2013 HUMAN TRAFFICKING ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΙΟ by 46ο ΛΥΚΕΙΟ ΓΕΝΙΚΟ ΑΘΗΝΩΝ

Ερευνητική εργασία Α’ τετραμήνου Σχολικό έτος 2012-2013 Τμήμα Β2

HUMAN TRAFFICKING ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΙΟ

Υπεύθυνες καθηγήτριες Ξυγκάκη Ζέτα, Σαμαντούρα Βάσω 1

ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΑ1 Τζαρο Χριστινα Σακολλαρι Ηρα Σερδενε Νεφελη Μιχαλαρη Αθηνα ΟΜΑΔΑ 2 Παπαντωνης Χρηστος Σταμοπουλος Δημητρης Παπαγεωργοπουλος Γαβριηλ Μειντη Χαραλαμπος ΟΜΑΔΑ 3 Μιχαλαρη Μαρινα Ματα Αρτενισα Τσενο Κατερινα Σιντελασβιλι Τατιάνα Τσαμανδιωτη Ιρις ΟΜΑΔΑ 4 Μποτσογλου Χριστινα Νασσιου Πολυξενη Μαρμαρα Φωτεινη ΟΜΑΔΑ 5 Πυθαγορα Ξενια Χασσαν Σοφια Σαρρη Ελπιδα ΟΜΑΔΑ 6 Ταργκονσκι Μπαρτος Τσαλα Αντωνης Τσαλη Αλεξ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 4 Δουλεία 6 Η δουλεία στην Αρχαία Ελλάδα 11 Η ρωμαική δουλεία 12 ος 14 αιώνας 14 Η δουλεία στο Βυζάντιο 15 ος ος ος 15 , 16 , 17 αιώνας 17 Σταθμοί στην ιστορία της δουλείας 20 Ορισμός του trafficking 29 H εξάπλωση του trafficking 31 Αίτια της Διεθνικής Σωματεμπορίας 32 Οι συνθήκες ζωής των θυμάτων trafficking 38 Λόγοι για τους οποίους τα θύματα trafficking δεν δραπετεύουν 42 Αρωγή προς τα θύματα του trafficking 55 Παγκόσμια στατιστικά στοιχεία 46 Πορνεία και δουλεμπόριο γυναικών 47 Η σκλαβιά των γυναικών στα χαρέμια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας 50 Δουλεμπόριο γυναικών από την Νιγηρία και την Ελλάδα 55 Η τραυματική εμπειρία μιας δεκαοχτάχρονης 59 Η ιστορία της Μάγια 61 Δουλεμπόριο γυναικών στα Βαλκάνια 63 Παράνομη εργασία 70 Παράνομη παιδική εργασία 74 Η παιδική εργασία στην Ελλάδα 77 Η παιδική εργασία στον τρίτο κόσμο 83 Η παιδική εργασία στις αναπτυγμενες χώρες, Ευρώπη και ΗΠΑ 86 Εμπόριο οργάνων 96 Η ανήθικη ηθική της αγοραπωλησίας ανθρώπινων οργάνων 100 Παράνομη στράτευση ανηλίκων 105 Trafficking και πορνογραφία 112 Παιδική πορνεία 114 Η παιδική πορνογραφία στο διαδίκτυο 117 Dirty pretty things 121 Human trafficking – στα πλοκάμια της πορνείας 122 Συμπεράσματα και προτάσεις 123

Εισαγωγή Η ερευνητική αυτή εργασία με τίτλο «Human Trafficking: Το σύγχρονο δουλεμπόριο» πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη

των διδασκόντων Ξυγκάκη Γεωργίας και

Σαμαντούρα Βάσως και εντάσσεται στα πλαίσια του μαθήματος της Β΄ Λυκείου με τίτλο Ερευνητική Εργασία.

Παρουσίαση του θέματος Οι βασικοί λόγοι για τους οποίους αποφασίσαμε να προτείνουμε και να ασχοληθούμε με το συγκεκριμένο θέμα είναι οι παρακάτω: Το human trafficking, δηλαδή η παγκόσμια διακίνηση ανθρώπων για την εκμετάλλευσή τους με οποιονδήποτε τρόπο αποτελεί μια μάστιγα για τις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά και στη χώρα μας τα ποσοστά των ανθρώπων που διακινούνται έχουν τα τελευταια χρόνια αυξηθεί

δραματικά.

Μέσα

από

όλο

αυτό

το

παράνομο

παγκόσμιο

δίκτυο,

καταστρατηγούνται όλα τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και διαπράττονται αμέτρητα εγκλήματα. Οι διαπιστώσεις αυτές καθιστούν το θέμα επίκαιρο αλλά και ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Το φαινόμενο αυτό έχει λάβει τέτοιες διαστάσεις, που θεωρήσαμε απαραίτητο οι μαθητές μας να ενημερωθούν και να ερευνήσουν γι αυτό, όχι απλά σαν απόκτηση γνώσεων, αλλά και για να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στους κινδύνους που ελοχεύουν. Τα πρώτα βασικά ερευνητικά ερωτήματα που γεννήθηκαν από το ξεκίνημα της έρευνας ήταν τα παρακάτω: Τι είναι human trafficking? Ποιά είναι τα θύματα του? Ποιά οικονομικά συμφέροντα κρύβονται πισω του? Τι σημαίνει το trafficking σε αριθμούς? Σε ποιές μορφές εκμετάλλευσης είναι εκτεθειμένα τα θύματα? Σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα καλείται η έρευνά μας να απαντήσει επαρκώς.

Μεθοδολογία της έρευνας Η μεθοδολογία που ακολουθήσαμε με διαδοχικά βήματα ήταν: Πρώτη προσέγγιση στο θέμα με καταιγισμό ιδεών με σκοπό να μάθουμε τις απόψεις των μαθητών, προτού ακόμα προσεγγίσουν το θέμα. Η ερευνητική ομάδα διασπάστηκε 4

σε μικρότερες ομάδες, με σκοπό την ομαδοσυνεργατική προσέγγιση στο θέμα. Αρχικά όλες οι ομάδες έκαναν παράλληλα διαδικτυακή έρευνα ώστε να απαντηθούν τα παραπάνω ερευνητικά ερωτήματα, και για να αποκτήσουν όλοι μια ολοκληρωμένη εικόνα για το θέμα. Στην συνέχεια κάθε ομάδα ανέλαβε ένα συγκεκριμένο κομμάτι, το οποίο ετοίμασε σε μορφή γραπτής εργασίας και σε μορφή power point για την τελική παρουσίαση της εργασίας στο κοινό. Στα πλαίσια του μαθήματος έγινε η προβολή δύο πολυβραβευμένων ταινιών με θέμα το trafficking, οι εξής: Human trafficking Dirty pretty things Όπως θα δείτε στην εργασία και ανάλογα με την ενότητα περιλαμβάνονται οι ορισμοί των σημαντικών για την έρευνα εννοιών, όπως αυτές έχουν βρεθεί στην διαθέσιμη βιβλιογραφία. Ιστορική αναδρομή για το δουλεμπόριο γενικά στοιχεία και πληροφορίες που βρέθηκαν από την έρευνα φωτογραφικό υλικό, κ.α. Βιβλιογραφία Το μάθημα έλαβε μέρος σχεδόν εξ ολοκλήρου στην αίθουσα της πληροφορικής του σχολείου, όπου γινόταν έρευνα στο διαδίκτυο και στην βιβλιοθήκη για τις προβολές των ταινιών.

ΔΟΥΛΕΙΑ Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η δουλεία υπήρξε αρχαίος και διαπολιτισμικός θεσμός που νομιμοποιούσε την μετατροπή του ανθρώπου σε ιδιοκτησία και που απαγορεύτηκε σταδιακά για οικονομικούς και ηθικούς λόγους στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Η δουλεία συνεπαγόταν όχι μόνον τον κοινωνικό θάνατο του ατόμου, αλλά του αφαιρούσε αυτή καθαυτή την ανθρώπινη υπόσταση και το υποβίβαζε στο εξής σε αντικείμενο προς ιδιοκτησία και χρήση (ιδιώτη ή κράτους). Σε κατάσταση δουλείας ζούσε κατά καιρούς και περιοχές το 20%- 40% του πληθυσμού των κοινωνιών, ενώ υπήρξαν και κοινωνίες με πολύ υψηλότερο ποσοστό δούλων.

ΤΟ ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΙΟ Αυτό παρουσιάστηκε σχεδόν την ίδια εποχή που εμφανίστηκε και η δουλεία. Οι αιχμάλωτοι που περίσσευαν στον πολεμιστή πουλιόνταν στους εμπόρους, που ακολουθούσαν στις μάχες ή σε άλλον πολεμιστή ή στη φυλή του. Από τότε το δουλεμπόριο ακολούθησε το θεσμό της δουλείας και συντέλεσε στην ανάπτυξη του. Τα κέρδη που αποκτούσαν οι έμποροι δούλων ήταν πολύ μεγάλα

Η σκλαβιά και οι σκλάβοι Η λέξη σκλαβιά που χρησιμοποιείται συχνά ως συνώνυμο, όπως και οι λέξεις για τη δουλεία σε άλλες γλώσσες, π.χ. slavery, enslavage και Sklaverei, προήλθαν από τη βυζαντινή λέξη Σκλαβηνός<Σλαβηνός<Σλάβος<Σλαύος. Πιθανόν σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, αλλά όχι όλους, οι Βυζαντινοί να έδωσαν σε ορισμένες εθνότητες τον χαρακτηρισμό Σλάβοι, επειδή τα ονόματά τους είχαν συνήθως την κατάληξη –σλαβ (π.χ. Στανισλάβ). Στη συνέχεια, η λέξη «σκλαβηνός» και «σκλάβος» πιθανολογείται ότι έγινε συνώνυμο του δούλου, επειδή πολλοί Σλάβοι υποδουλώθηκαν από γερμανικές φυλές, αλλά κυρίως επειδή οι μουσουλμάνοι της ιβηρικής Χερσονήσου χρησιμοποιούσαν αυτή τη λέξη (αραβ. Ṣaqālibah) για να διακρίνουν τους Ευρωπαίους δούλους τους από τους υπόλοιπους, όπως αργότερα οι Αμερικανοί ονόμαζαν τους Αφρικανούς δούλους τους, νέγρους.

Μορφές δουλείας

Η κυρίαρχη μορφή δουλείας ήταν συνήθως για τους μεν άνδρες η εξαναγκαστική εργασία μέχρι φυσικής εξόντωσης, για τις δε γυναίκες, η σεξουαλική εκμετάλλευση. Τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, χρησιμοποιούνταν συνήθως για σκληρή εργασία ή, σπανιότερα, για υποχρεωτική ενσωμάτωση στον κυρίαρχο πληθυσμό, αλλάζοντας θρήσκευμα και εθνικότητα. Επίσης, όταν έφταναν στην εφηβεία ή και νωρίτερα, τα κορίτσια άρχιζαν να χρησιμοποιούνται ως σεξουαλικά αντικείμενα και τα αγόρια μετά τα 13-14 λογαριάζονταν 7

συνήθως ως ενήλικες δούλοι. Τα αγόρια σε κάποιους πολιτισμούς γίνονταν ευνούχοι ή αφομοιώνονταν σε στρατιωτικές υπηρεσίες, εφόσον είχαν ασπασθεί το θρήσκευμα, την ιδεολογία και την εθνικότητα της κυρίαρχης ομάδας. Το φαινόμενο ήταν πιο ανεπτυγμένο στις κοινωνίες που είτε επειδή είχαν σχετικά χαμηλό πληθυσμό είτε για άλλους λόγους χρειάζονταν περισσότερο και φθηνότερο εργατικό δυναμικό για την ανάπτυξη της οικονομίας τους. Η δουλεία εξακολουθεί να παρατηρείται και σήμερα με διάφορες μορφές, κυρίως σε βάρος γυναικών (εξαναγκαστική πορνεία), παιδιών (επαιτεία, κακοποίηση, εργασία) και σπανιότερα ανδρών (εκμετάλλευση αιχμαλώτων πολέμου σε μερικά αφρικανικά κράτη. Ορισμένοι θεωρούν ότι μορφή δουλείας αποτελεί σήμερα και η δουλειά σε οποιαδήποτε χώρα στηρίζει την οικονομία της στο καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα , λόγω της a priori εκμετάλλευσης της υπεραξίας των εργαζομένων, ενώ πολλοί ταυτίζουν τη δουλεία και με άλλες σκληρές, όμως σχετικά ηπιότερες μορφές εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο –π.χ. της δουλοπαροικίας.

Ιστορία της δουλείας Η δουλεία παρατηρήθηκε ως «εθιμικό δίκαιο» σε όλους τους πολιτισμούς του κόσμου από τους προϊστορικούς χρόνους, όχι όμως και στις πρωτόγονες κοινωνίες, γιατί σε αυτές αρχικά δεν υπήρχε κοινωνική διαστρωμάτωση ή τάξεις. Ως φαινόμενο πρωτοεμφανίστηκε συστηματικά μόνον όταν ο άνθρωπος άρχισε να αποκτά μόνιμη εγκατάσταση και να καλλιεργεί τη γη ή να αναπτύσσει τέχνες. Η δουλεία πήγασε από την ανάγκη εξεύρεσης εργατικού και αγροτικού δυναμικού, αλλά εξυπηρετούσε, παράλληλα, και άλλες ανάγκες. Συνήθως εφαρμοζόταν ως άγραφο «πολεμικό δίκαιο» και ήταν η μοίρα των ηττημένων αλλοεθνών, όμως συχνά εφαρμοζόταν και σε βάρος ατόμων της ίδιας φυλής για αδικήματα που σήμερα θα ενέπιπταν στο ποινικό ή αστικό δίκαιο, όπως της κλοπής ή των χρεών. Η υποδούλωση των ανθρώπων θεωρείτο επί δεκάδες αιώνες μια απόλυτα νόμιμη κατάσταση, κατά την οποία δούλοι ή σκλάβοι γίνονταν συνήθως οι υγιείς και αρτιμελείς αιχμάλωτοι πολέμου, καθώς και οι αστικοί ή αγροτικοί πληθυσμοί που αυτοί 8

υπερασπίζονταν. Μετά την υποδούλωσή τους, αντιμετωπίζονταν ως οικόσιτα ζώα ή αντικείμενα και παράλληλα ως εχθροί. Η τελευταία ιδιότητα έπαιζε καθοριστικό ρόλο στη μεταχείρισή τους, γιατί νομιμοποιούσε τη σκληρή εργασία μέχρι θανάτου ή την ατίμωση των γυναικών –ήταν «ζωντανοί εχθροί» που τους είχε χαριστεί η ζωή και αυτή ανήκε πλέον ισοβίως στον κυρίαρχο. Επιπλέον, ως εχθροί θα έπρεπε να εξοντωθούν σωματικά και ηθικά. Τα παιδιά τους αντιμετωπίζονταν επίσης ως «παιδιά του εχθρού» και ως εν δυνάμει απειλή εκτός και αν ενσωματώνονταν πλήρως στην κυρίαρχη κοινωνία. Η προδιαγεγραμμένη μοίρα των ηττημένων έκανε πολλούς πολεμιστές και αμάχους να αυτοκτονούν προτού συλληφθούν αιχμάλωτοι. Αν ζούσαν, στο εξής δεν θα είχαν το δικαίωμα να φύγουν από το σπίτι ή το αγρόκτημα του αφέντη τους, να παντρευτούν, να κάνουν παιδιά (αν έκαναν, ανήκαν κι αυτά στον κύριό τους ως έμψυχα αντικείμενα ή ως άψυχα περιουσιακά στοιχεία), δεν θα μπορούσαν να αγοράσουν ή να πουλήσουν οτιδήποτε, να διεκδικήσουν νερό, φαγητό ή ιατρική περίθαλψη, να αποκτήσουν οποιοδήποτε περιουσιακό στοιχείο οι ίδιοι, να αμυνθούν σε περίπτωση επίθεσης, να δηλώσουν ότι δεν αναγνωρίζουν αφέντη, να εκφράσουν οποιαδήποτε προσωπική άποψη πολιτική ή θρησκευτική και να αναζητήσουν προστασία σε περίπτωση που τους βασάνιζε εκείνος που νεμόταν κυριολεκτικά την κυριότητά τους. Στον απόλυτο εξευτελισμό οδηγούνταν πιο εύκολα όσοι και όσες ανήκαν σε άλλη φυλή ή θρησκεία, ως αποτέλεσμα του ρατσισμού, αλλά και του γεγονότος ότι ειδικά οι ξένοι με διαφορετικό χρώμα ή χαρακτηριστικά, ξεχώριζαν εύκολα και ήταν αδύνατον να περάσουν απαρατήρητοι σε περίπτωση που δραπέτευαν. Η μοναδική τους επιλογή ήταν η υποταγή, γιατί οι διάφορες κοινωνίες νομιμοποιούσαν ανέκαθεν την δουλεία με διάφορες θεωρίες φυσικής κατωτερότητας ορισμένων κοινωνικών ομάδων. Στη Βίβλο γίνονται πολλές αναφορές στη δουλεία, όπως και στη μαζική δουλεία, δηλαδή την αιχμαλωσία των Εβραίων στην Αίγυπτο. Στον Κώδικα του Χαμουραμπί που συντάχθηκε στη Μεσοποταμία το 1780 π.Χ. υπήρχαν πάνω από 30 νομικά άρθρα που ρύθμιζαν τα θέματα της δουλείας, όπως π.χ. το πρόστιμο που κατέβαλε όποιος ελεύθερος πολίτης σκότωνε το δούλο ή τη δούλα κάποιου άλλου, τι πλήρωνε αν η δούλα ήταν έγκυος, την τιμωρία όποιου έδινε άσυλο σε δραπέτη δούλο, την τιμωρία του δούλου που αμφισβητούσε τον αφέντη του κλπ.

Να σημειωθεί πάντως ότι στις αρχαίες αλλά και μεσαιωνικές κοινωνίες, το πρόστιμο δεν είχε την ελαφρότητα της σημερινής έννοιας, αλλά αποτελούσε τη βασική ποινή για πολλά εγκλήματα, όχι μόνον εις βάρος δούλων αλλά και ελευθέρων. Αν, για παράδειγμα, στο βασίλειο των Λογγοβάρδων κάποιος σκότωνε ελεύθερο πολίτη πλήρωνε 300 solidi και αν σκότωνε ημιελεύθερο πλήρωνε 150: η ανθρώπινη ζωή εκτιμάτο σε χρήμα ούτως ή άλλως. Επίσης, οι περισσότερες κοινωνίες δεν έκριναν ειδικά κατά την αρχαιότητα σκόπιμο να διαθέτουν μεγάλες φυλακές για ποινικά αδικήματα (οι περισσότερες δεν είχαν ούτε καν μικρές) και θεωρούσαν παράλογο να συντηρούν στρατόπεδα αιχμαλώτων. Κατά συνέπεια, οι νικητές ενός πολέμου είχαν για την εποχή τους μόνον δύο λογικές επιλογές μετά την οριστικοποίηση της ήττας των αντιπάλων τους: είτε να τους εκτελέσουν είτε να τους υποδουλώσουν. Πολλές φορές πάντως, εφαρμοζόταν μεταξύ των εμπολέμων και το έθιμο της ανταλλαγής δούλων, που ήταν αντίστοιχο της σύγχρονης ανταλλαγής αιχμαλώτων. Σε σπάνιες περιπτώσεις, παρατηρείτο και το φαινόμενο της ελευθέρωσης αιχμαλώτων ή δούλων από τη γενναιοδωρία του νικητή ή από σκοπιμότητα. Σε μερικές περιοχές του κόσμου, η δουλεία πήγασε και από τον κανιβαλισμό που ασκούσαν ορισμένες φυλές και οι οποίες έβλεπαν τους άλλους ανθρώπους ως λεία. Όταν οι ηττημένοι ήταν πολλοί, κρατούνταν ως δούλοι μέχρι να έρθει η ώρα να καταναλωθούν ως τροφή ή να χρησιμοποιηθούν σε ανθρωποθυσίες. Σε διάφορους πολιτισμούς, πάντως, δούλοι ή σκλάβοι γίνονταν πάρα πολλοί άνθρωποι και με συγκριτικά ειρηνικά μέσα ή πάντως σε καιρό ειρήνης. Σε αυτό το χαμηλό κοινωνικό status έπεφταν εκείνοι που όφειλαν χρήματα τα οποία δεν μπορούσαν να εξοφλήσουν (και αντιμετωπίζονταν ως κλέφτες) ή όσοι υπέπιπταν σε διάφορα σοβαρά για την εποχή αδικήματα.

Έπρεπε

τότε

ουσιαστικά

να

πουλήσουν

τον

εαυτό

τους

να

διαπραγματευτούν την προσωπική ελευθερία τους πουλώντας τη γυναίκα ή τα παιδιά τους. Ο δούλος μπορούσε να τιμωρηθεί σε όποιον βαθμό ενέκρινε ο ιδιοκτήτης ή αφέντης του. Μερικές φορές οι δούλοι ελευθερώνονταν αν κάποιος εξαγόραζε την ελευθερία τους, αλλά αυτό ήταν σπάνιο. Μερικές φορές επίσης οι άνθρωποι ενοικιάζονταν, με την έννοια ότι συμφωνούσαν για οικονομικούς λόγους να μείνουν δούλοι για 3 ή 5 χρόνια, κάτι που εκφραζόταν και με κλάσματα, δηλαδή συμφωνείτο κάποιος να ανήκει στον κύριό του κατά το ¼, γεγονός που

σήμαινε ότι έπρεπε να δουλεύει για εκείνον 3 μήνες το χρόνο. Με το σύστημα του «δανεισμού» των εαυτών τους μετανάστευσαν στην Αμερική πολλοί Ευρωπαίοι κατά την αποίκισή της[7], αφού πήγαν εκεί ως δουλοπάροικοι με συμφωνία 4ετους

εργασίας για

τους «δεσπότες» τους –ήταν η πληρωμή του εισιτηρίου για το διατλαντικό ταξίδι.

Η δουλεία στην αρχαία Ελλάδα

Η δουλεία ήταν ευρέως διαδεδομένη σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς του κόσμου, συμπεριλαμβανομένου του κινεζικού, του ιαπωνικού, του πολυνησιακού, του ινδικού, των λαών της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής όπως και πολλών λαών της Ευρώπης, περιλαμβανομένου του ελληνικού και του ρωμαϊκού. Ιδιαίτερη έμφαση όμως δίνεται συχνά στη δουλεία στην Αρχαία Ελλάδα, όχι επειδή ήταν σκληρότερη, αλλά επειδή η διεθνής κοινότητα και πολλοί Έλληνες θεωρούν αυτονόητο ότι μια χώρα που διέθετε ανεπτυγμένο πολιτισμό και γέννησε τη δημοκρατία, δεν θα έπρεπε να ανέχεται τη δουλεία. Ένας βασικός λόγος για την μεροληπτική εστίαση πολλών ξένων ιστορικών στην αρχαιοελληνική δουλεία είναι ότι έμμεσα αυτή νομιμοποιούσε τις ακρότητες στο δουλεμπόριο της αποικιοκρατίας, δηλαδή κατά την εφαρμογή της δουλείας από το λαό στον οποίο οι ίδιοι ανήκαν. Η ύπαρξη της δουλείας στην κοιτίδα της δημοκρατίας παρείχε τρόπον τινά άλλοθι ή πάντως «ελαφρυντικά» στο δουλεμπόριο πολύ μεταγενέστερων λαών. Εντούτοις, η ελληνική κοινωνία των κλασικών χρόνων ήταν κατά 30 αιώνες αρχαιότερη και λειτουργούσε μέσα σε ένα γενικότερο διεθνές πλαίσιο αποδοχής της δουλείας ως

«πολεμικού δικαίου». Σημαντικό ρόλο δηλαδή στο ζήτημα της ελληνικής ή ρωμαϊκής δουλείας δεν έπαιζε μόνον η αξία που οι συγκεκριμένες κοινωνίες προσέδιδαν στην ανθρώπινη ζωή με βάση το δικό τους πολιτισμικό επίπεδο αλλά και η γενική/διεθνής αντίληψη για το ίδιο θέμα. Εξίσου σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι παραγωγικές ανάγκες, οι οποίες εντέλει δεν καλύφθηκαν πιο ηθικά ούτε από τις σχετικά νεότερες κοινωνίες. Η νομοθεσία του Σόλωνα το 590 π.Χ. που απαγόρευε τους πολίτες να δανείζονται με ενέχυρο τον εαυτό τους ήταν εξάλλου πρωτοποριακή για την εποχή της, αφού εξάλλου μέχρι και σήμερα τα ανεξόφλητα δάνεια μπορούν να οδηγήσουν κάποιον στη στέρηση θεμελιωδών δικαιωμάτων του –σε φυλάκιση. Τέλος, στην αθηναϊκή –και σε όποια- δουλεία, ρόλο έπαιζε και η αντίληψη που επικρατούσε για το πολιτισμικό επίπεδο της εθνότητας ή φυλής του δούλου, γιατί καθόριζε αν στο εξής αυτός θα αντιμετωπιζόταν ισότιμα ή υποδεέστερα. Το γεγονός ότι μέχρι και το 1935 μ.Χ. υπήρχαν προηγμένοι, δημοκρατικοί λαοί που επισήμως θεωρούσαν ορισμένες φυλές «ζωώδεις» ή «εγκληματικές» και «στυγνές» σε σύγκριση με τη δική τους, γεγονός που οδήγησε σε ακραίες μορφές όχι μόνον εκμετάλλευσης και ρατσισμού, αλλά και σε γενοκτονίες, δείχνει ότι ακόμα και τον 20ό αιώνα ήταν δύσκολο να στερήσει κάποιος τις ενέργειές του από το θεωρητικό άλλοθι της «ανώτερης φυλής». Επίσης, ο ανεπίσημος και ημιεπίσημος ρατσισμός σε πολλές χώρες του κόσμου μέχρι σήμερα αποδεικνύει ότι ακόμα και στον 21ο αιώνα, πολλοί εξακολουθούν να θεωρούν ως κριτήριο κοινωνικού status την φυλή ή την εθνότητα ή την θρησκευτική ομάδα στην οποία κάποιος ανήκει.

Η ρωμαϊκή δουλεία Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, η εισροή δούλων ήταν τόσο μεγάλη, που ένας μέσος Ρωμαίος διέθετε πάνω από 10 σκλάβους και οι πλούσιοι 400. Η παρουσία τους όμως δεν ήταν απλώς αριθμητικά έντονη, αλλά και ουσιαστική: μέσα σε τόσο πλούσια «λάφυρα» ανθρώπινης υπόστασης, ανευρίσκονταν πια και πολλοί δούλοι με δυσεύρετα προσόντα και ειδικότητες, όπως γιατροί, δάσκαλοι, λογιστές κλπ. Αυτοί αξιοποιούνταν στον τομέα τους παραμένοντας δούλοι, αλλά είχαν κοινωνική επιρροή, παρότι ανήκαν στην κατώτατη τάξη των σκλάβων.

Στην αρχαία Ρώμη, οι δούλοι μπορούσαν να ανήκουν σε ιδιώτες ή στο κράτος. Στον ιδιωτικό τομέα, οι δούλοι μπορούσαν να ήταν υπηρέτες, ερωμένες, καθαρίστριες, μονομάχοι, εργάτες, γιατροί, βιοτεχνίες, παιδαγωγοί, κομμωτές, αγρότες, ιπποκόμοι κ.λπ. Στον κρατικό τομέα ήταν επίσης αγρότες, συντηρητές, εργάτες στην οδοποιία, μεταφορείς, εργάτες του «δήμου» (π.χ. οδοκαθαριστές), μεταλλωρύχοι κλπ. Έτσι, αν και οι δούλοι δεν ανήκαν σε κοινά έθνη και δύσκολα εξεγείρονταν, κατείχαν θέσεις-κλειδιά για την οικονομία. Κάθε εξέγερσή τους παρέλυε την οικονομία και άφηνε χωρίς τροφοδοσία και παροχές όχι μόνον τους φτωχούς Ρωμαίους, αλλά και τα πλούσια αστικά κέντρα. Αν και αριθμούνται κυρίως τρεις μεγάλες εξεγέρσεις σκλάβων στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, με γνωστότερη εκείνην του 73 μ.Χ. στην οποία ηγείτο ο Σπάρτακος, αυτές ήταν συχνότερες και είχαν πάντα συνέπειες. Σταδιακά, η ρωμαϊκή νομοθεσία άρχισε για τους προαναφερόμενους λόγους να γίνεται αυστηρότερη προς τους δουλοκτήτες και πιο ανθρώπινη με τους δούλους. Ενώ για παράδειγμα μέχρι το 50 μ.Χ. ο δούλος που αρρώσταινε δεν είχε δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθεια γιατρού και οι περισσότεροι αφέντες πετούσαν κυριολεκτικά στο δρόμο τον άρρωστο ή γέρο σκλάβο, επί Κλαυδίου νομοθετήθηκε ότι αν ο αφέντης αφήσει το δούλο του αφρόντιστο και αυτός αναρρώσει, θα θεωρείται στο εξής αυτομάτως ελεύθερος. Επίσης απαγορεύθηκε να δίνονται δούλοι ως βορά των άγριων ζώων. Ενώ έως τότε όλοι προσέφεραν τις γυναίκες δούλες ως σεξουαλικά αντικείμενα στους συγγενείς και φίλους τους, νομοθετήθηκε ότι τα παιδιά της γυναίκας δούλας που έμενε έγκυος, θα έπρεπε στο εξής να προστατεύονται. Το 150 μ.Χ., ο Αντωνίνος Πίος έδωσε στους δούλους το δικαίωμα να προσφεύγουν στη δικαιοσύνη όταν τους βασάνιζε ο αφέντης τους. Την εποχή του Διοκλητιανού και περίπου το 300 μ.Χ. εκδόθηκε νόμος που όριζε ότι ο αφέντης που σκότωνε δούλο χωρίς σοβαρή αφορμή, θεωρείτο πια εγκληματίας –μέχρι τότε η αφαίρεση

ζωής

δούλου

ήταν

απλό

πταίσμα

που

συνεπαγόταν

πρόστιμο

αντιμετωπιζόταν και ως καθαρά οικογενειακή υπόθεση που δεν απασχολούσε καν την δικαιοσύνη. Επίσης επί Διοκλητιανού ή ίσως και λίγο νωρίτερα, απαγορεύθηκε να πουλά κάποιος το παιδί του ως δούλο και οι πιστωτές δεν μπορούσαν να διεκδικήσουν την οφειλή τους σε δουλεία. Το κατά πόσον τηρούνταν όλοι αυτοί οι κατά καιρούς οριζόμενοι νέοι νόμοι, είναι άγνωστο, αλλά οπωσδήποτε η νομοθετική πρόνοια αποτελούσε πρόοδο σε σύγκριση με τον κοινωνικό θάνατο που συνεπαγόταν έως τότε η δουλεία.

Δουλοπάροικοι Όταν η ρωμαϊκή αυτοκρατορία άρχισε να καταρρέει, οι περισσότεροι δούλοι της μετατράπηκαν

με

αυτοκρατορικά

διατάγματα

σε

απελεύθερους

χωρικούς..

Οι

περισσότεροι από αυτούς απελευθερώθηκαν μερικά, δηλαδή ήταν «υπόχρεοι» και όχι απόλυτα ελεύθεροι.. Βαθμιαία, αναγκάστηκαν να δεχτούν πιο ανελεύθερους όρους, όπως το να παντρεύονται με άτομα μόνον από την ίδια περιοχή και να μην εγκαταλείπουν το κτήμα χωρίς την άδεια του κυρίου τους ή segnieur. Αυτή η εξάρτηση σταδιακά τους μετέβαλε και πάλι σε δούλους, μόνον που τώρα οι όροι δεν ήταν τόσο επαχθείς όσο 200 χρόνια πριν. Εντούτοις, έπαψαν να είναι ελεύθεροι απέναντι στον νόμο και ανέλαβαν βαριές δεσμεύσεις. Οι περισσότεροι δέθηκαν με τη γη του μεγαλογαιοκτήμονα με συμβόλαιο και αποδέχτηκαν να προσφέρουν πάνω από το μισό χρόνο τους στα κτήματά του. Όταν η δική τους σοδειά ήταν κακή, έπρεπε να παρέχουν άλλες υπηρεσίες στον γαιοκτήμονα. Είχαν όμως το δικαίωμα να προσφύγουν στη δικαιοσύνη αν βιαιοπραγούσε ο «προστάτης κύριός τους» ή αν βίαζε τη σύζυγο ή την κόρη τους.

