ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ
2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Γενικές πληροφορίες ………………σελ. 3
Ευθανασία και ηθική …….…………σελ. 4
Ιστορική αναδρομή …………………σελ. 10
Ευγονική και ευθανασία ……..……σελ. 13
Νομιμοποίηση ……………………....σελ. 20
Τα υπέρ και τα κατά …………………σελ. 27
Ευθανασία σήμερα …………….……σελ. 32
3
ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ : Γενικές πληροφορίες Με τον όρο ευθανασία εννοούμε τον ανώδυνο θάνατο. Έχει όμως και την έννοια του ένδοξου, καλού θανάτου. Ο όρος ευθανασία δημιουργήθηκε απ' τον Άγγλο φιλόσοφο Φράνσις Μπέικον (Francis Bacon), ο οποίος έγραψε ότι «το έργο της ιατρικής είναι η αποκατάσταση της υγείας και η καταπράυνση των πόνων, όχι μόνο όταν η καταπράυνση αυτή μπορεί να οδηγήσει στη θεραπεία, αλλά και όταν μπορεί να εξασφαλίσει έναν εύκολο και γαλήνιο θάνατο». Η θέση αυτή έφερε στο προσκήνιο πολλές διαμάχες που έγιναν οξύτερες τα τελευταία χρόνια. Αρχικά η θέση αυτή στάθηκε αντιμέτωπη στη χριστιανική διδασκαλία, σύμφωνα με την οποία μόνον ο Θεός μπορεί να διαθέσει τη ζωή και τον θάνατο, και αφού ο πόνος έχει κάποια αξία για τη σωτηρία της ψυχής, σε κανένα δεν επιτρέπεται να συντομεύσει τους πόνους. Παρόλα αυτά τα τελευταία χρόνια έγιναν προσπάθειες για τη νομιμοποίηση της ευθανασίας με δικαιολογητικά τον οίκτο προς τον άνθρωπο που υποφέρει, την θυσία για χάρη του κοινωνικού συνόλου και την απαξία της ζωής. Και πάλι όμως στους ισχυρισμούς αυτούς προκύπτει το ερώτημα αν ο άνθρωπος, ειδικός ή όχι, έχει δικαίωμα να επιβουλεύεται τη ζωή του συνανθρώπου του και να του δώσει ένα τέλος εύκολο και γαλήνιο; Ηθικό πρόβλημα προκύπτει, επίσης, όταν κάποιος πάσχων από ανίατη νόσο ζητήσει ο ίδιος να του επιβληθεί ευθανασία: Ο θεράπων ιατρός επιτρέπεται (με την ηθική και όχι με την αυστηρά νομική) έννοια να πράξει ανάλογα, συναινώντας στην κατ' απαίτηση του πάσχοντος ευθανασία; Το ζήτημα παραμένει τόσο ηθικά όσο και νομικά, ανοικτό Ποιος μπορεί να σταθεί ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο ενός άλλου ανθρώπου και να αποφασίσει, χωρίς να χωριστεί ο ίδιος στα δύο, προς τα πού θα κλίνει η ζυγαριά; Η απόφαση της Ολλανδίας να νομιμοποιήσει υπό αυστηρές προϋποθέσεις την ευθανασία δίχασε την παγκόσμια κοινή γνώμη. Κανένα άλλο θέμα δεν έχει αγγίξει τόσο τον πυρήνα της ηθικής, της φιλοσοφικής και της βιολογικής ύπαρξης του ατόμου όσο η «διαχείριση» του θανάτου ενός ανιάτως πάσχοντα, ο οποίος περνά τις τελευταίες ημέρες της ζωής του βουτηγμένος στον πόνο και την απόγνωση. Πολλά επιχειρήματα υπέρ και κατά της ευθανασίας διατυπώθηκαν τις τελευταίες ημέρες. Η συζήτηση όμως που φούντωσε για μια ακόμη φορά δεν πρόκειται να κλείσει εύκολα, αφού στην ουσία παλεύουν δύο δικαιώματα: Το δικαίωμα στη ζωή και το δικαίωμα στον θάνατο. Οι υποστηρικτές του νόμου στην Ολλανδία, στους οποίους περιλαμβάνονται και πολλοί γιατροί, πιστεύουν ότι προάγει τα δικαιώματα των ασθενών και φέρνει στο φως μια πρακτική που εφαρμοζόταν επί μακρόν. Οι πολέμιοι θυμήθηκαν τους νόμους της φασιστικής Γερμανίας, «η ζωή σας δεν είναι πια ασφαλής στην Ολλανδία» προειδοποίησαν, ανασύροντας όλη τη λίστα με τα επιχειρήματα κατά της ευθανασίας. Δεν είναι μόνο η Ολλανδία που έδειχνε ανοχή στην ευθανασία. Ακόμη και σε χώρες όπως η δική μας, στις οποίες το δίκαιο καταδικάζει την αφαίρεση της ζωής άλλου ανθρώπου έστω και από οίκτο, έστω και αν αυτός το ζητούσε επίμονα, υπάρχει κανείς που να μην έχει 4
γνωρίσει στο στενό ή στο ευρύτερο οικογενειακό ή στο φιλικό περιβάλλον του ανθρώπους που αναγκάστηκαν να βρεθούν αντιμέτωποι με το δίλημμα αυτό και να πάρουν αποφάσεις που τους βάρυναν την ψυχή; Στην Ελλάδα ο νόμος είναι εξαιρετικά σαφής σε ό,τι αφορά το θέμα της ευθανασίας. Στο άρθρο 303 του Ποινικού Κώδικα προβλέπεται ότι «όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο για αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια τιμωρείται με φυλάκιση». Αναγνωρίζεται δηλαδή η ύπαρξη ελαφρυντικού, το οποίο λαμβάνεται υπόψη στην επιμέτρηση της ποινής.
ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ Η ευθανασία αποτελεί ένα από τα κυριότερα προβλήματα ηθικής φύσης στον ιατρικό κλάδο που συνδέεται άμεσα με κοινωνικά ζητήματα, πολιτικά και ιδεολογικά. Όλοι οι γιατροί και άλλοι των συναφών κλάδων γνωρίζουν ότι ο Ιπποκράτης απαγόρευε την ευθανασία. Σήμερα, ακόμα και η αυτοκτονία θεωρείται ηθικό έγκλημα, δειλία. Πόσο μάλλον η ευθανασία που ταυτίζεται με ανθρωποκτονία. Κατά πόσο είναι όμως ηθικά επιτρεπτή η αφαίρεση μιας ζωής; Συνήθως οι μη συμμετέχοντες στο δράμα ενός ανίατα αρρώστου και ακόμα περισσότερο εκείνοι που δε συνδέονται συναισθηματικά με ανάλογες περιπτώσεις ασθενών, εύκολα σημειώνουν το "ναι". Υπάρχει ο λογικός φόβος ότι θα επιτραπεί στην ουσία ακόμα και η θανάτωση ατόμων που μπορούν μεν να αυτοσυντηρούνται, αλλά είναι ανίατα ασθενείς (πνευματική καθυστέρηση, μερική αναπηρία κλπ). Και το ζήτημα περιπλέκεται αν θελήσουμε να δούμε το πρόβλημα από τη στενή οπτική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο ίδιο πνεύμα τίθεται και η εν ζωή απόφαση ενός πνευματικά και σωματικά υγιούς ατόμου, να θανατωθεί νηποινή αν καταστεί ανίκανος να αυτοσυντηρείται. Πρόκειται για τη λεγόμενη living will, δηλαδή "διαθήκη εν ζωή", με την οποία ένας υγιής πολίτης εκχωρεί στο γιατρό ή τους συγγενείς το να αφαιρέσουν τη ζωή του, χωρίς εκείνοι να διώκονται ποινικά. 5
Η φύση του ανθρώπου δεν του επιτρέπει να γνωρίζει με ακρίβεια εκ των προτέρων τις συνέπειες της πράξης του. Η ζωή έχει αποδειχθεί πολλές φορές απρόβλεπτη και ανατρεπτική ώστε κάθε προσπάθεια μαθηματικοποίησής της να αποδεικνύεται ανεπαρκής. Η μόνη βεβαιότητα που θα μπορούσαμε να αποκομίσουμε βάσει της συγκεκριμένης μεθόδου είναι η παρατήρηση και αξιολόγηση των συνεπειών, αφού αυτές επέλθουν, δηλαδή εκ των υστέρων. Σίγουρα, λοιπόν, ένας ανάπηρος ή ένας ασθενής στο τελευταίο στάδιο μιας νόσου ή σε άγρυπνο κόμμα για μεγάλο χρονικό διάστημα, δε δύναται να αποφασίσει ελεύθερα. Κάθε απόφασή του είναι υπό την επήρεια του κοινωνικού του περιβάλλοντος. Σκέφτεται εκείνους που ταλαιπωρεί και την ψυχική φθορά τους, τα έξοδα της διατήρησής του στη ζωή κλπ. Η κάθε απόφασή του σίγουρα επηρεάζεται και από τις παθολογικές συνέπειες της ασθένειάς του, όπως ο πόνος, η κατάθλιψη κι άλλα ψυχολογικά σύνδρομα. Σε στατιστική έρευνα πάντως μεταξύ γιατρών και νοσηλευτικού προσωπικού έχει φανεί ότι το 88% του ιατρικού και το 85%του παραϊατρικού προσωπικού πιστεύει ότι μερικές φορές είναι λογικό οι ασθενείς να αιτούνται ευθανασίας τη στιγμή που το 33% των πρώτων και το 23% των δεύτερων πιστεύουν ότι κάτι τέτοιο θα ήταν ηθικώς ορθό και το 22% και 15% αντίστοιχα θα έπρατταν τις διαδικασίες της εκούσιας ευθανασίας αν αυτό ήταν νόμιμο στη χώρα τους Ο ωραίος, ειρηνικός και ανώδυνος θάνατος, απασχόλησε τον άνθρωπο ήδη από τη μυθολογική παράδοση. Συγκεκριμένες υποτυπώσεις της μπορούν να εντοπιστούν στην ιστορική πορεία του ανθρώπου και ευρεία εφαρμογή της συναντάμε από την εποχή ακόμη της αρχαίας Σπάρτης. Αργότερα ο χριστιανισμός καταδίκασε την πρακτική αυτή, θεωρώντας την κατάφωρη παραβίαση της αξίας της ζωής. Σήμερα όμως, το ζήτημα τίθεται σε τελείως διαφορετική βάση. Με δεδομένο ότι η ιατρική επιστήμη εξελίσσεται ταχύτατα αλλάζοντας τις βασικές παραμέτρους των ορίων της ανθρώπινης ζωής, δηλαδή της αρχής και του τέλους του ανθρώπου, οι νομοθετικές ρυθμίσεις χάνουν τα ερείσματά τους και οι θεμελιώδεις αρχές για τον σεβασμό της ζωής του ανθρώπου αλλάζουν περιεχόμενο. Οι νέες δυνατότητες ζωής σηματοδοτούν νέα βιοηθικά διλήμματα, σχετικά με τις επιλογές για την αντιμετώπιση από τον σύγχρονο άνθρωπο του τέλους της ζωής του, ή της ζωής του συνανθρώπου του. Στη σύγχρονη κοινωνία η ευθανασία ως βασικό 6
αντικείμενο προβληματισμού, βρίσκεται στο μεταίχμιο ανάμεσα σε δύο εξίσου κρίσιμα προτάγματα. Αφενός, δηλαδή, στο δικαίωμα ενός ανθρώπου να αποφασίζει με ποιον τρόπο επιθυμεί να ζει ή να πεθαίνει και αφετέρου στο συμφέρον ή και την υποχρέωση του κοινωνικού συνόλου να προστατεύει το ύψιστο αγαθό της ζωής απέναντι σε όποιον επιχειρεί να το επιβουλευτεί ή να το καταργήσει. H στάση του ανθρώπου απέναντι στον θάνατο, ταλαντεύεται ανάμεσα στην αποδοχή ή μη ενός αξιοπρεπούς τέλους και στην άσκηση 12 του δικαιώματος αυτού, κάτω από το βάρος ηθικών, θρησκευτικών, νομικών, ιατρικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραμέτρων. Οι αντιλήψεις γύρω από την ευθανασία παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές τόσο σε ατομικό επίπεδο, όσο και ανάμεσα σε διαφορετικά έθνη, θρησκείες και πολιτισμούς. Στη διαδρομή του χρόνου, το θέμα έχει αναλυθεί διεξοδικά από φιλοσόφους και κοινωνιολόγους, νομικούς και θεολόγους, αλλά και έχει φορτιστεί συγκινησιακά από δημοσιογράφους, λογοτέχνες και σκηνοθέτες. Οι γεωγραφικές διαφορές στη νομοθεσία και οι μεταβολές που έχουν κατά καιρούς επέλθει στη σχετική ορολογία, κάθε άλλο παρά έχουν συμβάλλει στη διάλυση της σύγχυσης. Λέξη ταυτόσημη με τον ανώδυνο θάνατο, η ευθανασία χρησιμοποιείται τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα σαν ένας τεχνικός όρος. Δηλώνει τον θάνατο ο οποίος προκαλείται ή επισπεύδεται, για ανθρωπιστικούς λόγους, με τη βοήθεια της ιατρικής, ώστε οι άνθρωποι με ανίατες ασθένειες να φεύγουν από τη ζωή όσο γίνεται πιο ανώδυνα. Είναι πρακτικά αδύνατον το ζήτημα της ευθανασίας να μην έχει απασχολήσει έστω και επιφανειακά εκείνον ο οποίος -είτε ως θεράπων είτε ως ασθενής- έρχεται σε επαφή με επώδυνες και ανίατες νόσους. Και τούτο διότι μπροστά στην ένταση της οδύνης και στην απουσία της ελπίδας ο άνθρωπος συχνά αναγκάζεται να εξετάσει την τελευταία του δυνατότητα: τη φυγή από τη ζωή. Εδώ εγείρονται θεμελιώδη ηθικά ερωτήματα: Μπορούμε να αναγνωρίσουμε σε κάποιον το ηθικό δικαίωμα να επιλέξει έναν πρόωρο θάνατο; Και αν ναι, ποιος είναι ηθικά υπεύθυνος για μια τέτοια πράξη; Υπάρχει σχέση μεταξύ ευθανασίας και φόνου; Η ευθανασία μας φέρνει αντιμέτωπους με συγκρούσεις ηθικών αξιών και αντιθέσεις αρχών. Οι ηθικοί προβληματισμοί είναι τόσο παλιοί όσο και η ιατρική. Γραμμένοι ή άγραφοι με νομικό πλαίσιο ή χωρίς αυτό, εκφράζουν θεμελιακές αξίες που η τήρησή τους αποτελεί βασική προϋπόθεση μιας ανθρωπιστικής επιστήμης όπως η ιατρική. 7
Η διαρκώς εντεινόμενη δυναμική της ευθανασίας βρίσκει την ανθρώπινη κοινωνία αδύναμη να την αξιολογήσει και να την κατατάξει. Τα νομικά συστήματα σε όλο τον κόσμο καθιστούν εμφανή την αμηχανία του νομοθέτη, το ιατρικό προσωπικό ταλαντεύεται μεταξύ ιατρικού καθήκοντος και της συμπόνιας προς τον ασθενή, η εκτελεστική εξουσία υπολογίζει το ενδεχόμενο κόστος της υιοθέτησης ή της απόρριψης της ευθανασίας.
