Тавор 19 by P.Antonij

ТАВОР Списание на Кумановско-осоговската епархија • Година VII • Број 19 • 2020

ТАИНСТВОТО НА ЛИЧНИОТ БОГ НАШИОТ БРАТ Е НАШИОТ ЖИВОТ ТЕОЛОШКИ И НАУЧНИ ТЕОРИИ НА ЗНАЕЊЕ СВЕТО КРШТЕНИЕ ОБЈАСНУВАЊЕ НА ЦРКОВНИОТ ЧИН

ТАВОР април 2020 • година VII • број 19

2 Дојди млад човеку во Христовата

Црква, не стој на прагот!

34 Гревот како себеобожување проф. Јован Корнаракис

презвитер Георги Калчу 39 Разговор 4 Мојот живот во Христос Св. Јован Кронштадски

со Ивица Димитријевиќ

45 6 Нашиот брат е нашиот живот Свети Софрониј Сахаров

Писмо Преподобен Јосиф Спилеот

47 Духовна борба Св. Нектариј Егински

10 Таинството на личниот Бог протојереј Михаил Кардамакис

48 Изреки од свети отци 19 Светата Тајна Крштение Митрополит Иларион (Алфеев)

50 Теолошки и научни теории

на знаење проф. Георгиј Манзаридис 56 Празникот Сретение

24 Разбирање на Божествената

Литургија (2) Свештеник Мајкл Нејџим и свештеник Т.Л. Фрејзиер

Т И Р В П

•И

К :

К :Н

59 Воскресението на Исус Христос

М - Г Г ,О .

М К

(Н Б

), ,

П . - Ј - С (А Д А

Ц :

•У ), •Д

-О

А А - Ф

. П С

• ,

•

патоказ и

ДОЈДИ МЛАД ЧОВЕКУ ВО ХРИСТОВАТА ЦРКВА, НЕ СТОЈ НА ПРАГОТ! Презвитер Георги Калчу

д срцата кои ни горат да изградиме храмови, во кои ќе засветли светлото Сонце на Правдата, Христос“. Го паметиш ли, млад човеку, она кое ти го зборував за новиот глас, гласот кој те повикува, и оти тој глас е гласот на Христос? Но, каде и кон што те повикува? Какво ветување ти дава Спасителот за згаснување на твојата жед и за познавање на вистината? Гласот на Христос те повикува во Неговата Црква. Ти живееш во едно семејство, во едно општество, во еден свет. Кон твоето семејство те приврзува неискажливиот глас на крвта, од кого не можеш да се одречеш и кој се појавува како грижа на совеста кога ќе го предадеш. Ти живееш меѓу својот народ, кого што го чувствуваш како нешто метафизичко, не како група на изолирани индивидуи, а како една длабока душа, во која што си целиот ти и целата битисува во тебе. Ти суштествуваш во еден свет со неговите радости и болки и реагираш на нив, бидејќи во тебе има нешто што силно те поврзува и обединува со сите слични на тебе. Каде е тогаш Христовата Црква, во која си повикан? Таа е насекаде. Таа го опфаќа целото човештво и сите небесни суштества, затоа што Црквата не знае за историја (т.е. за минливост): нејзината историја е духовната сегашност. Семејството и општеството во себе го содржат трагичното учество на ограниченоста, преку

2 ТАВОР

која се присутни во историјата. Историјата по дефиниција е историја на несреќи и пат кон спасение. А ти, мој млад пријателе, си повикан во Христовата Црква, која во себе го носи совршенството, како што човештвото во себе го носи своето сопствено битисување. Во тебе општеството гледа само еден обичен градежен елемент, тула по многуте други тули; твојата слобода е изразена во тоа, да бидеш тула што за секогаш е фиксирана на своето место. Таквата слобода е принудна, и во тоа е драматизмот на целиот твој живот, затоа што слободата е внатре во тебе, но ти не знаеш како да ја откриеш, да ја спознаеш нејзината вистинска смисла и дури и да си ја открил, не знаеш како да се ползуваш со неа. Те учеле дека не си слободен, од причина што твојата слобода се изразува во познавање на неопходноста, а неопходноста ти е наметната однадвор, од туѓа страна за тебе, како во бездушен механизам. ** Црквата Христова, пак е жива и слободна. Во неа живееме во Христа, Кој е глава на Црквата. Тој има совршена слобода и во Неговата Црква ние ја познаваме вистината, а Вистината нѐ прави слободни (Јован 8,32). Кога сочувствуваш со оној кој што страда; кога му помагаш на стар човек да помине улица; кога даваш милостина на бедниот и го посетуваш болниот; кога велиш: Господи, помогни ми! - ти си во Христовата Црква. Кога си добар и снисходлив;

кога не го повредуваш твојот брат, дури ако тој те повредил; кога велиш: „Господи, прости му!“ - ти си во Христовата Црква. Кога чесно ја работиш својата работа, кога вечер се враќаш изморен, но со насмевка на лицето, ти носиш во себе топла светлина, исполнета со добродушност. Кога враќаш на злото со добро - ти си во Христовата Црква. Види, пријателе, колку си близок со Христовата Црква. Ти си Петар, и Господ ќе ја соѕида Својата Црква на тебе. Ти си „камен“ од Неговата Црква, кого никој и ништо не ќе успее да го помести од местото, затоа што си слободен „камен“, ти си душа која себе се реализира во таа Црква. Да изградиме храмови, пријателе! Да изградиме храмови од срцата наши кои горат, во кои би засветлило светлото Сонце на Правдата, Христос, Кој ни рекол, дека преку

верата ние сме слободни од гревот. Да градиме храмови на нашата вера, која ниту една човечка сила не може да ја расклати, затоа што нејзината основа е Самиот Христос. За да го чувствуваш секогаш до себе својот ближен и никогаш да не си го поставуваш прашањето: „Кој е тој човек?“ - туку да си велиш: „Тој не ми е туѓ. Тој е мојот брат. Тој е Црквата Христова, како и јас“. Сврти се наназад пријателе и зартрепери. Погледни нанапред и зарадувај се! Историјата е нишка од закостенети настани, од кои од време на време се издигаат живи сведоштва на мажествената вера, кои се воплотени во храмовите и манастирите. Сето тоа, лишено од тој дух, е осудено на исчезнување. Пропаѓале планини, гореле планини и исчезнувале народи.

Храмовите останале живи, а манастирите се кадилници, од кои продолжува да се издигнува благомирисот на молитвата. Ние не можеме да го реализираме континуитетот на духот на нашиот народ, не можеме да тврдиме дека сме го усвоиле непроменет духот на нашите предци, ако ги рушиме храмовите, во кои тој е изразен. Не можеме да говориме за нашите владетели, рушејќи го она кое што тие го создале; не можеме да говориме за Михаил Храбриот, откако сме ја уништиле црквата „Свети Николај само за една ноќ. Ниту една зграда, нова или стара, не може да сочинува дури и еден камен од разрушениот храм. Никаква атеистичка доктрина, никаков „научен“ аргумент не може да го тргне на страна прашањето за смислата и значењето на животот, за Бог и спасението. Постоењето на тоа прашање е доказ за твојата слобода пред лицето на секоја принудна сила, пред лицето на самата материја; тоа е твојот пат кон Црквата и вратата, преку која влегуваш во неа. Не стој нерешителен на прагот! Влези! Толку години стоиш на прагот на Црквата, без да го знаеш тоа. Колку години го слушаш гласот на Господ Исус Христос, кој што говори: „Кој доаѓа при мене, нема да го испадам надвор“ (Јован 6,37). Светот те гони, притеснува, отуѓува. Христос те прима, милува и обновен те враќа на самиот тебе. Дојди, за да изградиш свој храм, заедно со нас! За да ги заживееме во нашите души разрушените живи и бессмртни храмови, додека не ја видиме црквата на св. Николај, повторно подигната и возобновена на своето место - на местото на страшното сведоштво за отстапништвото од нашата христијанска вера и од нашата националност. Без храмови и манастири ние сме како туѓинци и придојдени, кои немаат своја историја и народ. Кој ги руши храмовите, го руши духовниот континуитет на нашето наследство на земјата која ни е од Бога дадена. Млад мој пријателе, ти веќе не си сам. Ти си во Христовата Црква. Превод од бугарски: свештеник Дејан Апостоловски извор: https://bit.ly/2Vqijmj

ТАВОР 3

дневник

МОЈОТ ЖИВОТ ВО ХРИСТОС Св. праведен Јован Кронштадски

он што водат постот и покајанието? Зошто труд? Води кон очистување на гревовите, кон душевен спокој, кон соединување со Бога, кон синовство, кон смелост пред Господ. Има зошто да се попости и од цело срце да се исповеда. Наградата ќе биде непроценлива за добросовесниот труд. Кај многумина ли од нас има чувство на синовска љубов кон Бога? Многумина ли од нас со смелост, неосудено смеат да Го призиваат Небесниот Бог Отец и да велат: Оче наш!... Не напротив ли, во нашите срца сосема не се слуша таквиот синовски глас кој е заглушен од суетата на овој свет или од приврзаноста кон предметите и неговите задоволства? Не е ли далеку Отецот Небесен од нашите срце? Не ли како Бог одмаздувач треба да си Го претставуваме, ние кои сме се оддалечиле од Него во далечна земја? – Да, поради своите гревови сите ние сме достојни за

4 ТАВОР

Неговиот праведен гнев и казна, и зачудувачки е колку многу Он е долготрпелив кон нас, како не нѐ отсекува како неплодните смокви? Да побрзаме да Го умилостивиме со покајание и солзи. Да влеземе во самите себе, со сета строгост да го разгледаме нашето нечисто срце и да увидиме какво мноштво на нечистотии го заградуваат кон него достапот на Божествената благодат, да осознаеме дека сме духовно мртви. 7. Господ, Кој љуби, е овде: како можам да дозволам во своето срце и сенка од злоба? Нека умре во мене совршено секоја злоба, нека се наполни моето срце со благоуханието на незлобивоста. Лубовта Божја нека те победи, злобен сатано, кој нас кон злоба нѐ поттикнуваш. Злобата е крајно убиствена за душата и телото: пали, дави, мачи. Никој, кој е врзан од злоба, да не се дрзне да пристапи кон престолот на Бог на љубовта.

8. Молејќи се, ние сме должни да го земеме во своја власт срцето и да го обратиме кон Господа. Тоа не треба да биде ладно, лукаво, неверно, дволично. Инаку каква полза од нашата молитва, од нашиот пост? Добро ли е да се слуша од Господа гневниот глас: „овој народ се приближуваат кон Мене со устата своја, и со усните Ме почитува, а срцето негово стои далеку од Мене (Матеј 15, 8). И така, во Црква да не стоиме со душевна расслабеност, но секој да гори со својот дух, работејќи Му на Господа. И луѓето малку ги ценат услугите кои ги извршуваме студено, од навика. А Бог го сака имено нашето срце. „Дај ми го, сине, твоето срце“ (Сол. 23, 26); зашто срцето е главно во човекот, неговиот живот; и повеќе – нашето срце е самиот човек. Затоа, кој не се моли или не Му служи на Бога од срце – тој исто како да не се моли, зашто тогаш се моли неговото тело, кое само по себе, без душата е исто што и земјата. Помнете, кога стоите на молитва, вие стоите пред Бога, Кој го има разумот на сите. Затоа вашата молитва треба да биде, така да се каже, целата дух, целата разум. 9. Божјите светии живеат и по смртта. Ете, често во Црква слушам како Божјата Мајка ја пее Својата чудесна песна која влегува во срцето, која Таа ја составила во домот на Својата тетка Елисавета, после благовеста од Архангелот. Ете ја слушам песната на Мојсеј, песната на Захариј – таткото на Претечата, на Ана – мајката на пророк Самуил, песната на трите момчиња, песната на Маријам. И колку новозаветни свети певци досега го усладуваат слухот на целата Божја Црква! А Богослужението? А Тајните? А обредите? Чиј дух се движи таму и ги умилува нашите срца? –

на Господ Бог и Божјите светии. Ете ви доказ за бесмртноста на човечката душа. Како тоа луѓето умреле и после смртта управуваат со нашиот живот; умреле и досега зборуваат, поучуваат, надградуваат и нѐ трогнуваат! 10. Како што дишењето е неопходно за телото, и без воздух човекот не може да живее: така без дишењето на Духот Божји душата не може да живее вистински живот. Што е воздухот за телото, тоа Духот Божји е за душата. Воздухот е некое подобие на Духот Божји. „Духот дише каде што сака...“ (Јован 3, 8). Превод од руски: свештеник Филип Станковски извор: https://bit.ly/2wOhjhF ТАВОР 5

ДУХОВНОСТ

НАШИОТ БРАТ Е НАШИОТ ЖИВОТ Свети Софрониј Сахаров

лужејќи ја Литургијата, се разбира, јас се молам за целиот свет и не се сомневам дека, додека во светот се извршува таа жртва на љубовта, светот ќе продолжи со своето постоење. А, кога ќе престане да се принесува таа жртва, тогаш неизбежно светот ќе изгори во огнот на сеопштата омраза. Да, во текот на вековите до денес, не можеме да најдеме такво време кога христијанството било сфатено сериозно во животот на луѓето. Поточно, недостигот на Христовата љубов во душите на оние што со сила над најслабите ја присвојувале власта, било причината за страшни девијации во целиот живот на човештвото и оттука е неможноста за сите да е јавно чувството за Божјото присуство. Ослепени од омраза, луѓето целосно го губат тоа чувство и тогаш за нив „Бог умира.“ Како потврда на таа моја мисла, уште одамна согледав дека и четирите Евангелија започнуват со цитат од пророштвото на Исаија: „Гласот на оној кој што вика во пустината: пригответе го патот на Господа и рамни правете ги патеките Негови; секоја долина (т.е. понижените и погазените и силум принудени луѓе) нека се исполни и секоја планина и секој рид нека се снижат (т.е. оние кои со насилство господарат над браќата), кривините нека се исправат и нерамните патишта нека се 6 ТАВОР

израмнат; и (дури тогаш) секое тело ќе го види Божјото спасение.“ (1)

а, исто така согледав дека тајната на човечките взаемни односи ќе остане за мене неразрешена до крајот на моите денови, до моето упокоение кое што е блиску. (2) Во мене се зацрврсти сознанието дека сите ние луѓето, на еден или друг начин сме слепи. Ние гледаме само одреден дел од животот на светот, а во расудувањето излегуваме од тој делокруг. Таа мала рамка, тој индивидуален поглед го плени човекот, така што тој престанува да расудува на друг начин, освен преку својата перцепција на нештата. Последицата од тоа слепило кое е присутно кај сите, ја согледуваме сите ние, без исклучок, кога ги повредуваме другите, кога им го уништуваме нивниот живот, кога судиме за нив по реакцијата, која можеби е последица на некое наше дејство. Знаеме дека во основата на нашето сознание стои желбата за добро, барањето на совршенство и затоа, сигурни во исправноста на својата потрага, ние неизлечливо сме склони да се оправдуваме себе си. Тоа е нашата општа болест. Оттука се и неразрешените конфликти во целиот свет. Неразрешени, затоа што секој се оправдува себе си, отфрлувајќи ја вистината на другиот, наспроти себе.

Пишувам, не за да те осудам за нешто. Не знам кој прв, со една или друга душевна реакција, нанел рана на другата душа. Знам само дека мирот може да се зачува на единстен начин: и прости ни ги долговите наши како и ние што им ги проштеваме на нашите должници. (3) Таа Сила на простувањето на нанесените рани доаѓа од Светиот Дух. Таа била природна за човекот до неговиот гревопад, но е натприродна за нас сега. Не можеме со сопствени сили да простиме за болката која сме ја доживеале. Порано ти напишав, мислам веќе одамна започнав да го гледам сето што е „натрупано“ во мене, не само како моја лична драма, дури и трагедија, туку и како откровение на она што се случува во океанот, во бесконечноста на космичкиот живот, кој минува преку мене, како море низ некаков „теснец“. Тој теснец не е морето, но водата во него е иста како онаа што е во морето. И тоа е патот кон задлабочено разбирање на Христовите зборови: како сакате да постапуваат со вас луѓето, така и вие

постапувајте со нив. (4) Тоа е нашето училиште, нашата школа, тоа е патот кон познавањето на светскиот живот, кон усвојувањето на Христовото учење, кое и до денес не е разбрано, изопачувано е, осакатувано од нашите страсти, од нашето „слепило“. ЗА МОЛИТВАТА „ОЧЕ НАШ“. (5) Една жена во Париз, пред неколку години ми кажа, дека не се осмелувала да ја каже таа молитва после зборовите: „Да дојде Царството Твое“... Таа со тоа се плашеше, оти ако често вели на Бога: „да биде Твојата волја“, должна е да прими „сѐ што надоаѓа“ во животот со подготвеност да го поднесе без роптање, малодушие и слично на нив. Неодамна и некој друг ми ги беше рекол истите зборови, како и ти, односно „и прости ни ги нашите долгови, како и ние што им ги проштеваме на нашите должници“... Сметам, дека доколку ги кажувавме само ТАВОР 7

првите два збора на таа молитва,т.е. „Оче наш“, воспримајќи ја нивната длабока смисла, целиот живот во сите свои аспекти и манифестации би се променил од корен. Штом сум син на беспочетниот Отец - значи смртта нема власт над мене, не сум роб, а господин, по образот на Господството на Самиот Бог; значи сум вистински слободен во вистинската смисла на зборот. Престојувајќи во таква состојба, човекот го восприема секој друг свој брат како син на воскресението, и тој веќе престанува да биде за мене „ништо“ или „туѓ, а не свој“, но е мој вечен брат; и како би можел да го убијам тој брат? Нели јас ќе се сретнам со него во вечноста, надвор од која е непоимливо битисувањето и самото време. Или, како што старецот Силуан велеше, „Нашиот брат - тоа е нашиот живот“(6) Со таков став, човек лесно и природно им проштева на сите за сѐ и дејствително ги сака оние кои не го сакаат. Но, само вистинските верници можат да достигнат таква евангелска состоба. Молитвата, која произлегува од „детското“ восприемање на верата, открива пред човекот други хоризонти, пред кое сето останато губи смисла... На тебе ти е познат тој тек на моите мисли, затоа да преминеме на друго... Ако човек не верува во воскресението, ако тој краток и жален живот е единствен за него, после кој човекот оди во апсолутно ништавило, тогаш како ќе може да прости на тие, кои што ќе му наштетат во неговото ништавило? Заштитувајќи се од удари, тој ги мрази непријателите и се гади од секој насилник. Нешто полошо е тоа што во своето ништавило тој сака да се испита себе си како

8 ТАВОР

сопственик и насилник, при што потпаѓа во кривично дело против својот брат. Одовде се и безкрајните конфликти, братоубивствени и меѓусебни војни, кои никогаш не престануваат. Според моето мислење, единствениот пат кон вистински „здрав“ и вистински „човечки“ мир тоа е целото човештво да се уподоби на Човекот Христос Исус... (7)

а сите нас е предвиден таков пат, за после вечно да пребиваме во Него: да не бараме благодарност за сѐ што сме сториле за некого; да правиме добро на сите, ако е можно, сострадајќи со нив, затоа што тие уште не ја познаваат вистината за вечната љубов на Небесниот Отец. Кога на некој од нашите блиски ќе му се случи беда, или катастрофа, или нервен слом, многу страдаме. Но треба исто така да страдаме и кога беда ќе му се случи и нашиот сосед, или некој далечен човек. Силата на тоа доживување, кое ни се случило, во ист момент, може да се случи и на мноштво други луѓе, можеби милиони ширум светот. (8) И за да се научиме да сострадуваме со целото човештво, треба да го примиме секое од нашите страдања како откровение за страдањата на целиот свет. Само така човекот може да стане навистина универзален, откако ќе ја надмине својата „индивидуалност“, станувајќи „ипостас“ по образот на Ипостаста на Христа Бога Додека сите луѓе не се уподобат на Христа, нема зошто да очекуваме радикална промена на животот на земјата. Ако луѓето продолжат да бидат уште егоисти, тогаш како е возможно светско братство помеѓу луѓето?

Како ќе може целиот свет да го познае нашиот Бог Отец? Ако ние сме надарени повеќе од тој или оној наш брат, да му помогнеме да се извлече, не очекувајќи од него благодарност. Ако во себе го носиме сознанието дека по заминувањето од овој свет влегуваме во друга форма на Битие - тоа е Божјото Битие, тогаш секое добро дело, кој и да ни го сторил, секое човеково достигнување, направено за добро на ближниот и сѐ друго слично на тоа, ќе биде наше сеопшто вечно достигнување. Во вечноста нема да има ништо сокриено. Овде да не завидуваме на никого; овде да не бараме сопствена слава; овде да се радуваме на секој добар успех на секој човек, помагајќи кому можеме; да помагаме според сопствените сили; и за секое сторено мало нешто ќе наследиме бескрајно големо вечно битие. А и повредно е страдањето за доброто и себе-смирувањето, отколку торжеството со временото насилство над ближниот - слично на ѕверовите кои се опиваат од крвта на други животни. Можеби, по лудите страдања кои светот ги доживува дури и во дваесетиот век, луѓето повеќе ќе го прифатат словото на Христа и човештвото ќе се научи да живее како едно семејство, работеќи бесплатно за доброто на тоа семејство. Дури тоа не се случи, дотогаш нема да се прекинат братоубиствените војни; дотогаш нема да се промени начинот на живот каков што живее целиот свет; насилството и експлоатацијата, какви и да се, нема да бидат надминати. И така, неопходно е сите луѓе да станат универзални во христијанската смисла на зборот,за да зацари мирот на земјата, која тогаш би се уподобила на рајот. Но да ги оставиме другите да дејствуваат според мерката на своето сознание. А, ако на нас ни е дадено да разбереме тоа, да му благодариме на Бога за то дар одозгора и да се потрудиме да живееме според тоа сознание. Во историјата имаше период, кога одредена група на луѓе се обидоа да живеат на тој начин; „а народот, што поверува, имаше едно срце и една душа: и никој ништо од својот имот не го нерекуваше свое, туку сѐ им беше заедничко“. (9) Кога луѓето живеат со чувството, оти целото човештво и во минатото, и во сегашноста, и во иднината - тоа е мојот живот, тогаш восприемањето на Божјото присувство

во светот ќе биде можно. И четирите Евангелија започнуват со пророштвото на Исаија: „Гласот на оној, што вика во пустината: пригответе го патот на Господа и рамни правете ги патеките Негови; секоја долина нека се исполни и секоја планина и рид нека се снизат; кривините нека се исправат и нерамните патишта нека се израмнат, и секое тело ќе го види спасението Божјо“. (10) За какви долини, планини и ридови говори пророкот? За нееднаквоста меѓу луѓето на земјата, за несправедливоста во поделбата на богатствата, и уште поважно, во поделбата на страдањата поради прекумерниот труд на едни заради „прекумерниот“ комфорт на другите. За робството на едни и за господството и насилството од страна на други. За жал, до ден денешен во светот едвај и некаде да се сретнува таков христијански однос кон сѐ што се случува. Ние треба да се сметаме за избраници, но не според достоинството , и треба да се трудиме да служиме на сите и на секого, без да бараме од нив благодарност; ќе дојде час, кога сѐ што е сторено „тајно,“ ќе биде „јавно,“ како што благоволи Христос, и тогаш ќе засветли сонцето над нас. БЕЛЕШКИ 1. Лука 3,4-6; Исаија 40,3-5; спореди Матеј 3,3; Марко 1,2; Јован 1,23. Спореди исто св. Григориј Палама 59 Беседа. - Беседы (Омилии). Превод од грчки, архимандрит Амвросиј (Погодин), стр 195, Монтреал 1984. 2. Овој пасус е одговор на отец Софрониј на писмото на Марија од 2 јули 1968 година во кое таа пишува за некои недоразбирања во односите со една нејзина познаничка. 3. Матеј 6,12. 4. Матеј 7,12; Лука 6,31. 5. Тука отец Софрониј одговара на писмото на Марија од 27 септември 1968 година:„... Одамна бев читала за оптинскиот старец Амвросиј, кој велел: ’Не лажете, кога ги принесувате зборовите„како и ние што им ги проштеваме на нашите должници“‘. Тогаш тоа ми направи таков силен впечаток, што не можев да ја кажам молитвата ’Оче наш‘ Но можеш ли да се откажеш од Господовата молитва?! Од тогаш испитувам секаков можен страв: дали не лажам, кажувајќи ’проштеваме на нашите должници‘, а барам правда“? 6. Архимандрит Софрониј „Старец Силуан“ 7. Види 1Тим. 2,5. 8. Спореди 1Петар 5,9. 9. Дела 4,32. 10. Лука 3,4-6.