14ος αιώνας . Μεγάλη εισροή δούλων σημειώθηκε το 14ο αιώνα εξαιτίας του Μαύρου Θανάτου, δηλαδή της επιδημίας πανώλης του 1350. Η πείνα -που ήταν αποτέλεσμα κακών σοδειών και άλλων παραγόντων, όπως της υπερκαλλιέργειας- το 1315 όπως και η μεγάλη επιδημία πανώλης λίγες δεκαετίες μετά, αποδεκάτισαν τον πληθυσμό της Ευρώπης. Αυτή η τραγική κατάσταση είχε σαν αποτέλεσμα να μείνουν ακατοίκητες μεγάλες εκτάσεις και να δημιουργηθεί ανάγκη για εργατικά χέρια, οπότε οι όροι διαπραγμάτευσης με τους χωρικούς που είχαν επιβιώσει άλλαξαν ριζικά προς το καλύτερο για τους αγρότες. Όμως αυξήθηκε η ανάγκη για «φτηνό εργατικό δυναμικό» και τότε το δουλεμπόριο γνώρισε νέα ακμή. Οι δούλοι έφταναν στην Ευρώπη από την Ασία και την Αφρική. Η πανώλη και διάφορες επιδημίες υψηλής νοσηρότητας συνέχισαν πάντως να επανεμφανίζονται σχεδόν σταθερά κάθε 20-30 χρόνια και σάρωναν την Ευρώπη, γιατί δεν είχε βελτιωθεί καθόλου το υγειονομικό τοπίο. Έτσι ο αγροτικός και αστικός πληθυσμός κατά καιρούς μειωνόταν κατακόρυφα και η ανάγκη για νέους δούλους ανανεωνόταν διαρκώς. 14

Η δουλεία στο Βυζάντιο Στο Βυζάντιο συνεχιζόταν όλα αυτά τα χρόνια η εφαρμογή ολοένα ηπιότερης πολιτικής προς τους δούλους που είχε ξεκινήσει στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Με διατάγματα του Ιουστινιανού και άλλων αυτοκρατόρων ο δούλος έπαψε να είναι νομικά τουλάχιστον πράγμα. Η πιο σημαντική Εισήγηση του Ιουστινιανού ήταν εκείνη που για πρώτη φορά όριζε με νόμο πως ο δούλος είναι άνθρωπος. Επίσης όριζε να δίνεται αυτομάτως το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη στους δούλους που ελευθερώνονταν ενώ μέχρι τότε οι κοινωνικές διακρίσεις συνεχίζονταν μέχρι και τους απογόνους τρίτης γενεάς του πρώην δούλου. Παράλληλα, οι αυτοκράτορες δεν επιθυμούσαν να αναπτυχθεί η φεουδαρχία στο μέτρο που αυτή αναπτύχθηκε στη Δύση και προσπαθούσαν να στηρίζουν τους μικροκτηματίες, επειδή αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να μην ισχυροποιηθούν οι γαιοκτήμονες και οι «ευγενείς» ή τιτλούχοι. Αυτές οι προσπάθειες δεν απέδιδαν πάντα καρπούς και σε πολλές περιοχές οι αγρότες ζούσαν σαν δούλοι. Αρκετά συχνά εξάλλου οι αυτοκράτορες υποχωρούσαν στις πιέσεις των γαιοκτημόνων και για να κρατήσουν ισορροπίες έκαναν υποχωρήσεις σκοπιμότητας εις βάρος των μικρών γαιοκτησιών ή των ακτημόνων. Σε γενικές γραμμές πάντως, πολιτική του κράτους ήταν να ελέγχει την εξουσία των μεγαλοκτηματιών –άρα να τους κρατά όσο μπορούσε πιο αποδυναμωμένους. Οι Βυζαντινοί κρατούσαν και βιβλία («Βίβλο Αλλαγών» όπως αναφέρεται), με τα στοιχεία των αιχμαλώτων που είχαν συλλάβει όπως και των Βυζαντινών που είχαν αντιστρόφως συλληφθεί από τον εχθρό. Με βάση αυτά τα έγγραφα προχωρούσαν συχνά σε ανταλλαγή αιχμαλώτων ή σε εξαγορά της ελευθερίας των Βυζαντινών δούλων με καταβολή λύτρων. Οι κάτοικοι των ακριτικών περιοχών της αυτοκρατορίας έθαβαν πολύ συχνά την όποια περιουσία τους σε λάκκους και έβαζαν ένα σημάδι για το οποίο ενημέρωναν τους συγγενείς τους ή έμπιστα πρόσωπα, ώστε αν οι ίδιοι συλλαμβάνονταν αιχμάλωτοι (από εισβολείς ή κοινούς ληστές) να ξέθαβαν κάποιοι τα κοσμήματα ή τα χρήματα και να εξαγόραζαν την ελευθερία τους «για να μην καταντήσουν δούλοι».

Οι Έλληνες του

Πόντου είχαν μέχρι σχετικά πρόσφατα ως χειρότερη κατάρα τη φράση «αιχμάλωτος να γίνεσαι», που δείχνει πόσο τους τρόμαζαν όσα συνεπαγόταν η δουλεία. Οι περισσότεροι δουλέμποροι που δρούσαν στα λιμάνια (για να αγοράζουν σκλάβους από πειρατές) ή στις μεγάλες πόλεις, είχαν και ειδικότητα, ανάλογα με την πελατεία τους:

άλλοι αγόραζαν μόνο παιδιά, άλλοι μόνο γυναίκες και άλλοι μόνον δυνατούς άντρες. Οι τιμές των σκλάβων ήταν ποικίλες. Ο Πλούταρχος αναφέρει συγκεκριμένα ότι ένα βόδι έκανε 1 δραχμή και ένας σκλάβος 4 δραχμές, ενώ ο Γεώργιος Φραντζής στα Χρονικά του αναφέρει ότι όταν τον υποδούλωσαν ζήτησαν από τον αυτοκράτορα για την απελευθέρωσή του 5.000 χρυσά νομίσματα. Όταν οι Νορμανδοί υποδούλωσαν τον μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ευστάθιο, ζήτησαν για την απελευθέρωσή του από τον αυτοκράτορα 4.000 χρυσά. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν οι αιχμάλωτοι Βυζαντινοί πιάνονταν από Σαρακηνούς, πιέζονταν τόσο πολύ να αλλαξοπιστήσουν, που βγήκε η φράση «μου άλλαξες την πίστη» Σύμφωνα με τα ιερατικά έθιμα του Βυζαντίου, όσοι ξαναγυρνούσαν στην πατρίδα τους απελευθερωμένοι αλλά είχαν στο μεταξύ αλλαξοπιστήσει, έπρεπε να απέχουν από την κοινωνία 8 χρόνια. Όμως αντίστοιχη μεταχείριση πρέπει να είχαν και οι δούλοι των Βυζαντινών, γιατί πολλά ιεραρχικά κείμενα προέτρεπαν τους Βυζαντινούς να βλέπουν τους δούλους τους σαν ανθρώπους. Επειδή πάντως πιάνονταν πολλοί Βυζαντινοί αιχμάλωτοι, η Εκκλησία καθημερινά στη λειτουργία της είχε και προσευχή «υπέρ των αιχμαλώτων και της σωτηρίας αυτών». Γίνονταν μάλιστα συχνά έρανοι από την εκκλησία ή τους συγγενείς του αιχμαλώτου για να συγκεντρωθεί το αναγκαίο για την εξαγορά του ποσό. Συνηθιζόταν μάλιστα στις διαθήκες τους (όπως και στη Δυτική Ευρώπη την ίδια εποχή) πολλοί να αφήνουν την περιουσία τους στην Εκκλησία ή στο κράτος, με την εντολή να δοθεί για εξαγορά αιχμαλώτων, επειδή αυτή η πράξη θεωρείτο θεάρεστη. Πολλοί δανείζονταν για να ελευθερώσουν τους συγγενείς τους από τα εχθρικά στρατεύματα και επειδή οι τόκοι ήταν βαρείς, αναγκάζονταν να συμφωνήσουν με τον δανειστή να μείνουν δούλοι του, συνήθως για 4 χρόνια. Πιθανόν η τιμή εξαγοράς του αιχμαλώτου να ισοδυναμούσε με μισθούς δύο ετών και τα επιπλέον δύο χρόνια να ήταν οι τόκοι του δανείου.

15ος, 16ος και 17ος αιώνας Στο Βυζάντιο η κατάσταση των δούλων χειροτέρεψε όταν εμφανίστηκαν και σταδιακά κυριάρχησαν

οι

Οθωμανοί.

Στην

Οθωμανική

αυτοκρατορία,

οι

δούλοι

πολλαπλασιάστηκαν και οι συνθήκες ζωής για όλους τους υποταγμένους λαούς ήταν εξαιρετικά δύσκολες, ειδικά στον αγροτικό τομέα. Την ίδια εποχή άρχισε στην Ευρώπη νέα εισαγωγή δούλων, αυτή τη φορά σωρηδόν από την Αφρική. Το γεγονός ότι ήταν μαύροι στο χρώμα επιδείνωνε τη θέση τους, επειδή ήταν δύσκολο να διαφύγουν – εντοπίζονταν γρήγορα. Επίσης η διαφορά στο χρώμα έκανε τους δεσπότες ή κυρίους να μην ταυτίζονται διόλου μαζί τους, να τους φέρονται πιο σκληρά και να μην τους ενσωματώνουν καθόλου στην κοινωνική ζωή με μικτούς γάμους ή υιοθεσίες. Οι πρώτοι Ευρωπαίοι που δημιούργησαν εμπορικό σταθμό για δούλους στην Αφρική, συγκεκριμένα στην Γκάνα, ήταν οι Πορτογάλοι. Οι σκλάβοι φορτώνονταν σε πλοία για την Ευρώπη και μετά για την Αμερική, Συνήθως το 20% από αυτούς πέθαινε στη διάρκεια του ταξιδιού. Μετά την εξολόθρευση του γηγενούς πληθυσμού της Αμερικανικής ηπείρου από ασθένειες που έφεραν οι εισβολείς Ευρωπαίοι, η ζήτηση σε εργατικά χέρια καλύφθηκε από Αφρικανούς σκλάβους. Έτσι, ξεκίνησε η πιο μακροχρόνια και ευρείας κλίμακας εκμετάλλευση της αναγκαστικής εργασίας στην ανθρώπινη ιστορία. Υπολογίζεται ότι από τον 15ο μέχρι τον 18ο αιώνα μεταφέρθηκαν στην βόρεια Αμερική, κεντρική Αμερική και νότια Αμερική πάνω από 20.000.000 Αφρικανοί.

Οι δούλοι ως περιουσιακό στοιχείο Οι δούλοι άλλοτε θεωρούνταν και αντιμετωπίζονταν ως κινητή περιουσία και άλλοτε ως ακίνητη. Στην πρώτη περίπτωση πουλιούνταν στην αγορά. Η τιμή τους παρουσίαζε διακυμάνσεις όπως του σιταριού ή άλλων εμπορικών αγαθών, ανάλογα με τη σχέση προσφοράς και ζήτησης. Σε περιόδους με αφθονία δούλων (μετά από πολέμους) η τιμή έπεφτε. Σε εποχές μεγάλης ζήτησης (τους μήνες που απαιτείτο πιο εντατική δουλειά στους αγρούς) η τιμή ανέβαινε. Όταν οι μισθοί ή τα μεροκάματα των ντόπιων ανέβαιναν, η ζήτηση για σκλάβους αύξανε και η τιμή τους ανέβαινε επίσης.

Μερικές φορές, η εξασφάλιση καλύτερου βιοτικού επιπέδου των ντόπιων πυροδοτούσε επεκτατικούς πολέμους για «ανθρώπινα λάφυρα», δηλαδή εξεύρεση φτηνών δούλων ώστε να πέσει η τιμή τους στην αγορά και να βγάζουν περισσότερο κέρδος οι δουλοκτήτες. Υπήρξαν και αντίστροφες φάσεις όμως, όπου οι εξαιρετικά χαμηλοί μισθοί των ντόπιων και η φτώχεια καθιστούσε τους δούλους άχρηστους έως ασύμφορους, και τότε οι γαιοκτήμονες και οι βιοτέχνες στρέφονταν στους ελεύθερους επαγγελματίες που δέχονταν να τους δουλέψουν πολύ φτηνά και τους οποίους δεν χρειαζόταν ούτε να τους αγοράσουν (επενδύοντας κεφάλαιο αγοράς) ούτε στη συνέχεια να τους συντηρήσουν. Η τιμή των δούλων εξαρτιόταν πέρα από τις τάσεις της οικονομίας και από την ειδικότητά τους, το φύλο, την ηλικία, την ομορφιά, την κατάσταση της υγείας τους και την πειθήνια τους. Στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία το 350 μ.Χ., ένας γερός σκλάβος στοίχιζε ένα σόλδιο, την εποχή που οι στρατιώτες έπαιρναν όλο το χρόνο ως μισθό 2 έως 3 σόλδια (solidi, χρυσά νομίσματα της εποχής). Ήταν κατά συνέπεια ακριβό απόκτημα ο αποδοτικός δούλος. Σε αυτή την υψηλή τιμή ίσως είχε συμβάλει το γεγονός ότι είχαν απελευθερωθεί πολλοί δούλοι και είχαν μετατραπεί σε «δούλους με υποχρέωση», δηλαδή κάτι ανάμεσα σε ελεύθερο πολίτη και δουλοπάροικο. Έτσι οι δούλοι σπάνιζαν και αυτό επηρέαζε και την τιμή τους. Τριακόσια χρόνια αργότερα ο Προκόπιος αναφέρει αγορά σκλάβου στην τιμή ενός προβάτου –κάτι που δεν ήταν φτηνό για την εποχή εκείνη, αλλά δεν αντιστοιχούσε τους μισθούς έξη μηνών ενός στρατιώτη –η τιμή δηλαδή είχε πέσει αισθητά. Λίγο αργότερα, το 725, στην Ιταλία, αναφέρεται πώληση αγοριού στην τιμή ενός αλόγου και μεταγενέστερα αναφέρεται ως τιμή πώλησης ένα βόδι: δηλαδή οι σκλάβοι ακρίβυναν. Την ίδια εποχή (περίπου 650 μ.Χ.) αναφέρεται ότι ένα μικρό κορίτσι σκλάβα αγοράστηκε 30 σόλδια (solidi), όσο έκαναν τότε 13 πρόβατα ή 3 φοράδες, που ήταν την εποχή εκείνη πολύτιμα και ακριβά αποκτήματα –άρα η τιμή των δούλων είχε ανεβεί κι άλλο. Ένα άλλο κορίτσι 20 ετών μάλιστα πουλήθηκε τότε 250 σόλδια –η τιμή της γυναίκες ανέβαινε από την ηλικία των 20 μέχρι τα 40 και ανάλογα με την ομορφιά της. Ξέρουμε επίσης ότι μετά το Μαύρο Θάνατο, η τιμή αγοράς σκλάβου αλλά και οι μισθοί των ελεύθερων εργατών ανέβηκαν σε όλη την Ευρώπη και στο Βυζάντιο κατά 100%150%, επειδή η επιδημία είχε προκαλέσει μεγάλη έλλειψη εργατικών χεριών.

Διακυμάνσεις στην τιμή συνεχίστηκαν να παρουσιάζονται και όταν η δουλεία αναζωπυρώθηκε με Αφρικανούς σκλάβους προς την Αμερική, την Ευρώπη και την Ασία. Το 1750 στις ΗΠΑ οι σκλάβοι κόστιζαν γύρω στα 120 δολάρια, την εποχή που το άλογο πουλιόταν 50 δολάρια και ο σανός κόστιζε 4 δολάρια ο τόνος Η τιμή τους άρχισε να ανεβαίνει για διάφορους λόγους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και η αυξημένη ζήτηση στην παγκόσμια αγορά για ρύζι και το 1800 η τιμή τους είχε φτάσει τα 1.000-1.500 δολάρια. Ως ακίνητη περιουσία, οι δούλοι αναφέρονται σε πολλά πωλητήρια γης, δηλαδή μεταβιβάζονταν μαζί με το αγρόκτημα του δεσπότη τους. Συχνά αναφέρονται και σε διαθήκες, μεταξύ άλλων αντικειμένων και ζώων που κληροδοτούσε κάποιος στους απογόνους του ή που χάριζε στην εκκλησία και στο κράτος., οπότε οι δούλοι δεν έβρισκαν την ελευθερία τους ούτε καν μετά το θάνατο του κυρίου τους. Στην Αρχαία Αίγυπτο και σε ασιατικές περιοχές, όταν πέθαινε ο κύριός τους, τους υποχρέωναν να αυτοκτονήσουν, ώστε να τον υπηρετούν «και εις την μετά θάνατον ζωήν». Μερικές φορές τους εξόντωναν και στην αρχαία Ρώμη, ώστε να μην ελευθερώνονται και παρακινούν σε εξεγέρσεις τους άλλους σκλάβους.

Κατάργηση της Δουλείας Κινήσεις για την κατάργηση της δουλείας σημειώθηκαν κατά το 18ο αιώνα. Το σύνταγμα των ΗΠΑ, που εκπονήθηκε το 1788, προέβλεπε την απελευθέρωση των δούλων μέσα σε μια περίοδο 20 χρόνων. Ωστόσο, η δουλεία συνέχισε να υφίσταται στις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ. Στις αρχές του 19ου αιώνα, η Βρετανία, η Γαλλία και τα περισσότερα από τα νέα ανεξάρτητα έθνη της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής κατάργησαν τη δουλεία.

Σταθμοί την ιστορία της δουλείας 6.800 π.Χ.: Η πρώτη μεγάλη πόλη αναπτύσσεται στη Μεσοποταμία. Οι πρώτες πολεμικές συγκρούσεις φέρουν μαζί τους και τους ηττημένους ως σκλάβους. Το 2.575 π.Χ. οι Αιγύπτιοι κάνουν επιδρομές στα γειτονικά εδάφη και συλλέγουν σκλάβους. Η δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας είχε 30.000 σκλάβους στα ορυχεία της που της επέτρεπαν να πλουτίζει και να φιλοσοφεί. Το ίδιο μονοπάτι ακολούθησαν και οι δυνάμεις της εποχής. Εκτιμήσεις αναφέρουν ότι ο μισός πληθυσμός της Ρώμης αποτελούνταν από δούλους. Το 1.000 μ.Χ. η δουλεία αποτελούσε σημαντικό κομμάτι της οικονομίας της Μ. Βρετανίας.

Το 1550 η ζωγραφική της Αναγέννησης αποτυπώνει τους ανθρώπους της εποχής με τους δούλους τους. Το 1781 ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Ιωσήφ ΙΙ καταργεί το θεσμό των δουλοπάροικων στην περιοχή του Αμβούργου. Στις 26 Αυγούστου 1789, κατά τη Γαλλική Επανάσταση, η Εθνική Συνέλευση υιοθετεί τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, βασισμένη στις ιδέες του Γάλλου φιλόσοφου Ζαν Ζακ Ρουσό. Στο πρώτο από τα 17 άρθρα του αναφέρεται: «Οι άνθρωποι γεννιούνται και παραμένουν ελεύθεροι και έχουν ίσα δικαιώματα». Το 1803 η Δανία γίνεται η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα της Ευρώπης που απαγορεύει το εμπόριο σκλάβων από την Αφρική. Το 1807 το Βρετανικό Κοινοβούλιο νομοθετεί την απαγόρευση μεταφοράς σκλάβων από βρετανικά πλοία. Τα ακόλουθα χρόνια, ακολουθούν και άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Το 1833 η Βρετανία καταργεί το θεσμό της δουλείας και στις αποικίες της. Το 1861 ο Τσάρος της Ρωσίας, Αλέξανδρος ΙΙ απελευθερώνει 50.000.000 δουλοπάροικους. Το 1863 στις ΗΠΑ ο Πρόεδρος Τζορτζ Λίνκολν νομοθετεί την απελευθέρωση των σκλάβων. Το 1863 ο Χρυσός Νόμος απελευθερώνει 725.000 σκλάβους στη Βραζιλία. Στις 4 Μαΐου 1910 υπογράφεται στο Παρίσι η Διεθνής Συνθήκη για τον τερματισμό του εμπορίου λευκής σάρκας. Σύμφωνα με αυτήν, απαγορεύεται η εκπόρνευση ανήλικων γυναικών. Το 1918 η βρετανική κυβέρνηση του Χονγκ Κονγκ υπολογίζει ότι τα περισσότερα νοικοκυριά που διαθέτουν την οικονομική άνεση, διατηρούν ένα ανήλικο παιδί ως οικιακό δούλο. Το 1923 νομοθετεί την απαγόρευση της αγοραπωλησίας ανήλικων δούλων. Το 1926 η Κοινωνία των Εθνών εγκρίνει τη Συνθήκη κατά της Δουλείας. Σύμφωνα με αυτήν, δουλεία ορίζεται «η εξάσκηση σε ένα άτομο ενός ή όλων των δικαιωμάτων της ιδιοκτησίας». Το 1927 καταργείται η δουλεία στη Σιέρα Λεόνε. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος επαναφέρει την πρακτική της δουλείας στη Γερμανία, την Ιαπωνία και σε άλλα κράτη.

Η κατάσταση σήμερα

Η Ελλάδα είναι από τις πρώτες χώρες που απαγόρευσε στη νεότερη ιστορία τη δουλεία, αμέσως μετά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821. Το σύνταγμα του 1822, του 1823 όπως και του 1844 όριζαν ότι «εις την ελληνική επικράτειαν ούτε πωλείται ούτε αγοράζεται άνθρωπος. Αργυρώνητος δε παντός γένους και πάσης θρησκείας, άμα πατήσας το Ελληνικό έδαφος, είναι ελεύθερος και από τον δεσπότην αυτού ακαταζήτητος».Το σημερινό Σύνταγμα με το άρθρο 22, ορίζει ότι «οποιαδήποτε μορφή αναγκαστικής εργασίας απαγορεύεται»

και

«η εργασία

αποτελεί δικαίωμα

και

προστατεύεται από το Κράτος, που μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών και για την ηθική και υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού. Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα απo φύλο ή άλλη διάκριση, έχουν δικαίωμα ίσης αμοιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας.» Περιπτώσεις δουλείας πάντως παρατηρούνται και σήμερα στην Ελλάδα, όπως σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Αφορά κυρίως τα παιδιά που παρανόμως εξωθούνται στην επαιτεία και των γυναικών που εξωθούνται παρά τη θέλησή τους στην πορνεία. Ο σημερινός ορισμός της δουλείας έχει διαφοροποιηθεί ελαφρά από τον κλασικό και ως δουλεία ορίζεται «η πλήρης εξουσία

και έλεγχος ενός ανθρώπου επάνω σε κάποιον άλλο με στόχο κυρίως την οικονομική ή και άλλης μορφής εκμετάλλευσή του». Με αυτή την έννοια ο δούλος δεν στερείται νόμιμα της ανθρώπινης υπόστασής του όπως την εποχή που η δουλεία ήταν νόμιμη, αλλά παραμένει δούλος γιατί χειραγωγείται απόλυτα. Επίσης συζητείται και το θέμα της προσωποκράτησης για οφειλές, γεγονός που στιγματίζεται από πολλούς νομικούς. Στην Ελλάδα η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας έχει αποφανθεί αρνητικά, θεωρώντας το μέτρο αντισυνταγματικό, γιατί «αποτελεί μέτρο καταναγκασμού όχι επάνω στην περιουσία του οφειλέτη, αλλά επί του ιδίου του προσώπου του οφειλέτη». Η προσωποκράτηση για οφειλές έχει απαγορευθεί στις περισσότερες χώρες στον κόσμο τόσο για ηθικούς λόγους, όσο και για πρακτικούς –ο έγκλειστος δεν είναι δυνατόν να εργασθεί για να αποπληρώσει την οφειλή του. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι σήμερα ζουν περίπου 27.000.000 άνθρωποι σε διάφορες χώρες ως δούλοι, κυρίως γυναίκες και παιδιά. Το δυσάρεστο είναι ότι αυτή η σύγχρονη μορφή δουλείας περνά σχεδόν απαρατήρητη και ο βασικότερος λόγος είναι ο παράνομος χαρακτήρας της. Όσο δηλαδή η δουλεία ήταν νόμιμη, τηρούνταν αρχεία εμπορικά και όλες οι πράξεις ήταν εμφανείς. Τώρα που η δουλεία διενεργείται παράνομα, τηρείται απόλυτη μυστικότητα από όλους τους αυτουργούς –τις ομάδες που συλλαμβάνουν τους δούλους, τις ομάδες που τους μεταφέρουν στην αγορά και την αγορά που τους εκμεταλλεύεται. Η σύγχρονη δουλεία επιβιώνει επειδή επίσης δεν στηρίζεται σε φυλετικά κριτήρια και θύματά της αποτελούν όλες οι ανθρώπινες ομάδες που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την κατάσταση της αδυναμίας, ανεξαρτήτως θρησκείας, εθνικότητας, ηλικίας ή φύλου. Επίσης, οι δούλοι δεν απασχολούνται σε συγκεκριμένη αγορά ή βιομηχανία ή σε ορισμένες έστω πόλεις, και έτσι δεν υπάρχουν σταθερές οδοί μεταφοράς ή σταθερές αγορές, ώστε να ιχνηλατηθούν και να διαλυθούν τα κέντρα διοργάνωσης του δουλεμπόριου. Τέλος, ο μέσος πολίτης δεν έχει συναίσθηση του γεγονότος ότι η δουλεία εφαρμόζεται πιθανόν στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο στο οποίο πηγαίνει σχολείο το παιδί του ή εργάζεται ο ίδιος ούτε και αναγνωρίζει εύκολα τη δουλεία ως φαινόμενο. Συχνά την εκλαμβάνει ως ξεπεσμό του ατόμου με δική του πρωτοβουλία –δεν μπορεί π.χ. να διαχωρίσει εύκολα την πόρνη που επέλεξε και συνεχίζει να επιλέγει να ασκεί αυτό το επάγγελμα από εκείνην που εξαναγκάσθηκε να το επιλέξει όταν ήταν ανήλικη. Καθώς

δηλαδή ο μέσος άνθρωπος θεωρεί κάποιες δραστηριότητες εξαιρετικά εξευτελιστικές, ομαδοποιεί τους ανθρώπους που τις ασκούν. Εντούτοις, άπαξ και ένα άτομο προσπαθεί να διαφύγει από τον εξευτελισμό και δεν μπορεί, τότε είναι δούλος με την κλασική έννοια της λέξης. Αν επίσης έχει περιορισμένες πνευματικές ικανότητες, τότε ακόμα κι αν δεν προσπαθεί συνειδητά να διαφύγει, και πάλι αποτελεί δούλο, γιατί δεν επέλεξε ποτέ ο ίδιος να χρησιμοποιηθεί. Αν πρόκειται για παιδί, ασφαλώς και δεν είχε επιλογή εξαρχής, οπότε και πάλι αποτελεί δούλο.

Παγκόσμια Ημέρα κατά του Δουλεμπορίου Στις 23 Αυγούστου 1791 άρχισε η εξέγερση των μαύρων δούλων στη νήσο Ισπανιόλα της Καραϊβικής (σημερινή Αϊτή και Δομηνικανική Δημοκρατία), που οδήγησε στην κατάργηση του διατλαντικού εμπορίου δούλων. Από το 1998 μέχρι σήμερα, η μέρα αυτή αποτελεί μια καλή ευκαιρία περίσκεψης των ανθρώπων σχετικά με τις συνέπειες της δουλείας στον κόσμο. Αν και η τεχνολογία έχει προοδεύσει και η διάχυση της γνώσης είναι πιο εύκολη από ποτέ, αν και η ανάπτυξη της οικονομίας άλλαξε τα εργασιακά δεδομένα σε ολόκληρο τον πλανήτη, παρόλα αυτά φαίνεται αρκετά δύσκολο να εξαλειφθεί εντελώς μία από τις αρχαιότερες μορφές καταπίεσης του ανθρώπου.

Γιατί μπορεί κανείς από εμάς να μη σκέφτεται… αλυσοδεμένους υπηρέτες στο σπίτι του, όμως το δουλεμπόριο σε διάφορα σημεία του πλανήτη καλά κρατεί, ως μία από τις πλέον προσοδοφόρες πρακτικές πλουτισμού! Όσο κι αν νομίζουμε ότι ζούμε σε έναν ελεύθερο κόσμο (θεωρητικά μιλώντας), πολλά από αυτά που συμβαίνουν διαρκώς γύρω μας είναι αρκετά για να μας υπενθυμίσουν ότι η ανελευθερία κυριαρχεί παντού. Παιδική εκμετάλλευση στις χώρες της Ασίας και της Αφρικής, ορδές μεταναστών που χάνουν τη ζωή τους στο «λαθραίο» ταξίδι προς τη σωτηρία, καλλίγραμμες γυναίκες από το ανατολικό μπλοκ που ελπίζουν σε μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη…

- Συνολικά σε όλον τον κόσμο υπολογίζεται ότι 27 εκατομμύρια άνθρωποι είναι θύματα του σύγχρονου δουλεμπορίου – ο μεγαλύτερος αριθμός υποδουλωμένων ανθρώπων στην ιστορία της ανθρωπότητας. - Η πλειοψηφία των ανθρώπων που εργάζονται χωρίς πληρωμή, με την απειλή σωματικής ή ψυχολογικής βίας και αδυναμία απελευθέρωσης βρίσκεται στην Ασία και την Αφρική. -O μέσος όρος ηλικίας των θυμάτων που διακινούνται είναι ανήλικα παιδιά, κυρίως κορίτσια, ηλικίας 14 ετών, ενώ το 99% των θυμάτων δεν διασώζεται ποτέ. - Η πλειονότητα των θυμάτων στην Ελλάδα προέρχεται από την Ανατολική Ευρώπη, τη Ρωσία, και την Αφρική.

- Στην Ευρώπη, μόνο 1 στους 100.000 διακινητές καταδικάζεται.

- Περισσότεροι από 14.500 σκλάβοι περνάνε κάθε χρόνο τα σύνορα των ΗΠΑ. - Οι σκλάβοι εργάζονται σε χωράφια, οίκους ανοχής, εστιατόρια, ορυχεία… - Το μέσο κόστος ενός σκλάβου δεν ξεπερνά τα 90 δολάρια. - Το κέρδος από το εμπόριο σάρκας στην Αφρική ξεπερνά τα 1,6 δισεκατομμύρια δολάρια. - Ένα στα δέκα παιδιά της Αϊτής ζει σε συνθήκες δουλείας.

Παιδική εργασία Ανήλικα παιδιά εξαναγκάζονται σε εργασία, για ελάχιστη ή καθόλου αμοιβή, και υφίστανται συνθήκες και καταστάσεις ακατάλληλες για την ηλικία τους, ενώ δεν λαμβάνουν, στην συντριπτική πλειοψηφία, την μόρφωση και την ψυχαγωγία που απολαμβάνουν οι ελεύθεροι συνομήλικοί τους. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία των διεθνών οργανισμών, πάνω από 73.000.000 παιδιά, ηλικίας 10-14 ετών, είναι αναγκασμένα να εργάζονται.

ΑΘΗΝΑ ΜΙΧΑΛΑΡΗ ΝΕΦΕΛΗ ΣΕΡΔΕΝΕ ΗΡΑ ΣΑΚΟΛΛΑΡΙ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΤΖΑΡΟ

Ορισμός του trafficking “Ως παράνομη διακίνηση και εμπορία ανθρώπων με σκοπό τη σεξουαλική - οικονομική εκμετάλλευση

(trafficking)

ορίζεται

στρατολόγηση,

μεταφορά,

μετακίνηση,

εγκατάσταση (στέγαση, μέριμνα για συνέχιση της παραμονής) ή παραλαβή προσώπων, μέσω της απειλής ή χρήσης βίας ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, της απαγωγής, του δόλου, της εξαπάτησης, της κατάχρησης της δύναμης, της κατάχρησης μιας τρωτής ή ευάλωτης θέσης, της προσφοράς ή της αποδοχής οικονομικού ή άλλου όφελο υς για την επίτευξη της σύμφωνης γνώμης ενός προσώπου το οποίο ασκεί έλεγχο ή εξουσία επί άλλου προσώπου για το σκοπό της εκμετάλλευσης. Η εκμετάλλευση θα περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον την εκμετάλλευση της πορνείας των άλλων ή άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, την εξαναγκαστική εργασία ή παροχή υπηρεσιών, τη διαμόρφωση συνθηκών σκλαβιάς ή παρόμοιων με αυτήν πρακτικών, τη διαμόρφωση συνθηκών δουλείας (δεσμευτική παροχή υπηρεσιών) ή τη λήψη σωματικών οργάνων”.

O παραπάνω ορισμός απαντά σε τρία βασικά ερωτήματα αναφορικά με το ζήτημα του trafficking: 29

Ποιες δράσεις περιλαμβάνει το trafficking (στρατολόγηση, μεταφορά, μετακίνηση, εγκατάσταση ή παραλαβή προσώπων), Ποια είναι τα μέσα άσκησης του trafficking (απειλή, άσκηση βίας ή άλλων μορφών εξαναγκασμού, απαγωγή, δόλος, εξαπάτηση, κατάχρηση της δύναμης, κατάχρηση μιας τρωτής ή ευάλωτης θέσης, προσφορά ή αποδοχή οικονομικού ή άλλου όφελους), Ποιοι είναι οι σκοποί του trafficking (εκμετάλλευση της πορνείας των άλλων ή άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης, την εξαναγκαστική εργασία ή παροχή υπηρεσιών, τη διαμόρφωση συνθηκών σκλαβιάς ή παρόμοιων με αυτήν πρακτικών, τη διαμόρφωση συνθηκών δουλείας (δεσμευτική παροχή υπηρεσιών) ή τη λήψη σωματικών οργάνων). Σχηματικά το φαινόμενο του trafficking περιλαμβάνει τρία βασικά στάδια: Τη στρατολόγηση, Τη μεταφορά από τη χώρα αποστολής στη χώρα προορισμού, Την εκμετάλλευση. Ποιες μορφές έχει; Πορνεία, Βιομηχανία του Σεξ Εξαναγκαστική εργασία Επαιτεία Εμπόριο βρεφών Εμπόριο οργάνων Πορνογραφία Αγορά νυφών Στράτευση ανηλίκων Η εμπορία ανθρώπων δεν είναι αποκλειστικά και μόνο γέννημα της φτώχειας και της άνισης κατανομή του πλούτου, αλλά - κατά βάση - είναι γνήσιο τέκνο μιας ιδεολογίας που διαχωρίζει το ανθρώπινο είδος σε ανώτερους και κατώτερους κοινωνικά, φυσικά και πνευματικά ανθρώπους. Η δουλεία ενυπάρχει αιώνες σε όλες σχεδόν τους πολιτισμούς, πλήττει τα ευάλωτα κοινωνικά στρώματα και ομάδες. Σύγχρονη μορφή της δουλείας είναι το trafficking. Οι γυναίκες και τα παιδιά ως ευάλωτες κοινωνικές ομάδες έχουν τα

μεγαλύτερα ποσοστά θυματοποίησης τόσο για το σεξουαλικό εμπόριο όσο και για την εξαναγκαστική εργασία αλλά και τις υπόλοιπες μορφές που λαμβάνει το φαινόμενο. Παρά τις διεθνείς απαγορεύσεις, οι σεξουαλικές κακοποιήσεις γυναικών και παιδιών αποτελούν πάγια πρακτική, τόσο κατά τη διάρκεια ειρηνικών όσο και εμπόλεμων περιόδων, ενώ οι δράστες παραμένουν ατιμώρητοι. Βασικοί παράγοντες ενισχύουν και διατηρούν το φαινόμενο: Πρώτον, η ευάλωτη, άνιση και «συμπληρωματική» κοινωνική θέση των γυναικών και των παιδιών κατά την ειρηνική περίοδο και δεύτερον, η αδιαφορία των κυβερνήσεων για τη λήψη σοβαρών μέτρων πρόληψης, επιβολής ποινών στους δράστες και κοινωνικής ενσωμάτωσης του θύματος κατά τη μεταπολεμική περίοδο.