Η
ευθανασία, όμως, πρωτίστως αποτελεί ένα ηθικό πρόβλημα. Συνεπώς η αξιολόγησή της είναι έργο της Ηθικής. Και τούτο διότι κανένας νόμος και καμία πρακτική δε μπορούν να διατηρήσουν την ισχύ και το κύρος τους στην περίπτωση που αντιστρατεύονται τα κελεύσματα της Ηθικής. Επιπλέον, κάθε τι που η ηθική αντίληψη μιας κοινωνίας θεωρεί άξιο, αργά ή γρήγορα επικυρώνεται και νομικά. Πολλά επιχειρήματα ηθικής φύσης χρησιμοποιούν τόσο οι υπέρμαχοι όσο και οι αντιτιθέμενοι στην ευθανασία. Ο ανυπόφορος και μη αντιμετωπίσιμος πόνος, τα ανθρωπιστικά αισθήματα του γιατρού και το καθήκον του να απαλύνει τον πόνο, η αναξιοπρέπεια και η έσχατη απελπισία του ασθενούς και ακόμη το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του ανθρώπου συγκαταλέγονται στα επιχειρήματα που επικαλούνται οι υπέρμαχοι της ευθανασίας. Από την άλλη όμως, προβάλλονται η ιερότητα της ζωής, η πιθανότητα λάθους διάγνωσης, η ελπίδα στην πρόοδο της ιατρικής, η δυσχέρεια του ασθενούς να πάρει σωστές αποφάσεις σε τέτοιες ψυχικά επιβαρυντικές καταστάσεις, αλλά και η σημαντική δυνατότητα ανακούφισης του πάσχοντος με τα κατάλληλα υποστηρικτικά μέσα και τέλος η διολίσθηση σε επικίνδυνους κατήφορους. 8
Το δίλημμα Τα τελευταία χρόνια έχουν λάβει χώρα πολυάριθμες συζητήσεις, έχουν γραφτεί βιβλία και γενικότερα καταγράφεται ένα ζωηρό ενδιαφέρον σχετικά με την ευθανασία. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά αμφιλεγόμενο ζήτημα που έχει κοινωνικο-ηθικές, νομικές, ψυχολογικές, θρησκευτικές καθώς και φιλοσοφικές προεκτάσεις. Η ευθανασία βρίσκεται στο μεταίχμιο ανάμεσα σε δύο αντιτιθέμενα αλλά εξίσου κρίσιμα επιχειρήματα. Αφενός, στο δικαίωμα ενός ανθρώπου να αποφασίζει με ποιον τρόπο επιθυμεί να ζει ή να πεθαίνει και αφετέρου στο συμφέρον ή και την υποχρέωση του κοινωνικού συνόλου να προστατεύει το ύψιστο αγαθό της ζωής απέναντι σε όποιον επιχειρεί να το καταργήσει. H στάση του ανθρώπου απέναντι στον θάνατο, ταλαντεύεται ανάμεσα στην αποδοχή ενός αξιοπρεπούς τέλους και στις απαγορεύσεις της ηθικής, της θρησκείας και του νόμου. Η υπεράσπιση της ευθανασίας συνίσταται στην ωφέλεια που μπορεί να προσφέρει, τόσο στον ίδιο τον ασθενή, όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Είναι γεγονός ότι μια ανίατη ασθένεια αποτελεί τεράστιο βάρος και πόνο όχι μόνο για τον ασθενή αλλά και για τον περίγυρό του. Ο πόνος, η απόγνωση, ο φόβος του επίπονου θανάτου οδηγούν συχνά τον άρρωστο στο να μην επιθυμεί να συνεχίσει τη ζωή του επειδή τη βλέπει ως μαρτύριο. Επιπλέον, είναι φορές που κάποια άτομα είναι κλινικά νεκρά, δεν αντιδρούν με το περιβάλλον και απλά διατηρούνται ζωντανά με τη βοήθεια μηχανημάτων. Σε αυτή την περίπτωση, πολλοί θεωρούν την παράταση της ζωής ανώφελη. Εκτός από το γεγονός ότι θα μπορούσε να αποτελέσει λύτρωση από τους αφόρητους πόνους, την ψυχική και σωματική ταλαιπωρία, πολλοί θεωρούν, επίσης, ότι η συνέχιση μιας τέτοιας κατάστασης «απαξιώνει την ύπαρξη τους». Παράλληλα, ένα από τα σημαντικότερα επιχειρήματα υπέρ του υποβοηθούμενου θανάτου είναι ότι κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να διαχειρίζεται τη ζωή του όπως εκείνος επιθυμεί. Η απόφαση να θέσει κανείς τέρμα στη ζωή του βασίζεται στην αυτοδιάθεση του ατόμου, στην ελευθερία της βούλησης. Αντίθετα, παρόλο που η ευθανασία προβάλλεται ως προϊόν ελεύθερης βούλησης, υπάρχει και ο αντίλογος που αμφιβάλλει για το κατά πόσο ο ασθενής που υποφέρει 9
βρίσκεται στη διανοητική και συναισθηματική κατάσταση να πάρει μια τέτοια απόφαση. Οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις είναι σημαντικός ο ρόλος και η γνώμη του γιατρού. Αλλά και πάλι, για ένα γιατρό δε θα ήταν τόσο εύκολο να προβεί σε υποβοηθούμενο θάνατο, ακόμα και αν ήταν σίγουρος για την πράξη του, καθώς αυτό θα αποτελούσε παράβαση στον όρκο του Ιπποκράτη. Σύμφωνα με τον Ιπποκράτειο Όρκο επιβάλλεται πλήρης προστασία της ανθρώπινης ζωής. «Δεν θα χορηγήσω θανατηφόρο φάρμακο σε κανένα και αν παρακληθώ, ούτε θα υποδείξω τέτοια συμβουλή», αναφέρεται στον όρκο ωστόσο αυτό έρχεται σε αντίθεση με το συνολικό ιατρικό λειτούργημα, το οποίο υπαγορεύει ότι κάθε γιατρός πρέπει να ανακουφίζει και να υπηρετεί τον ασθενή. Επιπλέον, κάποιοι τονίζουν τον κίνδυνο να γίνει η ευθανασία μέσο εξυπηρέτησης ιδιωτικών/ατομικών συμφερόντων, όπως κληρονομικοί λόγοι, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ενέχεται να λειτουργήσει ως ένας σύγχρονος «Καιάδας» στο πλαίσιο επιλεκτικής ευθανασίας για τη διαμόρφωση μιας «ανώτερης κοινωνίας». Είναι εμφανές ότι το ζήτημα της ευθανασίας, άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή και το θάνατο, απασχολεί και διχάζει τη διεθνή κοινότητα. Καθώς τα σύγχρονα επιστημονικά επιτεύγματα έχουν πολλαπλασιάσει τις δυνατότητες της ιατρικής, το δίλημμα της ευθανασίας γεννά αρκετά κοινωνικά, φιλοσοφικά και ηθικά ερωτήματα. Όπως είπε και ο Αριστοτέλης, «το να καθορίσουμε το κατώφλι πέρα από το οποίο η ζωή παύει να είναι αγαθό είναι το πιο δύσκολο έργο».
