Тавор бр.16

ТАВОР Списание на Кумановско-осоговската епархија • Година V • Број 16 • 2018

МОЖЕ ЛИ ЛИТУРГИЈАТА ДА БИДЕ ЗАЕДНИЧКО ДЕЛО?

ПРОБЛЕМИТЕ НА ПРАВОСЛАВИЕТО ВО АМЕРИКА

АВГУСТИН АВРЕЛИЈ ВО ПРАВОСЛАВНОТО ПРЕДАНИЕ

ДАЛИ МОЕТО ДЕТЕ СЕ РАЗВИВА ПРАВИЛНО?

www.koe.mk КОЈ ГО РАСИПА НАЈДОБРИОТ ОД СИТЕ МОЖНИ СВЕТОВИ?

ТАВОР октомври 2018 • година V • број 16

2 Историја на Кумановско-

32 Света тајна Исповед - историја

осоговската епархија

и богословска содржина

свештеник Дејан Апостоловски

Митрополит Јован (Зизиулас) 42 Дојди, Господи! Митрополит Антониј Сурожски

8 Кој го расипа најдобриот

од сите можни светови? м-р Верица Костова

50 Дали моето дете

се развива правилно? Јелена Спасовска 14 Може ли Литургијата да

биде заедничко дело

54 Како да ги присоединиме

протојереј Андреј Дудченко

своите родители кон верата? Протојереј Андреј Лоргус

18 Проблемите на Православието

во Америка Протојереј Александар Шмеман 24 Августин Аврелиј

60 Мојата визија за подобар свет Кристијан Мишевски

во Православното предание Јероѓакон м-р Симеон (Алексов)

62 Тоа е од мене Преподобен Серафим Вирицки 30 За Богопознанието Митрополит Калининградски Кирил

Т И

•И

К

•У

- С Д

(А А

: •Д

:

на Пресвета Богородица

М П С

А - Ф

),

64 Воведение

А

, П

П •Р - В

Ц

-О

: К •П

, :Н

А - Г Г ,О

. (Н Б .

), ,

ис ториски осврти

ИСТОРИЈА НА

КУМАНОВСКО - ОСОГОВСКАТА ЕПАРХИЈА свештеник Дејан Апостоловски

Ц

рквата во својата суштина е од Бога востановена заедница на луѓе кои се соединети во православната вера, Законот Божји, свештеноначалството и Светите тајни. Неа, светите отци во Никеоцариградскиот Символ на верата ја исповедаат како: Една, Света, Соборна и Апостолска. Една, затоа што е едно духовно тело и има една Глава - Христос. Света, затоа што е осветена од Господ Исус Христос преку Неговите страдања, Неговото учење, Неговата молитва и преку Светите тајни. Соборна, затоа што не се ограничува од никакво место, ниту време, ниту народ, туку во себе ги содржи оние што Православно вистински го исповедаат Бог Света Троица. Апостолска, затоа што таа преку ракополагањето на свештени лица непрекинато и неизменливо од времето на апостолите го сочува и учењето и преемството на даровите на Светиот Дух. Во таа смисла Црквата се нарекува и Православна или Правоверна. Иако е Една, нејзината поделба на помесни православни цркви, а истите на епархии, не го попречува нејзиното единство, при што нејзините членови остануваат да бидат органи на Едното Тело, чија глава е Христос Бог. Токму тоа единство се изразува видливо, со подеднакво исповедање на верата и со општење во молитвите и во Светите тајни.

2 ТАВОР

Заради тоа, со целосно право може да се тврди и дека историјата на Црквата Христова на овие простори е и историја на Кумановскоосоговската епархија. Христијанството во историските граници на Македонија, започнало да се проповеда уште од апостолско време, односно со проповедтта на светиот апостол Павле во градовите Филипи, Солун и Верија, при што како прва покрстена од него христијанска се спомнува Лидија. Верен сотрудник на проповедта во Македонија бил и светиот апостол Тимотеј. Освен во Филипи, Солун и Верија, христијанството брзо се раширило и во другите делови на Македонија. Изворите, пишани и археолошки, упатуваат на постоење на христијански заедници во градовите Стоби, Хераклеа, Линкестис, Лихнидос, Баргала, Амфипол, Скупи и други. Тие подоцна прераснале во силни и значајни епископски седишта.1 Од 64 година па се до 313 година, започнуваат крвави жестоки прогони на христијаните во Римската империја. Задоцнети прогони на христијаните има сè до соборот во Константинопол кога Теодосиј I христијанството го прогласува за државна вера.2 Кога св. Константин Велики ја прогласил

на провинцијата Дарданија, но и на Дарданската митрополија. Оваа митрополија, како и градот Скупи, за нас се битни, заради тоа што во нивните граници влегувала територијата на сегашната Кумановско-осоговска епархија. Првиот познат епископ на оваа рана митрополија бил митрополитот Дакус3, кој учествувал на Првиот вселенски собор, додека пак Питагорие, неговиот наследник е познат по своето учество на помесниот собор во Сердика во 343 година. Исто така познат епископ е и Урсулиј, кој е известен по преписка со царот Лав, а по повод вселенскиот соборот во Халкидон. Последен митрополит за кој се знае бил Јован. Овој митрополит ни е познат по писмото на дарданските епископи до папата Гелазиј, каде прв по чест бил тој, а кое датира од 493 година. Во него тие соопштуваат дека остануваат верни на Римската црква.4 За време на неговото архипастирствување Солун бил седиште на архиепископијата, а солунскиот архиепископ бил духовен старешина и на Скупскиот митрополит.5 Во 535 година, со 11 Новела на императорот свети Јустинијан I се формира архиепископијата Јустинијана прима со седиште во истоимениот град, за кој се претполага дека лежел на месноста на сегашно Скопје. При тоа во овој контекст мора деа се напомене, дека единствената митрополија што постоела во Дарданија, а од која Јустинијана Прима можела да ги наследи традициите била Скупската митрополија која престанала да постои со рушењето на Скупи од земјотрес во 518 година. По смртта на светиот Јустинијан I, Словените ја поминале реката Дунав и ја освоиле Мезија (Северна Србија) и свети Јустинијан I Велики Дакија (Западна Бугарија), па се спуштиле слободата на вероисповедание, во Македонија и кон Дарданија. Една груга на словени кон започнало посилно ширење на христијанството. крајот на VI век го освоила Скопје. Во текот на VII век, словените ги населиле веќе Дарданија Скупи, уште во IV век бил значаен и Македонија. Во тоа време се губи името административен, но пред се и духовен Јустинијана Прима, па најверојатно е отфрлена центар, заради тоа што се јавува како седиште ТАВОР 3

власта на архиепископијата, а нејзините области повторно дошле под духовна власт на солунскиот архиепископ. 6 Со населувањето на просторите на Македонија, Словените живееле во географскополитички целини, кои Византијците ги нарекувале Склавинии. На територијата на денешна Кумановско-осоговска епархија, тогаш се населиле Стримонците, кои живееле на поречието на реката Струма. На чело на овие Склавинии се наоѓале жупани.7 Живеејќи во нив, тие дошле во допир со грчко-латинската цивилизација и христијанската култура и биле изложени на нивно влијание. Веќе и во овој период, иако со ослабен интензитет, сепак во Дарданија имало епархии пополнети со епископи и свештенство. Сосема е разбирливо дека, една таква армија од проповедници и месно христијанско население можеле да влијаат силно на Словените и дел од нив да бидат покрстени. 8 Но, сепак, бројот на покрстени Словени бил мал, пред се од причина што Евангелието било проповедано на неразбирлив за повеќето словенски, грчки и латински јазик. Процесот на покрстувањето на Словените интензивно почнал да се остварува во времето на владеењето на византиските императори иконоборци. Словенскиот просветител св. Методиј како царски намесник во Брегалничката област, заедно со неговиот брат св. Константин (Кирил), се зафаќаат со ваква духовна мисија. Најголемото влијание во оваа проповед го имал св. Константин (Кирил), а што е сосема разбирливо, заради воената служба која тогаш ја имал св. Методиј.9 Бранот на христијанизацијата набргу се проширува и во реонот на денешна Кумановско-осоговска епархија. Овој процес се одвива без големи отпори на Македонските словени поради тоа што христијанството на овие простори имало свои корени од староседелците кои биле затекнати на овие простори. Додека пак во Бугарија случајот не бил ист. Тоа се спроведувало на сила и со отпор. Кнезот Борис, покрстувајќи се и примајќи го името Михаил во 865 година, го прифаќа византиското христијанство на државно ниво. Со овој чин Македонија, која била освоена 4 ТАВОР

од старата бугарска држава, била вклучена во византиската верско-културна сфера. Почетокот на писменоста и литературната дејност кај Македонците, значи и почеток на писменоста и литературата на словените воопшто. Низ цела Македонија биле отварани училишта во кои биле образувани деца и возрасни.10 Со текот на времето дошло до слабеење на Бугарскиот престол. За време на владеењето на царот Петар(927-969) ова слабеење реззултира со потпагање на бугарската држава под официјално византиско владеење, при што таа била признаена како провинција.11 Оваа било искористено од комитопулите Давид, Арон, Мојсеј и Самуил, синовите на брсјачкиот кнез Никола и Пипсимија. Со востанието кое било кренато во 969 година против Бугарија, била создадена првата Македонска самостојна држава. Во оваа востание погинале Давид и Мојсеј, а Арон бил убиен од Самуил. Во 971 година заради засилената положба на Византија, таа морала да ја признае нивната врховна власт. Но, не за долго. Тоа траело се до 11 јануари 976 година, кога преку востание била отфрлена нивната власт и била создадена самостојна Самоилова држава. Како резултат од тоа било и создавањето на самостојна црква.12 Во почетокот, некаде по 976 година на островот Ахил, црквата била констатуирана според митрополитскиот систем. Тука, по кусо време прераснала во Архиепископија, при што нејзиното седиште било пренесено во Охрид, била воздигната во ранг на Патријаршија13, со прв патријарх Филип, додека после него втор и последен патријарх бил Давид14, за чие време згаснува Самуиловата држава и Патријаршија која била снижена на ранг на архиепископија.15 До 995 година, територијата на сегашна Кумановско-осоговска епархија, потпаѓала под Скопската епархија16, за чие постоење сведочи и натписот на епископскиот трон во храмот св. Ахил на истоимениот остров. Во 1000 година, веќе се споменува и Морозвиздската епархија17, со седиште во Морозвизд. Токму во оваа епархија се до XIII век18 се наоѓаат границите на сегашната епархија. За Морозвиздската епархија наоѓаме сведоштво и во првата хрисовула на

императорот Василиј II, каде што тој заповеда во рамките на епархијата да има 15 клирици и 15 парохии.19 Во територијата на оваа епархија во хрисовулата се споменати следните градови: • Морозвизд кој што сега не постои. Овој град го споменува Идрис кога минал низ него патувајќи од Кратово за Малешево, нарекувајќи го Формендис.20 Овој град се споменува во хрисовулите на кралот Милутин и царот Стефан Душан, како соседно село на Злетово и близу до Лесновскиот манастир. Како граници на овој град во хрисовулата на царот Стефан Душан се спомнуваат: Жерновштица, Брегалница и Видостница.