Η εξάπλωση του trafficking Το trafficking γυναικών με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση έχει αποτελέσει αντικείμενο ιδιαίτερης μελέτης, πρώτον γιατί αποτελεί την πιο διαδεδομένη μορφή trafficking στο δυτικό κόσμο – και στη χώρα μας – και, δεύτερον γιατί υπάρχουν πτυχές του φαινομένου ιδιαίτερα σε σχέση με τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων των θυμάτων οι οποίες σχετίζονται άμεσα με το φύλο τους. Το trafficking των γυναικών είναι με άλλα λόγια μια από τις σύγχρονες μορφές βίας κατά των γυναικών στον τομέα του βιοπορισμού τους μετά από πλήρη ένδεια στην οποία περιήλθαν στις χώρες προέλευσης τους. Η παράνομη διακίνηση και εμπορία γυναικών από τρίτους δεν είναι νέο φαινόμενο. Έως το 1970 και ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1990 το φαινόμενο προσέλαβε μεγάλες διαστάσεις στην Ασία και την Ευρώπη λόγω των τεράστιων κερδών που απέφερε. Στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90 το trafficking εμφανίζεται ως ένα ευρύτατο κοινωνικό και οικονομικό φαινόμενο που επεκτείνεται σε όλη την ελληνική επικράτεια, με πελατεία άνδρες από το σύνολο των κοινωνικών τάξεων, μορφωτικών επιπέδων και κατηγοριών. Σύμφωνα με το παλαιότερο ισχύον νομοθετικό πλαίσιο (Ν1193/1981 και Ν. 2734/1999) το trafficking ταυτίζεται με τα αδικήματα της μαστροπείας και της σωματεμπορίας. Σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο 3064/2002 το trafficking συνιστά ειδικό αδίκημα, δηλ. την εμπορία ανθρώπων. Ωστόσο, η θέσπιση ειδικού νομοθετικού πλαισίου για την αντιμετώπιση του φαινομένου δε περιόρισε την εξάπλωσή του, καθώς το trafficking αποτελεί μια από τις τρεις σημαντικότερες πηγές πλούτου στη χώρα μας.

Αίτια της Διεθνικής Σωματεμπορίας Οι βασικές αιτίες ύπαρξης και επιδείνωσης αυτού του φαινομένου είναι οι εξής: Η έλλειψη δικαιωμάτων και ελευθεριών για τις γυναίκες – διάκριση και βία κατά των γυναικών. Η έλλειψη υποδομών που να εξασφαλίζουν ίσες ευκαιρίες εργασίας στις γυναίκες, οι οποίες κατά συνέπεια πλήττονται περισσότερο από την ανεργία, τη φτώχεια, την οικονομική κατάσταση της χώρας, την οικογενειακή κατάσταση – πολλές από αυτές ή έχουν χάσει το σύντροφο ή/ και τα παιδιά τους ή είναι ορφανές, την πολιτική κατάσταση της χώρας (εμφύλιος, βομβαρδισμοί, εισβολές από άλλες χώρες), την έλλειψη προσδοκιών, την προσφυγιά, κ.ά.

Σχέση της διεθνικής σωματεμπορίας και της μετανάστευσης Η σχέση της διεθνικής σωματεμπορίας και της μετανάστευσης είναι άμεση και εμφανής, δηλαδή, Η μετανάστευση και η μετακίνηση γυναικείων πληθυσμών, σε συνδυασμό με τις προσπάθειες των κυβερνήσεων για καταστολή της μετανάστευσης και μετακίνησης με πολιτικές απαγόρευσης, τοποθετούν τις γυναίκες σε καταστάσεις που είτε παραμένουν απροστάτευτες είτε μερικώς προστατευμένες από το νόμο. Αυτήν την πραγματικότητα εκμεταλλεύονται οι διεθνο-σωματέμποροι. Το στοιχείο που ξεχωρίζει τη διεθνική σωματεμπορία από άλλες μορφές μετανάστευσης είναι ο καταναγκασμός και/ή εξαπάτηση. Υπάρχει αιτιατή σχέση μεταξύ πολιτικών και νόμων για τη μετανάστευση και της διεθνικής σωματεμπορίας. Ο πληθυσμός των θυμάτων trafficking Κάθε χρόνο εκατομμύρια άνδρες, γυναίκες και παιδιά διακινούνται σε συνθήκες που ισοδυναμούν με σύγχρονη δουλεία. Ανάμεσά τους εκατοντάδες γυναίκες παρασύρονται, εξαπατώνται ή εξαναγκάζονται στην πορνεία ή σε άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Παρά τις αυξανόμενες προσπάθειες για την καταπολέμησή του, το trafficking με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση εξακολουθεί να υπάρχει και να λαμβάνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Αν και τα στατιστικά στοιχεία σε σχέση με τον αριθμό των γυναικών που διακινούνται ανά τον κόσμο δεν είναι ενημερωμένα, οι ειδικοί εκτιμούν ότι είναι αυξανόμενος, πράγμα που ισχύει και για τα κέρδη των διακινητών, καθώς σύμφωνα με μελέτες η διακίνηση διαπράττεται εγκλήματος.

σχεδόν

αποκλειστικά

από

διεθνή

κυκλώματα

οργανωμένου

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει διαπιστωθεί ότι μισό

εκατομμύριο γυναίκες και παιδιά διακινούνται κάθε χρόνο στην Δυτική Ευρώπη. Στην Ελλάδα ειδικότερα εκτιμάται ότι μέχρι το 2002 είχαν αφιχθεί μέσω της διακίνησης συνολικά 17.000 αλλοδαπές γυναίκες με βασικό κορμό του διακινούμενου πληθυσμού να απαρτίζεται από Ρωσίδες, Ουκρανές, Ρουμάνες, Νιγηριανές κ.λπ. Η ηλικία της

πλειονότητας του πληθυσμού κυμαίνεται μεταξύ 16 και 24 ετών (ποσοστό 62-63% περίπου). Αξίζει να σημειώσουμε ότι το trafficking δε συνεπάγεται απαραίτητα πέρασμα συνόρων, αλλά τα θύματα μπορεί να διακινούνται μέσα στα όρια μιας χώρας. Ωστόσο, το κυρίαρχο σχήμα του trafficking είναι το εξής: χώρα προέλευσης- χώρα transit και χώρα υποδοχής.

Συνολικά, συγκρίνοντας τον αριθμό των εξαναγκαστικά εκδιδόμενων

αλλοδαπών γυναικών το 2002 σε σχέση με το 2000, παρατηρείται μείωση της τάξης των 2.200 έως 2.300 ατόμων, δηλαδή σε ποσοστό 11,5%. Η μείωση χαρακτηρίζεται ως αξιόλογη, καθώς αποτελεί την πρώτη σημαντική μείωση που πραγματοποιείται στην εξαναγκαστική πορνεία στην Ελλάδα από το 1980 και μετά. Από το 1990 έως το 1997 η εξαναγκαστική πορνεία γνώρισε σημαντική αύξηση, ίσως από τις δυναμικότερες σε σχέση με όλους τους τομείς της οικονομίας της χώρας μας τόσο της νόμιμης όσο και της παράνομης. Όμως από το 1998 και κατά την τριετία 1998-2000, παρατηρείται μείωση του αριθμού των εξαναγκαστικά εκδιδόμενων. (Eπισυνάπτεται σχετικός πίνακας με το πλήθος των εξαναγκαστικά εκδιδόμενων στην Ελλάδα από το 1990 έως το 2002)

Η ηλικία των θυμάτων trafficking Σε ό,τι αφορά την ηλικία των εξαναγκαστικά εκδιδόμενων, σε σύγκριση με το τέλος της περασμένης δεκαετίας παρατηρήθηκαν αξιόλογες αλλαγές στην ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού. Συγκεκριμένα, παρατηρείται μια σαφής άνοδος του πληθυσμού των ανηλίκων γυναικών, η οποία πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ των 18 μηνών και των 2 ετών (ίσως επειδή έχουν υψηλό συντελεστή διακινδύνευσης και όχι ιδιαίτερα μεγαλύτερα κέρδη). Οι γυναίκες των ηλικιών πάνω από τα 30 χρόνια σαφώς εκπροσωπούνται, αλλά σε μικρότερα ποσοστά και ανάλογα με τις ανάγκες της αγοράς (χαμηλά μισθώματα, για μπαρ και οίκους ανοχής της περιφέρειας, κλπ.). Συμπερασματικά, ο βασικός πληθυσμός των εξαναγκαστικά εκδιδόμενων γυναικών είναι ηλικίας 21 έως 30 ετών και αποτελούν τα 2/3 του συνόλου της ομάδας. Επιπλέον, στον πληθυσμό των θυμάτων trafficking παρατηρείται μια αύξηση των ηλικιών άνω των 30 ετών. Το 2002 παρατηρήθηκε μια αύξηση των γυναικών από 40 έως 50 ετών. Η αύξηση αυτή μπορεί να αποδοθεί στην ανάγκη διοχέτευσης γυναικών στην πορνεία χαμηλών μισθωμάτων, κυρίως σε μπαρ, οίκους ανοχής αλλά και στην κατ’ οίκον πορνεία. Θα μπορούσε να σημειωθεί ότι οι εξαναγκαστικά εκδιδόμενες άνω των 30

ετών υφίστανται κακομεταχείριση

και

εκμετάλλευση των προστατών τους, κυρίως γιατί έχουν πεισθεί ότι δεν έχουν άλλη επιλογή ούτε στην Ελλάδα, αλλά ούτε και στην πατρίδα τους. Οι εθνικότητες των θυμάτων trafficking Αναφορικά με την εθνικότητα των εξαναγκαστικά εκδιδόμενων γυναικών στη χώρα μας, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αυξημένη πολυεθνικότητα. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, οι εξαναγκαστικά εκδιδόμενες προέρχονταν από διάφορες χώρες, με την πλειοψηφία αυτών να προέρχονται από την Πολωνία, τη Ταϊλάνδη, τις Φιλιππίνες. Μετά το 1987 εμφανίζεται σημαντικός αριθμός εκδιδόμενων γυναικών από την καταρρέουσα Σοβιετική Ένωση. Από τις αρχές του 1990 και μέχρι σήμερα, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης η συντριπτική πλειοψηφία των εκδιδόμενων γυναικών προέρχονται από την Ρωσία, Ουκρανία, Αλβανία, Βουλγαρία, Μολδαβία, αλλά και από χώρες της Αφρικής π.χ. Νιγηρία. Μεταξύ του 2002-2005 η πολυεθνικότητα των εξαναγκαστικά εκδιδόμενων εξακολουθεί να αυξάνεται. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας πλέον των χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ και των χωρών της Αφρικής που αναφέρθηκαν παραπάνω,

εντοπίστηκαν στην πορνεία γυναίκες από τη Λευκορωσία, Ουζμπεκιστάν, Γιουγκοσλαβία, Πακιστάν, Ιράκ, Σιγκαπούρη και Σιέρα Λεόνε. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας για τα θύματα εμπορίας ανθρώπων, η πλειοψηφία αυτών είναι γυναίκες (104 γυναίκες, 29 άνδρες και 4 ανήλικοι, σύνολο 137 θύματα) και η πλειοψηφία αυτών προέρχεται από τη Ρωσία, Ρουμανία, Ουκρανία και σε μικρότερο ποσοστό Βουλγαρία και Νιγηρία. (Επισυνάπτεται σχετικός αναλυτικός πίνακας με στοιχεία από την Ελληνική Αστυνομία για τα θύματα σωματεμπορίας)

ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ

Αριθμός Θυμάτων ΓΥΝΑΙΚΕΣ

ΑΝΔΡΕΣ

ΑΝΗΛΙΚΟΙ

ΣΥΝΟΛΟ

ΑΛΒΑΝΙΑΣ

ΑΡΜΕΝΙΑΣ

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ

ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ

ΔΑΝΙΑΣ

ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ

ΕΣΘΟΝΙΑΣ

ΗΝ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΚΑΖΑΚΣΤΑΝ

ΚΙΡΚΙΣΤΑΝ

ΛΕΥΚΟΡΩΣΙΑΣ

ΛΙΘΟΥΑΝΙΑΣ

ΜΟΛΔΑΒΙΑΣ

ΝΙΓΗΡΙΑΣ

ΟΛΛΑΝΔΙΑΣ

ΟΥΖΜΠΕΚΙΣΤΑΝ

ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ

ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ

ΡΩΣΙΑΣ

Τελικό Σύνολο

104

137

Οι συνθήκες ζωής των θυμάτων trafficking Σύμφωνα με τα στοιχεία του Stop Now (Stop Trafficking of people) οι συνθήκες ζωής των θυμάτων σωματεμπορίας περιλαμβάνουν: Βιασμούς, ξυλοδαρμούς και βασανιστήρια Εκφοβισμούς και ψυχολογική κακοποίηση Εξαναγκαστικές αμβλώσεις Πλημμελή διατροφή Στέρηση ύπνου Απουσία

ιατρικής

περίθαλψης

(προβλήματα

υγείας

και

υψηλά

ποσοστά

σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων) Άλλα βασικά χαρακτηριστικά της ομάδας αυτής που πρέπει να επισημανθούν είναι ότι: Δεν μπορούμε να εξετάσουμε το trafficking αφού πρώτα το συνδέσουμε με τη μετανάστευση και ειδικότερα τη «γυναικεία» μετανάστευση, καθώς σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας η πλειοψηφία των καταγεγραμμένων θυμάτων trafficking είναι γυναίκες. Η παράνομη διακίνηση είναι και αυτή μια μορφή μετακίνησης, εκείνο όμως που αλλάζει σε σχέση με τη μετανάστευση είναι η έλλειψη συναίνεσης του μετακινούμενου. Στις αναπτυσσόμενες χώρες οι ευκαιρίες για τις γυναίκες να εργαστούν είναι πολύ περιορισμένες. Έτσι, η γυναίκα αποφασίζει να μεταναστεύσει με την ελπίδα μιας καλύτερης τύχης, με τη συναίνεση του οικογενειακού της περιβάλλοντος. Βρίσκονται στην χώρα παράνομα, χωρίς άδεια παραμονής και εργασίας. Είτε έχουν έρθει στην Ελλάδα με τουριστική βίζα από τη χώρα προέλευσής τους, είτε με πλαστά χαρτιά, είτε με κρυφούς και παράνομους τρόπους. Πολλές φορές ενδέχεται να μην έχουν μαζί τους κανένα επίσημο έγγραφο που να πιστοποιεί την ταυτότητά τους. Επιπλέον και η επαγγελματική δραστηριοποίησή τους είναι τις περισσότερες φορές παράνομη καθώς και όψεις της κοινωνικής τους δραστηριότητας, πέρα από την επαγγελματική τους κατάσταση, κινούνται εκτός των ορίων της νομιμότητας. Για αυτό και τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται ως «κοινωνικά αόρατα».

Συνδέονται στενά με το φαινόμενο της μετανάστευσης, καθώς στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι μετανάστριες που έφτασαν στη χώρα ή περνούν από αυτή για να εργαστούν. Οι περισσότερες είχαν ένα έντονο ενδιαφέρον να εργαστούν και να ζήσουν στις κοινωνίες της Δύσης. Θα μπορούσαν σε μια χονδρική κατηγοριοποίηση να χωριστούν στις εξής υποομάδες: α) Στις γυναίκες που εξαπατήθηκαν ολοκληρωτικά και οι οποίες πείσθηκαν πως θα εργαστούν νόμιμα ή παράνομα σε τομείς άσχετους της πορνείας. Με την προώθησή τους στην Ελλάδα υφίστανται εκβιασμούς, φυσική και ψυχική βία, συχνά και βιασμούς «επεξεργασίας» και μετάπτωσης σε εκδιδόμενη, ώστε να εξαναγκαστούν σε υπακοή και αποδοχή του καθεστώτος εκμετάλλευσης. β) Στις γυναίκες για τις οποίες η πορνεία αποτελούσε μια πιθανή εναλλακτική λύση στο πλαίσιο ζοφερών προοπτικών για το μέλλον αλλά και προβλημάτων καθημερινής επιβίωσης. Για την υποομάδα αυτή η προοπτική άσκησης της πορνείας σε μια εύπορη χώρα με υψηλά εισοδήματα, καλύτερο τρόπο ζωής, νέο ξεκίνημα και ανωνυμία, ώστε εάν

και όταν επέστρεφαν στη χώρα τους να μη φέρουν το στίγμα, φάνηκε ελκυστική και ρεαλιστική λύση. Ανάλογη αντίληψη ανέπτυξαν και οι ήδη εκδιδόμενες στη χώρα τους. Οι γυναίκες αυτής της ομάδας γνώριζαν ή υποπτεύονταν βάσιμα ότι θα προωθηθούν στην πορνεία. Βέβαια νόμιζαν ότι θα την ασκήσουν σε συνθήκες ιδανικές (διαφορετικές από την εξάρτηση, την υπεραπασχόληση, την εκμετάλλευση και την αδιαφορία για την φυσική και ψυχική τους υγεία). Πρόκειται για την υποκατηγορία των «μερικά διαψευσμένων προσδοκιών». Ανάμεσα

στις

δύο

προηγούμενες

υποομάδες

υπάρχουν

ποικίλες

ενδιάμεσες

περιπτώσεις. Οι εξαναγκαστικά εκδιδόμενες στην Ελλάδα, και όχι μόνο, χαρακτηρίζονται από μια ποικιλία κοινωνικών, πολιτιστικών και οικονομικών αφετηριών, προσδοκιών και ψευδαισθήσεων, εναλλασσόμενων καταστάσεων και κινήτρων. Η λαθεμένη αντίληψη ότι η γυναίκα που θέλει ή επιλέγει να παραμείνει στην πορνεία ή και κάτω από τον έλεγχο κάποιου σωματέμπορου δεν αποτελεί θύμα οδηγεί στην πρακτική της απέλασης, μια πρακτική στενού ηθικού εύρους και αναποτελεσματική αφού στην πλειονότητά τους και σύμφωνα με στοιχεία της αστυνομίας αυτές επανέρχονται στην Ελλάδα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Η συνοπτική παρουσίαση των παραπάνω στοιχείων αναφορικά με τις διαστάσεις που έχει λάβει το φαινόμενο του trafficking στην χώρα μας και στην Βόρεια Ελλάδα ειδικότερα, αποδεικνύει την αναγκαιότητα για άμεση και ολοκληρωμένη παρέμβαση στην συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού. Διαφοροποιήσεις σε σχέση με το trafficking την τελευταία δεκαετία Ο Γρηγόρης Λάζος στο βιβλίο του «Πορνεία και Διεθνή Σωματεμπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα 2.0 Ο Πελάτης» επισημαίνει δύο σημαντικά χαρακτηριστικά στο θέμα της εκπόρνευσης ατόμων ενηλίκων και ανηλίκων τα οποία αναπτύχθηκαν στη δεκαετία του 90. Πρώτο σημαντικό χαρακτηριστικό είναι ότι δεν γίνεται πλέον εξατομικευμένη προσέγγιση ατόμων στα κράτη προέλευσης των θυμάτων αλλά μέσα από δίκτυα «Γραφεία» ομαδικές εισροές κυρίως ανηλίκων στις χώρες της Ευρώπης και στη χώρα μας που μας ενδιαφέρει άμεσα από τα Βαλκάνια, από χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ και από χώρες του τρίτου κόσμου. Με όλο το δελεαστικό βιοποριστικό πακέτο μιας «καλύτερης ζωής» ή και με εξόφληση οικογενειακών χρεών εκμεταλλευόμενοι την ανέχεια

και την χαμηλή ποιότητα ζωής τους αναπτύσσεται μια σύγχρονη μορφή δουλεμπορίου, μελανό σημείο του πολιτισμού μας.

Δεύτερο σημείο επισήμανσης στο ίδιο βιβλίο είναι ότι τα άτομα εισέρχονται με τουριστική βίζα η οποία σε σύντομο χρονικό διάστημα λήγει μένοντας δέσμια των κυκλωμάτων που τους φέρανε. Κατόπιν ξεκινάει η εκπαίδευση στην εκπόρνευση. Εδώ χρησιμοποιείται η βοήθεια ψυχοτρόπων ουσιών βίας αλκοόλ και άλλων μέσων για να εξυπηρετηθεί ο πελάτης με στόχο κάνουμε τα πάντα για τους πάντες σε γρήγορο χρόνο και με την τέλεια απόλαυση. Δεν υπάρχει αλλοδαπή η οποία να εκδίδεται και να πληρώνεται για τις υπηρεσίες της φυσικές ή ψυχικές κατ’ ευθείαν από τον πελάτη. Μόνον ελληνίδες ιερόδουλες διατηρούν την αυτονομία τους. Έτσι διαμορφώνεται ένα κύκλωμα μαύρου χρήματος διότι ο πελάτης μεν πληρώνει για τις υπηρεσίες που του παρέχονται όχι στο άτομο που του προσέφερε απόλαυση αλλά στο μεσάζοντα δημιουργώντας μαύρη υπεραξία η οποία διογκώνεται και παίρνει τις διαστάσεις όπως ονομάζεται στη σύγχρονη βιβλιογραφία του μαύρου χρυσού. Επισημαίνουμε ότι ο φόβος της αστυνομίας, η εκπαίδευση, τα ψυχότροπα, η μέθη πολλές φορές και η απελπισία, δημιουργούν μια ιδιότυπη συμπεριφορά ικανοποίησης του πελάτη, ώστε να μείνουν στο επάγγελμα διότι για τα θύματα trafficking δεν υπάρχει μέλλον παρά μόνο παρόν.

Λόγοι για τους οποίους τα θύματα trafficking δεν δραπετεύουν Σύμφωνα με στοιχεία της οργάνωσης Stop Νοw (Stop Trafficking of People) οι λόγοι για τους οποίους τα θύματα διεθνούς σωματεμπορίας δε δραπετεύουν είναι οι εξής: Εκφοβισμός και συνθήκες που δεν τους αφήνουν περιθώρια διαφυγής: Οι ξυλοδαρμοί, τα βασανιστήρια, η κράτηση των διαβατηρίων και οι απειλές ότι θα ασκηθεί βία κατά των οικογενειών τους, κάνουν τη δραπέτευση πολύ επικίνδυνο εγχείρημα, το οποίο μπορεί συχνά να στοιχίσει μέχρι και τη ζωή των θυμάτων, Αποπροσανατολισμός: Η απομόνωση, η άγνοια της γλώσσας και των συνθηκών ζωής στην Ελλάδα, δεν επιτρέπουν στα θύματα να μιλήσουν για την κατάστασή τους ή να ζητήσουν βοήθεια. Επίσης, συχνά καθώς δεν έχουν τα απαραίτητα χαρτιά φοβούνται ότι θα οδηγηθούν στη φυλακή. Έλλειψη πληροφόρησης για τους πόρους και τις παροχές που θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν: Τα θύματα της διεθνούς σωματεμπορίας δε γνωρίζουν τι πόρους και τι παροχές θα μπορούσαν να έχουν στη διάθεσή τους: ξενώνες, τροφή, ψυχοκοινωική και νομική στήριξη, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Επίσης, δε γνωρίζουν σε ποιες υπηρεσίες θα μπορούσαν να απευθυνθούν για την παροχή των παραπάνω υπηρεσιών υποστήριξης. Έσοδα: Τα έσοδα των δικτύων οργανωμένου εγκλήματος από τη συγκεκριμένη μορφή δουλείας ανέρχονται σε δισεκατομμύρια ευρώ. Το trafficking αποτελεί και στη χώρα μας μια από τις σημαντικότερες πηγές πλούτου. Υπεύθυνος για την εξαναγκαστική πορνεία είναι ο πελάτης, ο οποίος αποτελεί την κινητήρια δύναμη και χρηματοδοτεί τη σωματεμπορία. Υπολογίζεται ότι πάνω από ένα εκατομμύριο άντρες στην Ελλάδα πληρώνουν ετησίως για να έχουν τις υπηρεσίες γυναικών και παιδιών που έχουν πέσει θύματα αυτής της σεξουαλικής βιομηχανίας. Δράστες εμπορίας ανθρώπων-σωματεμπορίας Στην Ελλάδα σήμερα δρουν δύο δίκτυα διεθνούς σωματεμπορίας: το πρώτο διακινεί γυναίκες και παιδιά από χώρες της Κεντρικής Ευρώπης (και μάλιστα σύμφωνα με το Γ. Λάζο από χώρες που πλέον είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και έτσι αυξάνεται το trafficking εσωτερικά στην Ε.Ε) και το δεύτερο έχει αναλάβει τη διακίνηση γυναικών από χώρες της Αφρικής. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας οι δράστες εμπορίας ανθρώπων, προέρχονται από τις παρακάτω χώρες:

ΥΠΗΚΟΟΙ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ

ΣΥΝΟΛΟ

ΑΛΒΑΝΙΑΣ

ΑΡΜΕΝΙΑΣ

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ

ΕΛΛΑΔΑΣ

133

ΙΝΔΙΑΣ

ΜΟΛΔΑΒΙΑΣ

ΝΙΓΗΡΙΑ

ΟΥΚΡΑΝΙΑ

ΠΑΚΙΣΤΑΝ

ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ

ΡΩΣΙΑΣ

ΤΟΥΡΚΙΑ

Τελικό Σύνολο

202

Αρωγή προς τα θύματα trafficking- ο ρόλος των Αστυνομικών και Διωκτικών αρχών Κατά το έτος 2005, οι Υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας επιλήφθηκαν σε 60 υποθέσεις Εμπορίας Ανθρώπων και Σωματεμπορίας (59 υποθέσεις σεξουαλικής και οικονομικής εκμετάλλευσης και 1 υπόθεση εργασιακής εκμετάλλευσης), εκ των οποίων οι 17 διαπράχθηκαν από Εγκληματικές Οργανώσεις. Από τις έρευνες και τις προανακρίσεις των υποθέσεων αυτών κατηγορήθηκαν 202 δράστες, Έλληνες και αλλοδαποί, ενώ υπήρξαν 137 θύματα (άνδρες, γυναίκες και ανήλικοι) οικονομικής και σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Σε -57- θύματα παρασχέθηκε αρωγή και προστασία από τις μονάδες αρωγής και προστασίας της Πολιτείας, καθώς και από μη κυβερνητικές οργανώσεις. (ΜΚΟ). Για -20- θύματα εκδόθηκε διάταξη του αρμόδιου Εισαγγελέα, με την οποία ανεστάλη η απέλασή τους, σύμφωνα με το άρθρο 12 του Ν.3064/02. Οι επιληφθείσες Υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας συνεργάσθηκαν: Με τις αλλοδαπές Διπλωματικές (Πρεσβείες, Προξενεία) Αρχές στη Χώρα μας, σε 32- περιπτώσεις για την παροχή αρωγής και προστασίας στα θύματα υπηκόων τους.

Με τον Δ.Ο.Μ. σε -12- περιπτώσεις για τον ασφαλή επαναπατρισμό. Με Υπηρεσίες και Μονάδες παροχής, προστασίας και αρωγής (ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ) καθώς και με Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς (ΕΚΚΥΘΚΑ, ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ, ΚΛΙΜΑΚΑ και ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΥΡΩΠΗΣ) μέσω της Γενικής Γραμματείας Ισότητας καθώς και της Γενικής Γραμματείας Υγείας - Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) σε -19περιπτώσεις. Επισημαίνεται ότι, η πλειονότητα των θυμάτων βρίσκεται νόμιμα στη Χώρα μας και για το λόγο αυτό δήλωσαν στις επιληφθείσες Υπηρεσίες ότι δεν επιθυμούν να τεθούν υπό την προστασία της Πολιτείας και έχουν ήδη αναχωρήσει για τις πατρίδες τους, ενώ ένας μικρός αριθμός βρίσκεται ακόμα στη χώρα μας. Πίνακας παροχής αρωγής και προστασίας στα θύματα: Παροχή

ΥΠΗΚΟΟΙ ΤΩΝ αρωγής &

Διάταξη

*Συνεργασία

Συνεργασία με

Συνεργασία

Εισαγγελέα

ΚΟ & ΜΚΟ

Διπλωματικές

με

Αρχές

Δ.Ο.Μ.

προστασίας

ΧΩΡΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ

ΛΙΘΟΥΑΝΙΑΣ

ΜΟΛΔΑΒΙΑΣ

ΝΙΓΗΡΙΑ

ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ

ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ

ΡΩΣΙΑΣ

Τελικό Σύνολο

ρόλος

των

ΜΚΟ

στην

αρωγή

προς

1 32

4 2

τα

θύματα

του trafficking

Σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος με σκοπό την εμπορία ανθρώπων λαμβάνει η αρωγή και προστασία προς τα θύματα trafficking. Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις διαθέτουν ευέλικτους μηχανισμούς και μπορούν να συμμετάσχουν ενεργά στον τομέα της υποστήριξης και προστασίας των θυμάτων και της πρόληψης. Οι ΜΚΟ αποτελούν το συνεκτικό κρίκο ανάμεσα στο θύμα και τις αρχές, ώστε

να επιτευχθεί η εξάρθρωση και η ποινική δίωξη των δικτύων σωματεμπορίας. Επίσης, κατέχουν σημαντικό ρόλο στην προστασία των θυμάτων. Παρόλα αυτά, για να υπάρξει πραγματική συνεργασία η συμμετοχή των ΜΚΟ πρέπει να αναγνωρίζεται μέσα από: Τον έλεγχο της ανάπτυξης των ενεργειών που έχουν σχεδιαστεί για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων και μέτρων που έχουν συμφωνηθεί, το σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, την πρόληψη και τις δραστηριότητες ενημέρωσης στο ευρύ κοινό, την εκπαίδευση των επαγγελματικών και την παροχή πληροφοριών στις αρχές.

ΣΟΦΙΑ ΧΑΣΑΑΝ ΕΛΠΙΔΑ ΣΑΡΡΗ ΞΕΝΙΑ ΠΥΘΑΓΟΡΑ

Παγκόσμια Στατιστικά

ΠΟΡΝΕΙΑ ΚΑΙ ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΙΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Στις αρχές του 21ου αιώνα, το εμπόριο γυναικών αποτελεί μια μορφή σύγχρονου δουλεμπορίου καθώς όπως και σε άλλες εποχές οι γυναίκες-θύματα παραμένουν «κτήματα» των διακινητών που τις εμπορεύονται, στερούνται στοιχειωδών δικαιωμάτων στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο καθώς ζουν σε καθεστώς παρανομίας και επομένως αποκλεισμού και είναι υποχρεωμένες να εργάζονται υπό οποιεσδήποτε συνθήκες ακόμη και όταν έχει εξασθενήσει η υγεία τους. Το φαινόμενο του εμπορίου ανθρώπων έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις και συγκαταλέγεται στη λίστα του οργανωμένου εγκλήματος ως η τρίτη μεγαλύτερη εγκληματική δραστηριότητα μετά την παράνομη εμπορία όπλων και ναρκωτικών. Παρά τη δυσκολία ακριβούς υπολογισμού του μεγέθους του, μία επιεικής εκτίμηση Διεθνών Οργανώσεων εκτιμά ότι ετησίως 700.000 γυναίκες και παιδιά πέφτουν θύματα εμπορίου και προάγονται στην καταναγκαστική πορνεία σε παγκόσμια κλίμακα. Από αυτήν την πλέον κερδοφόρα πολυεθνική επιχείρηση συσσωρεύονται στο δίκτυο του οργανωμένου αυτού εγκλήματος 7 δισεκατομμύρια Ευρώ. Ως κύρια αιτία της παράνομης διακίνησης ανθρώπων παραμένει η αυξανόμενη οικονομική ανισότητα τόσο μεταξύ των εθνών κρατών όσο και μεταξύ των κοινωνικών ομάδων. Η φτώχεια, η ανεργία, η βία, οι συνθήκες κοινωνικής εξαθλίωσης των χωρών καταγωγής των θυμάτων, αποτελούν τους κύριους λόγους που τα θύματα αποφασίζουν να αναζητήσουν μια καλλίτερη τύχη στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες. Επιπρόσθετα, η έξαρση του φαινομένου διευκολύνεται από την ανεπάρκεια του νομοθετικού πλαισίου, από

τις

πολιτικές

μετανάστευσης

(που

μετατρέπουν

τις

πρόσφυγες

σε

λαθρομετανάστριες), από την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας και από την ολοένα και περισσότερο αυξανόμενη ζήτηση στις χώρες προορισμού.

Η Ελλάδα μετά τις γεωπολιτικές αλλαγές στον ευρωπαϊκό χώρο κατά τη δεκαετία του 90 αποτελεί πλέον χώρα διέλευσης και προορισμού του οργανωμένου αυτού εγκλήματος. Παρά τη δυσκολία ακριβούς υπολογισμού του αριθμού γυναικών που διακινούνται στην Ελλάδα, περίπου 16.000 γυναίκες ετησίως πέφτουν θύματα παράνομης διακίνησης και οδηγούνται στην καταναγκαστική πορνεία. Οι γυναίκες αυτές προέρχονται από χώρες 47

που βρίσκονται σε κοινωνικοοικονομική κρίση ή σε εμπόλεμη κατάσταση, όπως Ρωσία, Ουκρανία, Μολδαβία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Αλβανία και πρώην Γιουγκοσλαβία. Μέσα από εταιρίες «βιτρίνες» ή «αγγελίες προσφοράς εργασίας» οι διακινητές απευθύνονται σε κοινωνικά ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες όπου στρατολογούν γυναίκες με απατηλά μέσα για να τις μεταφέρουν στην Ελλάδα και να τις υποχρεώσουν να προσφέρουν καταναγκαστικά τις υπηρεσίες τους κυρίως στην βιομηχανία του σεξ.

Στον τόπο προορισμού, οι υπηρεσίες της καταναγκαστικής πορνείας διαφημίζονται μέσω των «ροζ αγγελιών» και σχετικών τηλεοπτικών σποτ. Εφημερίδες και έντυπα ενώ στις μισές σελίδες τους μάχονται για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα λίγο πιο κάτω φιλοξενούν αγγελίες και αποδεικνύονται ως αποτελεσματικότερος προαγωγός της σωματεμπορίας εξοικειώνοντας την κοινωνία και νομιμοποιώντας στη συνείδηση των πολιτών την καταναγκαστική πορνεία.

