2014 a2 2 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ by 46ο ΛΥΚΕΙΟ ΓΕΝΙΚΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ

ΜΑΘΗΤΕΣ: Κούστη Άστερ Λάμπρο Ανδρέας Μπάρε Γιαννάκης Μαχμουτάϊ Κλαούντιο

Τμήμα Α2 46 ΓΕ.Λ. Αθηνών Σχολικό Έτος 2013-2014 ο

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.

Εισαγωγή.

Η σημασία της λέξης φυλακή.

Είδη φυλακών.

Ειδικά για τις φυλακές Supermax.

Γενικά για τον σχεδιασμό των φυλακών.

Η πορεία των κτιρίων των φυλακών στο χρόνο.

Η εξέλιξη του σχεδιασμού των φυλακών

Εγκατάστασης φυλακών.

Ιδρυματικός χαρακτήρας

10.

Χρώμα στις φυλακές

11.

Η ακουστική των φυλακών

12.

Οι 7 πιο ενδιαφέρουσες φυλακές του κόσμου

13.

Σχέση κοινωνίας – φυλακής

14.

Συμπεράσματα.

15.

Πηγές.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι φυλακές είναι ένας από τους λίγους τύπους κτιρίων, για τους οποίους ο περισσότερος κόσμος ξέρει πολύ λίγα και σπάνια επισκέπτεται. Το ερώτημα για το αν η φυλακή μπορεί πραγματικά να αναμορφώσει ένα παραβατικό χαρακτήρα, γίνεται ολοένα και πιο σημαντικό. Παρ’ όλα αυτά, το κτιριακό περιβάλλον δεν μπορεί από μόνο του να εξασφαλίσει την επιτυχία του σκοπού της φυλακής. Μπορεί μόνο να δουλέψει σε συνάρτηση με τη διοίκηση, το προσωπικό, τις λειτουργίες και τις δραστηριότητες και με την υποστήριξη της κοινωνίας, έτσι ώστε να γίνει ένα αποτελεσματικό ίδρυμα που υπηρετεί το κοινωνικό συμφέρον.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ ΦΥΛΑΚΗ Ο όρος «φυλακή» συνοδεύεται, συνήθως από ένα αίσθημα αρνητικό. Πέρα από την κυριολεκτική του χρήση, χρησιμοποιείται συχνά στην περιγραφή κάποιου χώρου αφιλόξενου, σκοτεινού, σκληρού και ερμητικά κλειστού, στον οποίο κάθε έννοια ανθρωπιάς καταλύεται. Η εξωτερική εικόνα μιας φυλακής φανερώνει την κατάστασή της, την κτιριακή της δομή, τη λειτουργία και την ποιότητα ζωής των χρηστών της. Η φυλακή αντικατοπτρίζεται και αντικατοπτρίζει την κοινωνία στην οποία βρίσκεται, αφού εξαρτάται από το εκάστοτε σωφρονιστικό σύστημα και το κοινωνικό πιστεύω.

ΕΙΔΗ ΦΥΛΑΚΩΝ Γυναικείες φυλακές. Ανδρικές φυλακές. Φυλακές ανηλίκων: Φυλακές για νέους κάτω των 18. Σε πολλές χώρες τα παιδιά, θεωρούνται, νόμιμα, υπεύθυνα για οποιαδήποτε πράξη εγκλήματος. Στρατιωτικές φυλακές: Οι φυλακές αυτές αποτελούν μέρος του στρατιωτικού συστήματος και χρησιμοποιούνται με σκοπό την φύλαξη, παράνομων στρατιωτικών, των οποίων η ελευθερία θεωρείται εθνικό ρίσκο για την προστασία των στρατιωτικών αρχών. Πολιτικές φυλακές: Στις φυλακές αυτές στεγάζονται άνθρωποι που έχουν διαπράξει πολιτικά εγκλήματα. Ο όρος όμως του τι είναι και τι δεν είναι πολιτικό έγκλημα, είναι αμφιλεγόμενος. Αγροτικές φυλακές: Η προσφορά των φυλακών αυτών είναι πρώτα η εξασφάλιση απασχόλησης και εργασιοθεραπείας για τους ενήλικες, δεύτερον ο τεχνικός και παραγωγικός προσανατολισμός των ανηλίκων και τρίτον ότι με σωστή διοίκηση μπορούν να αυτοχρηματοδοτηθούν. Ψυχιατρικές φυλακές: Μερικές ψυχιατρικές εγκαταστάσεις, έχουν χαρακτηριστικά τα οποία θυμίζουν φυλακές, ιδιαίτερα όταν στεγάζουν ασθενείς οι οποίοι έχουν διαπράξει κάποιο έγκλημα και θεωρούνται επικίνδυνοι. Αντίστοιχα, πολλές φυλακές περιέχουν

ψυχιατρικές μονάδες οι οποίες αποσκοπούν στην εγκληματιών με διαγνωσμένες ψυχιατρικές διαταραχές. Φυλακές SUPERMAX

