ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ
Μαθητές: Κορώση Ελεούσα-Ιουλία Κορώση Σοφία Κυριαζοπούλου Κατερίνα Μιχαήλοβα Ιζαμπέλα
Τμήμα Α2 46 ΓΕ.Λ. Αθηνών Σχολικό Έτος 2013-2014 ο
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.
Εισαγωγή.
2.
Παράγοντες που οδηγούν σε καθημερινά εγκλήματα. Ευκαιρία. Φτώχια. Ανωνυμία.
3.
Βαρύτερης μορφής εγκλήματα και έρευνα.
4.
Ψυχική υγεία των φυλακισμένων.
5.
Συμπεράσματα έρευνας ψυχολόγων των ΗΠΑ.
6.
Ομοιότητες της κοινωνίας των ελεύθερων πολιτών με αυτή των κρατουμένων.
7.
Ψυχικές διαταραχές στον χώρο της φυλακής.
8.
Ψυχολογικό Τεστ.
9.
Πηγές.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ψυχολογία ενός ανθρώπου ο οποίος κλέβει , δολοφονεί , ή διαπράττει ένα οποιοδήποτε έγκλημα είναι τελείως διαφορετική από ενός φυσιολογικού. Όταν δεν έχεις βιώσει κάτι τέτοιο , είτε ο ίδιος , είτε κάποιος γενικότερα στο κοντινό σου περιβάλλον , δεν μπορείς να ξέρεις πως αισθάνεται ο δράστης. Διάφορα πράγματα , άνθρωποι και καταστάσεις συντελούν στο να φτάσει κάποιος στο περιθώριο της ζωής και να μην έχει τη δυνατότητα να έχει τον έλεγχο του εαυτού του. Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα ατόμων που η ίδια η ζωή , η καλύτερα οι λανθασμένες τους επιλογές τους οδήγησαν σε αποτρόπαια εγκλήματα , βιασμούς και άλλα πολλά βασανιστικά αδικήματα που ο ανθρώπινος νους δεν έχει λάβει ποτέ υπόψη του.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ Η ψυχολογία ενός εγκληματία είναι ένα θέμα το οποίο έχει απασχολήσει πάρα πολύ κόσμο. Οι παράγοντες που συντελούν στην διεξαγωγή πολλών εγκλημάτων είναι καθαρά βασισμένοι σε μια ειδική δομή σκέψης, ή σε συγκεκριμένες συνθήκες. Παρακάτω θα μας απασχολήσουν οι κυριότεροι παράγοντες όσο αναφορά τα απλά καθημερινά εγκλήματα μόνο : 1.
Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ
Όταν ένα άτομο βλέπει μια ευκαιρία να κλέψει κάτι πολύτιμο άμεσα και χωρίς ιδιαίτερο κόπο (π.χ. έναν ξεχασμένο φορητό υπολογιστή μέσα σε ένα άδειο αυτοκίνητο) η ευκαιρία αυξάνεται και θα την αρπάξει χωρίς να διστάσει. Ίσως βέβαια και να μην το κάνει, αλλά σημασία έχει ότι είναι μια σκέψη που του πέρασε από το μυαλό και θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα αν ο δρόμος εκείνη την στιγμή ήταν άδειος και διακριτικά το έπαιρνε. 2.
ΦΤΩΧΕΙΑ
Πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι τα ποσοστά του εγκλήματος ανεβαίνουν και επηρεάζονται άμεσα από την οικονομία. Σύμφωνα με ένα πρόσφατο άρθρο που τέθηκε η ερώτηση : «Αλλάζουν ή όχι τα ποσοστά εγκλήματος κατά την διάρκεια δύσκολων οικονομικών περιόδων;» το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν καταφατικό. Το ατομικό επίπεδο φτώχειας μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στη διάπραξη ενός εγκλήματος, ή όχι. Παραδείγματος χάρη, αν ένας άνθρωπος αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα εύκολα σε τέτοιες εποχές που ζούμε θα μπορούσε να κλέψει από το σούπερ μάρκετ ή ακόμα και από τον
δρόμο έναν απλό άνθρωπο τρόφιμα ή χρήματα για να εξασφαλίσει τα προς το ζην και τις βιοτικές ανάγκες αυτού και της οικογένειάς του. 3.