• Козјак, кој сега е село, под планината Козјак, до Мала река, една од левите притоки на реката Пчиња. Козјак се нарекува и месноста помеѓу Крива река и Пчиња која во својот состав има околу 60 села.

• Славиште кој се споменува во грачаничката хрисовула на Милутин и во лесновската хрисовула на Стефан Душан при определувањето на злетовските граници. Пеќкскиот архиепископ Јован Черноевиќ во своите патеписи го споменува Славишкото поле и селото Радибуш. Славиште се наоѓало некаде недалеку на југ од Врање. Сега Славиште се нарекува една покраина околу Крива река, која започнува под Крива Паланка и се простира до преминот кај село Каваклија со околу 30 села.

• Злетово е село на Злетовската река, притока на реката Брегалница. Имало и област Злетово која се граничела со Морозвизд21, спомената во грачаничката хрисовула на Милутин.

• Луковица е назив на неколку места. Во лесновската хрисовула на Стефан Душан се споменува Луковица како место помеѓу Злетово и Пијанец, во подножјето на планините помеѓу Морозвизд и Злетово, околу реката Каменица, десна притока на реката

Брегалница. Луковица се нарекува и југозападното подножје на височините на Сива Кобила и Шкрби врв, кој ги определува границите помеѓу Бугарија и Србија до октомври 1915 година, на југозапад од Ќустендил. Исто така има село Луково во Кратовско и село Луковица во Осоговието. Најверојатно, во осоговието се наоѓала старата Луковица.

• Пијанец е област која го опфаќа средното течение на реката Брегалница погоре од Морозвизд и Луковица, по водопадот на реката Елешница, враќајќи се во реката Струма. Оваа област го добила својот назив по словенското племе пијанци. Областа Пијанец е старата Пеонија.

• Малешево или Малеш е планинска месност при самиот извор на реката Брегалница, со околу 15 села. Таму се наоѓаат и градовите Берово и Пехчево.22 Македонското еремитско монаштво во овие предели веќе се јавува во текот на XI и почетокот на XII век23. Така се среќаваат следниве пустиножители: свети Јоаким Осоговски кој се подвизувал во Осоговието, поточно во Сарандопор; свети Гаврил Лесновски кој се подвизувал во Лесновскиот крај; и свети Прохор Пчињски кој се подвизувал во Пчињската област. Во 1282 година, српската феудална војска на кралот Милутин навлегува во Северна Македонија, заземајќи ги Долни и Горни Полог, Скопје, Овче Поле, Славиште, Злетово и Пијанец, а потоа и Кичевско, Дебарско и Порече, за по неколку децении целата територија на Македонија да биде под српска власт. Иако Охридската архиепископија, во чии граници до тогаш се наоѓала Морозвиздската епархија, го задржува својот висок ранг во српската држава, каде што практично се наоѓаат две архиепископии, таа и Српската24, сепак на сметка на тоа губи 4 епархии и тоа: Скопската, Морозвиздската, Дебарската и дел од Пелагониската25. За времето на царот Душан Морозвиздската епархија била укината, ТАВОР 5

а на нејзино место е формирана Лесновската епископија со седиште во Лесново, а како дел од Скопската митрополија.26 Од 1371 година Турците претпазливо, но сигурно навлегуваат во Македонија. Во 1385 година паѓаат Штип, Прилеп, Велес и Битола, а Скопје во 1392 година, додека во 1394 година целосно потпаѓа под турска власт и целата територија на Славиште.27 Помеѓу 1453 и 1466 година, Охридската архиепископија успеала кон својата диецеза да ја присоедини Пеќката патријаршија. Но, и покрај тоа, идејата за автокефалија и за самостојност на патријаршијата не престанала. Во 1529 или 1530 година Смедеревскиот митрополит Павел, подржан од некои српски првенци, ја отфрлил власта на архиепископијата, и преку турската власт, која што ја поткупил со пари, се одделува од охридската диецеза заедно со неколку епархии, при што повторно ја прогласува патријаршијата за автокефална. Оваа постапка веднаш била осудена од Александрискиот патријарх Јоаким, кој дал подршка на охридскиот архиепископ Прохор28. Во посланието на Цариградскиот патријарх Еремиј I до Охридската архиепископија, ја соопштил одлуката на Синодот, прво дека мора територијата на некогашната Пеќка патријаршија да остане во рамките на Охридската архиепископија, второ дека митрополитот Павел заради неканонското дело мора да биде расчинет од соборот на охридските архијереи, притоа заканувајќи им се со анатемисување, и тоа за секој оној кој ќе се потруди Пеќката црква да ја оддели од Охридската архиепископија.29 Потоа во Охрид бил свикан собор на кој Павле Смедеревски ја признал вината и се заколнал дека повеќе нема да го повтори истото. Иако бил симнат од катедрата на епархијата, тој продолжил да свештенодејствува, заради што бил ставен под забрана за свештенодејство од соборот во 1532 година, притоа му било укажано дека ќе биде анатемисан, доколку продолжи со своите антиканонски дејствија.30Но, и покрај укорите и заканите за анатемисување, тој од тоа не се уплашил, бидејќи продолжил со ракополагање, при што ракоположил епископи ТАВОР

св. маченик Ѓорѓи Кратовски

во Лесново и Кратово. Тој дури успеал, преку подмитување, да го затвори архиепископот Прохор, како и неколку други митрополити и уште си присвоил неколку епархии, над кои наложил тешки даноци.31 Но, тоа не било за долго. Откако бил ослободен од затвор архиепископот Прохор, во 1541 година, Павле бил расчинет и бил одлачен од Црквата. Исто така, заедно со него биле расчинети и биле одлачени од Црквата Теофан Зворнишки, Неофит Лесновски и Пахомиј Кратовски, како и нивните свештеници и нивните ѓакони, при што им било укажано дека ќе подложи на анатема секој кој ќе предизвикува смут во Охридската архиепископија.32 Турската власт, освен што на Охридската архиепископија, на епархиите и црквите им

Паланка 1996, 50.

11) Исто, 51.

12) Јован Белчовски, проф. др., Црковна историја на Македонскиот народ..., 29.

13) Исто, 33.

14) Славко Димевски, протоереј-ставрофор, Црковна историја..., 29.

15) Исто, 32.

16) Иванъ СнѢгаров, История на Охридската архиепископия (от основането й до завладѢването на Балканския полуостровъ отъ турцитѢ), I том, София 1924, 24. Продолжува во наредниот број.

17) Јован Белчовски, проф. др., Црковна историја..., 36.

18) Д-р Ѓорѓи Михајловски, Јордан Михајловски, Цане Крстевски, Крива БЕЛЕШКИ Паланка..., 53.

1) Драган Зајковски, Христијанството во 19) Иванъ СнѢгаров, История на Охридската Македонија од 313 до 700 година [електронски архиепископия..., 56. извор]: векови на консолидација, етаблирање и 20) Исто, 174. дефинирање,2. дополнително издание, Скопје 21) Исто, 175.

2014, 12.

22) Исто, 176.

2) Блага Алексова, Свети Климент и 23) Славко Димевски, протоереј-ставрофор, христијанизацијата на Македонија, 1000 Црковна историја..., 37. години од хиротонизирањето на свети Климент 24) Д-р Ѓорѓи Михајловски, Јордан во епископ и доаѓањето на свети Наум, Зборник Михајловски, Цане Крстевски, Крива на трудови, Охрид 1996, 12. Паланка..., 52.

3) Драган Зајковски, Христијанството во 25) Иванъ СнѢгаров, История на Охридската Македонија од 313 до 700 година..., 42. архиепископия..., 155.

4) Исто, 140.

26) Д-р Ѓорѓи Михајловски, Јордан 5) Славко Димевски, протоереј-ставрофор, Михајловски, Цане Крстевски, Крива Црковна историја на македонскиот народ, Паланка..., 53. Скопје 1965, 10.

27) Исто, 54-55.

6) Исто, 12.

28) Иванъ СнѢгаров, История на Охридската 7) Јован Белчовски, проф. др., Црковна архиепископия - патриаршия (отъ падането историја на Македонскиот народ (книга прва), и под турцитѢ до нейното унищожение (1394Охридската архиепископија од основањето до 1767), София 1932, 19. забраната на нејзината дејност - 1767 (скратена 29) Исто, 20. верзија), Скопје 2006, 12.

30) Исто, 22.

8) Исто, 14.

31) Исто, 23.

9) Исто, 16.

32) Исто, 24.

10) Д-р Ѓорѓи Михајловски, Јордан Михајловски, Цане Крстевски, Крива Паланка и Кривопаланечко низ историјата, Крива наложила тешки даноци, почнала да прави силни притисоци врз месното население за истото да го прими исламот. Дури познат е и арачот во крв каде што православните деца била од млади праќани во турската војска како јаничари каде што биле потурчувани и воспитувани во духот на исламот. Како маченици за верата од ова епархија се јавуваат игуменот Арсениј Сарандопорски (1489), кој не е канонизиран, и св. новомаченик Ѓорги Кратовски (1515).

ТАВОР 7

апологе тика

КОЈ ГО РАСИПА НАЈДОБРИОТ ОД СИТЕ МОЖНИ СВЕТОВИ? ПРАВОСЛ АВНОТО ХРИСТИЈАНСКО СВЕДОЧЕЊЕ ЗА БОГ НАСПРОТИ ФИЛОСОФСК АТА ТЕОДИКЕЈА Верица Костова, магистер по философски науки

Т

еодикејата е гранка на философијата на религијата која се занимава со одбрана на Божјата седобрина, семоќ, семудрост, сеправедност, во светот полн со зло. Можеби ќе се помисли дека по Книгата Јов, никој не би се осмелил по втор пат да Го брани Бога.1 Да се постави прашањето: зошто воопшто да се брани Бог? Зарем има смисла да се правда Љубовта, Доброто, Милоста, Праведноста? Централниот проблем со кој се соочува теодикејата е злото што атеистичката и антитеистичката позиција го користат да ја разнишаат човековата вера, со аргументот дека штом неговата појава е по Божјо допуштање, тогаш горенаведените Божји особини се несовршени. Дали постоењето на теодикејата е потребно? И кој воопшто ја промовирал теодикејата како философска гранка? Историјата на западната философија го посочува Готфрид Вилхелм Лајбниц, заради неговото капитално дело Теодикеја, напишано во 1710 год.2 Без разлика што светите апостоли, светите Отци на Црквата, пустинските и светогорските старци и сите свети Божји угодници со својот живот неуморно ја сведочеле Божјата сеправедност, долго пред да се појави Лајбниц, сепак западната философија реши сета заслуга за одбраната на Бога да ја додели токму на германскиот философ–рационалист.