στέγαση

ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ SUPERMAX Τα καταστήματα των «φυλακών νέου τύπου» και οι γνωστές «μονάδες ελέγχου» που κάποτε εφαρμόστηκαν ως βραχυπρόθεσμη τιμωρία για περιπτώσεις ιδιαίτερα βίαιων παραβάσεων εντός της φυλακής, σήμερα σχεδιάζονται ειδικά για να κρατάνε ένα μεγάλο αριθμό κρατουμένων σε συνθήκες μακροχρόνιας απομόνωσης. Η ιδέα αυτή, εξαπλώθηκε ταχύτατα τη δεκαετία του 1990, και σήμερα εκτιμάται ότι 20.000 κρατούμενοι σε 44 κράτη επιβιώνουν μέσα σε αυτά τα σύγχρονα μπουντρούμια. Οι τρόφιμοι των Supermax παραμένουν κλειδωμένοι σε μικρά κελιά για περίπου 23 ώρες την ημέρα. Δεν έχουν σχεδόν καμία επαφή με ανθρώπους. Δεν υπάρχει καμία ομαδική δραστηριότητα: ούτε εργασία, ούτε εκπαιδευτικά προγράμματα, ούτε κοινή ώρα φαγητού, ούτε αθλήματα, ούτε κοινός εκκλησιασμός και γενικά καμία προσπάθεια επανένταξης τους στο κοινωνικό σύνολο. Τα επισκεπτήρια δεν εμπεριέχουν κανενός είδους φυσική επαφή - οι φυλακισμένοι κάθονται πίσω από ένα παράθυρο πλεξιγκλάς. Τα τηλεφωνήματα και οι προνομιακού τύπου επισκέψεις είναι αυστηρά περιορισμένα. Τα βιβλία και τα περιοδικά τους τα στερούν και τα στυλό είναι περιορισμένα. Τηλεόραση και ραδιόφωνα ίσως απαγορεύονται ή αν επιτρέπονται είναι υπό τον έλεγχο των φυλάκων. Στη ζωή των κρατούμενων υπάρχει ελάχιστη ή καθόλου ιδιωτικότητα. Οι φύλακες επιτηρούν τις κινήσεις των τροφίμων με χρήση καμερών. Η επικοινωνία ανάμεσα στους κρατούμενους και στους διοικητές των θαλάμων ελέγχου γίνεται κυρίως μέσω μεγάφωνων και μικροφώνων. Ο διοικητής σε ένα κέντρο ελέγχου έχει τη δυνατότητα να παρακολουθεί κελιά και διαδρόμους και να ελέγχει όλες τις πόρτες ηλεκτρονικά. Τυπικά, τα κελιά δεν έχουν παράθυρα. Τα φώτα ελέγχονται από φύλακες οι οποίοι μπορεί να τα αφήνουν ανοιχτά μέρα και νύχτα. Για γυμναστική υπάρχει συνήθως ένας και μοναδικός χώρος με ψηλούς τοίχους και ένα μονόζυγο. Τα ντους μπορεί να περιορίζονται σε τρία κάθε βδομάδα για όχι περισσότερο από δέκα λεπτά. Οι φυλακισμένοι είναι περιορισμένοι σε ένα τσιμεντένιο κόσμο μέσα στον οποίο δε βλέπουν ποτέ μια χούφτα γρασίδι, λίγο γη, δέντρα ή κάτι άλλο που να αποτελεί μέρος του φυσικού κόσμου. Τυπικά χαρακτηριστικά των Supermax: • •

Ωριαίος προαυλισμός ανά ημέρα σε κλειστό χώρο (στη διάρκεια πειθαρχικής απομόνωσης ο προαυλισμός είναι πιο σπάνιος, πχ μια ώρα την εβδομάδα). Οι κρατούμενοι δεν έχουν ασχολίες. Δεν μπορούν να μετέχουν σε εκπαιδευτικά και επαγγελματικά προγράμματα και μόνο σε κάποιες

• • • • • •

περιπτώσεις δίνεται η δυνατότητα να έχουν στο κελί τους τηλεόραση. Στο κελί είναι όλα κατασκευασμένα από τσιμέντο ή μέταλλο. Δεν υπάρχει ανθρώπινη επαφή. Ακόμα και το φαγητό δίνεται από μια μικρή θύρα στην πόρτα του κελιού. Η σωματική άσκηση όταν επιτρέπεται γίνεται μόνο σε ένα μικρό απομονωμένο χώρο ατομικά για κάθε κρατούμενο. Όλα είναι ορατά. Ο κρατούμενος επιτηρείται διαρκώς μέσα από την λειτουργία ενός κλειστού συστήματος τηλεόρασης. Στο κελί οι πόρτες είναι αδιαφανείς ενώ γενικά, μπορεί να μην έχει καν παράθυρο. Οι τοίχοι και μερικές φορές ακόμα και τα υδραυλικά έχουν ειδική ηχομόνωση για να αποκλείουν κάθε επικοινωνία μεταξύ των κρατουμένων.

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ Το κτίριο της φυλακής χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα και ποικιλομορφία χώρων, λειτουργιών και χρηστών. Θέτει ζητήματα κοινωνικά, λειτουργικά και ψυχολογικά τα οποία είναι σημαντικά για την αποτελεσματικότητά του. Μπορεί το ίδιο το κτίριο να επιδράσει θετικά σε μια ομάδα ατόμων που βρίσκονται σε μια ιδιαίτερα έντονη ψυχολογική κατάσταση; Για τον σωστότερο και ιδανικότερο σχεδιασμό μιας φυλακής, δεν αρκούν μόνο οι γνώσεις ενός αρχιτέκτονα, πρέπει να συνεργαστούν πολλοί επιστήμονες από διαφορετικούς γνωστικούς τομείς, όπως εγκληματολόγοι, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, ειδικοί συνεργάτες σε ζητήματα ακουστικής και φωτισμού, και άλλοι.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ Οι φυλακές έκαναν την εμφάνισή τους από τα πρώτα χρόνια δημιουργίας μιας κοινωνίας με κανόνες. Οι φυλακές - σωφρονιστικά καταστήματα, είναι οι χώροι όπου κρατούνται οι υπόδικοι, μετά από ένταλμα σύλληψης και οι κατάδικοι, για την έκτιση της ποινής τους. Στην ιστορία των φυλακών του δυτικού κόσμου διακρίνονται τρεις κύριες περίοδοι που χαρακτηρίζουν την αντίληψη που επικρατεί : η περίοδος της εκδίκησης και της καταστολής που διήρκησε πολλούς αιώνες και χαρακτηρίστηκε από τα μπουντρούμια, η περίοδος της θρησκείας, κατά την οποία η εκκλησία συνέβαλε στη βελτίωση του θεσμού των φυλακών και η περίοδος της αναμόρφωσης και του σωφρονισμού σε μια προσπάθεια προστασίας της κοινωνίας. Μέχρι τον 19ο αιώνα η αρχιτεκτονική των φυλακών δεν είχε καταλήξει σε κάποια πρότυπα, λόγω του ότι η αρχιτεκτονική μορφή του κτιρίου απορρέει από το σύστημα φυλάκισης, το οποίο μέχρι τότε ήταν ακόμα ακαθόριστο.