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ 1. Αρχαία Ελλάδα και Ρωμαϊκοί χρόνοι. Στην αρχαία Ελλάδα και μάλιστα στη Σπάρτη η ευγονική ευθανασία ήταν 10
θεσμός του κράτους. Βρέφη τα οποία έφεραν δυσμορφίες και ανεπάρκειες τα έριχναν στον Καιάδα για να απαλλάξουν την κοινωνία από παράσιτα και για να ευεργετήσουν και τα ίδια. Άλλοτε τα εγκατέλειπαν σε έρημες τοποθεσίες, τούς "αποθέτας", όπου και πέθαιναν από έλλειψη φροντίδας. Η βρεφοκτονία των αναπήρων βρεφών εθεωρείτο μία κοινωνική υποχρέωση, πού αποσκοπούσε στο συμφέρον των άτυχων βρεφών, των οικογενειών τους και της πολιτείας. Αντίθετος στην ιδέα της ευθανασίας ήταν ο μεγάλος τραγικός ποιητής Σοφοκλής. Στο έργο του "Φιλοκτήτης" ασχολείται με το δικαίωμα του θανάτου και τοποθετείται ανεπιφύλακτα αρνητικά στην ιδέα της ευθανασίας. Ο μυθικός βασιλιάς της Μαγνησίας Φιλοκτήτης (13ος αιώνας π.Χ.) είχε εκστρατεύσει κατά της Τροίας, όταν στην νήσο Τένεδο τον δάγκωσε ένα δηλητηριώδες φίδι με αποτέλεσμα νά έχει αφόρητους πόνους και το τραύμα να αποπνέει ανυπόφορη δυσοσμία. Κάτω από την κατάσταση αυτή παρακαλούσε τούς στρατιώτες του νά τον σκοτώσουν, διότι δεν άντεχε τούς πόνους. Εκείνοι όμως δεν του ικανοποιούν το αίτημα, αλλά τον αποβιβάζουν στη νήσο Λήμνο και τον εγκαταλείπουν για να πεθάνει σιγά - σιγά. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους οι στωικοί σοφοί "ευθανατουν" με την αυτοκτονία στην γεροντική ηλικία. (Κλεάνθης, Ζήνων, Κάτων, Σενέκας, κ.α.). Ο Σενέκας διακήρυττε ότι "όπως όταν πρόκειται να ταξιδέψω, θα διαλέξω το πλοίο, η αν πρόκειται να κατοικήσω θα διαλέξω το σπίτι μου, έτσι θα επιλέξω και τον θάνατό μου όταν πρόκειται να φύγω από τη ζωή. 2. Παλαιά Διαθήκη Στην Παλαιά Διαθήκη η ευθανασία επιτρέπεται όταν λαμβάνει χωράν σε περίοδο πολέμου η διωγμού και όταν δι' αυτής δηλώνεται η αφοσίωση σε ανώτερες αξίες και ποτέ ένεκα περιφρονήσεως της ζωής. Όσον αφορά στην αυτοκτονία προς απαλλαγή του βίου, ο οποίος κατέστη άθλιος όχι ένεκα πολεμικής αιτίας η διωγμού, καταδικάζεται και η πράξη αποτελεί όνειδος δια τούς επιζώντες συγγενείς του αυτόχειρας. 3. Χριστιανική εποχή Στη Χριστιανική Γραμματεία δεν απαντάται η λέξη ευθανασία. Η χριστιανική διδασκαλία δεν θεωρεί τον θάνατο εφιάλτη, αλλά πύλη της αιωνίου ζωής. Το ανθρώπινο σώμα είναι "ναός του αγίου Πνεύματος" και αυτόν τον ναό, έχει χρέος ο άνθρωπος να περιποιείται και να σέβεται.(3) Κάθε μορφή ευθανασίας είναι καταδικαστέα σύμφωνα με την διδασκαλία του Ευαγγελίου και των αγίων Πατέρων, οι οποίοι για τούς παραβαίνοντας αυτή τη διδασκαλία έχουν θεσπίσει αυστηρούς κανόνες. Η ευθανασία υπό την γνήσια της μορφή, ως ειρηνικός και γαλήνιος θάνατος, απαντάται σε πολλές περιπτώσεις στην Χριστιανική περίοδο. Είναι αυτό πού επαναλαμβάνεται συνεχώς στα συναξάρια των αγίων το "εν ειρήνη τελειουται". Η εν Χριστώ ζωή, προσφέρει ειρηνική ζωή και γαλήνιο θάνατο. Ακόμη και στους μάρτυρες εκδηλωτικότατο είναι το στοιχείο της γαλήνης και της χαράς. 11
4. Μεσαίωνας και Νεώτεροι χρόνοι Στα χρόνια του Μεσαίωνα και στα νεώτερα χρόνια προήλθαν πολλές μεταβολές στη θεωρία περί της ζωής και η έννοια του θανάτου εμπλουτίσθηκε με πολυάριθμες προσκτήσεις, ανθρωποποιήθηκε και έτσι από απαραίτητο στάδιο της ζωής αναδύθηκε ως η εικόνα του εξολοθρευτούν. Ένας άλλος φιλόσοφος πού ήταν υπέρμαχος της αυτοκτονίας αλλά και της ευθανασίας ήταν ο Φρίντιχ Νίτσε. Σε ένα πολύ σκληρό κείμενό του γράφει: " Ο άρρωστος πού έχει φτάσει στο όριο είναι πια ένα παράσιτο της κοινωνίας και της ζωής. Όταν ξεπεράσει μία ορισμένη κατάσταση, είναι ανήθικο νά ζει ακόμα. Το να συνεχίζει σαν φυτό σε δειλή εξάρτηση από γιατρούς και τεχνάσματα, όταν το νόημα της ζωής και το δικαίωμα της ζωής έχει πια χαθεί, θα έπρεπε να προκαλεί τη βαθιά περιφρόνηση της κοινωνίας. Και ο φανατικός αντιχριστιανός κλείνει με τη φράση: "Ακριβώς το αντίθετο με τη θλιβερή και φρικαλέα κωμωδία πού έστησε ο Χριστιανισμός με την επιθανάτια ώρα". Η ευθανασία στις αρχές του 20ου αιώνα προσέλαβε τη σημασία ότι για την περίπτωση πού η ανθρώπινη ύπαρξη λόγω ασθενείας η γηρατειών, η άλλων γεγονότων ούτε ευχάριστη ούτε χρήσιμη είναι, πρέπει να απελευθερωθεί με ένα ανώδυνο θάνατο με αυτενέργεια η τη βοήθεια αλλού. Έτσι ορίζεται η ευθανασία το 1912 στην "Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια". Η ευθανασία πια άρχισε να γίνεται ένα από τα πολυπλοκότερα ιατροκοινωνικά προβλήματα της εποχής μας.
ΜΟΡΦΕΣ ΕΥΘΑΝΑΣΙΑΣ Ανάλογα με τον τρόπο πού ασκείται, η ευθανασία διακρίνεται σε ενεργητική και παθητική. Υπάρχουν και άλλες μορφές ευθανασίας πού συνεχώς μεταβάλλονται αφ' ενός λόγω αλλαγών στις αντιλήψεις του κοινωνικού σώματος και αφ' ετέρου λόγω της προόδου της επιστήμης και των πολύπλοκων μεθόδων στην προσπάθεια παρακάμψεως των νομικών και ηθικών ευθυνών. 1. Εθελοντική ενεργητική ευθανασία Η μορφή αυτή θα ημπορούσε να ονομασθεί και "κατά παραγγελία". Στην περίπτωση αυτή ο ασθενής παρακαλεί τον ιατρό η άλλο πρόσωπο να του χορηγήσει κάποιο δηλητήριο η με οποιοδήποτε άλλο τρόπο να του προκαλέσει ευθέως τον θάνατο. Απαραίτητη θεωρείται η ικανότητα του βαρέως πάσχοντος, να δώσει συγκατάθεση με πλήρη επίγνωση και πνευματική διαύγεια. Περίπτωση εθελοντικής ενεργητικής ευθανασίας είναι η εξής: Άνδρας 65 ετών προσβάλλεται από καρκίνο του προστάτη. Οι θεραπευτικοί χειρισμοί δεν ημπορούν να αποτρέψουν την εμφάνιση 12
οστικών μεταστάσεων. Ο ασθενής υποφέρει από φρικτούς πόνους. Ούτε τα κοινά αναλγητικά, ούτε τα οπιούχα βοηθούν αποφασιστικά. Ο ασθενής αντιλαμβάνεται το πεπερασμένο των ιατρικών προσπαθειών και εκλιπαρεί τον ιατρό να του επιφέρει τον θάνατο για να τον απαλλάξει από το μαρτύριο των πόνων. Στην περίπτωση πού ο ιατρός θα ανταποκριθεί στη δραματική έκκληση του ασθενούς ο όλος χειρισμός ονομάζεται ενεργητική και κατά παραγγελία ευθανασία. Στην κατηγορία αυτή ανήκει και η μοναδική στα ελληνικά χρονικά υπόθεση της Γεωργίας Κοντέση και του Μουσελα. Η εθελοντική ενεργητική ευθανασία, ανεξάρτητα από τούς λόγους για τούς οποίους γίνεται, είναι πράξη ανθρωποκτονίας και τιμωρείται αυστηρά κατά το άρθρο 301 του Ποινικού Κώδικα. 2. Μη εθελοντική ενεργητική η κατά παραγγελία Η λεγομένη και "ακούσια ευθανασία" προσφέρεται από τον ιατρό η άλλο πρόσωπο σε κάποιον πού υποφέρει χωρίς να υπάρχει καμία ελπίδα αποκαταστάσεως της υγείας του και χωρίς την συγκατάθεση του ασθενούς, ο οποίος είτε είναι "φυτό" είτε όχι, ούτε καν ερωτάται. Τέτοια ευθανασία ήταν η περίπτωση του Βασιλέως της Αγγλίας Γεωργίου του Ε', ο οποίος βρισκόταν σε κώμα και με εντολή της Βασίλισσας Μαίρης και του Πρίγκιπα της Ουαλίας Εδουάρδου του Η', του μετέπειτα Βασιλέως της Αγγλίας, ο ιατρός Ντένσον του έκανε δύο θανατηφόρες ενέσεις, μορφίνης και κοκαΐνης, συντομεύοντας έτσι το τέλος του, στις 10 Ιανουαρίου του 1936. 3. Παθητική ευθανασία Η μορφή αυτή διαφέρει από τις άλλες διότι δεν γίνεται με πράξη αλλά με παράλειψη. Ο ιατρός δεν χρησιμοποιεί φάρμακα, αλλά μηχανήματα υποστηρίξεως βασικών λειτουργιών φως ζωής και μία συγκεκριμένη στιγμή τα αποσύρει. Είναι αυτό πού επιθυμούν πολλοί συγγενείς ασθενών, να αποσυνδεθεί από τα μηχανήματα ο ασθενής τους, πού ναι μεν του παρατείνουν τη ζωή, αλλά χωρίς όφελος, μάλλον δε, με ταλαιπωρία και μαρτύριο. Αυτό έπραξε ο Αριστοτέλης Ωνάσης, όταν βλέποντας τον υιό του Αλέξανδρο, να υποφέρει με τον σωλήνα της τεχνητής αναπνοής, στην Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του ΚΑΤ, τράβηξε ο ίδιος τον σωλήνα και επήλθε ο θάνατος. 4. Υποβοηθούμενη αυτοκτονία Κατά την υποβοηθούμενη αυτοκτονία παρέχονται μέσα, εν γνώσει ότι ο δέκτης σχεδιάζει να τα χρησιμοποιήσει για τερματισμό της ζωής του. Η υποβοηθούμενη από ιατρό αυτοκτονία αναφέρεται στην παροχή φαρμάκων η άλλων παρεμβάσεων από τον ιατρό εν γνώσει του, ότι ο ασθενής θα τα χρησιμοποιήσει για να θέσει τέρμα στη ζωή του. Στο Όρεγκον των Η.Π.Α. αυτός ο τρόπος ονομάσθηκε "αξιοπρεπής 13
θάνατος". Οι υποστηρικτές του τρόπου αυτού ευθανασίας ισχυρίζονται ότι, κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στο θάνατο και συνεπώς ημπορεί και πρέπει ο ίδιος να ρυθμίζει τη ζωή του. Διεθνή σάλο είχε προκαλέσει ο γνωστός ιατρός Τζάκ Κεβορκιάν η Δόκτωρ θάνατος, ο οποίος είχε εφεύρει μηχάνημα ευθανασίας. 5. Έμμεση ενεργητική ευθανασία Η ευθανασία του είδους αυτού γίνεται στα πλαίσια μιας φαρμακευτικής αγωγής, αλλά έμμεσα οδηγεί στην επίσπευση της ζωής. Η διαφορά από την ενεργητική ευθανασία ευρίσκεται στην υποκειμενική κάλυψη της πράξεως από τον ιατρό. Ενώ στην ευθεία ενεργητική ευθανασία γνωρίζει ο ιατρός ότι επιδιώκει να προκαλέσει τον θάνατο, στην έμμεση γνωρίζει ως ενδεχόμενο ότι μπορεί να επέλθει ο θάνατος και το αποδέχεται ως αναγκαίο κακό, μπορεί όμως και οι πόνοι να ελαττωθούν και η ζωή να επιμηκυνθεί. Για την αγωγή αυτή απαραίτητη θεωρείται η ενημέρωση του ασθενούς για τούς κινδύνους και η συναίνεσή του. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει μία ηθική αρχή, πού ορίζει ότι ένα αποτέλεσμα πού θα ήταν ηθικό λάθος αν προκαλείτο από πρόθεση, είναι αποδεκτό όταν προβλέπεται, αλλά δεν επιδιώκεται. Ο ιατρός μπορεί να προβλέψει ότι η χορήγηση υψηλής δόσεως απιοειδών, για την αντιμετώπιση του πόνου ασθενών τελικού σταδίου, δυνατόν να ελαφρύνει τούς πόνους, αλλά και να προκαλέσει τον θάνατο.