8 ТАВОР

Интересна е постојаната амнезија на богопротивните философски концепции за фактот што Лајбниц себеси се изјаснувал за христијанин. Доследно е да се согледа цитирањето на Светото Писмо во неговата Теодикеја. Штом овој философ се сметал себе си за христијанин, тогаш во расправата за потеклото на злото, неизбежно е да се заземе став дека тоа настанало онака како што е опишано во Светото Писмо: „Гордоста ти е симната во пеколот, со сиот твој шум; под тебе има гнилеж за постилка, а црви се твојата покривка. Како падна ти од небото, Денице, сине на зората! Се разби од земјата ти, кој ги угнетуваше народите. А во срцето свое си велеше: ,Ќе се искачам на небото, ќе го издигнам престолот свој погоре од Божјите ѕвезди и ќе седнам на гората во соборот на боговите, на крајот од северот; ќе се искачам до висините на облаците, ќе бидам рамен на Севишниот.ʻ Но ти си соборен во пеколот, во дното на јамата“ (Исаија 14, 11-15). Почетокот на злото е во гордоста, завидливоста и непослушанието на најсветлиот ангел, за разлика од претпоставката дека злото произлегува од слободата. „Ти беше помазан херувим – заштитник, и Јас те поставив за тоа; ти беше на светата Божја гора, одеше среде огнени камења. Ти беше совршен во патиштата свои, од денот кога беше создаден, сè додека не

се најде во тебе беззаконие. Од твојата обилна трговија се исполни со неправда и ти згреши; и Јас те соборив како нечист од Божјата гора, те истерав тебе, херувиме – заштитник, среде огнени камења. Од убавината твоја се возгордеа срцето твое, поради богатството твое си ја загуби мудроста своја; затоа Јас те соборив на земја, те предадов на потсмев пред царевите. Со многуте гревови свои во неправедната твоја трговија ти ги оскверни твоите светилишта; и Јас пуштив оган пред тебе, да те проголта; и Јас те претворив во пепел на земјата пред очите на сите, што те гледаат. Сите, што те знаеја меѓу народите, се згрозуваа над тебе, ти стана ужас и исчезна засекогаш“ (Езекил 28, 14-19). Многу посмислено е дека злото настанало од славољубието и превознесувањето, наместо располагањето со слободата и слободниот избор. Слободата сама по себе не е предуслов некој да стори зло – изворната слобода е животот со Бога. Во православното христијанство, злото се означува како небитие, несуштествувачко – нема онтолошка подлога. Ова не значи дека православните мислители ја одрекуваат силата на злото, напротив, тие се свесни за неговата деструктивност, но, со тоа што го нарекуваат „небитие“, очигледно го разграничуваат од Божјите дејства. „Злото е небитие, кое е потребно да се разликува од исконското ништо. Но, небитието постои, и тоа може да има голема сила, сила на лагата“, согледува рускиот егзистенцијален философ Николај Берѓаев.3 Злото е присутно, но во ниеден случај не произлегува од Бога. Злото никако не е создадено од Бога, појаснуваат кападокиските отци. „Единствено, Божјото естетство е совршено и неизменливо; ангелското пак естетство не е склоно кон гревот; а ние – третиот род – сме подложни кон злото и, колку сме подалеку од Бога, толку сме поблизу до ѓаволот. Првиот светлоносец, карактеристичен со предимна слава, мечтаел да ја сподели царската чест на великиот Бог и затоа со бесчестие

паднал ниско и наместо бог, постанал целосна темнина“, вели св. Григориј Богослов.4 Философите ги прашуваат верниците зошто злото се продлабочува и покрај ветувањата на Воскреснатиот Христос?5 Позицијата на православното богословие е јасна: злото сè уште се меша во човековите животи заради злоупотребата на бесценетиот дар на слободата (а не просто заради нејзиното постоење, како што претходно се образложи). Самите луѓе го допуштаат тој процес затоа што одлучуваат да го подражаваат злото преку мислите, чувствата и постапките. „Неблагочестиво е да се мисли, дека злото својот почеток го крие во Бога, оти спротивното од спротивното не произлегува – животот не раѓа смрт, темнината не е начело на светлината и болеста не го твори здравјето. Прашуваат: ако злото и не е нешто несоздадено, и не е од Бога создадено, тогаш од каде ја има својата природа? Дека злото постои – тоа не може никој да го одрекува. Што да одговориме на ова? Тоа, дека злото не е жива и одушевена суштина, но состојба на душата, спротивна на добродетелта и плод на безгрижни души, преку отпаѓање на доброто. Поради тоа, не го барај злото надвор од себеси, ниту пак претставувај си, дека е некаква првородна зла суштина – секој самиот во себеси нека признае, дека е виновник од својот сопствен зол карактер“, поучува св. Василиј Велики.6 Некои философи веднаш би возвратиле со ставот дека треба да се прави разграничување на моралното зло од страдањето што потекнува од природни причини, а не од лошата човечка волја.1 Како најсилно оружје во оваа интелектуална војна се употребува аргументот дека страдаат недолжни луѓе, умираат бебиња кои очигледно никому ништо не згрешиле; ТАВОР 9

земјотреси, пожари и поплави ги уништуваат економски најзагрозените делови од светот; се појавуваат нови вируси и неизлечиви болести... Во контекст на овие примери, ќе се спомне една поинаква перспектива, сосем непозната за западниот философ (макар бил и религиозен), а секогаш присутна во животот на православниот христијанин. Се работи за поуката на еден светогорски подвижник: „Едно славословие ,Слава Ти Боже7 во мигови на болест има поголема вредност од илјада ,Господи Исусе Христе [помилуј ме]ʻ, кога сме здрави.“8 Човекот ќе придонесе значително да се намали и метафизичкото страдање, со сенародно покајание.9 Во случај да се постави прашањето: „На кој начин целиот човечки род ќе успее да се синхронизира да изврши таков глобален чин?“, да помислиме на настани, организирани преку телевизија и интернет, на пример, одреден час во текот на деноноќието да се исклучат светилките, за да се заштеди струја. Ако може едногласно да се донесе решение да се заштеди струја, тогаш добро би било да се уклучи свеста за покајание во глобални размери. Или, пак, без никаква потреба за соопштение, масовно се излегува на плоштадите во (речиси) сите градови на светот, ноќта помеѓу 31. декември и 1. јануари. Зошто не би постоел начин да се освестиме и синхронизираме и за покајание? Во делото Кандид, Волтер непрестајно се подбива со философско–теолошката идеја за најдобриот од сите можни светови.10 Меѓутоа, вистинскиот верник во Бога, никогаш не би ја ставил под сомнеж својата вера, макар и повеќе пати да го прочита споменатото дело. Помеѓу сите екстремни зла што се случуваат со ликовите, Какамбо поставува прашање: „Што е тоа оптимизам?“, а Кандид одговара „Ах, тоа е страст да се тврди дека сè е добро кога сè е лошо.“11 Разбирливо е зошто Волтер ја напаѓа идејата за Седобриот Бог, од едноставен разлог што духот на западниот философ е рационалистички; постојано чувствува потреба сè да измери со разумот и со човечката логика, и оттука смета дека страданијата се бесмислени. Од друга страна, да се живее православен христијански живот, не е прашање на оптимизам или песимизам, но – аскетизам.

10 ТАВОР

Најдобриот од сите можни светови не е најдобар, ќе додадат противниците, обидувајќи се да го побијат Лајбниц. Целосно спротивен став е дека овој свет навистина ни бил даден како најдобар, бидејќи е создаден од Седобриот, Семоќниот, Семилостивиот и Сеправедниот Бог, а луѓето доволно брзо ги обзело себељубието за да се зафатат со уништување на својот дом. Многупати досега е изговорен оној бесмислен став дека религијата е причинител на сите војни. Но, Бог не е причина за луѓето да се убиваат едни со други. Бог е Љубов, а Љубовта не може да биде причина, ниту разлог за војна. Ниту една вистинска вера не проповеда војна. Војната е ѓаволов пронајдок кој го подготвува светот за апокалипса.12 Низ сите векови, разлогот за војна е само среброљубието, од кое што се разгрануваат желбата за покорување народи, присвојувањето територии, крадењето на земните богатства. „Уште долго ли, богатството ќе служи да се објавуваат војни, да се коваат оружја, да се изоструваат мечеви? Не заради него ли, роднините ги забораваат своите природни врски, а браќата се готови да прибегнат до братоубиство? Не заради него ли, се среќаваат во пустината убијци, по морињата разбојници, во градовите улични крадци?“ – прашува св. Василиј Велики.13 Кога христијанинот страда, знае дека страданијата на овој свет, колку и да се тешки, Бог ги допушта не повеќе одошто човековите сили можат да поднесат и заради неговото восовршување и вподобување на Христос, бидејќи страданијата заради самите страданија се бесмислени и не се душеполезни. Една современа отечка поука гласи: „Не треба да се плашиме од страдањата. Страдањата секако ќе дојдат во нашиот живот, го сакале ние тоа или не. Сите знаеме дека сите страдаме на овој на или на оној начин, подоцна или порано во својот живот, и не треба да се плашиме. Она што е битно во нашите страдања е да бидат учество во Крстот Христов, за да бидат учество и во Неговото Воскресение; да им дадеме смисла на нашите страдања, а не да бидат без

св Григориј Богослов, св. Јован Златоуст, св. Василиј Велики

врска, страдања само заради страдања.“14 „Тргни ги искушенијата, и кој ќе се спаси?“, поучуваат светите Отци. „Христијанството е религија на искупувањето и затоа претпоставува постоење на злото. [...] Христос се појавил во светот, затоа што светот лежи во зло. А христијанството учи дека дека светот и човекот треба да го носат својот крст. Страданието е последица на злото, гревот, но страданието е исто така пат за избавување од злото“, заклучува Берѓаев.15 Господ не се појавува и не дејствува насилно во човековиот живот. Христос ја остава слободната личност да поверува во Него врз основа на својот личен избор, а не под присила, затоа што ја создал како слободно и словесно суштество. Секаква присила во животот на човекот носи болка. Повикувајќи се на древните Отци на Црквата, современите отци нè потсетуваат: „Паралелно со слободата доаѓа љубовта, затоа што доколку постои само слобода, а нема љубов, тогаш ќе настане хаос, а доколку има љубов, а нема слобода, тогаш ќе биде ропство.“16 Зошто воопшто е потребно Господ во секој миг да им ја докажува на неверните Својата праведност со видливи

чуда? Така би се загубило таинството на верата. Провокаторите велат дека мора да видат за да поверуваат, и со тоа, незнаејќи, отстапуваат место за детерминизмот во духовниот живот. Но, и покрај тоа што Синот Божји Исус Христос постојано правел чуда, видливи за сите (значи, народот се здобил со емпириско сведоштво), сепак, си останала поделбата на верни и неверни. Намерата на западниот философ е да трага по рационална основа на сè, додека во праксата на светите Отци на христијанската Црква на Исток се состои потврдувањето на верата со опит, а не со докажување и аргументирање. Доколку зборовите се само изговорени, а не се поткрепени со личниот опит, тогаш се празни зборови. Токму ова е повод за православното христијанство да нема потреба од теодикеја како интелектуална дисциплина. „Верата ги исклучува рационалните докази (и очигледноста) и обратно. Инаку не би била вера (и обратно)“, констатира Митрополит Методиј Златанов.17 Меѓутоа, ова не значи дека во случај некој да Го напаѓа Бог, светите Оци би биле рамнодушни или, пак, би се повлекле од дебатата. Разликата е во тоа што православниот христијанин не би почувствувал потреба да Го одбрани Бог на ТАВОР 11