Превод од бугарски: свештеник Дејан Апостоловски извор: https://bit.ly/3a2nWew Користени се извадоци од 38,45,55 писмо. ТАВОР 9

веронаука

ТАИНСТВОТО НА ЛИЧНИОТ БОГ протојереј Михаил Кардамакис

1. ТРОИЧНАТА ОСНОВА НА БИТИЕТО a. Меѓу Света Троица и пеколот чењето за Света Троица во Православието не е само догматски канон или една област од схоластичка теологија, туку прашање на животот и смртта, со оглед на тоа дека тајната на Света Троица е објава на длабочината на личната вистина која се познава како неизмерна љубов. Таа (тајната на Света Троица) не е свет на идеи од човечка философија, туку е троична тајна на Божјата Икономија која го втемелува битието и го одржува неговиот онтолошки карактер. Она што го „држи светот однатре” не е стабилност на некој закон, туку љубовта на Трите Личности: Отецот, Синот и Светиот Дух, неискажливата и несфатива тајна на едниот и Троичен Бог, благословената и царствена Троица, која е лична причина и извор, темел и средиште на севкупното постоење и на целиот свет. Од оваа личностна тајна, која со бескрајната и неопислива Божја Икономија го прави чудото на создавањето и спасението, доаѓа целата вистина и се одвива целиот живот на Христовата Црква. Тоа е почетокот и крајот на христијанската вера и етос, коренот и богатството на христијанската побожност и духовност. Ипостаста на битието, создавањето,

10 ТАВОР

промислата и судот се дело на Света Троица.1 Света Троица е почетокот на Откровението и извор на секое откровение, Откровение на смислата и на перспективата на секоја стварност и на севкупната стварност – самооткровение на нестворениот Бог и Откровение на створениот свет. Пресвета Троица е творечката причина и можност на секое човечко битие и постоење. Според Св. Иринеј: Христос и Светиот Дух се Божји раце со кој е створен човекот „според образот и подобието Божји.“2 Човекот станува и е икона, иако и нејасна, икона на архетипот Троица, (икона) која има вродена склоност кон светлината, со која се осветлува смислата на неговото присуство, на полнотата и творењето.3 Постоењето и икономиското присуство на Света Троица го одредува и уредува човечкото постоење онтолошки и сознајно, зашто троичниот живот и заедница претставуваат единствен начин на постоење. Ако потполно се „отфрли Света Троица како единствен темел на секоја стварност, секое битие, секое мислење и живот, човекот е осуден на безизлез, паѓа во сомеж и прелест, во расеаност на битието, во духовна смрт. Меѓу Света Троица и пеколот не постои друг избор.”4 Човекот, значи, нема пред себе избор меѓу Света Троица и себе самиот.

Отфрлањето или порекнувањето на Троичниот Бог, како согласност со искушението со самообожување, се поистоветува со пеколот или хаосот, со бесмислата и апсурдот, смртта или ништотноста, во егзистенцијални и онтолошки размери. Во тој случај човек ја губи превосходната стварност и тоа губење ја детерминира севкупната трагедија на реалноста: сѐ станува безумие, изопаченост, несреќа, очај.5 „Како оној што го изгубил правиот пат, скита по туѓа земја, не знаејќи када оди, така и човекот скита не верувајќи во едносушната Троица. He испитувај ја љубопитно Троица, туку само верувај и поклонувај се (на Света Троица). Оној што љубопитно испитува, не верувa. Зашто, каде што дејствува Бог, не треба да се испитува начинот на спасение.”6 Христијанството не е безличен монотеизам, туку тоа е Црква на Света Троица. Тоа, значи, е надминување и отфрлање на секоја философска или апстрактна идеја за Бог, секое разбирање на Бога како чиста енергија или апстрактна суштина, секоја земска претстава за Бога како владетел и господар. Откровението за Троичноста на Бога го објавува Неговото конкретно и лично постоење, личност и заедница, полнота на внатрешниот живот, која се шири врз целиот свет, станува начин на живот и поврзува сѐ со севкупното човеково постоење и со севкупното постоење. Бог е надбожествена Троица, а не безлична монада, Тој е тајна на слободата и љубовта, заедница на Бor и човештвото, единство на божествената и човечката вистина.7 Христијанството, исто така, не е некакав христомонизам, туку Откровение и дејство на Света Троица.8 Барајќи го Бога, срцето на христијанинот ја бара Света Троица, која е полнота на битието, смисла и цел на постоењето. „Со Бога е оној што ја познава Света Троица, создавањето и промислата, оној чиј страстен дел од душата станал бестрастен.”9 Христијанското постоење е вкоренето и втемелено во тајната на Света Троица, и нашиот христијански живот почнува, трае и завршува како дело и дејство на Пресвета Троица, „во која сме крстени, со која живееме и сознаваме, и мислиме, под Која сме и под Која ќе бидеме во вековите, затоа што од Неа го имаме битието и добробитието.”10 Христијанството е,

„подражавање на Христос според можностите на човекот, и тоа со зборови, дела и мисли, со правилна и непорочна вера во Света Троица.”11 Животот на верникот во Црквата е според иконата на троичниот живот. Тоа е живот кој е вера и благодат, познавање и заедница на Света Троица: „Осветување и обожение на Ангелите и луѓето, познавање на Света Троица.”12 Црквата е создадена икона на Света Троица, преполна со Света Троица.13 Според Св. Максим Исповедник; Светите се назначени да го изразуваат самото единство на Света Троица,14 единство научено од Света Троица.15 б. Корените на духовноста Познавањето на Света Троица, восходењето кон Неа, и заедницата со Неа, осветувањето и обожението на човекот и целото создние, се засновува на разликувањето на суштината и енергиите во Бога. Ова разликување е стварно и онтолошко, а не интелектуално и логичко.16 Врз основа на него се толкува севкупната содржина на библиското Откровение и тоа ја претставува срцевината на православната побожност. Разликувањето на божествената суштина и енергиите не е една теолошка ситница или прашање од површно значење, ниту може да се просудува или разгледува како нешто рамнодушно и независно во рамките на верата. Тоа е догма која создава поаѓалиште и основа за толкувањето на тајната на спасението и заради тоа е – темел и корен на духовноста. Средиштето на православната сотириологија и срцето на православната духовност е учество во Бога преку божествените енергии, заедница со божествената природа,17 значи, удел во тајната на обожението: „Сѐ што е божествено и сѐ што ни се јавува, ни станува познато преку нашето учество.”18 Тоа е и „прашање на живот или смрт, затоа што се работи за обожението на човековото битие и следствено, за можноста на остварување на заедница на човекот со Бога. Цел на христијанскиот живот е; во нашата личност да се оствари единството на благодатта или нестворената енергија (не на божествената суштина) со нашата создадена природа. Со оваа енергија Троичниот Бог доаѓа кон нас и се дарува како живот и љубов. Енергијата е начин на присуство на Света Троица во светот. Таа ТАВОР 11

просветлува од Отецот преку Синот во Светиот Дух.”19 Во православното Предание „не постои простор за теологија за божествената суштина, а уште помалку за мистицизам (гледање) на божествената суштина. Последната цел на православната духовност – блаженството на небесното Царство – не е созерцување на суштината, туку пред сѐ, учество во божествениот живот на Света Троица, обожение на »сонаследниците на божествената природа« или на створените богови од нестворениот Бог, оние што според благодатта го имаат сето она, што Света Троица го има според природата.”20 Оваа стварност на обожението, заедницата на Нествореното со створеното, која е неисцрпна и нема крај, станува можна во Воплотувањето и со Воплотувањето. Бог стана човек, за човекот да може да стане бог.21 Со доаѓањето на Христос, живиот Бог влегува во непосредна заедница со човештвото. Тој е пристапен на лично искуство затоа што Својот сопствен живот го споделил со човештвото, иако тој останува до крај недостижен и кога има заедница со луѓето.22 Согласно учењето за разликување на суштината и божествените енергии, кое ѝ дава личен карактер на православната теологија и духовност, „христијанскиот Бог не е »непознатиот бог« на философот, туку »живиот Бог« кој се јавува и дејствува во човечката природа и кому ние веќе не сме повикани само да ја признаеме Неговата бескрајност и семоќ, туку да го прифатиме и присвоиме спасението и божествениот живот што ни се дарува и кој нѐ облагодатува и обожува.”23 Сесветиот Бог, кој според Својата суштина е непристапен, снисходи и дејствува со нестворени средства со кои го повикува и препознава, го спасува и обожува грешниот и паднат човек. Бог „е и непричестлив, но постои и како причестлив: непричестлив како надсуштествен, а причестлив, пак, како оној што им дава суштина на битијата со силата и енергијата која раководи и усовршува сѐ.”24 Светите Отци се согласни дека, Бог според Својата суштина е непричестлив и непознат, но причестлив и познат според промислата.25 Така ние, „познавајќи ги енергиите, го именуваме нашиот Бог, иако според суштината не можеме ТАВОР

да Му се приближиме. Неговите енергии, пак, слегуваат кон нас, додека Неговата суштина останува непристапна.26 Учествувањето во божествените енергии е реално и потполно, затоа што Бог е целосно присутен во енергиите и Своите дарови, не одвојувајќи се од Својата непристапна суштина. Тоа е разликување на непричестливата суштина и причестливите енергии, кое не го нарушува Божјото единство, бидејќи е единство на жива личност, a не на проста суштина. Суштината и енергијата се разбираат како два начина на божественото постоење, кое се дава без да се дели и се оддалечува без да се губи.27 Учествувањето во нестворените божествени енергии е реално и потполно, затоа што „благодатта остварува неискажливо единство и со неа Бог ги проникнува сите што се достојни.”28 Божествените енергии, кои со еден збор ги нарекуваме благодат, го пројавуваат личното постоење на Бога, движењето на љубовта на Троичното Божество, давајќи им онтолошка содржина на божествениот повик и на благодатта, можност за богопознание и за обожение. Енергиите го пројавуваат Бora кој се нуди да биде познат во лична заедница, во Откровение и дејство на промислата и Икономијата, преку кои бидува познат во историјата на светот.29 Икономијата на Синот и Икономијата на Светиот Дух се толкуваат како нестворени енергии на живиот Бог. Тие, значи, се дарови и Негови пројави во светот. Во нив тој се открива и се дава самиот Себе, бидувајќи реално присутен меѓу нас. Тие се повици кои нудат можност за заедница во божествениот живот, онтолошко обожение на човекот и негово преобразување во „ново создание.“30 Непристапниот во надсуштественоста Бог, значи, станува доброволно причестлив според енергиите или според благодатта, така што и недостижноста и присутноста истовремено постојат во светот, во слободниот дар на заедницата во Неговото Тело.31 „Бездната станува извор и апсолутен темел, љубовна ризница на постоење и смисла. Оној што е непристапен станува пристапен. Во Него сите можат да се родат и тој станува средиште во кое свети една Личност.

Теологијата на божествените енергии му дава на Христијанството космичка широчина и го осветлува во воскресенската светлина целото човечко творештво. Бог не е прогонет на небесата, не е Другиот или Другостраниот: Тој е во срцето на битието, на стварите и настаните, во длабочината на секоја вистина, секоја љубов и секоја убавина, токму со отсјајот на Своите енергии кои треба да се знае да се пројават и покажат слободни, воспоставувајќи го повторно меѓу небото и земјата евхаристиското проникнување на славата: »Твои од Твоите«.“32 Треба да нагласиме дека божествените енергии образуваат посебен повик кон човечката слобода; (таа) да ја открие својата единственост и да достигне целосност. На неисцрпниот Божjи кеносис (смалување,

смирување), на јавувањето на благодатта и давањето на божествените енергии, човекот одговара со да или со не, при што неговото одбивање не може да го осуети самото давање. Во случај на одбивање, човекот се отуѓува од заедницата на божествениот живот и станува немоќен да ја оствари својата слобода во благодатта што му се дава. Тоа е изопачување и уништување на слободата, што има трагични последици за самото човеково постоење и неговото присуство во светот. Должни сме, меѓутоа, да истакнеме дека потврдниот став и учеството на верникот во нестворените Божји енергии не го укинува суштинското разликување меѓу Божјата природа и природата на созданието.33 Ние стануваме причесници „не на Божјата природа, туку на Неговите енергии. Ако, значи, некој

му се приближил на Бога, се приближил со помош на Божјите енергии, а не затоа што може самиот од себе да учествува во нив. Човекот се приближува или станува далечен на Бога, не според сопствените природни можности, туку со своите дела кои се резултат на слободна одлука. Слободниот избор е одлика само на словесните битија. Од сите созданија само тие со добродетел му се приближуваат на Бога или, пак, заради зло се оддалечуваат од Него. Само тие се способни да примаат блаженство или мака. Сите созданија, инаку, според својата природа му се туѓи (инородни) на Бога. Гледајќи според природата, навистина сме многу оддалечени од Бога. Тешко нас, ако не можеме на Бога да му се приближиме ни со добра намера, ни со добри дела и начини.”34 Обожението на човекот е, значи, благодатната заедница со Бога која го исклучува секое суштинско поистоветување на Нестворениот со створеното: „Како што на Отецот и Синот и на Светиот Дух, во едниот Бог неслиено и неразделно се поклонуваме, така човекот и во душата и во телото неразделливо и неслиено станува бог според благодатта, при што, ниту телото во душа се претвора, ниту душата во тело, туку Бог останува што е, и душата она што е според природа, и телото – земја, како што е створено.”35 14 ТАВОР

Белешки 1. Μάξιμος ό Όμοληγητής, P.G. 90, 364. 2. Contre les Hérésies, y: Sources Chrétiennes, 153, 73. 3. Μάξιμος ό Όμοληγητής, Φιλοκαλία, II том, 192, 264; Γρηγóριoς ό Σιναΐτης, Φιλοκαλία, IV том, 35, 47. 4. Ιερ. Άμφιλ. Ράντοβιτς, Το Μυστήριον της 'Αγίας Τριάδος κατά τόν 'Αγιον Γρηγόριον τον Παλαμάν, Θεσσ. 1973, 15, 29. 5. V. Lossky, Ή μυστική Θεολογία τής 'Ανατολικής 'Εκκλησίας, 71. 6. Νείλος ό 'Ασκητής, P.G. 72, 1237, 572. 7. Πρωτ. Μ. Καρδαμάκη, Τό 'Αγιον Πνεύμα καί ή θέωσις τής άνθρωπίνης φύσεως, y:Περί Ayiov Πνεύματος, Ο ΑΡΤΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ, 'Αθήναι, 1971, 51. 8. 2.Κορ.13,13. 9. Μάξιμος ό Όμοληγητής, P.G. 90, 1016, 17. 10. Συμεών ό Ν. Θεολóγος, Θεολογικός I, y. Sources Chrétiennes, No 122, 128. 11. Ί. Κλίμακος, Κλϊμαξ, Поука I, 14. 12. Άββάς Θαλάσσιος, Φιλοκαλία, II том, 210. 13. Ώριγένης, P.G. 12. 1265. 14. P.G. 91, 1193, 1196, у: Δ. Στανιλοάε, Θεολογία καί 'Εκκλησία, ΤΗΝΟΣ, 1989, 39. 15. 'Ισαάκ ό Σύρος, 'Απαντα τα εύρεθέντα άσκητικά, 323. 16. G. Florovsky, Θέματα 'Ορθοδόξου Θεολογίας, 29. 17. 2.Πτ.1,4. 18. Διονύσιος 'Αρεοπαγίτης, P.G. 3, 645. 19. P. Evdokimov, Τό 'Αγιo Πνεύμα στήν Όρθόδοξη Παράδοση, 82. 20. V. Lossky, нав. дело, 71. 21. Μ. 'Αθανάσιος, P.G. 26,1077. 22. Ί. Μέγεντορφ, нав. дело, 239, 207, 237. 23. J. Meyendorff, Die Orthodoxe Kirche gestem und heute, 218. 24. Γρηγóριος ό Παλαμάς, y: Π. Χρήστου, Γρηγορίον τού Παλαμά, συγγράμματα, I том, Θεσσ. 1962, 677. 25. Γρηγóριος ό Παλαμάς, Φιλοκαλία, IV том, 134. 26. Μ. Βασίλειου, P.G. 32, 869. 27. P. Evdokimov, нав. дело, 82. 28. Γρηγóριος ό Παλαμάς, нав. дело, 369. 29. Χ. Γιανναρά, Η Θεολογία της άπουσιας καί άγνωσίας τού Θεού, 'Αθήνα 1967, 69;

Исти, Τό όντολογικό περιεχόμενο της θεολογικής έννοιας τον προσώπον, 'Αθήνα 1970, 74; V. Lossky, нав. дело, 75; P. Evdokimov, нав. дело, 84. 30. Σ. Άγουρίδου, Τινά περί Filioque (Άνάτυπον έκ του περιοδικού ΕΚΚΛΗΣΙΑ), 'Αθήνα 1969,12,13. 31. Ί. Μέγεντορφ, 'Η Βυζαντινή κληρονομιά στύν όρθοδοξη 'Εκκλησία, 240. 32. Ο. Clement, Ή Θεολογία »μετά τόν θάνατο τού Θεού«, 85, 86. 33. Πρωτ. Μ. Καρδαμάκη, нав. дело, 64. 34. Γρηγóριος ό Παλαμάς, Φιλοκαλία, IV том, 162. 35. Συμεών ό Ν. Θεολóγος, y: Sources Chrétiennes, No 129, 130; Μακάριος ό Αίγύπτιος, P.G. 34, 816.