Τα διαφορετικά ποινικά συστήματα που παρατηρούνται από χώρα σε χώρα είναι ανάλογα με το μέγεθος και την κατανομή του πληθυσμού και με το αίσθημα ευθύνης που έχει κληρονομήσει η κάθε κοινωνία προς το πρόβλημα της ανάγκης για αναμόρφωση που παρουσιάζει ένα μέρος του συνόλου της. Συνεπώς, αφού κάθε σύστημα απαιτεί διαφορετικές διατάξεις, εγκαταστάσεις και τρόπους επιβολής, σύμφωνα με το κάθε ένα έχουμε και διαφορετικές αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ Γενικότερα, η εξέλιξη του σχεδιασμού των φυλακών μετά το 1790 βασίστηκε για 100 περίπου χρόνια σε δύο βασικά συστήματα : Το σύστημα της Pennsylvania (ή αλλιώς σύστημα απομόνωσης), που επέβαλε τη συνεχή κράτηση των φυλακισμένων στα ατομικά κελιά, με υποχρεωτική εργασία μέσα σε αυτά. Το σύστημα του Auburn (ή αλλιώς σύστημα σιωπής), που επέβαλε απομόνωση στα κελιά, μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας, και εργασία σε ενιαίο χώρο κατά τη διάρκεια της μέρας, αλλά σε απόλυτη σιωπή. Από τα δύο αυτά συστήματα προκύπτουν αντίστοιχα, δύο αρχιτεκτονικές γενικές διατάξεις: η ακτινωτή και η ευθύγραμμη. Αν και τα δύο αυτά συστήματα ήταν πολύ σκληρά και αδιάλλακτα, έθεσαν τις βάσεις για την αρχιτεκτονική των φυλακών. Έτσι, γενικότερα, τον 19ο και 20ο αιώνα υπήρξε μεγάλος πειραματισμός σε ότι αφορά στον σχεδιασμό των φυλακών. Το αποτέλεσμα είναι τα κτίρια, εμφανώς επηρεασμένα από το παρελθόν και πρόδρομοι των σύγχρονων φυλακών, να ακολουθούν μορφολογικά μία ή να είναι συνδυασμός περισσοτέρων από τις παρακάτω κατηγορίες : Πανοπτικό: Τύπος φυλακής βασισμένος στην ιδέα του Jeremy Bentham με σκοπό την αύξηση της επιτήρησης και την ελαχιστοποίηση του προσωπικού. Πρότεινε μια κυκλική διάταξη, με ατομικά κελιά διατεταγμένα στον περιμετρικό κυκλικό τοίχο του κτιρίου, σε τέσσερις ή έξι ορόφους, και τον χώρο επιθεώρησης στο κέντρο αυτού.(εικ.1, εικ.2) Ακτινωτή μορφή: Η αρχιτεκτονική μορφή του συστήματος της Pennsylvania. Η ακτινωτή διάταξη των μονάδων των κελιών επέτρεπε την επιτήρηση όλων των μονάδων από ένα κεντρικό σημείο. Τα κελιά ήταν εξωτερικά και ευρύχωρα, έτσι ώστε να μπορεί ο κρατούμενος να εργαστεί. .(εικ.3, εικ.4) Ευθύγραμμη μορφή: Η αρχιτεκτονική μορφή του συστήματος του Auburn. Ήταν ορθογώνιου μακροσκελούς σχήματος, με πέντε ορόφους εσωτερικών κελιών. Γενικότερα, παρουσίασε το μοντέλο του μακροσκελούς, σκοτεινού διαδρόμου κελιών, το οποίο ήταν η