илјадници страници. „Не е можно рационално да се сфати тајната на искупувањето, како што не е можно да се сфати никаква тајна на божествениот живот“, заклучува Берѓаев.18 Обидот логички да се навлезе во нешто што би ја објаснило длабочината на Божјите судови, сам по себе е суетен, затоа што човечкиот ум никогаш нема да биде ниту способен, ниту достоен за тоа. Старец Јосиф Ватопедски вели: „Јас лично чув од човек духовен и целосно достоен за доверба дека тој побарал од Бога да му ја открие Својата волја во врска со еден проблем од неговиот личен живот и го добил одговорот дури после четириесет и две години! На ова јас, мрзеливиот, се стаписав и му се восхитував на неговото железно трпение. Нашиот главен заклучок е дека познанието на божествената волја претставува едно од најделикатните и најсложени прашања во нашиот живот.“ На кој начин, пак, философскиот ум ќе се оправда себеси со тоа што со векови го „решава“ проблемот на метафизичкото зло, додека не може еднаш и засекогаш да одлучи со помош на споменатото сенародно покајание да го реши проблемот на моралното зло – најиманентниот проблем на паднатата човечка природа. „Никогаш не сум се доживувал како адвокат на Господ. Факт е дека постои зло кое што го подражава некој, но исто така факт е дека постојат сили кои што се борат со злото. Го поддржувам интегрирањето во доброто, во прогресот, во светлината, бидејќи човековата природа тоа го посакува“, вели Епископ Климент Хераклејски.19 Навистина, Бог нема 12 ТАВОР

потреба да биде оправдуван. Со страданијата и Воскресението Христово, веќе се осмислиле и страданијата на луѓето. Зарем постојат понеправедни страданија од Христовите страданија? Сепак, Тој не се противел на волјата на Својот Отец; бил докрај послушен, до смрт на крст, за да го избави човештвото од злото, гревот и смртта. Ако некој реши да биде христијанин, тоа неизбежно го повлекува носењето на својот крст, а не живот со удобности. „Христос, кој не знаел за грев, слободно прифатил Голгота и смрт. И јас морам да го врвам тој пат“, вели Берѓаев.20 Наместо да се троши драгоцена енергија на секако бесконечното рационално одвиткување на проблемот дали злото и искушенијата потекнуваат од Седобриот, Семоќниот и Семилостивиот Бог, нека се земе предвид ползата од искушенијата и страданијата; тие се показател на сè што имаме во срцето, какви страсти и нечистотии се кријат во него. И ако не се вложи напор да се очисти срцето од страстите, духовниот раст би бил оневозможен.21 Се чини дека философската теодикеја и покрај својата најдобра намера да го реши проблемот на злото, придонесува и понатаму да се разгорува богоборството во последните времиња. Православната христијанска одбрана на Бога, наместо рационални аргументации, во себе го содржи огненото сведоштво на илјадниците светители, потврдено со умносрдечната молитва, подвижништвото, мачеништвото, јуродивството. Доколку човекот се потпре на

разновидните концепции дека Бог е „енергија“, „неподвижен двигател“, „некаква сила таму некаде“ и слично, тогаш сосем природно е да се развијат нејаснотии околу потеклото на злото, искушенијата и страданијата. Оние кои одржуваат правилен однос кон сите неволји во животот – со постојана благодарствена молитва, не се колебаат во врска со оваа проблематика. Ако правилно се разбере дека Бог е Личност, и таа Личност е Христос, со Кого верните се причестуваат на Светата Божествена Литургија, тогаш сè во човековиот живот добива смисла – и тагата, и радоста, и падовите, и станувањата. БЕЛЕШКИ 1) John Hobbins, “Why Theodicy is Misguided: Reframing the Debate”. 29 may 2008. <http://ancienthebrewpoetry. typepad.com/ancient_hebrew_poetry/2008/05/whytheodicy-is-misguided-reframing-the-debate.html> 2) Во својата Теодикеја, Лајбниц објаснува дека разлогот на волјата е доброто или злото. Секое од нив е тројно: метафизичко, физичко и морално. Метафизичкото се состои воопшто од совршеноста или несовршеноста на стварите, дури и оние кои не се интелигентни. Физичкото се однесува на удобноста и страданијата на интелигентните супстанции и го опфаќа злото на казната. Моралното се состои во доблесните и порочните дела и го опфаќа злото на вината. Физичкото зло произлегува од моралното зло, иако не секогаш во истите субјекти. (Готфрид Вилхелм Лајбниц, Теодикеја, прев. Бранка Милошевић, Београд, Плато, 1993, стр.

390-391.)

3) Nikolaj Berđajev, Filozofija slobodnog duha, prev.

Miroslav Ivanović, Beograd, Dereta, 2007, str. 188.

4) Протоѓакон Г. Ибришимов, Духовни бисери од светите отци, прев. отец Миле Штрбевски, Скопје, Ѓаконија, 2001, стр. 194.

5) „Ова ви го реков за да имате мир во Мене. Во светот ќе имате маки; но не плашете се, зашто Јас го победив светот“ (Јован 16, 33).

6) Протоѓакон Г. Ибришимов, цит. дело, стр. 133-134.

7) Лешек Колаковски, Религија - Ако Бог не постои... Прев. Анета и Здравко Стаматоски, Скопје, Табернакул, 2000, стр. 50.

8) Архимандрит Георгиј Капсанис, Крстот Христов и Неговото значење за нашиот живот, прев. М.Н., Скопје, Премин, 2008, стр. 21.

9) Архимандрит Евгений „Всенародното покаяние обръща всичко“ 11 Февруари 2010. <http://tsarnogorski-monastir.blogspot.com/2010/02/ blog-post.html > 10) Идејата дека овој свет, создаден од Бог, во кој ние живееме е најдобриот од сите можни светови, ја промовирал Лајбниц во својата Теодикеја. (Готфрид

Вилхелм Лајбниц, цит. дело, стр. 183.)

11) Волтер, Кандид, прев. Паскал Гилевски, Скопје, Матица, 2003, стр. 80.

12) Митрополит Наум Струмички, Слово од Водоча, Струмица, Манастир св. Леонтиј - Водоча, 2002, стр. 148.

13) Протоѓакон Г. Ибришимов, цит. дело, 151.

14) Митрополит Наум Струмички „Велигденска порака на Владиката Наум“. Струмица Нет. 23 април 2011.

15) Nikolaj Berđajev, op. cit., str. 193.

16) Епископ Климент Хераклејски во: Пулс. Емисија за ментална гимнастика. Алфа ТВ, Скопје. Април 2011.

17) Митрополит Методиј Златанов, Време, Скопје, Три, 2007, стр. 158.

18) Nikolaj Berđajev, op. cit., str. 194.

19) Пулс. Емисија за ментална гимнастика. Алфа ТВ, Скопје. Април 2011.

20) Nikolaj Berđajev, op. cit., str. 209.

21) Митрополит Наум Струмички, „Демистификација на искушението“, Премин [Скопје], јуни/јули 2010 : 27. ЛИТЕРАТУРА Berđajev, Nikolaj. Filozofija slobodnog duha. Prev.

Miroslav Ivanović. Beograd: Dereta, 2007. Евгений, Архимандрит. „Всенародното покаяние обръща всичко“. ipernik.com.

11 Февруари 2010. <http://tsarnogorski-monastir.blogspot.com/2010/02/ blog-post.html> Hobbins, John. “Why Theodicy is Misguided: Reframing the Debate”. 29 may 2008. <http:// ancienthebrewpoetry.typepad.com/ancient_hebrew_ poetry/2008/05/why-theodicy-is-misguided-reframing-thedebate.html> Ибришимов, Г. Духовни бисери од светите отци. Прев. отец Миле Штрбевски. Скопје: Ѓаконија, 2001. Капсанис, Архимандрит Георгиј. Крстот Христов и Неговото значење за нашиот живот. Прев. М.Н. Скопје: Премин, 2008. Колаковски, Лешек. Религија - Ако Бог не постои... Прев. Анета и Здравко Стаматоски. Скопје: Табернакул, 2000. Лајбниц, Готфрид Вилхелм. Теодикеја. Прев. Бранка Милошевић, Београд: Плато, 1993. Пулс. Емисија за ментална гимнастика. Алфа ТВ, Скопје. Април 2011. Свето Писмо на Стариот и на Новиот Завет. Струмички, Митрополит Наум. „Велигденска порака на Владиката Наум“. Струмица Нет. 23 април 2011. _______. „Демистификација на искушението“. Премин [Скопје], јуни/јули 2010. _______. Слово од Водоча. Струмица: Манастир св. Леонтиј - Водоча, 2002. Волтер. Кандид. Прев. Паскал Гилевски. Скопје: Матица, 2003. Златанов, Митрополит Методиј. Време. Скопје: Три, 2007. ТАВОР 13

б огослуж бе н ж ивот

МОЖЕ ЛИ ЛИТУРГИЈАТА ДА БИДЕ ЗАЕДНИЧКО ДЕЛО – КАКО ШТО Е ВО ТЕОРИЈА, ТАКА И ВО ПРАКТИКА?

И

мето на главната богослужба на Црквата – Литургија (грч. λειτουργία) е сочинето од зборовите: λήϊτον – „јавно, општествено“ (од λᾱός – „народ“) и ἔργον – „дело, работа“). Раната Црква за заедничката, евхаристиска (благодарствена) богослужба не барала посебно, свештено име, туку избрала збор од секојдневието. Литургија било секое јавно, општествено дело во кое у чествувале сите слободни граѓани и сите имале соодветна одговорност за својот придонес. Значи, Литургијата е заедничка богослужба на свештенството и народот; заедничкото дело на благодарење на Бога (т.е. Евхаристија, ευχαριστώ – благодарам), заедничка молитва на клирот со народот, на клирот за народот и на народот за клирот и заедничко принесување на благодарствена, бескрвна жртва во вид на леб и вино. Светата Литургија е централното црковно Таинство, зашто на Литургијата се слу чува вистинско чудо – приносот од леб и вино преку дејството на самиот Бог, со силата на Светиот Дух, се претвораат во Телото и Крвта на Господ Исус Христос. Тоа е остварување на ветувањето 14 ТАВОР

што го дал Господ Исус Христос, кога ја установил оваа богосолужба: „И кога јадеа, зеде Исус леб, го благослови, го прекрши, па им даде и рече: „Примете, јадете; ова е Моето тело.“ Потоа ја заеде чашата, заблагодари и им ја даде; и се напија од неа сите. И им рече: „Ова е Мојата крв на Новиот завет, која се пролева за мнозина.“ Од почетокот на Христијанството па до денес, Светата Литургија останува основно и заедничко благодарствено дело. Литургијата е Света Тајна но, истовремено, е и Тајна над другите Свети Тајни на Црквата, зашто таа им дава значење и ги осмислува сите други богослужби. Такво е изворното разбирање на Литургијата во историјата на Црквата, кое за жал, е малку познато на голем дел од црковниот Народ. Забележително е дека многу христијани Литургијата ја сфаќаат како нешто што се слу чува зад иконостасот, во олтарот, а тие се таму за да гледаат и да се помолат за своите потреби. Малкумина можат да речат: „Јас реално у чествувам во Литургијата. Јас сум чинител во вршењето на Литургијата.“ Во врска со дистанцирањето на народот во Литургијата, еден изговор што