Η ΕΥΓΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ
Οι όροι ευγονία και ευθανασία Και οι δύο αυτές λέξεις είναι σύνθετες, των οποίων το πρώτο συνθετικό είναι το «ευ», που σημαίνει καλώς. Με το επίρρημα ευ στις λέξεις γόνος και θάνατος προσδιορίζεται ο καλός γόνος-απόγονος και ο καλός θάνατος. Ο όρος «ευγονία» παράγεται από το ευ και το γονία. Η λέξη γονία προέρχεται από την λέξη γόνος, αλλά χρησιμοποιείται και η λέξη γονίδιο. Διατυπώνεται, όμως, η άποψη ότι αντί της λέξεως γονίδιο θα ήταν καλύτερο να χρησιμοποιηθεί η λέξη γενίδιο, που προέρχεται από την λέξη γενεά, από την οποία προέρχονται και οι λέξεις γενετική, γενότυπος. Πάντως, ο όρος γονίδιο «αποδίδεται στην θεμελιώδη φυσική κληρονομική μονάδα, η οποία ταυτοποιείται από τις αλληλόμορφες παραλλαγές της και κατέχει ένα τόπο στο χρωμόσωμα». 14
Είναι γνωστόν ότι μέσα σε κάθε κύτταρο υπάρχει το DNA που είναι το ιδιαίτερο κληρονομικό υλικό κάθε όντος και το οποίο βρίσκεται στα χρωματοσώματα. «Τα γονίδια είναι τμήματα του DNA κατά μήκος των χρωματοσωμάτων και περιέχουν τις οδηγίες που χρειάζεται ο οργανισμός για να λειτουργεί». Για να κατανοηθεί καλύτερα η σχέση που υπάρχει μεταξύ του DNA, των γονιδίων και των χρωματοσωμάτων, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια εικόνα. «Εάν τα χρωμοσώματα είναι μια κασέτα ήχου, το DNA είναι η ταινία της και τα γονίδια είναι τα τραγούδια που είναι μαγνητοφωνημένα στην ταινία». Από την λέξη γονίδιο παράγονται οι όροι που καθορίζουν τις ιδιαίτερες επιστήμες, οι οποίες ασχολούνται με παρόμοια ζητήματα, όπως η γενετική, που ασχολείται με τα γονίδια και την δράση τους, η γονιδιωματική, που εξετάζει ολόκληρο το γενετικό υλικό του γονιδιώματος, η επιγενετική, που εξετάζει όλο το πολύπλοκο σύστημα των αλληλεπιδράσεων στα γονίδια, η συγκριτική γονιδιωματική, που συγκρίνει τα γονιδιώματα μεταξύ των ειδών, η μεταγονιδιωματική, που μελετά και καταγράφει το γονιδίωμα των μικροβίων. Κατ' επέκταση ευ-γονική είναι «η μελέτη μεθόδων ευρισκομένων κάτω από κοινωνικό έλεγχο για τη γενετική βελτίωση του είδους μας διακρίνεται σε αρνητική και θετική με την πρώτη να αφορά την απομάκρυνση βλαπτικών μεταλλάξεων και τη δεύτερη την αύξηση των ωφελίμων εφαρμόσθηκε από τους Ναζί και σήμερα επανέρχεται ως Νέα Ευγονική». Βέβαια στον παραπάνω ορισμό ο χαρακτηρισμός αρνητική και θετική δεν έχει αξιολογικόηθικό χαρακτήρα. Το όλο θέμα και τον προβληματισμό που δημιουργεί η Νέα Ευγονική και γενικά η ευγονική νοοτροπία του συγχρόνου ανθρώπου σε σχέση με την σύγχρονη επιστήμη της μοριακής βιολογίας, της γενετικής και της βιοτεχνολογίας θα το δούμε πιο κάτω και, βεβαίως, όπως γίνεται αντιληπτό, σχετίζεται με όλα τα βιοηθικά διλήμματα που ανακύπτουν από τις σύγχρονες εξελίξεις στους παραπάνω τομείς και κυρίως με αυτές που σχετίζονται με την αρχή της ζωής, όπως οι αναπαραγωγικές τεχνολογίες, και πιθανόν οι γονιδιακές και κυτταρικές θεραπείες. Η λέξη ευθανασία προέρχεται από την το «ευ» και το «θνήσκειν», που δηλώνει τον καλό θάνατο. Και αυτό συνδέεται με όλα εκείνα τα γεγονότα που σχετίζονται με το τέλος της βιολογικής ζωής. Υπάρχουν πολλές μορφές ευθανασίας, αλλά θα παραμείνουμε σε δύο από αυτές. Η παθητική ευθανασία είναι όταν από τους ιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό εγκαταλείπεται η θεραπευτική νοσηλεία του αρρώστου, καθώς επίσης εγκαταλείπεται και η διαδικασία ανάνηψης. Η ενεργητική ευθανασία είναι όταν διάφοροι παρεμβαίνουν με διάφορες χημικές ουσίες που τις θέτουν μέσα στον οργανισμό του ανθρώπου και επέρχεται η δηλητηρίαση και ο θάνατος. Επίσης, με μια ευρύτερη έννοια, μέσα στην ευγονική (ευζωία) και την ευθανασιακή προοπτική μπορούμε να εντάξουμε και τις άλλες ενδιάμεσες καταστάσεις, μεταξύ της ενάρξεως και του πέρατος της βιολογικής ζωής, όπως 15
είναι η προσπάθεια παράτασης της βιολογικής ζωής που γίνεται με τις νέες σύγχρονες μορφές θεραπειών, όπως οι μεταμοσχεύσεις, οι κυτταρικές και γονιδιακές θεραπείες κλπ. Γενικά, όμως, η ευγονική αναφέρεται στις περιπτώσεις εκείνες που συνδέονται με την αρχή της βιολογικής ζωής και η ευθανασία σε εκείνες που συνδέονται με το τέλος της βιολογικής ζωής.
Πρόγραμμα Ευθανασίας Το πρόγραμμα τέθηκε σε εφαρμογή με απόφαση του Αδόλφου Χίτλερ. Λειτούργησε υπό τον έλεγχο του επικεφαλής της Καγκελαρίας Φίλιπ Μπούλερ (Philip Bouhler) και του Δόκτορα Καρλ Μπραντ (Karl Brandt), με επικεφαλής τους Βέρνερ Χάιντε (Werner Heyde) και Πάουλ Νίτσε (Paul Nitsche). Ουσιαστικά, όμως, ο κύριος οργανωτής του ήταν ο Βίκτορ Μπρακ (Viktor Brack). Στο πρόγραμμα συμμετείχαν εξέχουσες προσωπικότητες του ιατρικού κόσμου της Ναζιστικής Γερμανίας. Σκοπός του προγράμματος ήταν να διατηρήσει τη λεγόμενη γενετική καθαρότητα του γερμανικού πληθυσμού, εξοντώνοντας ορισμένα στοιχεία του πληθυσμού των γερμανικών και των κατεχόμενων περιοχών. Τέτοιες κατηγορίες ήταν εκείνοι που θεωρούνταν παραμορφωμένοι, πηρομελείς, ανάπηροι ή άτομα που έπασχαν από διανοητικές ασθένειες. Στην αρχή, τα θεωρούμενα ως ανάπηρα παιδιά απομακρύνονταν από τις οικογένειές τους και τοποθετούνταν σε ειδικά νοσοκομεία όπου θανατώνονταν. Το πρόγραμμα στη συνέχεια επεκτάθηκε, ώστε να περιλάβει και ενηλίκους, αν και οι περισσότεροι ανάπηροι ενήλικες είχαν ήδη υποστεί υποχρεωτική στείρωση ως αποτέλεσμα του γερμανικού "Νόμου για την Πρόληψη Απογόνων των Κληρονομικώς Ασθενών". Οι Ναζιστές χαρακτήριζαν τους φόνους αυτών των ανθρώπων, τους οποίους θεωρούσαν χαραμοφάηδες, ως φόνους από οίκτο. Λόγω των διαστάσεων που πήραν αυτές οι εκκαθαρίσεις, σύγχρονοι και μεταγενέστεροι παρατηρητές χαρακτήρισαν τους θανάτους αυτούς ως μορφή μαζικής δολοφονίας με πρόσχημα την Ιατρική. 16
Γενικά Άλλοτε η ευθανασία είχε την έννοια του καλού, του έντιμου, του ευτυχισμένου θανάτου, ή του ήρεμου, του αιφνίδιου χωρίς αγωνία και πόνους θανάτου, ή του ένδοξου, π.χ. για την Πατρίδα ή για την Πίστη, με την έννοια της θυσίας. Αυτή την έννοια γνώριζε ο κόσμος, με το «εύ-καλώς θνήσκειν», ως ευθανασία.
Αυτή είναι η χωρίς εισαγωγικά ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ! Σήμερα, η λέξη ευθανασία σημαίνει κάτι το διαφορετικό. Ο Francis Bacon, (1561-1626) μετέφερε την ελληνική λέξη ευθανασία στην αγγλική γλώσσα (Euthanasia) με τη σημασία της «επισπεύσεως του θανάτου, για να τεθεί τέρμα σε μια ζωή γεμάτη πόνο και ταλαιπωρίες». Ως «ευθανασία» νοείται σήμερα: «η ηθελημένη θανάτωση ανιάτου, με τη συναίνεσή του ή χωρίς αυτήν, προς ανακούφιση ή απολύτρωσή του από την επιθανάτια οδυνηρή αγωνία, από αφόρητους πόνου που τα υπάρχοντα θεραπευτικά μέσα αδυνατούν να καταπραΰνουν». Με άλλα λόγια, πρόκειται για «μέθοδο προκλήσεως του θανάτου για κάποιους λόγους».
Αυτή είναι η εντός εισαγωγικών ευθανασία! Η «ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ» Η «ευθανασία» προσφέρεται ή παρέχεται και τότε λέγεται «ενεργητική». Όταν όμως είναι αποτέλεσμα παραλείψεως ή αποσύρσεως θεραπευτικών προσπαθειών χαρακτηρίζεται ως «παθητική». Σ’ αυτήν ο άνθρωπος αφήνεται να πεθάνει.
