H ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1950-2010)
ΜΑΘΗΤΡΙΑ: Χίλη Μπριτζίλντα
Τμήμα Β4 46ο ΓΕ.Λ. Αθηνών Σχολικό Έτος 2013-2014
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.
Εισαγωγή.
2.
Η αρχιτεκτονική δημιουργία.
2.
Δημήτρης Αντωνακάκης.
3.
Κυριάκος Κρόκος.
4.
Αλέξανδρος Ν. Τομπάζης.
5.
Τάκης (Παναγιώτης) Ζενέτος.
6.
Άρης Κωνσταντινίδης.
7.
Πηγές.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μετά το 1950 η Ελλάδα εισέρχεται στη λεγόμενη περίοδο της «Ανασυγκρότησης», όπου γίνεται μια σημαντική προσπάθεια να ορθοποδήσει η χώρα. Η μεταπολεμική περίοδος, παρ’ όλες τις εγγενείς κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές δυσχέρειες παρουσιάζει μια γενικότερη άνθηση του πολιτισμού της εποχής που εκδηλώνεται σε όλους τους τομείς των τεχνών, όπως η μουσική με τα έργα του Χατζηδάκη και του Θεοδωράκη, η ζωγραφική με τον Τσαρούχη και τον Εγγονόπουλο κλπ. Ειδικότερα στον τομέα της Αρχιτεκτονικής η Μεταπολεμική Περίοδος εμφανίζεται ιδιαίτερα γόνιμη παρουσιάζοντας μια εκτεταμένη σειρά ιδιωτικών και δημοσίων έργων (λιμάνια, δρόμοι, γέφυρες, οικιστικά συγκροτήματα, αναπλάσεις περιοχών κλπ.), μεταξύ των οποίων κατασκευάζονται και μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας έργα.
Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ Από τον Μεσοπόλεμο, όπου η γενιά του ’30 έθεσε το πρόβλημα της «ελληνικότητας», και μετά, η λόγια αρχιτεκτονική του τόπου μας θα κινηθεί ανάμεσα στο δίπολο «Ελληνική Αρχιτεκτονική Παράδοση - Διεθνής Μοντέρνα Αρχιτεκτονική». Δεδομένου του ειδικού βάρους και της σημασίας που έχει η παραδοσιακή ελληνική αρχιτεκτονική, όχι μόνο για τον τόπο αλλά και για την παγκόσμια κοινότητα, η κίνηση ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους, και ιδιαίτερα για αυτούς που πίστευαν πως η ελληνικότητα πρέπει να εκφρασθεί στη σύγχρονη δημιουργία, ήταν πάντοτε δυσχερής και ορισμένες φορές επώδυνη και φορτωμένη με ατυχείς εκφράσεις. Ο ελληνικός μοντερνισμός εκδηλώθηκε στην καθαρότερη μορφή του ήδη από το 1930, δηλαδή εξίσου νωρίς με τον ιταλικό και τον ισπανικό μοντερνισμό. Στην Ελλάδα, ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε την απελευθέρωση από την γερμανική κατοχή, επέτεινε την ασυνέχεια που είχε προκαλέσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και, σε μεγάλο βαθμό, ακύρωσε τις προσπάθειες ανοικοδόμησης της χώρας και ενδυνάμωσε τις συντηρητικότερες ιδεολογίες. Ωστόσο, στην δεκαετία του 1950, μερικοί από τους επιζώντες πρωτοπόρους του προπολεμικού μοντερνισμού και οι νεότερες γενιές αρχιτεκτόνων κατόρθωσαν να παλινορθώσουν τον μοντερνισμό. Ο Μοντερνισμός και το μπετόν αρμέ εξαπλώνονται σε όλη την Επικράτεια και πλημμυρίζουν το Λεκανοπέδιο. Οι «ανώνυμοι αρχιτέκτονες» καθώς και το πλήθος των εργολάβων απλά αντιγράφουν κάποια βασικά στοιχεία, δημιουργώντας τη γνωστή «αθηναϊκή πολυκατοικία» η οποία είναι διαδεδομένη σε όλη τη χώρα και αποτελεί σχεδόν παγκόσμια πρωτοτυπία. Κι ενώ τα διεθνή ρεύματα αλλάζουν και