ΑΝΩΝΥΜΙΑ
Όταν ένας άνθρωπος πιστεύει πως μπορεί να κλέψει κάτι χωρίς να γίνει αντιληπτός και κατ’ επέκταση να γλυτώσει την τιμωρία, μπορεί εύκολα να το κάνει. Σε πολλές περιπτώσεις ο φόβος της έκθεσης κατά τη διάρκεια του κλεψίματος είναι ο μόνος ανασταλτικός παράγοντας για να μην το κάνει.
ΒΑΡΥΤΕΡΗΣ ΜΟΡΦΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ Τώρα ας περάσουμε στα βαρύτερης μορφής εγκλήματα τα οποία έχουν σχέση με ανθρωποκτονία ή οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να καταδικάσει κάποιον σε χρόνια φυλάκιση. Όπως λέει και πρόσφατη έρευνα, οι ψυχοπαθείς εγκληματίες έχουν διαφορετικό εγκέφαλο. Οι εγκέφαλοι των ψυχοπαθών ανθρώπων που έχουν καταδικαστεί για φόνο, βιασμό και άλλα τέτοια βίαια εγκλήματα, φέρουν σαφείς ενδείξεις για δομικές ανωμαλίες που τους διακρίνουν από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Εκεί βλέπουμε πως η ψυχοπάθεια είναι διακριτή νευροαναπτυξιακή διαταραχή του εγκεφάλου αν θέλουμε να μιλήσουμε με πιο επιστημονικούς όρους. Οι ψυχοπαθείς οι οποίοι χαρακτηρίζονται από έλλειψη συναίσθησης για τους άλλους ανθρώπους, έχουν λιγότερη φαιά ουσία στις περιοχές εκείνες του εγκεφάλου που είναι σημαντικότερες για την κατανόηση των προθέσεων και των συναισθημάτων του άλλου. Τα ευρήματα αυτά έχουν χρησιμότητα και για το δικαστικό σύστημα, καθώς η διάγνωση της ψυχοπάθειας αποτελεί σημαντικό στοιχείο για τους νομικούς και τους δικαστές κατά την εξέταση και την εκδίκαση διάφορων εγκλημάτων. Βρετανοί ερευνητές χρησιμοποίησαν λειτουργική μαγνητική τομογραφία για να απεικονίσουν τους εγκεφάλους 44 βίαιων εγκληματιών που έχουν ήδη καταδικαστεί για σοβαρά εγκλήματα , καθώς και 22 υγιών ατόμων για λόγους σύγκρισης. Από τους 44, οι 17 διαγνώστηκαν με ψυχοπάθεια και διαταραχές αντικοινωνικής προσωπικότητας ,ενώ οι 27 δεν θεωρήθηκαν ψυχοπαθείς, αλλά απλώς διαταραγμένες αντικοινωνικές προσωπικότητες.
ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΩΝ Η ψυχική υγεία των φυλακισμένων είναι ένα ζήτημα που προκαλεί ανησυχίες. Η συχνότητα των αυτοκτονιών μεταξύ των φυλακισμένων σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πληθυσμό είναι μεγαλύτερη. Οι φυλακισμένοι συχνά παρουσιάζουν μια από τις ψυχικές ασθένειες ( κατάθλιψη, ψύχωση, αγχώδεις διαταραχές κλπ.). Επίσης υποφέρουν λόγω των σκέψεων τους, των συναισθημάτων και των εμπειριών τους μέσα στις φυλακές. Οι κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν την ψυχική υγεία σε μεγάλο βαθμό, ωστόσο όμως λίγα είναι γνωστά για το πώς επηρεάζει το περιβάλλον της
φυλακής. Το ζήτημα αυτό είναι αρκετά σοβαρό για την ψυχική υγεία των κρατούμενων με την παραμονή τους στη φυλακή καθώς και κατά την επιστροφή τους στην κοινωνία. Επίσης σημαντικό ρόλο παίζουν και οι μεταξύ σχέσεις των φυλακισμένων όπου επηρεάζει το επίπεδο στρες που υπάρχει στους κρατουμένους. Τέλος σημαντικά ρόλο για την ψυχική υγεία των ατόμων αυτών διαδραματίζει η έλλειψη πνευματικής αναζωογόνησης, η κατάχρηση ουσιών, οι σχέσεις με το προσωπικό της φυλακής, οι σχέσεις μεταξύ των κρατουμένων, κλπ.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΨΥΧΟΛΟΓΩΝ ΤΩΝ ΗΠΑ Μια ομάδα ψυχολόγων στις ΗΠΑ οι οποίοι κατέγραφαν για ένα χρόνο εγκλήματα μίσους και δεδομένα όπως την παιδική ηλικία, τα κίνητρα και τα επίπεδα παθολογίας των δραστών, κατέληξαν στο ότι δεν πρόκειται για ψυχικά ασθενείς με την κλασσική κλινική έννοια. Ανίχνευσαν όμως πολύ υψηλά επίπεδα επιθετικότητας και αντικοινωνικής συμπεριφοράς ενώ τα παιδικά τους χρόνια δείχνουν πως έχουν κακοποιηθεί με διάφορους τρόπους, με τη βία να είναι το κύριο μέσο επίλυσης των τότε οικογενειακών διαφορών. Ένα άλλο στοιχείο που έχει επίσης γίνει προφανές, είναι πως όσοι διαπράττουν εγκλήματα βάσει προκαταλήψεων, συνήθως έχουν προμελετήσει μέσα τους ή συζητήσει με κάποιον τις προθέσεις τους, κάτι που απομακρύνει κατά πολύ το επιχείρημα της «εν βρασμώ» αντίδρασης, ενισχύοντας παράλληλα τον υποστηρικτικό-ενθαρρυντικό ρόλο της ομάδας που ανήκει στην τέλεση του αδικήματος. Οι δράστες συνήθως είναι ικανοί να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις για να βρουν το θύμα τους, το οποίο συνήθως είναι τυχαίο. Ακόμα, το ιστορικό τους δείχνει μια κλιμάκωση στην ένταση και στη δημοσιότητα που έχουν οι πράξεις τους, από μικρής κλίμακας περιστατικά μέχρι το χτύπημα που τους κάνει γνωστούς. Και δυστυχώς σε περιόδους παρατεταμένης και οξείας κρίσης, τους είναι ευκολότερο να εξωτερικεύσουν την ιδεολογία τους με βίαιο τρόπο αλλά και να βρουν συμπαραστάτες και αποδέκτες των όποιων μηνυμάτων στέλνουν, ιδιαίτερα όταν η κοινωνία έχει μια ροπή να αντιπαθεί ή να αντιτίθεται στην ομάδα που ανήκει το θύμα, π.χ. αν είναι μετανάστης. Δεν είναι απλό επίσης το θέμα των πολιτικών και θρησκευτικών στερεότυπων, αφού αφορούν ολόκληρες ομάδες ή ακόμα πολιτισμούς και λαούς. Μια αρχή που έγινε κάποτε, σε γνωστό ή άγνωστο χωρόχρονο, στιγματίζει για πάντα ανθρώπους που συντάσσονται ιδεολογικά με τους «άλλους», ακόμα κι αν οι σύγχρονοι ομοϊδεάτες δεν έχουν καμιά συνάφεια ή σχέση με το γενεσιουργό αίτιο ή τους εμπλεκόμενους προγόνους τους. Τα
στερεότυπα είναι αυτά που οδηγούν σε αυτό που ένας κοινωνικός Ψυχολόγος ονομάζει «αυτοματοποιημένα ενεργοποιούμενες στάσεις», όπως η δολοφονία ενός ανθρώπου που είναι άγνωστος και απλά ανήκει στους «άλλους». Η επιθετικότητα και η βία είναι ένας τρόπος να εκφράζει κάποιος την αδυναμία του να ενταχθεί ομαλά σε μια κοινωνία. Αλλά είναι κι ένας τρόπος να φανεί πως οι δομές που στηρίζουν το ευφυολόγημά του είναι σαθρές. Μη έχοντας άλλον τρόπο επιβάλει με την τρομοκρατία τις απόψεις του, βρίσκοντας πάντα αδύναμους και άχρωμους υποστηρικτές που τέρπονται από λογύδρια και φανταχτερές στολές. Είναι η μέθοδος που χρησιμοποίησαν γνωστοί δικτάτορες των Βαλκανίων όπως ο Hodja, ο Tito, ο Zivkov, ο Tsauseskou για να εξαφανίστηκαν οτιδήποτε διαφορετικό εντός των τειχών των εθνικών τους κρατών. Έβαλαν τους φανατισμένους ακόλουθουςμαριονέτες και το έκαναν με κάθε κόστος σε αίμα κι ανθρώπινες ζωές.