Στην Ελλάδα, οι πελάτες αυτών των υπηρεσιών υπολογίζονται στο ένα τρίτο του ενεργού σεξουαλικά ανδρικού πληθυσμού, προάγοντας έτσι τον φαύλο κύκλο της δυστυχίας των γυναικών-θυμάτων. Κάνοντας χρήση των υπηρεσιών αυτών γίνονται και οι ίδιοι συνεργοί στην σωματεμπορία καθώς η αυξανόμενη ζήτηση γυναικών ενθαρρύνει τους διακινητές να αυξήσουν την προσφορά. Με την έλευση τους στην υποσχόμενη χώρα της επαγγελίας, οι γυναίκες-θύματα ζουν σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης καθ’ όλη τη διάρκεια παραμονής τους, υφίστανται εγκλεισμό, σωματική και ψυχολογική βία, απειλές κατά της προσωπικής τους ζωής και ασφάλειας ενώ πολλές παρουσιάζουν προβλήματα υγείας. Υπό αυτό το καθεστώς της στυγνής εκμετάλλευσης και δεδομένου της ευάλωτης θέσης τους λόγω της άγνοιας της χώρας και της γλώσσας καθώς και της μη ύπαρξης στενού κοινωνικού περιγύρου έχουν λίγα περιθώρια διαφυγής. Η αδιαφορία της κοινωνίας των πολιτών που είτε συναινεί σιωπηρά δηλώνοντας άγνοια, είτε κάνει χρήση των υπηρεσιών και άρα συνεργεί έμπρακτα, είτε τέλος ενοχοποιεί τις ίδιες τις γυναίκες μετατρέποντας τις από θύματα σε θύτες («κλείνουν σπίτια», «τα θέλουν») αφήνει το κύκλωμα αυτού του οργανωμένου εγκλήματος να δρα ανενόχλητο. Παράλληλα, πολλές φορές η εμπλοκή της αστυνομίας, των συνοριοφυλάκων και άλλων ευυπόληπτων

πολιτών

στο

κύκλωμα

διακίνησης

δυσχεραίνει

επιπρόσθετα

τη

διαλεύκανση υποθέσεων. Τέλος, ο νέος νόμος για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων (3064/2002) εμπεριέχει θετικά σημεία έναντι της προηγούμενης νομοθεσίας (σοβαρότερες ποινές για τους θύτες, πρόβλεψη τιμωρίας των πελατών, άδεια παραμονής στα θύματα μέχρι την εκδίκαση των υποθέσεων τους καθώς και πρόβλεψη λειτουργίας συστήματος αρωγής των θυμάτων), σημεία, τα οποία όμως μένουν να εφαρμοστούν (ανάγκη αμερόληπτης λειτουργίας της δικαιοσύνης, συμβολής της αστυνομίας στην εξάρθρωση των κυκλωμάτων κ.α.)

Το δουλεμπόριο και η σκλαβιά των γυναικών στα χαρέμια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Ο μη σεβασμός προς την γυναίκα ως ανθρώπινης υπάρξης πάει πολύ πίσω στην ιστορία. Ιδιαίτερα στα ολοκληρωτικά καθεστώτα ο ρόλος της ήταν περιορισμένος και τα καθήκοντά της στα στενά πλαίσια του «σκεύους ηδονής». Τέτοιο ήταν και το σύστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, του πλέον απάνθρωπου και ολοκληρωτικού συστήματος πού βιαιοπράγησε τόσο στην Μικρά Ασία όσο και στην Ανατολική Ευρώπη και Ουκρανία. Η αντίληψη των οθωμανών για τη γυναίκα ήταν ότι αυτή θα έπρεπε να αποτελεί το «κέφι» του (στρατιωτικού) άντρα και τίποτε άλλο. Αυτή «γέμιζε» την καθημερινότητα των οθωμανών αρρένων πού έπρεπε να τους υπηρετεί παντοίω τρόπω. Σαν υπόδουλη ύπαρξη δεν ετύγχανε κανενός σεβασμού η «νομικής προστασίας» και ο «αφέντης» μπορούσε να την τιμωρήσει, κακοποιήσει χωρίς δισταγμό μόνο και μόνον για να «ξεσπάσει τα νεύρα του». Αυτό για τους οθωμανούς ήταν απολύτως φυσικό. Από τη μεριά τους οι υπόδουλες γυναίκες στα χαρέμια για να προστατευθούν συσπειρώθηκαν σε

ίντριγκες και σκευωρίες συνεργαζόμενες με αντιπάλους του αφέντη (σουλτάνου, ή βεζύρη, ή πασά, κλπ). Το σουλτανικό χαρέμι συνεπώς ήταν εστία ίντριγκας, ανατροπής, αλλά και μέσον προαγωγής στη κοινωνική ζωή όποιου έκανε επίκληση σε αυτό και χαιρόταν της συμπάθειας του. Εκεί μέσα γίνονταν ταχέως γνωστά τα πάντα, οι δε «εντολές εκ των έσω» ήσαν αστραπιαίας εκτέλεσης! Μεσολαβητές αυτών των σχέσεων του χαρεμιού με τον έξω κόσμο ήσαν οι ευνούχοι του χαρεμιού. Το Οθωμανικό Δουλεμπόριο των Γυναικών (τουρκιστί Cariyelik) Ο αριθμός των γυναικών σκλάβων στο Χαρέμι άρχισε να αυξάνεται σημαντικά από την εποχή του σουλτάνου Μεχμέτ του Κατακτητή και αυτός ο αριθμός διέφερε κατά τη περίοδο του εκάστοτε σουλτάνου. Κατά τη περίοδο του Αχμέτ του Α’, άλλαξαν το κληρονομικό σύστημα και έπαψαν να διορίζουν τους πρίγκηπες στις επαρχίες σαν κυβερνήτες. Έτσι, άρχισαν να τους εγκαθιστούν στο Χαρέμι πράγμα πού προκάλεσε την ταχεία αύξηση των τροφίμων του. Συνήθιζαν να υπάρχουν 300 με 500 άτομα στο Χαρέμι πρίν τον Μεχμέτ τον Γ’, αλλά είναι γνωστό ότι ο αριθμός αυξήθηκε στα 700 άτομα κατά τη περίοδο της βασιλείας του. Οι γυναίκες σκλάβες λάμβαναν κάποιο ημερήσιο ποσό το οποίο διέφερε από σουλτάνο σε σουλτάνο. Για παράδειγμα, κατά τη βασιλεία του Μαχμούντ του Α’ αυτό το ποσόν ανήλθε στα 30-50 Akge (Οθωμανικά νομίσματα).

Το Τζαριγελίκι ή άλλως γυναικείο δουλεμπόριο ανάγεται πολύ πιό πίσω από την εποχή του Ισλάμ. Η Βαγδάτη αποτελούσε το πιό σημαντικό σκλαβοπάζαρο της εποχής των Αββασίδων. Μετά την επικράτηση του Ισλαμισμού αυτή η δραστηριότητα συνεχίστηκε λόγω κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων. Η γυναικεία δουλεία ξεκίνησε στο Οθωμανικό Χαρέμι επί Ορχάν Μπέη, αλλά από τη περίοδο του σουλτάνου Μεχμέτ του Καταστροφέα («Πορθητή»!) ο αριθμός των σκλάβων γυναικών στο Χαρέμι αυξήθηκε τάχιστα. Ξεκινώντας από τα μέσα της περιόδου του Βαγιαζήτ του Β’, η παράδοση των σουλτάνων, να παντρεύονται τις κόρες των γειτονικών ηγεμονίσκων και ηγεμόνων, τερματίστηκε. Μετά από αυτή τη περίοδο, έγινε νέα παράδοση για τους σουλτάνους να παντρεύονται γυναίκες σκλάβες του Χαρεμιού. Από εκείνον τον αιώνα το Χαρέμι και το Σουλτανάτο βασίζονται πάνω στις σκλάβες γυναίκες. Οι Οθωμανοί προτιμούσαν να επιλέγουν Κιρκάσιες, Γεωργιανές και Ρωσσίδες κοπέλλες για το Χαρέμι τους. Ήδη από αιώνες, τα κορίτσια της Καυκασίας ήσαν ονομαστά για την ομορφιά τους στην Ανατολή. Γι αυτό το λόγο, το Χαρέμι λάμβανε τόσες πολλές Καυκασιανές σκλάβες αρχικά και αυτός ο αριθμός αυξήθηκε ταχέως ιδιαίτερα τον 17ο αιώνα. Τα κορίτσια πού αρπάζονταν αιχμάλωτα πολέμου στα πεδία της μάχης κατέληγαν στα Χαρέμια αρχικά για να γίνουν γυναίκες σκλάβες, όμως στους αιώνες παρακμής και οπισθοδρομικότητας οι οθωμανοί έχασαν αυτή τη πηγή. Έκτοτε ο Μέγας Βεζύρης, οι κυβερνήτες, οι πασάδες, οι επαρχιακοί κυβερνήτες και οι αδελφές των σουλτάνων τους προσέφεραν τις γυναίκες σκλάβες πού είχαν αναθρέψει. Μιά άλλη πηγή ήταν οι σκλάβες να έχουν αγοραστεί και μεταφερθεί στο Χαρέμι από τον θησαυροφύλακα του Τελωνείου. Τον 19ο αιώνα παρόλη την απαγόρευση της δουλείας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι καυκάσιοι συνήθιζαν να στέλνουν τις κόρες τους στο Οθωμανικό Χαρέμι ευχόμενοι να επιλεχθούν ως σύζυγοι του Σουλτάνου. Τις ανέτρεφαν ακόμα από πολύ μικρές και τις προετοίμαζαν για τέτοια ζωή στο Χαρέμι τραγουδώντας τους νανουρίσματα όπως «Ελπίζω να γίνεις σύζυγος του Σουλτάνου και να κάνεις ένδοξη ζωή μέσα στα διαμάντια»! Οι γυναίκες σκλάβες πού αγοράζονταν έξω από το Παλάτι σε ηλικία 5-7 ετών ανατρέφονταν έως ότου γίνονταν ώριμες αρκετά ώστε να προσφερθούν στον Σουλτάνο. Καθώς μεγάλωναν και γίνονταν πιό όμορφες κατατάσσονταν σε διάφορες δραστηριότητες όπως τη μουσική, τους αβρούς τρόπους, τις αδελφικές σχέσεις. Διδάσκονταν τους τρόπους στο πώς να συμπεριφερθούν και υπηρετήσουν έναν άνδρα. Όταν ήσαν έφηβες, εισάγονταν στη μύηση του Παλατιού και αγοράζονταν εάν επιλέγονταν. Τη πρώτη νύχτα, έμεναν στο σπίτι του ατόμου πού τις είχε αγοράσει και εάν 52

παρουσίαζαν λάθος συμπεριφορές, φυσικά ελλείμματα ή ανατομικές ατέλειες πού επισημαίνονταν εκείνη τη νύχτα, τότε η τιμή τους έπεφτε και ο πατέρας θα πληρωνόταν λιγότερο από τα συμφωνηθέντα. Οι γονείς τους έπρεπε να υπογράψουν ένα έγγραφο δηλώνοντας ότι πωλούσαν τη κόρη τους και ότι δεν θα είχαν αξιώσεις στο μέλλον γι αυτήν. Οι γυναίκες σκλάβες πού γίνονταν δεκτές στο Χαρέμι έπρεπε να εξετασθούν από ιατρούς και μαίες. Εκείνες πού ήσαν άρρωστες ή είχαν κάποια ανικανότητα δεν θα γίνονταν ποτέ δεκτές στο Χαρέμι. Οι εξαιρετικά όμορφες αλλά ανέμπειρες γυναίκες σκλάβες έπρεπε να εκπαιδευθούν πρώτα. Θα ανέρχονταν στον βαθμό του βοηθού-αφεντικού και του αφεντικού εάν ήσαν επιτυχείς αρκετά. Συνήθιζαν να φορούν μακρυές πουκαμίσες πού έφταναν έως τις πτέρνες τους, στενούς χιτώνες και έγχρωμα σκουφάκια. Φορούσαν επιδεικτικούς χιτώνες πού κατέληγαν σε κρόσια. Καθώς η περιποίηση της κώμωσής τους ήταν σημαντική γι αυτές κατανάλωναν πολλές ώρες γι αυτήν μπροστά από τους καθρέφτες. Η λέξη, χαρέμι, προέρχεται από την αραβική haram, που σημαίνει «παράνομος», «προστατευμένος», «απαγορευμένος».

Οι γυναίκες σκλάβες βρίσκονταν μεταξύ τους σε μιά κατάσταση ανταγωνισμού μέσα στο Χαρέμι πού έμοιαζε σαν μιά μεγάλη θεατρική σκηνή με τους «ηθοποιούς» να εκτελούν ένα πολυδάπανο σε ενδυμασίες δράμα. Με σκοπό να έλξουν τη προσοχή, φτασιδώνονταν, έβαφαν τα μάτια τους και έβαζαν όμορφα αρώματα. Στολίζονταν επίσης με μενταγιόν, κολλιέ και σκουλαρίκια πού έφεραν πολύτιμα κοσμήματα όπως μαργαριτάρια και διαμάντια και φορούσαν πάντοτε εποχιακούς χιτώνες. Το καλοκαίρι γιά παράδειγμα,

φορούσαν

μεταξωτά

ανοιχτόχρωμα

φορέματα

πού

ήσαν

στενά

επιδεικνύοντας τη σιλουέτα του σώματος τους. Τα ενδύματα από γούνα είχαν ανοιχτά ντεκολτέ για να δημιουργούν μιά γοητευτική εμφάνιση. Έφεραν κουμπιά μπροστά και σχετικά μιά στενά δεμένη ζώνη πάχους δύο ιντσών στολισμένη με τα πιό πολύτιμα κοσμήματα. Οι ζώνες είχαν πόρπες στολισμένες με διαμάντια. Ένα σάλι από κασμίρι κάλυπτε τους ώμους τους. Τους χειμώνες φόραγαν ως επί το πλέιστον γούνινα παλτά. Οι γυναίκες σκλάβες βλέπονταν καλύτερα μετά την εντολή του Προφήτη των Μωαμεθανών, Μωάμεθ να «χορηγείτε στις σκλάβες οτιδήποτε εσείς τρώτε και φοράτε και ποτέ να μην τις μεταχειριστήτε άσχημα». Το καλύτερο επίτευγμα στο Ισλάμ ήταν να χορηγήσει στους σκλάβους την ελευθερία τους. Ο Προφήτης Μωάμεθ είπε: «Όποιος δίνει την ελευθερία σε μουσουλμάνο σκλάβο δεν θα πάει στη κόλαση». Γι αυτό το λόγο όλοι οι οθωμανοί σουλτάνοι εφάρμοσαν αυτόν τον κανονικό νόμο και έδωσαν στις μη επιλεγμένες γυναίκες σκλάβες σπίτια, ετοίμασαν τη προίκα τους και τις άφησαν να φύγουν. Οι γυναίκες σκλάβες αποπερατώνοντας την εκπαίδευσή τους, ανταγωνίζονταν για να γίνουν Αφεντικό, Βοηθός Αφεντικού, Γκοζντέ (ευνοουμένη), Ικμπάλ (ευνοουμένη του σουλτάνου), Καντίν Εφέντι (σύζυγος σουλτάνου) και τέλος Βαλιντέ Σουλτάνα (μητέρα σουλτάνα). Οι γυναίκες σκλάβες μετά από 9 χρόνια στο Χαρέμι είχαν το δικαίωμα να φύγουν. Αυτό αποκαλείτο «Cirag gikma» (Τζιράγκ Γκικμά). Ο Σουλτάνος έδινε τη προίκα της απελεύθερης και τη βοηθούσε να παντρευτεί κάποιον άλλον. Αυτή η σκλάβα έπαιρνε ένα έγγραφο υπογεγραμμένο από τον Σουλτάνο πού δήλωνε την απελευθέρωσή της. Η γυναίκα σκλάβα πού λάμβανε το έγγραφο μπορούσε να κάνει ότι θέλει χωρίς κανένα εμπόδιο. Αντίθετα απ’ ότι είναι γνωστό, οι Σουλτάνοι συνήθιζαν να κρατούν 10 με 20 γυναίκες στα ιδιωτικά δωμάτια τους. Οι πλέον όμορφες υπηρετούσαν αυτούς και εκείνες πού ήσαν αρκετά όμορφες στέλνονταν στα δωμάτια των πριγκήπων. Τέλος, εκείνες πού υποτίθετο ότι θα γίνουν όμορφες στο μέλλον στέλνονταν στον ευνούχο θησαυροφύλακα και στις βοηθούς αφεντικά για να ανατραφούν. 54

Δουλεμπόριο γυναικών από τη Νιγηρία και την Ελλάδα

Εφηβες 19 - 20 ετών, θύματα trafficking από οργανωμένο κύκλωμα Νιγηριανών αλλά και Ελλήνων. Οι περισσότεροι, περνώντας το βράδυ με το Ι.Χ. από το κέντρο της Αθήνας, έχουμε δει τις ψηλόλιγνες Αφρικανές στην Ευριπίδου, τη Σωκράτους, τη Γερανίου, την Πατησίων και την 3ης Σεπτεμβρίου. Τα «κορίτσια με τα άσπρα κολάν» που για 30 ευρώ «προσφέρουν στους πελάτες τα πάντα». Αυτά τα κορίτσια από τη Νιγηρία- μιλάμε για έφηβες και άτομα 19 - 20 ετών-εκτιμάται ότι αποτελούν περίπου το 10% των ιερόδουλων στην Ελλάδα, πολλές είναι θύματα trafficking, εκπορνεύονται δηλαδή καταναγκαστικά σε μια αγορά μεγάλη. Σύμφωνα με σχετικές μελέτες, το 1/3 του σεξουαλικά ενεργού πληθυσμού στη χώρα μας, δηλαδή 1.000.000 άνθρωποι, καταφεύγουν συστηματικά ή περιστασιακά στον αγοραίο έρωτα. Ηταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες η αφορμή για την απαρχή του δουλεμπορίου γυναικών από τη Νιγηρία στην Ελλάδα. «Επικράτησε τότε η άποψη ότι οι ήδη υπάρχουσες ιερόδουλες δεν επαρκούσαν για να καλύψουν τις αυξημένες «ανάγκες» των επισκεπτών» επισημαίνει στην «Κ» η κ. Ολγα Θεοδωρικάκου από την οργάνωση «Κλίμακα». «Τον Αύγουστο του 2003 συναντήσαμε στις πιάτσες τις πρώτες δύο Νιγηριανές» συμπληρώνει η κ. Εμμα Σόνσμπυ από την οργάνωση «Νέα Ζωή» που δουλεύει μαζί με πολλές εθελόντριες στον δρόμο (street work) για τον εντοπισμό θυμάτων trafficking. Τα δύο κορίτσια γρήγορα γίνονται πενήντα και σταδιακά οι ιερόδουλες με χώρα προέλευσης τη Νιγηρία γίνονται «μόδα». «Η αγορά είχε κορεστεί από Ανατολικοευρωπαίες πόρνες και χρειαζόταν ένα νέο ευπώλητο «προϊόν...» τονίζει η κ. Θεοδωρικάκου. «Ετσι οι Αφρικανές θεωρήθηκαν ο επόμενος στόχος για τους σωματεμπόρους, καθώς φαντάζουν ιδιαίτερα εντυπωσιακές και εξωτικές στους Ελληνες».

Το ταξίδι Η οδύσσεια των κοριτσιών ξεκινάει στη Νιγηρία με το που δέχονται την πρόταση του διακινητή, που συνήθως είναι κάποιο οικείο πρόσωπο. Το ταξίδι είναι πολυήμερο με ενδιάμεσες στάσεις, όπου οι δουλέμποροι «δοκιμάζουν» το νέο «προϊόν». Συνήθως, ανεβαίνουν τον ποταμό Νίγηρα και από εκεί κατευθύνονται σε χώρες της Βόρειας Αφρικής ή της Μέσης Ανατολής, για να φθάσουν αεροπορικώς στην Ελλάδα. Για τη μετακίνηση, τη βίζα, αλλά και τη «δουλειά» που τις περιμένει στην Ελλάδα, τα κορίτσια χρεώνονται με 30.000 έως 70.000 ευρώ, τα οποία οφείλουν να αποπληρώσουν στον «σωτήρα» τους. «Το κύκλωμα είναι βέβαια στελεχωμένο από Νιγηριανούς, ωστόσο το 65% των μελών είναι Ελληνες» υπογραμμίζει ο κ. Γιώργος Βανικιώτης, προϊστάμενος του τμήματος Antitrafficking της Ελληνικής Αστυνομίας. Καταλυτικό ρόλο στο κύκλωμα παίζουν και γυναίκες νιγηριανής καταγωγής, οι λεγόμενες «Μάμαν» ή «Μάνταμ», που λειτουργούν ως «μεσολαβήτριες». Ιδιον του οργανωμένου εγκλήματος της Δυτικής Αφρικής, σύμφωνα με τον κ. Βανικιώτη, είναι ότι τα μέλη του, διασκορπισμένα σε όλο τον κόσμο, συνεργάζονται και επικοινωνούν άψογα. Παράλληλα, η «δραστηριότητά» τους επεκτείνεται σε όλους τους τομείς: ναρκωτικά, απάτες, όπλα, trafficking. Δεν είναι τυχαίο που από όλη την Αφρική φτάνουν στις ευρωπαϊκές πιάτσες του αγοραίου έρωτα σχεδόν αποκλειστικά Νιγηριανές γυναίκες. Η εν λόγω αφρικανική χώρα δοκιμάζεται συνεχώς από εμφύλιες συρράξεις, το πολιτικό της σύστημα είναι βαθιά διεφθαρμένο και το βιοτικό επίπεδο πολύ χαμηλό. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει σε παράγκες χωρίς ηλεκτρικό ή νερό... «Ο αλφαβητισμός των γυναικών αγγίζει μόλις το 47,3%, ενώ εντύπωση προκαλεί ότι το προσδόκιμο ζωής τους είναι τα 51 έτη, είναι δηλαδή χαμηλότερο και από των ανδρών» λέει στην «Κ» η κ. Ολγα Θεοδωρικάκου. Τα ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας και πολυγαμίας είναι πολύ υψηλά, τα δικαιώματα των γυναικών καταστρατηγούνται κατά κόρον. Οι επικρατούσες θρησκείες είναι η ισλαμική (50%) και ο χριστιανισμός (40%), ωστόσο οι τοπικές δοξασίες είναι πολύ βαθιά ριζωμένες στη νιγηριανή κουλτούρα. «Το βουντού μοιάζει κάπως με τον δικό μας όρκο. Ο ιερέας «Τζούτζου» που τελεί το βουντού παίρνει κομμάτια από το σώμα της γυναίκας -μαλλιά, νύχια- και έτσι την δεσμεύει να μείνει πιστή στην απόφασή της, ειδάλλως η ίδια ή οι συγγενείς της θα πάθουν κακό. Πρόκειται για μια πολύ διαδεδομένη τακτική στην Αφρική, που μάλιστα στη Νιγηρία έχει και νομική ισχύ!».

Φυλακισμένες Όταν τα κορίτσια πατήσουν το πόδι τους στην Ελλάδα, τους είναι πλέον σαφές το επάγγελμα που θα ακολουθήσουν. Οι κοπέλες άλλοτε κρατούνται κλειδωμένες σε ιδιωτικά σπίτια ή οίκους ανοχής, αλλά τις περισσότερες φορές κάνουν πεζοδρόμιο στο κέντρο της Αθήνας και νοικιάζουν ανά δύο ή τρεις διαμερίσματα σε διάφορες περιοχές της Αθήνας. «Το πρώτο διάστημα ζουν υπό τη σκιά των «αφεντικών» τους μέχρι να τις πείσουν ότι η διαφυγή είναι αδύνατη. Τους λένε ότι θα σταματήσουν τη δουλειά όταν θα αποπληρώσουν το χρέος, το οποίο όμως ποτέ δεν κατεβαίνει. Παράλληλα, τις δελεάζουν υποσχόμενοι ότι θα αναβαθμιστούν σε «μάμαν». Έτσι, ζουν εγκλωβισμένες» λέει στην «Κ» η κ. Θεοδωρικάκου. Ο έλεγχος των κοριτσιών αποδεικνύεται ιδιαίτερα εύκολος, αφού δεν έχουν ούτε άδεια παραμονής ούτε μιλούν ελληνικά. Οι Νιγηριανές θεωρούνται τα πιο υποταγμένα θύματα καταναγκαστικής πορνείας. «Προέρχονται από μια φεουδαρχικού τύπου κοινωνία: η τακτική να πληρώνεις για την ελευθερία σου τους είναι γνωστή» αναφέρει η Κλαίρη Παπαντολέων, δικηγόρος που έχει υπερασπιστεί θύματα trafficking από τη Νιγηρία. «Πολύ συχνά συναντάμε κοπέλες χαμογελαστές, που κυκλοφορούν μόνες και θεωρούμε ότι δουλεύουν συνειδητά στην πορνεία, σφάλλουμε όμως» λέει στην «Κ» η εκπρόσωπος της Κλίμακας. «Αυτό είναι το περίφημο happy trafficking».

Η σωτηρία Τελικά, απαιτείται μια συγκυρία ή ένας «από μηχανής Θεός» για να σωθούν αυτές οι γυναίκες. «Όσες κοπέλες έφτασαν στο σημείο να καταγγείλουν τους βασανιστές τους, είχαν ήδη βρει στήριξη από το περιβάλλον τους, συνήθως κάποιον σύντροφο» προσθέτει η κ. Θεοδωρικάκου. Οι ειδικοί, όμως, προειδοποιούν ότι ο ρόλος του «σωτήρα» είναι ρομαντικός μεν, επικίνδυνος δε. «Το να φιλοξενήσετε μια κοπέλα μέχρι να σταματήσουν να την ψάχνουν μπορεί να αποβεί μοιραίο και για την ίδια και για εσάς» «αφού μιλάμε για οργανωμένο έγκλημα». Πολύ πιο αποτελεσματική είναι μια -ακόμα και ανώνυμηκαταγγελία στο τμήμα Antitrafficking της Αστυνομίας (τηλεφωνείτε στο 100 που σας συνδέει με το αντίστοιχο τμήμα). Οι θαρραλέες ή τυχερές κοπέλες που θα καταφέρουν να δραπετεύσουν, θα αντιμετωπίσουν νέα προβλήματα. Καλούνται να αποφασίσουν αν θα συνεργαστούν με τις αρχές ή όχι. «Στην ουσία δεν έχουν επιλογές, η συνεργασία είναι προϋπόθεση για τη χορήγηση της άδειας παραμονής» εξηγεί η κ. Παπαντολέων «διαφορετικά, θα απελαθούν και καμία δεν θέλει να γυρίσει στην πατρίδα της». Εκεί, εάν δεν τις λιθοβολήσουν, θα ζήσουν στο περιθώριο και τη φτώχεια. Εδώ, υπάρχει έστω η ελπίδα να δουλέψουν ως γκαρσόνες, να μένουν σε ένα σπίτι με θέρμανση ή να τις παντρευτεί κάποιος.

Η τραυματική εμπειρία μιας δεκαοκτάχρονης Στα 18 της χρόνια, η Aλις το έσκασε από το σπίτι «τσακώθηκα με τη μητριά μου, που με πίεζε να ακρωτηριάσω τα γεννητικά μου όργανα, κάτι που συνηθίζεται στην πατρίδα μου. Για να με τιμωρήσει, έκαψε τους μηρούς μου με πυρωμένο σίδερο». Το τρομοκρατημένο κορίτσι δουλεύει ως καμαριέρα, είναι όμως άστεγη. Eτσι, λοιπόν, η πρόταση για σπουδές και δουλειά στην Ελλάδα, έρχεται ως σωτηρία.

Η Aλις ταξιδεύει με πλαστά πιστοποιητικά και ακολουθώντας τις οδηγίες που τις έχουν δώσει βρίσκεται σε ένα διαμέρισμα στην Αθήνα. «Με έβαλαν να δω μια ταινία πορνό και μου είπαν ότι γι' αυτό τον σκοπό με έφεραν στην Ελλάδα! Με βίαζαν κατ' εξακολούθησιν και με κρατούσαν κλειδωμένη σε ένα δωμάτιο όλη την ημέρα. Μόνο στην τουαλέτα με άφηναν να πάω», θυμάται η Αλις και τα μάτια της είναι ακόμα φοβισμένα. «Μου έφερναν φαγητό, όταν ήμουν «καλό κορίτσι». Αν όμως τους αντιμιλούσα, με άφηναν για μέρες νηστική». Η Αλις ήταν υποχρεωμένη να «εξυπηρετεί» πέντε με δέκα πελάτες την ημέρα, μάλιστα «όλες τις ημέρες του μήνα». Όταν δεν συμμορφωνόταν με τις επιταγές των διακινητών της, οι ποινές ήταν επώδυνες. «Δεν είχα συνείδηση ότι ήμουν θύμα. Μου είχαν πει ότι, αν με έπιανε η αστυνομία, θα έμπαινα φυλακή. Φοβόμουν. Οσες φορές ζητούσα βοήθεια από πελάτες, με περιγελούσαν». Η Αλις, ωστόσο, στέκεται τυχερή, κατορθώνει να δραπετεύσει, πηγαίνει στην αστυνομία. Ύστερα από έξι μήνες καταναγκαστικής πορνείας χάρη στην αρωγή μιας ΜΚΟ που τη φιλοξένησε στο καταφύγιό της και του τμήματος Antitrafficking της Αστυνομίας είναι και πάλι ελεύθερη. Για να τολμήσει να καταθέσει στο δικαστήριο, στέλνει πρώτα στον ιερέα του χωριού της χρήματα για να «λύσει» το βουντού, το οποίο την δεσμεύει ψυχικά. Η δικαστική διαδικασία είναι ψυχοφθόρα, ωστόσο, η απόφαση δικαιώνει την Αλις και άλλες δύο συμπατριώτισσές της. Παράλληλα, τους παρέχεται άδεια παραμονής στην Ελλάδα. Ωστόσο, τα κατάλοιπα από την τραυματική εμπειρία θα την ακολουθούν στην υπόλοιπη ζωή της. Η 22χρονη σήμερα Αλις αντιμετωπίζει σοβαρά ψυχολογικά και σωματικά προβλήματα. Ωστόσο, η μοίρα της είναι πλέον σαφώς καλύτερη από εκείνην άλλων κοριτσιών από τη Νιγηρία που «εργάζονται» στην Ελλάδα σε καθεστώς δουλείας. Κάπου στο βάθος, μια αχτίδα φωτός υπάρχει.

Η ιστορία της Μάγια Ημερομηνία δημοσίευσης: 27/01/2011 Η ιστορία της Μάγια είναι χαρακτηριστική των εκατοντάδων χιλιάδων γυναικών και παιδιών που κάθε έτος διακινούνται λαθραία από εμπόρους και αναγκάζονται να επιδίδονται στην πορνεία σε διάφορα μέρη του κόσμου. Η Μάγια είχε γεννηθεί στην περιοχή Σιντουπάλτσο του Νεπάλ, μια από τις φτωχότερες στον πλανήτη με ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα 180 δολάρια ή 50 σεντς την ημέρα. Οι γονείς της, σε μια απελπισμένη προσπάθεια να καλύψουν τις ανάγκες της οικογένειας, την πούλησαν σε τοπικό μεσάζοντα έναντι 55 δολαρίων παίρνοντας την υπόσχεση ότι θα της έδινε μία καλή δουλειά σε εργοστάσιο χαλιών και ότι από τον μισθό της θα έστελνε 10 δολάρια τον μήνα σπίτι της. Τη νύχτα που η Μάγια έφυγε από το σπίτι της, ο μεσάζων αυτός την μεταπώλησε σε ένα σωματέμπορο ο οποίος την πέρασε στην Ινδία «…Όταν φθάσαμε στη Βομβάη ο σωματέμπορος, με πούλησε σε έναν ιδιοκτήτη πορνείου. Ο ιδιοκτήτης μου είπε ότι του χρωστούσα 35.000 ρουπίες (780 δολάρια) και πρέπει να κάνω σεξ με κάθε άνδρα που με διαλέγει μέχρι να αποπληρωθεί το χρέος. Αρνήθηκα και οι άνδρες του με βίασαν και με άφησαν νηστική. Όταν συμφώνησα να κάνω σεξ μου έδωσαν φάρμακα γιατί είχα ουρολοίμωξη. Έμεινα σε αυτό το σπίτι δύο χρόνια και έκανα σεξ με είκοσι άνδρες κάθε μέρα. Υπήρχαν εκατοντάδες κορίτσια εκεί. Μια φορά επιχείρησα να δραπετεύσω. Παραπονέθηκα στην αστυνομία, αλλά δεν έκανε τίποτε. Λίγες ημέρες αργότερα οι άνδρες του ιδιοκτήτη με βρήκαν στον δρόμο και με μετέφεραν ξανά στο πορνείο. Ο ιδιοκτήτης έβαλε καυτερή αλοιφή σε ένα σκουπόξυλο και το έβαλε στον κόλπο μου. Μετά μου έσπασε τα πλευρά με την γροθιά του. Η «μαντάμ» που διευθύνει το πορνείο φρόντισε τα τραύματά μου για λίγο καιρό και μετά πήγαινα και πάλι με πελάτες, παρόλο που τα πλευρά μου πονούσαν αφόρητα. Η «μαντάμ» μου έδινε όπιο για να μειώνεται ο πόνος.

Ύστερα από δύο χρόνια ο ιδιοκτήτης. με πούλησε σε έναν άλλο μαλίκ (σωματέμπορα). Όσο έμεινα εκεί ζούσα σε ένα κλουβί μαζί με μία άλλη γυναίκα. Ήταν πολύ μικρός ο χώρος και πάνω στον δρόμο, τη νύχτα γινόταν τρομερή φασαρία. Δύο φορές έμεινα έγκυος και η μαντάμ μου έδωσε χάπια για να αποβάλω. Τη δεύτερη φορά αρρώστησα βαριά. Όταν δυνάμωσα, δραπέτευσα και πήγα σε ένα καταφύγιο. Μου είπαν ότι έχω τον ιό του AIDS, με βοήθησαν να έρθω σε επαφή με τον πατέρα μου, αλλά εκείνος μου είπε να μην επιστρέψω στο σπίτι. Είπε ότι δεν θα μπορέσω ποτέ να παντρευτώ και αφού είχα AIDS. Μόνο ντροπή θα τους έφερνα!».

