilotalekua edo Bidarte dorrea eta Murga jauregia dira bederatzi aukeren arteko batzuk. Horrez gain, herriak gordetzen dituen beste gune interesgarri batzuei buruzko zertzeladak ere eskainiko ditu.
Turismo aktibo eta kulturala
Udalerriko dohainak, klik batean, eskura Markina-Xemeingo herrigune erdian dagoen Zelaia.
Udalerriko aukera guztiak modu erraz eta intuitibo batean ezagutzera emateko, Markina-Xemeingo Web Turistikoa sortu du herriko Turismo Mahaiak. Aste Santu ostean egongo da plataforma berria eskura, herriko kultur eta kirol ondarea mundura zabaltzeko.
M
arkina-Xemeinek badauka zer eskaini bisitariari. Ondare natural zein kultural aldetik aberatsa da erabat, eta kultur eta kirol jardunean ere zeresan handia dauka. Dohain horien guztien jabe klik batean egin ahalko da, hemendik aurrera, herrira hurbiltzen dena. Zer ikusi, zer egin, non jan edo non har dezakeen ostatu jakingo du modu erraz batean. Herriko planoa edo turistaren gidaren bide beretik jarraituz, Markina-Xemeingo Web Turistikoa jarriko du herriko Turismo Mahaiak bisitari zein herritarren
eskura. Horrela, udalerriari zuku guztia atera ahalko diote Markina-Xemein ezagutu nahi duten turista zein herritarrek. Aste Santu ostean egongo da ikusgai xehetasunez eta irudiez hornitu duten webgunea. Egonaldi atsegin bat lortzeko lagungarri izango diren zazpi ataletan banatuta
Markina-Xemeinek harritu egingo zaitu! www.markina-xemein.eus
egongo da webgunea: Zer ikusi, zer egin, Gastronomia, Hartu ostatu, Done Jakue eta Herriko planoa. Hartu ostatu eta Gastronomia atalen baitan herriko ostalaritza zerbitzuen berri aurkituko du bisitariak. Jatetxe, taberna, ostatu zein bertoko produktuen –gazta, sagardo eta txakolin, ogi eta gozo, kontserba, haragi eta ortuariak– informazioa, mapa bidez adierazitako kokapen zehatzarekin. Herriko txoko esanguratsuak zeintzuk diren azaltzeko gomendio batzuk nabar-
Kultur ondarea ezagutzeagaz gainera, jarduerak ere interesatzen zaizkie, batez ere turismo aktiboa egin nahi dutenei, eta horretarako ere aukera anitz aurkitu dituzte Markina-Xemeingo web orrian. Zer egin atalean turismo aktiborako eta kulturalerako proposamenak eta ekimenen agenda izango dute. Mendi ibilbideak, ibilketa nordikoa (Nordic Walking) praktikatzeko dauden bideak, herri inguruko ibilbide motzak edo Markina-Xemeindik igarotzen diren bideen xehetasunak topatuko dituzte. Oinez, bizikletan zein korrikan egiteko aukerak daude. Turismo kulturalari dagokionez, herriko eta auzoetako jai zein azoken –Baserri-Okela Eguna, Landare azoka edo Urriko Azoka Nagusia– berri emango dute, turistak udalerria ezagutu, eta, bide batez, herriko kultur arloez gozatzeko aukera izateko. Markina-Xemein Kostako Done Jakue Bidearen igarobide garrantzitsua da, eta, beraz, atal berezia eskaini diote. Urtero herritik igarotzen diren erromesen premia zehatzei begira prestatu dute. Hala, besteak beste, arloka sailkatutako herriko zerbitzu guztien kokapena, hiztegiak edo herriko planoa aurkituko dute bertan, erraz jaisteko modura. Webguneko informazio guztia irudi bidez lagunduta dago –mapak eta argazkiak– zer den ikusi eta non dagoen begiraldi batean jakin ahal izateko; horiek lortzen lagundu duten elkarte eta norbanakoen prestutasuna eskertu du Turismo Mahaiak. Ibilbideen kasuan, gainera, GPS koordenatuak ere jarri dituzte, bai eta fitxa teknikoak ere. Mapa eta kaleko argibideen kartelak ere jaisteko parada eskainiko du, gainera, plataforma berriak. Markina-Xemeinek dituen inguru xarmant guztiak erraz-erraz ezagutu eta gozatzen laguntzeko bidelagun berria izango da.
Lea-Artibai eta Busturialdeko
Turismo gida
Argitaratzailea: Lea-Artibaialdeko Hedabideak, S.L. Lege Gordailua: BI-2906-03. ISSN: 2173-7118. Testuak: Asier Alkorta, Nerea Bedialauneta, Lore Bengoetxea, Aintzina Monasterio, Larraitz Ibaibarriaga, Izaro Mendieta, Eider Mugartegi, Ane Maruri, Mikel Santiso eta Olaia Zabalondo. Komertziala/ Publizitatea: 600 57 14 26 (Maribi Fernandez) EGOITZAK. Markina-Xemein. 94-684 44 36. Mutriku. 943-60 34 68. Bermeo. 94-618 72 99. Gernika-Lumo. 94-627 10 85. lea-artibaietamutriku.hitza.eus Webguneak: busturialdea.hitza.eus
«Pazkoetako probak, errotutako ohitura» 2018ko martxoaren 22a
Ohiturak mantenduz, aurten ere Pazkoetako Idi Probak izango dira ikusgai Etxebarrian. 65. Sari Nagusia jokatuko da oraingoan, eta urtero bezala, Euskal Herriko idi pare onenak ikusteko aukera egongo da. Idientzako plaza aparta izan da betidanik Etxebarrikoa, beste garai batzuetan ohikoak ziren jabeen arteko desafioak.