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΜΕ ΑΥΤΗ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΩΝ Η κοινωνία της φυλακής είναι διαμορφωμένη σε τρία επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο αποτελείται από το μικρό πυρήνα των αρχηγών και των φίλων τους, δηλαδή τους ευνοημένους. Το δεύτερο από ένα μεγαλύτερο αριθμό κρατουμένων που φιλοδοξούν να συμπεριληφθούν στον ηγετικό αυτό πυρήνα και που θα έκαναν τα πάντα για να επιτύχουν το σκοπό τους. Στο τρίτο επίπεδο περιλαμβάνονται οι κρατούμενοι οι οποίοι ενεργοποιούνται μόνο σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, ή κάποιας σύγκρουσης μεταξύ άλλων φυλακισμένων. Ο κάθε κρατούμενος στην ομάδα που βρίσκεται υιοθετεί ρόλους και χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν το προφίλ του. Έτσι οι τύποι των κρατουμένων είναι ο ωραίος», ο «ψευτοπαλληκαράς», ο «ρουφιάνος» και ο «μάγκας». Θα πρέπει όλοι μας να αντιληφθούμε πως εκεί μέσα ζουν άνθρωποι οι οποίοι μπορεί να υπέπεσαν σε λανθασμένες για τα σύγχρονα κοινωνικά δεδομένα πράξεις, παρόλα αυτά το κράτος θα πρέπει να τους βοηθήσει ώστε όταν έρθει η ώρα της αποφυλάκισής τους να μπορέσουν να προσαρμοστούν στην κοινωνία με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ειδικά όταν βλέπουμε πως κάποιοι μετανιώνουν πραγματικά για τις πράξεις τους και είναι έτοιμοι για μια νέα αρχή και ζωή, αυτό σημαίνει ότι αξίζουν μια δεύτερη ευκαιρία από το κοινωνικό σύνολο. Έτσι καταβάλλεται μια προσπάθεια ώστε να μη διαφέρει και πολύ ποιοτικά η ζωή στις φυλακές από τη διαβίωση στον έξω κόσμο και σε άλλα σημεία εκτός βέβαια από τον περιορισμό της απόλυτης ελευθερίας που έχει
ένας ελεύθερος κατά τον νόμο άνθρωπος . Επίσης ακολουθείται ένα ωρολόγιο πρόγραμμα για να τηρείται μια σχετική τάξη. Το γεγονός ότι σε αυτούς τους ανθρώπους έχει αφαιρεθεί το δικαίωμα της ελευθερίας δεν σημαίνει ότι τους έχει αφαιρεθεί και το δικαίωμα της επικοινωνίας με τον έξω κόσμο. Αυτό σημαίνει ότι σαφώς και τους επιτρέπεται μια συνεχής επικοινωνία με τους δικούς τους ανθρώπους είτε τηλεφωνικά είτε από κοντά. Για αυτό μέσα στο ωρολόγιο πρόγραμμα των φυλακών υπάρχει και επισκεπτήριο για να έρχονται σε επαφή με δικούς τους ανθρώπους. Είναι βέβαια στο δικό τους χέρι αν θέλουν να τους δεχτούν, ή όχι, αλλά συνήθως ένας φίλος, ή συγγενής μπορεί να βρει τον τρόπο να τους κάνουν να νιώσουν προσωρινά καλύτερα και φυσικά να τους ενημερώσουν για το τι συμβαίνει στο περιβάλλον τους.
ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ Γενικότερα, η ψυχική υγεία των φυλακισμένων είναι ένα ζήτημα που προκαλεί ανησυχίες. Η συχνότητα των αυτοκτονιών είναι 6 φορές πιο συχνή μεταξύ των φυλακισμένων σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φυλακισμένοι μπορούν να διαχωριστούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει άτομα που παρουσιάζουν μια από τις γνωστές ψυχικές ασθένειες. Ορισμένες στατιστικές δείχνουν ότι οι ψυχωτικές ασθένειες επηρεάζουν το 14% των γυναικών και το 7% των ανδρών που βρίσκονται στη φυλακή. Αντίθετα οι ίδιες ασθένεις επηρεάζουν το 0,5% στο γενικό πληθυσμό. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τα άτομα που δεν έχουν μια από τις γνωστές ψυχικές ασθένειες. Όμως ψυχικά υποφέρουν λόγω των σκέψεων, των αισθημάτων και των εμπειριών τους μέσα στις φυλακές. Πολλές φορές οι συνθήκες κράτησης δεν είναι αυτές που υποβάλλονται από τον νόμο και ο κρατούμενος αισθάνεται καταπιεσμένος και τον διακατέχει μια
δυσφορία από άσχημες μυρωδιές, ή την απότομη αλλαγή του περιβάλλοντος. Επίσης όταν έχουν μάθει σε ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής με την οικογένεια, τη δουλειά και το σύντροφο τους είναι δύσκολο να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες διαβίωσης. Γνωρίζουν χιλιάδες άλλα άτομα τα οποία έχουν διαφορετικούς χαρακτήρες και ο καθένας κουβαλάει τη δική του ιστορία και σκέψεις. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να μην καταφέρουν να συνυπάρξουν και να δημιουργηθούν μη επιθυμητές κόντρες και να βγει στην επιφάνεια ξανά ο κακός τους εαυτός ο οποίος τους οδήγησε στο κελί. Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι δυνατοί, υπομονετικοί και μαθημένοι στα δύσκολα και έτσι δεν έχουμε όλοι τις ίδιες αντοχές και όρια. Οπότε κάποια πράγματα τα οποία συμβαίνουν στο χώρο της φυλακής και για άλλους είναι συνηθισμένα έως αδιάφορα, για άλλους μπορεί να είναι κάτι που θα τους στιγματίσει. Πριν ένας εγκληματίας διαπράξει την οποιαδήποτε αδικία, μπορεί να έχει υποστεί διάφορες καταστάσεις όπου του έρχονται συχνά στο μυαλό και βαραίνουν το κεφάλι του με αποτέλεσμα την κούραση και το κλάμα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να ξεσπάσει ένας άνθρωπος όταν έχεις στρες ή νεύρα απλά το πρόβλημα είναι ότι όταν είσαι στη φυλακή δεν επιτρέπεται να ξεπεράσεις κάποια όρια αλλιώς θα υποστείς περαιτέρω κυρώσεις. Επιπλέον οι υπόλοιποι κρατούμενοι περνάνε και αυτοί το δικό τους μαρτύριο σιωπηλά και δεν διατήθονται να ακούν τα δικά σου προβλήματα και πως εσύ τα εκφράζεις. Οφείλουν να σέβονται όλοι τον συγκρατούμενό τους χωρίς να του δημιουργούν εντάσεις. Έτσι εμφανίζονται διάφοροι τρόποι ψυχικής