ΔΟΥΛΕΜΠΟΡΙΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ γράφει ο Παύλος Νεράτζης Στη Βουλγαρία ερεύνησα μια φοβερή υπόθεση με μια 13χρονη, την οποία είχε πουλήσει η οικογένεια της σε μια άλλη οικογένεια στο Άμστερνταμ. Επειδή η κοπέλα ήταν Roma, τσιγγάνα στην καταγωγή, η νέα της οικογένεια την έβαζε να κλέβει. Όμως, η κοπέλα δεν ήθελε να το κάνει και τη μεταπούλησαν σ΄ ένα άλλο ζευγάρι στην Ολλανδία. Οι νέοι «πάτρονές» της την εξώθησαν στην πορνεία, παρότι ήταν μόλις 14 χρονών. Η νεαρή, όμως, κατάφερε κάποια στιγμή ν΄ αποδράσει από το ζευγάρι και απευθύνθηκε στην αστυνομία. Οι αρχές θεώρησαν ότι είναι παράνομη στη χώρα και συνεπώς έπρεπε να την απελάσουν. Μάλιστα, της σφράγισαν το διαβατήριο για να μην μπορεί να επιστρέψει ποτέ στην Ολλανδία. Στη Βουλγαρία, όπου επέστρεψε, πήγε στη συνοριακή αστυνομία. Εκεί, τους είπε όλη την ιστορία της και ότι φοβόταν να πάει πίσω στην οικογένεια της για να μην την ξαναπουλήσουν. Μπήκε σε ένα πρόγραμμα υποστήριξης θυμάτων διακίνησης γυναικών, όπου έμαθε ότι ήταν έγκυος. Σήμερα, είναι 15 χρονών και με παιδί.

Εύκολα βρίσκω την άκρη του νήματος, δύσκολα μπορώ να προσεγγίσω τα θύματα της σωματεμπορίας. Οι αρμόδιοι των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, που έχουν αναλάβει την προστασία τους, απαντούν με την ίδια φράση κλισέ. Υπάρχει απόλυτη εχεμύθεια. Δεν θέλουν να μιλήσουν. Δεν πρέπει να μιλήσουν, διότι υπάγονται σε πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων, καθότι θα καταθέσουν σε βάρος σωματεμπόρων. Τα στοιχεία είναι σκόρπια, αποσπασματικά. Οι δουλέμποροι για να προσελκύσουν νεαρές γυναίκες χρησιμοποιούν ανθρώπους υπεράνω πάσης υποψίας, ακόμη και πρώην θύματά τους ώστε ν΄ αποσπάσουν την εμπιστοσύνη των υποψηφίων. Ο συνήθης τρόπος είναι οι αγγελίες σε εφημερίδες για εξασφάλιση μιας θέσης εργασίας σε ευρωπαϊκή χώρα. «800 δολάρια την εβδομάδα για εργασία χωρίς συμπλέγματα» έγραφε εφημερίδα της Μολδαβίας.

Οι δρόμοι της διακίνησης δεν είναι πάντα οι ίδιοι. Εξαρτάται από την κάθε περίπτωση. Συνήθως ξεκινούν από τις υπερκαυκάσιες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, και καταλήγουν στην Ολλανδία, τη Βρετανία. Ενδιάμεσοι σταθμοί το Κόσοβο, η Αλβανία, η Βουλγαρία, το Μαυροβούνιο, όπου οι δουλέμποροι αποβιβάζουν και επιβιβάζουν το «ανθρώπινο υλικό» τους με κατεύθυνση την Ελλάδα και την Ιταλία. Η Ρουμανία είναι από τις πρώτες χώρες στον κόσμο, που δεν έχει καταφέρει ν΄ αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το δουλεμπόριο γυναικών, σύμφωνα με έκθεση του State Department. Το Κόσοβο ο τόπος «εκπαίδευσης». Ποτέ τα κυκλώματα δεν επιλέγουν την ίδια διαδρομή. Οι δουλέμποροι έχουν δικούς τους ανθρώπους στα σύνορα που «ελέγχουν» τους δρόμους και εξετάζουν πού υπάρχει ασφαλές πέρασμα. Καθ΄ οδόν με διάφορα προσχήματα αφαιρούνται τα διαβατήρια από τις γυναίκες, οι οποίες συχνά «αλλάζουν χέρια», μεταπωλούνται. Απειλές ότι θα τις παραδώσουν στις τοπικές αρχές ως παράνομες, εξευτελισμοί, πολλαπλοί βιασμοί για να δοκιμαστούν από τους επίδοξους αγοραστές. Μια 19χρονη, που διέφυγε από το Κόσοβο, ζούσε σε υπόγειο, κοιμόταν στο πάτωμα, τρεφόταν με fast food και είχε ένα μήνα να δει το φως του ήλιου. Από το Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΙΟΜ) μαθαίνω ότι γυναίκες πωλούνται κατά τη μεταφορά τους από τις υπερκαυκάσιες χώρες προς τη δυτική Ευρώπη δύο και τρεις φορές από 50 έως 3500 ευρώ!! Οι μαρτυρίες των νεαρών γυναικών είναι αποκαλυπτικές. «Είπε ότι είμαστε ιδιοκτησία του. Εφόσον μας αγόρασε, είχε το δικαίωμα να μας δέρνει, να μας βιάζει, να μας αφήνει να λιμοκτονούμε και να μας υποχρεώνει να έχουμε σεξουαλικές επαφές με πελάτες». «Ακόμα κι όταν έκανε κρύο, έπρεπε να φοράω φουστάνια από λεπτό ύφασμα. Το αφεντικό με ανάγκαζε να εξυπηρετώ

στρατιώτες και αστυνομικούς των διεθνών

δυνάμεων». Η Ρουθ Χόπκινς αναφέρεται στις δύο από τις πάμπολλες περιπτώσεις, που ερεύνησε. Στην περίπτωση της αλβανίδας γυναίκας, τα άτομα που τη «διακινούσαν» ήταν Αλβανοί. Δρουν συνήθως σε μικρές, εύκαμπτες ομάδες. Είναι αδίστακτοι με τις γυναίκες, αλλά όχι πολύ οργανωμένοι.

Εάν υπάρξει πρόβλημα σε μια χώρα, μετακινούν τις κοπέλες σε μια άλλη, μετά ξανά πίσω στην ίδια, κ.ο.κ. Από την αλβανική σπείρα, που διακινούσε την εν λόγω κοπέλα, μόνο ένα μέλος της έχει συλληφθεί και καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκισης. Ο αρχηγός δεν πιάστηκε και, σύμφωνα με πληροφορίες, έχει ξενοδοχείο στη Βόρεια Αλβανία. Η κοπέλα από τη Βουλγαρία, τσιγγάνικης καταγωγής, πουλήθηκε από την οικογένειά της, διότι, όπως μου είπαν εκεί, το έχουν σαν έθιμο να πουλάνε τις νύφες τους. Οι ενδείξεις που είχα βρει, έδειχναν ότι η περίπτωση της 14χρονης δεν ήταν μεμονωμένο περιστατικό, αλλά εντάσσονταν σε μια οργανωμένη επιχείρηση πώλησης ανήλικων κοριτσιών. Περίπου 30 νεαρά κορίτσια είχαν πουληθεί εκείνο το διάστημα.

Πρίστινα. Ανοιξη. Σε μπαρ, στο κέντρο της πόλης, παρέες στρατιωτικών της πολυεθνικής δύναμης KFOR διασκεδάζουν με νεαρές γυναίκες. Κάποιοι απ΄ αυτούς φεύγουν με τις συνοδούς τους. Κανείς δεν δίνει σημασία. Λίγους μήνες αργότερα κλιμάκιο της Διεθνούς Αμνηστίας ερευνά επί τόπου την κατάσταση. Το πόρισμά της οργάνωσης είναι καταπέλτης. Στο Κόσοβο, ο αριθμός των σπιτιών, όπου υπόκεινται σε εκμετάλλευση γυναίκες έχει αυξηθεί ραγδαία. Δεκαοκτώ ήταν το 1999, σε διακόσια ανήλθαν το 2003. Στα κυκλώματα σωματεμπόρων εμπλέκονται και στρατιωτικοί. Τον Ιανουάριο του 2001, θεσπίστηκε κανονισμός της Προσωρινής Αποστολής του ΟΗΕ (UNMIK) για τη σωματεμπορία, βάση του οποίου διώκονται τόσο οι σωματέμποροι, όσο και εκείνοι που εν γνώσει τους χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες γυναικών. Κανείς, όμως, από τους δράστες δεν έχει συλληφθεί μέχρι σήμερα. Διότι για να ασκηθεί ποινική δίωξη, πρέπει να υπάρξει ρητή άρση της ασυλίας από το γ.γ. του ΟΗΕ ή στην περίπτωση της KFOR, από το διοικητή του ΝΑΤΟ. Αν είναι δυνατόν! Αντίθετα, γυναίκες, που εξαναγκάζονται να έχουν σεξουαλικές επαφές, χωρίς καν προφυλάξεις, χωρίς καμία ιατρική φροντίδα, συλλαμβάνονται, διώκονται για παράνομη παραμονή ή κατηγορούνται για πορνεία. Και πάλι, χωρίς καν να τις αναγνωρίζονται τα στοιχειώδη δικαιώματα, που έχει ένας κρατούμενος.

«Γυναίκες και κορίτσια πωλούνται ως σκλάβες. Απειλούνται, ξυλοκοπούνται, υφίστανται βιασμούς και ουσιαστικά φυλακίζονται από τους ιδιοκτήτες τους. Έχοντας μεταξύ των πελατών στρατιωτικούς και αστυνομικούς των διεθνών δυνάμεων, φοβούνται πάρα πολύ να το σκάσουν και οι αρχές δεν τις βοηθούν» αναφέρει στην έκθεσή της η Διεθνής Αμνηστία. Κοντολογίς, στο Κόσοβο οι προστάτες της διεθνούς νομιμότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι οι πρώτοι που τα παραβιάζουν, αλλά και αυτοί που ευθύνονται για την άνθηση μιας βιομηχανίας σεξ. Τα στοιχεία είναι αρκετά για να αναδείξουν ένα δήθεν κρυφό κόσμο, που αναπτύσσεται κάθε φορά στις παρυφές ενός πολέμου ή σε μεταπολεμικές περιόδους, χάρη στην ανοχή και τη συνενοχή της ευνομούμενης κοινωνίας. Ενδεικτικό είναι ότι εξήντα χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η ιαπωνική κυβέρνηση εξακολουθεί να ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για την καταναγκαστική στρατολόγηση γυναικών από την Κορέα ως «γυναικών για ανακούφιση». Κι όμως διακόσιες χιλιάδες γυναίκες από ολόκληρη την Ασία είχαν ενταχθεί δια της βίας σε στρατιωτικά πορνεία του ιαπωνικού αυτοκρατορικού στρατού κατά τη διάρκεια του Β΄ Π.Π. Πολλές απ΄ αυτές απαιτούν ακόμη και σήμερα αποζημιώσεις δια της δικαστικής οδού και την ανέγερση ενός μνημείου για τις σκλάβες του σεξ. Παρά τη δικαίωσή τους από δικαστήρια, η ιαπωνική κυβέρνηση θεωρεί ότι διευθετήθηκε το πρόβλημα με τις ειρηνευτικές συμφωνίες και αρνείται να προβεί σε ποινικές διώξεις. Δύσκολα, συνεπώς, να χτυπηθεί το κακό στη ρίζα του. Γιατί τα κυκλώματα σωματεμπορίας ανέκαθεν είχαν υψηλούς προστάτες. Στο Κόσοβο, σύμφωνα με εκτιμήσεις, το 20% των ατόμων, που χρησιμοποιούν γυναίκες, θύματα σωματεμπορίας, προέρχεται από την UNMIK, από τη διεθνή στρατιωτική δύναμη, τη γνωστή KFOR και το πολιτικό προσωπικό της προσωρινής Αυτοδιοίκησης (PSIG). «Είναι εξοργιστικό ότι οι ίδιοι ακριβώς άνθρωποι, που βρίσκονται εκεί για να προστατεύουν αυτές τις γυναίκες και τα κορίτσια, αντ’ αυτού χρησιμοποιούν τη θέση τους για να τις εκμεταλλεύονται, χωρίς να υφίστανται οποιεσδήποτε συνέπειες. Κι αυτό έχει καταστροφικές επιπτώσεις στις ζωές αυτών των κοριτσιών και αυτών των γυναικών» υπογραμμίζει η Διεθνής Αμνηστία. Ο κόσμος σιωπά, θεωρώντας την κακοποίηση γυναικών, που εκδίδονται, «παράπλευρη ζημία». Γιατί τα ίδια τα θύματα φοβούνται να απευθυνθούν στη Δικαιοσύνη, πολύ περισσότερο να μιλήσουν σε αγνώστους και είναι ελάχιστες, σε σχέση με τον αριθμό των

κακοποιημένων γυναικών, αυτές που απευθύνονται σε Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις για να ζητήσουν άσυλο. Kωνσταντινούπολη. Φθινόπωρο. Στην περιοχή Ταξίμ εδρεύει η NGO «Ιδρυμα Προώθησης Ανθρώπινης Υπαρξης». Η διευθύντρια, Ντεμέτ Γκιουράλ, δέχεται ευγενικά να μου μιλήσει. Δεν κρύβει, όμως, την απογοήτευσή της για την εμβέλεια των προσπαθειών της οργάνωσης. Ξέρουμε ότι έρχονται εδώ στην Τουρκία πολλές νεαρές γυναίκες για να ζητήσουν άσυλο. Προέρχονται από τα κατώτερα οικονομικά στρώματα, από φτωχές χώρες. Και πως θα μπορούσε να ήταν αλλιώς. Κυρίως από την Ουκρανία, τη Μολδαβία, τη Βουλγαρία. Τις εντάσσουμε σ΄ένα πρόγραμμα προστασίας. Οι ερωτήσεις πέφτουν βροχή. Πόσες έχετε αυτή τη στιγμή; Σας βοηθά το κράτος; Η αστυνομία παίρνει κάποια μέτρα; Αστυνομικοί και κρατικοί λειτουργοί έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση για να συμπεριφερθούν ανάλογα στα θύματα σωματεμπορίας; Η οργάνωσή σας έχει αρκετούς πόρους ώστε ν΄ ανταποκριθεί στις ανάγκες; Έχουμε μόνον δώδεκα γυναίκες στο πρόγραμμα. Βοήθεια από το κράτος δεν έχουμε. Ούτε από την αστυνομία. Στόχος μας είναι να εκπαιδεύσουμε και αστυνομικούς, διότι και αυτοί δεν γνωρίζουν την κατάσταση και μπορεί να απελαύνουν τις γυναίκες, που συλλαμβάνουν. Οι

πόροι,

όμως,

που

διαθέτουμε

είναι

λιγοστοί.

Κάνουμε

ότι

μπορούμε.

Η συζήτηση κρατά μια ώρα, αλλά οι σημειώσεις λιγοστές. Το ένα τρίτο των γυναικών, που ξέφυγαν από το Κόσοβο, αρνήθηκαν να ενοχοποιήσουν τους δουλεμπόρους, αλλά και εκείνες, που μίλησαν, δεν είχαν τελικά καμία ουσιαστική βοήθεια. Άγιος Κωνσταντίνος, στην εθνική οδό Αθηνών Θεσσαλονίκης. Καλοκαίρι. Σ΄ ένα εστιατόριο σταματούν δύο μαύρες BMW. Δύο νεαροί άνδρες κατεβαίνουν παρέα με πέντε ξανθές καλλονές, προφανώς αλλοδαπές, ηλικίας 20 – 22 χρόνων. Γευματίζουν στο διπλανό τραπέζι. Μερικοί άνδρες κρυφοκοιτάζουν με λάγνο βλέμμα. Κάποια στιγμή σταματά ένα περιπολικό. Οι μπάτσοι πιάνουν κουβέντα με τον ιδιοκτήτη του εστιατορίου. Ρίχνουν μια ματιά γύρω τους. Βλέπουν τις κοπέλες, τους συνοδούς τους. Καμία αντίδραση. Κανείς δεν δίνει σημασία. Θυμάμαι ένα φυλλάδιο της ΙΟΜ στην Πρίστινα, που έγραφε: «Εσύ πληρώνεις για μία νύχτα. Αυτή πληρώνει με τη ζωή της». Η ζωή συνεχίζεται…



Μαρίνα Μιχαλάρη



Αρτενίσα Μάτα



Τατιάνα Σιντελασβίλι



Ίρις Τσαμανδιότη



Κατερίνα Τσένο

ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Αλλαγές στη μεταναστευτική νομοθεσία προωθεί η κυβέρνηση Ομπάμα αυτή την προεκλογική για τη χώρα χρονιά, με στόχο τη χορήγηση αδειών εργασίας σε ενηλίκους που μπήκαν στις ΗΠΑ σε νεαρή ηλικία ως παράνομοι και έκτοτε ζουν με τον φόβο της απέλασης. Η νέα νομοθεσία θα αφορά περίπου 800.000 ανθρώπους που εισήλθαν στις ΗΠΑ πριν από τα 16 χρόνια τους και σήμερα είναι έως 30 ετών. Βασική προϋπόθεση, να μην έχουν καταδικαστεί για ποινικό αδίκημα, να έχουν ζήσει στη χώρα για τουλάχιστον πέντε συναπτά έτη, να είναι απόφοιτοι σχολείου ή να έχουν υπηρετήσει στις Ενοπλες Δυνάμεις. Η συγκεκριμένη κίνηση δεν θα εξασφαλίζει την ιθαγένεια, αλλά θα χορηγηθούν πολλαπλές άδειες εργασίας. «Οι άνθρωποι αυτοί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έχουν

προσφέρει σε τούτη τη χώρα», δήλωσε η υπουργός Εσωτερικής Ασφάλειας Τζάνετ Ναπολιτάνο. Ο ΣΤΟΧΟΣ. Η απόφαση ελήφθη λίγους μήνες προτού οι Αμερικανοί προσέλθουν στις κάλπες για την ανάδειξη νέου Προέδρου και θεωρείται αποφασιστικής σημασίας για τον Μπαράκ Ομπάμα. Πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι η ψήφος των ισπανόφωνων, που συχνά κρίνει τις εκλογές, θα βαρύνει υπέρ του έπειτα από αυτή την απόφαση και ενδεχομένως να αλλάξει τους συσχετισμούς σε κρίσιμες Πολιτείες όπως το Κολοράντο, η Φλόριδα και η Νεβάδα. Η απόφαση αυτή αναμένεται να προκαλέσει θύελλα στο στρατόπεδο των Ρεπουμπλικανών, όχι μόνο επειδή λαμβάνεται προεκλογικά αλλά διότι αφορά ένα ζήτημα εξαιρετικά ευαίσθητο για τους ίδιους, όπως είναι οι παράνομοι μετανάστες. Ο Μιτ Ρόμνεϊ έχει ελαφρώς διαφοροποιημένη θέση στο ζήτημα: τάσσεται σαφώς υπέρ των απελάσεων των νεαρών μεταναστών, αλλά διαφοροποιεί τη θέση του μόνο για όσους έχουν υπηρετήσει στις αμερικανικές Ενοπλες Δυνάμεις. Το 2011 απελάθηκαν από τις ΗΠΑ 396.906 παράνομοι μετανάστες, ενώ το 2012 προβλέπεται ότι οι απελάσεις ενδεχομένως και να ξεπεράσουν συνολικά τις 400.000

ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ Σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση 16802/667 (ΦΕΚ1345/Β’/31-08-2010), οι σπουδαστές έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν την πρακτική τους άσκηση στις τουριστικές επιχειρήσεις της χώρας μας σε ποσοστό που να μην υπερβαίνει 17% του τακτικού προσωπικού τους και σε κάθε περίπτωση τα 40 άτομα, αν ο αριθμός που προκύπτει από την ποσόστωση είναι μεγαλύτερος. “Γινόμαστε όμως συνεχώς αποδέκτες καταγγελιών για παραβίαση των παραπάνω ορίων από τουριστικές επιχειρήσεις, κυρίως με σπουδαστές από χώρες της Ε.Ε. οι οποίοι προσλαμβάνονται ‘ως πρακτικά ασκούμενοι’, αλλά ουσιαστικά καλούνται να εργαστούν με πλήρη έως και υπερπλήρη ωράρια εργασίας και πολύ χαμηλές αμοιβές”, αναφέρουν σε ερώτησή

τους

στην

Κριτσωτάκης, Στέφανος

Βουλή

οι

βουλευτές

Σαμοΐλης και Δημήτρης

του

ΣΥΡΙΖΑ

κ.κ.

Στρατούλης. “Σε

Μιχάλης

πολλές

δε

περιπτώσεις οι επιχειρήσεις παραβιάζουν και τη διάταξη σύμφωνα με την οποία ο ασκούμενος δεν καταλαμβάνει θέση εργασίας και πραγματοποιεί την πρακτική άσκηση με την εποπτεία εργαζομένου ειδικότητας αντίστοιχης με το αντικείμενο κατάρτισής του. Οι σπουδαστές και οι εργαζόμενοι που βαπτίζονται ‘πρακτικά ασκούμενοι’ καταλαμβάνουν τελικά μεγάλο αριθμό θέσεων εργασίας και ταυτόχρονα γίνονται θύματα εκμετάλλευσης αφού αντιμετωπίζονται σαν εργαζόμενοι χωρίς ωράρια, χωρίς ασφάλιση και με εξευτελιστικές αμοιβές. Παράλληλα ουσιαστικός έλεγχος στις επιχειρήσεις από τις κατά τόπου υπηρεσίες του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ) που αποτελούν τον κατεξοχήν ελεγκτικό μηχανισμό, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί γιατί η αναλογία των ατόμων-ελεγκτών που διαθέτουν σε σχέση με τον αριθμό των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τουριστικό τομέα είναι πολύ μικρή και δεν επαρκεί, με αποτέλεσμα να είναι αδύνατο να εκτελέσουν το έργο τους

Παπαγεωργόπουλος Γαβριήλ Παπαντώνης Χρήστος Με΄ι’ντή Χαραλαμπος Σταμόπουλος Δημήτρης

ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Για 100 εκατομμύρια παιδιά στον κόσμο, αυτή τη χρονιά δεν χτύπησε το κουδούνι του σχολείου, απλούστατα γιατί δεν πηγαίνουν σχολείο επειδή δουλεύουν, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας. Πάνω από 246 εκατομμύρια παιδιά (ηλικίας 5 έως 17 ετών) στον κόσμο εργάζονται. Και δυστυχώς, αντίθετα από ό,τι θα νόμιζαν πολλοί, το φαινόμενο των εργαζόμενων παιδιών και των παιδιών που δεν πάνε στο σχολείο δεν είναι άγνωστο και στη χώρα μας. Το μέλλον γι' αυτά τα παιδιά διαγράφεται ζοφερό, καθώς δεν τους δίνεται καν η δυνατότητα να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους αλλά και την κοινωνική τους θέση μέσα από το σχολείο. Βασικά δικαιώματα του παιδιού όπως το δικαίωμα στη μόρφωση και το δικαίωμα στο παιχνίδι είναι άγνωστα γι' αυτά τα παιδιά. Κάποια δουλεύουν σε θορυβώδη κι επικίνδυνα εργοστάσια, άλλα στα χωράφια από την αυγή ως το σούρουπο, άλλα είναι θύματα της βιομηχανίας του σεξ. Πολλά είναι «αόρατα» κυριολεκτικά, καθώς δουλεύουν σε σπίτια ως οικιακοί βοηθοί, ή σε βιοτεχνίες κατασκευής χαλιών ή αθλητικών ειδών (π.χ. μπάλες στο Πακιστάν), συχνά με κάποια μορφή σκλαβιάς Κάποια τραυματίζονται σοβαρά ή πεθαίνουν πριν καν την εφηβεία. Και ας μην ξεχνάμε τα ψυχολογικά τραύματα και την καθυστέρηση στην πνευματική και σωματική ανάπτυξη ενός παιδιού που δουλεύει. Η οικονομική συνεισφορά τους στον ελλιπή οικογενειακό προϋπολογισμό αποτελεί τον βασικότερο παράγοντα που ωθεί τα παιδιά στην εργασία και κατ' επέκταση στην εκμετάλλευσή τους από πολύ μικρή ηλικία. Ο κυρίαρχος ρόλος του οικονομικού παράγοντα στην έναρξη της παιδικής εργασίας γίνεται φανερός αν εξετάσει κανείς την οικογενειακή προέλευση των παιδιών. Πρόκειται κυρίως για παιδιά οικονομικώς ασθενέστερων οικογενειών, αναλφάβητων και σε μεγάλο ποσοστό προσφύγων. Η παιδική ηλικία δεν είναι σε όλες τις περιπτώσεις συνώνυμη με την ανεμελιά, το παιχνίδι και τα ξένοιαστα μαθητικά χρόνια, καθώς, εκατομμύρια παιδιά σε ολόκληρο τον κόσμο χάνουν νωρίς το παιδικό τους χαμόγελο και αναγκάζονται από την τρυφερή τους ηλικία να ενταχθούν στον σκληρό κόσμο της εργασίας.

«O καθρέφτης μιας αδιάφορης κοινωνίας» Σήμερα ο παιδικός πληθυσμός συναντάται στον εργασιακό χώρο των υποανάπτυκτων και ανεπτυγμένων χωρών, να εργάζεται μαζί με τους ενηλίκους: σε σκληρές και ανθυγιεινές εργασίες. Στις φυτείες, όπου πολλές φορές εργάζονται αναγκαστικά (Σαν Σαλβαδόρ). Σε εργοστάσια ταπητουργίας όπου τα παιδιά κάθονται γονατιστά για ώρες στοιβαγμένα σε στενούς χώρους για να υφαίνουν τα «ωραιότερα» χαλιά του κόσμου (Ινδία, Πακιστάν). Σε βυρσοδεψεία, όπως στην Αίγυπτο, τα περισσότερα παιδιά εργάζονται πάνω από 8 ώρες την ημέρα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο αριθμός φθάνει τα 5,5 εκατομμύρια, ενώ στην Ελλάδα οι ανήλικα εργαζόμενοι ξεπερνούν τις 15.000.

Τα παραπάνω στατιστικά στοιχεία είναι ενδεικτικά μόνο, της έκτασης που λαμβάνει το φαινόμενο «παιδική εργασία» στις μέρες μας. Σύμφωνα, μάλιστα με έκθεση της Unicef το 1996, 250 εκατομμύρια παιδιά εργάζονται ανά τον κόσμο. Η έκθεση επισημαίνει ότι τα περισσότερα από τα παιδιά αυτά είναι ηλικίας από 5 έως 14 ετών και απασχολούνται σε συνθήκες άκρως βλαβερές για την υγεία τους και την ανάπτυξή τους.

Βέβαια, το φαινόμενο της παιδικής εργασίας δεν είναι ένα πρωτοεμφανιζόμενο πρόβλημα, αφού απασχόλησε την διεθνή κοινότητα από το τέλος του A΄ παγκοσμίου πολέμου. Ήδη από το 1919 με την πρώτη διεθνή σύμβαση για την παιδική εργασία, καθιερώθηκε το 14ο έτος ως ελάχιστη ηλικία πρόσληψης παιδιών στην βιομηχανία. Ακολούθησε μια σειρά συμβάσεων για την νομική προστασία των παιδιών κι ενδεικτικά αναφέρουμε την σύμβαση του 1973 που απαγορεύει την παιδική εργασία πριν την συμπλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης - και όχι κάτω των 15 ετών -. Η σύνδεση μεταξύ των δικαιωμάτων του παιδιού και της επιβίωσης και ανάπτυξής του, επιτεύχθηκε με την Σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού το 1989, που επικυρώθηκε από 187 κράτη. Τα - συμβαλλόμενα στη Σύμβαση - κράτη έχοντας υπόψη τους την Διακήρυξη της Γενεύης του 1924 για τα δικαιώματα του παιδιού αναγνωρίζουν ως παιδί (άρθρο 1) «κάθε ανθρώπινο ον μικρότερο των δεκαοκτώ ετών, εκτός εάν η ενηλικίωση επέρχεται νωρίτερα, σύμφωνα με την ισχύουσα για το παιδί νομοθεσία». Στο άρθρο 32 της ίδιας Σύμβασης αναγνωρίζεται το δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από την οικονομική εκμετάλλευση και από την εκτέλεση οποιασδήποτε εργασίας που ενέχει κινδύνους ή που μπορεί να βλάψει την υγεία του ή τη σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική ή κοινωνική του ανάπτυξη. Η Σύμβαση καλεί τα κράτη μέλη: α. να ορίζουν ένα κατώτατο όριο ή κατώτατα όρια ηλικίας για την είσοδο στην επαγγελματική απασχόληση. β. να προβλέπουν μια κατάλληλη ρύθμιση των ωραρίων και των συνθηκών εργασίας. γ. να προβλέπουν κατάλληλες ποινές και άλλες κυρώσεις για να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική εφαρμογή του παρόντος άρθρου. Την παραπάνω σύμβαση ακολούθησε η έκθεση της Unicef «Η κατάσταση των παιδιών του κόσμου - 1996 για την οποία έγινε λόγος στην αρχή της μελέτης μας. Η Unicef επισημαίνει το υψηλό ποσοστό των παιδιών που εργάζονται σε ανεπτυγμένες χώρες και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι εργοδότες προτιμούν να προσλαμβάνουν παιδιά διότι μπορούν να τα εκμεταλλευτούν πιο εύκολα (πίνακας 1).Από τον Οκτώβρη του 1997, στη διάσκεψη που οργανώθηκε στο Όσλο της Νορβηγίας - από το Υπουργείο εξωτερικής βοήθειας της χώρας - αποφασίστηκε η προώθηση διεθνούς σύμβασης κατά της παιδικής εργασίας μέσα στο 1998.Εναν από τους «αρχαιότερους» μύθους όσον αφορά την παιδική

εργασία καταρρίπτουν τα στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν στη διάσκεψη του Όσλο, ότι δηλαδή αυτού του είδους η εργασία είναι «προνόμιο» μόνο των φτωχών κρατών, ότι είναι αναπόφευκτη στις εξαιρετικά φτωχές οικογένειες, ότι τα περισσότερα παιδιά εργάζονται σε εξαγωγικές βιομηχανίες κάτι που μπορεί να αλλάξει μέσω κυρώσεων μποϋκοτάζ και διεθνών κοινωνικών ρητρών. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα παραπάνω στοιχεία, 800.000 παιδιά εργάζονται στην Γερμανία, ενώ στη Γαλλία το φαινόμενο αναπτύσσεται στα πλαίσια της επαγγελματικής κατάρτισης και της σύνδεσης της εκπαίδευσης με την παραγωγή. Μόνο στην περιοχή του Παρισιού, μέσα σε ένα χρόνο 1.600.000 ώρες εργασίας προέρχονταν από παιδική εργασία. Τέλος, Μεξικανάκια εργάζονται σε φάρμες στην πολιτεία της Νέας Υόρκης έρευνα καταλήγει στη διαπίστωση, ότι στις περισσότερες περιπτώσεις τα παιδιά εργάζονται επειδή ο εργοδότης ή ο γονέας επωφελείται από το φθηνό εργατικό κόστος. Και σε αντίθεση με την κοινή αντίληψη....λιγότερο από το 5% τω παιδιών εργάζονται σε εξαγωγικές βιομηχανίες. Αν παρατηρήσουμε τον χάρτη, θα συμπεράνουμε ότι το πρόβλημα των ανήλικων εργαζομένων είναι διεθνούς εμβέλειας. Οι αποκλίσεις, ωστόσο, των «επίσημων» αριθμών για τα εργαζόμενα παιδιά δημιουργούν το εξής ερώτημα: «Σχετίζεται η ένταση του φαινομένου, μόνο με την οικονομική ανάπτυξη κάθε χώρας ή είναι απόρροια και άλλων παραγόντων;»Η απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα δεν είναι τόσο απλή και μονοσήμαντη. Για να απαντήσουμε στο ερώτημα θα πρέπει να εξετάσουμε - ενδεικτικά - χώρες με διαφορετική οικονομική κατάσταση: την Ελλάδα, το Πακιστάν, καθώς και ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες.