I
dien plaza izan da Etxebarria. Aspalditik jokatu izan dira herrian idi proba handi eta desafio entzutetsuak. Zaldi, idi, asto, behi eta motorra ere ibili da noizbait harriari tiraka, baina dema guztien artean tradiziorik handienetakoa Pazkoetako Idi Probek daukate. Aste Santuko egunetan idi bikotez betetzen da herriko frontoiko probalekua, eta Pazko astera arte ere luzatu izan dira demak, parte hartu duten idi bikote kopuruak hala eskatuta. Izan ere, 40tik gora idi bikotek parte hartu izan dute urte batzuetan Etxebarriko manta eramateko norgehiagoka estuan. 65 urte beteko dituzte aurten Pazkoetako Idi Probek. Dena dela, aurretik ere jokatzen zirela oroitzen dute bertokoek. Udalak antolatzen zituen lehen urteetako probak, eta, ondoren, Agustin Alberdi proba zale amorratuak hartu zuen akuilua. 1964an ailegatu zen Etxebarrira Alberdi, eta gaztetatik zeukan zaletasunari bide eman zion bertan. Pazkoetako idi probez gainera, desafio bat edo beste antolatzen ibili zen urte askoan. Oroitzen duenez, 400 bat proba antolatuko zituen, gehiago ez badira. Desafioak eta probak guztiz errotuta zeuden garai batean herrian. Egun berean desafio bi ere egon izan dira Alberdi berak edo beste batzuek antolatuta. Gauean antolatu eta biharamun eguerdian egiten zuten proba. Ez zegoen domekarik zer edo zelako probarik barik.
taren ardura. Hala, urte luzeetako ohitura horrek jarraipena dauka, eta aurten ere, 23 idi buztarri neurtuko dira Etxebarriko probalekuan. Guztira zazpi saio izango dira, martxoaren 29an hasi eta apirilaren 9ra bitartean. Hala, Aste Santuan hasita, idi probetan murgiltzeko aukera izango dute proba zaleek. Saio bakoitzean hiru eta lau idi bikote aurkituko dira plazan Etxebarriko manta lortzeko norgehiagokan, eta urtero modura, txapelketan parte hartuko duten idi-pareen maila handia izango da. Aurtengo probetan 12.260 euro banatuko dira sarietan. Irabazleak 1.600 euroko saria jasoko du, bigarrenak 1.400 euro eta hirugarrenak 1.200 euro. Lehenengo zortziek diru saria eta trofeoa edukiko dituzte, eta eskualdeko onenak 300 euroko saria eta akuilu sorta eramango ditu.
Saioak
Idi bikotea, Etxebarriko Pazkoetako idi probetan parte hartzen.
Aulestiko idiskoaren eta Igeldoko behiaren arteko desafioak batu zuen jendetza handiena Etxebarriko probalekuan. «1.050 sarretatik gora saldu ziren», gogoratzen du Alberdik. Antolatzaile izateaz gain, probalari bezala ere aritu da Alberdi, Simona behiagaz ibili zen azke-
ETXEBARRIKO UDALA
nengo, eta tratuan egoten dela gorabehera dio. «Plazak, harriak eta animaliek dute zeresana probalekuan. Bakoitzak bere ezaugarriak eta aurkariarenak ezagutu eta horren arabera jokatu behar da». 1980 urte inguruan hartu zuen berriz udalak Pazkoetako Idi Proben antolake-
anekua Plaza, 1. Helbidea: Pen? Telefonoa: 94-616 64 32. Posta elektronikoa:
mcurdampilleta.etxebarria@bizkaia.org Webgunea: www.etxebarria.biz
Martxoak 29, eguena, 22:00etan. -Patxi Irarreta (Errenteria). -Laski (Billela). -Mendigoitxi (Eibar). Martxoak 30, barikua, 22:00etan. -Oliden (Orio). -Biritxinaga (Bakio). -Julen Olasagasti (Igeldo). Martxoak 31, zapatua, 22:00etan. -Retegi (Ormaiztegi). -Nerea Telleria (Lasarte). -Garagarza (Laukiz). Apirilak 1, domeka, 18:00etan. -Txomin Renteria (Bakio). -Bizki (Errezil). -Belarreta (Bergara) -Motxo (Murueta). Apirilak 2, astelehena, 18:00etan. -Matxarre (Foru). -Artola (Oiartzun). -Zumeltxu (Zamudio). Apirilak 7, zapatua, 22:00etan. -Usaizti (Berriatua). -Txokolate (Errexil). -Telleria (Lasarte). Apirilak 9, astelehena, 21:00etan. -Sidreria Andrakas (Lemoiz). -Taberna Goieta (Mungia). -Olazar (Lezo). -Iñaki Lopategi (Billela).