βλάβης σε έναν κρατούμενο. Αρχικά είναι η κατάθλιψη η οποία τον οδηγεί στην απομόνωση και την αποξένωση από οτιδήποτε. Έπειτα είναι οι κρίσεις πανικού που τον φέρνουν μπροστά σε διάφορες κρίσεις όπου κατά τη διάρκειά τους νιώθει φοβισμένος και ανήμπορος ζητώντας βοήθεια. Η σχιζοφρένεια επίσης μπορεί και αυτή να κάνει την εμφάνισή της οπότε το άτομο να πιστεύει ότι καταδιώκεται και ελέγχεται από υπέρτερες δυνάμεις. ή ότι διαθέτει μαγικές ικανότητες που τον φτάνουν στο σημείο της τρέλας. Πολλές φορές ακούνε φωνές από το πουθενά και η όψη τους θυμίζει άνθρωπο που δεν είναι στα καλά του. Τέλος είναι οι τρεις πιο θανατηφόρες περιπτώσεις που μπορεί να βρεθεί ο κρατούμενος. Ποτό, ναρκωτικά και απόπειρες αυτοκτονίας. Τα δύο πρώτα εθίζουν το άτομο και του δίνουν την ψευδαίσθηση ότι δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτά. Ενώ οι απόπειρες εμφανίζονται όταν ο οποιοσδήποτε φυλακισμένος φτάσει στο σημείο να πιστεύει ότι ο θάνατος είναι η λύτρωση που αναζητά.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΤΕΣΤ Ένα κορίτσι, ενώ ήταν στην κηδεία της μητέρας της, συνάντησε έναν άνδρα που δεν γνώριζε. Σκέφτηκε ότι ήταν καταπληκτικός, ο άνδρας των ονείρων της και τον ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα, αλλά δεν ζήτησε ποτέ τον αριθμό του τηλεφώνου του και έτσι δεν μπορούσε να τον βρει μετά την κηδεία. Μερικές ημέρες αργότερα το κορίτσι σκότωσε την αδελφή του. Ερώτηση: Ποιο ήταν το κίνητρο της, για τη δολοφονία της αδελφής της; Η απάντηση ακολουθεί μαζί με μια μικρή ανάλυση. Πριν τα δείτε, απαντήστε εσείς στην ερώτηση όπως νομίζετε καλύτερα. Απάντηση: Ήλπιζε ότι ο τύπος θα εμφανιζόταν στην κηδεία της αδελφής της. Εάν απαντήσατε σωστά, σκέφτεστε όπως ένας ψυχοπαθής. Αυτό ήταν ένα τεστ που ένας διάσημος Αμερικανός ψυχολόγος χρησιμοποίησε για να βρει εάν κάποιος έχει την ίδια νοοτροπία με έναν δολοφόνο. Πολλοί δολοφόνοι που είχαν ήδη καταδικαστεί και βρίσκονταν στη φυλακή, απάντησαν σ' αυτό το τεστ με αυτόν ακριβώς τον τρόπο.
ΠΗΓΕΣ http://www.doorado.net/1/post/2010/07/giati-ginontaiklopes.html%E2%80%8E http://www.healthyliving.gr/2012/05/08/%CE%B4%CE%B9%CE %B1%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%B5%CF%84%CE%B9%CE %BA%CF%8C%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CE%AD%CF%86%CE%B1%CE%B B%CE%BF-%CE%AD%CF%87%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%BF%CE%B9%CF%88%CF%85%CF%87%CE%BF%CF%80%CE%B1/ http://www.care24.gr/egklhmata-misous-kai-h-psuxologia-tous/ http://astroblogic.blogspot.gr/2009/11/blog-post_06.html http://nefeli.lib.teicrete.gr/browse2/seyp/ker/2008/DandoulakiMa ria,KosteriValentina,MilakiVirginia/attacheddocument/Dandoulaki2008.pdf