Η παιδική εργασία στην Ελλάδα Σύμφωνα με την έρευνα της Unicef η Ελλάδα κατατάσσεται στις αναπτυσσόμενες χώρες που εφαρμόζουν «ελλιπή και ανεπαρκή» μέτρα για την προστασία της μητρότητας και του παιδιού. Τη διατύπωση αυτή, της Unicef, επαληθεύουν και τα δεδομένα της ελληνικής πραγματικότητας. Τεράστιο είναι το πρόβλημα της προστασίας του παιδιού στη χώρα μας. Αναφορικά με τη νομική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των εργαζομένων παιδιών, ελάχιστες φορές ισχύει. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία, τα δικαιώματα των ανήλικων εργαζομένων...καταπατώνται καθότι δεν εφαρμόζεται η ελληνική νομοθεσία που αφορά την απασχόληση των νέων. 77

Το μεγαλύτερο ποσοστό των νεαρών απασχολούμενων που καταγράφηκε το 1996 (225 παιδιά ηλικίας 14 ετών και 9.210 νέοι 15-19 ετών στη Θεσσαλονίκη, 4.316 και 118.101 σε ολόκληρη τη χώρα) δεν απολαμβάνει τα εργασιακά του δικαιώματα και πέφτει θύμα εκμετάλλευσης κυρίως σε θέματα ωραρίου, συνθηκών εργασίας και ασφάλισης. Η ελληνική νομοθεσία για την εργασία ανηλίκων στηρίζεται σε διεθνείς συμβάσεις. Συγκεκριμένα με το νόμο 1182/1181 (άρθρο 10 της σύμβασης 138) η Ελλάδα αναθεώρησε τις διεθνείς συμβάσεις των ετών 1919-1965 με την έκδοση προεδρικών διαταγμάτων. Η ισχύουσα νομοθεσία για την εργασία ανηλίκων (Ν 1837/89) είναι προσαρμοσμένη στις διατάξεις της 138 διεθνούς σύμβασης εργασίας, σύμφωνα με την οποία επιτρέπεται σε παιδιά άνω των 14 ετών να εκτελούν ελαφρές εργασίες. Οι τελευταίες προσπάθειες - για τον καθορισμό των προϋποθέσεων εργασίας των ανηλίκων - έγιναν με το σχέδιο του προεδρικού διατάγματος τον Οκτώβρη του 1997. Τις προϋποθέσεις αυτές έθεσε το υπουργείο Εργασίας μαζί με τους αρμόδιους υπουργούς, σε μια προσπάθεια συμμόρφωσης της ελληνικής νομοθεσίας στις διατάξεις 94/33/Εκ για την προστασία των νέων κατά της εργασίας. Το σχέδιο του προεδρικού διατάγματος αφορά κάθε ανήλικο κάτω των 18 ετών ενώ ορίζει ως παιδί κάθε νέο που δεν έχει συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας του ή όποιος νέος υπόκειται ακόμα σε υποχρεωτική σχολική φοίτηση (άρθρο 1). Παράλληλα, με βάση το άρθρο 4, απαγορεύεται η εργασία των παιδιών, εκτός αυτών που έχουν συμπληρώσει το 3ο έτος της ηλικίας τους - και κατόπιν άδειας της Επιθεώρησης Εργασίας - μπορούν να εργασθούν υπό προϋποθέσεις, σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, διαφημιστικά προγράμματα, επιδείξεις μόδας, ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εγγραφές (άρθρο 5).Πέραν, όμως, των παραπάνω βασικών ορισμών και του προσδιορισμού του ορίου ηλικίας για την εισαγωγή των νέων στην αγορά εργασίας, το Π.Δ. ορίζει ακόμα ότι: Απαγορεύεται η υπερωριακή και νυκτερινή απασχόληση από τις 10.00 το βράδυ έως τις 6.00 το πρωί των νέων κάτω των 18 ετών. Το άρθρο 7 θέτει τους όρους εργασίας των νέων ανήλικων εργαζομένων. Οι νέοι προστατεύονται από τους ειδικούς κινδύνους τους οποίους διατρέχει η υγιεινή και ασφάλεια καθώς και η ανάπτυξή τους. Οι παράγοντες που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία είναι φυσικοί, βιολογικοί και χημικοί αλλά και συγκεκριμένες διαδικασίες κατά την εργασία.

Αναφορικά με τις υποχρεώσεις του εργοδότη, ο τελευταίος υποχρεούται να λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε να εξασφαλίζεται η ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων νέων ως προς όλες τις πτυχές της εργασίας λαμβάνοντας υπόψη το άρθρο 7 του Π.Δ. Όμως η νομική κατοχύρωση των ανήλικων εργαζομένων στην Ελλάδα δεν αρκεί για την αντιμετώπιση ενός φαινομένου, το οποίο - όπως φαίνεται και από την στατιστική τεκμηρίωση (πίνακας 2) - έχει πάρει επικίνδυνες διαστάσεις και «ζητά» τη δραστική αντιμετώπισή του. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, που παρουσιάζει αναλυτικά το περιοδικό «Εργασία» του ΟΑΕΔ, εργάζεται το 0,6% των 14χρονων παιδιών, το 9,8% των νέων 15-19 χρονών και το 36,1% των νέων 20-24 χρονών. σε αυτά τα ποσοστά είναι προφανές ότι δεν αναφέρονται τα παιδιά που επικουρικά (;) εργάζονται στις οικογενειακές επιχειρήσεις, τα παιδιά των γεωργών και των κτηνοτρόφων, τα τσιγγανόπουλα και χιλιάδες άλλοι νέοι που προέρχονται από ομάδες που βρίσκονται στο οικονομικό και κοινωνικό περιθώριο.

Κατηγορίες οικονομικής

Ηλικία

δραστηριότητας 14

15-19

Γεωργία,κτηνοτροφία κλπ

3053

22.798

Αλιεία

679

Βιομηχανία

Ορυχεία, Λατομεία

556

16740

Κατασκευές

273

8857

Εμπόριο

664

16373

Ξενοδοχεία και εστιατόρια

199

8074

Μεταφορές κλπ

1766

Τράπεζες

448

Άλλες δραστηριότητες

3654

Παροχή υπηρεσιών

4384

Οικιακό προσωπικό

397

ΣΥΝΟΛΟ

4816

83989

Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου και νερού

Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Εργατικού δυναμικού, 1996

Η συντριπτική πλειοψηφία των νέων παιδιών ηλικίας 14 χρόνων (3.053 από 4.816 συνολικά) ή ποσοστό 63,4% εργάζεται στην αγροτική παραγωγή και ακολουθεί το εμπόριο (664 νέοι), η βιομηχανία (556) και η οικοδομή (273). Αλλά στην αμέσως επόμενη (ηλικιακή) κατηγορία 15-19 χρονών, οι νέοι (22.798) εργάζονται στην γεωργία και την κτηνοτροφία και ακολουθούν οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία (16.470), στο εμπόριο (16.373), στην οικοδομή (8.857), τον τουρισμό (8.074). Όπως φαίνεται από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ οι νέοι, ως φτηνή και ανειδίκευτη εργατική δύναμη πραγματοποιούν τις πιο σκληρές εργασίες με αρνητικές επιπτώσεις τόσο στη

σωματική τους διάπλαση και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους, όσο και την ψυχική τους υγεία. Από τη μια πλευρά έχουμε παιδιά 14 χρονών που εργάζονται (4.816 επισήμως) ή λίγο μεγαλύτερα (83.989 στις ηλικίες 15 έως 19) δηλαδή έχουν εισέλθει στην παραγωγή αν και θα έπρεπε να πηγαίνουν στο σχολείο ή να σπουδάσουν και από την άλλη ένας στους δύο «ώριμους» νέους, ηλικίας 25 έως 29 χρονών - δηλαδή σε μια στιγμή της ζωής τους που υποτίθεται ότι έχει ολοκληρωθεί η θεωρητική κατάρτιση και οι σπουδές τους - δεν εργάζεται. Οι αριθμοί όμως δεν αποτυπώνουν πάντα την πραγματικότητα. Οι συντάκτες των πινάκων δεν υπολογίζουν τα παιδιά που αυτοαπασχολούνται (που ίσως είναι οι περισσότεροι) τους εργαζόμενους χωρίς βιβλιάριο εργασίας, τους εργαζόμενους σε οικογενειακές επιχειρήσεις, και τα παιδιά των οικονομικών προσφύγων, μουσουλμάνων και τσιγγάνων που είναι εκτός υπολογισμού. Επίσης, χαρακτηριστικό είναι ότι τα τελευταία 15 χρόνια, 30.000 παιδιά δεν φοίτησαν ούτε στο δημοτικό σχολείο, ενώ 15.000 παιδιά το χρόνο εγκαταλείπουν την υποχρεωτική εκπαίδευση, και 120.000 νέοι ηλικίας 15-19 χρονών δεν ολοκλήρωσαν την βασική στοιχειώδη εκπαίδευση παρόλο που βρίσκονταν σε σχολική ηλικία όταν αυτή θεσμοθετήθηκε ως υποχρεωτική (πίνακας 3). Ενδιαφέρουσα και ένδειξη της μαθητικής διαρροής είναι η σύνδεσή της με την παιδική εργασία. Σύμφωνα με την έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου το 1997, 7 στους 10 μαθητές εγκαταλείπουν το σχολείο και βρίσκουν διέξοδο σε βοηθητικές εργασίες. Η ίδια έρευνα αποκαλύπτει ότι ενώ οι διαρροές (στην υποχρεωτική εκπαίδευση) έχουν μειωθεί στο 10% περίπου από την περασμένη δεκαετία, το πρόβλημα παραμένει οξύ σε ορεινούς νομούς της κεντρικής - δυτικής ηπειρωτικής περιοχής, στα νησιά, στη Θράκη, την Κεντρική Μακεδονία και ορισμένες περιοχές της Πελοποννήσου, όπου τα παιδιά εγκαταλείπουν την εκπαίδευση για να συνεισφέρουν στο οικογενειακό εισόδημα ή να εργαστούν στον τουριστικό ή αγροτικό τομέα.

Ροδόπης

16,43

Αιτ/νίας

14,56

Ξάνθης

29,73

Ευρυτανίας

22,18

Δράμας

8,68

Κορινθίας

12,34

Σερρών

13,71

Ευβοίας

12,08

Κιλκίς

10,20

Λακωνίας

15,74

Πέλλας

12,59

Αργολίδος

8,36

Καστοριάς

2,45

Καβάλας

14,31

Κερκύρας

16,65

Χαλκιδικής

12,62

Θεσπρωτίας

14,08

Λέσβου

12,56

Άρτας

10,74

Χίου

9,63

Λευκάδος

9,79

Σάμου

10,83

Κεφαλληνίας

10,68

Κυκλάδων

17,55

Ζακύνθου

30,43

Δωδεκανήσου

Έβρου

8,92

Χανίων

9,29

Ημαθίας

9,32

Ρεθύμνης

25,99

Γρεβενών

12,41

Ηρακλείου

15,66

Τρικάλων

11,72

Λασιθίου

16,41

Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Εργατικού δυναμικού, 1996 Όσον αφορά δε τους λόγους, που τους οδηγούν στην εργασία είναι η φτώχεια, οι άνισες εκπαιδευτικές δυνατότητες κατά γεωγραφική περιοχή, αρκετές φορές το αρνητικό οικογενειακό περιβάλλον καθώς και η προκατάληψη απέναντι σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες (πρόσφυγες και τσιγγάνοι) οι οποίοι λόγω των προσφάτων πολιτικών ανακατατάξεων έχουν αυξηθεί στην Ελλάδα. Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω, εντείνει την εμφάνιση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας μέσα στα οποία εντάσσεται και η παιδική εκμετάλλευση. Ωστόσο αξίζει να αναφερθεί η σύσταση Ελληνικής Επιτροπής κατά της παιδικής εργασίας το καλοκαίρι του 1995 στο πλαίσιο της διεθνούς πρωτοβουλίας για την αντιμετώπιση της παιδικής εργασίας.

Οπωσδήποτε, όμως, η ελληνική κοινωνία οφείλει να αντιμετωπίσει - έστω και καθυστερημένα - τα προβλήματα που δημιουργούνται στους «νεαρούς» πολίτες της, όταν καταπατώνται τα δικαιώματά τους. Η παιδική εργασία αποτελεί, όντως, ένα σύγχρονο πρόβλημα και για τη χώρα μας και πρέπει να αντιμετωπιστεί ως τέτοιο.

Η παιδική εργασία στο λεγόμενο τρίτο κόσμο και σε αναπτυγμένες χώρες 2.1. Το παράδειγμα του Πακιστάν: Νομοθετικό πλαίσιο και πραγματικότητα Η παιδική εργασία αποτελεί σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα στο Πακιστάν. Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων επικυρώνει το γεγονός, αναφέροντας ότι πάνω από 8 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 14 ετών, εργάζονται σήμερα στο Πακιστάν (1995). Όμως σήμερα ο πραγματικός αριθμός των εργαζομένων παιδιών πιθανολογείται ανάμεσα σε 2 με 19 εκατομμύρια. Σχετική έρευνα στο Πακιστάν (1990-1991) αναφέρει ότι οι ανήλικοι εργαζόμενοι από 10 έως 14 ετών φθάνουν τα 2 εκατ. Το Πακιστανικό Ινστιτούτο

Οικονομικής Ανάπτυξης όμως, θεωρεί ότι ο αριθμός των 2 εκατομμυρίων δεν είναι ακριβής εξαιτίας: 1.

μη αναφοράς στην παιδική εργασία επειδή είναι παράνομη και

δεν συμπεριλαμβάνει την εργασία παιδιών κάτω των 10 ετών

Ανεξάρτητα πάντως, από τα παραπάνω στοιχεία, είναι γεγονός, ότι εκατομμύρια παιδιά στο Πακιστάν, υποφέρουν από το σύστημα της «υποχρεωτικής» εργασίας. Μέχρι πρόσφατα τις εργασιακές σχέσεις στο Πακιστάν καθόριζε το προνόμιο του «peshgi» (αντιπραγματικός). Όσο παρέμεναν απλήρωτα τα χρέη του «peshgi» ή έστω ένα μέρος τους, ο οφειλέτης/εργαζόμενος ήταν δεσμευμένος στον πιστωτή/εργοδότη. Σε περίπτωση ασθένειας ή θανάτου, η οικογένεια του οφειλέτη ήταν υπεύθυνη για το χρέος του, καθώς αυτό κληρονομούνταν από γενιά σε γενιά. Όσον αφορά τα παιδιά το «peshgi», πληρώνεται από ένα γονιό ή κηδεμόνα ο οποίος μετά απαλλάσσει το παιδί από το χρέος.

Η «υποχρεωτική» εργασία των ανηλίκων έχει γίνει ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα στα καμίνια τούβλων, στα υποδηματοποιεία, στη βιομηχανία κατασκευής χαλιών, στη γεωργία και στην υφαντουργία. Μισό εκατομμύριο είναι δεσμευμένα» στην βιομηχανία κατασκευής χαλιών. μερικά από αυτά προέρχονται από το Αφγανιστάν, το Μπαγκλαντές και την Μπούρλα. Από τον Σεπτέμβριο του 1998 απαγορεύεται η εφαρμογή του συστήματος του «peshgi». Ωστόσο, η απόφαση αυτή σταμάτησε μόνο ένα μέρος των χρεών του παρελθόντος. Η κατάργηση όμως του «peshgi» στην ουσία συντελέστηκε το 1992, με το νόμο για την υποχρεωτική εργασία που νομιμοποίησε της «banded ledor» στο Πακιστάν, καταργώντας όλα τα χρέη των εργαζομένων στους εργοδότες τους. 2.2. Νομοθεσία για την παιδική εργασία στο Πακιστάν Στο Πακιστάν το νόμιμο όριο ηλικίας για εργασία είναι το 14ο έτος για μαγαζιά και εμπόριο, βιομηχανία, ναυτιλία και το 15ο έτος για ορυχεία και σιδηροδρομικούς σταθμούς4. Το Σύνταγμα της ισλαμικής Δημοκρατίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων και

την εργασία παιδιών κάτω των 14 ετών σε οποιαδήποτε εργασία: ορυχείο ή σε οποιαδήποτε επικίνδυνη απασχόληση.

Ο νόμος για την κατάργηση της εξαναγκαστικής εργασίας καθιστά όλα τα έθιμα, τις παραδόσεις, τις πρακτικές, τα συμβόλαια ή τις συμφωνίες - που αφορούν την εξαναγκαστική εργασία - επικίνδυνα και παράνομα. Κάθε υποχρέωση απ’ την πλευρά των εργαζομένων για τα απλήρωτα χρέη τους καταργείται, ενώ οι παραβάτες αυτού του νόμου καταδικάζονται σε φυλάκιση από 2 έως 5 χρόνια και/ή με, πρόστιμο από 50.000 ρουπίες. Ο νόμος για την παιδική εργασία του 1991 απαγορεύει την παιδική εργασία σε

συγκεκριμένες ασχολίες και καθιερώνει τις συνθήκες εργασίας. Κανένα παιδί δεν επιτρέπεται να εργάζεται πλήρως ή μερικώς τη νύχτα. Παρόλα αυτά, η κυβέρνηση του Πακιστάν σε συνεργασία με τη Unicef το 1992, ανακοίνωσε ότι με βάση συντηρητικούς υπολογισμούς, ένα εκατομμύριο από 1,5 εκατομμύρια εργάτες σε βιομηχανίες κατασκευής χαλιών στο Πακιστάν ήταν παιδιά, τα περισσότερα από τα οποία ξεκίνησαν να εργάζονται πριν από το 10ο έτος της ηλικίας τους. Πέραν από την ταπητουργία και άλλοι βιομηχανικοί κλάδοι όπως η πλινθοποιία δεν μπορούσαν να επιβιώσουν χωρίς τους μικρούς εργάτες τους.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι πολλά από τα εργοστάσια που απασχολούν παιδιά, τα μετακινούν παράνομα. Αυτά τα παιδιά εργάζονται για 16 ώρες την ημέρα - σε εργασίες που θεωρούνται επιβλαβείς για την υγεία τους. Όταν τα παιδιά δεν είναι παραγωγικά πωλούνται σε συμμορίες ζητιάνων όπου συχνά κακοποιούνται.

Πολλές προσπάθειες έχουν γίνει για την εξάλειψη τέτοιων φαινομένων, όμως η συχνή μετακίνηση των παιδιών δυσχεραίνει τον εντοπισμό τους και σε αρκετές περιπτώσεις που τα παιδιά δοκιμάζουν να δραπετεύσουν επιστρέφουν με τη «βοήθεια της τοπικής αστυνομίας. Η παιδική εργασία έχει προσλάβει επιδημικές διαστάσεις στο Πακιστάν. Οι στατιστικές της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Πακιστάν (ΕΑΔΠ) επισημαίνουν ότι ο αριθμός των παιδιών που αναγκάζονται να εργασθούν στο Πακιστάν βρίσκεται «μεταξύ 11 και 12 εκατομμυρίων παιδιών. Τα μισά από αυτά έχουν ηλικία μικρότερη των 10 ετών».

Η παιδική εργασία στις ανεπτυγμένες χώρες, στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ Η παιδική εργασία δεν είναι φυσικά μόνο ένα πακιστανικό φαινόμενο. Είναι ευρύτερα διαδεδομένη σε ολόκληρο τον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο. Υπολογίζεται ότι τα παιδιά κάτω των 14 ετών που εργάζονται σε ολόκληρο τον κόσμο είναι πάνω από 100 εκατομμύρια. Το Πακιστάν αποτελεί απλά την πιο κραυγαλέα περίπτωση γιατί, είναι η χώρα που έχει κάνει τα λιγότερα για την κατάργηση της παιδικής εργασίας.

Ας σημειωθεί ότι τόσο το Πακιστάν, όσο και η Μεγάλη Βρετανία και ο Καναδάς, δέχονται στα στρατεύματά τους εθελοντές ακόμη και 16 ετών. Είναι γνωστό άλλωστε ότι η Μεγάλη Βρετανία χρησιμοποίησε στο παρελθόν παιδιά 16 και 17 ετών στις ένοπλες συγκρούσεις στη Βόρεια Ιρλανδία. Το παράδειγμα αυτό καταρρίπτει με τον πιο εύγλωττο τρόπο τον πρώτο από τους τέσσερις μύθους σχετικά με την παιδική εργασίες, ότι δηλαδή αυτή αποτελεί πρόβλημα μόνο του αναπτυσσόμενου κόσμου. Τα στοιχεία της Unicef, μας επιβεβαιώνουν για το αντίθετο. Μόνο στη Μεγάλη Βρετανία, σύμφωνα με τους πιο μετριοπαθείς υπολογισμούς περίπου το 25% των 11χρονων και περίπου το 66% των 14χρονων παιδιών εργάζονται, παρακολουθώντας παράλληλα και τα σχολικά του μαθήματα. Στη Μεγάλη Βρετανία η εργασία επιτρέπεται από την ηλικία των 13 ετών, ενώ στο Νότιο Λονδίνο σε εργατικές λαϊκές συνοικίες το 40% των παιδιών εργάζονται. Σύμφωνα με την έρευνα του συνδικάτου G.M.B. τα κέρδη της εργοδοσίας από τη χρησιμοποίηση νέων σχολικής ηλικίας ανέρχονται σε 600 εκατομμύρια λίρες.

Ακόμα η Γερμανία καθώς αποτελεί ένα πολυπολιτισμικό κράτος με ιδιαίτερες πολιτικές ανακατατάξεις τα τελευταία χρόνια, αποτελεί ένα ακόμα ενδιαφέρον πεδίο μελέτης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Ελλάδας, 600.000 παιδιά εργάζονται στη Γερμανία από τα οποία - σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας 300.000 παιδιά είναι τουρκικής υπηκοότητας. Η Γερμανική νομοθεσία απαγορεύει την παιδική εργασία, αλλά επιτρέπει στα παιδιά ηλικίας άνω των 13 ετών να απασχολούνται σε ελαφρές εργασίες και όχι για πάνω από 2 ώρες ημερησίως. Παιδιά άνω των 13 ετών δεν υποχρεούνται να παρακολουθούν το σχολείο όταν εκπαιδεύονται σε κρατικό ή ιδιωτικό φορέα για πάνω από 35 ώρες την εβδομάδα. Ορίζει μάλιστα και τις βαριές ανθυγιεινές εργασίες οι οποίες δεν πρέπει να ασκούνται από παιδιά. Στην Ελβετία, τα δύο τελευταία χρόνια, υπάρχει έξαρση του φαινομένου. Στο καντόνι της Γενεύης με την άδεια των αρχών επιτρέπεται η εργασία παιδιών από την ηλικία των 13 ετών. Στην Ισπανία η παιδική εργασία αφορά 200.000 άτομα. Η αύξηση της επιταχύνθηκε μετά την ψήφιση από την κυβέρνηση ενός νόμου που καταργούσε τους μέχρι τότε υπάρχοντες περιορισμούς για τις μαζικές απολύσεις. Οι αναφορές του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας δεν περιορίζονται στις χώρες της Ευρώπης αλλά αναφέρονται και στις Η.Π.Α. όπου το φαινόμενο παρουσιάζει μεγάλη αύξηση. Η αύξηση αυτή, είναι συνδεδεμένη με την ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα παραγωγής, των εργασιών μερικής απασχόλησης και την αναζήτηση χεριών με αμοιβή περισσότερο ευέλικτη, λιγότερο ακριβή και χωρίς υπογραφή συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Έτσι, στις Η.Π.Α. στην αγροτική οικονομία, μόνο στην πολιτεία της Καλιφόρνια, απασχολούνται μισό εκατομμύριο παιδιά από την Κεντρική Αμερική. Στις φυτείες, στα σύνορα με το Μεξικό, παιδιά μόλις 4 χρόνων, πληρώνονται 2 δολάρια για 12ωρη «εργασία». Την ίδια στιγμή, από τις Η.Π.Α. προέρχεται η πρόβλεψη ότι στην πρώτη δεκαετία του 2000, ο αριθμός των εργαζομένων παιδιών θα διπλασιαστεί, φθάνοντας τα 400 εκατομμύρια άτομα. Όλες μάλιστα οι εκτιμήσεις συγκλίνουν με την πρόγνωση της νέας παγκόσμιας τάσης: η παιδική εργασία θα αυξηθεί.

Σύνολο παιδιών

Παιδιά σε επικίνδυνη

Δείκτης Συχνότητας

('000)

εργασία ('000)

(%)

Κόσμος

1 586 288

115 314

7,3

Ασία και Ωκεανία

853 895

48 164

5,6

141 043

9 436

6,7

Αφρική

257 108

38 736

15,1

Άλλες περιοχές

334 242

18 978

5,7

Περιοχή

Λ. Αμερική και Καραϊβική

Σε μάστιγα έχει μετατραπεί το πρόβλημα της παιδικής εργασίας. Τα εργαζόμενα ανήλικα παιδιά αγγίζουν τα 246 εκατομμύρια ανά τον κόσμο. Η μαθητική διαρροή, που αποκαλύπτει ο πίνακας, συνδέεται άμεσα με την παιδική εργασία, αφού σύμφωνα με έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, επτά στους δέκα μαθητές που εγκαταλείπουν το σχολείο βρίσκουν διέξοδο σε βοηθητικές εργασίες. Το πρόβλημα παραμένει οξύ σε ορεινούς

νομούς

της

κεντρικής

και

δυτικής ηπειρωτικής Ελλάδας και στα νησιά. Η φτώχεια, ο άνισες εκπαιδευτικές δυνατότητες κατά γεωγραφική περιοχή, το αρνητικό οικογενειακό περιβάλλον και η

προκατάληψη

συγκεκριμένες εντείνουν

τα

απέναντι

κοινωνικές φαινόμενα

σε ομάδες

κοινωνικής

παθογένειας, μέσα στα οποία εντάσσεται και η παιδική εργασία και εκμετάλλευση.

«Χαμόγελα» στήριξης Σύμφωνα με το «Χαμόγελο του Παιδιού» και τον πρόεδρό του, κ. Γιαννόπουλο, αιφνιδιάζει ο συνολικός αριθμός κλήσεων για βοήθεια προς το «Χαμόγελο» μέσα στο 2007. Τριακόσιες χιλιάδες κλήσεις, ή καλύτερα εκκλήσεις, προς το 10-56 αναζητώντας ανθρωπιά και στήριξη. «Ένα παιδί ταλαιπωρημένο, καταπονημένο, θύμα εκμετάλλευσης θα βγάλει το πρόβλημά του στην κοινωνία, αργότερα. Θα γίνει παραβατικό και θα εκμεταλλεύεται με τη σειρά του άλλους», μας είπε από τις εμπειρίες - μαρτυρίες που έχει ο κ. Γιαννόπουλος και συνέχισε: «Θύματα είναι και όσοι δίνουν χρήματα γιατί όταν δίνεις σε παιδιά που ζητιανεύουν το μόνο που κάνεις είναι να παρατείνεις το χρόνο τους στην παρανομία. Όταν αλλάζει η

μορφή εκμετάλλευσης για αυτά, αλλάζει από την επαιτεία προς την διακίνηση ναρκωτικών και τη πορνεία. Άλλα πάλι εξαφανίζονται». Εκεί όμως που «χωλαίνει» το σύστημα, είναι σε ό,τι αφορά στη τιμωρία των υπευθύνων. Και δυστυχώς, τις περισσότερες φορές, υπεύθυνοι είναι οι ίδιοι οι γονείς. Ακατάλληλοι γονείς που εκμεταλλεύονται την αθωότητα των παιδιών τους. Ανάρμοστοι κηδεμόνες που ωθούν τα παιδιά τους στη παραβατικότητα και την καταδεικνύουν ως τρόπο ζωής. Μανάδες,

που

χρησιμοποιούν

προς

όφελός

τους,

όχι

μόνο

το

σώμα

των

ανυπεράσπιστων παιδιών τους - όπως νομίζουν - αλλά και την ψυχή τους. Πατεράδες, που αλλάζουν τα παιδιά τους χέρια, τα νοικιάζουν, χωρίς να βλέπουν ποτέ πόσο ασύμβατος με την ηλικία τους είναι ο δρόμος στον οποίο τα υποχρεώνουν να τρέχουν. Να τρέχουν μακριά από το γέλιο, την ανεμελιά, τις ικανότητές τους. «Κανείς δε τιμωρείται. Κάτω από τις λέξεις Μάνα και Πατέρας κανείς δε τιμωρείται και τίποτα δεν αλλάζει «, ομολογεί ο κ. Γιαννόπουλος. Καθημερινοί άνθρωποι στηρίζουν με όλους τους τρόπους το «Χαμόγελο». Όμως, οι δυνατότητες παροχής βοήθειας και η φιλοξενία παιδιών από το «Χαμόγελο» στερεύουν. Δεν υπάρχουν χώροι. Ήδη φιλοξενούνται 210 παιδιά. «Έχουμε πει «όχι» σε 800 παιδιά», λέει ο πρόεδρος του οργανισμού και η φωνή του βάφεται με πικρία. Και συνεχίζει με περηφάνια για τα «παιδιά» του: «Το σπίτι μας γίνεται σπίτι τους. Σα μια ελληνική οικογένεια, να σπουδάσουν, να εργαστούν. Όμως, δε θέλουμε να τα έχουν κι όλα έτοιμα και να σταματήσουν να παλεύουν στη ζωή τους. Δε θα βρεθεί ούτε ένα από τα παιδιά μας να έχει πέσει στη παρανομία. Εμείς έχουμε αρχές, έλεγε η Μαριλένα».

Το πρόβλημα σε αριθμούς Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε η ΚΑΠΑ RESEARCH Α.Ε. για λογαριασμό της UNICEF, το Νοέμβριο του 2001 στο λεκανοπέδιο της Αττικής, το 45,4% της κοινής γνώμης κρίνει πιο ευάλωτα στην παιδική εκμετάλλευση τα παιδιά των μεταναστών προσφύγων, ακολουθούν τα παιδιά «διαλυμένων» οικογενειών με ποσοστό 31,1% και τέλος, το 14,8% αναφέρεται στα παιδιά των τσιγγάνων. Στο ίδιο ερώτημα, η πλειοψηφία των ερωτώμενων μεταναστών πιστεύει ότι τα παιδιά της πέφτουν συχνά θύματα εκμετάλλευσης σε ποσοστό 65,5%, ενώ το αντίστοιχο θεωρεί και η πλειοψηφία των τσιγγάνων για τα δικά της παιδιά (56,4%).

Από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι, το 53,3% βλέπει τον εξαναγκασμό από τους γονείς για ίδιο οικονομικό όφελος ως τη σημαντικότερη αιτία για το φαινόμενο της παιδικής εργασίας. Δεύτερη αιτία αναφέρεται η ύπαρξη παράνομων οργανωμένων κυκλωμάτων με ποσοστό 26,6%. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι 7 στους δέκα Έλληνες κρίνουν ανεπαρκή την ισχύουσα νομοθεσία στη χώρα μας, γύρω από το θέμα της παιδικής εκμετάλλευσης. Σύμφωνα με τους ερωτηθέντες μετανάστες, τέσσερα στα δέκα παιδιά δεν πηγαίνουν καθόλου σχολείο και απαντούν ότι τα χρήματα που κερδίζουν τα παιδιά τους ενισχύουν οικονομικά την οικογένεια.

Οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι για τα εργαζόμενα παιδιά τσιγγανών, σύμφωνα με τους γονείς τους, είναι η σύλληψη από την αστυνομία (60,2%), η βία (32,7%), ο τραυματισμός (31,8%), οι μεταδιδόμενες ασθένειες (18,5%), η σεξουαλική κακοποίηση και ο θάνατος σε ποσοστό 3,8%. Οι ίδιοι γονείς απαντούν ότι 8 στα δέκα παιδιά δε πηγαίνουν ποτέ σχολείο, ενώ πάνω από τους 5 στους δέκα δηλώνουν ότι τα παιδιά τους εργάζονται. Τους λόγους της προβληματικής φοίτησης στο σχολείο, εντοπίζουν οι τσιγγάνοι, στη διάκριση και απομόνωση των παιδιών τους από τους συμμαθητές τους σε ποσοστό 36,7% και τα μαθησιακά προβλήματα σε ποσοστό 32,7%.

Η ζωή σε «άσπρο - μαύρο» Η Αγγελική, 13 ετών, μόλις τελείωσε την Α' γυμνασίου. Ζει σε ένα ευρύχωρο διαμέρισμα στα νότια προάστια, μαζί με τους γονείς της. Μοναχοκόρη και μοναχοπαίδι, απορροφά κατ' αποκλειστικότητα όλη την αγάπη των γονιών της. Το καθημερινό πρωινό ξύπνημα είναι δεδομένο για την Αγγελική, που δε γίνεται πάντα με διάθεση. Θα προτιμούσε, όπως λέει, να είναι άρρωστη μια φορά τη βδομάδα για να ξυπνά αργότερα, να βλέπει τηλεόραση και να παίζει στον υπολογιστή. Όλα αυτά βέβαια τα κάνει αργά το απόγευμα, αφού έχει τελειώσει το σχολείο, τα αγγλικά το μεσημέρι και το διάβασμα. Όταν μεγαλώσει θέλει να γίνει παρουσιάστρια μουσικής εκπομπής ή αρχιτέκτων, απαντά με σίγουρο λόγο αλλά με αβέβαια μάτια. Ο 10χρονος Βασίλης, θα έπρεπε κανονικά να πηγαίνει στην Ε' τάξη του δημοτικού. Επίσης, θα έπρεπε κανονικά να είναι καθαρός, χωρίς τρύπια ρούχα και παπούτσια. Θα έπρεπε να βγαίνει έξω αφού έχει τελειώσει με το διάβασμα και οι γονείς του να τον τιμωρούν - με διάθεση διαπαιδαγώγησης - μόνο όταν δε διάβασε ή είπε κάποιο ψεματάκι. Άλλωστε, για ποιους άλλους λόγους μπορείς να μαλώσεις ένα παιδί; Στην περίπτωση, όμως, του Βασίλη τίποτα δεν κυλά κανονικά. Προς το παρόν, γυρνάει τα μαγαζιά κι απλώνει το χέρι σε αγνώστους, πουλώντας ανέχεια. Και μαζί με αυτήν, επιστρέφει πίσω σε όλους εμάς τη δική μας αδιαφορία, την ανοχή και την παθητικότητα. Έχει μάθει την Αθήνα πιο καλά κι από επαγγελματίες οδηγούς, χωρίς καμιά επίγνωση των κινδύνων της πόλης. Δεν ξέρει τι θέλει να γίνει όταν μεγαλώσει. Το μόνο που ενδιαφέρει τα πονηρά μάτια του είναι πώς θα σε πείσουν να τους αφήσεις 50 λεπτά. Είναι περίεργο, μέσα σε δύο παιδικά μάτια να βλέπεις τόση πονηριά, λες και αυτά τα μάτια έχουν αποτυπώσει την αποτυχία όλου του κόσμου. «Πρέπει να δουλεύω, γιατί έχουμε πρόβλημα στο σπίτι», λέει ο μικρός. Τι να του εξηγήσεις, τώρα; Ότι οι γονείς του είναι αυτοί που έπρεπε να δουλεύουν; Ότι θα έπρεπε να θεσμοθετήσει η «υγιής» κοινωνία ένα αυστηρότερο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο πάντα θα εφαρμόζεται; Ο 15χρονος Ντίμπου, από τη Σενεγάλη δήλωσε στο συνέδριο του Όσλο το 1997 να μην αποφασιστεί η κατάργηση της παιδικής εργασίας, διότι τότε οδηγούνται πολλά παιδιά στην πείνα, την εγκληματικότητα και την πορνεία. Η γονεϊκή αγάπη είναι τόσο σημαντική για την ανάπτυξη του παιδιού όσο και η τροφή. Κι όμως, κάποια παιδιά μοιάζουν να 93

έχουν έρθει στον κόσμο γνωρίζοντας από πριν το ρόλο τους. Αυτό είναι το στοίχημα, στο οποίο θα κριθεί αυστηρά η κοινωνία μας: κατά πόσο μπορεί και θέλει να αλλάξει αυτούς τους ρόλους για τα παιδιά. Κατά πόσο θα καταφέρει μέρα με τη μέρα να ακούγονται λιγότερα παιδικά κλάματα και φόβοι εξαιτίας της εκμετάλλευσης τους.