не е примено, не е ни исцелено. Спасението, значи, го опфаќа целиот човек, за да му се дарува спасение на целиот.”4 Ова го покажува онтолошкиот карактер на богопознанието и личната димензија на односот на Бог со човештвото. Нашиот Бог не е бог „на мртви теолошки системи,” туку e Бог на личните постоења и на лични откривенија. Во нашето теолошко Предание „проблемот на Божјото познание (но и познание на човекот и светот, се поставува, не 2. ЗАЕДНИЦА НА ЛИЧНОСТИ како барање на интелектуални и објективни дефиниции, и не се исцрпува во одговорот на a. Бездната ја повикува бездната совпаѓањето на мислата со објектот кој мисли. Разликата меѓу суштината и енергијата Напротив, се работи за еден животно-етички во Бога ни дава можност да се упатиме предизвик за преминување на „κατά φύσιν”* во онтолошките размери на верата кои се вистината за личното постоење, која што во откриваат во заедницата на љубовта со Бога. интелектуалниот израз наоѓа само облека или Патот на взаемната љубов е единствен и граници што ја штитат. соборностен пат на богопознанието, кој ни е Познавањето на личниот Бог ја отворен со Божја иницијатива: „Ништо не може претпоставува битијно-личната целосност душата да ја воздигне во познавање на Бога, на човекот, единството на умот и срцето, ако самиот Бог не се покаже со снисходење, на зборовите и делата, на етосот и битието, и откако ја допре, ја привлекува κон себе. единство кое ја чува соборната непосредност Зашто, човековиот ум не би имал сила да и животната потврда на вистинското се подигне толку високо, за да опфати едно знаење.”5 Православната антропологија ја Божјо осветлување, ако самиот Бог не би го возвишил, колку што за човековиот ум е можно брани целосноста на човекот, единството и соборноста на неговото битие, затоа што да се возвиши, и кога не би го осветлил со ништо не се подразбира – ниту битието, ниту божествени просветувања.”1 историјата – надвор од личното втемелување, од Патот на богопознанието е истовремено личната димензија и перспектива. Севкупното искачување на целиот човек како одговор на битие и постоење се одликува со личната и слегувањето на Бог, човеков соборен потврден онтолошка длабочина во која Бог е почеток и одговор на божествениот кеносис и јавување, темел. средба на човекот со Бога на планот на лична Ништо не постои и не може да се заедница и живот, взаемна љубов и љубовно разбере надвор од онтолошкиот однос или единство: „Исто како што секому поединечно карактеристика му е личноста, така и духовното можноста за лично постоење на човекот и заедницата. Ако нешто и постои надвор од знаење нагласено го карактеризира она што тоа, тогаш е отуѓено, осамено, бесмислено и е божествено: се смета дека оној што бара смртно. Бог го создал човекот како битие – (духовно знаење) го бара лицето на Господа.”2 Ако гревот за човекот означува губење на патот единствено, соборно(стно) и лично: „Името на створениот човек не е само дека е некој, на богопознанието, значи, „потценување на туку дека е соборностен човек. Се подразбира дарот на заедницата, одбивање на слободата и дека ова (соборностно име) може да го дадеме напуштање на љубовта на синовите Божји,”3 на Повикот на севкупната природа, зашто тогаш спасението не е ништо друго освен со божествената промисла и сила е опфатено човеково враќање на патот на богопознанието, севкупното човештво во тоа прво создавање воспоставување на заедницата на љубовта со (на Адам)... Иконата (образот) на човекот не се Бога во Личноста на Христос – Синот, во кого навистина сме слободни и спасени: „Се спасува наоѓа во еден дел од природата, ниту благодатта е во нешто од она што го гледаме, туку истата она што се соединува со Бога, зашто она што 15

сила се распростира на севкупниот човечки род на еднаков начин.”6 На човекот му е туѓ секој дуализам или двоначаластво, поделба и делба, секоја осаменост и едностраност, спротивставеност и судир на делови: „Ниту само душата, ниту само телото се нарекува човек, туку и едното и другото, бидејќи човекот е створен според иконата (образот) Божји.”7 Овој соборностно-личен карактер на човекот бара постојано надминување на индивидуализмот и барање на заедница, бидејќи дури во неа станува целосен и го добива печатот на динамична и апсолутна личност. Втемелувањето и размерите на овој карактер се наоѓаат, пред сѐ, во онтолошката врска и однос на човекот со Бога. Само во личниот Бог човекот има можност за постоење и личен однос, зашто човекот е теолошко битие и полнотата на својот живот ја наоѓа во посвојувањето од Бога, во остварувањето на „подобието Божјо”: „Оној што го изгубил уподобувањето на Бога, ја изгубил блискоста со животот, зашто на луѓето им припаѓа животот »κατά φύσιν«, (животот) кој се уподобува на божествената природа.”8 „Крај на философијата е уподобувањето на оној што философира на Бога, колку што тоа е можно.”9 Со други зборови, личната димензија значи движење на човекот со сето срце кон Бог, кој прв прави движење на љубовта, лично доаѓајќи кај човекот. Се работи за љубовниот кеносис на Бога, кој може сѐ, освен човекот да го принуди на љубов.10 Тоа е слободата Божја што се открива во љубовта, која е „начин на постоење на Бог, Негово суштинско дејствување.”11 И зачувувањето и губењето на единството и соборноста на човекот, на онтолошката и на неговата лична полнота, се можни сообразно со мерката на трудот на човекот, кој се приближува до Бога или се оддалечува од Него, кој Бога го љуби или го мрази, кој е побожен или непобожен: „Сета човечка природа е поделена на само две главни групи, мислам; на побожни и непобожни.”12 б. Онтолошкиот критериум на духовноста Побожноста или непобожноста го определуваат човекот како духовен или телесен, затоа што во определувањето на поимите ТАВОР

„духовен” и „телесен”, кои се основни поими на православната антропологија и духовност, нема место за елинскиот философски дуализам, за спротивставеност на телото и духот, или спротивставеност на духовното и создаденото (тварното) начело. Во патристичкото Предание, „душевното и телесното неразделиво се обединуваат, меѓусебно се претставуваат (едно со друго) и се преобразуваат заедно со Светиот Дух во „духовно Тело“ Христово, кое не ги впива, туку ги исполнува со дејството на божествените енергии.”13 Ако во Светото Писмо и кај Отците се наоѓаат мисли за спротивставување на телесното и духовното, тогаш се работи за „етички судир меѓу волјата на Творецот и желбите на созданијата, меѓу светоста – каноните и гревот – изопаченоста. Така, спротивставувањето меѓу биолошкиот и духовниот човекот се однесува на севкупноста на човековото битие. Човекот е телесен и со духот, или е духовен и со телото.”14 Тој, значи, целиот е телесен или целиот е духовен. Самиот по себе, духот не е добар, нема своја возвишеност, слобода и светост. Така, ни телото, само по себе, не е зло, понижено, грешно и нечисто. Во заедницата на телото и духот со Бог се доброто и чистотата, додека во одвоености од Бог се злото и нечистотијата. Човекот е телесен кога е далеку од Бога или кога живее без Бога. Библиската смисла на „телото” (плотта – термин што го развиваат Светите Отци), го покажува човековото постоење во состојбата на одвоеност од Бога. Тоа е состојба на паднатата природа („παρά φύσιν”, затоа што со неа се поистоветува бунтот против Бога, состојбата на смртта, до која доведува оддалечувањето од Бога. Човекот кој се отуѓува од Бог е паднато битие, заробеник на адска раздвоеност, слуга на смртта по мерката на телото, бидејќи ја отфрлил мерката на светлината и животот во Светиот Дух. Зашто, човекот „не е створен да биде надвор од светлината или од животот, ниту да престојува во темнина или во смрт.”15 Наспроти тоа, човекот е духовен во сите свои активности и можности кога не ја одбива слободата и заедницата и кога не бега од дарот на посиновување, од благодатта на животот, која „се случува од учеството Божјо.”16 Тогаш тој

со смирение прифаќа и опитно доживува дека Бог е „сѐ во нас и за нас... и дека со потполно излегување од нас самите стануваме целосно Божји, бидејќи е подобро да му припаѓаме на Бога, отколку на себе самите.”17 „Духовен се нарекува само оној што веќе не живее според телото, туку оди во Духот Божји и го носи името син Божји, бидејќи е сообразен на иконата на Синот Божји.”18 Животот и смртта се гранични состојби на човековото битие пред кои Бог секојдневно нѐ поставува: „Поставив пред твоето лице живот и смрт, добро и зло... благослов и проклетство...”19 Едно древно отечко Предание ја објаснува Библијата и поучува: „Постојат два пата, едниот – на животот и другиот – на смртта. Меѓу нив не е можно никакво спopeдување, затоа што се многу различни и се длабоко одделени во сѐ; природен е патот на животот, а туѓ е патот на смртта, кој не беше според Божја волја, туку од лукавиот наговор на туѓинецот (ѓаволот).”20 Животот или смртта се апсолутен избор на човекот, негово возвишување или понижување, сообразно на слободата; со Бога да има заедница или да се отуѓи од Бога. „Колку што човек има

љубов кон Бог, толку ја обезбедува заедницата (со Него). Заедницата пак, Божја, е живот и светлина, предвкусување на Неговите добра. Бог на оние кои... по своја волја се одвојуваат, им донесува разделување. Одвојувањето од Бог значи смрт, одвојувањето од светлината – темнина и отстапништво од Бог – загуба на сите добра. Оние, значи, кои преку отпадништво го отфрлаат она што претходно е речено, бидејќи се лишени од сите добра, се поробуваат со секој пекол, и не е Бог оној што ги казнува со пеколот што тие го следат, одвојувајќи се од сите добра.”21 Духовноста, значи, е онтолошки настан што има корен во тајната на заедничкиот живот на човекот со Бог. Духовниот живот или духовноста се состои во тоа да живееме, да се наоѓаме и да сме во Бог,22 што значи „целосна посветеност и постојано барање на Бora... Иако во сегашниот живот не можеме да стигнеме до крајот на Божјите длабочини, сепак, можеби, откако ќе стигнеме и до најмалиот степен, ќе можеме да ги гледаме нештата посвето и подуховно.”23 Значи, се работи за тоа; самите себе, со слободна одлука, да се најдеме во Бог, да ја најдеме својата светост во силното ТАВОР 17

копнеење кон Бога, во тајната на опитното да седне на трпезата на Неговата вечера.”25 единство со Бога; да ја најдеме божествената Белешки полнота на човековото битие во растењето и 1. Μάξιμος ό Όμοληγητής, P.G. 90, 1093, 1096. совршенството според Бога, во целосноста и 2. Нав. дело, 90, 777. обожението. Тоа го подразбира одбивањето на 3. P. Evdokimov, Ή πάλη μέ τόν Θέο, 60-63. искушението со самодоволност и автономија, 4. Γρηγριος ό Ναζιανζηνός, P.G. 37, 181, 184. Ί. Δαμασκηνός, P.G. 84, 1072. *) Светоотечки израз со кој се изразува она што е согласно со надминување на индивидуализмот и природата, што е во склад со природата, т.е. со Божјата назначеност за самообожавањето на eгото, со други зборови, некое битие или некоја ствар,– Забел. на прев. тихување и смирение, за осветувањето и 5. Χ. Γιανναρά, Ή απολογητική στά óρια τής όρθοδόξου Θεολογίας, 'Αθήνα преобразувањето да донесе плод преку тајната 1954, 174. на меѓусебната љубов: „Големо нешто е за Бог да 6. Γρηγóριος ό Νύσσης, P.G. 44, 185, 204. Γρηγóριος ό Παλαμάς, P.G. 150, 1361. се зборува, а уште поголемо нешто е – себе да се 7.8. Μ. Βασίλειος, P.G. 31, 869; Γρηγóριος ό Νύσσης, P.G. 44, 624. очистуваш за Бога.”24 9. Μ. Βασίλειος, Ί. Δαμασκηνός, P.G. 96, 360. Средиштето на духовноста се наоѓа 10. О. Clement, Ή Θεολογία »μετά τόν θάνατο τού Θεού«, 75. 11. π. Δ. Στανιλοάε, Θεολογία καί 'Εκκλησία, 75. токму во „решителниот момент на средбата 12. Μάξιμος ό Όμοληγητής, P.G. 90, 1024. од слегувачката Божја љубов и на човековата 13. Ο. Clement, To πνεύμα τού Σολζενίτσιν, 165. искачувачка љубов. Таа извира на »полјаните 14. P. Evdokimov, нав. дело, 183. на срцето«, во неговите слободни предели, од 15. Γρηγóριος ό Νύσσης, P.G. 46, 284. моментот кога овие две таинствени битија, Бог 16. Ειρηναίου, 'Έλεγχος ψευδωνύμου γνώσεως, ΒΕΠΕΣ, V том, 154. Μάξιμος ό Όμοληγητής, Φιλοκαλία, II том, 179. и човекот, таму ќе се сретнат... Во оваа духовност 17. 18. Μ. Βασίλειος, P.G. 32, 180. се склучуваат врските меѓу Бог и човекот, 19. Пон.Зак. 30,15,19. се врежува патот на духовниот живот... Бог 20. Κλίμης ό Ρώμης, P.G. 1, 996, 997. самоиницијативно доаѓа кон човекот и човекот 21. Ειρηναίου, нав. дело, 167. 22. Д. ап. 17,28. ја остава осаменоста и го сретнува Другиот... 23. Μάξιμος ό Όμοληγητής, Φυλοκαλία, II том, 73. На иницијативата од Бог кој чука (Откр. 3,20), 24. Γρηγóριος ό Ναζιανζηνός, P.G. 38, 188. човековото битие одговара со наслушнување. 25. P. Evdokimov, нав. дело, 16, 78, 80. Тоа целосно се придвижува за овој настан: да Превод од српски: слушне и да ја отвори вратата на своето битие, протојереј Антониј Петрушевски да се поклони на Посетителот и заедно со Него 18 ТАВОР

светит е тајни на црквата

СВЕТАТА ТАЈНА КРШТЕНИЕ (објаснување на црковниот чин)

Митрополит Иларион (Алфеев)

ветата Тајна Кршение е првата Света Тајна. На оној што поверувал во Христос, таа му ја отвора вратата на Црквата. Во Традицијата на Православната Црква оваа Тајна е соединета со Светата Тајна на Миропомазанието. Крштението е единствената Тајна која во особени случаи може да ја изврши обичен верник. Ако човек кој е на смртен одар посака да се крсти, а во близина нема свештеник, било кој христијанин може да ги каже зборовите: „Се крштева Божјиот слуга (името), во името на Отецот, Амин; и Синот; Амин, и Светиот Дух, Амин; истовремено три пати потопувајќи го во вода или поросувајќи го со света вода. Во IV век христијаните спореле околу тоа на која возраст е најубаво да се прими Светото Крштение. Некои го одложувале Крштението до староста, други се крштевале на возраст од триесет години. Црквата преку светите отци учи дека крштевањето не треба да се одложува; што порано, толку подобро. Важно Крштевањето да биде сознателно. А, крштевањето на деца (бебиња) е древна христијанска пракса која се зачувала до денес. Кога се крштева дете (бебе) родителите и кумовите наместо него ја исповедаат верата (т.е. го читаат Символот на верата). Крштевањето на деца воопшто не е насилство над нивната совест, како што велат некои противници на христијаните: „Нека порасне моето дете, потоа

само ќе избере во која Црква ќе оди”. Мајката го храни своето дете и додека тоа самото не може да избира храна. А, духовната храна е неопходна за детето, исто како и телесната храна. Родителите носат целосна одговорност и за материјалната и за духовната благосостојба на детето. Затоа, родителите после раѓањето го носат детето во Црква за да биде крстено, миропомазано и воцрковено. Обредот кој му претходи на Крштевањето се нарекува „давање на име”. Денес, свештеникот, при крштевањето обично го повторува името коешто е дадено од родителите, но порано името се бирало според календарот. На детето му го давале името на светителот на чиј ден се родило, или блиску до таа дата. Паганските имиња се заменувале со христијански. На пример кнегињата Олга при крштението била наречена Елена, а кнезот Владимир, Василиј. Светите Борис и Глеб – Роман и Давид. Во древноста кон името се однесувале како кон сеопфатен симбол на неговиот носител, како негово второ „јас”. За човекот велеле: „Какво му е името, таков е и тој (Nomen est omen)”. На Своите избраници, Бог Самиот им давал ново име, наместо нивните стари имиња што луѓето им ги дале. Од овде е и обредот за давање имиња во Православната Црква. Свештеникот дава име како знак ТАВОР 19

дека детето станува Божји избраник, член на Христовата Црква. Добивајќи име во чест на некој светител, христијанинот е должен да го има за пример животот на светителот чие име го носи. Да го подражава во подвигот и благочестието. А самиот светител, преку својот пример и преку својата молитва, му помага. Во спомен на тоа дека, Самиот Господ Исус Христос добил име на осмиот ден после раѓањето, и денес обредот на нарекување име, кој што му претходи на Тајната крштение, се извршува во осмиот ден после раѓањето на детето. Децата обично ги крштеваат на четириесеттиот ден после раѓањето. Се разбира, може да се крсти и порано, особено во случај на опасност по животот на детето. На четириесеттиот ден после Божиќ, Дева Марија и Јосиф го однеле Младенецот Христос во храмот, за да го исполнат Мојсеевиот Закон и да Го посветат на Бога. Требало да поминат четириесет денови на очистување на мајките после раѓањето, па таа претстава за нечистотија по пораѓање преминала и во христијанската Црква. Во Библијата поимот на раѓање е тесно поврзан со поимот на гревот. Во 50-иот псалм се вели: „Ете, во беззаконие сум зачнат, и во грев ме роди мојата мајка”. Но, овде воопшто не станува збор за некаква гревовност на актот на зачнување, како што мислат некои. Во Стариот Завет не постои некаков антисексуален контекст, а напротив има заповед за размножување. Највисока пројава на Божјиот благослов е дарот на потомство. Во Библијата станува збор за нешто друго; за тоа дека секој човек од родителите го наследува не само доброто, пренесено од неговите претци, дури од Адам и Ева, но и склоноста кон грев и одговорноста за гревот. Затоа, покрај телесното раѓање, неопходно е и раѓањето од вода и Дух, кое што се извршува во Тајната на крштението. Праобрази / праслики на Новозаветото Крштение биле дејствата што ги вршел св. Јован Претеча. Ритуалните миења од древните времиња 20 ТАВОР

биле обичај за Евреите и биле симбол на духовното очистување. Но, Јован почнал да прави нешто ново. Тој проповедал покајание и приближување на Царството Божјо, а луѓето кои приоѓале кон него ги потопувал во водите на Јордан, за во таа река да се очисти сета душевна и телесна нечистотија. Така, Јован Крстител ги подготвувал луѓето за доаѓањето на Христос. Во времето кога Израилскиот народ излегол од Египетското ропство, требало да помине преку Јордан за да влезе во ветената Земја. Како замена за тој духовен премин, дошол Јован Крстител да ги подготви луѓето за влегување во Царството Небесно. И Христос дошол кај него на Јордан за да се крсти од него, не дека имал потреба од очистување, а за да ги освети водите на Јордан преку Своето Божествено присуство. Христос на Своите ученици им заповедал:„Одете, научете ги сите народи, крштевајќи ги во името на Отецот и Синот и Светиот Дух”. И притоа додал: кој ќе поверува и се крсти, ќе се спаси, а кој не поверува, ќе биде осуден”. Тоа значи дека верата е најважен

и неопходен услов за извршување на Тајната. Затоа учениците почнале да проповедаат и да примаат нови членови во Црквата после подготовка, т.е. откако ќе ги поучат за основите на духовниот живот. Во Древната Црква, патот на човекот до Крштението започнувал со тоа што тој прво доаѓал кај епископот, ја изјавувал својата желба да стане христијанин, и тој го запишувал неговото име во списокот на огласените. Кандидатите за христијани (огласени или катихумени), за време на Великиот пост, секојдневно слушале беседи за историјата на Стариот и Новиот Завет. За секој од огласените, еден од членовите на црковната заедница земал обврска да потврди дека тој води чесен и благочестив живот. Денес на Крштението во тоа својство се кумовите. Присуството на кумовите е особено важно при крштевањето на дете (бебе). Нивната основна обврска е да го воспитуваат крстениот во православната вера, да го поучуваат за основите на духовниот живот и да се молат за него. Кумовите им помагаат на родителите во христијанското воспитување. За време на извршувањето на Тајната, кумот / кумата го држи детето в раце и во одредено време, на прашањата од свештеникот тие одговараат во име на детето што се крштева. Кумот стапува во духовно сродство со крштеваниот. Денес под огласување се подразбира првиот дел од Тајната Крштение. Св. Јован Златоуст се користи со примери познати на сите византијци, со купувањето на робови. Кога купувале робови, пред сé ги прашувале дали сакаат да ги остават своите претходни господари. Исто така, Христос, пред сѐ, нѐ прашува дали сакаме да се ослободиме од власта на ѓаволот и Нему да Му служиме? Плата за добивањето на нашата душа е онаа цена што Христос ја платил со Својата Крв. На почетокот од чинот на огласување, свештеникот ја става својата рака на главата на огласениот во знак на тоа дека влегува во прегратките на Црквата, и се моли за изгонување на ѓаволот од него во името на Исус Христос. Во III век по Христа, со изгонување на демоните од огласените и бесомачните се занимавал човек со особен чин: егзорцит. Во

црковната ерархија тој се наоѓал помеѓу ѓаконот и чтецот. Потоа правото на изгонување на злите духови преминало на свештеникот. На современите луѓе, егзорцизмот може да им се чини како изживеана работа од средновековието; ѓаволите ги сметаат за митолошки ликови. Притоа, многумина одат кај гатачи, бајачи... Веруваат во магии и даваат многу пари за да биде отстранета магија од нив. Црквата отсекогаш ги предупредувала луѓето да не бидат жртви на темните сили. Имајќи во Своите раце силни средства за заштита од злите сили, Црквата ги повикува луѓето да не бараат заштита од нив некаде на страна. Злите сили, како што се вели во молитвата од чинот на огласувањето, имаат гнездо и се кријат во срцето на човекот. И како што велел Достоевски: „Срцето на човекот е поле на војна помеѓу Бога и ѓаволот”. Станувајќи член на Црквата, човекот влегува во таа битка, станува Христов воин и му се противи на ѓаволот и на сите зли сили. Затоа свештеникот бара од огласениот да се сврте кон Запад, кон страната на духовната темнина и три пати го прашува; дали се одрекува од сатаната. После повикот од свештеникот: „И дувни и плукни на него”, оној што се крштева дува и симболично плука свртен кон Запад. Што означува тоа древно дејство кое понекогаш е причина за насмевка од присутните на Крштението? Тоа е објавување на војна од христијанинот против сите темни сили. Тој како да му вели на ѓаволот: „Јас не се плашам од тебе, јас те презирам, затоа што со мене е Бог!” А каде што е Бог, таму не е страшна никаква зла сила. Од сега злиот дух не може да му наштетува на човекот, освен ако самиот човек не му отвори пристап до своето срце преку одење кај бајачи, или преку извршување тешки гревови. Потоа огласениот повторно се врти кон Исток за да Го види Христос и да заколне, ветувајќи дека својата совест ќе ја чува во чистота. После тоа, оној што се крштева го чита Символот на верата. Тоа е кратко излагање на основите од христијанското учење. Свештеникот се облекува во бела одежда како образ на новиот живот кој е донесен на земјата од Исус Христос и како образ на духовната чистота. Започнува осветувањето на вода, во кое е одразена христијанската претстава за ТАВОР 21

тоа дека материјата е едноставно мртва или пасивна материја, таа не е неутрална во однос на доброто и злото и може да биде носителка на Божјата благодат. Сѐ живо се зародило во вода, и свештеникот се моли; кршталниот купел да стане извор на духовна преобразба на човекот. Тој го спомнува Христовото влегување во водите на Јордан и проси од Господа да ја освети водата и да ја направи извор на очистување на сите гревови на оној што се крштева. Потоа, свештеникот зема четкичка со елеј и изобразува крст во водата, во спомен на маслиновото гранче што гулабот му го донел на Ное, кога завршил сеопштиот Потоп. Пред потопувањето, човекот го помазуваат крстообразно со елеј на радоста. Како што во древноста борците пред битка се мачкале со масло, така и оној кој се крштева добива помош во претстојната борба. А освен тоа, маслото е симбол на светлото кандило, потсетувајќи на Христовите зборови: „Вие сте светлина на светот”, „Така да свети вашата светлина пред луѓето, за тие да ги видат вашите добри дела и да го прослават вашиот Отец Небесен”. При трократното потопување во водата со повикувањето на името на Света Троица, човекот се мие од сите свои гревови, извршени до Крштението. Нему му се враќа првосоздадената убавина и чистота. Тој се мие и од општата гревовна наследност која им е својствена на сите луѓе и која во западното богословие се нарекува првороден грев. Но за да се биде целосен христијанин, очистувањето 22 ТАВОР

од гревот сѐ уште не е доволно. Потребна е особена сила од Светиот Дух, која се дава преку Миропомазание. Затоа, откако новокрстениот ќе се облече во бела облека и ќе стави ланче со крст околу вратот, свештеникот над него ја извршува Тајната миропомазание. Тој крстообразно со миро ги помазува челото, очите, ноздрите, устата, ушите, градите, рацете и нозете на човекот, притоа произнесувајќи ги зборовите: „Печат на дарот на Светиот Дух”. Зборовите на свештеникот означуваат дека на новокрстениот му се дарува Светиот Дух; истиот Дух што слегол на апостолите во денот Педесетница. Црквата вака го опишува дејството на Светиот Дух: „Сѐ дава Светиот Дух: дава пророштва, поставува свештеници, ги умудрува неписмените, рибарите ги прави богослови, го собира црковниот собор”. Преобразителното дејство на Светиот Дух ѝ е неопходно на Црквата и на секој христијанин, и се дава преку помазување со мирото.