μεταλλάσσονται, μέχρι τη Δικτατορία, αλλά και αργότερα, το στυλ που επικρατεί είναι αυτό. Κατά την Δικτατορία κάνουν την εμφάνισή τους σημειακά κάποια τεραστίου μεγέθους κτίρια σε Μινιμαλιστικό, Μεταμοντέρνο και Διεθνιστικό στυλ, και πρόκειται για κτίρια γραφείων (Πύργος Αθηνών, Υπουργείο Εξωτερικών, Άρειος Πάγος, Πύργος ΟΤΕ) ή ξενοδοχεία (Χίλτον). Στα κτήρια αυτά, αν και είναι εμφανείς οι επιρροές από την αμερικανική αρχιτεκτονική μεγάλων γραφειακών συγκροτημάτων (η οποία αποτελεί διάδοχο σχήμα του Μπάουχαους), έχουν προστεθεί νύξεις «ελληνοπρέπειας», όπως μπλε άσπρο χρωματικό δίπολο, αναλογίες αρχαίου ναού, λευκές κολώνες, και ούτω καθεξής. Στα χρόνια μετά τη Δικτατορία και έως σήμερα, διακρίνει κανείς όλων των ειδών τα αρχιτεκτονικά ρεύματα, τα οποία συνήθως καταφθάνουν με καθυστέρηση μερικών ετών από το εξωτερικό. Το αξιοσημείωτο είναι ότι σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις έχουμε ακριβείς αντιγραφές. Οι Έλληνες αρχιτέκτονες προσαρμόζουν τα διεθνή στυλ σε ένα Ελληνικό μοτίβο, είτε εξαιτίας του κλίματος, είτε εξαιτίας των μικρότερων οικοπέδων και των λιγότερο φιλόδοξων προϋπολογισμών, είτε τέλος, εξαιτίας των αυστηρών οικοδομικών και αντισεισμικών κανονισμών. Στην Ελλάδα διακρίνουμε ακόμα και σήμερα, τόσο τα κατάλοιπα ενός ιδιότυπου «ελληνικού» Μοντερνισμού, που εκπροσωπείται στα κτίρια του Τάσου Μπίρη, του Δημήτρη Ησαϊα και του Τάσση Παπαϊωάννου, με σαφείς αναφορές στην κληρονομιά του Άρη Κωνσταντινίδη, όσο και κτήρια με σαφείς διεθνιστικές και μεταμοντέρνες νύξεις, όπως τα κτίρια του Αλέξανδρου Τομπάζη και του Νίκου Βαλσαμάκη, τα οποία όμως και πάλι έχουν στραμμένο το βλέμμα στην ελληνική κληρονομιά. Εν κατακλείδι, μπορούμε να πούμε ότι η αναζήτηση της ελληνικότητας στη νεοελληνική αρχιτεκτονική είναι διαρκής και αδιάκοπη. Συνεχίζεται ως τις μέρες μας, τροφοδοτούμενη από τις ξένες τάσεις, επηρεασμένη από τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, πάντα με το βλέμμα πότε στο παρελθόν και πότε στη Δύση, προσπαθώντας να δώσει απαντήσεις στον Έλληνα χρήστη του κτηρίου και εναρμονιζόμενη με το χαρακτήρα και την ιστορία του ελληνικού τοπίου. Στη συνέχεια, η αρχιτεκτονική της εποχής θα παρουσιασθεί μέσω μιας σειράς έργων, με την επισήμανση ότι όσα θα ακολουθήσουν δεν αφορούν το σύνολο του αρχιτεκτονικού έργου, παρά τη «λόγια αρχιτεκτονική», η οποία συνίσταται κυρίως στις επιλογές της εύπορης τάξης και του ελληνικού Δημοσίου, που ήταν άλλωστε και οι εργοδότες των αρχιτεκτόνων της εποχής.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗΣ Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Αντωνακάκης είναι ένας από τους εκπροσώπους του ελληνικού μοντερνισμού. Γεννήθηκε στα Χανιά της Κρήτης στις 22 Δεκεμβρίου 1933 και έλαβε σχολική εκπαίδευση στην Αθήνα (1939- 1951). Είναι απόφοιτος της σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Από το 1958 εργάζεται ως αρχιτέκτονας μαζί με τη σύζυγό του Σουζάνα Αντωνακάκη, επίσης αρχιτέκτονα. Η αρχιτεκτονική των Δημήτρη - Σουζάνα Αντωνακάκη και των συνεργατών τους έχει καταφέρει να αποφύγει την επιρροή της εκφυλιστικής εμπορευματοποίησης, στην οποία ρέπει τα τελευταία χρόνια η μοντέρνα αρχιτεκτονική. Συνθέτει , με τη δική της παραγωγική προσέγγιση, δύο διαφορετικές παραδόσεις: Από τη μία, την κριτική στάση που απορρέει από τους πρώτους «διαφωνούντες» του ελληνικού μοντερνισμού, του Δημήτρη Πικιώνη και του Άρη Κωνσταντινίδη. Από την άλλη, έχει διαμορφωθεί από στοιχεία του ύστερου μοντερνισμού της δεκαετίας του ’50: το εμφανές μπετόν της αρχιτεκτονικής του Le Corbusier, το δομισμό (structuralism) στην οργάνωση του Aldo van Eyck και τον επανερμηνευμένο «ρομαντικό κλασικισμό» του Mies van der Rohe
Αρχαιολογικό Μουσείο Χίου (1965)
Φιλοσοφική σχολή πανεπιστήμιου Κρήτης (1981)
Κατοικία στον Οξύλιθο (1973)
Πολυτεχνείο Κρήτης (1982)
Κατοικία Morison (2011)
Εθνική Πινακοθήκη (1975)