Επίλογος Τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για την κατάργηση της παιδικής εργασίας. Όμως και μια τέτοια λύση οι απόψεις διίστανται. Διατυπώνεται, για παράδειγμα, η άποψη, ότι η μοναδική διέξοδος στο πρόβλημα είναι ένα άμεσο τέλος στη συμμετοχή των ανηλίκων σε εργοστάσια, φάρμες και οικογενειακές επιχειρήσεις. Όμως από την άλλη πλευρά υποστηρίζεται ότι μια τέτοια οπτική αδυνατεί να κατανοήσει ότι οι ανήλικοι εργαζόμενοι αποτελούν τμήμα της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας, ιδιαίτερα στις χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου. «Ο 15χρονος Ντίμπου, από τη Σενεγάλη δήλωσε στο συνέδριο του Όσλο το 1997 να μην αποφασιστεί η κατάργηση της παιδικής εργασίας διότι τότε οδηγούνται πολλά παιδιά στην πείνα, την εγκληματικότητα και την πορνεία». Παράλληλα, υπάρχει και η άποψη μιας μεταρρυθμιστικής πολιτικής που στηρίζεται στη βελτίωση των μισθών και των συνθηκών ασφαλείας των ανήλικων εργαζομένων. Απαραίτητη θα ήταν η συνεργασία τοπικών κοινοτήτων, έτσι ώστε να γίνουν αντιληπτές από τους πολίτες οι βλαβερές επιπτώσεις που μπορεί να έχει η εργασία σε παιδιά μικρής ηλικίας. Η δυσκολία μιας τέτοιας πολιτικής έγκειται στο γεγονός ότι σε πολλές κοινωνίες η παιδική εργασία είναι δεδομένη, αναγκαία και υποχρεωτική για πολλά παιδιά. Για να ξεπεραστεί μια τέτοια δυσκολία, κρίνεται απαραίτητη η δωρεάν υποχρεωτική εκπαίδευση υψηλής ποιότητας για όλα τα παιδιά, η θεσμοθέτηση αυστηρότερου νομοθετικού πλαισίου, η καταγραφή όλων των γεννήσεων, η συλλογή στοιχείων και η παρακολούθηση του φαινομένου και τέλος οι στρατηγικές πρόληψης του φαινομένου. Όμως το πιο σημαντικό είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι το φαινόμενο της παιδικής εργασίας πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ένα παγκόσμιο κοινωνικό πρόβλημα που έχει τις

ρίζες του όχι μόνο σε καταστάσεις οικονομικής ύφεσης αλλά και σε μια ρευστή πραγματικότητα που γεννά νέα προβλήματα ή οξύνει τα ήδη υπάρχοντα.

ΜΠΟΤΣΟΓΛΟΥ ΜΑΡΙΑ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΦΩΤΕΙΝΗ ΝΑΣΙΟΥ ΠΟΛΥΞΕΝΗ

Εμπόριο οργάνων Το εμπόριο οργάνων είναι η αγοραπωλησία ανθρώπινων οργάνων με τελικό σκοπό τη μεταμόσχευσή τους σε αρρώστους. Η πρακτική είναι παράνομη στις περισσότερες χώρες, ωστόσο η πώληση του ενός νεφρού στο Ιράν, με σκοπό το κέρδος, επιτρέπεται, ενώ στην Κίνα συνηθίζεται να λαμβάνονται όργανα από νεκρούς ή εκτελεσμένους φυλακισμένους. Οι νεφροί είναι το πιο κοινό αντικείμενο του εμπορίου οργάνων, καθώς ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει δυο από αυτούς και έτσι κάποιος που βρίσκεται σε ένδεια μπορεί να πωλήσει τον έναν. Τα χρήματα που λαμβάνουν οι δότες νεφρού αυτής της κατηγορίας κυμαίνονται από 800-10.000 δολάρια, ενώ ο λήπτης του οργάνου καταβάλει αρκετά περισσότερα χρήματα. Επίσης υπάρχουν κίνδυνοι για την υγεία τόσο του δότη όσο και του λήπτη, λόγω μετεγχειρητικών επιπλοκών ή ανοσολογικής ασυμβατότητας.

Το φαινόμενο έχει παρουσιαστεί επειδή η ζήτηση οργάνων προς μεταμόσχευση από ασθενείς είναι μεγαλύτερη από την προσφορά είτε από ζωντανούς είτε από νεκρούς δότες. Έτσι, το εμπόριο οργάνων ανθεί ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως στην Ινδία, το Πακιστάν, τη Βραζιλία και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, που θεωρούνται "εξαγωγείς" οργάνων, ενώ κυριότεροι λήπτες ("εισαγωγείς") είναι χώρες όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Αυστραλία κ.α.· σε ορισμένες από αυτές τις χώρες ο αριθμός μεταμοσχεύσεων που γίνεται σε υπηκόους τους σε τρίτες χώρες ξεπερνά αυτόν των μεταμοσχεύσεων που γίνονται στο εσωτερικό τους. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται "τουρισμός μεταμοσχεύσεων", όρος που περιγράφει τη μετακίνηση είτε του δότη, είτε του λήπτη είτε και των δυο στο εξωτερικό προκειμένου να λάβει χώρα η μεταμόσχευση. Στη Βραζιλία και

τη Νότια

Αφρική έχει

διαπιστωθεί

ότι

δραστηριοποιούνται

κυκλώματα διακίνησης ανθρώπων (trafficking) με σκοπό το παράνομο εμπόριο οργάνων.

ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΟΡΓΑΝΩΝ Αν και συνήθως πιστεύεται ότι η εμπορία γίνεται μόνο για εμπορική σεξουαλική εκμετάλλευση ή για καταναγκαστική εργασία, η εμπορία, στην πραγματικότητα παίρνει πολλές μορφές, όπως η διακίνηση με σκοπό

τον αναγκαστικό γάμο και το εμπόριο

οργάνων μεταξύ άλλων.

Η εμπορία οργάνων είναι ένα έγκλημα που λαμβάνει χώρα σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. Πρώτον, υπάρχουν περιπτώσεις όπου διακινητές αναγκάζουν ή εξαπατούν τα θύματα να δώσουν ένα όργανο. Δεύτερον, υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα θύματα επίσημα ή ανεπίσημα

έχουν συμφωνήσει να πουλήσουν ένα όργανο και πολλές φορές

εξαπατώνται, διότι δεν πληρώνονται για το όργανο ή αμείβονται λιγότερο από την τιμή που έχει υποσχεθεί. Τρίτον, ευάλωτα είναι τα άτομα τα οποία βρίσκονται σε θεραπεία για μια ασθένεια, χωρίς να ξέρουν αν όντως υπάρχει αυτή

η θεραπεία και έπειτα

υποβάλλονται σε εγχειρήσεις με σκοπό την αφαίρεση των οργάνων τους. Οι ευάλωτες κατηγορίες ατόμων περιλαμβάνουν μετανάστες, ιδιαίτερα μετανάστες εργαζόμενοι, άστεγοι, αναλφάβητοι, κλπ. Είναι γνωστό ότι η παράνομη διακίνηση για το εμπόριο οργάνων θα μπορούσε να συμβεί σε άτομα κάθε ηλικίας. Όργανα τα οποία συνήθως διαπραγματεύονται όπως για παράδειγμα τα νεφρά, το ήπαρ. Οποιοδήποτε όργανο που μπορεί να αφαιρεθεί και να χρησιμοποιηθεί, γίνεται αντικείμενο τέτοιου παράνομου εμπορίου.

Το εμπόριο οργάνων είναι ένα οργανωμένο έγκλημα, που περιλαμβάνει μια σειρά από παραβάτες: εκείνος που εντοπίζει το ευάλωτο άτομο, ο μεταφορέας, το προσωπικό του νοσοκομείου / κλινικής και άλλα ιατρικά κέντρα, οι επαγγελματίες υγείας, οι μεσάζοντες, οι αγοραστές, οι τράπεζες, όπου αποθηκεύονται τα όργανα, είναι όλα τα εμπλεκόμενα σε

αυτήν την παράνομη ενέργεια. Είναι γεγονός ότι ολόκληρη η σπείρα σπάνια εκτίθεται και συνεπώς, δεν μπορεί να κατανοηθεί το μέγεθος της οργάνωσης .

Αρκετά διεθνή πρότυπα έχουν πάρει θέση για το εμπόριο ανθρώπινων οργάνων: α. Το Πρωτόκολλο των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη, Καταστολή και Τιμωρία της Εμπορίας Ανθρώπων περιλαμβάνει την «αφαίρεση οργάνων» και μετέπειτα την πώληση του ως τελικός σκοπός της διακίνησης. Το άρθρο 3 του πρωτοκόλλου για τo trafficking του ΟΗΕ που ορίζει την εμπορία ανθρώπων, σαφώς περιλαμβάνει την εμπορία με σκοπό την αφαίρεση οργάνων. β. Προαιρετικό Πρωτόκολλο για την πώληση παιδιών, την παιδική πορνεία και την παιδική πορνογραφία (2000) και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989) Το πρωτόκολλο αυτό ορίζει ότι η πώληση των παιδιών για το σκοπό της μεταφοράς των οργάνων τους με σκοπό το κέρδος θα πρέπει να είναι ένα ποινικό αδίκημα. γ. Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ.)

Οι Κατευθυντήριες Αρχές για τη μεταμόσχευση ανθρώπινων οργάνων (1991) του Π.Ο.Υ. αναφέρει ότι η εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων οργάνων είναι «μια παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας». δ. Ένα πρόσθετο πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική. Όσον αφορά τη μεταμόσχευση οργάνων και ιστών ανθρώπινης προέλευσης (2002) απαγορεύει την εμπορία οργάνων και ιστών, που απορρέουν οικονομικό κέρδος ή συγκριτικό πλεονέκτημα από το ανθρώπινο σώμα και τα μέρη του και καλεί τα κράτη μέλη να παρέχουν κατάλληλες κυρώσεις για την εμπορία ανθρώπων. Η απάντηση στο εμπόριο οργάνων έχει περισσότερο ή λιγότερο ενδιαφέρον. Λαμβάνοντας υπόψη τις σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και τις σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ευάλωτων θυμάτων, είναι σημαντικό ότι το ζήτημα αυτό

παίρνει

την

επιθυμητή

προσοχή.

Αυτό

απαιτεί

αρκετά

στάδια

συμπεριλαμβανομένων των εξής: Κατάλληλοι νόμοι σε συγχρονισμό με τα πρωτόκολλα του ΟΗΕ και τις αρχές. Αυστηρή επιβολή του νόμου εναντίον όλων των εμπλεκομένων. Εκπαίδευση και προσανατολισμός υπηρεσιών επιβολής του νόμου, καθώς και το ιατρικό προσωπικό που είναι πιθανόν να αναληφθεί για τη διάπραξη του αδικήματος, ειδικά για θέλουν από τις διαστάσεις του εγκλήματος. Ευαισθητοποίηση των ευάλωτων ομάδων. Δημόσιες αφίσες ευαισθητοποίησης και πίνακες ανακοινώσεων, κλπ. πρέπει να καταστούν υποχρεωτικά στα κέντρα υγείας, όπου η υγειονομική περίθαλψη συνήθως παρέχεται.

Η ανήθικη ηθική της αγοραπωλησίας ανθρώπινων οργάνων Σχετικά πρόσφατα, στις αρχές του 2011, Βρετανοί γιατροί, με δηλώσεις τους, επανέφεραν στη δημοσιότητα το θέμα της αγοραπωλησίας ανθρωπίνων οργάνων και την εκδοχή της νομιμοποίησής της. Ο Nadey Hakim χειρουργός-μεταμοσχευτής και ο Sir Peter Bell πρώην αντιπρόεδρος του Βασιλικού Κολλεγίου των Χειρουργών της Αγγλίας, πρότειναν να ανοίξει η συζήτηση για

100

τη νομιμοποίηση της αγοράς ανθρωπίνων οργάνων, με την πεποίθηση ότι η οικονομική ανταμοιβή θα μειώσει δραστικά την έλλειψη οργάνων προς μεταμόσχευση. Ο Bell, μάλιστα, προτείνει το ποσό των 50.000 έως 100.000 ευρώ ως λογική αμοιβή για ένα νεφρό, όσο δηλαδή κοστίζουν δύο χρόνια αιμοκάθαρσης. Ένας άλλος Βρετανός, ο John Harris, καθηγητής βιοηθικής στο πανεπιστήμιο του Manchester, που εδώ και χρόνια αρθρογραφεί υπέρ της νομιμοποίησης της αγοράς οργάνων, προτείνει η αγορά να γίνεται κάτω από αυστηρούς όρους και ο αγοραστής να είναι το Εθνικό Σύστημα Υγείας, το οποίο και θα διαθέτει τα όργανα στους κατάλληλους δότες. Σε πρόσφατες δηλώσεις του στην εφημερίδα Independent, μεταξύ άλλων είπε: “η πληρωμή δεν μηδενίζει τον αλτρουισμό. Οι γιατροί δεν φροντίζουν λιγότερο τους ασθενείς επειδή πληρώνονται, και στο σημερινό σύστημά μας όλοι πληρώνονται εκτός από τους δότες”. Κάποιος blogger σχολίασε: “είναι φανερό, ότι όντας κάποιος βιοηθικός, μικρή σχέση έχει με το να είναι ηθικός”. Βεβαίως ακούστηκαν και αντίθετες φωνές, όπως του Keith Pigg, προέδρου της Βρετανικής Εταιρείας Μεταμοσχεύσεων, του Simon Rippon από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, του Antony Warrens καθηγητή της ιατρικής και του Kenneth Boyd καθηγητή της ιατρικής ηθικής στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, που θεωρούν ότι η νομιμοποίηση της αγοράς οργάνων θα βλάψει τον αλτρουισμό και θα μειώσει την προσφορά οργάνων και κυρίως θα οδηγήσει στην εκμετάλλευση των φτωχών ανθρώπων, που τελικά θα καταστούν αποθήκες ανταλλακτικών για τους πλουσίους. Λαθρεμπόριο ανθρωπίνων οργάνων Είναι αλήθεια ότι οι λίστες αναμονής προς μεταμόσχευση, χρόνο με τον χρόνο, αυξάνονται, με αποτέλεσμα η προσφορά οργάνων, είτε από ζώντες είτε από τους ανακριβώς και παραπλανητικώς αποκαλούμενους “πτωματικούς δότες” να υπολείπεται σημαντικά και ένα σεβαστό ποσοστό αρρώστων να καταλήγει πριν φθάσει στη μεταμόσχευση. Το μόνο κράτος που δεν έχει πρόβλημα με τις λίστες είναι το Ιράν, που από το 2006 έχει νομιμοποιήσει την αγοραπωλησία ανθρωπίνων οργάνων. Όμως, η σημαντική έλλειψη μοσχευμάτων έχει οδηγήσει σε ένα παγκόσμιο παράνομο εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων, εγκληματικής, σε μεγάλο βαθμό, προέλευσης και λαθραίας διακίνησης και στο φαινόμενο του “μεταμοσχευτικού τουρισμού”. Υπολογίζεται ότι το 10% της παγκόσμιας μεταμοσχευτικής δραστηριότητας βασίζεται στη λαθραία διακίνηση μοσχευμάτων. Πτωχοί άνθρωποι, από χώρες της Ασίας και της Αφρικής,

101

πωλούν το νεφρό τους για να επιβιώσουν ή για να σπουδάσουν τα παιδιά τους ή για να καλύψουν χρέη τους. Προϊόντα εγκληματικών ενεργειών Πολλά από τα λαθραία διακινούμενα όργανα είναι προϊόν εγκληματικής δραστηριότητας. Έγκυρα δημοσιεύματα στο διεθνή τύπο δείχνουν ότι στην Κίνα, που κατέχει την παγκόσμια πρωτιά θανατικών εκτελέσεων, γίνεται λαθραία διακίνηση οργάνων, που λαμβάνονται από θανατοποινίτες. Η πρώην Γενική Εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, Carla del Ponte, στο βιβλίο της “The Hunt; Me and the War Criminals”, που κυκλοφορήθηκε το 2008, αναφέρει ότι υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι αξιωματούχοι του απελευθερωτικού στρατού του Κοσόβου και ο ηγέτης τους Hashim Thaci, ο σημερινός πρωθυπουργός του Κοσόβου, έχουν εμπλακεί σε λαθραία διακίνηση ανθρωπίνων οργάνων το 1999-2000, που προέρχονταν από Σέρβους αιχμαλώτους, τους οποίους μετέφεραν στην Πρίστινα, όπου στην κλινική Medicus τούς αφαιρούσαν τα όργανα και στη συνέχεια τα διακινούσαν μέσω Αλβανίας. Μετά από 3ετή έρευνα, στις 25.1.2011 το Συμβούλιο της Ευρώπης στην Κοινοβουλευτική του Συνέλευση έκανε δεκτή την αναφορά του μέλους του Dick Marty και εξέδωσε ψήφισμα, αναγνωρίζοντας τη διακίνηση και εμπορία ανθρωπίνων οργάνων από τους αξιωματούχους του απελευθερωτικού στρατού του Κοσόβου και τον ηγέτη τους Thaci. Η λαθραία διακίνηση οργάνων έχει σχέση και με το φαινόμενο του “μεταμοσχευτικού τουρισμού”, δηλαδή της μετακίνησης αρρώστων από τον δυτικό κόσμο στις χώρες της Ασίας και της Αφρικής προς μεταμόσχευση. Έτσι στα πλαίσια του “μεταμοσχευτικού τουρισμού”, που απευθύνεται σε πλούσιους ασθενείς, προσφέρονται πακέτα της τάξεως των 150.000-200.00 ευρώ, που περιλαμβάνουν αεροπορικό εισιτήριο, προεγχειρητικό έλεγχο, τη μεταμόσχευση και δέκα ημέρες νοσηλείας. Ασφαλώς, η ιδέα της αγοράς ανθρωπίνων οργάνων δεν είναι σημερινή. Απλά την ανακίνησαν πρόσφατα οι Βρετανοί γιατροί. Ήδη ο David E. Jefferies σε άρθρο του με τίτλο “Το σώμα ως εμπόρευμα. Η χρήση των οργάνων για τη θεραπεία της έλλειψης οργάνων”, που δημοσιεύτηκε το 1998 στο International Journal of Global Legal Studies (5/2) γράφει “χρειαζόμαστε ένα νέο σύστημα, ένα που θα εμπορευματοποιήσει τα όργανα σε παγκόσμιο δίκτυο, που θα επιτρέπει σε ανθρώπους συμβάσεις για ανταλλαγή οργάνων με χρηματική ανταπόδοση. Έτσι η αγορά θα δώσει οικονομικά κίνητρα, που θα αυξήσουν την παροχή οργάνων”. Το 2009, ένας άλλος οικονομολόγος, ο Gary Becker, βραβείο Νόμπελ οικονομίας, σε άρθρο του στην Washington Post έλεγε “Για έναν 102

οικονομολόγο είναι σαφές ότι η ανισορροπία μεταξύ ζήτησης και προσφοράς είναι το αποτέλεσμα της απαγόρευσης της αγοραπωλησίας ανθρωπίνων οργάνων. Εάν ο νόμος αλλάξει, η υπόσχεση του κέρδους θα αυξήσει τη δεξαμενή των οργάνων σε μια ελεύθερη αγορά και οι τιμές των οργάνων σε μια ελεύθερη αγορά και οι τιμές των οργάνων θα ισορροπήσουν στα επίπεδα που θα εξαντλήσουν τη ζήτηση”. Η σύγχρονη κοινωνία, την “ιδιοκτησία”, που το άτομο ασκεί στο σώμα του, τη διαχειρίζεται ως μοναδική, υπό την έννοια, ότι δεν μπορεί νόμιμα να μεταβιβαστεί σε τρίτους. Η κατοχή αυτής της ιδιοκτησίας δεν παρέχει και το δικαίωμα της μεταβίβασης και του ελέγχου της σε κανέναν άλλον και με οποιοδήποτε τρόπο. Εάν δεν μπορούμε να διαχειριστούμε τον όλο άνθρωπο ως κοινό εμπόρευμα, που μπορεί να πωληθεί ή να αγοραστεί, το ίδιο δεν μπορούμε να κάνουμε και με τα όργανά μας. Εάν διαχειριστούμε τα όργανά μας ως κοινό εμπόρευμα ή ως μέρος μιας ιδιοκτησίας, τότε η αξία τους θα μπορεί να προσμετρηθεί για την πληρωμή χρεών, να δοθεί ενέχυρο για την αγορά αγαθών, να υπολογισθεί στην αξία της ιδιοκτησίας του ατόμου που χρεοκοπεί ή και σε πολλές άλλες όμοιες καταστάσεις. Είναι ασφαλώς, κατάντημα ο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση Θεού πλασθείς άνθρωπος και βασιλιάς της κτίσεως να μετατραπεί σε ένα κοινό εμπόρευμα, διαπραγματεύσιμο στην παγκόσμια ελεύθερη αγορά, σε μια αποθήκη ανταλλακτικών για τους έχοντες!… Οι λίστες αναμονής για μεταμόσχευση είναι ασφαλώς ένα μείζον κοινωνικό ζήτημα, η λύση του όμως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να είναι η νομιμοποίηση της αγοραπωλησίας ανθρωπίνων οργάνων. Η νομιμοποίηση αυτή δεν θα εξαλείψει την παράνομη και εγκληματική απόκτηση και διακίνηση των οργάνων, όπως πιστεύουν οι υποστηρικτές της. Αντίθετα θα δημιουργηθεί μια νέα κερδοφόρα αγορά, που θα εκμεταλλεύεται τους φτωχούς, θα ικανοποιεί την ανάγκη των πλούσιων αρρώστων και θα δημιουργεί υψηλή κερδοφορία για τους μεσάζοντες. Η οπτική των αγορών, των οικονομολόγων και μερίδος, μικρής ευτυχώς, του ιατρικού κόσμου, που βλέπει τον άνθρωπο όχι ως πρόσωπο ανεκτίμητης αξίας, αλλά ως εμπόρευμα και χρηστικό αντικείμενο, που ικανοποιεί κοινωνικές ανάγκες, έστω και αν καταστεί νόμιμη, δεν θα είναι ηθική. Θα είναι μια οπτική ανήθικη. By: Εμμ. Παναγόπουλος Άμ. Επικ. Καθηγητής Χειρουργικής τ. Συντ/στής Δ/ντής Χειρουργός ΕΣΥ

http://ksipnistere.blogspot.gr/2012/11/trafficking.html 103

ΣΟΦΙΑ ΧΑΣΑΑΝ ΞΕΝΙΑ ΠΥΘΑΓΟΡΑ ΕΛΠΙΔΑ ΣΑΡΡΗ

104

ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Accueil du site > Le diplo en grec > Dossiers > ΟΗΕ (Οκτώβριος 2009) >

Παιδιά-στρατιώτες σε καθεστώς αποστρατείας dimanche 18 octobre 2009, par Michel Arseneault Τριακόσιες χιλιάδες αγόρια και κορίτσια εκτιμάται ότι εμπλέκονται σε τριάντα περίπου συγκρούσεις στον κόσμο. Παρ’ όλο που στην Ασία το προνόμιο της στρατολόγησης ανηλίκων ανήκει στο Τατμαντάβ, το στρατό της Μιανμάρ, στην Αφρική τακτικοί στρατοί και αντάρτικα σώματα τους στρατολογούν συστηματικά. Νεαροί επίστρατοι συμμετέχουν στις συγκρούσεις στο Τσαντ, στην Κεντρική Αφρική, στην Ουγκάντα και, κυρίως, στο Σουδάν (τόσο στο Νότιο Σουδάν όσο και στο Νταρφούρ). Τριακόσιες χιλιάδες αγόρια και κορίτσια εκτιμάται ότι εμπλέκονται σε τριάντα περίπου συγκρούσεις στον κόσμο. Παρ’ όλο που στην Ασία το προνόμιο της στρατολόγησης ανηλίκων ανήκει στο Τατμαντάβ, το στρατό της Μιανμάρ, στην Αφρική τακτικοί στρατοί και αντάρτικα σώματα τους στρατολογούν συστηματικά. Νεαροί επίστρατοι συμμετέχουν 105

στις συγκρούσεις στο Τσαντ, στην Κεντρική Αφρική, στην Ουγκάντα και, κυρίως, στο Σουδάν (τόσο στο Νότιο Σουδάν όσο και στο Νταρφούρ). Από το 2001, το γραφείο του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ δημοσιεύει κάθε χρόνο μια έκθεση για τα παιδιά που συμμετέχουν σε ένοπλες συγκρούσεις, η οποία περιλαμβάνει δύο παραρτήματα, που χαρακτηρίζονται « κατάλογοι της ντροπής » και περιλαμβάνουν τις ένοπλες οργανώσεις που στρατολογούν ανηλίκους.Η καταγγελία αυτή επιτρέπει τον εντοπισμό των εγκληματιών, καθώς το Καταστατικό της Ρώμης, που διέπει τη λειτουργία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ), θεωρεί τη στρατολόγηση παιδιών κάτω των δεκαπέντε ετών έγκλημα πολέμου. Εντούτοις η φετινή έκθεση δείχνει ότι δεκαεννέα στρατοί (τακτικοί και αντάρτικοι), επί συνόλου πενήντα έξι, καταγράφονται τρίτη συνεχόμενη χρονιά. Ο ΟΗΕ ήταν διστακτικός στην αρχή σε αυτό το θέμα, ακόμα και σε ό,τι αφορά στον ορισμό του παιδιού στρατιώτη. Το Τμήμα Ειρηνευτικών Επιχειρήσεων του οργανισμού, που συντονίζει οκτώ ειρηνευτικές δυνάμεις στην Αφρική, θεωρούσε στην αρχή τα παιδιά αυτά μαχητές.Άλλοι οργανισμοί, ωστόσο, μεταξύ των οποίων το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για την παιδική ηλικία (UNICEF), κατόρθωσαν να επιβάλουν μια ευρύτερη ερμηνεία, επισημαίνοντας ότι πρέπει να συμπεριληφθούν τα νεαρά κορίτσια που χρησιμοποιούνται ως « σεξουαλικές σκλάβες ». « Αν ασχοληθούμε μονάχα με τα παιδιά που φέρουν όπλα, τότε χάνουμε την ουσία », επισημαίνει ο Εμερί Μπρισέ, διευθυντής του Channel Research, ευρωπαϊκού γραφείου μελετών. Για το λόγο αυτό στην υπηρεσιακή γλώσσα δεν υπάρχει ο όρος « παιδί στρατιώτης », αλλά « παιδί εμπλεκόμενο σε ένοπλες ομάδες ».Μετά το τέλος μιας σύρραξης, η αποστρατεία, ο αφοπλισμός και η κοινωνική επανένταξη δεν είναι ποτέ απλές υποθέσεις. Τα παιδιά δεν επιθυμούν να επιστρέψουν στην οικογένειά τους, πολύ περισσότερο που, αρκετά από αυτά, επέλεξαν οικειοθελώς να γίνουν στρατιώτες, θεωρώντας πως κι αυτό ένα επάγγελμα είναι. Στα μάτια τους η στρατιωτική ζωή έχει και τις θετικές πλευρές της. Για τον κάτοχο ενός καλάσνικοφ είναι ευκολότερο να κλέβει κατσίκες από το να τις εκτρέφει.Επίσης, παρεμβαίνουν και ψυχολογικοί παράγοντες. « Οπως πολλοί έφηβοι, τα παιδιά στρατιώτες ονειρεύονται να γίνουν παντοδύναμοι, με τη διαφορά ότι αυτά υλοποιούν το όνειρό τους », επισημαίνει ένας υπάλληλος του ΟΗΕ που υπηρετεί στη Λαϊκή Δημοκρατία του

106

Κονγκό. « Νομίζουν πως είναι θεοί, πανίσχυροι κι αθάνατοι. Γι’ αυτό και γίνονται καλοί στρατιώτες. Γιατί δεν φοβούνται το θάνατο ». Ελπίζοντας στην κοινωνική τους επανένταξη η UNICEF και το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (PNUD) τους προτείνουν εκπαιδευτικά προγράμματα διάρκειας έξι μηνών συνήθως. Τα προγράμματα αυτά προκαλούν αντιδράσεις, καθώς τα θύματα των παιδιών στρατιωτών τα εκλαμβάνουν μερικές φορές ως ανταμοιβή για τα εγκλήματά τους.

Ιστορική καταδικαστική απόφαση για τη στράτευση παιδιών σε ένοπλες οργανώσεις

Περισσότερα από 11.000 παιδιά σε όλον τον κόσμο λυτρώθηκαν από την υποχρεωτική στράτευσή τους σε ένοπλες οργανώσεις, όμως εκατοντάδες χιλιάδες συνομήλικοι τους παραμένουν στο έλεος οπλαρχηγών όπως ο Τόμας Λουμπάνγκα, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ.

107

Η καταδίκη του Λουμπάνγκα από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο σε κάθειρξη 14 ετών με την κατηγορία της στρατολόγησης παιδιών, συνιστά μια «ιστορική» απόφαση, δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο η ειδική εκπρόσωπος του ΟΗΕ για τα παιδιά σε ένοπλες συρράξεις, η Ραντίκα Κουμαρασουάμι. Πλέον έχει γίνει σαφές ότι η στρατολόγηση και η χρησιμοποίηση παιδιών σαν στρατιώτες είναι έγκλημα «και κανείς δεν μπορεί να πει ότι δεν το γνώριζε», εξήγησε η Κουμαρασουάμι, η θητεία της οποίας λήγει στα τέλη Ιουλίου. Ο στόχος του ΟΗΕ είναι να διασφαλίσει ότι μέχρι το 2015 κανένα παιδί δεν θα είναι ενταγμένο σε εθνικούς στρατούς. Μόνο η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και το Σουδάν εξακολουθούν να στρατεύουν ανηλίκους. Τα χιλιάδες παιδιά που συνεχίζουν να μετέχουν σε συγκρούσεις είναι ενταγμένα σε οργανώσεις όπως οι Ταλιμπάν του Αφγανιστάν, οι Κογκολέζοι αντάρτες του Μπόσκο Ενταγκάντα, οι ισλαμιστές Σεμπάμπ της Σομαλίας, η ισλαμιστική Άνσαρ Ντιν του Μαλί, τρομοκρατικές οργανώσεις ή ιδιωτικοί στρατοί.Το φαινόμενο δεν είναι καινούριο, όμως η διεθνής κοινότητα ανησυχεί πραγματικά γιατί εντάθηκε την τελευταία εικοσαετία, εξήγησε η Κουμαρασουάμι. «Ο Λουμπάνγκα είναι το κλασικό παράδειγμα που διαπιστώναμε και στις μεγάλες συγκρούσεις στην Αφρική τη δεκαετία του 1990: απαγωγή παιδιών, χρήση ναρκωτικών, παιδιά-στρατιώτες». Σε πολλές εμφύλιες συρράξεις χρησιμοποιούσαν ναρκωτικά για να στρέψουν τα παιδιά εναντίον των οικογενειών τους. Τα κορίτσια γίνονταν σκλάβες του σεξ ή/και συμμετείχαν στις μάχες. Σύμφωνα με την Κουμαρασουάμι, η απειλή επιβολής κυρώσεων στις χώρες που συνέχιζαν αυτήν την τακτική, συνέβαλε αποφασιστικά στην καταπολέμηση του φαινομένου. Εκτός από τα 11.000 παιδιά-στρατιώτες που απελευθερώθηκαν πέρσι, τέθηκαν σε εφαρμογή και 19 «προγράμματα δράσης» κατόπιν συμφωνίας του ΟΗΕ με κυβερνήσεις και οργανώσεις. Η Μιανμάρ υπέγραψε μια τέτοια συμφωνία μετά από πέντε χρόνια συνομιλιών, όπως και το Τσαντ. Η σομαλική κυβέρνηση έχει επίσης δεσμευτεί να μην στρατολογεί πλέον παιδιά κάτω των 18 ετών. Μετά την υπογραφή των συμφωνιών, οι κυβερνήσεις συνήθως τις τηρούν. «Δεν επιθυμούν να ξαναμπούν στη μαύρη λίστα του Συμβουλίου Ασφαλείας ή να ρισκάρουν να τους επιβληθούν κυρώσεις», εξήγησε η Κουμαρασουάμι. Η Ουγκάντα ήταν στη μαύρη λίστα του ΟΗΕ αλλά υπέγραψε μια τέτοια συμφωνία το 2007. «Σήμερα (οι αρχές της Ουγκάντας) είναι στην πρώτη γραμμή στον αγώνα κατά του Στρατού Αντίστασης του Κυρίου (LRA), ο ηγέτης του οποίου, Τζόζεφ Κόνι, καταζητείται από το ΔΠΔ. Όμως για τους Ταλιμπάν ή τους Σεμπάμπ, που «αψηφούν τη διεθνή κοινότητα» και αρνούνται να διαπραγματευτούν, η μοναδική λύση είναι να καταγγελθούν δημοσίως και να κινητοποιηθεί εναντίον τους ο ντόπιος πληθυσμός. Στο Αφγανιστάν, η προσέγγιση αυτή βοήθησε να μειωθεί ο αριθμός των επιθέσεων εναντίον σχολείων, κατέληξε η Κουμαρασουάμι.