Уште во времето на излегувањето од Египет, Бог му заповедал на Мојсеј да приготви особен состав и со него да го помаза подвижното светилиште (Скинијата), а исто така и Ковчегот и свештеникот. Подоцна, кога во Израил се појавила монархија, со миро почнале да го помазуваат царот, давајќи му духовни дарови за управување на Божјиот народ. Во христијанството, Миропомазанието станало сеопшто достоинство. Апостолот Петар им вели на христијаните: „Вие сте царско свештенство, свет народ, придобиени луѓе за да го возвестувате совршенството на Оној Кој ве повикал од темнината во Својата чудесна Светлина”. Во денешно време мирото се состои од маслиново масло, вино и од повеќе од четириесет различни мириси. Се изготвува исто како во древноста. Еднаш во неколку години го варат во специјална печка и го осветуваат на Велики Четврток. Во новото миро Патријархот / Архиепископот додава малку од старото, симболизирајќи ја наследноста на христијанската традиција од апостолско време до денес. После Миропомазанието, свештеникот заедно со новокрстениот три пати го обиколува купелот. Притоа се пеат зборовите на апостолот Павле: „Вие кои во

Христос се крстивте, во Христос се облековте”. Торжествениот процес потсетува на раните христијански времиња, кога Крштението било Велигденска Тајна, а Велигден бил празнување на Крштението. На тоа всушност нѐ потсетува крсната литија на Велигден. Во денот на Светлото Христово Воскресение, Црквата го смета за долг сведоштвото не само внатре во храмот, туку и надвор од него, на секое место, да сведочи пред лицето на сиот свет. Исто така, секој христијанин треба да сведочи за Христос. И кршталното обиколување околу купелот е напомнување на мисионерскиот долг на секој што го примил светото Крштение. Тајната Крштение е првата скала од воздигнувањето на душата кон Бога. Но, ако човекот по Крштението живее како незнабожец или неверник, ќе се оддели себеси од Црквата и од Христос и ќе се лиши од сите плодови на Светата Тајна. Ако се устреми кон Христос и појде по патот на Божјите заповеди, тогаш Божјата благодат, којашто ја добил во Крштението како семе, ќе расте и ќе принесува добри плодови. Превод од руски: свештеник Филип Станковски

ТАВОР 23

богослуж ба

РАЗБИРАЊЕ НА БОЖЕСТВЕНАТА ЛИТУРГИЈА ПРИРАЧНИК ЗА УЧЕСТВУВАЊЕ ВО БОЖЕСТВЕНАТА ЛИТУРГИЈА НА СВ. ЈОВАН ЗЛАТОУСТ

Свештеник Мајкл Нејџим и свештеник Т.Л. Фрејзиер

Продолжение од минатиот број 5. ОДЕЖДИ

блеката ја покажува професијата, чинот и достоинството на оној што ја носи. Во текот на првите векови на Црквата клирот (свештенството) воглавно носело обична облека, која сепак, била најдобрата облека што одговарала на свештените функции на клирот. Има некои интересни докази од средината на II век, кои напомнуваат дека специјалнолитургиска облека можеби се носела дури и во апостолско време. Во писмо до епископот Римски Виктор, Поликрат, епископ во Мала Азија, пишува дека апостол Јован е „свештеник, кој носел наградна плочка (на грчки: петалон)“. [35] Развојот на посебните литургиски одежди какви што ги знаеме денес, започнал во IV век и продoлжува до IX и X век. Од X до XIII век се направени некои мали дополнувања и измени, но поголемиот дел од православните одежди се утврдуваат во нивниот сегашен изглед околу крајот на првото илјадалетие. Православните одежди имаат определено мистично значење, символично преобразувајќи го свештенослужителот кој ги облекува за богослужбена цел.[36] Секој дел од одеждите има свое значење.

24 ТАВОР

Облеката на свештеникот наречена стихар, е „риза на спасението“ и „облека на радост“, а свештеникот кој ја носи е опишан вo Литургијата како крунисан според ориенталниот свадбен обред. Се смета дека стихарот секогаш бил бел, засечен од страните. Со текот на вековите тој станувал побогато украсен, веројатно под влијание на императорскиот прототип на Источната Римска империја. Материјалот за изработка бил по избор. Облекувајќи го стихарот, свештеникот го цитира Исаија (61:10): „Ќе се зарадува мојата душа во Господа, зашто ме облече во ризата на спасението и ме промени во одеждата на веселието; како на младоженец ми положи венец, и како невеста ме украси со красота.“ Литургиското значење на епитрахилот е да ја покаже благодатта на свештенството. Тоа е двоен орар (долга платнена лента), кој се носи околу вратот, а двата краја достигнуваат до долниот раб на стихарот. Украсен е со крстови и има реси на двата краја. Симболично, епитрахилот ги претставува крилјата на ангелите. Тој, исто така, може да ја симболизира и облеката на Аарон, за која е кажано дека имала огнен изглед. Епитрахилот го изобразува и телото на Христос, обоено од Неговата

чиста крв, која што Тој ја пролеа на крстот. Благославувајќи го епитрахилот и целивајќи го, свештеникот го облекува, цитирајќи го Псалмот 133: 2: „Благословен е Бог, Кој ја излева Својата благодат на Своите свештеници, како миро на главата, што се слева на брадата, брадата Аронова, што се слева на полите од неговата одежда. " Појасот се врзува околу половината за да ги придржува стихарот и епитрахилот и да го олеснува поклонувањето и коленичењето. Означува целомудрие, умртвување на телото со силата на вистината. Благославувајќи го појасот и целивајќи го, свештеникот се препојасува, велејќи: „Благословен е Бог, Кој ме препашува со сила и мојот пат го направи непорочен...“[37] Двете нарак(а)в(н)ици, со извезени крстови, се ставаат на зглобовите над дланките, врз ракавите, за да не пречат во вршењето на литургиската дејност.[38] Молитвите, кои се кажуваат при ставање на нараквиците,

ги слават рацете на Господа за создавање на човештвото и за разбивање на Неговите непријатели. Благословувајќи и целивајќи ја десната нараквица, свештеникот ја цитира песната на Мојсеј од книгата Исход: „Твојата десница, Господи, се прослави во крепоста, и Твојата десна рака, Господи, ги скрши непријателите, а со Твојата изобилна слава си ги сотрел противниците.“[39] Благословувајќи и целивајќи ја левата нараквица, тој кажува стих од Псалм 119: „Твоите раце ме створија и ме создадоа, вразуми ме и ќе се научам на Твоите заповеди.“40 Набедреникот е во вид на ромбоид, со врвка на еден агол, која што се наметнува и минува преку градите од левото рамо до десната страна. Некои сметаат дека таа црковна одежда била позајмена од имперaторската униформа, но сега има сосема различно значење; претставува Христов меч и Неговата победа над смртта. Свештеникот, кога, со посебен богослужбен

БИБЛИСКИ КОМЕНТАРИ Јас сум вратата: кој ќе влезе преку Мене, ќе се спаси; и ќе влезе, и ќе излезе, и пасиште ќе најде. Крадецот доаѓа само да украде, да убие и да погуби. Јас дојдов за да имаат живот вечен и да имаат изобилие. Јас сум добриот Пастир. Добриот пастир си ја полага душата своја за овците; а наемникот, кој не е пастир, и кому овците не се негови, види ли волк да иде, ги остава овците и бега; и волкот ги разграбува и ги распрснува овците. Наемникот бега, зашто е наемник, и не се грижи за овците. Јас сум добриот Пастир: и ги знам Моите, и Моите Ме знаат Мене. Како Мене што Ме познава Отецот, така и Јас Го познавам Отецот; и душата Своја ја полагам за овците Свои. И други овци имам, што не се од ова трло, и нив треба да ги приберам; и ќе го чујат гласот Мој и ќе биде едно стадо и еден пастир. (Јован 10: 9-16) Сите треба да „припаѓаме.“ Зошто? Затоа што сме создадени на тој начин, да учествуваме и да бидеме дел од Божјата Едност (Oneness) и Божјиот „изобилен“ живот. За нас е и духовно и психички мачно да се чувствуваме исклучени од Животот, како парчиња од мозаик кои едноставно не се вклопуваат никаде. Многу луѓе минуваат низ животот чувствувајќи се така, или се чувствувале слично во некој период. Христос, Воплотниот Божји Син е „вратата“ преку Кого ние, кои некогаш бевме странци и отпадници, „влегуваме“ во вистинскиот живот и стануваме законски граѓани на Божјиот свет. Другите градители на исклучиво-човечки заедници може да ни понудат чувство на припадност како првосвештениците на Интернетот или нашата политичка партија или омилениот фудбалски тим и сл. Но, никој од тие „наемници“ не може да нѐ спаси, т.е. да нè направи „цели“ во самите нас и со Божјиот свет. Надвор од заедницата со Христос, секогаш ќе се најдеме „распрснати“ на крајот на денот. Ти благодарам, Господи, што го положи Твојот живот за нас и нè посвои Ти и никој друг. Денес го слушам твојот глас и ја отворам Твојата врата, наместо да талкам бесцелно, онаму каде што никогаш вистински не припаѓам. ТАВОР 25

чин, му се доделува набедреник, добива функција на исповедник. Ако свештеникот има (протојерејско) достоинството со набедреник, тој го благословува и целива, кажувајќи го Псалмот (45:3): „Препаши го Твојот меч околу Твоите бедра, Силни, со Твојата красота и со Твојата добрина; и затегни го и успевај и царувај заради вистината, кротоста и правдата, и Твојата десница чудесно ќе Те води.“ Фелонот е наметка што ги покрива рамењата и е главната облека на свештеникот. Тој символично ја претставува црвената наметка што му била облечена на Христос пред распнувањето.[41] Неврзаниот фелон на рамењата на свештеникот, исто така, нѐ потсетува дека Христос отиде на Неговото распнување носејќи го крстот на своите рамења. Земајќи го фелонот, свештеникот го благословува, го целива и го поставува со кажување на Псалмот (132: 9): „Твоите свештеници, Господи, ќе се облечат во правда и Твоите преподобни со радост ќе се зарадуваат.“ 6. МИЕЊЕ НА РАЦЕТЕ Потоа свештеникот се моли да биде удостоен за да го служи евхаристиското 26 ТАВОР

Таинство на Христос. Поточно, тој се моли за вршење на жртвата со чисти раце, со чисто срце и со чист јазик. Миењето на рацете е симболичен гест што ја означува чистотата која се бара од оние што ја служат Евхаристијата. Миењето било вообичаен дел од еврејската традиција во времето на Христос. Навистина, секој побожен човек се миел пред да се моли. Раните црковни отци ни кажуваат дека било вообичаено христијаните да се мијат пред својата (private) молитва. Исто така, кога влегувале во црква, христијаните ги миеле рацете во големи мијалници поставени покрај вратите. Во неархиерејската литургија, свештениците не ги мијат рацете на Големиот вход, што пак, е практика на епископот во Архиерејската литургија. Наместо тоа, тие ги мијат рацете кажувајќи го Псалмот (26, 6-12) пред да започне Проскомидијата. Затоа, пред вршењето на Проскомедијата, вообичаена практика е свештеникот и ѓаконот да ги мијат рацете, велејќи: „Ќе ги измијам во невиност моите раце и ќе го обиколам Твојот жртвеник, Господи, за да го слушнам гласот на Твојата слава и да ги објавувам сите Твои чуда. Господи, ја засакав убавината на Твојот

Проскомидијата стекнала јасно симболично значење. Свештеникот го избира лебот што ќе се претвори во Христово Тело. Тој го става на светиот Дискос и го посветува (издвојува) за Бога. Потоа го носи на олтарот и го принесува. Овој леб со кружна форма, направен од чиста пченица, се нарекува просфора („принос“ или „дар“) и на горната страна има отпечаток од посебен печат (наречен: сфрагис или панагијар). 7. ПРОСКОМИДИЈА (PROTHESIS) Лебот, исто така, мора да биде квасен; квасецот го симболизира нашето учество во личноста Литургијата на Приносот што се врши на Исус Христос, Словото Божјо кој стана пред Божествената Литургија, позната човек. Православните, исто така, го сметаат како Проскомидија, е подготвување на квасецот за пројава на Црквата како Тело приносот од леб и вино на Жртвеникот. Христово кое постои само ако се учествува Зборот Проскомидија потекнува од грчкиот во квасното евхаристиско Тело на Христос. збор προσκομίζω, што значи: принесувам. Божествената Литургија не може да се служи без Ова нѐ потсетува на Христовите зборови: „Царството небесно е како квасец“.[43] Проскомидија. Православната Црква го гледа бесквасниот леб Првично, луѓето на Исток при влегување како симболично стапување во Стариот Завет во храмот ги оставаа пред црквата своите кој го негира Воплотувањето и, следствено, приноси од леб и вино. Во Света Софија, спасителната благодат на Евангелието.[44] главната црква на Цариград, ѓаконите овие Жртвеникот (prothesis) го означува дарови ги приготвувале во мало, кружно здание местото Голгота, каде што Исус беше „принесен, наречено скевофилакион, кое се наоѓало на жртвуван“ на Бога. Жртвеникот беше северо-источниот агол на црквата. Ѓаконите претставен во Стариот Завет од Авраам кога првично ги примале даровите, ги средувале, Бог му заповеда да направи олтар од камен на ги подготвувале, за конечно да ги внесат во црквата и во олтарот при Големиот вход. Ѓакон, планината, да собере дрва и да го жртвува својот син на нив. Но, наместо синот на Авраам, Бог со а не свештеник, ја вршел Проскомидијата Неговата милост дозволил да се жртвува овен. до XIV век. Подготовката на даровите стана Тоа се случило за да се покаже дека Отецот целоснo развиен обред во времето на Свети ќе дозволи, во „полнотата на времето“,[45] Максим Исповедник во почетокот на VII Неговиот (пред)вечен Син да се воплоти од век. До времето на Свети Герман, во VIII век, дом и местото населено со Твојата слава. Да не ја погубиш со нечестивите душата моја, и со крвниците животот мој, во чиишто раце се беззаконијата, а десницата им е полна со мито. Јас, пак, одев во моето незлобие, избави ме, Господи, и помилуј ме. Мојата нога стои во правина, во црквите ќе Те благословувам, Господи.“[42]

Тогаш слугинката вратарка му рече на Петра: „Да не си и ти од учениците на Овој Човек?” Тој рече: „Не сум.” (Јован 18: 17) Петар е истиот човек кој малку порано, во ова поглавје од Евангелието според Јован, замавна со меч кога нашиот Господ беше уапсен во Гетсиманија, и во напразен обид да го „одбрани“ Неговиот Господ, го отсече десното уво на слугата на првосвештеникот (Јн 18: 10). Но, никој не побарал, ниту го „повикал“ Петар да го стори тоа. Сепак, малку подоцна, како што може да видиме од евангелскиот цитат, кога навистина бил „повикан“ да се покаже на помалку драматичен начин и да признае дека е еден од Господовите ученици - да одговори потврдно на едноставното прашање од слугинката - тој се откажува. Значи, повикот да се биде „маченик (martyr)“ т.е. „сведок“ на Господ не подразбира секогаш херојство и вонредно витештво. Можеби (тој повик) ќе дојде во секојдневните, недраматични околности, додека се обидувам да се „вмешам“ или „да припаѓам“ на несоодветни начини. Господи, дај ми храброст да бидам вистинскиот „јас,“ односно, Јас во Тебе, без оглед на околностите. Амин! ТАВОР 27

чиста Девојка и да биде жртвуван за нашите гревови. Иако во својата божественост Тој остана нестрадален (impassible, неподложен на болка), сепак, како човек, Христос ги претрпел сите негови маки во потполност и доброволно, заради Неговата неизмерна љубов кон нас. Дискосот на кој е оставен лебот, според Цариградскиот патријарх од VIII век, свети Герман, „ги претставува рацете на Јосиф од Ариматеја и Никодим, кои го погребаа Христа. Дискосот на кој се носи Христос, исто така, се толкува и како небесната сфера која ни го покажува духовното сонце - Христос и Него го носи видливо во лебот. Чашата (Светиот Путир) соодветствува на садот во која била собрана мешавината [водата и крвта] што истекла од прободените, пречисти ребра и од рацете и нозете на Христос. Или пак, Путирот го претставува садот кој што е Господ или Мудроста; затоа што Синот Божји ја раствори својата крв за пиење наместо вино и ја постави на Неговата света трпеза, велејќи им на сите: „Пијте ја мојата крв растворена за вас, за простување на гревовите и за вечен живот.”[46] Покривката на дискосот го претставува 28 ТАВОР

платното што го покривало Христовото лице во гробницата. Покривката (наречена: воздух) е правоаголно украсено платно за покривање на Путирот и Дискосот, откако ќе се изврши Проскомидијата. Воздухот (покривката) го означува каменот што Јосиф го поставил над влезот на гробницата, кого што стражата на Пилат го запечатила. Исто така, може да го претставува погребалното платно што го покривало Господовото тело. Христос ја прими (на Себе) севкупноста на нашата човечка природа, освен гревот.[47] Лебот што се принесува во Литургијата ја означува преизобилната добрина на нашиот Бог кој стана човек и се даде себеси како жртва за живот на светот. Самиот Исус ги поврза Неговото Воплотување и лебот кога се нарече себеси „манна“ која што Бог им ја испрати на Израелците во пустината: „Јас сум лебот што слегува од небото,“ (Евангелие според Јован, гл.6). „Оној што го јаде овој леб - ќе живее вечно.“ [48]

II. БОЖЕСТВЕНАТА ЛИТУРГИЈА

различни литургиски традиции кои на крајот ја дале сегашната структура на Божествената литургија. Литургиските традиции на 1. СТРУКТУРА НА ЛИТУРГИЈАТА Антиохија, Александрија и Ерусалим особено се истакнуваат во развојот на Литургијата. Подготовката за Божествената Литургија Тие промени, дополнувања и скратувања, се го достигнува својот врв кога Великото должат на разни локални, културни и историски Славословие се пее величествено на крајот од околности. Утрената богослужба, при што свештеникот Нашата денешна Литургија вообичаено и ѓаконот тивко се придружуваат. Великото се припишува на Свети Јован Златоуст, Славословие коешто започнува со химната на кој ја преработил (reformed) Литургијата ангелите од почетокот на евангелието; „Слава на Бога на висините, на земјата мир, меѓу луѓето во Цариград на крајот на IV век. Според на добрата волја“[91] е една од најубавите химни преданието, околу 397 г., кога Јован Златоуст дошол од Антиохија во Цариград за да на Православната Црква. Бидејќи Великото биде патријарх, тој едноставно ја скратил Славословие не се сретнува во богослужбата пред XIV век, литургичарите заклучиле дека тoа Литургијата на Свети Василиј Велики. Периодот по смртта на Јован Златоуст, V и e воведенo откако Проскомидиjaта започнала VI век, бил време на особено длабок литургиски да се толкува како симбол на Христовото развој во Црквата и дополнително ја обликувал Рождество. Литургијата. Како резултат на овој богат развој, Основната структура на Литургијата денес може да забележиме големи (литургиски) ни обезбедува референтни точки кои ни разлики, споредено со древната цркв. На помагаат да разбереме и да учествуваме во она пример: Литургијата некогаш започнувала во што се случува. Во текот на илјадагодишната преддворјето на црквата (нартекс). Химната историја, во православниот свет имало Потоа влезе Исус во Ерихон и минуваше низ него. И ете, некој човек по име Закхеј, кој беше началник на митниците, и беше богат, сакаше да Го види Исуса, Кој е Он, но не можеше од народот, оти беше низок. Затоа истрча напред и се качи на една смоква за да Го види, бидејќи покрај неа требаше да мине. Исус, пак, кога дојде на тоа место, погледна угоре, го виде и му рече: „Закхеј, слези побргу, зашто денес треба да бидам во твојот дом.” И тој веднаш слезе и Го прими со радост. И сите, кога го видоа тоа, негодуваа и рекоа: „Отиде во куќата на грешен човек.” А, Закхеј застана и Му рече на Господа: „Господи, еве половината од својот имот ќе го дадам на сиромаси; и ако сум зел од некого нешто несправедливо, четворно ќе го вратам.” А, Исус му рече: „Денес дојде спасението на овој дом, зашто и тој е син Авраамов. Оти, Синот Човечки дојде да го побара и спаси загубеното.” (Лука 19: 1-10) Закхеј, презрениот собирач на данок, не се чувствувал "ополномоштен" да се сретне со Господ, ниту да го прими во својот дом. Но, тој не останал скриен во својата куќа, кога Исус поминувал низ Јерихон, надевајќи се дека ќе успее барем оддалеку да го ѕирне прочуениот учител. И не се засегал да се качи на дрво, за да ја оствари својата скромна намера. Оттука е големата радост што го изменила животот на Закхеј, радоста од господовиот поздрав и политички некоректната понуда за пријателство со него - презрениот собирач на данок. Смирението не се чувствува "ополномоштено" да се спријатели со самиот Господ или со другите луѓе. Но, смирението и не се крие дома и со радост го прифаќа понуденото пријателство. Со наближувањето на Постот можеби се чувствуваме изолирани во својот "низок раст" со почит кон Господа и другите во Негова близина, сепак да ризикуваме да излеземе од домот на нашите мисли и да бидеме поотворени кон Него и кон другите. Во овој Велики Пост да "отидеме и да видиме" дали можеби Тој поминува некаде во близина, бидејќи оние што ризикуваат да Го побараат со поглед, нашиот Господ знае да ги изненади и над нивните очекувања. ТАВОР 29

„Единороден Сину“ почнала да се пее за време на свечениот Вход (влегување) по 528 г.. Пред читањето од апостолските Посланија, се читало од Стариот завет. Читањата од Светото Писмото конечно биле сведени на две; од Посланијата и од Евангелието, на кое му претходи пеењето на химната Трисвето. Околу 574 г., било воведено пеењето на Херувимската химна за време на Големиот Вход. Првично, по Големиот Вход катихумените излегувале и вратите на храмот биле заклучувани. Сепак, и покрај овие и други големи промени, откриваме дека суштината на Литургијата останува цврста низ вековите, таква како што била утврдена уште во раните години на Црквата. Како и во древноста, Литургијата сè уште е поделена на два основни дела: Литургија на катихумените (исто така, наречена Синаксас, буквално: „собир“) и Литургија на Евхаристијата. 2. ВОВЕДНА МОЛИТВА Пред самиот почеток на Литургијата, свештеникот три пати ја кажува молитвата: „Цару небесен, Утешителу кој си насекаде и сѐ исполнуваш, ризницо на добра и дарителу на живот, дојди и всели се во нас и очисти нѐ од секоја скверна и спаси ги, Добар, нашите души.“ Оваа молитва е проследена со стиховите: „Слава на Бога на висините, на земјата мир, меѓу луѓето добра волја“[92] (два пати) и: „Господи, ќе ја отвориш мојата уста и мојата уста ќе ја возвестува Твојата пофалба“[93] (еднаш).[94] III. ЛИТУРГИЈАТА НА КАТИХУМЕНИ 1. ГОЛЕМАТА ЕКТЕНИЈА (Т.Е. МИРНА ЕКТЕНИЈА) Како и сите други молитви, Литургијата започнува со славословие (т.е. возглас): „Благословено е Царството на Отецот и на Синот и на Светиот Дух, сега и секогаш и во вечни векови“. Забележете дека свештеникот не вели само: „Благословен е Бог“, туку „Благословено е Царството на Отецот и Синот и Светиот Дух“. Не се возвеличува едноставно Бог, туку секоја 30 ТАВОР

божествена Личност. Од самиот почеток на Литургијата е објавена и сјае Троица. Нашето обраќање кон Бога се состои од славословие, благодарење, исповедање и прозба. Прво е славословието, затоа што, кога благодарните слуги му приоѓаат на својот Господар, соодветно е да се сосредоточат на него самиот. Таква е природата на славословието: тоа е пофалба од почит упатена кон Света Троица. Во славословието ние со нашите интереси остануваме во позадина, за ја славиме Света Троица заради самиот Бог, заради Неговата моќ и Неговата слава. Веднаш по пристапувањето кон Троица, ја препознаваме силата и величественоста на славата и сме исполнети со чудење и стравопочит. Нашиот првичен одговор, природно, е пофалбата. Славословието отсекогаш имало централно место во христијанската духовност. Ориген во средината на III век пишува за местото на славословиетo во молитвата: „На почетокот и во воведот на молитвата, треба да се каже нешто што има фалбена сила за Бога преку Христа, кој е фален со Него и со Светиот Дух, кој е опејуван со Него ....И, на крајот, молитвата треба да заврши со славословење на Бога преку Христа во Светиот Дух.“[95] Така, славословието е на прво и последно место во секое обраќање кон Бога. Христос ја започна својата служба проповедајќи го „Евангелието на Божјото царство и велејќи: „Времето се исполни и царството Божјо наближи, покајте се и верувајте во Евангелието.“[96] Христос ни заповеда да „го бараме прво царството Божјо и неговата правда.“[97] Бидејќи Христос заповедал прво тоа да го бараме, Литургијата започнува со благословување на Царството. Навистина, пред сè, Литургијата може да започне само кога ќе бараме Бог да царува во нашите срца. „Не бој се, мало стадо! Зашто волјата на вашиот Отец е вам да ви го даде царството.“[98] По почетниот возглас доаѓаат прозбите. Тие следуваат по славословието, така што можеме да бидеме уверени дека нашите барања ќе бидат услишани, бидејќи тукушто разбравме за Божјата добрина и Неговата љубов кон нас со исповедање на „царството на Отецот и на Синот и на Светиот Дух“. Тие прозби се искажани во вид на ектенија.