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΡΟΚΟΣ (Ο αρχιτέκτονας της γαλήνης) Ο Κυριάκος Κρόκος γεννήθηκε το 1941 στη Σάμο. Αποφοίτησε από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου το 1967. Το 1976 απέκτησε το δικό του εργαστήριο και άρχισε να συμμετέχει με επιτυχία σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και να αναλαμβάνει ιδιωτικά έργα. Το 1977 απέσπασε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό για το Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, ενώ το 1990 η πρότασή του στον διεθνή διαγωνισμό για το Μουσείο της Ακρόπολης βραβεύτηκε με έπαινο. Το 1996
αντιπροσώπευσε την Ελλάδα στην 6η Διεθνή Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας. Ανήκει χρονικά στη γενιά αρχιτεκτόνων που βίωσαν την επίδραση της κληρονομιάς του Δημήτρη Πικιώνη στη δεκαετία του ’60, ταυτόχρονα με την εμπειρία του Άρη Κωνσταντινίδη, ενός δημιουργού υπολογίσιμου βεληνεκούς για την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου. Μετά την ανεξέλεγκτη αστικοποίηση που γνώρισε ο ελληνικός χώρος στη δεκαετία του ’50, στην προσπάθεια διαμόρφωσης μιας αναγνωρίσιμης σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής, ο Λε Κορμπυζιέ και ο Μις φαν ντερ Ρόε αποτέλεσαν τα κατεξοχήν πρότυπα για τη νέα γενιά των αρχιτεκτόνων. Ωστόσο, ο Κρόκος αποστασιοποιήθηκε από τις τάσεις της εποχής του προς τη διεθνή σφαίρα επιρροής και ακολούθησε μια προσωπική ερευνητική πορεία, που σταδιακά διαμόρφωσε την αναγνώσιμη ποιητική του. Οι αναζητήσεις του προσανατολίστηκαν προς την αποκάλυψη της αρχέτυπης ουσίας της φύσης και της παράδοσης του ελληνικού τόπου, που οδήγησαν σε μια αρχιτεκτονική αποκαλυπτική και σύγχρονη. Οι μορφές και τα σχήματα που χρησιμοποιούσε στο αρχιτεκτονικό του λεξιλόγιο συνέθεταν μια νέα αρχιτεκτονική και συγχρόνως οικεία, φανερά συνδεδεμένη με την ελληνική αρχιτεκτονική κληρονομιά. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της δουλειάς του είναι η χρήση των υλικών στην αληθινή τους έκφραση, με τοίχους από συμπαγή τούβλα, κουφώματα από ξύλο, στηθαία από ξύλο ή μέταλλο, κρηπιδώματα και φράκτες από πέτρα, καθώς και η επεξεργασία της επιφάνειας των υλικών, που καθιστούσε περιττή κάθε είδους διακόσμηση.
Βυζαντινό Μουσείο Θεσσαλονίκης (1978)
Κατοικία Ανδρεάδη - Κασσάνδρα Χαλκιδικής
Ανακατασκευή πολυκατοικίας ιδιωτικού Μουσείου Αλ. Φασιανού – Σταθμός Λαρίσης
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ν. ΤΟΜΠΑΖΗΣ Ο Αλέξανδρος Ν. Τομπάζης, γεννήθηκε στις Ινδίες στις 10 Απριλίου 1939. Σε ηλικία έξι ετών η οικογένεια του μετακόμισε στην Αγγλία και ένα χρόνο αργότερα εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα. Αποφοίτησε από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, το 1962, όπου αρίστευσε. Το ενδιαφέρον του για τη τεχνολογία και η πρώτη πετρελαϊκή κρίση τον έσπρωξε να ασχοληθεί με τη χρήση της ηλιακής ενέργειας αρχικά και άλλων εναλλακτικών πηγών ενέργειας αργότερα. Έτσι από τη δεκαετία του '70 και μετά ασχολείται κυρίως με την αρχιτεκτονική με έμφαση στον Βιοκλιματικό Σχεδιασμό και εφάρμοσε τις αρχές αυτού σε μεγάλη κλίμακα. Ο ίδιος θεωρεί ότι για να σχεδιαστεί ένα κτίριο πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν τα κλιματικά χαρακτηριστικά του τόπου και να τα αξιοποιήσουμε με το καλύτερο δυνατό τρόπο. Έργα και κείμενα του έχουν δημοσιευθεί σε εκδόσεις εντός και εκτός Ελλάδος, σε αρχιτεκτονικά περιοδικά, τον ημερήσιο και περιοδικό τύπο καθώς και σε πρακτικά συνεδρίων
Ηλιακό Χωριό στην Πεύκη (1978)
Κτήριο Γραφείων – Μεταμόρφωση Αττικής (1995)
Κατοικία στην περιοχή της Αιγιαλείας (2003)
Κατοικία στην Κηφισιά (1999)