Θα ανέμενε κανείς πως αιώνες φιλοσοφικού στοχασμού και ενασχόλησης με τα ηθικά διλήμματα θα μας είχαν χαρίσει τουλάχιστον κάποια δεδομένα και σταθερές, εάν όχι την ανέμελη μακαριότητα που προσφέρει η επίλυση των 17
φλεγόντων ηθικών ζητημάτων ή, έστω, η οριοθέτησή τους. Να όμως που τα ηθικά προβλήματα έχουν τη δυσάρεστη τάση να επανεμφανίζονται συνήθως με νέα ορμή και δυναμική. Το γεγονός αυτό αναγκάζει αρκετούς να πιστεύουν πως ουδέποτε επιλύονται οριστικά, αλλά μόνο κατ΄ επίφασιν ή προσωρινά. Στην κατηγορία αυτή θα μπορούσαν να ενταχθούν η ευθανασία και η ευγονική. Τα δύο αυτά ηθικά προβλήματα βρίσκονται πλέον ενώπιών μας· απαιτούν από εμάς να ασχοληθούμε μαζί τους και να τα επιλύσουμε. Και, όπως είναι εύλογο, ικανοποιητική επίλυση ενός προβλήματος σημαίνει, πρωτίστως, ηθική διευθέτηση. Δημιουργήστε όσους νόμους επιθυμείτε για την ευθανασία και την ευγονική. Αν δεν πείσετε τα ηθικά όντα πως οφείλουν να τους τηρήσουν, δεν θα επιτύχετε απολύτως τίποτε. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, την ευθανασία. Έως σήμερα στη χώρα μας απαγορεύεται ρητώς· αντιμετωπίζεται μάλιστα από τον Ποινικό Κώδικα ως συνέργεια σε ανθρωποκτονία. Και όμως όσοι καταφεύγουν σε αυτήν σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν πωρωμένοι εγκληματίες. Αντίθετα, συνήθως πρόκειται περί ευαίσθητων ηθικών όντων που κινούνται από ανθρωπιστικά ελατήρια· ο νόμος αδυνατεί να τα πείσει πως οφείλουν να απέχουν από μια πρακτική την οποία αντιλαμβάνονται ως χρέος προς το αγαπημένο τους πρόσωπο. Ο νόμος άλλωστε, γενικώς, αδυνατεί να πείθει. Μπορεί μόνο να πειθαναγκάζει. Εκείνη που οφείλει να πείθει είναι η Ηθική. Είναι όμως εύκολο για την Ηθική να αντιμετωπίσει και να χειρισθεί τέτοιου είδους ζητήματα; Σαφώς όχι. Και τούτο διότι τόσο η ευγονική όσο και η ευθανασία αμφισβητούν τις ίδιες τις δομές της Ηθικής. Πάρτε για παράδειγμα το δικαίωμα στη ζωή. Με άξονα αυτό έχει σε πολύ μεγάλο βαθμό ορθωθεί το οικοδόμημα της ηθικής του δυτικού τουλάχιστον κόσμου. Στη ζωή γενικώς αναγνωρίζεται απόλυτη αξία. Οτιδήποτε προσβάλλει την ηθική αξία της ζωής είναι ηθικώς καταδικαστέο, ενώ αντίθετα οτιδήποτε την προωθεί είναι ηθικώς αποδεκτό. Η ζωή συνιστά απόλυτο δικαίωμα· η ευθανασία, όπως είναι προφανές, λειτουργεί ως θρυαλλίδα στα θεμέλια της αντίληψης αυτής. Και τούτο διότι στον πυρήνα της εντοπίζεται η πεποίθηση ότι υπάρχουν κάποιες μορφές ή καταστάσεις στο πλαίσιο των οποίων η ζωή δεν ενδύεται απόλυτη αξία. Αν όμως αποδεχθούμε κάτι τέτοιο, αποδυναμώνουμε την ισχύ του δικαιώματος στη ζωή. Θα είμαστε πλέον υποχρεωμένοι να δεχόμαστε ότι δεν διαθέτουν όλοι οι άνθρωποι δικαίωμα στη ζωή, παρά μόνο εκείνοι που το επιθυμούν ή όσοι βρίσκονται σε κατάσταση να το επιθυμούν πραγματικά ή αυτοί των οποίων η ζωή χαρακτηρίζεται από ορισμένες ποιότητες. Κάτι τέτοιο όμως αυτομάτως οδηγεί τη σκέψη μας στη ναζιστική Γερμανία και στην Τελική Λύση, δηλαδή σε Ηungerhauser για τους γέροντες και σε στρατόπεδα θανάτου για τους εβραίους, τους ομοφυλόφιλους και γενικώς ανθρώπους στερημένους από προοπτικές «εύλογης» ζωής. Θα θέλαμε να ξαναζήσουμε στις ημέρες μας κάτι τέτοιο; Προφανώς όχι. Ας σκύψουμε όμως στο προσκέφαλο του πάσχοντος που εναγωνίως ζητεί την ανακούφιση της ευθανασίας και ας του ψιθυρίσουμε τις εν λόγω ενστάσεις μας. Ας του πούμε ότι οφείλει να ζήσει την αγωνία και τον πόνο ως το τέλος, διότι αλλιώς θα κλονισθεί η ισχύς του δικαιώματος στη ζωή. Αν διαθέτει στοιχειώδη φιλοσοφική κατάρτιση, θα μας απαντήσει πως με τον τρόπο αυτόν δεν ομιλούμε πλέον περί δικαιώματος αλλά περί υποχρεώσεως. Ο φορέας ενός δικαιώματος μπορεί ανά πάσα στιγμή να το αποποιηθεί, και σε καμία περίπτωση η άσκησή του δεν είναι επιβεβλημένη. 18
Η ευγονική αποτελεί, σε γενικές γραμμές, προσπάθεια ελέγχου της ποιότητας μιας γενιάς. Κάτι τέτοιο δεν φαντάζει ιδιαίτερα κακό, ώσπου να αναρωτηθούμε περί του ηθικού μας δικαιώματος να λειτουργούμε ως κριτές αυτού που θεωρούμε ποιοτικώς αποδεκτό.
Ο άνθρωπος ενδέχεται να προτιμά την επώδυνη ή και μαρτυρική, ακόμη, ζωή από την ανυπαρξία. Μπορεί να επιθυμεί να στοιχηματίσει στην αλματώδη εξέλιξη της ιατρικής. Είναι πιθανό να προσδίδει νόημα ακόμη και σε αυτή την καθημαγμένη του ύπαρξη· να αντιμετωπίζει, επί παραδείγματι, την κοιλάδα των δακρύων ως απαραίτητο προστάδιο της βασιλείας των ουρανών. Από την άλλη, ενδέχεται να μη σκέφτεται καθόλου με τέτοιο τρόπο. Ποιος θα κρίνει ποια ζωή αξίζει να βιωθεί; Μήπως ορισμένες φορές το ηθικό ον οφείλει να επιλέγει τον θάνατο; Ας υποθέσουμε ότι κάποιος έχει φθάσει αισίως σε βαθύτατο γήρας και, ενώ κατά τα λοιπά χαίρει άκρας υγείας, προσβάλλεται από κάποια μορφή καρκίνου. Οι γιατροί προβλέπουν ότι θα επιβιώσει για δέκα ακόμη χρόνια, αλλά θα βιώνει καθημερινά φρικτούς πόνους. Τι άλλο, πέρα από την αρρωστημένη εγωπάθεια, θα τον αποτρέψει από την ευθανασία; Τι έχει πλέον να περιμένει από τη ζωή; Με ποιο δικαίωμα δεσμεύει πόρους και ιατρικό προσωπικό, ενώ αυτά θα μπορούσαν να διοχετευθούν σε περισσότερο ελπιδοφόρες περιπτώσεις; Το επιχείρημα αυτό ακούγεται ιδιαίτερα έντονα στις μέρες μας. Από την άλλη, μπορεί ο θάνατος υπό συγκεκριμένες συνθήκες να καταστεί κατηγορική προσταγή; Παρ΄ ότι ο μάρτυρας και ο στρατιώτης τον αντιλαμβάνονται ενίοτε με τον τρόπο αυτόν, δύσκολα θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την περίπτωσή τους συνήθη ή κοινή. Μήπως η ευθανασία και η ευγονική συνιστούν το ηθικώς δέον προς χάριν του ευρύτερου συνόλου; Και σε ποιο βαθμό η κοινωνική ευημερία δύναται να υπερακοντίζει τα βέλτιστα συμφέροντα του μεμονωμένου ατόμου; Αυτό είναι το μαλακό υπογάστριο του ωφελιμισμού. Οφείλουμε να προστατεύουμε τη ζωή με κάθε θυσία; Και τι συμβαίνει όταν ο φορέας της διόλου δεν επιθυμεί την προστασία της δικής του ζωής; Τούτο συνιστά το μαλακό υπογάστριο της δεοντολογίας. Η ευγονική και η ευθανασία, ζητήματα των καιρών μας με ίχνη που χάνονται στα βάθη του χρόνου, είναι εδώ για να αμφισβητήσουν ηθικές αξίες και αρχές, για να κλονίσουν συθέμελα συστήματα, θεωρίες και 19
αντιλήψεις. Στη ράχη τους φυσούν μανιασμένοι οι άνεμοι της μεταξίωσης, ενώ στον ορίζοντα το λυκόφως της Ηθικής όπως τουλάχιστον τη γνωρίζουμεγεμίζει τον ουρανό με απόκοσμους χρωματισμούς.
Ευγονική ευθανασία Πρόκειται για την «ευθανασία» σε παιδιά που γεννήθηκαν ή θα γεννηθούν με ατέλειες, σωματικές ανωμαλίες, χρωματοσωματικές ανωμαλίες, ανεγκέφαλα ή με μογγολοειδή ιδιωτία (σύνδρομο Down), με δισχιδή ράχη που η επιβίωσή τους είναι βραχεία, ή άλλες σωματικές δυσπλασίες. Πολλά δε από αυτά μπορούν να διαγνωσθούν και πριν από τον τοκετό με τα σημερινά τεχνολογικά μέσα, και να οδηγήσουν σε διακοή μιας κυήσεως «ανεπιθύμητης». Πολλά από τα τέτοια νεογνά παρουσιάζουν ανωμαλίες ασυμβίβαστες με τη ζωή για περισσότερο από ένα βραχύ «χρόνο επιβίωσης». Άλλα, για να επιβιώσουν χρειάζονται σειρά από επανορθωτικές χειρουργικές επεμβάσεις, βαριές, επίπονες και πολυέξοδες. Αφιέμενα τα τέτοια παιδιά «εις εαυτά» συνήθως αποθνήσκουν σε σχετικώς βραχύ χρονικό διάστημα. Το θέμα βεβαίως της διακοπής της κυήσεως ακόμη και όταν υπάρχουν ιατρικές ενδείξεις, δεν είναι μόνον πρόβλημα ευγονικής, ούτε κάν απλώς βιοηθικής. Αλλά και κοινωνικής, και οικονομικής, και ψυχολογικής, και νομικής, και θρησκευτικής ή πνευματικής φύσεως, και άλλα. Τα προβλήματα και τα διλήμματα είναι πολλά. Και όχι πάντοτε εύκολα προς λύση.
ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΘΑΝΑΣΙΑΣ
20
Η Ολλανδία είναι η πρώτη χώρα στον κόσµο που νοµιµοποιεί την ευθανασία, καθώς το κοινοβούλιο ενέκρινε νόµο που επιτρέπει κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις την εφαρµογή της. Σύµφωνα µε το νέο νόµο, η διακοπή της ζωής ενός ασθενή νοµιµοποιείται και επιτρέπεται, κάτω από πολύ αυστηρά κριτήρια: • Ο ασθενής πρέπει να υποφέρει από αφόρητους και συνεχείς πόνους. • Θα πρέπει να έχει επανηλειµµένα ζητήσει βοήθεια για να τερµατίσει τη ζωή του και στο σηµείο αυτό πρέπει να αναζητείται και δεύτερη ιατρική γνώµη. • Η διακοπή της ζωής πρέπει να γίνεται µε έναν ιατρικά κατάλληλο τρόπο. Για τον προσδιορισµό της έννοιας αφόρητος πόνος αναµένονται προτάσεις, εξ΄αφορµής µιας πρόσφατης απόφασης δικαστηρίου, το οποίο αποφάσισε να µην ασκηθεί ποινική δίωξη σε ένα γιατρό, ο οποίος βοήθησε ένα πρώην γερουσιαστή να τερµατίσει τη ζωή του, παρά το γεγονός αυτός δεν ήταν σωµατικά άρρωστος. Η µεγάλη πλειοψηφία των Ολλανδών υποστηρίζει το νόµο, παρά το γεγονός ότι υπάρχει και η αντίθετη άποψη, η οποία εκφράζεται από ορισµένες θρησκευτικές και συντηριτικές οργανώσεις. Ενας αµφισβητούµενος όρος πάντως, ο οποίος επέτρεπε σε παιδιά 12 ετών να θέσουν τέρµα στη ζωή τους απερρίφθη και πλέον απαιτείται η γονική συναίνεση για τη διακοπή της ζωής ενός παιδιού, ηλικίας κάτω των 16 ετών. Πρακτικά στην Ολλανδία, η νοµιµοποίηση της ευθανασίας, δεν πρόκειται να αλλάξει και πολύ την υπάρχουσα κατάσταση. Απλά, ενώ µέχρι σήµερα οι γιατροί ανέφεραν µόνο τις µισές περιπτώσεις ευθανασίας που διενεργούσαν, τώρα πλέον, που δεν θα υπάρχει ο κίνδυνος της ποινικής δίωξης, είναι πιθανό θα αναφέρονται πιο άνετα σε αυτές τις δραστηριότητές τους. Αµέσως µετα η πρώτη χώρα παγκοσµίως που νοµιµοποιεί την ευθανασία ανηλίκων κάθε ηλικίας γίνεται το Βέλγιο. Την Πέµπτη η βελγική Βουλή ενέκρινε µε ευρεία πλειοψηφία το νοµοσχέδιο για την επέκταση της ισχύος του νόµου 21
για την ευθανασία σε παιδιά που πάσχουν από νόσο τελικού σταδίου. Το νοµοσχέδιο εγκρίθηκε µε 86 θετικές ψήφους, 44 αρνητικές και 12 αποχές. Μένει να υπογραφεί το νοµοσχέδιο από τον βασιλιά Φίλιππο για να καταστεί το Βέλγιο και επισήµως η πρώτη χώρα στον κόσµο που δεν θέτει κανένα όριο ηλικίας από την πρακτική της ευθανασίας, σε περιπτώσεις ανίατων ασθενειών. Βάσει του νόµου που ίσχυε έως σήµερα στο Βέλγιο, οι ασθενείς που θα επιλέξουν την ευθανασία έπρεπε να είναι τουλάχιστον 18 ετών και να έχουν διατυπώσει σαφώς, εκουσίως και επανειληµµένως το αίτηµα να πεθάνουν. Μόνον αν ο ασθενής πάσχει από ανίατη ασθένεια, υποφέρει διαρκώς και διατηρεί σώας τας φρένας, εγκρίνεται το αίτηµά του. Επίσης πρέπει να περάσει τουλάχιστον ένας µήνας µεταξύ του γραπτού αιτήµατος, που µπορεί να γίνει και από ειδικώς ορισµένο ενήλικα εφόσον ο ασθενής δεν µπορεί να γράψει µόνος του, και του θανάτου του αρρώστου. Με βάση τον νέο νοµοσχέδιο ένας ανήλικος που έχει συνείδηση θα µπορεί να ζητήσει να υποβληθεί σε ευθανασία υπό τέσσερις όρους: • Εάν βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο ανίατης ασθένειας • εάν υποφέρει από επίµονους, αφόρητους σωµατικούς πόνους • εάν λάβει την έγκριση των γονέων του και εάν έχει συµβουλευτεί οµάδα ειδικών γιατρών Ψυχολόγος θα αποφασίζει αν ο ανήλικος ασθενής είναι ικανός να λάβει ελεύθερα την απόφαση τερµατισµού της ζωής του. Το επίµαχο νοµοσχέδιο είχε ήδη λάβει από τον περασµένο Δεκέµβριο την έγκριση της Γερουσίας, µε 50 ψήφους υπέρ και 17 κατά και την Πέµπτη διεξήχθη η τελική ψηφοφορία για την έγκρισή του. Βουλευτές των Σοσιαλιστών, των Φιλελευθέρων και των Πρασίνων καθώς και το εθνικιστικό κόµµα N-VA υποστηρίζουν την πρόταση, αλλά οι συντηρητικοί είναι αντίθετοι. Το Βέλγιο, το Λουξεµβούργο και η Ολλανδία είναι οι µοναδικές χώρες στην Ευρώπη όπου επιτρέπεται η ευθανασία υπό συγκεκριµένους όρους. Η Ολλανδία επιτρέπει την ευθανασία σε παιδιά ηλικίας από 12 και άνω.Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συµβουλίου της Ευρώπης (πολιτικό όργανο του Συµβουλίου της Ευρώπης που έχει ως έργο του την προάσπιση της δηµοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, της έννοµης τάξης, της κοινωνικής συνοχής, της ασφάλειας των πολιτών και της πολυπολιτισµικότητας) σηµείωσε ότι το νοµοσχέδιο προκαλεί «την ίδια τη βάση της πολιτισµένης κοινωνίας» και ότι τα παιδιά δεν µπορούν να δώσουν την «πρέπουσα ενήµερη συναίνεση». Οι επικριτές της πρότασης είχαν απευθύνει εκκλήσεις να καθυστερήσει η διαδικασία, εκφράζοντας ανησυχίες ότι οι βουλευτές µπορεί να δεχτούν πιέσεις εν όψει των εκλογών του Μαϊου. Οµάδα 160 παιδιάτρων είχε ζητήσει τη µετάθεση της ηµεροµηνίας διεξαγωγής της ψηφοφορίας για µετά τις εκλογές. Η ευθανασία για τους ενήλικες είναι νόµιµη στη χώρα από το 2002, 22
όµως ελάχιστοι ασθενείς καταφεύγουν σ' αυτήν.Σύµφωνα µε το BBC, το 2012 καταγράφηκαν στο Βέλγιο 1.432 περιπτώσεις ευθανασίας, 25% περισσότερες από το 2011. Οι περισσότεροι ενήλικες που επέλεξαν την ευθανασία ήταν άνω των 60 ετών κι έπασχαν από καρκίνο.
ΠΡΩΤΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΘΑΝΑΣΙΑΣ Το Βατικανό καταδίκασε την απόφαση της Oλλανδικής Bουλής να νοµιµοποιήσει την ευθανασία, επισηµαίνοντας πως το σχετικό νοµοσχέδιο παραβιάζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ο εκπρόσωπος του Πάπα κ. Χοακίν Ναβάρο-Βαλς επισήµανε πως η Ολλανδία ενέκρινε ένα νοµοσχέδιο που έρχεται σε αντίθεση µε τους νόµους της φύσης και παραβιάζει δύο διαφορετικές διεθνείς συνθήκες για την ιατρική δεοντολογία. Επίσης, η εισηγήτρια της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συµβουλίου της Ευρώπης κ. Εντελτράουντ Γκάτερερ, δήλωσε στο Στρασβούργο ότι η νοµιµοποίηση της ευθανασίας, που ψηφίσθηκε από την Ολλανδική Βουλή, αντιβαίνει στην ευρωπαϊκή σύµβαση Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων. Η κ Γκάτερερ (Αυστριακή Χριστιανοδηµοκράτης), σε σχετική ανακοίνωση που εκδόθηκε από το Συµβούλιο της Ευρώπης κάλεσε την Ολλανδική Γερουσία να απορρίψει το νέο νοµοθέτηµα, υπενθυµίζοντας ότι το άρθρο 2 της σύµβασης προβλέπει ότι ο θάνατος δεν µπορεί να επιβληθεί σε οιονδήποτε από πρόθεση και εγγυάται µε τον τρόπο αυτό το δικαίωµα στη ζωή, κυρίως αυτών οι οποίοι πάσχουν από ανίατες ασθένειες και των ετοιµοθανάτων. Το Συµβούλιο της Ευρώπης, µέλος του οποίου είναι και η Ολλανδία, ενέκρινε τον Ιούνιο του 1999 µία εισήγηση της κυρίας Γκάτερερ για τη διατήρηση της απόλυτης απαγόρευσης της ευθανασίας. Τέλος, η υπουργός Δικαιοσύνης της Γερµανίας κ. Χέρτα Ντέµπλερ-Γκµέλιν δήλωσε ότι Η Γερµανία δεν θα ακολουθήσει ποτέ το παράδειγµα της Ολλανδίας νοµιµοποιώντας την ευθανασία. Σηµειωτεόν ότι η ευθανασία αποτελεί ζήτηµα µεγάλης ευαισθησίας στη Γερµανία, όπου υπολογίζεται ότι περίπου 5.000 παιδιά και 100.000 ενήλικες πέθαναν, από τη συστηµατική εξόντωση, κατά τη χιτλερική περίοδο, των αναπήρων παιδιών και των διανοητικά καθυστερηµένων ενηλίκων.
ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν υπάρχει εξειδικευµένη νοµοθεσία, συνεπώς το αξιόποινο της ευθανασίας κρίνεται µε
23
βάση τους γενικούς κανόνες για την ανθρωποκτονία µε δόλο και τη συµµετοχή σε αυτοκτονία. Ο νόµος είναι εξαιρετικά σαφής στο άρθρο 300 του Ποινικού Κώδικα όπου προβλέπεται φυλάκιση. Όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίµονη απαίτηση του θύµατος και από οίκτο γι` αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια, τιµωρείται µε Φυλάκιση. Όποιος µε πρόθεση κατέπεισε άλλον να αυτοκτονήσει, αν τελέστηκε η αυτοκτονία ή έγινε απόπειρά της, καθώς και όποιος έδωσε βοήθεια κατ` αυτήν, τιµωρείται µε Φυλάκιση. Η ποινική αντιµετώπιση της κάθε µορφής ευθανασίας εξαρτάται από τον τρόπο που οδηγούν στο αποτέλεσµα του θανάτου, τον τρόπο που εκδηλώνεται η συµπεριφορά του υπαιτίου (µε πράξη ή µε παράλειψη), αλλά και τη συµπεριφορά του θύµατος απέναντι στη συµπεριφορά του δράστη. Στο πλαίσιο αυτό, άλλες µορφές ευθανασίας θεωρούνται στο δίκαιό µας ανεκτές ή δικαιολογηµένες και άλλες παραµένουν σε κάθε περίπτωση εντελώς άδικες. Η ευθανασία από νοµικής άποψης θα πρέπει να έχει συγκεκριµένη και εξειδικευµένη αντιµετώπιση, κυρίως διότι ο κάθε άνθρωπος έχει δικαίωµα να διαχειρίζεται τη ζωή του, όπως αυτός κρίνει. Κατ' επέκταση, και η απόφαση του να θέσει τέρµα στην ζωή του αποτελεί ακριβώς µια πράξη "αυτοδιάθεσης", αποτέλεσµα της ελεύθερης βούλησής του. Εξάλλου, η ζωή πολλών ασθενών, που δεν αντιδρούν και δεν έχουν καµία αίσθηση του περιβάλλοντός τους και δεν έχουν καµία πιθανότητα να επανέλθουν, θεωρείται µαρτυρική για αυτούς, οπότε θεωρείται ότι η ευθανασία απαλλάσσει τον ασθενή από τη ψυχική και σωµατική ταλαιπωρία. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές αµφιβολίες και ανασφάλεια για το κατά πόσο ένας ασθενής που βρίσκεται σε ψυχική αναστάτωση και διανοητική σύγχυση λόγω των πόνων και της κατάστασης της υγείας του, έχει τη νηφαλιότητα και την σαφή και ελεύθερη βούληση να λάβει την απόφαση να θέσει τέρµα στη ζωή του.