Големата ектенија (Мирна ектенија) Ектенијата во Источната Литургија потекнува од Антиохија, од IV век. Вклучувањето на ектениите во Литургијата може да биде поврзано со практикувањето на поворки околу градот во време заради некаква катастрофа или неволја. Кога поворката ќе запрела, ѓаконот кој ја предводел по патот, ќе извикал: „Господи, помилуј!“ Од Антиохија, поворките (т.е. литаниите) се прошириле во Цариград и низ целиот Исток. Тие биле јавна молитва на верните, предводена од ѓаконот, за изразување посветеност, прозби и благодарност. Големата Ектенија на почетокот на Литургијата започнува со: „Во мир да се помолиме на Господа“. Веднаш по славословието, пред да исповедаме или да се заблагодариме, ние сме поттикнати да овозможиме мирот Божји да владее во нашите срца.[99] Свештеникот (или ѓакон), како претставник на народот, ја предложува и предводи молитвата. Свештеникот треба да биде непорочен и свет, затоа што, како што вели апостол Јаков, „голема сила има усрдната молитва на праведникот.“ [100] Одговорот на народот е: „Господи,

помилуј.“ Ова навистина е молба на оние кои немаат никакво оправдување; и тие така го повикуваат Судијата, познавајќи ја Неговата љубов кон човештвото. Оваа молитва подразбира и благодарност и исповед. Да се молиме за милоста Божја значи да бараме Тој т.е. Неговото царство да владее во нашите животи. Тоа е истото царство што Христос им го вети на оние што ќе го следат Него. Изразите како: „Помилуј ме, Господи,“ се вообичаени и во Стариот завет [101] и во Новиот Завет [102], и се чини дека литургиската употреба на „Господи помилуј“, во некој облик, веројатно, потекнува од апостолското време. Сепак, интересно, тешко е да се утврди постоењето на оваа кратка молитва пред IV век. Дури во V век нејзината употреба се шири на Запад (во грчката форма: Кирие елисон) во Рим, Франција и Шпанија. Папата Григориј Велики (590-604) во своето време сè уште морало овој (молитвен) повик да го брани од западните епископи кои протестирале против неговата употреба како „грчки внес“. Тогаш свештеникот (или ѓаконот) се моли: „За мир од горе и за спасение на нашите души, да се помолиме на Господа“. Кога свештеникот се моли за „спасение

А на оние, што беа уверени во себе дека се праведни, и ги презираа другите, им ја кажа оваа парабола: Два човека влегоа во храм да се помолат; едниот фарисеј, а другиот митник. Кога застана, фарисејот вака се молеше во себе: »Боже, Ти благодарам што не сум како другите луѓе: разбојници, несправедливи, прељубодејци, или како овој митник. Постам двапати во седмицата, давам десеток од сè што придобивам.« А митникот стоеше оддалеку; не смееше дури (н)и очите да ги подигне кон небото, туку се удираше в гради и велеше: »Боже, биди милостив спрема мене грешниот!« Ви велам: дека тој си отиде дома повеќе оправдан, отколку оној; зашто секој што се воздига, ќе биде понизен, а кој се понизува ќе биде воздигнат.” (Лука 18: 9-14) Фарисејот е многу исполнет со себе т.е. сам е во неговата молитва, бидејќи, не Бог, туку неговото, човечко видување за себе и за другите, е во фокусот на неговата молитва. Тој кажува повеќе за себе и за другите, отколку за Бога. Собирачот на данок, од друга страна, го упростува своето гледање (vision) на човечките работи, ограничувајќи го на „мене грешниот.“ Тој нема „ништо“ да му принесе на Бога, затоа наместо на себе, се фокусира на Божјата милост. Да постапувам така и јас, и да не се колебам да му пристапам на Бог со сета искреност, со моето „ништо“. Да му ги предадам Нему сите судови за себе и за другите, одржувајќи го мојот фокус прост (simple), на Неговата милост. Додека почнувам да се подготвувам за Великиот пост, да се откажам од моите „нешта“ - како себеоправдувањето што конечно го спречува моето вистинското заедништво со Бог и со другите. Денес избирам да ги одржам нешатата прости и да речам: „Боже“ - за другото не знам; само - „биди милостив кон мене грешниот!“ ТАВОР 31

на нашите души“, тој повторно го назначува „царството“, зашто царството го сочинуваат оние што се спасени. И кога свештеникот се моли за „мир од горе“, тој укажува на праведноста на Бога, без која мирот е невозможен. Светот не го познава овој мир, затоа што одбива да ја познае Божјата праведност. Свети апостол Павле вели дека „мирот Божји го надминува секое разбирање“.[103] Мирот Божји е над сите човечки концепти за мир. Овој мир не е само отсуство на насилство; тоа е мирот што Господ им го остави на апостолите кога се вознесе при Отецот. „Мир ви оставам“, рече тој. „Мирот Свој ви го давам; Јас ви го давам не како што го дава светот. Да не се плаши срцето ваше, ниту да се бои.”[104] Кој не е во мир, не може правилно да се моли. Кога сме во мир, можеме да упатуваме прозби за другите, не само за Црквата и за оние во неволја, туку и за целото човештво. „За мир на целиот свет да се помолиме“, вели свештеникот

ТАВОР 32 ТА

во третата прозба. Бидејќи како христијани знаеме дека нашиот Бог е Господ на сите и дека сите дела се под Неговата грижа, ние имаме посебна обврска. Така, заповедано ни е да се молиме на Господa во мир и пред сѐ, да го бараме мирот од горе. Потоа, свештеникот се моли за „светиот храм,“ локалната црква која што е дом Божји. Црквата го означува присуството на Бог среде Неговиот народ. Свештеникот се моли за оние што влегуваат во него со вера, побожност и страв Божји: тие три елементи се суштински за спасението. Свештеникот тогаш ги поттикнува сите да се молат за свештенството кое се грижи за паствата, за народот Божји којшто е избран род и свет народ.[105] И ние не се молиме само за духовни нешта, туку и за материјалните потреби: за здравје и изобилство на земни плодови. Бог е Творец и Давател на сè, и ние секогаш мора да се надеваме на Него за нашите потреби.

Ектенијата кулминира кога свештеникот (или ѓаконот) бара од литургиското собрание да се посветат еден на друг и целиот свој живот да го предадат на Христос, нашиот Бог. Така, треба со доверба да се предадеме во рацете на Бога, со сигурна надеж дека Тој ќе ја потврди нашата доверба во Него. Бидејќи ова доверување на целата наша личност на Бога е толку важно, притоа ја повикуваме на помош Пресвета Богородица и соборот на сите свети. Она што навистина го бараме е единството на верата и заедницата на Светиот Дух. Дури откако ќе ја повикаме целата наша Црква на помош, ние се доверуваме себеси и нашите посебни животи на Христос, нашиот Бог. Ние не се доверуваме самите себе на Бога, туку му се обраќаме на Бога како едно Тело во Христос. БЕЛЕШКИ 35 Евсевиј Кесариски, Историја на Црквата, 5:14:3. 36 Maтеј 22:13. 37 Псалм 18:32.

38 Бидејќи има малку докази дека нараквиците се носеле во раните векови на литургиската служба, некои литургичари сметаат дека нараквиците се воведени во богослужбена употреба по углед на императорската облека. 39 Излез 15:6. 40 Псалм 119:73. 41 Maтеј 27:27-31. Сп. Мaрко 15:16-20. 42 Псалм 26:6-12. 91 Лука 2:14. 92 Ibid. 93 Псалм 51:15. 94 Ако служи ѓакон, тогаш дијалогот е поинаков. 95 Origen of Alexandria, On Prayer, 23:1. 96 Maрко 1:14-15. 97 Maтеј 6:33. 98 Лука 12:32. 99 Спореди: Колосјаните 3:15. 100 Јаков 5:16. 101 На пр. Псалми 6:2; 9:13. 102 На пр., Maтеј 9:27; 15:22; 20:30-31. 103 Филипјаните 4:7. 104 Joван 14:27. 105 1 Петар 2:9.

Превод од англиски: протојереј Антониј Петрушевски извор: https://bit.ly/2SWORmq

А во Ерусалим живееше тогаш еден човек по име Симеон; и тој човек беше праведен и благочестив; и ја очекуваше утехата Израилева; и Светиот Дух беше во него. Нему Светиот Дух му беше прорекол оти нема да види смрт, дури не Го види Христа Господов. И дојде по вдахновение (ἐν τῷ πνεύματι, духомъ, во Духот) во храмот. Па, кога родителите Го донесоа Младенецот Исуса за да го извршат над Него обичајот, според Законот, тој Го зеде во своите раце, Му благодари на Бога и рече: Сега го отпушташ Својот слуга со мир, Владико, според зборовите Твои; зашто очите мои го видоа спасението Твое, што си го приготвил пред лицето на сите народи: светлина за просвета на незнабошците и слава на Твојот народ, Израилот.” (Лука 2: 25-32) На големиот празник Сретение (Ὑπαπαντή) на нашиот Господ го славиме сретнувањето или „средбата“ на две страни: 1. Човештвото, во личноста на Симеон и 2. Божеството, во воплотениот Син Божји, Исус Христос. Двете страни се доведени на местото на средбата, во храмот, преку и во послушание кон Божјиот глас, изразен во Неговиот Дух и Неговиот Закон. На многуте „средби“ или сретнувања со Христос, особено во таинството на Светата Евхаристија, се сретнуваме и со ова таинство на човечкото и на божественото „послушание“. Ние, од наша човечка страна, ги „креваме нашите срца“ и ги отвораме за да ја „слушаат“ Божјата благодат, предавајќи се, да бидеме преобразени во „средбата“ или во Светата Причест (Holy Communion, букв. Свето заедничарење, општење) со Господ. И Тој, од своја страна, „ја слуша“ нашата молитва, молитвата на Црквата, и доаѓа да нè пречека, повторно и повторно, со Неговиот Дух. Ти благодарам, Господи, што дојде во нашиот „храм“ за да нè сретнеш, повторно и повторно, како светлина за откривање на незнабошците, и за слава на Твојот Израил! Монахиња проф. Васа (Ларин) превод од англиски: протојереј Антониј Петрушевски ТАВОР 33

психологија

ГРЕВОТ КАКО СЕБЕОБОЖУВАЊЕ проф. Јован Корнаракис

слободно, според престапот што го извршил, веднаш осознал дека е виновен. Уште неговиот одговор кон Бога: „Ева ме измами“ - укажува рестапувањето на заповедта што Бог ја дал индиректно, но јасно, дека тој ја разбрал својата вина. Прекрасниот „служител“ на рајот и на во рајот означувало отфрлање на Бога од страна на Адамовиот човек. Тоа е првиот акт со созданието не можел да ја признае својата лична кој Адам го отфрла авторитетот на божествената одговорност и тоа било неизбришлив белег на неговото понижувачко осиромашување. Тој власт, првиот аксиолошки избор на Адам, кој одговорноста за своите дела му ја припишал (ја поради својата тежина го оддалечува од Тој авторитет. Но, не само постапката на оној што ја префрлил) на Бога. престапил Божјата заповед го бележи раскинот на неговиот однос со Творецот. Раскинувањето АДАМОВОТО ПРИПИШУВАЊЕ НА на тој однос предизвикало верижни последици ОДГОВОРНОСТА ЗА ПРЕСТАПОТ во такво оддалечување од Бога, што ја покажува НА БОГА височината и длабочината на едно демонско Тоа припишување, исто така, има себеобожување. немерлива етичка тежина, бидејќи неговата главна карактеристика е агресивноста (сп. Кои се карактеристичните елементи Бит. 3:12). Таквото однесување кон неговиот на тоа Адамово себеобожување? Создавач ја носи најтешката смисла, не само на отфрлање на односот со Бог, туку и на ПРЕСТАПНИКОТ ЈА ОДРЕКУВА обвинување за пропуст на Бога во тоа, небаре ВИНАТА ОД НЕГОВИОТ БЕЗУМЕН АКТ дозволил взаемодејство меѓу змијата и жената, така што Адам паднал во заблуда и „се покажал Адам, со потенцијалните харизми на заведен.“ богообразноста и богоподобието, и со сите Преку тоа непријателско однесување на други харизми, кои што Бог му ги подарил: да Адам на површината на неговата самосвест владее над душевните созданија, да се множи испливуваат престапните белези на неговото и да владее на земјата, но особено со неговата демонско себеобожување. Адам се обраќа кон способност да мисли, проценува и дејствува РАСКИН НА ОДНОСОТ МЕЃУ ЧОВЕКОТ И БОГ

34 ТАВОР

Бога како кон негов „соучесник“, сличен на него, што е показателно за неговото непријателско однесување. Следствено, раскинот на односот меѓу Адам и Бог е многу поинтензивно оддалечување, отколку обично несогласување на умствено ниво. ПОСЛЕДИЦИ ОД ПАДОТ НА АДАМ ВРЗ НЕГОВАТА ДУХОВНА И ТЕЛЕСНА ПРИРОДА Целосното отуѓување на Адам од неговиот однос со Бог го потврдуваат и последиците од неговото паѓање во грев врз неговата духовна и телесна состојба. Според тоа свое паѓање, Адамовиот човек е мртов! Тој веќе нема никаква можност за живот. Ниту неговата душа, ниту неговото тело ја зачувуваат својата животна способност. Предупредувањето за последиците од престапот било јасно: во денот, во кој ќе јадете од забранетиот плод, ќе умрете! Таа смрт ја умртвила богообразноста и го осуетила богоподобието. Тој настан означувал целосна богооставеност. Бог не е Бог на мртвите, туку на живите! Душата на Адам била во дејство и движење, но не покажувала знаци на живот. Неговaтa збунетост заради вкусувањето на забранетиот плод, изнемоштувањето и помрачувањето на Божјиот образ го држеле

Адам во режимот на смрт без граници и крај. Живиот Бог не би можел да има никаков однос со умртвениот престапник на заповедта одреден временски период, согласно ветувањето за спасител што му го дал на Адам во „протоевангелието“ во третата глава на Битие. Бледа надеж за една далечна иднина. Дотогаш потомците на Адам ќе бидат „живи мртовци“ („…остави ги мртвите да ги погребуваат своите мртовци“ Мат. 8:22). ЗАРОБУВАЊЕ НА АДАМ ПОД ВЛАСТ НА ЃАВОЛОТ Со престапувањето на рајската заповед Адам го прифатил предлогот од ѓаволот и му станал „послушен“„до смрт“. Тоа, исто така, означувало отфрлање на божествениот авторитет и раскин во односите меѓу Адам и Бог. Од друга страна, известувањето на ѓаволот, дека каснувањето од забранетиот плод ќе ги издигне во рамнобожие „и ќе бидете како богови“, го ослободило Адам од тој авторитет и му дало чувствување на освојување на една „небесна“ перспектива. Перспективата на себеобожувањето. Факт што го потврдува и Божјото слово: „...ете, Адам стана како еден од Нас знаејќи што е добро и што е зло“ (Бит. 3:22). Адам стапнал на пиедесталот на „рамнобожието“, кој

„Ако кажеме дека немаме грев (ὅτι ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν), се лажеме сами себе, и вистината не е во нас. Ако ги исповедаме гревовите свои, Он е верен и праведен за да ни ги прости гревовите и да нè очисти од секаква неправда.“ (1 Јн. 1: 8-9) Дали e толку тешко да се признае „гревот“ пред „верниот и праведен“ Бог? Не, навистина не. Затоа што Тој може и навистина, „ќе прости“ и ќе ме „очисти“. Многу потешко е, би рекол, да се оптоварувам со самооправдување, пред себе и пред „другите (само) луѓе“ и нивните мислења, кои не се ниту „верни“ ниту „праведни“. Да се каже дека немам „грев“ (ἁμαρτία на грчки значи „да се промаши целта“) значи да се биде во мачно негирање на „вистината“ за себе и за другите. Бидејќи, повторно и повторно ја промашувам „целта,“ која што е посебниот повик од Бога кон мене т.е. моето „звање (vocation),“ да го направам она што треба да го работам, овде и сега. Ако немам искрено, смирено согледување за тоа, како „не“ ја погодувам „целта“, повремено, на Неговиот пат за мене, ќе имам и искривено, несочувствително видување на „вистината“ за другите луѓе околу мене. Денес да не се плашам од искреноста пред мојот милостив и праведен Бог, и да одвојам неколку минути за себе-испитување. Да ги отфрлам сите маски што се чувствувам присилен да ги носам пред човечките мислења и повторно да се обратам (re-connect) кон Бога со искрена, срдечна молитва, онаков каков што сум. Господи, дај ми ја радоста и мирот од познавањето на мојот „грев“ како што Ти знаеш, во Твојата неколеблива љубов, правда и милост. Амин! ТАВОР 35

што ѓаволот го издигнал за него. Раскинувајќи го односот со Бог, тој не останал без бог, ако неговото рамнобожие се разбира, пред сѐ, како себетеизам (себеобожување); Адам веќе се почувствувал себе си како бог. „ЛОКАЛНАТА“ ДИМЕНЗИЈА НА РАЗВОЈОТ НА ОДНОСОТ МЕЃУ АДАМ И БОГ Адам е изгонет од рајот. Изгонет е таму каде што, според антропоморфната слика за местото на неговото изгонување, не постои простор за Бог. Неговото изгонуване од рајот во земјата на маките описно ја дополнува сликата за неговото отпаѓање од Бог. Дали споменот за Божјото лице оставил некаква бледа трага во неговиот внатрешен свет – тоа не го знаеме. Наспроти тоа, утешителното слово на протоевангелието за далечната, но сигурна Божја милост кон паднатиот Адамов човек, во моментите на горките маки би оставило нешто да светка во неговиот измачен душевен свет. ОТПАЃАЊЕ ОД ТАТКОВСКОТО ПОСИНОВУВАЊЕ Освен другите дарови, што ги загубил преку престапувањето на Божјата заповед, Адамовиот човек во своето паѓање се лишил и од дарот на синовството, т.е. на Божјото татковство. Според св. Максим Исповедник

36 ТАВОР

(1), кога Бог го создал човекот, во него го насадил семето на синовството како предуслов и можност за стекнување богоподобие. Татковството и синовството, во духовниот украс со даровите на Божјиот образ, биле белези на Божјото создание, за да може богољубиво да се движи кон обожението според благодат. Преку својот противбожествен избор, Адам се нашол во стапицата на новиот начин на живот, во којшто владеела похотта кон насладата. Неговиот душевен свет се исполнувал со таа похот на вкусувањето на забранетиот плод. Тој начин на „живот во наслада“ ги породил гнилежноста и смртта во човечката душа. Според св. Максим „животот во наслада“ за Адам се претворил во „мајка на смртта и гнилежноста“ (2). Потенцијалниот дар на синовството од Бога бил изгубен, а наместо тоа, паѓањето на Адам во грев го довело до мајчинството на гнилежноста и смртта. Адам во себе ја носел силата за Божјото синовство, но тој ја обессилил преку паѓањето во грев, бидејќи неговата волја веќе не сакала да ја користи таа сила. Тој имал слободна волја, но заради паѓањето, таа веќе не била слободна волја. Волја, која што не сакала да бара. Така, првосоздадениот нарушител на заповедта не ја активирал силата на синовството за остварување на богоподобието. Вмешувањето на демонската змија ја пренасочило неговата слободна волја од божественото богоподобие кон демонското „и ќе бидете како богови“ тука