ΤΑΚΗΣ (ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ) ΖΕΝΕΤΟΣ Ο Τάκης (Παναγιώτης) Ζενέτος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1926 και ήταν γόνος εύπορης οικογένειας κοσμηματοπωλών. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής γενιάς. Κατόπιν παρότρυνσης οικογενειακού φίλου προσανατολίστηκε στις αρχιτεκτονικές σπουδές στη Γαλλία. Στον σύντομο βίο του (1926-1977), σχεδίασε και υλοποίησε πολλά σημαντικά έργα διεθνούς εμβέλειας (μονοκατοικίες, πολυκατοικίες, κτήρια γραφείων, εργοστάσια, ξενοδοχεία, σχολεία κ.λπ.), ενώ παράλληλα εκπόνησε και πολεοδομικές μελέτες. Ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητος, με έντονο τον προβληματισμό για το μέλλον της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας, ίσως ένας οραματιστής που προηγήθηκε της εποχής του. Από τα πιο σημαντικά του έργα είναι το εργοστάσιο FIX, οι μονοκατοικίες στο Ψυχικό (1961), τη Γλυφάδα (1961) και το Καβούρι (1964), το μεταλλικής κατασκευής Θέατρο του Λυκαβηττού (1964) και, από τα τελευταία του έργα, το Γυμνάσιο-Λύκειο του Αγίου Δημητρίου Αττικής. Το κτήριο αυτό, γνωστό και ως «στρογγυλό σχολείο», σχεδιάστηκε το 1969, ολοκληρώθηκε από τον OΣΚ το 1974 και ανακαινίστηκε πρόσφατα.
Κατοικία στο Καβούρι (1967)
Γυμνάσιο-Λύκειο του Αγίου Δημητρίου Αττικής
Θέατρο Λυκαβηττού (1964)
Κτήριο Ζυθοποιίας Φιξ (1957)
ΑΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ «Πες μου πώς χτίζεις, να σου πω ποιός είσαι» υποστήριζε ο έλληνας αρχιτέκτονας
Ο Άρης Κωνσταντινίδης (1913-1993) ήταν Έλληνας αρχιτέκτονας της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής περιόδου. Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στη Γερμανία στο Πολυτεχνείου του Μονάχου από το 1931 μέχρι και το 1936. Μετά από τις σπουδές του επέστρεψε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε στην Πολεοδομική Υπηρεσία(1938-1942) και στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων (1942-1950). Εκλέχθηκε επίτιμος διδάκτωρ της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1978) και έκτακτο μέλος της Βαυαρικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου(1985). Έγραψε πολυάριθμα άρθρα και βιβλία, ενώ το πλούσιο αρχιτεκτονικό του έργο παρουσιάστηκε σε αρκετές εκθέσεις, σε βιβλία και σε περιοδικά στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Με το πολύπλευρο αρχιτεκτονικό και θεωρητικό έργο του συνδέει το ιστορικό παρελθόν, τoν λαϊκό πολιτισμό και τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, και αναζητεί την ποιότητα στην αρχιτεκτονική διατρέχοντας από τα αρχαία κτίσματα, τα ταπεινά δημιουργήματα της λαϊκής αρχιτεκτονικής μέχρι τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, μέσα στο ελληνικό φυσικό τοπίο. Πιστεύει ότι η μεγάλη αξία της λαϊκής αρχιτεκτονικής βρίσκεται στην αρμονική σχέση έργου και τόπου, όπου η έννοια τόπος εμπεριέχει και τη φύση και τον άνθρωπο (τοπική κοινωνία), απορρίπτοντας ταυτόχρονα τον έρωτα που επικεντρώθηκε στη μορφολογία της.
Ξενία Μυκόνου (1960)
Ξενία Πόρου (1964)
Σπίτι για διακοπές - Ανάβυσσος
ΠΗΓΕΣ 1)
ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ - Με εργοδότη τη ζωή, Άρης Κωνσταντινίδης
2)
www.a66architects.com/
3)
www.ktirio.gr/default.aspx?action=showarchitects&catid=147...123
4)
www.tovima.gr/society/article/?aid=530293
5)
1lyk-ag-dimitr.att.sch.gr/index.php/sxolio/takis-zenetos
6)
vimeo.com/39617669
7)
courses.arch.ntua.gr/.../TSIOYTH_SKIAGRAFVNTAS%20TON%20
8)
www.lifo.gr/mag/features/3211