веројатно не е без никаква основа, е тоа што народот најчесто нема можност да ја слуша молитвата што се чита во олтарот. Овде нема да разгледуваме како се установила свештеничката практика на безгласно читање на литургиската молитва. Сепак, само ќе спомнеме дека за безгласното, „тајно читање“ на евхаристиската молитва реагирал уште светиот цар Јустинијан со своите Новели 137. (174), од 565 г., во кои напишал: „Им пропишуваме на сите свештеници и епископи – молитвите што се користат во Божественото Принесување и при светото Крштение – да не ги изговараат во себе, туку на глас, за верниците да ги слушаат и тие да ги поттикнуваат нивните души кон уште поголема стравопочит и фалење на Господ Бог.“ Јустинијан, како потврда на тоа негово мислење, го цитира Првото послание до Коринтјаните (14:15-17), каде што св. апостол Павле прашува; „како некој може да каже амин‚ на вашето благодарење, ако не ве слуша

што зборувате.“ Овие јустинијанови новели, сепак, не се задол жителни и остануваат само како препорака, зашто во Црквата епископот го уредува начинот на богослужење. Така, прво св. Василиј Велики ги редактирал литургиските молитви, а потоа и св. Јован Златоуст. Ние сме ги наследиле нивните богослужбени верзии и според нив ја служиме Литургијата. Своеволното внесување измени во начинот на богослужење, без благослов на надлежниот епископ, не е дозволено за нас, свештенослужителите. Основниот проблем на верата се состои во тоа што Литургијата станала некаква свештена сцена на која настапува свештенството, црковниот хор, а народот е публиката која сето тоа го гледа и слуша. Литургијата не е театар, таа ги вклучува сите што дошле во храмот. Господ Исус Христос ја установил оваа богослужба на Тајната Вечера (тајна – во смисла на надумно, таинствено свештенодејство) во Четвртокот, денот пред неговото Распетие. Околу трпезата биле собрани неговите у ченици,

15 5

апостолите што тој ги избрал и повикал – луѓе кои верувале во него и на кои тој им верувал. Тие не биле избрани затоа што имале некакви посебни способности или општествени положби. Главниот критериум според кој биле избрани, била нивната подготвеност да остават сѐ и да го следат. Така, Исус со дванаесетмината во Ерусалим на Вечерата зел леб, го благословил, искажал пофалба кон Бог Отецот, го прекршил лебот и од него им раздал на учениците. Исто така, зел чаша вино; ја благословил, заблагодарил, им дал на своите у ченици да пијат од неа. Но, тоа веќе не биле обичeн леб и обично вино; со силата на неговиот благослов тие биле претворени во самото Негово Тело и самата негова Крв. Господ избрал на тој начин неговите верни да се соединуваат со него и тој со нив: „Кој го јаде Моето Тело и ја пие Мојата Крв ќе биде во Мене и Јас во него“ ( Јн. 6,56). „Заблагодари, го благослови, го прекрши, им даде на учениците“ – тоа е срцевината на Литургијата, нејзиниот

ТАВО ТА ВОР Р

основен концепт од тогаш до денес. Но, во текот на вековите основните свештенодејства се покриени со различни споредни чинови, обреди, песнопенија, така што за народот станало тешко да ја распознае суштината на оваа богослужба. Голем дел од народот како да заборавил дека ние се собираме на Литургија како што биле собрани апостолите, дека се собираме затоа што сме повикани, затоа што како христијани припаѓаме на Народот кој Христос го повикал и му се доверил. Како Народ Божји имаме одговорност; како се однесуваме кон тоа дело што ни е доверено, дали сме разбрале какво спасително свештенодејство сме наследиле, дали се грижиме како и каква ќе ја предадеме Литургијата на идните генерации? Затоа, у чествувањето на верниот народ мора да биде свесно, разбрано, осознаено како услов без кој не може да се извршува Литургијата. Уште во времето на св. Јустин Маченик (II век) зборот амин го изрекувал народот по евхаристиската молитва, која претстоителот ја читал

гласно. (Прва Апологија, 65, 67). Амин (=така е, така нека биде) во богослужбен котекст означува потврда, запечатување на молитвата од страна на народот, надеж дека молитвата ќе биде услишана од Бога. Амин се кажува (или се пее) на крајот од секоја молитва или свештенички возглас и со тоа верниците потврдуваат дека ги разбираат и се согласуваат со прочитаните молитви. Амин, значи, ја покажува нераздвојноста на свештеникот од народот и го пројавува дијалошкиот карактер на христијанската богослужба. Додека не биде осознаена заедничката одговорност за она што се случува на Литургијата, рано е да се зборува за преродба на Црквата. Виталното значењето на Литургијата се изразува и во устројството на Црквата. Таа е организирана според евхаристискиот принцип: „Каде што се извршува Евхаристија (Литургија), таму е целата Црква. Секое евхаристиско (литургиско) собрание (епископ - клир народ) е Црквата – цела, во полнота. Во Евхаристијата Црквата се пројавува, се исполнува, се остварува.“ Ако се има предвид ова изворно у чење за Црквата и Евхаристијата, тогаш, веројатно ќе има помалку прашања од типот: Што вели Црквата по еден или друг повод, или барем, осознавајќи се себеси како дел од црковниот народ, како живи членови на Црквата, нема да се дистанцирате од црковниот консензус. Црква сме сите ние собрани околу Господ Исус Христос. Нема Црква само од народ без ерархија (клир), исто како што нема Црква само со клир, без народ. Анафората, молитвата на приносот, свештеникот не ја чита од свое име, туку од име на црковното собрание и се моли за сите нас: „испрати Го Твојот Свет Дух на нас и на овие предложени Дарови.“ А, дали народот што тогаш стои во храмот знае што се случува и дали у чествува во таа литургиска молитва или секој се моли само за своите лични

потреби, интереси? И без анкетирање, забележителен е индивидуалистичкиот пристап кон богослужбата. Очигледен е недостатокот на литургиската свест за Црквата како заедница. Најчесто и причестувањето се сфаќа како прашање на лично достоинство или недостоинство, а не како прашање за внимателно учество во молитвата на црковната заедница. Споредено, ако сме повикани на свадба, не сме повикани само на ру чек, повикани сме да у чествуваме во целата свадбена процедура; да ги даруваме младоженците, да се радуваме со нив… Целта на свадбената веселба е блиското, искрено заедничарење на гостите. Може да се каже дека и Литургијата е трпеза. Во олтарот е светата трпеза на која Младоженецот Исус Христос ни приготвил храна – „лек за бесмртност“ (св. Игнатиј Антиохиски). Ние свештениците во тој слу чај сме служители на трпезата; на луѓето им го предаваме она што не сме го подготвиле ние самите, туку она што ни го дал Христос. Целата Литургија може да се спореди со една долга свадбена свеченост на која сите пиеме од заедничката Чаша на животот, која ни ја дава Младоженецот. Значи, клучно е разбирањето за важноста на целосната богослужба и за нејзиниот соборен карактер; важни се молитвите и благодарењата од сите во текот на целата Литургија. Нашето учествување во Литургијата, нашето причестување со Телото и Крвта – не е само денешен спомен на дамнешната Тајна вечера, туку наше у чествување во истиот настан што Христос го извршил и установил во сионската горна соба, а кој се извршува до денес со благодатта на истиот Свети Дух. протојереј Антониј Петрушевски Обработка и превод од руски на текстот: Можно ли сделать литургию общим делом? од протојереј Андреј Дудченко.

ТАВОР 17

духовност

ПРОБЛЕМИТЕ НА ПРАВОСЛАВИЕТО ВО АМЕРИКА Протојереј Александар Шмеман

I. Канонските проблеми

дека вистинските мотивации зад сите овие трансфери ретко имаат врска со канонските 1. Неканонска состојба убедувања; она што е важно е победа. Живееме во затруена атмосфера на анатеми иту еден поим не се употребува и екскомуникации, судски случаи, судски − и не се злоупотребува − меѓу спорови и судски постапки (litigations), православните луѓе во Америка1 сомнителни хиротонии (dubious consecrations) почесто од терминот канонски. Човек ги на сомнителни епископи (dubious bishops), слуша бескрајните дискусии за каноничност омраза, клевета, лаги! Но, дали размислуваме или неканоничност на овој или оној епископ, за непоправливата морална штета (заб. на јурисдикција, свештеник, парохија. Зарем тоа, прев. соблазната, што притоа се шири меѓу самото по себе, не е индикација дека нешто е погрешно или, барем, од канонски гледна точка народот, меѓу потенцијалните верници, меѓу оние со слаба вера!), што сето ова му го во Америка, и дека постои канонски проблем нанесува на нашиот народ? Како можат да што бара целосна анализа и решение? За жал постоењето на таков проблем ретко се прифаќа. ја почитуваат хиерархијата (или јерархијата) и нивните одлуки? Какво значење може да Секој едноставно тврди дека полнотата на има за нив самиот концепт на каноничност? каноничноста е негова позиција и, во име на Зарем не ги охрабруваме да ги разгледаат сите неа, го осудува и го отфрла, како неканонски црковниот статус на другите. И воодушевеноста норми, сите прописи, сите правила, како чисто од ниското ниво и цинизмот на овие „канонски“ релативни? Понекогаш се прашуваме, дали нашите епископи го разбираат скандалот на борби, во коишто каква било инсинуација, оваа ситуација? Дали некогаш размислуваат какво било искривување е дозволено, сè додека за цинизмот, дека тој, ги предизвикува и ги му штети на „непријателот“. Загриженоста храни срцата на православните луѓе? Три овде не е за вистината, туку за победите во руски јурисдикции, две српски, две романски, форма на парохии, свештеници, епископи, две бугарски, две албански. Поделба меѓу „менување“ на јурисдикциите и приклучување сиријците... Непријателството меѓу русите кон каноничноста. Не е важно дека истиот и карпато‒русите... Украинскиот проблем! епископ или свештеник вчера го осудил она, И сето ова во време, кога Православието што денеска, тој го фали, како канонски,

Н

ТАВОР

во Америка станува зрело, кога навистина постојат прекрасни можности за неговиот раст, развој, проширување, креативен напредок. Ги учиме нашите деца да бидат „горди“ на Православието, постојано им честитаме на сите историски настани и достигнувања, нашите црковни публикации го прочистуваат речиси неподносливиот триумфализам и оптимизам, но, сепак, тоа ќе се случи, уште повеќе, доколку сме правилни и вистинити и во духот на нашата вера, притоа, ние треба да се покаеме, како „вреќи и пепел“ (заб. на прев. види: Јона 3, 6),

ние треба да плачеме дење и ноќе за тажната и за трагичната состојба на нашата Црква. Ако каноничноста е ништо друго освен фарисејска и легалистичка самоправедност (заб. на прев. како и самооправданост), ако има нешто поврзано со духот на Христос и традицијата на Неговото Тело, Црквата, отворено мораме да објавиме дека ситуацијата, во која сите ние живееме, е крајно неканонска, без оглед на сите оправдувања и санкции, кои секој ги наоѓа за својата „позиција“. Зашто, ништо не може да го оправда голиот факт: нашата Црква е поделена. За да бидеме сигурни, секогаш имало поделби и конфликти меѓу христијаните. Но, за прв пат во историјата поделбата припаѓа на самата структура на Црквата, за прв пат каноничноста изгледа чудно исклучувана од нејзината основна „содржина“ и намера (заб. на прев. целта) − да ја осигура, да ја изрази, како и да ја брани и да ја исполни Црквата, како Единство дадено од Бога, за за прв пат, во други услови, се чини дека се чини дека е нормално мноштво јурисдикции. Навистина мораме да се разбудиме и да бидеме ужасни од оваа ситуација. Мораме да најдеме во себе храброст да се соочиме со тоа и повторно да размислиме во светлината на вистинското православно учење и традиција, без оглед на тоа што ќе ги чини нашите ситни човечки желби и непожелности. Бидејќи, освен ако ние, прво, отворено не признаеме дека постои канонски проблем и, второ, ако не ги ставиме сите наши мисли и енергии во изнаоѓањето на негово решение, во таков случај, ќе отпочне распаѓањето на Православието (decadence of Orthodoxy) − и покрај неколкуте милиони долари скапи цркви ТАВОР 19

и другите величествени објекти и црковни предмети, од коишто сме толку „праведно горди“. „Оти време е да почне судот од Божјиот дом; а, ако почне најнапред од нас, тогаш каков ли ќе им биде крајот на оние, кои не му се покоруваат на Божјото евангелие?“ (1 Пет 4, 17).