како родител на своите деца, се лишил од својот татковски авторитет. ОСУЕТЕНО ПAТУВАЊЕ КОН БОГОПОДОБИЕТО

и сега. Демонската змија не ја нападнала директно можноста за богоподобие во човекот, туку посредно, предлагајќи друго „рамнобожие“, кое ќе настапело побргу во споредба со она време што би било потребно за постигнување на богоподобието според благодат. Змијата ја претворила благодатната динамика на божественото ветување за обожение според благодат во демонска „вистина“, откриена во зборовите: „Тогаш змијата ѝ рече на жената: „Не, вие нема да умрете! Бог знае оти оној ден кога ќе вкусите од него, ќе ви се отворат очите, па ќе станете како богови и ќе знаете што е добро, а што зло.“ (Бит. 3: 4-5). Така од „учeсник“ во вечноста на Бог, каков што бил предгревовниот човек, тој целосно се отуѓил од божествената природа и останал лишен од татковскиот авторитет, поради тоа што преку престапот го изгубил божественото посиновување што било всадено во него. Колку ли го чинело Адам тоа доживување на отуѓеност од Татковскиот авторитет? Како ли би можел да го издржи своето постоење без таа силна поддршка во тешкото пaтување на својот живот, по „трње“ и „троскот“ и многу други искушенија? Од друга страна, колку ли огорчен и тажен се чувствувал во тие искушенија, само со магливиот спомен за Божјата величественост и Божјата љубов кон него во рајот! Адам го загубил своето божествено синовство и се нашол во земјата на маките без Татковскиот авторитет. Без татко! Тој, сепак, не го загубил само својот татко. Во текот на своите маки тој го загубил и татковството во однос на своите деца: Неговиот првороден син Каин го убил својот брат Авел. Така и самиот Адам,

Паѓањето на Адамовиот човек во гревот на престапување на Божјата заповед означувало оневозможување на неговото пaтување кон богоподобието. Вратите на рајот се затвориле за престапникот, за да не може да јаде од плодот на дрвото за познавање на доброто и злото. Од друга страна, тоа затворање на рајот веќе било рамносилно со оневозможувањето на пaтувањето на Адам кон богоподобието, т.е. со смртта. Од првиот момент во којшто Адам требало да избере меѓу советот што Бог му го дал и неговата лична желба, тој реално се нашол пред дилемата: живот или смрт! Со својот избор тој; или ќе се утврди на пaтот кон обожението според благодат или ќе се затвори во стапицата на смртта. За смртта Адам не знаел ништо. Тој не го познавал вкусот на смртта, го познавал само рајското својство на животот. Притоа, Бог првпaт му говорел за смртта како искуство за да го предупреди за опасноста да ја избере смртта наместо животот. Бездруго, „ќе умрете“! Какви ли мисли предизвикал во духот на Адам Тој последен израз од Бог? Што ли помислил Адам за смртта? Што ли помислил дека ќе загуби, ако не го прифати Божјиот совет? Иако дотогаш немал вкус од смртта, Адам веќе имал доволно искуство од животот, т.е. бил надарен со елементи од богоподобието. Се разбира, тоа било мало искуство од височината на неговото обожително возвишување во споредба со реалното обожително величие на обожението според благодат, но тие били доволно осознаени во неговиот дух. Кои биле тие елементи? Да се потсетиме... Бог му дал на Адам право на сопственост во однос на животните, преку давањето имиња на живите суштесетва, одговорност и способност за поддржување и грижа за рајот („да го обработува и да го чува “ - Бит. 2:15), но и можност за владеење на целата земја и ТАВОР 37

нејзино исполнување со многубројни потомци. Тие рајски дарови и „звања“ били токму белези, изрази на богоуподобувањето. Со други зборови, на блажениот живот во Бога. Адам сепак го избрал – под влијание на демонската змија – она што не го познавал: смртта. Тој го отфрлил предлогот на Бога, Кого што го познавал и Којшто го дарувал, и наместо Него го претпочитал советот на ѓаволот, когошто не го познавал. Така, преку својот апсурден избор, Адам го предал на смртта просторот на својот живот. Од тој момент Адам бил поробен од власта на ѓаволот. Таа власт, природно, не била проста зависност на неговата слобода од демонската власт. Тоа веќе било целосно демонизирање (3) на неговиот живот, на телото и душата. Тоа означувало дека Адам се демонизирал во димензиите на природата и на постоењето на својот владетел - ѓаволот. Следствено, она „според образот и подобието на Бога“ се трансформирало на демонски начин во „според образ и подобие на ѓаволот.“ Во моментот на своето паѓање во грев, Адам се преобразил според образот на

38 ТАВОР

измамникот и се демонизирал според подобието на неговата зла природа. Тој веќе станал „стариот човек на гревот“– според изразот на св.апостол Павле. Паѓањето во грев го остарел. Тоа ја обессилило и помрачило богообразноста и ја трансформирало во својство на староста на природата на ѓаволот – началникот на темнината и на ужасот на смртта. *** Како тој стар човек на гревот би можел да се врати во својата првобитна слава и божествена провидност на својата првосоздадена ипостас? Би можело ли да се оствари такво враќање? И кој би бил толку силен и моќен да ја оствари добрата промена на човекот во „ново создание“? Да го направи стариот човек на гревот – нов човек? Кој? БЕЛЕШКИ 1. Кон Таласиј, PG 90, 218B. 2. Св. Максим Исповедник, Богословски и домостројни глави, Четврта стотица, PG, 90, 1325B. 3. Св. Макариј Египетски, Духовни омилии, Втора омилија, ΒΕΠΕΣ, τόμ. 42, σ. 153.

Превод од бугарски: Антониј Петрушевски извор: https://bit.ly/3c7qfyT

раз говор

„ДА СЕ ОСТАНЕ СО ЧИСТА МИСЛА, СО ЧИСТО СРЦЕ И СО ОТВОРЕН УМ КОН СИТЕ РАБОТИ“ Разговор со Ивица Димитријевиќ - драмски уметник -

вица Димитријевиќ е роден на 14. 11. 1984 год. во Куманово. Дипломира на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ на Факултетот за драмски уметности во Скопје, на отсекот за актерска игра во класата на проф. Владо Цветановски во 2007 год. Од 2007 до 2011 год. својата актерска дејност ја извршува во НУЦК „Трајко Прокопиев“ – Куманово, а од 2011 год. преминува во Македонски народен театар – Скопје. Неговата актерска игра е опфатена во бројни театарски и филмски улоги, како и во ТВсерии, ТВ-реклами и учество на фестивали. Режисерската дејност ја остварува со „Орестија 1/4“ во МКЦ како дел од The Chorus Project, проект поддржан од Креативна Европа (Creative Europe), во копродукција на МКЦ – Скопје, Апстарт театар (Upstart Theater) од Лондон, Патос (Pathos) од Минхен и Театар Ам Ленд (Theater am Land) од Грац, 2019 г. Член е на музичките групи „РИБ“, „СИЗ“ и „ТБ Трачери“.

Ивица, ти благодарам што одвои време да се видиме и да разговараме! Во секое време, со вистинските луѓе со кои се наоѓаме по разно-разни патишта во животот... Мене ми е секогаш драго да бидам дел од нечие време и нечиј живот. Уште како дете знаеше дека ќе се занимаваш со глума и со рокенрол, или таа одлука созреа подоцна? Ова сум го кажувал повеќе пати, посебно за глумата и во други интервјуа сум го спомнувал ова; баба ми (бидејќи ме чуваше по дома) им велеше на мајка ми, татко ми, дедо ми: „Ова дете или во циркус или глумец ќе биде“. Да ја споменеме баба ми Милка за убава работа. Попрецизно, тоа се разви во средно школо; во основно глумев во некои секции, во средно малку повеќе бев во секции, веќе во втора година бев сигурен дека ќе пробам да се запишам на ФДУ. Тоа се случи, ме примија, ТАВОР 39

во животот ќе ти тргне, барем да имаш еден инструмент од кој можеш да извадиш некој леб, а јас сум велел дека и гитарата може да ти извади некој леб. Тоа засега функционира. Што да послушаат младите? Повторно ќе кажам, сè зависи од која причина и од која позиција е кажано тоа. Не може да се пресече. Можам да зборувам за себе, фала Му на Бога Вообичаено, кога младите го продолжуваат своето образование, возрасните и на моите што не биле со став: „Мора да бидеш ова.“ [...] „Ако си среќен со тоа, вака ги советуваат да не одберат професија за која или онака, ти ќе ја тргаш маката, што и да со предрасува заклучуваат дека „не носи леб“. одбереш; додека сме тука, колку можеме ќе ти Но, што е со духовниот леб? Дали во овој помогнеме и секогаш ќе ти помагаме, ама да случај, младите треба да послушаат и да го знаеш дека избираш професија која што можеби закопаат од Бога дадениот талант? нема секогаш да биде постојана, можеби Ова е малку широко прашање. На пример, нема да ти донесе „банови, кули и конаци,“ а можеби ќе ти донесе“, така што во животот сè е во која констелација е кажано тоа, од кое отворено. А, и мислам дека не треба да се гледа милје доаѓаат тие родители, од кое искуство, фаталистички на тоа. Да, сум пробал да бидам од која позиција го кажуваат тоа, од какво глумец, сум биднал глумец, тоа сум во овој социјално уредување, како ги научиле нивните момент, но не значи ако утре немам никаква претходно... за некого може да држи вода, а, реална сатисфакција (што се случувало во овие за некого да не држи вода. Имав среќа моите 13 години, да сум на раб да дадам отказ да го родители да се отворени за тоа прашање и да работам ова институцијално), дека тоа ќе биде се грижат за тоа јас да учам, да сакам да учам, крај за мојата постојаност. Јас можам да бидам па било што било. Иако сме разговарале за задоволен и да се пронајдам себе си со сосем разни работи, ама некако сум покажал некој инает и „punk attitude“, така што моите не биле други работи, кои немаат врска со уметност. Во уметноста сум најсреќен, тука можам највеќе стриктно со став „Ти мораш да бидеш ова, ти да се реализирам; ако тоа не е возможно да мора да бидеш она“; секогаш ни оставале на се работи, можам да бидам што било. Мајка мене и на брат ми да избереме што сакаме. ми кога ме родила, на челото не ми пишувало Ако ние сме среќни и задоволни, а стварно „глумец“. Така што, go with the flow. Одиме со да покажуваме желба, стоеле позади тоа. тоа што ни носат денот и ноќта, со отворено И со спорт сме се занимавале, јас после со срце и со отворен ум, па сега, Боже мој. гитара; секогаш нè поддржувале ближните, без Некогаш е добро да се послушаат старите. некои лукративни позадини. Дедо ми еднаш Ама некогаш. А, знам дека старите секогаш ми спомна: „Сине, што ќе ти гитара, земи со најдобра намера го кажуваат тоа. Некогаш хармоника, од тоа боље [sic] ќе се заработи“. подоцна ќе дојдеме на тоа дека стварно можеби Во тоа време, кога тоа ми го кажувал, за мене хармоника значело само некоја фолк музика или требаше да послушаме, а некогаш е здраво да не послушаме, за да сфатиме дека сме требале турбо-фолк. Но, подоцна ми беше криво што не научив и хармоника да свирам, зашто кога ќе да послушаме. Затоа што некогаш можеш само ги откриеш Ришар Галиано [Richard Galliano] и да слушаш и во еден момент од животот да ред други велелепни музичари на акордион и на сфатиш дека ти не си ти, туку си само некакво послушание, ама неискрено послушание, хармоника... или Баланеску Квартет [Balanescu Quartet] ако ги спомнеме, па да не зборуваме за некаков бот, некаква устроеност како робот. Готан Проџект [Gotan Project] и многу бендови Мислам дека е многу добро кога свесно ќе се дојде до послушание. Свесно дојдете до тоа кои можеме да ги наброиме; Кимо Похјонен дали да ги послушате. [Kimmo Pojhonen] што доаѓаше тука на „Џез фестивал“... ама ете гледаш, во тој момент дедо Која улога би ја издвоил како најдрага? ми тоа го гледал како некоја сигурност дека 2007/2008 год. завршив, поточно да кажам 12-13 години професионално сум актер, работам низ македонските сцени, филмови и сè друго што ќе ми излезе на патот, што ќе биде интересно и со взаемно задоволство да се работи.

40 ТАВОР

Тешко, навистина не можам. Знам дека овие прашања се интересни за читателите и за кој било соговорник. Уште не сум ја направил таа улога. Не го гледам актерството така, мислам дека тоа е еден процес. Мислам дека сите улоги мора пред сè да ги сакаш за да ги направиш добро, макар и тие што не ги сакаш. А, има такви и ќе има. Од друга страна, некаде сум бил најзадоволен и среќен, имало такви [улоги], а една да издвојам, не можам да кажам оваа е „ultimate“, најдрага или најдобра. Тоа е процес кој може уште. За најдобра улога не можам да судам, за тоа суди публиката по разно-разни параметри. Кој музички настап ти останал во добро сеќавање? Има повеќе. Ајде, првиот концерт со „ТБ Трачери“ во „Вега“, тоа нема никогаш да се заборави. Мојот прв концерт со мојот

бенд „Сизивс ворк“ на „Гитаријада“ во Свети Николе. Настапи со „РИБ“ доста сум имал, со „СИЗ“ што сум имал... Тоа се незаборавни моменти. Има доста проби кои ми се незаборавни; сме работеле нешто, сум почувствувал некое колективно чувство кое те наткрева. Не како „тебе“, како „его“, туку како состојба. Еве сега се сетив, концертот со Дамо Сузуки [Damо Suzuki] во Куманово. Тоа беше, како да ти кажам... мислам дека таму во еден момент левитираше сè. Некои концерти буквално се незаборавни. Настапот со „РИБ“ на „Здраво, млади“. Сите настапи со „РИБ“, со „СИЗ“, со „ТБ Трачери“ ми се драги. Некоја колективна позитивна енергија се случила таму. Св. мч. Ардалион Глумец и св. мч. Порфириј Глумец како инспирација? Во нив Божјата благодат извршила целосна трансформација, за на крај маченички да пострадаат за Христос.

ТАВОР 41

Да, тоа сум го размислувал кога сум дошол до сознанието дека постоеле. Нели, глумата е осудена од Црквата, такореќи [sic]. Јас мислам дека Црквата не осудува. Тоа [мислењето дека Црквата осудува, н.з.] од старт е погрешно. Може да осуди однесување, може да осуди грешно дело. Еве чист пример, глумецот од тоа време со глумецот сега, се тотално различни работи, да расчистиме. Тие станале најдобри глумци на овој можен свет. Станале маченици за нешто во што верувале стопроцентно. Некои како нè учат, еве Станиславски [Константин Сергеевич Станиславский], тоа е „to be on the moment“, тука да си, во тој момент да си, да си некој друг. Замисли си, ние тоа го правиме одредено време, краток период. Живот на сцена, се трудиме да бидеме некој друг, тоа да биде стопроцентно уверливо. А овие личности успеале тотално да се променат за Животот. Тука ми се некако блиски работите. Дали ја сфаќаш паралелата? Имав среќа да се консултирам за овој мој порив да бидам глумец со мојот духовник, од кого имам благослов. Тоа ти е исто како нож. Со ножот можеш да заколеш 100 луѓе, а можеш и да исечеш 100 парчиња леб и да ги поделиш. Така и со глумата. Можеш да бидеш глумец и стварател и да правиш глупости, а можеш и да направиш некое дело со кое некои луѓе ќе ги инспирираш, ќе ги доведеш до некаков пат. Да не се сфатиме погрешно, не сме ние никакви свештеници, ниту проповедници, туку едноставно можеме некогаш некого да инспирираме со некое добро дело... без разлика на провениенција, христијанска или нехристијанска, сите што нè инспирираат до ден денес се значајни; јас верувам дека се здобиле со Царството Небесно, без разлика што не се Македонци, Срби, Бугари или Руси. Ако сè беше така ограничено, и нашата вера да нè ограничува само на тоа, тогаш немаме потреба да веруваме во ништо. Тоа е ограничувачки и осудувачки и нема никаква смисла. Така и нашава работа со глумата, ја гледам како спознавање на себе си. Тоа не е секогаш лесно да се направи, зависи од кои околности, не секогаш имаш шанса да го работиш тоа што го сакаш, не секогаш работиш со луѓе кои ќе те инспирираат. Некогаш примарното е да се направи некоја претстава 42 ТАВОР

да се заработат средства за театарот, за себе; не секогаш мојата идеја или идејата на мојот колега и на нашиот режисер е иста, што е нормално. Така е и во животот, не секогаш твојот соговорник или домашниот е на иста страна со тебе, а треба да направиш ручек со него, некаво дело да се случи, така што сето тоа е некако испреплетено едно со друго и мислам дека и тоа е дел од борбата. Да се проба да се остане со чиста мисла, со чисто срце и со отворен ум кон сите работи. Се трудам колку што е во моите можности, да не правам работи од кои утре ќе се срамам, кои немаат најмала точка каде што некој ќе може да види нешто што ќе го поттикне или ќе го промени. Тоа не е секогаш изводливо. Поготово во театри каде што се игра репертоар. Не е тоа некоја трупа, па ние сами да одбираме теми кои сакаме да ги работиме. Таму има повеќе инстанци кои одредуваат каков ќе биде репертоарот, а често пати и нема, туку тотално како ветрот ќе нè понесе. Дали досега се случило да одбиеш некоја улога? Досега два пати сум одбил. Не како улога, но повеќе како ангажман. Едноставно не сум сметал дека воопшто се наоѓам таму. Има и други во кои сум пробал да не учествувам, но сум морал да учествувам. Твоето мислење за авангардата во Куманово денес? Каква е состојбата со уметниците, квалитативно и квантитативно; дали се поддржани, и од публиката и од институциите? Види, јас не можам многу да зборувам за Куманово, посебно за овие години кога сум стациониран во Скопје. Мислам дека не само во Куманово, туку секаде, уметниците се оставени самите на себе. И залудно е да разговараме зошто е тоа така, тоа луѓето не ги интересира. На крај сè се сведува на некој полупопулизам, без никакви параметри на вредност и на вредносен систем. Тука сме каде што сме, секој со својот крст нека проба да се бори да го најде местото под сонцето. Не е лесно воопшто, никој не рече дека ќе биде лесно. Куманово, за

жал е девастиран град, како и другите градови воопшто. Сè е стационирано во Скопје. Јас кога живеев во Куманово бев најголем бунтовник што сè се стационира во еден град, но после сфатив дека самиот град не се бори нешто посебно. Кога се борел, добивал, правел. Значи, Куманово има луѓе кои пробуваат да прават и да влечат; многу луѓе доаѓале од други градови да гледаат концерти, изложби, претстави, ги ценеле кумановските уметници. Секогаш кога ќе се измореле луѓето што влечат, кога градот и локалната банда [публиката, н.з.] не го поддржувале тоа, паѓал интензитетот, паѓало творештвото. А, поединците секогаш творат, без оглед на публиката, мислам дека до ден денес има доста квалитетни луѓе, само можеби не добиле публицитет. Има и луѓе кои творат и се борат да творат. Доста од нив ги има и во јавноста. Св. Јован Дамаскин и св. Јован Кукузел како своевиден „андерграунд“ на своето

време... Се откажале од сите почести и удобности за целосно да се посветат на Бога. Како да ја задржиме скромноста покрај постигнатиот успех? А, што е успех? Кој е параметарот за успех? Повторно, тоа е некаков човечки субјективен суд. Или субјективен суд над друг човек. Мислам дека св. Јован Дамаскин и св. Јован Кукузел Ја виделе Вистината и знаеле што значи тоа. Затоа лесно го поминале тоа да се откажат од каква било слава. За некого успех е да освои награда, да направи пари... а за некого успех е денес да стане и да си го намести креветот и да е задоволен со тоа. Затоа, во општеството во кое живееме, како и сè друго што е испервертирано, така и успехот е испервертиран. Ако тоа се продава, носи реклама, рекламата носи пари, парите носат позиција на моќ, а позицијата на моќ прави да мислиш дека си творец, а не си, ти си само лажен творец. Кога позицијата на моќ лошо и погрешно се сфаќа, тоа го гледаме во ТАВОР 43

светот во кој живееме. Затоа мислам дека успех е многу битен збор, ама треба да се толкува точно. Што е тоа успех, за јас да сум побитен од кого било!? Треба да бидам поблагодарен и понизен што имам шанса да го правам тоа што го сакам; ми дал Господ и низ мене поминала таа шанса да го правам тоа [уметноста, н.з.]. Доволно е само да погледнеш околу себе и да размислиш со што сè луѓето се занимаваат во животот; бидејќи мораат да се занимаваат, дадено им е да го прават тоа. Без омаловажување, само кажувам дека сум среќен што мене ми е дадено тоа да го правам, пробувам да бидам понизен и благодарен. Пјотр Мамонов [Пётр Николаевич Мамонов] вели, „Не сум достоен ни да се кажам дека сум магаре на кое седел Христос“, ете тоа се уметници. Тоа е исто како магарето да вели јас Го носам Спасителот. Он е Спасителот, ти утре можеш да носиш и самар, така? Ти си магаре, во најдобрата смисла на зборот. Мене ми е даден од Бога тој талант, тебе ти е дадено тоа што го правиш, некој трет – чешмата дома да ја поправи. Јас сум видел многу луѓе кои поправаат чешма и се многу поголеми философи, во вистинската смисла на зборот. Многу повеќе ќе научам од нив, отколку од кој било глумец на екран. Ниту омаловажувам, ниту генерализирам. Не можам да кажам дека јас сум побитен од некој друг. Нас ни е дадено некогаш да бидеме солта на оваа јавност, и имаме шанса тоа да го направиме, но, ако не го направиме... Секој човек треба да биде солта. Кога солта ќе стане блуткава, тогаш да ја затвориме оваа страница, да видиме нешто друго. Овие светители имале шанса да Ја спознаат Вистината, виделе дека сè е суета. Да се огледаме на Тој што ни е огледалото. Ако огледалото ни е Христос, тогаш тука завршуваат сите философии, удирање во гради и останато. Секој ќе го најде своето огледало. Ако некој мисли дека треба да биде суетен, нека биде суетен. Сигурно ќе дојде момент кога ќе се соочи дали тоа е добро или не. Јас не верувам дека суетата е лоша и истовремено не верувам дека е добра. Таа е потребна за да направиш нешто, но истовремено треба да видиш дека тестото почнува многу да нараснува, па да го боцнеш со виљушка, да не престаса. А сите имаме [суета] и сите сме [суетни] на ваков или на онаков начин. 44 ТАВОР