«κατάρα» στην κατασκευή φυλακών για τον επόμενο αιώνα. .(εικ.5, εικ.6) Δικτυακή μορφή: Διάταξη της μορφής ενός κεντρικού διαδρόμου με κάθετες, εκατέρωθεν αυτού, μονάδες εξωτερικών κελιών. Στην ουσία ήταν η εξέλιξη της ακτινωτής μορφής. Η χρήση ενός κεντρικού σημείου ελέγχου, όπως στις ακτινωτές φυλακές, απορρίφτηκε και εφαρμόστηκε ο ξεχωριστός σε κάθε μονάδα έλεγχος με τη γενική επίβλεψη ενός κεντρικού. Στα δύο άκρα του κεντρικού διαδρόμου βρίσκονταν η διοίκηση και η εκκλησία. Τα προαύλια τοποθετήθηκαν στο ενδιάμεσο των κτιριακών μονάδων των κελιών. .(εικ. 7) Εσώκλειστες Φυλακές: Διάταξη που χρησιμοποιεί τις κτιριακές μονάδες των κελιών ως μέρος του τοίχου περίφραξης. Οι φυλακές της μορφής αυτής παρουσιάζουν δυσκολία στη διαχείριση, στην ταξινόμηση και κατανομή των κρατουμένων και ο χώρος εντός της φυλακής είναι περιορισμένος. Μονάδες κελιών τοποθετημένες γύρω από μια αυλή: Διάταξη που τοποθετεί τις μονάδες των κελιών γύρω από την κεντρική αυλή και τις υπόλοιπες βοηθητικές κτιριακές μονάδες έξω από αυτές. Οι λειτουργίες συνδέονται μέσω υπερβολικά μακροσκελών διαδρόμων, με αποτέλεσμα να απέχουν πολύ μεταξύ τους. Μορφή Campus: Διάταξη που τοποθετεί τις κτιριακές μονάδες διάσπαρτες γύρω από μεγάλη, κεντρική, ορθογώνια παραλληλόγραμμη αυλή. Είναι ένα πείραμα που συνδυάζει την ελευθερία των κτιρίων αυτής της μορφής με την υψηλή ασφάλεια. Αυτό επιτυγχάνεται περικλείοντας τη φυλακή σε έναν συνδυασμό από εξωτερικούς φράχτες και ψηλούς τοίχους. Με αυτόν τον τρόπο προσφέρεται σε κρατούμενους, που έχουν τεθεί σε υψίστης ασφαλείας περιορισμό, ένας πιο φυσιολογικός, βελτιωμένος τρόπος ζωής. (εικ. 8) «Ελεύθερης» ή Ανοιχτής μορφής: Χρησιμοποιείται, κυρίως, για ιδρύματα ανηλίκων και η κτιριακή διάταξη δεν είναι τυποποιημένη. Αποτελείται από αυτόνομες, ξεχωριστές μονάδες, που βρίσκονται σε απόσταση μεταξύ τους. Μορφή ουρανοξύστη: Διάταξη καθ’ ύψος. Η μορφή αυτή χρησιμοποιείται για κράτηση μικρού χρονικού διαστήματος, κυρίως σε δικαστήρια και αστυνομικά τμήματα. Τα γενικότερα πλεονεκτήματα είναι ότι παρέχεται ασφάλεια, λόγω του ύψους του κτιρίου, εύκολη κατανομή και διαχωρισμός των κρατουμένων, χωρίς να χάνεται ο κεντρικός έλεγχος. Σε πόλεις, όπου ο χώρος είναι περιορισμένος, χρειάζεται μικρό κομμάτι γης, αφού αναπτύσσεται καθ’ ύψος. (εικ. 9) Αυτή η ανασκόπηση της ανάπτυξης των ποινικών συστημάτων έδειξε ότι ο σχεδιασμός των φυλακών εξελίσσεται από εργαλείο σωματικού και ψυχικού περιορισμού σε μέσω αναμόρφωσης με βάση τις ανθρώπινες αξίες. Οι φυλακές πρέπει να πάψουν να αποτελούν ανώφελο στοίβαγμα ανθρώπων. Το κτίριο μπορεί μόνο να παρεμποδίσει ή να βοηθήσει, όχι όμως να καθορίσει.

Εικ.1 Εικ.2 Πανοπτικό: Τύπος φυλακής βασισμένος στην ιδέα του Jeremy Bentham

Εικ.3

Ακτινωτή μορφή

Εικ.4

Εικ.5

Εικ.6 Ευθύγραμμη μορφή

Εικ. 7 Δικτυακή μορφή

Εικ. 8 Μορφή Campus

Εικ. 9 Μορφή ουρανοξύστη

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΦΥΛΑΚΩΝ Η διαμονή στις φυλακές, ιδιαίτερα στις σύγχρονες φυλακές είναι διαχωρισμένη σε δύο πτέρυγες. Ένα κτίριο που στεγάζει περισσότερες από μία πτέρυγες ονομάζεται “hall” (αίθουσα). Ανάμεσα στις εγκαταστάσεις των φυλακών, υπάρχουν: • Η κεντρική είσοδος η οποία είναι γνωστή και ως «gatelodge» ή «sally port». • Ένα παρεκκλήσι, ένα τζαμί ή κάποια άλλης θρησκείας εγκατάσταση. • Μια σχολική εγκατάσταση, η οποία συνήθως, συμπεριλαμβάνει, βιβλιοθήκη και παρέχει εκπαίδευση για ενήλικες συνήθως μία, συνέχεια της εκπαίδευσης τους από εκεί που την είχαν αφήσει. • Ένα γυμναστήριο ή μία αυλή στην οποία μπορούν να γυμναστούν. • Ένα νοσοκομείο ή μία μικρότερη εγκατάσταση για την προστασία της υγείας. • Μία μονάδα απομόνωσης, η οποία χρησιμοποιείτε για την απομόνωση επικινδύνων,(ή ακόμα και τρωτών) κρατούμενων από τον γενικότερο πληθυσμό των φυλακών, συνήθως, με σκοπό την τιμωρία τους, (ή και την διαφύλαξη τους) • Μία μονάδα ειδικά φτιαγμένοι για κρατούμενους, όπως πρώην αστυνομικούς, πληροφοριοδότες και βιαστές-δολοφόνους ανηλίκων,

•

• • • • •

για ανθρώπους δηλαδή οι οποίοι χρειάζονται προστασία από τους άλλους κρατουμένους. Ένας τομέας, με τα λεγόμενα «ασφαλή κελιά», τα οποία χρησιμοποιούνται για να για να κρατάνε κάτω από συνεχή παρακολούθηση κρατούμενους, οι οποίοι θεωρούνται για παράδειγμα ικανοί για αυτοκτονία. Ένας χώρος για επισκέψεις, όπου επιτρέπεται μια περιορισμένη επαφή των φυλακισμένων με συγγενείς, φίλους, δικηγόρους, ή άλλους ανθρώπους. Μία περιοχή διαμονής του προσωπικού. Ένα τμήμα όπου μένουν αυτοί που εκτίουν θανατική ποινή (death row). Μία μονάδα η οποία υποστηρίζει, εγκαταστάσεις όπως οι κουζίνες. Ένας τομέας ψυχαγωγίας που, συνήθως, περιέχει μία τηλεόραση και ένα τραπέζι μπιλιάρδου.