2. Лажни идеи за каноничност Мораме да започнеме со објаснување на навидум едноставниот поим за каноничност. Велам „навидум едноставен“, бидејќи е навистина доволно едноставен за да се даде формална дефиниција: „канонски е она, што е во согласност со каноните на Црквата“. Меѓутоа, многу е потешко да се разбере, што е тоа „усогласеност“ (compliance) и, како да се постигне. И ништо подобро не ја илустрира оваа потешкотија од одредени претпоставки на кои целата канонска контроверзност во Америка се чини дека е заснована и кои всушност се многу сериозно нарушување на Православната канонска традиција. На пример, постојат такви, кои го решаваат сложениот и трагичниот канонски проблем на Православието во Америка, со едно едноставно правило, што за нив изгледа е очигледно: да се биде канонски мора да се биде под некој Патријарх или, воопшто, под некоја воспоставена автокефална Црква во стариот свет. Според тоа, каноничноста е сведена на подреденост, која е прогласена за да го конституира основниот принцип на црковната организација. Создадена е идејата дека „високата црковна моќ“ (Патријарх, Синод, итн.) е самата по себе и, самата од себе, извор на каноничност: што и да одлучи е ipso facto канонски и е критериум за каноничност. Но, во вистинската Православна традиција црковната моќ е самата под каноните и нејзините одлуки се валидни и задолжителни само доколку се во согласност со каноните. Со други зборови, не е одлуката на Патријархот или на Синодот, таа што создава и гарантира каноничност, туку, напротив, каноничноста на одлуката (нејзината согласност со каноните), е таа, која ѝ ја дава 20 ТАВОР

својата вистинска власт и моќ. Вистината, а не моќтта, е критериум, а каноните, кои не се разликуваат од догмите, ја искажуваат вистината на Црквата. И, исто, како што нема моќ ниту еден авторитет за да ја трансформира ереста во православие, како и да го направи она, што е бело во црно, исто така, ниту моќта може да ја направи канонска ситуацијата, што не е канонска. Дури и тогаш, кога му било кажано на свети Максим Исповедник, дека сите патријарси се согласиле со патријархот на Цариград дека монотелетизмот е православно учење, тој одбил да го прифати овој аргумент, како одлучувачки критериум на вистината. Црквата на крајот го канонизирала свети Максим и ги осудила патријарсите. Исто така, ако утре сите патријарси се согласат и свечено прогласат томос, дека најдоброто решение за Православието во Америка е да остане поделено на четиринаесет јурисдикции, оваа одлука нема да ја направи нашата ситуација канонски и тоа, од едноставна причина, затоа што, таа не е во согласност со канонската традиција или со вистината на Црквата. Целта и функцијата на хиерархијата е токму зачувувањето на чиста и неискривена традиција во нејзината полнота, и кога санкционира или дури кога толерира нешто спротивно на вистината на Црквата, тоа, доколку не се поправи, се става под осуда на каноните2. И, навистина е иронично, што во Америка канонската потчинетост, е премногу возвишена, како единствен извор и гаранција за каноничност, која се користи за да се оправда најнеканонската ситуација, што би можела да се замисли; истовремената јурисдикција на неколку епископи на истата територија, што е истовремено предавство и на словото и на духот на целата канонска традиција. Оваа ситуација ја уништува основата на Црквата: јерархиското и структурното единство, како основа и израз на духовното единство на Црквата, наместо „единството во верата и љубовта“. Ако постои јасен и универзален канонски принцип, сигурно е дека, тоа е јурисдикциското единство3 и, според тоа, ако карактеристичното (чудното) „намалување“ на каноничноста доведува до de facto уништување на тој принцип,

тогаш можат да се применат зборовите на Евангелието: „По нивните плодови ќе ги познаете“ (Мт 7, 16). Канонската потчинетост (канонскиот субординационизам) е најдобриот показател за тоа, колку длабоко навлеговме во „запададњачки“ начин на канонско размислување. Каноничноста е идентификувана не со вистината, туку со „сигурноста“. И ништо не може да нѐ врати назад до славната сигурност, дека во Православието не постои замена за Вистината, освен реалното канонско преродување (заб. на прев. реалниот канонски приказ на настанатите состојби во Православието). Уништувањето на единството на Црквата, што е олицетворение на канонската потчинетост нужно води кон уништување на континуитетот на Црквата. Нема потреба да се докажува дека континуитетот во верата, учењето и животот претставува основа на Православната еклисиологија, како и

тоа, дека принципот врз кој треба да се фокусираме е континуитетот на апостолското преемство; преку него секоја локална Црква го манифестира и го одржува нејзиното органско единство и идентитет со Едната, Света, Соборна и Апостолска Црква, соборноста на нејзиниот живот и нејзината вера. Но, додека во вистинската Православна традиција, „субјект“ на континуитетот е Црквата, односно вистинскиот континуитет на жива и конкретна заедница со целата традиција и поредок на Црквата, континуитет, којшто е носител и којшто произлегува од сведоштвото на епископското преемство, овде на теоријата на канонската потчинетост, реалноста на Црквата се сведува на формалниот принцип на јурисдикција, односно се сведува на подредување на централната црковна моќ. Но, во таков случај, значењето на апостолското преемство е длабоко изменето, како што е и онаа на епископот и неговата функција во Црквата. Во првобитната традиција, епископот, ТАВОР 21

преку неговата хиротонија, од страна на други епископи, станува „наследник“, не на самата негова поставеност, туку, пред сè, на непрекинатиот континуитет на својата Црква4. „Црквата е во епископот“, бидејќи „епископот е во црквата“, во: „органско единство со посебното тело на црковниот народ“5. Во системот на канонската подреденост, сепак, епископот, едноставно, станува претставник на повисока јурисдикција, кој не е важен самиот по себе, како харизматичен носител и чувар на континуитетот и соборноста на неговата Црква, туку како средство за потчинување на Црковната јурисдикција. Тешко е да се замисли едно посериозно изобличување и, всушност, уништување на Православниот концепт на континуитет и апостолско преемство. Црквата не може да се сведе на јурисдикција. Таа е жив организам и нејзиниот континуитет е токму во животот. Функцијата на епископатот и на „моќта“ воопшто, е да се зачува, да се брани и да се изрази овој континуитет и полнота на животот, но тоа е функција во (заб на прев. = 22 ТАВОР

внатре), а не е функција над Црквата. Дадената власт не ја создава Црквата, туку таа е создадена од Бога внатре во Црквата, која е онтолошки пред сите функции, претстојателства и овластувања.6 И јурисдикцијата, кога е разделена од вистинскиот континуитет на Црквата, може да стане, и всушност често станува, принцип на дисконтинуитет и раскол... Тажна, но типична илустрација на ова се болните приказни за руските црковни конфликти во Америка. Православието било пренесено во Алјаска во 18 век, од руски мисионери. Оттогаш, Црквата растела органски: од едноставна мисија во една епархија, а потоа во група епархии, или локална црква (заб. на прев. Помесна Црква). Вообичаената јурисдикциска врска меѓу Американската Црква и Московската патријаршија de facto била скршена од трагичните настани на Руската револуција. Немало раскол, немало никакви расправии, немало конфликти. Епископите назначени од Москва отишле во Русија и не се вратиле. Лишени од материјалната поддршка од

Мајката‒Црква, затруени со револуционерна пропаганда, Црквата во Америка била во голема духовна опасност. Во оваа трагична ситуација7 одлуката на Детроитскиот собор во 1924 година за прогласување на привремена автономија не беше само целосно оправдана, туку навистина беше чин на реален континуитет, односно уверност на Црквата за нејзиниот органски раст. Тоа е уште еден акт на целата Црква: епископите8, свештенството и верниците; и, нивната мотивација беше длабоко и ексклузивно црковна: сите да ги згрижи во верата, но под нови околности, како и да го покаже континуитетот на животот, верата и редот во Црквата.9 Но, Московската патријаршија ја осуди Американската Црква, како „расколничка“, а во 1933 година тука воспостави своја јурисдикција во форма на Егзархија.10 Продолжува во наредниот број. БЕЛЕШКИ 1) Отец Александар Шмеман преферира употреба на терминот Америка, мислејќи на САД, сепак, тој алудира на целовитоста на проблемите во Православието во Северна Америка. Сепак, сеопфатноста на анализите, го надминуваат локацискиот проблем и, може да се каже дека, тој алудира на целиот континент, вклучително и Јужна Америка. Ова го потенцираме, бидејќи о. А. Шмемен постојано прави паралели: овде‒таму, мислејќи на старите краеви, од каде што потекнуваат православните во Америка (заб. на прев.).

2) Должноста за послушание на народот кон епископот престанува, кога епископот отстапува од Соборните правила, тогаш народот има право да го обвини, па дури и да го му го одземе достоинството на епископ. George Florovsky, Sobornost − The Catholicity of the Church in The Church of God, London, 1934, p. 72.

3) Cf. John Meyendorff, One Bishop in One City (Canon 3, First Ecum. Council) in St. Vladimir's Seminary Quarterly, 1961, vol. 5, 1‒2, pp. 54‒62.

4) Во сите рани документи, списоците на епископи го прикажуваат нивното наследување на истата „катедра“, а не нивните хиротонии; cf. на пример, Eusebius, Eccl. Hist. V, VI, 1‒2; Irenaeus, Adv. Haer. III, 3, 3. За значењето на епископското посветување од неколку епископи, cf. мојот есеј, „The Idea of Primacy in Orthodox

Ecclesiology“ in The Primacy of Peter, London, 1963, pp.

40 ff., исто така, види: George Florovsky, The Sacrament of Pentecost (A Russian view on Apostolic Succession), in Sobornost, March 1934, pp. 29‒35: Под нормални услови на црковниот живот, апостолскoтo преемство никогаш не треба да се сведе на апстрактно набројување на последователни наследници. Во древните времиња апостолското преемство најчесто подразбирало наследување на одредена катедра, посебно во одредена локална соборност. Апостолското преемство не претставува самодоволна поврзаност.