И кога мислиме дека не сме. За крај, што би ги советувал младите кои имаат желба да се занимаваат со театар и со музика? Бидете истрајни во тоа што го сакате, не се предавајте, нема да биде лесно, воопшто не е лесно, ама толку е убаво и толку благодарно (не секогаш), во моментите кога ќе се допре таа возвишеност, тоа чувство. Ако правилно се сфати тоа во нашата работа, доаѓаш до едно спознание што на некој начин те прави близок со Творецот. Треба истрајност во сè, особено во музиката и во уметноста, посебно во држава каде што уметноста е на последното од последните места. Биди упорен и истраен до крај!И апостолот Павле бил Савле, ги гонел христијаните, но бил ревносен во тоа, па Бог му покажа дека овој сад ќе биде употребен за љубов, па станал еден од најголемите проповедници на нашата вера, така што истрајноста вреди. Можеби не секогаш вродува со плод одеднаш, или тогаш кога ти си зацртал, ама вреди! А, уметноста знае да врати шесткратно, не секогаш со пари – ако тоа ти е главната цел, си промашил, но [враќа] со некои работи што некогаш не можат да се опишат; тоа се посебни чувства, посебни моменти, кои некогаш не можат да се објаснат. Глупаво е да споредувам со Божја благодат некое чувство на креација кога ќе направиш нешто, кога ќе ја видиш публиката задоволна. Далеку од тоа. Како да му објасниш на човекот [како е] кога имаш благодат, кога ја чувствуваш благодатта? Има ли збор што може да го објасни тоа? Зборувам за една синергија која се создава, тоа што ти си го направил, односно низ тебе било направено и оние што го слушаат и гледаат тоа и кога сето тоа е искрено – тоа не се објаснува со збор. Тоа враќа многу повеќе отколку што си вложил. Знае да биде интересно! Што и да правите – правете го искрено, од срце, пробајте да станете луѓе. Ако зборуваме од православна гледна точка, тогаш знаеме што значи да станеме луѓе! Подготви: м-р Верица Костова Фотографија 1: © Драган Гајиќ Преземена од mnt.mk

ДУХОВНОСТ

ПИСМО Преподобен Јосиф Спилеот

така, ние кажавме дека сме Божјо дихание. Благодарејќи на тоа што имаме сродство со Бога, а Бог е насекаде, ние секогаш сме покрај Бога. Ние сме Негови чеда. И, гледајќи го тоа достоинство, кое Он ни го дарувал, - да бидеме Негово дишење, - ние треба да бидеме внимателни да не Го нажалиме. „Секогаш Го гледав пред себе Господа, зашто Он е од мојата десна страна, за да не се поколебам“ (Пс. 15, 8). А бидејќи ние сме го оскверниле нашиот ум, и нашето срце, и нашето тело со збор, дело и помисла, затоа сега немаме смелост. Немаме брачна облека. Затоа треба да се очистиме: со исповед, солзи, болка во душата и со она што е највисоко од сѐ: со молитва која го очистува човекот и го прави совршен. Облеката за која пееме на Страсната седмица: „Ја гледам брачната одаја, Спасителу мој, украсена, и немам облека за ТАВОР 45

да влезам во неа“ (Егзапостилар на Страсната седмица), - тоа е Божјата благодат која се достигнува преку чиста, (напрегната) молитва до болка. Ако во човекот од самиот почеток има едноставност, тогаш, молејќи се, тој пролива многу солзи. И сето тоа е Божја благодат која се нарекува очистувачка благодат, која како риболовна јадица, го уловува човекот и го води кон покајание. Нашиот Бог кон сите и кон сѐ е добар, и затоа Он нѐ наоѓа, Он нѐ гледа, Он нѐ призива. На почетокот Он ни дава да Го познаеме. После тоа Него го узнаваме ние кога Он ќе нѐ помаже со мирото на Својата Божествена благодат. Затоа и покајанието, и скрушеноста, солзите, и сѐ што се случува со оној кој се кае, - сето тоа е од Божествената благодат. Таа благодат е очистувачка, таа го очистува човекот. Нема добро кое не е од Бога, и зло, кое не е од ѓаволот. И така, никогаш не мисли дека си направил некое добро без Бога, зашто само што ќе го помислиш тоа, благодатта веднаш ќе замине. И ти ќе ја загубиш, за да ја познаеш твојата немоќна состојба, за да усвоиш (што означува заповедта) „познај се самиот себе“. За човекот да ја познае немоќта на својата природа треба да се сретне со мноштво големи искушенија. И тогаш, преку многу испитувања, тој се смирува и се учи на вистинско смирение. Но потребно е време. Смирението – тоа не е само зборови. Тоа не е во тоа да велиш „јас сум грешен“ и слично. Смирението – тоа е вистина. Човекот да познае дека е ништо. Ништо – тоа е она што било ништо пред Бог да создаде сѐ. И така, ние и сме тоа ништо. Твојот корен, твоето постоење започнува од ништо, и твоја мајка е глината, а твојот Создател е Бог. „Што имаш, што не си добил? А штом си примил, 46 ТАВОР

зошто се фалиш, како да не си примил?“ (1 Кор. 4, 7) Голем Божји дар е кога човекот ќе ја познае вистината. И таа вистина, рекол Господ, нѐ ослободува од гревот (Види: Јован 8, 32). Знаењето за Бога – тоа е гледање на Бога. Бог се познава преку духовното знаење, а не преку природното. Зашто природното знаење – тоа е расудувањето кое ја знае разликата помеѓу доброто и злото, и тоа го имаат сите луѓе. А духовното знаење произлегува од духовното делување со исполнување на заповедта „познај се самиот себе“. Сето тоа во нас се случува од Божјата благодат преку молитвата. Божјата благодат се гледа умно и се познава во чувството на умот само во часот на молитва. Има многу начини на молење. И сите тие се добри ако човекот е едноставен и се моли едноставно. Но ако некој го поучи, а тој не послуша, тогаш тој се повредува и возникнува прелест. Освен кружната умна молитва, сите други молитви со тек на времето можат да се изопачат, кога се губи едноставноста и кога човекот почнува да се одобрува самиот себе. А по однос на умната молитва – еднопомислувачкото(1) повикување на Името Божјо – не може да има сомнежи и поради неа не може да се појави прелест, затоа што внатре во срцето нерасеано се повикува Името Христово и Он нѐ очистува од темнината и нѐ води кон светлината. БЕЛЕШКА (1) Μονολόγιστος – од глаголот μονολογίζομαι: мислам на едно нешто, имам само една мисла. Ја означува молитвата во која мислите се сосредоточени само на зборовите на молитвата: „Господи Исусе Христе, помилуј ме.“

Превод од руски: свештеник Филип Станковски извор: https://bit.ly/2PqMJRB

христијански ж ивот

ДУХОВНА БОРБА Св. Нектариј Егински

елта на нашиот живот е во тоа да станеме совршени и свети, да бидеме чеда Божји и наследници на Царството Небесно. Да бидеме будни: некако поради овдешниот живот да не се лишиме од идниот, поради животните грижи да не станеме мрзливи за целта на нашиот живот. Постот, бдеењето и молитвата сами по себе не ги донесуваат посакуваните плодови, затоа што тие не се цел на нашиот живот, туку се средство за достигнување на целта. Украсете ги вашите светилници со добродетели. Подвизувајте се да ги отсечете духовните страсти. Очистете го вашето срце од секоја скверност и чувајте го во чистота, за да слезе на вас и да живее во вас Господ, за Он да ве исполни со Божествените дарови на Светиот Дух. Возљубени мои чеда, сета ваша усрдност и грижа треба да бидат за тоа. Тоа треба непрестајно да биде ваша цел и стремење. За тоа молете се на Бога. Секојдневно барајте Го Господа, но внатре во вашето срце, а не надвор од него. И кога ќе Го најдете, стојте во страв и трепет, како херувими и серафими, зашто вашето срце постанало Божји престол. Но, за да се најде Господ, смирете се до земја, зашто Господ се гнаси од горделивите, но ги љуби и ги посетува смирените по срце. Ако се подвизуваш во благата борба, Бог ќе те укрепи. Во борбата ние ги увидуваме нашите немоќи, недостатоци и рани. Таа е огледало за нашата духовна состојба. Оној кој не се борел, не се познал себе си.

Бидете внимателни и кон своите незначителни падови. Ако поради невнимателност сторите некој грев, не очајувајте, но веднаш соземете се и паднете пред Бога Кој има сила да ве подигне. Внатре ние имаме длабоко вкоренети немоќи, страсти, рани, од кои многу се наследени. Сето тоа не се отсекува со едно остро движење, ни со беспокојство и тешко загрижување, но со терпение и упорност, кога чекам со издржливост, грижа и внимание. Прекумерното сожалување во себе крие гордост. Затоа тоа е штетно и опасно и често уште повеќе бива засилувано од ѓаволот, за да го запре одењето на оној што се подвизува. Патот што води кон совршенство е долг. Молете се на Бога за Он да ве укрепи. Примајте ги трпеливо вашите паѓања и веднаш, станувајќи, бегајте кон Бога, не застанувајте, како деца, на местото каде што сте паднале, плачејќи и ридајќи безутешно. Бдејте и молете се за да не паднете во искушение. Не очајувајте ако постојано паѓате во старите гревови. Многу од нив во суштина се многу силни и поради здобиената навика. Притоа, со време, и преку упорност, се победуваат. Нека ништо не нѐ лишува од надежта.

Превод од руски: свештеник Филип Станковски извор: https://bit.ly/2TijzFg

ТАВОР 47

ИЗРЕКИ ОД СВЕТИ ОТЦИ внатрешна ризница и ќе ја видиш небесната ризница. Зашто, и првата и втората се едно; и со еден влез ги здогледуваш обете. Скалите на другото царство се скриени внатре во тебе, т.е. во твојата душа. Измиј се од гревот и ќе ги најдеш таму праговите на скалата по кои можеш да се искачиш до него. - Свети Исак Сирин

ушата е како железото - ако биде оставенa во небрежност – ’рѓосува. - Авва Исаија

али бараш помош од Исус Христос? Дали му кажа на Христос за твојата слабост? Не се смируваш, не бараш помош од Христа, а потоа кажуваш: Имам тешкотии во моите борби. Кога некој е понизен и бара помош од Христа, Тој помага. Човекот често прави егоистичен напор и затоа, не добива никаква помош. - Свети Пајсиј Светогорец

ремилостивиот Господ, љубејќи нè и сакајќи да нè спаси и зачува, за да не заскитаме, да не бидеме робови на своите ратата на покајанието останува отворена за сите, и неизвесно е кој прв страсти, ни испраќа различни таги, болести и беди, за на тој начин, ние, сфаќајќи ја нашата ќе влезе; ти кој осудуваш или оној когошто го суета и не наоѓајќи утеха, да се обратиме кон осудуваш. - Свети Јован Кронштатски Него, Кој е врвот на нашите желби. - Преподобен Макариј Оптински ел на нашиот живот е да бидеме совршени и свети. Да се покажеме екој човек, заради своите гревови, во Божји чеда и наследници на Царството себе е многу ограничен. Потребно е Небесно. Но, да внимаваме, поради овој живот во душата да направиме процеп, за да може во да не бидеме лишени од идниот живот. Да не се нас да влезе светлината и Христовата љубов. случи, поради животните грижи и немирот, да Така започнува ослободувањето на нашата душа. ја занемариме целта на нашиот живот. - Свети Нектариј Егински Иницијативата секогаш Му припаѓа на Христос. Ние треба да ја прифатиме, а потоа со својот неуморен подвиг (молитва, исповед, света Погрижи се да влезеш во својата

ТАВОР

учеството во блажениот живот. Најлесниот пат кон спасението е преку љубовта и смирението. Ако ги немаме во нас ќе бидеме судени. Тие две добродетели го смилостивуваат Бог и ги издигаат на небесата Неговите созданија. - Свети Пајсиј Светогорец

ога Господ им се јави на Своите ученици по Воскресението и кога почна да му зборува на апостол Петар, не го прекори, туку благородно го праша: „Mе љубиш ли?” (Јн 21, 15). Овие умилни зборови на Господовата татковска љубов нè учат и ние да постапуваме така со луѓето, кога некој ќе нè повреди. Во тоа е Христовата благородност и тоа е недостижно за човекот, а се познава само преку Светиот Дух. - Свети Силуан Атонски

војата желба преточи ја во молитва кон Бог, Кој знае сѐ уште пред да се родиме. И немој да просиш сѐ да биде по твојата волја, затоа што човекот не знае што му е полезно, но вака моли му се на Бога: „Да биде Волјата Твоја!“ Бидејќи Он прави сѐ што е за наша полза. - Свети Генадиј Константинополски

причест, љубов) ќе бидеме во состојба да ги почувствуваме величественостите што Бог ни ги откри. Имено, Он сите нас нè предодредил за рајот. Исус Христос e тој рај. Кога Го љубиш Христос, тогаш и покрај чувствувањето на сопствената грешност и слабост, ја имаш сигурноста дека си ја надминал смртта , бидејќи си во љубовна заедница со Христос. - Свети Порфириј Кавсокаливит

сновите на духовниот живот се: љубовта и смирението. Каде што има љубов, таму престојува Христос – Љубовта и каде што има смирение, во човекот престојува Божјата благодат. Тогаш насекаде царствува Бог и земјата се претвора во рај. А, таму каде што ги нема љубовта и смирението, таму престојува ѓаволот, и луѓето заедно со него, уште тука живееат во ад и ден по ден се оддалечуваат од

Избор: Ивица Трајковиќ

СВЕТ Со изгревот на Сонцето да се измие душата од чудесната светлина и да започнам нов, светол ден. Да протечат матните води од моето тревожно минато со плачот на срцето. Просветлен и продуховен чист и препороден да запливам во нов свет проф. Наум Јовановски ТАВОР 49

христиј а нството и науките

ТЕОЛОШКИ И НАУЧНИ ТЕОРИИ НА ЗНАЕЊЕ Георгиј Манзаридис, емеритус професор од Теолошкиот факултет на Аристотеловиот универзитет во Солун

равославната христијанска теологија отсекогаш разликувала два вида знаење: секуларно и Божествено. Секуларното знаење (философијата и сите науки; заб.) функционира на ниво на создадена материја и не е во можност да пристапи кон несоздаденото, кон Божественото, коешто ја открива Божјата цел за (создавањето на; заб.) светот. Секуларната наука по природа е емпириска; го објективизира светот, и секогаш и секаде бара објективност. Иако зависи од индивидуата и своите скокови ги прави преку лична инспирација, сепак, таа избегнува субјективност. Како знаење за променливи и релативни ствари, научното знаење е променливо и релативно. И како обид да се разбере конечниот свет со својата бесконечност на димензиите и појавите (феномените), тоа секогаш е и конечно и незавршено (neverending). Божественото знаење (богопознанието) е од личносна природа; не функционира на ниво на објективизација и никогаш не станува објективно. Секако, тоа води кон објективизација, но тоа не е неговата суштина. Божественото знаење е плод на вистинско заедничарење, тоа е заедница на љубов. Ова, исто така, има емпириски карактер, иако таквото искуство (опит) не функционира на

50 ТАВОР

ниво на телесни чувства, туку на духовни, и на духовно заедничарење. Kако заедница со Бога Кој е бесконечен и трансцендентен, ова знаење (богопознание на излегувањата [пројавите] од суштината Бојжа кон светот и кон човекот; заб. на прев.) е бесконечно и трансцедентно; и ги има овие карактеристики, не заради неизвесност или релативност, туку заради тежината и бесконечноста. Честопати се истакнува апофатичниот (или негативниот) пристап на Православната теологија. И овој аспект е корисен, особено во академската теологија. Но, ова не смее да се дозволи да го засени неговиот катафатичен или позитивен карактер, кој е инхерентен (својствен) на неговата емпириска природа. Живиот Бог се открива директно и личносно. Се разбира, ова откривање не е пројава на Неговата суштина, туку на Неговите енергии. Но, енергијата (или благодатта) на Бога е Самиот Бог. Како што посочува Свети Григориј Палама, иако енергијата на благодатта Божја се разликува од Неговата суштина, таа не се одвојува од Него, „туку ги подражава оние кои се достојни за зеадница со Светиот Дух”[1]. Научното знаење се потврдува преку експерименти. Но, Божественото знаење е, исто така, достапно како искуство (духовен, нематеријален опит; заб.). Сепак, за

Божественото знаење, не може да се стекнува принудно со експеримент, бидејќи таквото знаење се стекнува слободно, на ниво на личносна заедница. Заедницата на ова ниво, не е присилувана ниту од Бога, ниту од човекот, туку е благодатен настан доделен од Бога на оние што слободно се даваат. Ова самопринесување на Бога од страна на човекот, се постигнува преку исполнување (извршување) на Неговите Заповеди. Заповедите ја ангажираат нашата доброволна енергија со Божествената енергија, и го овозможуваат Божественото знаење (богопознанието). Тогаш, Божественото знаење (богопознанието) е потврдено од луѓе на лично ниво, кога тие се во содејство со Божествената волја, т.е. со Божествената енергија. Освен тоа, секој од нас е повикан да учествува во ова искуство од Самиот Христос: „Ако некој сака да ја врши волјата Негова, ќе разбере дали е ова учење од Бога, или Јас Сам од Себе зборувам.”[2]. Исто така, постои охрабрување од Писмото за да го направиме следното: „Вкусете и ќе видите, колку е благ Господ!”[3], или „земете го Мојот јарем врз вас… и ќе најдете мир во вашите души.”[4]. Не може да има судир помеѓу секуларното (т.е. научното знаење) и Божественото знаење,

затоа што секое од нив функционира на свое ниво и има свој карактер. И двата вида знаење се добри и корисни. И покрај тоа, тие не се со еднаква вредност, ниту, пак, се подеднакво неопходни. Луѓето кои го ограничуваат својот интерес на ниво на приоритетизирање на светските работи, па дури и прават апсолутна вредност од научното знаење, се лишуваат од знаењето што доведува до слобода на Духот[5]. Во меѓувреме, оние што го ограничуваат својот интерес кон трансцендентното, ја игнорираат релативната вредност на земното знаење, коешто ги олеснува основните човечки потреби. Научното знаење им служи на нашите секојдневни потреби, ја олеснува хоризонталната комуникација и помага при развојот на цивилизацијата. Божественото знаење го отвора трансцендентниот хоризонт, негува вертикална комуникација, дава значење на животот и ги инспирира делата и културата. Невозможно е да се замисли целата Византиска, Средновековна, па дури и Модерната Европска цивилизација, во отсуство на христијанството. Покрај тоа, современото научно истражување има потекло од манастирите на Западот, каде што монасите, кои ги комбинирале Божественото и човечкото знаење, ги ТАВОР 51

истражувале тајните и законите на природата со религиозен интерес. Спојувањето и, уште повеќе, изедначувањето на двете нивоа знаење, коишто биле промовирани во текот на Средниот век, преку поттикнување на научни истражувања во рамките на Западното монаштво, било лишено од теологија (схоластика; заб.) и честопати, штетно. Со интервенција на црковните власти, ова подоцна довело до конфликт помеѓу теологијата и науката, што, пак, произведе трагични последици. Сепак, овие тензии, коишто практично биле непознати на Истокот, во голема мера се смирија во нашето време. Иако теологијата има позитивен став кон секуларното знаење и науката, таа продолжува да укажува на релативноста и непостојаноста што ја обележуваат. Секуларното знаење е корисно, но не секогаш нужно во однос на препознавањето или исполнувањето на нашите цели како луѓе[6]. Над него стои Вистината којашто води до богопознанието и до спасението. И оваа Вистина не може да се најде во предметите, ниту, пак, е објективна. Тоа е Вистината на животот и на заедничарењето, љубовта и мирот, убавината и слободата. Вистината којашто е соодветна за човечката личност е личносна вистина. Тоа е Христовата Вистина, или поточно, Вистината е Самиот

52 ТАВОР

Христос: „Кој е, Кој бил, и Кој иде”[7]. 2. Оваа личносна природа на Вистината е од најголемо значење за нас. Живата Вистина не може да се објективизира, бидејќи нејзиното објективизирање би било и нејзина скаменување и некроза (неприродна, прерана смрт на живо ткиво; заб.). Познавањето на оваа Вистина е искуство на животот: тоа е плод на соединување на два субјекта во едно исто Битие; Бог и човечката личност. Никој од нив не станува „предмет”, и двете, и Бог и личноста, ја живеат таа пројава („феномен”; заб.) како соединет живот[8]. Ова остварување има посебено значење во однос на пристапувањето и вреднувањето на некоја вистина, што можеби ја бараме во животот. Како средство за решавање на секуларната вистина, научното истражување има позитивна вредност. Истото важи и за постигнувањата и примените на истражувањата. Сето тоа не е дело на ѓаволот, туку на човечките битија кои се создадени според образот Божји. Се разбира, со оглед на создавањето „според образ Божји”, должност е да ги одржуваме нашите живи вертикални односи со Него. Нашиот ум, којшто е највисок елемент на нашето постоење, треба да биде просветлен од Бога. Во секој случај, само под овие услови човечкиот ум може да функционира на природен начин. Кога тоа се случува, работата што ја произведуваме на хоризонтално ниво е позитивна. Како што укажува Свети Максим Исповедник: „умот работи во согласност со природата, тогаш кога ги покорува страстите, тогаш кога ги гледа причините за суштествата (природата на стварите или на битијата), кога живее близу до Бога”[9]. Но, дури и кога функционираме независно од Бога, по сопствена волја, нашите достигнувања и постигнувања, на некој начин, сè уште се поврзани со она што е добро. Од гледна точка

на христијанската теологија, добро е сè што постои онтолошки. Злото не е состојба, туку негативна вредност. Тоа е негирање на доброто или „паразит на добро тело”[10]. И како негирање, или како паразит на доброто кое е единственото нешто што навистина постои, злото е цврсто прикачено за доброто. Значи, во која било ситуација, без оглед на тоа, какво зло може да управува со нас, секогаш има некоја позитивна точка. Но, бидејќио е одвоена од својата природна перспектива, зазема негативен карактер. Значи, во областа на научното истражување, вредноста на секое достигнување не може веднаш да се доведе во прашање, но нејзината цел и употреба треба да се следат. Ова треба да го одлучи човечкиот ум. Важен елемент во однос на научното истражување, е целта за којашто тоа се спроведува. И, природно, квалитетот на поставената цел сразмерно влијае врз резултатите на истражувањето. Кога целта е негативна од самиот почеток, истражувањето не може да се смета за позитивно, ниту може да се почитува. Меѓутоа, честопати, посебено деновиве, истражувањето се почитува, не само како средство за некоја намена, туку самото по себе: „Истражување заради истражување”. Се разбира, не е неможно, дури и во такви случаи, да се појави некое неочекувано добро или пак, ненамерно зло. Но, правејќи го истражувањето автономно на овој начин, тоа целосно го одвојува од сите морални ограничувања. Во природните науки, како што ги нарековме, каде што владее принципот на објективност, преовладуваат броевите и количините и, истовремено, личностите, моралните квалитети и односите се игнорираат. Истата тактика често ја користат и општествените науки, особено социологијата, и покрај фактот, дека тие се фокусираат на луѓето и на нивниот социјален живот. Овие тактики, коишто станаа распространети во научниот свет по триумфот на природните науки, ги нарушуваат општествените науки и ги оддалечуваат од нивната реална цел. Освен тоа, тие се навреда за првенството на личноста, која што е принципот и комплетноста на битието. Ако личноста е потисната (маргинализирана), живата вистина станува морбидна (состојба на бессознание или нечуствителност).