Οι φυλακές, συνήθως περιβάλλονται από ένα τοίχος ή γενικότερα κάποιο εμπόδιο, με σκοπό να αποφευχθεί η απόδραση των κρατουμένων. Πολλαπλά εμπόδια, όπως ηλεκτρικοί φράχτες, προστατευμένες πύλες, οπλισμένοι πύργοι φρουρών γύρω από την φυλακή, αισθητήρες κίνησης, ειδικά εκπαιδευμένοι σκύλοι, συνεχείς περιπολίες μπορούν επίσης να υπάρχουν, ανάλογα με το μέγεθος της ασφάλειας που είναι ανάγκη να υπάρχουν.

ΙΔΡΥΜΑΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ Ο ιδρυματικός χαρακτήρας που έχουν κτίρια όπως οι φυλακές και τα νοσοκομεία, προσδίδει αυτόματα στο κτίριο το αίσθημα της μονοτονίας, της αυστηρότητας και του περιορισμού των κινήσεων. Κάθε κτίριο, στο οποίο η συμπεριφορά προς τους χρήστες δεν είναι εξατομικευμένη και καθιερωμένες διαδικασίες κυριαρχούν στον τρόπο που γίνονται τα πράγματα, θεωρείται αναπόφευκτα ίδρυμα και προκαλεί ιδρυματισμό στους τροφίμους. Στοιχεία της μορφής του κτιρίου που το χαρακτηρίζουν αυτόματα σε ίδρυμα είναι τα παρακάτω : Αποκαρδιωτική εμπειρία εισόδου. Ευθύγραμμοι διάδρομοι για γρήγορη μετακίνηση με απρόσωπες πόρτες δεξιά και αριστερά. Εξουσιαστικό ύφος, μοτίβο, κάναβος. Σταυροδρόμια από κάθετους διαδρόμους. Μονότονη ατμόσφαιρα για όλες τις αισθήσεις. Αδιαφορία για τη λειτουργία του χώρου και την ψυχολογική κατάσταση των χρηστών. Συνεπώς, το κτίριο μετατρέπεται σε ένα κουτί που περιέχει ανθρώπους και υποχρεώνει την υιοθέτηση αφύσικης συμπεριφοράς από τον χρήστη. Ακόμα και μια κατοικία μετατρέπεται σε ιδρυματική, όταν έχει αυτά τα χαρακτηριστικά.

ΧΡΩΜΑ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ Ο ανθρώπινος οργανισμός λαμβάνει μηνύματα από το περιβάλλον γύρω του προσπαθώντας να αποφεύγει τα αρνητικά. Όταν αυτό δεν είναι εφικτό, όλες του οι αισθήσεις αμύνονται, με αποτέλεσμα το άτομο να το κυριεύει το άγχος, να μειώνεται η αποδοτικότητα στη δουλειά του, να γίνεται εχθρικό. Το πρόβλημα εντείνεται, όταν βρίσκεται, για ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα, σε χώρο, στον οποίο δεν μπορεί να επέμβει και είναι υποχρεωμένος

να δέχεται αρνητικά γι’ αυτόν ερεθίσματα. Τέτοιοι χώροι είναι κυρίως οι χώροι περίθαλψης και σωφρονισμού και το πρόβλημα έγκειται κατά βάση στη μονοχρωμία τους. Η απουσία ποικιλίας στο οπτικό περιβάλλον προκαλεί μείωση των αισθήσεων. Δύο χρώματα είναι πάντα πιο ενδιαφέροντα από ένα, τρία είναι πάντα πιο ενδιαφέροντα από δύο. Χρειάζονται εναλλαγές στον φωτισμό και τοίχους που προκαλούν το ενδιαφέρον, είτε με ποικιλία χρωματισμών, είτε με κάποιο έργο τέχνης, ώστε το νευρικό σύστημα να λειτουργεί κανονικά. Οι μονότονοι χώροι αφαιρούν τη δυνατότητα από τον εγκέφαλο να είναι συνεχώς σε εγρήγορση κι έτσι να παραμένει υγιής. Το σημείο, όμως, στο οποίο η ποικιλία δημιουργεί σύγχυση, υπαγορεύεται από την κοινή λογική. Το χρώμα μπορεί να τροποποιήσει μια αρχιτεκτονική μορφή, μπορεί να μεγαλώσει, να μικρύνει, να φαρδύνει, να μακρύνει, να δώσει την εντύπωση χαμηλού ή ψηλού ταβανιού. Ο σχεδιασμός έχει τη δυνατότητα να παρακινήσει ή να αδυνατίσει τη σκέψη, να εντείνει ή να εμποδίσει την ανάρρωση, να ενθαρρύνει ή να παρεμποδίσει την κοινωνική αλληλεπίδραση, να βελτιώσει την πνευματική και ψυχολογική υγεία ή να αυξήσει την ανησυχία. Τι χρώματα θα μπορούσαν, άρα, να χρησιμοποιηθούν σε χώρους σωφρονισμού και πιο ειδικά στα κελιά, όπου ο έγκλειστος περνάει τον περισσότερο χρόνο του; Οι περισσότερες απόψεις συγκλίνουν στα φωτεινά, απαλά χρώματα, ώστε να μην επιβαρύνεται η ψυχολογική τους κατάσταση. Το επίπεδο ψυχολογικής λειτουργίας ακολουθεί την ποιότητα του περίγυρού της. Στη φυλακή του Rockingham στη Β. Καρολίνα έχει δημιουργηθεί ένα κελί απομόνωσης, το οποίο είναι βαμμένο, από το πάτωμα μέχρι το ταβάνι, ένα έντονο κίτρινο με μοβ βούλες διαφόρων μεγεθών. Δίκαια το κελί αυτό έχει ονομαστεί ψυχεδελικό βασανιστήριο. Στον βράχο του Αλκατράζ, σε μία προσπάθεια, μάλλον, να κατευνάσουν τα πνεύματα των βαρυποινιτών εγκλείστων έβαφαν τα δωμάτια, μέχρι το ύψος των ματιών, πράσινα και από εκεί και πάνω ώχρα. Στις φυλακές των Σκανδιναβικών χωρών δίνεται μεγάλη σημασία στον χρωματισμό των χώρων από τη δεκαετία του ’80, που σε συνδυασμό με τη μελετημένη διαμόρφωση των διάφορων χώρων, κατατάσσουν τις φυλακές τους στις καλύτερες του κόσμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα «χρωματισμού» των κελιών σε αρκετές χώρες είναι τα λεγόμενα «λευκά κελιά», τα οποία από το ταβάνι μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια είναι λευκά. Η