5) George Florovsky (1934), 32.

6) На денот на Педесетница Духот не слегува само на апостолите, туку и на оние, што беа присутни кај нив; не само на дванаесеттемината, туку и на целото мноштво народ (заб. на о. А. Шмеман; ги споредува дискурсите на Златоуст и неговото толкување на Делата апостолски). Ова значи дека Светиот Дух се спушта на целата древна Црква, а потоа се претставува во Ерусалим. Но, иако Духот е еден, даровите и службите на Црквата се многу разновидни, така што, додека во Светата Тајна на Педесетница Светиот Дух слегува на сите, но само на дванаесетте ја дава силата на свештенството и им Го ветил нашиот Господ во деновите на Неговото Тело. Карактеристичните особини на свештенството не се замаглуваат во сеопфатната полнота на Педесетницата. Но, истовременоста на овој соборен излив на Духот на целата Црква сведочи за фактот дека свештенството е основано во соборноста на Црквата. George Florovsky (1934), 331.

7) За поописно изучување на состојбите cf. D. Grigorieff, The Historical Background of Orthodoxy in America, in St. Vladimir's Seminary Quarterly, vol. 5, 1961, 1‒2, p. 3ff.

8) Беа три епископи на Соборот во Детроит.

9) Cf. Grigorieff (1961), pp. 19ff, како и: A. Bogolepov, Toward an American Orthodox Church, New York, 1963, pp. 78ff.

10) Cf. Bogolepov (1963), p. 81, посебно и: Grigorieff (1961), pp. 29‒32.

Наслов на оригиналот: Problems of Orthodoxy in America

by Fr. Alexander Schmemann I. The Canonical Problem Извадокот: I. The Canonical Problem, е издаден во периодичниот весник: St. Vladimir's Seminary Quarterly, 1964, Vol. 8, # 2, pp. 67‒85. Превод од англиски: архимандрит д-р Григориј (Настески)

ТАВОР 23

АГИОГРАФ ИЈА

АВГУСТИН АВРЕЛИЈ ВО ПРАВОСЛАВНОТО ПРЕДАНИЕ Јероѓакон м-р Симеон (Алексов)

дебата, неговата богословска позиција била заштитена од страна на источните патријарси, со што бил потврден и неговиот авторитет како богослов од источните Отци 3 . Следниот важен историски извор е Петтиот вселенски собор. Пред почетокот на третото заседание во врска со спорот за Трите глави, у чесниците, како наследници на Отците од претходните собори, набројувајќи ги значајните Отци и учители на Црквата како Атанасиј Велики, Илариј, Василиј Велики, Григориј Богослов, Амвросиј Милански, меѓу кои го спомнувале и името на Августин 4 . На истиот Собор, на петтото заседание се цитирани фрагменти од неколку посланија на Августин, притоа нарекувајќи го свет и епископ на католичната (соборната) Црква 5 . Иако неколку векови е отсутен од источното предание, сепак, неговото име започнува повторно да се актуализира со Историски сведоштва започнувањето на богословските дебати Името на Августин за првпат се околу тријадолошките разлики помеѓу спомнува на Соборот во 415 година, двете традиции. Фотиј Цариградски предводен од Ерусалимскиот патријарх (820 – 896), е првиот автор кој во своето Јован II. На Соборот било прочитано писмо до Аквилејскиот архиепископ писмо од Августин до Илариј, во коешто и митрополит го нарекува Августин – ја искажувал својата позиција во врска со свет 6 . Подоцна, со константинополскиот у чењето на Пелагиј. Иницирајќи сериозна светител се сложува и свети Марко

А

вгустин (354 – 430) е еден од најзначајните христијански авторитети. За западното христијанство, без сомнеж, е еден од клу чните автори кој извршил големо влијание врз богословското и философското мислење, оформувајќи го до средината на XIII век. Од друга страна, на Исток, некои елементи од неговите богословски мисли како у чењето за благодатта, влијанието за формулирањето на filioque предизвикале сериозни дебати1, но и покрај тоа, извршил влијание врз богословието на источните Отци и особено врз еклисиологијата и односот кон Светото Писмо 2 . Неговиот придонес е од исклучителна важност за развој на богословската мисла на христијанските Цркви, во коешто се гледаат основите на клучните разлики во богословскиот метод помеѓу Исток и Запад.

24 ТАВОР

Ефески (1392 – 1444), којшто во своите Силогистички глави против латините, го нарекува божествен 7, кому богословските идеи на Августин воопшто не му биле непознати. Неговото посериозно присуство во интелектуалните кругови на Византија се засилува со преведувањето на Августиновите дела на грчки јазик. Преводи на грчки јазик Иако целокупното творештво на Августин е напишано на латински јазик, сепак, тој не останува туѓ за источното предание. Според сведоштвото на неговиот биограф и пријател Посидиј, возможно е додека сè уште бил жив, некои од неговите дела и проповеди да биле преведени на грчки јазик 8 .

De Trinitate, првото дело на Августин, преведено е на грчки јазик од страна на Максим Планудиј во XIII век. Со текот на времето биле преведени и други негови значајни дела, но никогаш не биле публикувани 9. Confessionum libri tredecim и De civitate Dei, како едни од најважните, подолго време остануваат непознати за христијанскиот Исток. Со првиот превод на Планудиј, богословскиот концепт на Августин станува достапен за Грците; со тоа, неговите идеи се исправени пред нови анализи и критики. Императорот Михаил VIII, познавајќи ги богословските дискусии, на Планудиј му го доверил токму делото De Trinitate, како централно дело во коешто се гледа

позицијата на Латините во врска со filioque 10 . Постојаните дискусии помеѓу Латините и Грците во Константинопол, во врска со веќе поизразените богословски разлики не го одминуваат и придонесот на Августин како клу чен фактор, а можеби и како една од основите за таквите разлики. Неговиот превод претрпел сериозна критика како од Византијците коишто го познавале латинскиот јазик, така и од западните Учители. Остра критика била упатена од страна на еден доминикански монах, којшто го обвинувал Планудиј за фалсификување на делото на Августин и како особено проблематични ги истакнува местата каде што се зборува за произлегувањето на Светиот Дух и од Синот. „Како што направил монахот Максим, кој од неодамна е мртов... кој од латински на грчки го превел делото De Trinitate на свети Августин... го премолчил и сокрил произлегувањето на Светиот Дух и од Синот... Со тоа, правејќи фалсификување, а не превод, искажувајќи лаги како за луѓето така и за

ТАВОР 25

Бог.“11 Критиките против преводот на Максим Планудиј продол жиле и во XV век од страна на Генадиј Схолариј (1400 – 1473) обвинувајќи го за несоодветна употреба на богословските термини. Според Генадиј, причините за таквиот превод можат да бидат две: преведувачот не ја познавал добро источната теологија и од незнаење преведувал збор по збор, или од друга страна, ги фаворизирал Латините, приклонувајќи се кон нивната богословска позиција, со тоа свесно правејќи преведувачки грешки 12 . Но и покрај тоа, преводот на Планудиј бил многу распространет на Исток (околу 30 ракописи), а исто така и многу често цитиран од грчки автори во XIV и XV век 13 . Таквата широка распространетост на неговиот превод сведочи дека не бил целосно отфрлен од Грците. Што се однесува до преведувачкиот стил на Планудиј, преводот го направил не толку како богослов, туку како филолог, не обрнувајќи особено внимание на симптоматичните места, обидувајќи се само да го сочува карактеристичниот стил за Августин. Димитриј Кидон (1320 – 1398) е вториот византиски преведувач којшто извршил превод на некои од делата на Августин. Сочувани се шест дела, од кои само три се автентични. Со оглед на тогашната политичка состојба во Византија, Димитриј ја извршувал улогата на императорски медијатор во врска со преговорите помеѓу Латините и Грците, застанувајќи на страната на приврзаниците за склучување на унија помеѓу Рим и Константинопол 14 . За разлика од Планудиј, пристапот кон преведувачката дејност на Димитриј Кидон е сосема поинаква. Преведувајќи слободно, а истовремено обидувајќи се апсолутно да го сочува духот на оригиналниот текст, особено внимание посветил и на местата каде што се зборува за исходењето на Светиот Дух 26 ТАВОР

и од Синот. Таквиот однос претставува израз на целокупната негова идеологија. Според него, решението на проблемот е во надминувањето на лингвистичките разлики. Токму јазикот е причината за разделувањето помеѓу Истокот и Западот, бидејќи, поважно е што се вели отколку на кој начин тоа се вели15 . Таквата негова позиција би можела радикално да го деформира философското и богословското мислење. Преведувањето на делата на Августин го продол жува и Прохор Кидон (1330 – 1369), братот на Димитриј. Изборот на Августиновите дела, за разлика од својот брат Димитриј, го поставува врз богословска основа. Неговите интереси се насочени кон тријадологијата и особено кон проблематичната тема за несоздадената светлина 16 . Извршил превод на повеќе Августинови дела, меѓу кои се наоѓаат и определени делови од De Trinitate коешто веќе било преведено од Димитриј Кидон. Што се однесува до неговиот пристап кон преведувањето, Прохор не бил со идејата да се изврши превод сам по себе, туку како средство за разбирање на богословската мисла на Августин. Од извршените преводи на тројцата византиски автори, во целост може да се видат различните пристапи и методи на преведување. Тројцата автори им овозможиле на Византијците да имаат комплетна слика за богословието на Августин и поконкретно за неговата тријадологија. Хагиографски и литургиски извори Во своето долговековно историско постоење, Црквата определила некои критериуми според кои некои од членовите на Црквата биле нарекувани свети. Таквото категоризирање во голема мера зависи од подвигот со којшто се прославиле или начинот на смртта. Што се однесува до Августин, тој за Православната Црква е познат како

блажен, епитет којшто се употребува и за светител. Во однос на литургиското почитување на Августин, за разлика од Запад каде што многу рано започнува да се почитува како светител, на Исток ситуацијата е поразлична. Во рамките на грчката традиција, за првпат во литургиските текстови името на Августин се спомнува во Диптихот на литургијата на апостол Јаков, околу XI век, според ракописната традиција на таа литургија 17. Исклучително важно е да се истакне улогата на свети Никодим Светогорец (1749 – 1809) и неговиот придонес со вклу чувањето на Августин во Синаксарот18 на Православната Црква, со што тој започнува да се почитува заедно со другите светители на Православната Црква. Евгениј Вулгарис (1716 – 1806), познатиот философ од времето на Ренесансата, придонел за почитувањето на Августин преку распространувањето на неговите дела меѓу грчките автори. Исто така, го напишал и делото За животот на Августин, коешто подоцна било вметнато во Синаксарот од страна на свети Никодим Светогорец, заедно со други дела на Августин, коишто дотогаш биле преведени на грчки јазик 19. Првата богослужба во чест на Августин била напишана од монахот Јаков Светогорец. Меѓу многубројните богослужби коишто ги напишал, се наоѓа и службата за Августин, публикувана во Смирна, во 1861 година 20 . Постои уште една богослужба во негова чест, напишана од архимандритот Јован од братството на Данилеите, во областа Катунакија, Света Гора. Неговото дело е објавено во Атина, во 1914 година; иако претставува богослужбен текст, сепак не е вметнат во официјалната богослужба на светителот 21. За разлика од монахот Јаков, тој, во статиите посветени на Августин, не ја опева само неговата побожност, што останува карактеристично за поголемиот дел од агиографските текстови, туку