24
Οι αφόρητοι πόνοι και η αβάστακτη σωµατική και ψυχική ταλαιπωρία που ταλανίζουν έναν ασθενή έχουν εξασθενήσει τις ψυχικές αντοχές του και την υποµονή του και είναι αναµενόµενο να αποζητά επίµονα την θανάτωσή του. Πώς όµως γνωρίζουµε ότι πρόκειται σίγουρα για µία ανίατη ασθένεια η οποία µόνο πόνο και µαρτύριο φέρει στη ζωή του ασθενούς; Ποιος µπορεί να αναλάβει την ευθύνη ότι δεν πρόκειται για µία ασθένεια που µπορεί να ιαθεί προϊόντος του χρόνου και µε την πρόοδο της ιατρικής επιστήµης; Μήπως τελικά αυτή η θανάτωση λόγω των ικεσιών ενός ασθενούς που πονά αβάστακτα, συνιστά τελικά όντως ανθρωποκτονία; Ενδείκνυται να βρεθεί η χρυσή τοµή ως προς την επίλυση αυτού του πολύπλοκου προβλήµατος. Θα µπορούσε κανείς να αποδεχθεί την πράξη της ευθανασίας υπό άκρως εξειδικευµένες και σαφέστατα αυστηρές προϋποθέσεις και φυσικά µόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, στις οποίες είναι ιατρικώς αποδεδειγµένο ότι η ασθένεια είναι ανίατη και η συνέχιση της ζωής είναι ανούσια και µαρτυρική, όπως σε περιπτώσεις πλήρους εγκεφαλικής παράλυσης. Το θέµα της ευθανασίας αποτελεί ένα εξαιρετικά πολύπλοκο ζήτηµα µε νοµικές, ιατρικές, κοινωνικές και θρησκευτικές προεκτάσεις. Πρέπει να εξετασθούν ζητήµατα όπως αυτά της Ιατρικής Δεοντολογίας σε περίπτωση ευθανασίας, πρέπει να εξετασθούν οι συνέπειες που η ευθανασία έχει στο κοινωνικό σύνολο και ιδίως στην οικογένεια αυτού που τερµατίζει τη ζωή του µε ευθανασία. Τέλος, υπάρχει και η πολύ σηµαντική θρησκευτική – θεολογική διάσταση του θέµατος της ευθανασίας. Δηλαδή, µπορεί κανείς ν΄αφαιρεί µία ανθρώπινη ζωή; Αυτό από πολλούς θεωρείται ύβρις. Από την άλλη πλευρά σε εξαιρετικές περιπτώσεις θα πρέπει να επιτρέπεται, αλλά θα πρέπει σε αυτή την περίπτωση να καθιερωθεί εκείνο το εξειδικευµένο νοµικό οπλοστάσιο που θα προστατεύει ασθενείς και άλλους ανθρώπους (όπως ιατρούς, ιατρικό προσωπικό και συγγενείς ασθενούς) από αυθαίρετες και ανεξέλεγκτες πράξεις ευθανασίας. Προς το παρόν στην χώρα µας το δίκαιο καταδικάζει την 25
αφαίρεση της ζωής άλλου ανθρώπου έστω και από οίκτο, έστω και αν αυτός το ζητήσει επίµονα λόγω αφόρητων πόνων και µαρτυρικής σωµατικής κατάστασης. Πολλοί δυτικοευρωπαίοι τάσσονται υπέρ της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας (ευθανασία), η οποία προς το παρόν επιτρέπεται μόνο σε τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες, προκύπτει από νέα δημοσκόπηση με πρωτοβουλία της Ελβετικής Ένωσης Δικηγόρων Ειδικευμένων στο Ιατρικό Δίκαιο. Σχεδόν και στις 12 χώρες που συμμετείχαν στη δημοσκόπηση, τα τρία τέταρτα και πλέον των ερωτηθέντων απάντησαν ότι ο καθένας θα πρέπει να αποφασίζει από μόνος του πότε και πώς θέλει να φύγει από τη ζωή. Δύο τρίτα με τρία τέταρτα από αυτούς απάντησαν ότι μπορούν να φανταστούν τον εαυτό τους να επιλέγει αυτό τον τρόπο θανάτου αν υπέφερε από μία ανίατη ασθένεια, μία σοβαρή αναπηρία ή ανεξέλεγκτο πόνο. «Πρακτικά σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι το ισχύον νομικό σύστημα δεν αντανακλά πλέον την επιθυμία μεγάλου τμήματος του πληθυσμού σε αυτό το θέμα», ανέφερε η Ένωση. Στην εισαγωγή της έρευνας τονίζεται ότι από τη δημοσκόπηση προκύπτει πως «θα πρέπει να επιτρέπεται στους πολιτικούς να λαμβάνουν υπόψη τους τις δημοκρατικές αρχές όταν θεσπίζουν νομοθεσία για τέτοια ζητήματα», αναφέρει το ΑΜΠΕ. Η υποβοηθούμενη αυτοκτονία επιτρέπεται μόνο στο Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, την Ολλανδία και την Ελβετία. Η γερμανική κυβέρνηση έχει προτείνει τη νομιμοποίησή της αρκεί να μην γίνεται με κερδοσκοπικούς σκοπούς, ενώ η Γαλλία συζητά το αν θα πρέπει να την επιτρέψει. Πιο ανοιχτοί οι Γερμανοί, λιγότερο πρόθυμοι οι Έλληνες Τόσο στη Γερμανία όσο και στη Γαλλία, η Ρωμαιοκαθολική και η Προτεσταντική εκκλησία είναι αντίθετες στη νομιμοποίηση της ευθανασίας και υποστηρίζουν τη βελτίωση της φροντίδας μελλοθάνατων ασθενών και την ανακούφισή τους από τον πόνο. Την έρευνα διεξήγαγε η ελβετική εταιρεία δημοσκοπήσεων Isopublic στην Αυστρία, τη Βρετανία, τη Δανία, τη Φινλανδία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Ιταλία, την Πορτογαλία, την Ισπανία και τη Σουηδία. Σε αυτή δεν μετείχαν οι τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες επιτρέπεται η υποβοηθούμενη αυτοκτονία ούτε οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Οι Γερμανοί εμφανίζονται περισσότερο ανοιχτοί στο να επιτρέπεται στους πολίτες να αποφασίζουν οι ίδιοι πότε και πως θα πεθάνουν με το 87% να 26
στηρίζει αυτή την άποψη, ενώ στη Δανία που βρίσκεται στην 11η θέση, το ποσοστό όσων συμφωνούν με την άποψη αυτή ανέρχεται σε 71%. Η Ελλάδα αποτελεί τη μοναδική εξαίρεση μεταξύ των χωρών οι οποίες υποστηρίζουν σθεναρά αυτή την άποψη με μόνο το 52% των ερωτηθέντων να τάσσεται σθεναρά υπέρ της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Οι Ισπανοί εμφανίζονται περισσότερο πρόθυμοι να εξετάσουν το ενδεχόμενο της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας με ποσοστό στήριξης 78% κι ακολουθούν οι Γερμανοί (77%) και οι Γάλλοι (75%). Στη Βρετανία, το 71% απάντησε ότι ενδεχομένως να κατέφευγε στην υποβοηθούμενη αυτοκτονία ενώ και πάλι η Ελλάδα είναι η πιο διστακτική με 56% των ερωτηθέντων να απαντάει ότι ενδεχομένως να το έπραττε. Περισσότεροι από τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων σε όλες τις χώρες που συμμετείχαν απάντησαν ότι μόνο οι γιατροί ή όσοι έχουν εκπαιδευτεί σε αυτό θα πρέπει να ασκούν αυτή την πρακτική. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων απάντησε ότι δεν θα πρέπει να αφαιρείται η άδεια από τους γιατρούς που βοηθούν κάποιον ασθενή τους να πεθάνει. Τα αποτελέσματα κυμαίνονται από 84% στη Βρετανία ως 58% στην Ελλάδα. Αντίθετοι στη νομοθεσία οι Γερμανοί Σχεδόν το 30% των ερωτηθέντων απάντησε ότι θεωρεί πως οι μελλοθάνατοι ασθενείς ενδεχομένως να πιεστούν από τους συγγενείς τους ή τους γιατρούς για να δεχτούν την υποβοηθούμενη αυτοκτονία αν αυτή νομιμοποιηθεί, ενώ περίπου το ίδιο ποσοστό (30%) εκτιμά ότι αυτό δεν θα συμβεί ποτέ. Στη Γερμανία, όπου η πρόταση νόμου συζητείται αυτή την περίοδο στο κοινοβούλιο, το 76% των ερωτηθέντων απάντησε ότι η προτεινόμενη νομοθεσία εσφαλμένα απαγορεύει την υποβοηθούμενη αυτοκτονία αν ο γιατρός πληρωθεί για αυτή. Με βάση την πρόταση νόμου δεν θα τιμωρούνται εκείνοι που θα βοηθούν κάποιον να θέσει τέρμα στη ζωή του για παράδειγμα συνοδεύοντάς τον στην Ελβετία όπου η πρακτική είναι νόμιμη από το 1942. Η αύξηση των περιπτώσεων ξένων -ειδικά Γερμανών, Γάλλων και Βρετανώνπου επιλέγουν να τερματίσουν εκεί τη ζωή τους έχει οδηγήσει σε εκκλήσεις για αυστηρότερη νομοθεσία, αλλά οι ψηφοφόροι της Ζυρίχης απέρριψαν το 2010 την προτεινόμενη απαγόρευση της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Στις ΗΠΑ η πρακτική αυτή επιτρέπεται στο Όρεγκον, την Ουάσινγκτον και τη Μοντάνα. Οι ψηφοφόροι της Μασαχουσέτης ψήφισαν οριακά εναντίον της πρότασης νομιμοποίησης της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας αυτό τον μήνα. 27
Τα υπέρ και τα κατά
Υπέρ της ευθανασίας, αλλά μόνο στην περίπτωση που έχει διαπιστωθεί ο εγκεφαλικός θάνατος του ασθενούς, τάσσεται ο πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθήνας και διευθυντής της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών κ. Κων. Οικονόμου. «Θεωρώ ότι η μόνη περίπτωση που μπορεί κανείς να προβεί σε πράξη ευθανασίας είναι μόνον αυτή του επιβεβαιωμένου εγκεφαλικού θανάτου. Υπάρχουν αντικειμενικοί όροι που ο εγκεφαλικός θάνατος σήμερα διαπιστώνεται και κλινικά και εργαστηριακά. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις έχω τη γνώμη ότι η επιστήμη έχει προοδεύσει τόσο πολύ ούτως ώστε και τον πόνο να μπορεί να αντιμετωπίσει και συνθήκες αξιοπρεπούς διαβιώσεως, ακόμη και σε ανθρώπους τελικών σταδίων, να μπορεί να παρέχει με την παρηγορητική ιατρική. Ολα αυτά και η απαίτηση ενός αρρώστου να υποστεί την ευθανασία στηρίζεται υποτίθεται στην ελεύθερη και ανεπηρέαστη βούλησή του. Πόσο όμως ελεύθερη και ανεπηρέαστη βούληση μπορεί να έχει ένας άνθρωπος ο οποίος βρίσκεται υπό το κράτος του πόνου, του άγχους, του επικειμένου θανάτου;»
Εναντίον της νομιμοποίησης, αλλά υπέρ της ευθανασίας υπό προϋποθέσεις τάσσεται ο κ. Ν. Φίλιας, διευθυντής της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Νοσοκομείου «Αγιος Σάββας». «Είμαι εξαρχής εναντίον της νομιμοποίησης. Είναι κάτι που το έχω πει πολλές φορές. Πιστεύω όμως ότι πρέπει να γίνεται η ευθανασία, ότι υπάρχουν στιγμές που πρέπει να παίρνει θέση θεσμοθετημένη, κατά κάποιον τρόπο, μία ιατρική ομάδα. Επίσης, πρέπει να υπάρχει ευέλικτη αντιμετώπιση από το δικαστικό σώμα. Από την άλλη ούτε ο ασθενής ο ίδιος ούτε ο συγγενής είναι εις θέση, πολλές φορές, να ζητήσουν ή να απαιτήσουν κάτι τέτοιο. Υπάρχουν ασθενείς που πέφτουν σε κατάθλιψη, 28
ζητούν να τερματιστεί η ζωή τους και όταν ξεκινάνε μια θεραπεία αντικαταθλιπτική, αλλάζουν γνώμη. Δεν λέω ότι ο γιατρός είναι αυτός που θα αποφασίζει για τα πάντα. Απλώς έχει τις προϋποθέσεις για να αποφασίσει. Αυτές όταν δεν υπάρχει νόημα, αυτό που λέγεται θεραπεία χωρίς ελπίδα».
Επιχειρήματα υπέρ της ευθανασίας Η ιστορική διαδρομή της ευθανασίας, δείχνει ότι έχουν διαμορφωθεί δύο αντιμαχόμενες ομάδες: οι υποστηρικτές και οι αρνητές της. Στη διαμάχη αυτή συμμετέχουν γιατροί, νομικοί, φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι, η Εκκλησία και το κράτος. Τα επιχειρήματα αυτά συνοψίζονται σε 4 θέσεις:
1. Το αυτεξούσιο του ανθρώπου: Η αυτονομία του ανθρώπου δικαιολογεί την ευθανασία. Εφόσον η κοινωνία προστατεύει το αυτεξούσιο του ανθρώπου, αυτός δύναται να επιλέγει, εκτός των άλλων, το χρόνο και τον τρόπο θανάτου του. Το άτομο έχει δικαίωμα να αρνείται τις ιατρικές παρεμβάσεις και να τερματίζει τη ζωή του όταν οι παρεμβάσεις αυτές συγκρούονται με το όραμά του για καλή ζωή. Η ζωή είναι ιερή όταν συνεισφέρει στη χαρά και στην ευτυχία. Όταν δε συμβαίνει αυτό, αλλά προσφέρει αγωνία, είναι προνόμιο κάθε ανθρώπινου όντος να αποφασίσει το τέλος της ζωής του.
2. Η αγαθοεργία είναι συμβατή με την ευθανασία: Η αγαθοεργία δικαιολογεί την ευθανασία. Σε ορισμένες περιπτώσεις η συνέχιση της ζωής του ατόμου προκαλεί περισσότερο πόνο απ᾽ ό,τι ο θάνατος (βασανιστικές, ανίατες, επώδυνες παθήσεις). Στις περιπτώσεις αυτές ο τερματισμός της ανθρώπινης ζωής από το γιατρό είναι όχι μόνο ηθικά σωστός, αλλά και πράξη αλτρουισμού.