μονοχρωμία αυτή, όπως έχει ήδη αναφερθεί οδηγεί τον έγκλειστο σε κατάσταση παραφροσύνης. Ας μην ξεχνάμε την ομάδα RAF, στη Γερμανία, της οποίας τέσσερα μέλη οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία. Η κατάσταση ενός απόλυτα μονόχρωμου κελιού μπορεί να έχει τα ίδια αποτελέσματα με το ψυχεδελικό κελί, το οποίο σίγουρα οδηγεί στην τρέλα. Στην Ελλάδα τα δείγματα χρωματισμού είναι απογοητευτικά. Ενώ έχουν κατά διαστήματα προταθεί συνδυασμοί διχρωμίας κυρίως μεταξύ πράσινων, κίτρινων, μοβ, και μπλε τόνων στην πραγματικότητα τα κελιά των περισσοτέρων φυλακών έχουν μία λερωμένη πλέον ώχρα. Το χρώμα της ώχρας χρησιμοποιείται σχεδόν σε όλους τους χώρους, χωρίς καμία διαφοροποίηση. Ίσως στα καινούρια ιδρύματα υπάρξει διάθεση μελετημένου χρωματισμού, σε όλα τα υπόλοιπα, όμως δεν πραγματοποιούνται καν οι απαραίτητες ενέργειες ξαναβαψίματος των χώρων.

Η ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ Οι άνθρωποι έχουν έντονα την ανάγκη να νιώθουν ότι ελέγχουν το περιβάλλον τους. Ένας χώρος, ο οποίος έχει φασαρία, δεν παρέχει απομόνωση του εγκλείστου, παρουσιάζει δυσκολίες και αποτρέπει τον έλεγχο του περιβάλλοντος, δημιουργεί άγχος στον χρήστη, θυμό, κατάθλιψη, τάσεις αυτοκτονίας, μειώνει τη διανοητική αντίληψη και τη συνεχή εγρήγορση του εγκεφάλου, αυξάνει την πίεση του αίματος, μειώνει τη λειτουργία του ανοσολογικού συστήματος. Αντίστοιχα στους φύλακες μειώνει την παραγωγικότητα, τη δυνατότητα επικοινωνίας, αυξάνει τον θυμό και το άγχος, με αποτέλεσμα την κακή συνεργασία φυλάκων – φυλακισμένων. Ο θόρυβος αποτελεί σύνηθες πρόβλημα των φυλακών, ενώ είναι εξίσου οξύ με αυτά της έλλειψης φωτισμού, αερισμού και σωστού χρωματισμού. Οι πηγές θορύβου είναι συνήθως μη απαραίτητες, πολυάριθμες και δυνατές (υψηλά επίπεδα dB). Παραδείγματα κοινών πηγών περιλαμβάνουν ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις, συναγερμούς, εξοπλισμό, μεταλλικές κατασκευές. Επιπλέον, επιφάνειες, όπως πατώματα και δάπεδα συνήθως δεν απορροφούν τον ήχο, αλλά τον ανακλούν πίσω στο χώρο, δημιουργώντας άσχημες ακουστικές συνθήκες. Τέτοιου είδους επιφάνειες προκαλούν φασαρία, η οποία διαδίδεται μέσα σε μεγάλες αποστάσεις, μέσα από διαδρόμους και μέσα από κελιά. Δημιουργείται επίσης ηχώ, η οποία διαρκεί ακόμα περισσότερο. Μεγάλης διάρκειας απόηχος έχει σαν απόρροια την αύξηση του άγχους και τη μείωση της ικανότητας επικοινωνίας, σε σύγκριση με αυτόν μικρότερης διάρκειας. Σύμφωνα με τις περισσότερες έρευνες, υψηλά επίπεδα dB επιδρούν δραματικά στην κατάσταση των χρηστών - ταχυπαλμία, αϋπνία. Ακόμα και

όταν τα επίπεδα dB παραμένουν χαμηλά (27-58 dB), εξαιτίας των διαφορετικών ήχων και της ηχού, επηρεάζεται η ποιότητα του ύπνου. Η λύση στο πρόβλημα της κακής ακουστικής είναι η μείωση ή απομάκρυνση των πηγών θορύβου και όταν αυτό δεν είναι εφικτό η τοποθέτηση υψηλής ποιότητας ηχοαπορροφητικών ταβανιών και πατωμάτων και επίπλων που δεν δημιουργούν φασαρία.

ΟΙ 7 ΠΙΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ H Μικρότερη Φυλακή: Sark Prison, Sark, Γκέρσνεϊ Χωρητικότητα: 2 κρατούμενοι. Η μικρότερη φυλακή του κόσμου χτίστηκε το 1856 και χρησιμεύει περισσότερο σαν κρατητήριο. Δεν έχει ούτε καν παράθυρα στα δύο μικρά δωμάτια, που χωράνε- δε χωράνε δύο άτομα με το ζόρι. Αν ο κρατούμενος έχει κλειστοφοβία, θα έπρεπε να το είχε σκεφτεί πριν παραβεί το νόμο.

Η Πιο Ασφαλής: Φυλακή Adx Supermax, Κολοράντο Χωρητικότητα: 550 κρατούμενοι.