108

A201 Η στρατιωτική χρήση των παιδιων παίρνει τρεις διαφορετικές μορφές: τα παιδιά μπορούν να λάβουν άμεσα μέρος στις εχθροπραξίες (παιδιά στρατιώτες), ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ρόλους υποστήριξης, όπως αχθοφόροι, κατάσκοποι, αγγελιοφόροι, ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πολιτικό όφελος, είτε ως ανθρώπινες ασπίδες ή στην προπαγάνδα . Σε όλη την ιστορία και σε πολλούς πολιτισμούς, τα παιδιά σε μεγάλο βαθμό εμπλέκονται σε στρατιωτικές εκστρατείες, ακόμη και όταν οι πρακτικές αυτές ανηκαν σε πολιτιστικά ήθη. Από τη δεκαετία του 1970, μια σειρά από διεθνείς συμβάσεις έχουν τεθεί σε ισχύ που προσπαθούν να περιορίσουν τη συμμετοχή των παιδιών σε ένοπλες συγκρούσεις, ωστόσο ο Συνασπισμός για να σταματήσει η χρησιμοποίηση παιδιών ως στρατιωτών αναφέρει ότι η χρήση των παιδιών σε στρατιωτικές δυνάμεις, καθώς και η ενεργός συμμετοχή των παιδιων σε ένοπλες συγκρούσεις είναι πολύ διαδεδομένη

109

Να σταματήσει η στράτευση παιδιών ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ (Του ανταποκριτή μας ΧΡ. ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ).- Από τις 12/2 άρχισε να ισχύει η Συνθήκη του ΟΗΕ, που απαγορεύει τη στράτευση νεαρών παιδιών, επιστεγάζοντας, έτσι, την επίμονη δεκάχρονη διεθνή προσπάθεια γι' αυτόν το σκοπό. Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύσκεψης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που έγινε στη Γενεύη, ορίζει ότι κανένα πρόσωπο κάτω των 18 ετών δεν πρέπει να υποχρεώνεται να υπηρετεί σε τακτικές ένοπλες δυνάμεις, και επιβάλλει στα κράτη να αυξήσουν το κατώτερο όριο ηλικίας για εθελοντική στράτευση τουλάχιστον στα 16 χρόνια. Οι χώρες, που συμμετείχαν στο Πρωτόκολλο αυτό, οφείλουν, επίσης, να μην επιτρέπουν στα μέλη των ενόπλων δυνάμεών τους κάτω των 18 ετών να παίρνουν μέρος σε εχθροπραξίες. Και, ακόμα, οι μη κρατικές ένοπλες δυνάμεις, κατά κανένα τρόπο, δε δικαιούνται να επιστρατεύουν ή να χρησιμοποιούν σε εχθροπραξίες πρόσωπα κάτω των 18 ετών. Αναφερόμενη στην έγκριση του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου, η Ύπατη Αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Μέρι Ρόμπινσον, πρώην Πρόεδρος της Ιρλανδίας, κάλεσε τις χώρες αυτές, όχι μόνο να επικυρώσουν τη συνθήκη αυτή, αλλά

110

και να προβούν σε δεσμευτικές διακηρύξεις για τον τερματισμό όλων των μορφών στρατολόγησης παιδιών κάτω των 18 ετών. «Προτρέπουμε όλες τις κυβερνήσεις και ένοπλες ομάδες», είπε, «να τερματίσουν τη στράτευση παιδιών κάτω των 18 ετών και να απολύσουν και αποκαταστήσουν αυτά τα παιδιά, που ήδη υπηρετούν. Δεν μπορούν να υπάρχουν πια οποιεσδήποτε δικαιολογίες για τη χρησιμοποίηση παιδιών για πόλεμο». Σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση του ΟΗΕ, ο Συνασπισμός για τη μη χρησιμοποίηση παιδιών στρατιωτών, που αποτελείται από οργανώσεις όπως η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, έπαιξε σημαντικό ρόλο για την έγκριση του προαιρετικού πρωτοκόλλου. Αυτός υπολογίζει ότι μισό εκατομμύριο παιδιά υπηρετούν σήμερα σε κυβερνητικές ένοπλες δυνάμεις, παραστρατιωτικές και ένοπλες ομάδες σε 85 χώρες του κόσμου. Πάνω από 300.000 από αυτά μετέχουν ενεργά σε μάχες σε πάνω από 35 χώρες. Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που πριν δέκα χρόνια είχε ξεκινήσει τη δράση, η οποία τελικά οδήγησε στην αποδοχή του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου, θα παρακολουθεί την πρόοδο, που θα σημειώνουν οι μετέχουσες χώρες στην εφαρμογή του νέου αυτού μέτρου. Κάθε χώρα - μέλος θα υποβάλει μέσα σε δύο χρόνια από την επικύρωση ή την προσχώρηση στο πρωτόκολλο, έκθεση στην επιτροπή, παρέχοντας ενημερωτικά στοιχεία για τα μέτρα, που είχε πάρει για την εφαρμογή του. Ως τώρα, 14 χώρες έχουν επικυρώσει το προαιρετικό πρωτόκολλο: Ανδόρα, Μπαγκλαντές, Καναδάς, Τσέχικη Δημοκρατία, Λαοκρατική Δημοκρατία του Κονγκό, η Αγία Έδρα (του Πάπα), Ισλανδία, Κένυα, Μονακό, Νέας Ζηλανδία, Παναμάς, Ρουμανία, Σρι Λάνκα και Βιετνάμ. Ταυτόχρονα, 82 χώρες το έχουν υπογράψει, αλλά δεν προχώρησαν στην επικύρωσή του.

ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΣΑΛΑ ΑΛΕΞ ΤΣΑΛΙ ΜΠΑΡΤΟΣ ΤΑΡΓΚΟΝΣΚΙ 111

Trafficking και πορνογραφία Είναι συνυπεύθυνοι στο αίσχος του traffincking όλοι όσοι βλέπουν πορνοταινίες, γιατί εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων αυτές παράγονται με τα θύματα των προαγωγών. Λένε πως η πορνογραφία είναι φαντασία. Διαφορετικές σκηνές που παρουσιάζουν διαφορετικές γυναίκες δίνουν την ψευδαίσθηση στον παρατηρητή ότι έχει μια σχέση με ένα νέο πρόσωπο κάθε φορά. Αυτά τα «αστέρια» υπόκεινται σε διαφορετικές απαξιωτικές σεξουαλικές πρακτικές από τους άντρες στις σκηνές. Οι πράξεις στο σύνολό τους είναι απεχθείς στους περισσότερους ψυχικά υγιείς ανθρώπους. Ωστόσο, ο σχεδιασμός της πράξης σε μια πορνογραφική σκηνή είναι να συνδέσουν ένα ή δύο φυσιολογικά στοιχεία με άλλα που δεν είναι. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ο θεατής αποκτά νέες γεύσεις στη σεξουαλική πράξη.

Τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που εκπέμπονται από την οθόνη με μια φαντασίωση προκαλούν μια χημική αντίδραση στον εγκέφαλο, απελευθερώνοντας ντοπαμίνη. Το αποτέλεσμα είναι η αίσθηση μιας πραγματικής, παρ’ όλα αυτά παραισθητικής, κατάστασης ευχαρίστησης και ικανοποίησης. Η ντοπαμίνη ενισχύει τις νέες συνδέσεις με τις νεοαποκτηθείσες σεξουαλικές προτιμήσεις, και το επόμενο πράγμα που συμβαίνει είναι ο άντρας να ζητά από τη γυναίκα του να συμμετάσχει σε μια σεξουαλική

112

φαντασίωση που έχει ενσωματωθεί στο υποσυνείδητό του. Παρά τις προσπάθειες πολλών γυναικών να υποκύψουν σε εξευτελιστικές πράξεις που έχουν ενσωματωθεί τεχνητά στους εγκεφάλους των συζύγων τους, οι πορνογραφικά – εθισμένοι σύζυγοι θα διασκεδάσουν μόνο για ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, πριν χάσουν το ενδιαφέρον τους. Εν τω μεταξύ, η σύζυγος αισθάνεται ότι δεν είναι ελκυστική και ότι είναι συναισθηματικά εγκαταλελειμμένη παρά τις καλύτερες προσπάθειές της, δίχως να γνωρίζει ότι δεν θα μπορούσε να ανταγωνιστεί με το τσουνάμι της ντοπαμίνης που δημιουργείται από την πορνογραφία. Αυτό που είναι πολύ ανησυχητικό με αυτές τις πληροφορίες είναι ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί ως ένα ενιαίο σύνολο, η πλαστικότητά του είναι παγκόσμια. Η αλλαγή μιας περιοχής επηρεάζει άλλες περιοχές. Είναι μια κυριολεκτική

επανακαλωδίωση

του

συνόλου

των

νευρωνικών

συνδέσεων,

ως

αποτέλεσμα της παρακολούθησης πορνογραφίας. Η έκταση της επιρροής σε άλλα μέρη του εγκεφάλου και στη γνωστική λειτουργία είναι μια περιοχή της έρευνας που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή. Σύσσωμη η επιστημονική κοινότητα κρούει των κώδωνα του κινδύνου γι’ αυτήν την νέα ασθένεια του εγκεφάλου που δημιουργείται απ’ την παρακολούθηση πορνογραφίας και είναι άκρως εθιστική και επικίνδυνη όσο και η χρήση κοκαΐνης. Αυτά είναι κάποια επίσημα στατιστικά στοιχεία που δείχνουν πώς η πορνογραφία έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας: Πορνογραφικοί Ιστότοποι: 4.2 εκατομμύρια (12% των συνολικών ιστότοπων) Πορνογραφικές Ιστοσελίδες: 420 εκατομμύρια Καθημερινές πορνογραφικές αναζητήσεις μέσω μηχανών αναζήτησης: 68 εκατομμύρια (25% των συνολικών αναζητήσεων) Διαδικτυακοί χρήστες που βλέπουν πορνό: 42.7% Παγκόσμιοι επισκέπτες σε πορνογραφικούς ιστότοπους: 72 εκατομμύρια μηνιαίως Τα παραπάνω νούμερα είναι ενδεικτικά μιας και καθημερινά προστίθενται νέοι ιστότοποι πορνογραφικού περιεχομένου και όλο και περισσότεροι χρήστες πέφτουν στα δίχτυα τους… …και μόνο αυτά τα στοιχεία φτάνουν για να καταλάβουμε πόσο σοβαρό είναι το ζήτημα της πορνογραφίας και τί διαστάσεις έχει λάβει.

113

Παιδική πορνεία Το δουλεμπόριο και η πορνεία δυστυχώς παρά τους νόμους και τα μέτρα πολλών χωρών δεν έχει μειωθεί. Αντιθέτως σύμφωνα με τους υπολογισμούς των Ηνωμένων Εθνών, της Unicef και του Διεθνούς Οργανισμού για την Εργασία, τα τελευταία 40 χρόνια πάνω από 35 εκατομμύρια άνθρωποι εκ των οποίων η πλειοψηφία είναι παιδιά, “βυθίστηκαν” στη πορνεία. Σύμφωνα με τη Unicef 1 εκατομμύριο παιδιά πωλούνται στην Ασία με σκοπό την πορνεία. Από αυτά το 50% πωλούνται από γνωστό και φιλικό πρόσωπο, το 40% πωλούνται από τις οικογένειες τους και το 10% από λοιπούς συγγενείς. Ο αριθμός των παιδόφιλων τουριστών υπολογίζεται ότι αποτελεί το 1% του συνολικού αριθμού των ταξιδιωτών. Σύμφωνα με τον διεθνή οργανισμό ECPAT οι πελάτες κατηγοριοποιούνται ως εξής : -

Στους περιστασιακούς παιδόφιλους.

Στους καθ’ έξιν παιδόφιλους, οι οποίοι σκοπίμως επισκέπτονται χώρες

όπου η

παιδική πορνεία είναι αυξημένη και τα παιδιά είναι φτηνά. -

Στους διεστραμμένους και βίαιους παιδόφιλους.

Τέλος είναι μια κατηγορία τουριστών οι οποίοι επ’ ευκαιρίας της

επισκέψεως τους στις συγκεκριμένες χώρες επιζητούν νέες εμπειρίες (όσο και αν αυτό το διεστραμμένο πράγμα μπορεί να ονομαστεί εμπειρία) δίχως ηθικούς φραγμούς και με καθαρή συνείδηση.

114

Οι περισσότεροι πελάτες προέρχονται από την Ιαπωνία, τις Η.Π.Α., την Αυστραλία και από την πολιτισμένη Ευρώπη μας όπως Αγγλία, Γερμανία ακόμα και Ελλάδα. Το 57% ανήκουν στις ηλικίες 40-60 ετών. Μάλιστα παλαιότερα δημοσιογραφική έρευνα στη χώρα μας απέδειξε ότι 15.000 Έλληνες περίπου επισκέφθηκαν χώρες όπως η Ταϋλάνδη όπου είναι έντονη η παιδική πορνεία. Ανάμεσα σ’ αυτούς μπορεί να ήταν οι πατεράδες μας που μας αγκαλιάζουν ή οι σύζυγοί μας που αγκαλιάζουν τα παιδιά μας, οι συγγενείς μας που “ αγαπάνε” πολύ τα παιδιά. Αυτοί λοιπόν οι “σωστοί οικογενειάρχες” ή οι “πολιτισμένοι άνθρωποι”, ασελγούσαν πάνω σ’ αυτά τα παιδάκια, αγόρια και κορίτσια. Υπάρχουν ταξιδιωτικά γραφεία, που διοργανώνουν τα συγκεκριμένα αυτά ταξίδια στις συγκεκριμένες χώρες και υπόσχονται μεγάλη ποικιλία και συχνές εναλλαγές παιδιών κατά τη διάρκεια της παραμονής του. Ή βιομηχανία του “σεξ” έχει τεράστιο αντίκτυπο στην

οικονομία

της

Ταϋλάνδης.

Υπολογίζεται

ότι

διακινούνται

πάνω

από

δισεκατομμύρια $ συναλλάγματος ετησίως.

Από τη στιγμή που το παιδί εισέρχεται στο οργανωμένο έγκλημα και περπατάει στους σκοτεινούς δρόμους της πορνείας, ο μέσος όρος ζωής του βάση στατιστικών είναι 8-10 χρόνια. Τα περισσότερα πεθαίνουν από σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ) ή από τις βιαιοπραγίες και τα βασανιστήρια ή κάποια άλλα αυτοκτονούν.

115

Μιλάμε για αθώα μικρά παιδάκια, για αγγελουδάκια του Θεού που δεν πρόλαβαν καν να χαρούν τη πιο τρυφερή τους ηλικία, να παίξουν και να γελάσουν… Παιδάκια που δεν είναι ανεπτυγμένα οργανικά, δεν έχουν μεγαλώσει καν και ενώ θα έπρεπε να είναι στη ζέστη αγκαλιά της μητέρας τους, γίνονται έρμαιο και παιχνίδι στα χέρια του κάθε διεστραμμένου που η ίδια η μητέρα έστειλε τις περισσότερες φορές. Είναι τραγικό αν αναλογιστούμε ότι τα παιδιά αυτά εργάζονται σε μαγαζιά “βιτρίνες” όπως είναι αίθουσες μασάζ ή μπάρ που τραγουδάνε καραόκε και τους δίνουν ναρκωτικές ουσίες ή ακόμα τα ποτίζουν μέχρι τελικής πτώσεως αλκοόλ και αυτό βέβαια να έχει σαν αποτέλεσμα να πεθαίνουν σε λίγα χρόνια και από κύρωση του ήπατος εκτός από τους παραπάνω που αναφέραμε. Είναι φρικτό ακόμα να γίνεται παζάρι παιδιών και να πηγαίνουν οι άρρωστοι παιδόφιλοι να τα διαλέγουν, διότι περί αρρώστιας πρόκειται όταν λένε “Όσο πιο μικρό τόσο καλύτερο”. Τα περισσότερα όταν θα τα ρωτήσεις το όνομα τους θα σου απαντήσουν Try on, δηλαδή δοκίμασέ με. Πολλά είναι τα κορίτσια που υποβάλλονται σε επεμβάσεις συρραφής του παρθενικού υμένα αρκετές φορές διότι η παρθένα έχει μεγαλύτερη ζήτηση και φυσικά αποδίδει περισσότερα κέρδη στους μαστροπούς. Όσες δε έχουν την ατυχία (και δυστυχώς είναι αμέτρητες) να μείνουν έγκυες, οι προαγωγοί τους δεν τις οδηγούν στην άμβλωση. Περιμένουν να περάσει ο 9ος μήνας κυήσεως τους και τις σκοτώνουν αμέσως μετά αφού γεννήσουν και πουλούν τα όργανα των νεογέννητων. Η διαβίωση των παιδιών σε συνθήκες εγκλεισμού, σε ένα έντονα στρεσσογόνο περιβάλλον

χαρακτηρίζεται

από

απομόνωση,

απόσυρση,

αποξένωση,

τρομερή

ψυχολογική πίεση και οδηγεί σε πλήθος προβλημάτων από την ψυχική σφαίρα όπως είναι

συναισθηματική

κατάρρευση,

αγχώδης

διαταραχές.

Κατάθλιψη,

απόπειρες

αυτοκτονίας κ.α. Έχουμε όλοι μας υποχρέωση να μην αποσιωπούμε στο φαινόμενο που λέγεται παιδική πορνεία, τα βλέπουμε, τ’ ακούμε, τα διαβάζουμε καθημερινά άλλα κανείς μας δεν κάνει τίποτα. Η σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιού θεωρείται παιδικό αδίκημα, και τιμωρείται στην χώρα μας, ακόμα και αν η εγκληματική πράξη έχει διαπραχθεί σε άλλη χώρα.

116

Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Η διακίνηση της παιδικής πορνογραφίας μέσω του διαδυκτίου είναι ένα φαινόμενο που αγγίζει πλέον και χώρες όπως η Ελλάδα που εκπροσωπούνται με χαμηλό ποσοστό σύνδεσης στο Διαδύκτιο.( www.observatory.gr). Η παιδική πορνογραφία ορίζεται η καταγραφή της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών κάτω της ηλικίας των 18 ετών σε φωτογραφίες ή βιντεοσκοπήσεις. Ο όρος ¨παιδική πορνογραφία ¨περιλαμβάνει πορνογραφικό υλικό το οποίο περιγράφει ορατά: Ανήλικο ή πρόσωπο που φαίνεται να είναι ανήλικο που εμπλέκεται σε σεξουαλική συμπεριφορά Ως βασικότερη αιτία προώθησης της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των παιδιών θεωρείται μεταξύ άλλων το παγκόσμιο εμπόριο πορνογραφικού υλικού. Ως δραστηριότητα, αποτελεί μια ανθούσα βιομηχανία με εκτιμώμενα κέρδη αρκετών δισεκατομμυρίων ευρώ που υλοποιείται μέσω εξαιρετικά πολύπλοκων δικτύων και κυκλωμάτων. Η παραγωγή και εμπορία παιδικής πορνογραφίας οργανώνεται και παράγεται κυρίως από άτομα διαταραγμένης προσωπικότητας που ανήκουν

κατά κανόνα στην κατηγορία των

παιδεραστών. Τα άτομα αυτά αποσκοπούν στην αξιοποίηση του πορνογραφικού υλικού ως μέσου σεξουαλικής ικανοποίησης τόσο των ίδιων όσων και άλλων που είναι αναμεμειγμένοι σε τέτοιες δραστηριότητες κακοποίησης. Συγκεκριμένα, μέσα από αστυνομικά δεδομένα, έχουν καταγραφεί πέντε βασικοί λόγοι για τους οποίους οι παιδεραστές προβαίνουν στην παραγωγή παιδικής πορνογραφίας. Αυτοί είναι: Ως μόνιμη καταγραφή του παιδιού από αυτόν που το κακοποιεί Για να χρησιμοποιηθεί σαν μέρος της διαδικασίας αποπλάνησης Για να ενισχύσουν και να επιβεβαιώσουν τα πιστεύω τους Για να εκβιάσουν τα θύματα Για εμπορικούς σκοπούς. Η

πορνογραφία

ως

υλικό

μπορεί

να

περιλαμβάνει

περιοδικά,

βιντεοταινίες,

κινηματογραφικές ταινίες ή φωτογραφίες. Αν και η διαφήμιση του υλικού αυτού συχνά είναι καλυμμένη και κωδικοποιημένη εν τούτοις, οι αστυνομικές εκθέσεις δείχνουν αύξηση των περιπτώσεων ανταλλαγής υλικού και παιδιών μεταξύ παιδεραστών. Η παραγωγή και εμπορία πορνογραφικού υλικού με πρωταγωνιστές μικρά παιδιά και η σεξουαλική εκμετάλλευση των παιδιών κρίνεται ότι είναι πράξεις που κακοποιούν, εκμεταλλεύονται

117

και προκαλούν σοβαρές ζημιές στα παιδιά. Από αυτή την άποψη, η ύπαρξη παιδικής πορνογραφίας αποτελεί συνεπώς, σαφές και κατηγορηματικό στοιχείο παιδικής κακοποίησης. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το θεσμικό πλαίσιο που αναφέρεται στην παιδική πορνογραφία στηρίζεται σε διεθνείς και ευρωπαϊκές νομικές πράξεις, όπως: η σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού του 0.Η.Ε. (Ν.243/1990) που παρέχει τον ακρογωνιαίο λίθο για την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών στο διεθνές δίκαιο, Σύμβαση κατά του εγκλήματος μέσω του Διαδικτύου Βουδαπέστη στις 23.11.2001, «Ο περί Καταπολέμησης της Εμπορίας Προσώπων και περί Σεξουαλικής Εκμετάλλευσης Ανηλίκων», Νόμος του 2000) καθώς και η απόφαση του Συμβουλίου του Μαΐου 2000 για την καταπολέμηση της παιδικής πορνογραφίας στο Διαδίκτυο. (ΕΕ L 138 της 9.6.2000), έγγραφο της Επιτροπής - COM(2002)152 final. - πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου περί τροποποιήσεως της απόφασης αριθ. 276/1999/EΚ με την οποία είχε εγκριθεί το πολυετές κοινοτικό πρόγραμμα δράσης για την προώθηση της ασφαλέστερης χρήσης του Ίντερνετ μέσω της καταπολέμησης του παράνομου και βλαβερού περιεχομένου στα παγκόσμια δίκτυα

118

Ότι αφορά την παιδική πορνογραφία στο διαδύκτιο, ποινικό αδίκημα διαπράττει όποιος με πρόθεση και χωρίς δικαίωμα: Παράγει παιδική πορνογραφία με σκοπό τη διανομή της διά μέσου συστήματος ηλεκτρονικού υπολογιστή. Προσφέρει, παρέχει πληροφορίες ως προς τον τρόπο που μπορεί να καταστεί διαθέσιμη ή καθιστά διαθέσιμη παιδική πορνογραφία μέσω συστήματος ηλεκτρονικού υπολογιστή. Κατέχει, διανέμει ή διαβιβάζει (εκπέμπει) παιδική πορνογραφία μέσου συστήματος ηλεκτρονικού υπολογιστή. ( Συνθήκη της Βουδαπέστης). Η ελληνική κυβέρνηση προχωρεί τη σύσταση ειδικής νομοπαρασκευαστικής επιτροπής με σκοπό την προσαρμογή στο εθνικό δίκαιο των διατάξεων της συμβάσεως του Συμβουλίου της Eυρώπης αναφορικά με το έγκλημα στον κυβερνοχώρο. Συγκεκριμένα εισάγονται μέσα στο υπό επεξεργασία κείμενο καινοτόμες διατάξεις, που προβλέπουν μεταξύ άλλων την απαγόρευση δημοσιοποίησης περιστατικών παιδικής πορνείας η πορνογραφίας, τα οποία μπορεί να αποκαλύπτουν την ταυτότητα του ανήλικου θύματος, τον αυτεπάγγελτο διορισμό συνηγόρου για τα θύματα παιδικής πορνείας και πορνογραφίας. (εφ. Καθημερινή, 4 – 11- 05). Το ελλιπές νομοθετικό πλαίσιο που αφορά την παιδική πορνογραφία στο διαδύκτιο, δεν είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα μόνο της χώρας μας, μιας και άλλες χώρες αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα, λ.χ. η κοινοβουλευτική επιτροπή Παιδείας της Κύπρου. (Θεοδώρου, 2007). ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ & ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ – ΔΕΔΟΜΕΝΑ Η συνήθης έκφραση της παιδικής πορνογραφίας είναι αυτή της παρουσίασης ανηλίκων μέσω φωτογραφικού υλικού ως συμμετεχόντων σε σεξουαλικές πράξεις ή καταστάσεις που υποδηλώνουν σεξουαλικές δραστηριότητες. Σήμερα με τις δυνατότητες που οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν, είναι πολύ εύκολα και σχετικά γρήγορα, να ‘ανεβάσει’ κάποιος ψηφιακό

υλικό

σεξουαλικού

περιεχομένου

στο

Διαδίκτυο.

Αυτό

επιτυγχάνεται

δημιουργώντας βίντεο ή σκανάροντας φωτογραφίες, υλικό το οποίο εύκολα μπορεί να αποθηκεύσει σε κάποιο αρχείο, και μετά είτε να το διαβιβάσει μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή να προωθήσει μέσω κινητής τηλεφωνίας, είτε να το δημοσιεύσει σε κάποια ιστοσελίδα, με παραλήπτες σε όλο τον κόσμο. Το φαινόμενο της παιδικής πορνογραφίας στο Διαδίκτυο έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις. Συγκλονιστικά στοιχεία γύρω από την παιδική πορνογραφία έρχονται στο φως με ανατριχιαστικές αποκαλύψεις. Στην Ελλάδα από το 2001 έως σήμερα έχουν 119

εξιχνιαστεί 50 αντίστοιχες υποθέσεις, έχουν κατηγορηθεί 119 άτομα και έχουν πραγματοποιηθεί 93 συλλήψεις. Ήδη το 2005 εντοπίστηκαν 20 κυκλώματα διακίνησης υλικού παιδικής πορνογραφίας μέσω διαδικτύου. (εφ. Καθημερινή, 4 – 11- 05). Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Ευρωβαρομέτρου το 2005, (ΕΕ-Ευρωβαρόμετρο, 2005) υπολογίζεται ότι η παιδική πορνογραφία στην Ελλάδα αυξάνεται ετησίως κατά 150%. Αυτό αποδεικνύεται και από στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, όπου γίνεται λόγος για ύπαρξη κυκλωμάτων που διακινούν απίστευτο πορνογραφικό υλικό με πρωταγωνιστές μαθητές, μέχρι και νήπια σε κτηνώδεις σεξουαλικές δραστηριότητες, ακόμα και με ζώα ενώ στον τελευταίο ενάμιση χρόνο σημειώθηκε αυτοκτονία και 5 απόπειρες. Τα στοιχεία που κατατέθηκαν στην Κυπριακή Βουλή σε σχέση με την παιδική πορνογραφία δείχνουν ότι οι περιπτώσεις αυξήθηκαν σημαντικά κατά τους τελευταίους 20 μήνες προκαλώντας δέος και δίνοντας την πραγματική διάσταση του προβλήματος. (Θεοδώρου, 2007). ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Από ότι ως τώρα έχει αναδειχθεί, γίνεται γνωστό ότι η παιδική πορνογραφία είναι παράνομη και υπόκειται σε ποινικές κυρώσεις. Ότι αφορά τα παιδιά θύματα η παραγωγή και εμπορία τέτοιου υλικού είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κακοποίηση των παιδιών αυτών. Τα παιδιά βρίσκονται σε κίνδυνο σεξουαλικής κακοποίησης είτε από τις δραστηριότητες των δικτύων παιδεραστών είτε και από εκείνους που επιδιώκουν κέρδος από την εκμετάλλευσή τους. Το πρόβλημα τόσο της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης όσο και της διαταραγμένης σεξουαλικής συμπεριφοράς, είναι ιδιαίτερο έντονο ιδίως όταν πρόκειται για ευάλωτες ομάδες παιδιών. Στις περιπτώσεις αυτές, η παιδική πορνεία, οι απαγωγές και η παρακίνηση σε σεξουαλικές δραστηριότητες προς εκμετάλλευση, παραμένουν υπαρκτοί κίνδυνοι, όταν συνδυάζεται με παραμέτρους όπως είναι για παράδειγμα, η αύξηση του αριθμού άστεγων νέων παιδιών και αυτών που ζουν στα όρια της φτώχειας. Σε αυξημένο κίνδυνο κακοποίησης εκτίθενται επίσης παιδιά με κάποια αναπηρία. Τα παιδιά αυτά είναι ακόμη πιο ευάλωτα σαν αποτέλεσμα της εξάρτησής τους σε ορισμένες περιπτώσεις και σε άλλες εξαιτίας της διαβίωσής τους μέσα σε ιδρύματα.

120

Dirty Pretty Things

(2002)

Ο Okwe είναι ένας ανάμεσα στους χιλιάδες παράνομους οικονομικούς μετανάστες που βρίσκεται στο Λονδίνο αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Ενώ στη Νιγηρία ήταν γιατρός, στην Aγγλική πρωτεύουσα εργάζεται ως οδηγός ταξί το πρωί και σ` ένα ξενοδοχείο το βράδυ. Όταν σε κάποιο από τα δωμάτια ανακαλύψει μια ανθρώπινη καρδιά, προσπαθεί να ανακαλύψει τι συμβαίνει. Στο ίδιο μέρος δουλεύουν και οι χαρακτήρες στους οποίους επικεντρώνεται η ταινία. Πρόκειται για τους ανώνυμους ανθρώπους που σερβίρουν τον καφέ, ανοίγουν τις πόρτες, μαζεύουν τα σκουπίδια και βρίσκονται σε κάθε χώρα. Ο Stephen Frears αποφεύγοντας να δείξει την λάμψη της λονδρέζικης πόλης, συγκεντρώνει το βλέμμα του στη σκοτεινή πραγματικότητα των λαθρομεταναστών και τις καθημερινές δυσκολίες που καλούνται να αντιμετωπίσουν.

121

Human Trafficking - Στα πλοκάμια της πορνείας (2005)

Μια ανύπαντρη μητέρα από την Τσεχία, ένα επίδοξο μοντέλο από την Ουκρανία κι ένα παιδί που απήχθει από σύγχρονους δουλέμπορους στις Φιλιππίνες, είναι ορισμένες από τις ιστορίες σεξουαλικής κακοποίησης που ξεδιπλώνονται στην ταινία... Μια ομάδα της ICE αγωνίζεται ενάντια στο διεθνή κύκλωμα της προνείας... Σκληρές εικόνες, απίστευτες ιστορίες, σοκαριστικά πλάνα, συνθέτουν το παζλ της ταινίας που καθηλώνει. Ιστορίες νέων γυναικών, ακόμα και παιδιών που έπεσαν θύματα του διεθνούς κυκλώματος της πορνείας. Το τέλος της ταινίας παρουσιάζει μια αλήθεια που όλοι είτε αγνοούμε είτε αρνούμαστε να πιστέψουμε...

Σκηνοθέτης: Christian Duguay Ηθοποιοί: Ρόμπερτ Καρλάιλ, Μίρα Σορβίνο, Ντόναλντ Σάδερλαντ

122

Συμπεράσματα και προτάσεις trafficking σημαίνει κέρδος και είσαι συνυπεύθυνος Tο trafficking αποτελεί σήμερα την πιο κερδοφόρα παράνομη και εγκληματική επιχείρηση παγκοσμίως, μαζί με την διακίνηση ναρκωτικών και το παράνομο εμπόριο όπλων. Σε ορισμένες χώρες το trafficking δεν θεωρείται

καν έγκλημα,

ενώ

οι

προβλεπόμενες ποινές για τους εμπόρους ανθρώπινων όντων είναι πολύ μικρές, θεαματικά μικρότερες απ’ εκείνες που επιβάλλονται στους εμπόρους ναρκωτικών. Η κυριότερη όμως αιτία για τη διάπραξη αυτού του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, είναι η ύπαρξη πρόθυμης πελατείας: Αν δεν υπήρχαν άνθρωποι διατεθειμένοι να εκμεταλλευτούν με το χυδαιότερο και πιο απάνθρωπο τρόπο άλλους ανθρώπους, εκείνοι που εμπορεύονται ανθρώπινα όντα δεν θα είχαν κίνητρο για να στήνουν τις παγίδες τους και να κάνουν εμπόριο ανθρώπων, όλων των φύλων. Κάθε χρόνο εκατομμύρια άνδρες, γυναίκες και παιδιά διακινούνται σε συνθήκες που ισοδυναμούν με σύγχρονη δουλεία. Ανάμεσά τους εκατοντάδες γυναίκες, αγόρια και μικρά παιδιά παρασύρονται, εξαπατώνται ή εξαναγκάζονται στην πορνεία ή σε άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Παρά τις αυξανόμενες προσπάθειες για την καταπολέμησή του, το trafficking με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση εξακολουθεί να υπάρχει και να λαμβάνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Αν και τα στατιστικά στοιχεία σε σχέση με τον αριθμό των γυναικών που διακινούνται ανά τον κόσμο δεν είναι ενημερωμένα, οι ειδικοί εκτιμούν ότι είναι αυξανόμενος, πράγμα που ισχύει και για τα κέρδη των διακινητών, καθώς σύμφωνα με μελέτες η διακίνηση διαπράττεται σχεδόν αποκλειστικά από διεθνή κυκλώματα οργανωμένου εγκλήματος.

123

Προτάσεις: Πρέπει να ασκηθεί οργανωμένη πίεση για την κατάργηση της πορνογραφίας και ιδιαίτερα της παιδικής Έλεγχος στα ΜΜΕ, ηλεκτρονικό και έντυπο τύπο Τηλεοπτικά μηνύματα εναντίον του trafficking για ενημέρωση του κοινού Να υιοθετηθούν νομικά εργαλεία, ώστε οι έμποροι των σεξουαλικών ταξιδιών να τιμωρούνται και στον τόπο όπου το έγκλημα γίνεται, όσο και στον τόπο διαμονής του Σοβαρά σχεδιασμένη μεταναστευτική πολιτική και

ελεύθερη μετακίνηση των

μεταναστριών/ων ως πολίτες στις χώρες της ΕΕ κι όχι στην παράνομη διακίνηση των γυναικών και παιδιών. Συνεργασία σε όλα τα επίπεδα μεταξύ των χωρών προέλευσης, τράνζιτ και προορισμού. Η εμπορία γυναικών και παιδιών για σεξουαλική εκμετάλλευση μπορεί να καταπολεμηθεί με πολιτική βούληση και άμεση καταπολέμηση της διαφθοράς.

124

αγώνας

συνολικά

κατά

της

νεοφιλελεύθερης

παγκοσμιοποιημένης αγοράς, σημαίνει τον αγώνα για έναν δίκαιο,

δημοκρατικό

κόσμο,

όπου

αξιοπρέπεια

του

ανθρώπου να κυριαρχήσει πάνω από τα κέρδη των εμπόρων της ανθρώπινης ύπαρξης

125