3. Από πλευράς ηθικής, η ευθανασία δε διαφέρει κατά πολύ από τη διακοπή ή την αφαίρεση μιας υποστηρικτικής για τη ζωή του ασθενούς θεραπευτικής αγωγής. Και στις δύο περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, ο θάνατος του ασθενούς. Επίσης, ο άρρωστος που εκλιπαρεί το γιατρό να του χορηγήσει τη θανατηφόρο ένεση ή να αποσύρει την υποστηρικτική θεραπευτική αγωγή, ούτως ή άλλως συγκατατίθεται να καταλήξει. Και στις δύο περιπτώσεις η πρόθεση του γιατρού είναι η ίδια, ο τερματισμός της ανθρώπινης ζωής. Η μόνη διαφορά είναι ότι ο γιατρός στην πρώτη περίπτωση χορηγεί τη θανατηφόρα ένεση, ενώ στη δεύτερη αποφεύγει την ιατρική παρέμβαση. Επομένως δεν υφίσταται ηθική διαφορά μεταξύ πρόθεσης του γιατρού, συγκατάθεσης του ασθενούς και τελικού αποτελέσματος. Με βάση αυτή τη θεώρηση δεν υφίσταται ηθική διάκριση μεταξύ ενεργού και παθητικής ευθανασίας, πράξης-παράλειψης του ιατρού, φόνου ή ευκαιρίας που δίνουν οι γιατροί στον ασθενή αφήνοντάς τον να καταλήξει. 29
4. Οι κακές συνέπειες της επιτρεπόμενης ευθανασίας είναι απώτερες και πολύ θεωρητικές. Ο ισχυρισμός ότι η επιτρεπόμενη ευθανασία υπονομεύει τη θεμελιακή ηθική υποχρέωση του γιατρού να φροντίζει τον ασθενή του, δεν ισχύει σύμφωνα με την εμπειρία της Ολλανδίας, μιας χώρας, όπου η ευθανασία έχει νομιμοποιηθεί υπό ορισμένες συνθήκες. Ο γιατρός προβαίνει στην ευθανασία μόνο όταν υπάρχει αξίωση του ασθενούς για θάνατο, οπότε τη διενεργεί ως μια επιπρόσθετη θεραπεία. Ο «φιλεύσπλαχνος» γιατρός δε χάνει την ηθική του υποχρέωση για φροντίδα του ασθενούς, ακόμα κι όταν επιτρέπεται η ευθανασία. Κατά τη διενέργεια αυτών των θεραπευτικών προσεγγίσεων, για να αποφευχθούν ανεπιθύμητα ιατρικά συμβάματα ή λάθη γιατρών, απαραίτητη είναι η τήρηση των ακόλουθων εγγυήσεων νομιμοποίησης της ευθανασίας: I. Ο ασθενής που πάσχει από σοβαρή ασθένεια, πρέπει να απαιτεί το θάνατό του επανειλημμένα και πιθανώς εγγράφως. II. Ο ασθενής να μην πάσχει από κατάθλιψη ή άλλες ψυχολογικές διαταραχές. III. Η ευθανασία να διενεργείται από εξειδικευμένο προσωπικό που δεν πρέπει να αμείβεται για την παρέμβασή του αυτή. IV. Το περιστατικό ευθανασίας να καταγράφεται στο ιστορικό αρχείο λεπτομερώς. V. Τα περιστατικά ευθανασίας να αναφέρονται σε επίσημο ιατρικό φορέα ώστε να εντοπίζονται πιθανές καταχρήσεις. To 293 άρθρο του Ολλανδικού Κώδικα καθορίζει τους ακόλουθους 3 όρους που επιτρέπουν την ευθανασία: I. Ο ασθενής να λαμβάνει ο ίδιος την πρωτοβουλία απαιτώντας την ευθανασία κατ᾽ επανάληψη, συνειδητά και ελεύθερα. II. Ο ασθενής να υποφέρει, η δε μόνη ενδεδειγμένη λύση και ανακούφιση να είναι ο θάνατος, III. Ο γιατρός που θα προβεί στην ευθανασία να ζητήσει και τη γνώμη δεύτερου γιατρού και από κοινού να συμφωνήσουν ότι η ευθανασία είναι η κατάλληλη αγωγή στη συγκεκριμένη περίπτωση. Επιπλέον, για το θάνατο απαιτείται ενημέρωση των αρχών. Παρ᾽ όλα αυτά στην καθημερινή ιατρική πράξη, τα τρία παραπάνω κριτήρια παραβιάζονται συχνά. Ακόμα, σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα, οι Ολλανδοί γιατροί αναφέρουν επισήμως προοδευτικά λιγότερες περιπτώσεις ευθανασίας.
30
Επιχειρήματα κατά της ευθανασίας 1. Ενώ το αυτεξούσιο αποτελεί θεμελιώδη αξία, δε δικαιολογεί την ευθανασία. Όλες οι εκούσιες ενέργειες κάθε ανθρώπου, έστω και αν δε βλάπτουν τους άλλους, δεν επιτρέπονται με την επίκληση του αυτεξούσιου. Ο θάνατος αλλοτριώνει και απομακρύνει αμετάκλητα την αυτονομία και δε δικαιολογείται ούτε συγχωρείται με την επίκληση της αυτονομίας, διότι η αυτονομία είναι άμεσα συνυφασμένη με τη ζωή. Πολλές χώρες έχουν αποποινικοποιήσει την αυτοκτονία, αναγνωρίζοντας ότι δε δύναται να διωχθεί ποινικά ένα άτομο που επιθυμεί να θανατώσει τον εαυτό του. Όμως, δεν δύναται να ισχυριστεί κάποιος ότι κατ᾽ επέκταση επιτρέπεται και η ευθανασία, διότι δεν υπάρχει αναλογία. Η ευθανασία απαιτεί την ενεργό συμμετοχή και άλλων προσώπων, των γιατρών. Και ενώ ο άνθρωπος έχει δικαίωμα να αρνηθεί τη θεραπεία, δεν έχει δικαίωμα να αναμίξει στην πράξη αυτή τους γιατρούς. Κατά συνέπεια, φαίνεται λογική η μη ανάμιξη των γιατρών σε πράξεις στις οποίες μπορεί να εμπλακούν και άλλοι, όπως συγγενείς, κληρονόμοι και νομικοί.
2. Είναι αδιευκρίνιστο αν η αγαθοεργία δικαιολογεί τη νομιμοποίηση της ευθανασίας με το επιχείρημα ότι η ιατρική δεν επιτυγχάνει πάντα ικανοποιητικά στην ανακούφιση του πόνου των ασθενών που πάσχουν από θανατηφόρες ασθένειες. Παρ᾽ όλα αυτά, η επιστήμη προχωρά, οργανώνει εξειδικευμένα κέντρα νοσηλείας, ανακαλύπτει νέες ανακουφιστικές μεθόδους και αναλγητικά.
3. Υπάρχει ηθική διάκριση μεταξύ ενεργού και παθητικής ευθανασίας. Η πρώτη είναι φόνος, η δεύτερη εγκατάλειψη του ασθενούς να καταλήξει. Στην ενεργό ευθανασία, ο γιατρός χορηγεί φάρμακο στον ασθενή για να τον θανατώσει, ενώ στη διακοπή ή απόσυρση της ιατρικής αγωγής, ο γιατρός απέχει, δε χορηγεί θανατηφόρο φάρμακο, αλλά
31
αποσύρει μόνο τη φορτική, οδυνηρή και ανυπόφορη για τον άρρωστο θεραπευτική αγωγή.
4. Η νομιμοποίηση της ευθανασίας είναι επικίνδυνη δημόσια πολιτική, που δυναμιτίζει τη σχέση ασθενούς-γιατρού και την άσκηση της ιατρικής. Με αυτήν υπονομεύεται η εμπιστοσύνη του ασθενούς προς το γιατρό. Επίσης, υπονομεύει τη φιλεύσπλαχνη- ανθρώπινη φροντίδα των γιατρών προς τους πάσχοντες από ανίατα νοσήματα. Εκτός αυτού, ο γιατρός μπορεί να θεωρήσει την ευθανασία πιο εύκολη, ταχεία και αποτελεσματική μέθοδο, συγκρινόμενη με την επίμονη, συνεχή ιατρική προσπάθεια για την ανακούφιση του πάσχοντος. Ένας άλλος κίνδυνος που ελλοχεύει, είναι να εμφανίζεται η ευθανασία πιο προσοδοφόρα για το γιατρό και τους συγγενείς. Επίσης, η νομιμοποίηση της ευθανασίας επιδρά διαβρωτικά στην έννοια και στη θεώρηση των σκοπών της ιατρικής. Η θεραπεία ή η ανακούφιση του πάσχοντος μπορεί να αντικατασταθούν από τη θεώρηση του θανάτου ως θεραπείας. Στην Ολλανδία και στο Βέλγιο, που έχουν νομιμοποιήσει την ευθανασία, αυτή περιγράφεται ως θεραπεία, μία επιπλέον συνταγογραφία. Ένας άλλος κίνδυνος είναι ο εξαναγκασμός του ασθενούς να επιζητεί την ευθανασία με τη σκέψη ότι η οικογένειά του θ᾽ αντιμετωπίσει με τον τρόπο αυτό τη μειωμένη οικονομική επίπτωση και συγκινησιακή καταπόνηση. Ιδιαίτερα ο εξαναγκασμός για ευθανασία, θα επικεντρωθεί στις τάξεις των απόρων, υπερηλίκων, αναπήρων και άλλων αποδυναμωμένων ασθενών του τρίτου κόσμου, που είναι απομονωμένοι από το σύστημα υγείας. Άλλη δυσμενής συνέπεια νομιμοποίησης της ευθανασίας είναι η εμπλοκή της δικαιοσύνης (μηνύσεις, δικηγόροι) και της αστυνομίας στην άσκηση της ιατρικής. Μεγάλος κίνδυνος από τη νομιμοποίηση της ευθανασίας είναι η επέκτασή της στους διανοητικά ασθενείς, στους ασθενείς σε κωματώδη κατάσταση, σε ανάπηρα παιδιά και σε ψυχοπαθείς.
Η ΕΥΘΑΝΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ
32
Παρ' όλο πού η έννοια του δικαιώματος στο θάνατο, έχει απασχολήσει τούς φιλοσόφους από την εποχή της αρχαίας Ελλάδος, μόλις πρόσφατα το θέμα εξελίχθηκε σε μείζον κοινωνικό ζήτημα με τεράστιες διαστάσεις. Εκεί πού η πορεία της φύσεως εφαίνετο μη αναστρέψιμη, ξαφνικά οι γιατροί, οι ασθενείς και οι οικογένειές τους αποφασίζουν για το τέλος της ζωής. Η ευθανασία είναι πια ένα θέμα μεγάλης και παγκόσμιας διαμάχης. Ερευνητές, ψυχολόγοι, νομικοί, θεολόγοι, κοινωνιολόγοι, ιατροί, σύλλογοι επιστημόνων, Πανεπιστήμια, κοινοβούλια, Εκκλησίες και άλλοι παράγοντες έχουν αναλάβει μεγάλο αγώνα νά πείσει ο καθένας τούς άλλους, για την ορθότητα των θέσεών του. Πρωτοπόρος στην νομιμοποίηση της ευθανασίας παρουσιάζεται η Ολλανδία, η οποία σοκάρει τον κόσμο με τις αποφάσεις της. Φθάνει δε τον Οκτώβριο του 1994 νά προβάλλει στην τηλεόρασή της Ντοκιμαντέρ, με τίτλο "θάνατος κατά παράκληση", στο οποίο ο Δόκτωρ Βίλφρεντ Βαν Οιζεν ενάρκωσε με ένα ηρεμιστικό τον ασθενή του και στη συνέχεια του έκανε τη μοιραία ένεση, για νά τον απαλλάξει από μία ζωή χωρίς νόημα πλέον. Ο ασθενής Σάις Βαν Βέντελ έπασχε από αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση, μία ανίατη ασθένεια πού ονομάζεται νόσος του Λου Γκέριγκ. Μετά την Ολλανδία κι' άλλες χώρες όπως η Αγγλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ο Καναδάς, η Ισπανία, το Βέλγιο, η Δανία και άλλες χώρες του κόσμου, αρχίζουν μία προσπάθεια καθιερώσεως του δικαιώματος στο θάνατο. Η ευθανασία δεν είναι εύκολο και απλό ζήτημα. Τι είναι λοιπόν; Λύτρωση, έγκλημα, απαλλαγή, φόνος, φιλευσπλαχνία, δικαίωμα, αξιοπρέπεια, αυτοχειρία, ασέβεια, βοήθεια;
33
ΟΜΑΔΑ Β’3
• ΠΑΠΑ ΓΙΑΝΝΗΣ • ΠΑΝΤΕΛΕΙΟΥ ΝΕΦΕΛΗ • ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΝΕΦΕΛΗ • ΠΕΡΡΑΚΗ ΔΑΦΝΗ • ΠΑΠΟΥΓΙΑ ΚΡΙΣΤΙΑΝΑ • ΣΠΗΛΙΩΤΗ ΧΑΡΑ
34