Είναι ο εφιάλτης κάθε παρανόμου. Βασικά επιβεβαιώνει στο έπακρο τον όρο φυλακή, γιατί εκεί δεν περνάνε τα πολλά πολλά. Βία, πειθαρχία και σύστημα ασφαλείας που σε κάνει να ξεχνάς το ενδεχόμενο διαφυγής. Άνοιξε τις πύλες της μόλις το 1994 και είναι το σπίτι των πιο βίαιων και επικίνδυνων εγκληματιών της χώρας. Εκεί, οι φυλακισμένοι δεν έχουν σχεδόν καμία επαφή ο ένας με τον άλλον, καθώς περνάνε 22 ώρες την ημέρα στην απομόνωση, για να αναλογιστούν τις πράξεις τους. Έχει παρατηρηθεί ότι αρκετοί από αυτούς που πέρασαν στα κελιά της, έχουν χάσει το μυαλό τους από την πολλή μοναξιά και αυστηρότητα. Οπότε οι ιθύνοντες δέχονται μόνο αυτούς που έχουν να εκτίσουν από 25 χρόνια ποινή και άνω. Η πιο πολύτιμη: San Quentin, Καλιφόρνια Χωρητικότητα: 3317 κρατούμενοι.

Είναι η πιο ακριβή φυλακή του κόσμου. Δεν αναφερόμαστε βέβαια στο ενοίκιο αλλά στην αξία του τεράστιου οικοπέδου. Υπολογίζεται ότι η γη στην οποία είναι χτισμένη η συγκεκριμένη φυλακή αξίζει περίπου 100 εκατομμύρια δολάρια. Υπάρχει η φήμη, σύμφωνα με την οποία, είναι ένα από τα πιο ακριβά οικόπεδα σε όλη τη χώρα! Ίσως παίζει ρόλο το γεγονός ότι έχει θέα τον ωκεανό, προσφέροντας στους «φιλοξενούμενους» μια πιο καλαίσθητη διαμονή.

Η πιο διάσημη: Αlcatraz, Καλιφόρνια Χωρητικότητα : 336 κρατούμενοι Είναι σε νησί. Δεν μπορείς να δραπετεύσεις, όσο καλά και να το σχεδιάσεις, γιατί απλούστατα δεν έχεις που να πας. Στα 30 σχεδόν χρόνια λειτουργίας της, επίσημα δεν έχει δραπετεύσει ποτέ κανείς αν κι έχουν σημειωθεί 14 αποτυχημένες προσπάθειες. Μάλιστα, δύο άντρες το προσπάθησαν δύο φορές! Επτά άλλοι σκοτώθηκαν κατά την απόπειρα (οι 2 πνίγηκαν) κι οι υπόλοιποι απλά ξαναπιάστηκαν. Η προσπάθεια μετράει όμως, και πέρασε στην ιστορία.

Η πιο παράξενη: San Pedro, Βολιβία Χωρητικότητα: 800 κρατούμενοι. Εδώ η κατάσταση αρχίζει και θυμίζει σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Οι κρατούμενοι των φυλακών αυτών είναι υποχρεωμένοι να πληρώνουν νοίκι, έχουν κανονικές δουλειές μέσα στη φυλακή, ενώ κάποιοι από αυτούς μπορούν να συγκατοικούν με την οικογένεια τους. Αν είσαι τουρίστας, μπορείς ακόμα να επισκεφτείς με ξεναγό τις εγκαταστάσεις αυτές και να διανυκτερεύσεις αν θες! Φημολογείται έντονα ότι οι κάτοικοι των φυλακών έχουν στα χέρια τους την πιο φτηνή κοκαΐνη στη χώρα κι αυτός είναι ο λόγος ότι έχουν πολλούς επισκέπτες καθημερινά.

Η πιο κυριλέ: Leoben Justice Centre, Αυστρία Χωρητικότητα: 205 κρατούμενοι. Κι όμως πρόκειται για φυλακή κι όχι για ξενοδοχείο πολλών αστέρων. Σε προκαλεί έμμεσα να πυροβολήσεις επιτέλους τη γυναίκα σου για να καταλήξεις εκεί. Τώρα για ποιο λόγο να χαλάνε τα λεφτά και την ώρα τους για να κάνουν τη φυλακή αυτή εμφανίσιμη και δελεαστική; Το μόνο που θα καταφέρουν είναι να περιμένουν οι κρατούμενοι σε λίστα αναμονής για να εκτίσουν την ποινή τους μέσα στη χλιδή.

Η πολυπληθέστερη: Kresty, Αγία Πετρούπολη, Ρωσία Επίσημη Χωρητικότητα: 3000 Αν και υποτίθεται ότι χωράνε 3000 άτομα, στην πραγματικότητα οι κρατούμενοι ξεπερνάνε τους 10 χιλιάδες! Δηλαδή, σε κάθε έναν αναλογούν 4 τετραγωνικά μέτρα να ζήσει και να αναπνεύσει! Το μπάνιο επιτρέπεται μόνο μια φορά την εβδομάδα και στον κάθε κρατούμενο επιτρέπουν μόνο 15 λεπτά κάτω από το ντους. Μάλλον οι περισσότεροι να πεθαίνουν από τη βρόμα και την έλλειψη επαρκούς ... οξυγόνου!

ΣΧΕΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ – ΦΥΛΑΚΗΣ Η φυλακή είναι ένα δημόσιο κτίριο, που μπορεί να απευθύνεται σε ένα μικρό μέρος χρηστών, αλλά έχει μεγάλο αντίκτυπο σε ολόκληρη την κοινωνία. Η σχέση της φυλακής με την κοινωνία προδιαγράφεται στον περιμετρικό τοίχο της φυλακής. Πολλές φορές οι αρχιτέκτονες προσπάθησαν να εξαλείψουν τον τοίχο αυτό, προτείνοντας μια πρόσοψη που θα συνδιαλέγεται απευθείας με τον έξω κόσμο, αλλά οι αρχές θεώρησαν απαραίτητη την επαναφορά του «ιερού και απαραβίαστου» αυτού τοίχου. Έτσι, πλέον, οι όψεις του κτιρίου δεν μπορούν να φανούν από έξω και οι προσπάθειες των αρχιτεκτόνων να μειώσουν τη σκληρότητα, που παρουσιάζει η εικόνα της φυλακής, ως ένας κόσμος άγνωστος που κρύβεται πίσω από έναν τοίχο, εκμηδενίστηκαν. Όμως, θέλει η κοινωνία να βλέπει ολοφάνερα το τι συμβαίνει μέσα στη φυλακή; Και αυτοί που βρίσκονται μέσα θέλουν να γίνονται δημόσια θέα σε αυτήν; Η εικόνα της φυλακής στέλνει διαφορετικά μηνύματα, ανάλογα σε ποια μεριά του τοίχου είναι ο παρατηρητής. Από τη μεριά του κρατουμένου, η σημασία της εικόνας της φυλακής και ότι απορρέει από αυτή έχει ιδιαίτερο και ποικιλόμορφο χαρακτήρα. Αντίθετα, από τη μεριά της κοινωνίας, το αίσθημα που θέλει να νιώθει ο πολίτης είναι η ασφάλεια. Η κοινωνία χρειάζεται την επιβεβαίωση ότι στη φυλακή οι νομικές διαδικασίες λειτουργούν και έχουν αποτέλεσμα. Η φυλακή είναι μέρος, από το οποίο δεν πρέπει να αποδράσει ο κρατούμενος. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να εκφράζεται στον σχεδιασμό. Συνεπώς, δεν πρέπει να δίνει την εντύπωση ότι είναι αδύναμη ή υπερβολικά επιεικής, ή στερείται εμπιστοσύνης. Ωστόσο, πρέπει να σχηματιστεί μια νέα εικόνα περισσότερο θετική που παραπέμπει σε κάτι πιο «φυσιολογικό», διαφορετική από αυτή που παρουσίαζαν οι παλιές φυλακές τύπου οχυρού.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η αρχιτεκτονική είναι μια επιστήμη που γεννήθηκε από τον άνθρωπο και υπάρχει για να υπηρετεί τον άνθρωπο. Ο αρχιτέκτονας οφείλει να εξυπηρετεί το κοινωνικό καλό, προσπαθώντας πάντα να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του ανθρώπου. Η φυλακή είναι ένα περιβάλλον, όπου, παρά τις διάφορες ενέργειες που γίνονται από ανθρωπιστικές οργανώσεις, καμία βελτίωση δεν παρουσιάζει. Η πολιτεία επιμένει να διατηρεί τον χαρακτήρα αυτό του απάνθρωπου κτιρίου τιμωρίας, είτε για απενοχοποίηση της απραξίας της, είτε γιατί, για διάφορους λόγους, επιθυμεί τη σκληρότητα αυτή. Είναι απαράδεκτο να πιστεύουμε ακόμα ότι με την αφαίρεση κάθε ανθρώπινου σεβασμού θα καταφέρουμε να σωφρονίσουμε τους εγκλείστους και να τους κάνουμε ανθρώπους. Μόνο ένα ανθρώπινο περιβάλλον συμβάλλει σε κάτι τέτοιο. Ο αρχιτέκτονας οφείλει να μεριμνήσει και να απαιτήσει ο χώρος αυτός να είναι ο καλύτερος δυνατός και όχι απλά βιώσιμος. Ένας χώρος γίνεται κατάλληλος για τον έγκλειστο, όταν σχεδιάζεται για αυτόν, για τις ανάγκες του. Φυσικό φως, χρώμα, σωστή ακουστική συμβάλλουν σημαντικά στην

αναίρεση του ιδρυματικού χαρακτήρα της φυλακής και στη βελτίωση της ψυχολογικής κατάστασης του εγκλείστου, με συνέπεια τη θέληση για αναμόρφωση. Φυλακές σκοτεινές και απάνθρωπες, δεν γίνονται για τον άνθρωπο, δεν γίνονται για τον έγκλειστο, δεν υπηρετούν την Αρχιτεκτονική. Μπορεί η μελέτη ενός κτιρίου, οποιασδήποτε χρήσης, να πρέπει να γίνεται με διαδικασίες ταύτισης του αρχιτέκτονα με τον χρήστη και τις ανάγκες του, ώστε να μην αποτύχει ως κτίριο, σε κτίρια σωφρονισμού, όμως, κάτι τέτοιο κρίνεται αδύνατο. Ο αρχιτέκτονας δεν μπορεί να ταυτιστεί με τον έγκλειστο κι έτσι να σχεδιάσει το καλύτερο περιβάλλον. Αυτό δεν οδηγεί στην άμεση αποτυχία του έργου και συνεπώς, στη μη επιθυμία μελέτης τέτοιων θεμάτων. Ο αρχιτέκτονας, ως λειτουργός σε μία επιστήμη που εξυψώνει τη ζωή και την ανθρώπινη ύπαρξη, δεν πρέπει να αποποιείται των ευθυνών τέτοιων κτιρίων.

ΠΗΓΕΣ 1.

library.tee.gr/digital/techr/2008/techr_2008_2_aggelaki.pdf

courses.arch.ntua.gr/110525.html

www.anarxeio.gr/contents/view/fylakes-kai-arxitektonikh

www.bestprice.gr/.../h-fylakh-istorikh-kai-arhitektonikhproseggish.html

www.theartofcrime.gr/assets/zitima.doc

el.wikipedia.org/wiki/Panopticon

rchitectureofprisons.blogspot.com/2009/02/blog-post.html