Карактеристика на културата од нашето време, како на научното истражување што се спроведува нејзините рамки, е потиснување на личноста и наше потчинување кон безличната целина или дури и на ирационалната природа. Ова занемарување, коешто првично е претставено како методологија, на крајот докажува дека е од суштината. Современата цивилизација не само што не е фокусирана на духот, како што би било соодветно за луѓето кои се истакнуваат во светот заради својот дух, но не е ниту технократска, како што често се тврди. Секако, секогаш има технократски елементи, исто како што има и други карактеристики што сведочат за духовниот фактор во нас. Но, тие не само што се атрофирани; тие, исто така, се неефикасни. Нашата култура стана доминантно‒ машинска. И оваа доминација не се состои во какво било зголемување на моќта на машините, ниту во погодностите што ни ги обезбедуваат, туку во преовладувањето на индиферентниот дух што тие го произведуваат. Се состои во распространетоста на механистичката логика што ја промовираат и ја утврдуваат. Нашето време е машино-центрично, затоа што ги обликува луѓето ‒ „по образот и подобието” на машините. Го пресушува срцето, умот станува машина и ја разбива нашата личност. Сите луѓе и сите нивни активности се сведени на бројки, опишани во бројки и уловени во бројки. Сепак, луѓето остануваат луѓе. Сè додека постојат, тие се развиваат како личности. Личноста е основен принцип на Православното Христијанско гледиште за човечката личност, како и за неговата теологија. Кога личноста е сведена на нула, тогаш луѓето веќе не постојат како такви, ниту Бог е прославуван како жив Бог. Освен тоа, суштинската карактеристика на нашето создавање „според Божјиот образ”, е наша суверена власт. Ние не сме предмет на ништо или на никој; ние едноставно постоиме како даденост, дури и за Самиот Бог. Ова е причината, зошто нашиот однос со Бога зависи од принципот на слободата. Сè што ни се наметнува или што ја намалува нашата вредност како личности, претставува негативна вредност. Во овој контекст, природно и итно е да одлучиме во однос на одредени проблеми коишто се поврзани со целта и обемот на 53

примената на научните истражувања. Но, пред сè, треба да го поставиме прашањето што Сократ им го поставил на филозофите од неговото време, кои, пак, се обидувале да ја проучуваат природата: „Дали, овие луѓе го научиле она што треба за човечките работи и дали сега можат да се зафатат со други, или ги оставиле човечките работи за да истражуваат други, замислувајќи дека ја вршат својата должност?”[11]. 3. Наша прва должност како луѓе, е да истражуваме и да се себе‒познаеме. Нашата најголема грешка лежи во фактот, дека ние обично сме целосно рамнодушни кон испитувањето и кон себе‒познанието, и се грижиме само за истражување на светот. Не само што едноставно не успеваме да бидеме доволно заинтересирани за себе, на наша штета, туку честопати одиме дотаму, што можеме да бидеме исклучиво еднострани, тотално напуштајќи се во име на истражувањето на светот. Следното прашање што се поставува е поврзано со границите на истражувањето и неговите примени: дали ни е дозволено да истражуваме колку што можеме? Истражувањата и примената мора да имаат некои граници. Ако е така, како може изборот да се ограничи? Кои критериуми треба да се применуваат? Кои правила треба да да важат? Овие прашања имаат огромно значење, особено во нашите денови и времиња, кога научното истражување напредува и опфаќа огромен спектар на теми, до тој степен, што сега вклучува експериментирање и обработка на самата човечка личност. Ова е особено очигледно во областа на биотехнологијата, каде што се спроведуваат истражувања за вештачко менување на генетскиот материјал, со цел создавање организми со нови својства и способности. 54 ТАВОР

Биотехнологијата, а особено биомедицината, отворија нови перспективи со корисни последици за нашето здравје и живот. Ова, всушност, го објаснува големиот интерес што постои за нив денес. Но, во исто време, на одредени полиња, тие предизвикаа и големи сомнежи во однос на правилноста и легитимноста на истражувањето. Начинот на третман на човечките ембриони, експериментите што се вршат врз нив, обидите да се создадат специјални категории луѓе и други слични напори, се безобѕирен упад во човечката личност и во нашиот живот. Она што е загрозено, не се одредени интереси, дури ниту самиот човечки живот, туку нашата специфичност и, на крајот, нашиот идентитет. Нема причина Православната теологија да ги испитува или да ги проценува самите научни истражувања. Но, мора да го стори тоа во однос на предметот што испитувањето го истражува и целта што ја следи. Сè додека научното истражување ни служи нам и на нашиот живот, природно е да го поздравиме и пофалиме. Но, истражувањето нема волја или совест. Неговата услуга за нас не зависи од него, туку од целите што ги поставува и од намерите на истражувачите. Друг сериозен проблем што се јавува тука е дека истражувачите воопшто не се конкретни луѓе кои дејствуваат автономно и со добра совест, туку разни безлични организации со свои цели и цели, кои скоро секогаш се засновани на профит или на влијание. Но, од друга страна, знаеме дека научното истражување, не ја бара самата вистина. Не е заинтересирано за вистината што ги надминува

минливоста и телесната сетилност. Критериум за вистината на научниот план е неговата применливост и непорекливост[12]. Ова значи дека секоја научна вистина е релативна и се признава како вистина, само додека не може да биде отфрлена или дополнета. Науката напредува со тоа што секогаш користи одредена вистина што ја формулира. И научното истражување бара откритие и примена на оваа вистина. Но, корисната и општоприфатена вистина, воопшто не треба да се меша со теолошката Вистина. Теолошката Вистина е апсолутна, и дури не произлегува од аспект на создаденото, коешто е условно, туку од Несоздаденото, Кое е апсолутно. Ако ги употребиме Аристотеловите термини, може да кажеме, дека теологијата се занимава со непроменливоста (инваријабилноста), додека науката се занимава со променливоста[13]. Според Православната теологија, Вистината не ја откриваат луѓето, туку е понудена директно од Бога. Луѓето не ја создаваат Вистината; тие ја прифаќаат, ја живеат преку исполнување на Божјите Заповеди, коишто се „вечен живот”[14]. Значи, ние сме запишани во Божјото дело и стануваме соработници со Него, во обновувањето и во усовршувањето на истото. Вистината, којашто, на крајот, е идентична со Бога, не се нуди како емпириско знаење, туку како личносен однос. Грешката што се вметнува во свеста на современото и пост‒модерното човештво, преку апсолутната вредност што ѝ се припишува на науката, е дека научната вистина стана референца за апсолутната Вистина, што значи дека сега сме рамнодушни или сосема презриви кон онтолошката или каква било натприродна Вистина. Научното истражување, со методолошката објективност којашто е задолжителна и sine qua non, лесно нè тера да ја занемариме предноста на личноста и вредноста на личноста. Лесно нè сведува на предмети и нè отуѓува од нашиот внатрешен свет, од „сокриениот човек на срцето”[15]. И, кога ќе подлегнеме на ова искушение, не е можно да размислуваме и да се однесуваме правилно, ниту кон самите себе, ниту кон другите. Стануваме духовно

мртви и испуштаме смрдеа на смртта кон нашето окружување. Имаме опипливи докази за оваа појава денес, не само во состојбата во општеството, туку и во природното окружување. Загадувањето и уништувањето што се случило во природната околина, го отсликува загадувањето и уништувањето што му претходело, во човечкиот ум. Проширувањето на методологијата на природните науки во творештвото на сите други, не исклучувајќи ги дури ни општествените науки, отвори лизгава патека за науката и научните истражувања. Оваа методологија, иако, самата по себе, не е лоша, бидејќи им служи на нашите потреби, ги маргинализира вистински важните теми на животот, како: љубовта, болката и смртта. Сите тие се функции надвор од објективноста, бидејќи тие се однесуваат на луѓето како личности и нивните односи со другите луѓе и со светот. Ако ги ставите во „Прокрустова постела” на објективната методологија, очигледно е дека, тие ќе бидат отфрлени. БЕЛЕШКИ [1] Saint Gregory Palamas, Θεοφάνης, 19. [2] Јн 7, 17. [3] Пс 33, 8. [4] Mт 11, 29. [5] Cf. Saint Sophrony, The Mystery of Christian Life, каде што, тој укажува дека модерната наука се затворила себеси, и не се осмелува да се појави од другата страна на емпирискиот метод. [6] Cf. Saint Basil the Great, On Psalm 14, во PG 29, 256, во коишто, тој вели дека гледањето на вистината што престојува во материјалниот свет, не е начин за постигнување на блаженството што ни е ветено. [7] Отк 1, 8. [8] Saint Sophrony (Sakharov), op. cit. [9] Saint Maximos the Confessor, Chapters on Love, 4, 45, PG 90, 1057C. [10] Види: Saint Sophrony (Sakharov), Saint Silouan the Athonite, Essex. [11] Види: Xenophon, Memorabilia I, 1, 11‒12. [12] За повеќе, видете: Karl Popper, The Logic of Scientific Discovery, Routledge, London‒New York 2002, pp. 17‒21 и 57‒73. [13] Види: Aristotle, Nicomachean Ethics, VI, 2, 1139a 7‒8; Physics IV, 12, 221b‒222a, 9. [14] Види: Јн 10, 50. [15] 1 Пт 3, 4.

Превод од англиски: архимандрит Григориј (Настески) Наслов на оригиналот: Theological and Scientific Theories of Knowledge https://bit.ly/2w7oQaQ ТАВОР 55

ПРАЗНИКОТ СРЕТЕНИЕ НА ГОСПОД ИСУС ХРИСТОС

ога Исус Христос наполнил 40 денови од Раѓањето, праведниот Јосиф и Богородица го однеле во ерусалимскиот Храм, затоа што, според мојсеевиот закон сите Јудејци биле должни својот прв син, на 40-иот ден по раѓањето да го однесат во храмот за да биде посветен на Бога. Притоа, како благодарност кон Бога требало да принесат жртва: вол, овен или пар гулаби – зависно од можноста на семејството. Јосиф и Марија не биле богати и во жртва принеле два гулаба. Во тоа време во црквата служел праведниот свештеник Захарија, таткото на св. Јован Крстител. Тогаш, во Ерусалим живеел некој благочестив старец со име Симеон. Тој восхитувал со својата светост, зашто Светиот Дух секогаш престојувал на него. Восхитувал и со својат старост; имал околу 300 години. Постои предание, дека тој бил еден од 70-те мудреци кои во III век пред Христа го преведувале стариот завет од еврејски на грчки, како што заповедал египетскиот крал Птоломеј II Филаделф (син на Птоломеј I Сотер – генерал во војската на Александар Македонски), основачот на славната

56 ТАВОР

Александриска библиотека. Кога Симеон ја преведувал книгата на пророкот Исаија и стигнал до зборовите; „Ете, девојка ќе зачне и ќе роди син…“ – тој се посомневал во можноста да се исполни такво пророштво. Тој сакал да ги иструга, да ги избрише тие зборови во ракописот. Одеднаш се појавил ангел господов и задржувајќи ја неговата рака, му рекол: „Верувај во тоа што е напишано. Ти ќе го видиш исполнувањето на најголемото Таинство и нема да умреш, додека не го видиш со свои очи господовиот Месија.“ Симеон живеел и чекал да дојде Спасителот на светот. Откако проживеал многу години во длабока старост, на крај се исполнило ветеното. Тогаш, тој по вдахновение од Светиот Дух отишол во храмот. Таму ги видел праведниот Јосиф и Пречистата Дева која го носела божествениот Младенец. Се разгорело срцето на Симеон со голема радост. Крепко го прегрнал божествениот Младенец до своето верно срце и славејќи го Бога, ја изрекол прекрасната молитва:

Сега го отпушташ твојот слуга, Владико, според Твојот збор, со мир, зашто го видоа моите очи Твоето спасение, што си го подготвил пред лицето на сите народи: светлина како откровение за незнабошците и слава на Твојот народ, Израил. Старецот го видел во Младенецот, оној Спасител кого Господ им го ветил на луѓето, кој ќе биде светлината за целото човештво. Сега Симеон може спокојно да умре, зашто се исполнило веувањето и настапила полнотата на времињата. Тој е наречен Богопримец, зашто се удостоил да го прими на своите раце Бог Спасителот. Потоа, Симеон ги благословил Јосиф и Божјата Мајка, пророкувајќи за Младенецот. Го нарекол „знак против кого ќе се говори“ (знамение пререкаемо, σημεῖον ἀντιλεγόμενον). Има многу спорови и теми во кои нашиот живот не зависи од нашиот став. Но, зависно од нашиот став кон тој Знак, некои се спасуват, некои пропаѓаат и тоа за вечност. А, на Богородица Симеон ѝ прорекол: „ Тебе меч ќе ти ја прободе душата…“ И додал:

„…за да откријат мислите на многу срца “. Се работи за тоа дека односот кон Божјата Мајка е показател, каков христијанин е некој. Колку повеќе некој го цени спасителниот подвиг на Христос, толку повеќе ја сака онаа, преку која било овозможено раѓањето на Спасителот. И колку повеќе некој ја цени искупителната сила на Неговите невини страдања, толку повеќе ја чувствува силата на мечот што ја прободел нејзината душа. Таму во храмот била и благочестивата Ана, пророчица кој му служела на Бога со пост и молитва, деноноќно. И таа го познала младенецот, божествениот Спасител и го славела Господа. Таа им раскажувала на жителите на Ерусалим за Него, зашто тогаш сите го очекувале доаѓањето на Месијата т.е. Христос, Спасителот на земјата. Споменот на внесувањето на Спасителот во храмот го празнуваме на 40-иот ден по Божик. Овој празник се вика Сретение, што на црковнословенски значи Средба. Средбата на праведниот Симеон со Господа, е средба на човекот со Бог, на Стариот Завет со Новиот ТАВОР 57

Завет. Во лицето на Симеон се остварува таа средба на сето човештво кое толку долго и напрегнато го очекувало доаѓањето на Месијата и избавувањето од власта на гревот и смртта. Чудото на средбата со Бога, чудото на Сретение, треба да се дочека и во својот живот и затоа најпотребно е да се подготвиме со сета душа. Сретение е празник на средбата на душата со Христос. Господ дејствува во животот на секој од нас. Но, животот на современиот човек минува со забрзано темпо; затрчан е по површината на животот за да стигне пред другите до својата среќа. Во метежот и бучавата на светот се потешко наоѓа време да се замисли за главното и најважното во животот. А само кога човек ќе успее да се извлече од вртлогот на суетата, загриженоста и безнадежноста, и ќе нурне во својата душа барајќи ја смислата и целта на животот, тогаш се случува најважниот настан во животот – средбата со Бога. Црквата на денот на празникот пее: ”Древниот според денови, кој на Мојсеј во древноста му го даде Законот на Синај, сега го гледаме како Младенец (Дете); и исполнувајќи го Законот, како Творец на Законот, според Законот во Храмот се донесува и на старецот му е врачен.”

58 ТАВОР

Истиот, Самиот Бог Кој на Синај говорел со Мојсеј и го востановил јудејскиот Закон, сега како воплотен Син Божји, како Бог што станал Човек, како Богомладенец е донесен во Храмот, исполнувајќи го истиот Закон. Во зборовите на црковните химни е очигледно црковното учење за тоа, дека во сите времиња Бог општел со човештвото во лицето на Синот. Празникот на Сретението Господово спаѓа во најстарите празници на христијанската Црква. Сепак, овој празник сѐ до 6 век не се прославувал многу свечено. Но, во 528 година, за време на императорот Јустинијан (527-565), Антиохија ја снашла несреќа – земјотрес, од кој загинал многу народ. По таа несреќа следела друга. Во 544 година се појавила чума, која секојдневно косела илјадници човечки животи. Во тие денови на сенародна беда, на некој благочестив христијанин му било откриено дека празнувањето на Сретението Господово треба да се служи посвечено. Кога на денот на Сретението Господово било отслужено сеноќно бдение со литија, престанале несреќите во Византија. Како благодарност на Бога, Црквата во 544 г., за време на владеењето на Јустинијан I, востановила посвечено да се празнува Сретението Господово.

ВОСКРЕСЕНИЕТО НА ИСУС ХРИСТОС

Смртта ќе биде проголтана засекогаш и Господ Бог ќе ги избрише солзите од сите. И ќе речат во тој ден: Еве го нашиот Бог. На него се надевавме, да се зарадуваме и развеселиме за неговото спасение. (Исаија 25: 8-9)

гробот и стражарале, премреле од страв, а откако се созеле, се разбегале. Тогаш жените што биле на Голгота и на Христовиот погреб, побрзале кон гробот на Спасителот. Било многу рано. Сѐ уште не било разденето. Жените зеле скапоцено миро оспод Исус Христос заради нашето спасение и тргнале да го исполнат последниот долг од љубовта кон својот Учител и Господ: да го прими страдања и смрт на Крст. Тајните помазаат со миро Неговото тело. Тоа биле: ученици на Спасителот — Јосиф Ариматеец и Никодим — го погребале неговото тело во нов Марија Магдалина, Марија Јаковова, Јована, Саломија и некои други жени. Православната гроб, издлабен во карпа, недалеку од Голгота. Додека телото на Исус Христос почивало Црква ги нарекува: мироносици. Не знаејќи дека пред гробот на во погребната пештера, Тој со својата душа, Спасителот била поставена стража, како и сите умрени пред Него, слегол во мироносиците се прашувале: „Кој ќе го оттурне адот. Бог отишол таму каде што многу векови каменот од вратата на гробот?“ Каменот бил душите на умрените праведници го очекувале многу голем, а тие слаби. Прва до гробот доаѓањето на Спасителот. Христос отишол, го стигнала Марија Магдалина. Таа видела дека проповедал Воскресението, ги извел од адот каменот е оттурнат од вратата, а гробот — — како што се пее во црковната песна: „адот празен. Со таа вест потрчала кај Христовите опустоши.“ ученици Петар и Јован. Кога ги слушнале Упокоението на Велика Сабота станало нејзините зборови, апостолите побрзале кон почеток на преминување од смртта кон гробот. Марија Магдалина, исто така, отишла животот. Откако поминала Саботата, ноќе, на по нив. третиот ден по Своите страданија и по смртта, Тогаш до гробот стигнале и другите Господ Исус Христос оживеал со силата на жени. Кога виделе дека каменот е оттурнат Своето Божество. од влезот, тие влегле во пештерата и таму го Тој воскресна од мртвите. Неговото виделe светлосјајниот Ангел и се исплашиле. човечкое тело се преобразило. Спасителот Но, Ангелот им рекол: „Не плашете се. Исуса го излегол од гробот без да го оттурне каменот барате, Назареецот, Распнатиот; Тој воскресна, со кој била затворена погребната пештера. Тој не е овде. Еве го местото каде што беше не го нарушил печатот со кој Синедрионот го запечатил гробот и бил невидлив за стражарите, положен. Туку одете, кажете им на неговите ученици и на Петар, дека Тој ќе отиде порано кои по тој момент останале да чуваат празен од вас во Галилеја. Таму ќе го видите, како што гроб. Тој ви кажа.“ Одеднаш настанал голем земјотрес. Од Жените излегле од гробот и потрчале небото слегол Ангел Господов. Тој го оттурнал опфатени од трепет и страв. Тие никому ништо од празниот гроб каменот и седнал на него. не раскажале. Наскоро до Господовиот гроб Неговиот изглед бил како молња, а облеката дотрчале Петар и Јован. Јован бил млад, затоа бела како снег. Војниците што стоеле крај

трчал побргу од Петар и прв стигнал до гробот. Откако ѕирнал и ги видел погребните платна на Господа, се исплашил и не влегол во пештерата. А, Петар влегол во гробот. Тој, исто така, ги видел платната и судариумот т.е. платното кое било на главата на Исус Христос. Видел — и поверувал во Воскресението на Господ. Меѓутоа, војниците што го чувале гробот, отишле кај јудејските началници и им кажале за сѐ што се случило во градината на Јосиф. Фарисеите и првосвештениците кои не сакале да веруваат во Воскресението на Христос, ги поткупиле војниците, велејќи: „Речете; неговите 60 ТАВОР

ученици дошле ноќе и го украле, додека спиевме.“ Војниците ги зеле парите и постапиле како што биле наговорени. А, Христовите ученици се разотишле по целиот свет со проповедта за Воскреснатиот Спасител. Оваа главна вест што ја разгласува христијанската вера, се наоѓа во центарот на проповедта, богослужението и духовниот живот на Црквата. Христос воскресна! „Ако веруваме, дека Исус умре и воскресна, тогаш и умрените во Исуса, Бог ќе ги приведе со Него“ (1 Сол. 4: 14).

ÎÄ ÅÏÀÐÕÈÑÊÎÒÎ ÈÇÄÀÂÀØÒÂÎ РОМАН НА ГОДИНАТА ЗА 2012

ПРОДАДЕНИ НАД ДВА МИЛИОНИ ПРИМЕРОЦИ ШИРУМ СВЕТОТ И ДОПОЛНИТЕЛНИ ЧЕТИРИ МИЛИОНИ ЕЛЕКТРОНСКИ ПРИМЕРОЦИ

БЕСТСЕЛЕР ПРЕВЕДЕН НА АНГЛИСКИ, ГЕРМАНСКИ, ФРАНЦУСКИ, ШПАНСКИ, ИТАЛИЈАНСКИ, РОМАНСКИ, КИНЕСКИ, ГРЧКИ, СРПСКИ И ПОЛСКИ

e-mail: kontakt@koe.mk

НАРАЧКИ www.koe.mk/naracki/ СИТЕ КНИГИ www.koe.mk/izdavastvo/