ја акцентира и важноста на неговото богословие. Целокупниот корпус на различните богослужбени текстови придонел за впишувањето на Августин во календарот на Грчката Православна Црква во 1968 година, со што е започната и процедура за вметнување на богослужбата во негова чест во Минејот за месец јуни, којашто до денес сè уште не е завршена 22 . Покрај горенаведените изданија на грчки јазик, во 1955 година, од страна на Синодот на Руската Задгранична Црква, за првпат е публикувана богослужба во чест на Августин, напишана на руски јазик од архимандрит Амвросиј Погодин 23 . Богослужбеникот текст, исто како и грчките изданија, е составен од Голема Вечерна и Утрена со полиелеј. Богословски метод Односот на Православната Црква кон делото на Августин не може лесно да биде определен. Прифаќањето на Августин од страна на православното богословие е конструирано од поствизантиското колебање помеѓу римокатоличкиот или протестантскиот августинизам 24 . Заживувањето на грчкото богословие ( Јован Романидис и Јован Зизиулас) и придонесот на руските емигранти од Париз (Георги Флоровски и Сергеј Булгаков) овозможило отфрлање на каква било имитација на западното богословие, насочувајќи го погледот кон христијанските авторитети. Со сè поголемиот интерес кон патристиката, истражувањето на Августиновата мисла наидува на сè поголема критика од страна на православните богослови, не само во однос на неговата тријадологија, туку и на останатите негови идеи, во коишто е очигледно отклонувањето од етосот на источните Отци. Богословската дебата за тријадологијата на Августин не само што не завршува со византискиот период, туку продол жува со современите ТАВОР 27

истражувања на целокупната негова мисла. Догмата за Света Троица, Августин се обидувал да ја претстави со философските категории на Платон 25 , и не помалку влијание извршила идејата на Порфириј за Трите ипостаси. Не помалку значајна тема за тријадологијата на Августин е и неговото (не)разликување на Божјата суштина од несоздадените енергии. Двете спротивставени страни во дебатите помеѓу исихастите и рационалистите во голема мера се повикуваат на Августиновите идеи. Прохор Кидон и Григориј Акиндин употребувале делови од неговото творештво, сакајќи да покажат колку неосновано и непрецизно е разграничувањето помеѓу суштина и енергија, додека пак, исихастите (св. Григориј Палама) го употребувале не спомнувајќи го неговото име како у чител на разликата помеѓу суштина и енергија 26 . Но и покрај таквите забелешки, гносеолошкиот метод на Августин во лицето на Варлаам е целосно отфрлен од страна на свети Григориј Палама и неговата позиција е заштитена на соборите во XIV век. Интелектуалното искуство во однос на богопознанието останува во целост туѓо на православното мислење. Во врска со учењето на Августин за слободната волја, и покрај многубројните критики упатени кон него, сепак, неговата идеја останува суштински туѓа на православната. Како многу посериозен проблем би можело да се издвои неговото разбирање за предодреденоста, што во голема мера би ја нарушила улогата на слободната волја кај човекот 27. За крај, од горенаведните историски докази може да се заклучи дека Августин, макар и со периодични прекини, е доста актуелен меѓу византиската интелигенција, а во пост-византискиот период и во монашките кругови, особено на Света Гора. Како еден од значајните 28 ТАВОР

автори на Црквата, со сигурност никогаш не претпоставувал дека можеби ќе биде една од причините за разделувањето помеѓу двете христијански традиции. Опитот, како на православните, така и на римокатоличките богослови е заемното истражување на неговиот богословски систем, со што би се определиле точните граници на разминување помеѓу двете христијански традиции.

БЕЛЕШКИ 1) Афанасий Букин, К вопросу о титуловании бла женного Августина Аврелия в восточной православной традиции, Христианское чтение, № 3, 2018 год., стр. 60.

2) Истото, стр. 67.

3) Paulus Orosius, Contra Pelagium, De arbitrii libertate, PL. 31, 1176–1177.

4 ) Деяния Вселенских Соборов, Собор

Константинопольский, 2- й, Вселенский пятый собрание третие, том 5, Казань 1908, стр. 33. [http://www.odinblago.ru/deiania_soborov_5/6] 5) Истото, стр. 96–98. [http://www.odinblago.ru/ deiania_soborov_5/6] 6) Photius Constantionpolitanus, Epistolae canonicae ad episcopos, (Epist. XII) PG. 102, 809.

7) Marcus Ephesus, Capita syllogistica adversus latinos de Spiritus Sancti ex solo Patre processione, PO. 17, 403.

8) Possidius, Vita Operaque (Auctore Possidio Calamensi Episcopo), PL. 32, 42 – 11.

9) Ioannis Spiteris, Sant’Agostino in oriente e occidente во Sant’Agostino nella tradizione Cristiana occidentale e orientale, Padova, 2011 год., стр. 39.

10) E. Fisher, Planoundes’ De Тrinitate, thе Art of Translation, and the Beholder’s Share, во Orthodox Readings of Augustine, St. Vladimir’s Seminary Press, 2008 год., стр. 47.

11) A. Dondaine, Contra graecos, premiers ecritispolemiques des Dominicainsd`Oriente, во Archivum Fratrum Praedicatorum, 21, 1951 год., стр. 421 – 422.

12) Anna Koltsiou – Nikita, Traduzioni di opera di Sant’Agostino in greco во Sant’Agostino nella tradizione Cristiana occidentale e orientale, Padova, 2011 год., стр. 246.

13) Истото, стр. 249.

14) За животот и делото на Димитар Кидон, види: Giuseppe Cammelli, Demetrio Cidone, во Enciclopedia Italiana, Roma, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1931. [UR L: http:// www.treccani.it/enciclopedia/demetrio-cidone_ (Enciclopedia-Italiana)/] 15) Anna Koltsiou – Nikita, Traduzioni di opera di Sant’Agostino in greco во Sant’Agostino nella tradizione Cristiana occidentale e orientale, Padova, 2011 год., стр. 253.

16) На Прохор му се препишува делото De substantia et operatione. Составено од шест книги од кои две се наоѓаат во едицијата Patrologia Grаeca (PG: 151, 1191 – 1242).

17 ) Panaghiotis, Skaltsis, Gliufficiliturgici in onore di sant’Agostino во Sant’Agostino nella tradizione

Cristiana occidentale e orientale, Padova, 2011 год., стр. 117.

18) Συναξαριστής, Συναξαριστής τωνδώδεκα μηνώντουενιαυτού, υπό Μαυρικίου διακόνου, μεταφρασθείς υπό Νικοδήμου Αγιορείτου. Τόμος Τρίτος (Μήνες: Μάιος, Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος). Βενετία, 1819 год., стр. 110.

19) Panaghiotis Skaltsis, Gliufficiliturgici in onore di sant’Agostino во Sant’Agostino nella tradizione Cristiana occidentale e orientale, Padova, 2011 год., стр. 119.

20) Σκαλτσ ής Π., Ο ιερός Αυγουστίνος στο αγιολόγιο και την υμνογραφία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Περιοδικό της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος «Ο Εφημέριος: μηνιαίο περιοδικό για τους ιερείς». Αθήνα, 2001 год., број 6, стр. 11.

21) Ἀκολουθία ἐορτάσιμος ἑίς τόν ἐν ἁγίοις πατέρα ἡμών Αὐγουστίνον Ἐπισκόπον Ἱππώνος во Δανιηλίδης — Ιωάννης (Δανιηλίδης), αρχιμ. Ἀκολουθία ἐορτάσιμος ἑίς τόν ἐν ἁγίοις πατέρα ἡμών Αὐγουστίνον Ἐπισκόπον Ἱππώνος, υπό Ιωάννου Δανιηλίδου, αρχιμανδρίτου και πνευματικού Αγιορείτου. Αθήνα, 1914 год., стр. 5.

22) Panaghiotis, Skaltsis, Gliufficiliturgici in onore di sant’Agostino во Sant’Agostino nella tradizione Cristiana occidentale e orientale, Padova, 2011 год., стр. 121.

23) Истото, стр. 120; Определения Архиерейского Синода Русской Православной Церкви Заграницей, Церковна я жизнь, New York, 195 6 год. № 1–6.

24) Vladimir Cvetkovic, Orthodox Church (since 1453), во The Oxford Guide to the Historical Reception of Augustine, Oxford University Press, 2013 год., стр. 1484.

25) Ioannis Spiteris, Sant’Agostino in oriente e occidente во Sant’Agostino nella tradizione Cristiana occidentale e orientale, Padova, 2011 год., стр. 43.

26) Christos Arampatzis, L’onore e l’autorità di sant’Agostino во Sant’Agostino nella tradizione Cristiana occidentale e orientale, Padova, 2011 год., стр. 264.

27) Sergei Bulgakov, The Bride of the Lamb, Michigan, 2002 год., стр. 90.

ТАВОР 29

духовност

ЗА БОГОПОЗНАНИЕТО Митрополит Калининградски Кирил

Д

ури атеистичката марксистичка идеологија признавала дека основниот философски проблем е прашањето за Бога. Навистина марксизмот не го формулирал како прашање тоа; Што е првично: материјата или сознанието? И во зависност од одговорот на него, философскиот систем се признавал или како материјалистички, или како идеалистички. Темата за Бог, без сомнеж е главно прашање во светогледот. Може да се каже повеќе: прашањето за Бога е главно прашање не само во философијата, туку и во целиот човечки живот. Од тоа како човекот одговара на него зависи многу: односите со луѓето, со природата која нѐ опкружува, општеството, државата. Тоа навистина е фундаментално прашање. И така, едни луѓе веруваат, други не веруваат. Таква е реалноста која треба длабоко да се осмисли. Некои не веруваат затоа што кај нив не е развиено религиозното чувство. Други не можат да поверуваат поради тоа што нивното морално чувство е помрачено, и во сознанието се измешале доброто и злото, лагата и вистината. Притоа има уште еден многу важен услов за познавањето на Бога. Бог престојува во надсетилниот свет, надвор од физичкиот простор и време. А човекот според својата природа е заклучен во времето и во просторот.

30 ТАВОР

На тој начин, одговорот на прашањето, може ли човекот, потпирајќи се на своите чувства и разум, да го познае она што лежи надвор од пределите на физичкиот свет, е очигледен: не, не може. „Како што никој никогаш во себе не го вдишал целиот воздух, така ни умот не ја сместувал, ни зборот не ја опфаќал Божјата природа“ - вели светителот Григориј Богослов. И многумина на таа основа доаѓаат до заклу чок: надсетилниот свет воопшто не постои. Ако јас не можам да го почувствувам, видам, чујам, вместам, соберам, математички да го проанализирам тој свет, значи, тој едноставно не постои. А ако нема надсетилен свет, значи, нема ни Бог. Целата историја на човештвото е историја на барањето на Бога, зашто главното прашање во животот, прашањето за Бога, секогаш ги мачел луѓето. Историјата на човечката цивилизација дава јака слика на ваквите барања. Најзначителните дела на уметностите: архитектурата, скулптурите, живописот, музиката – така или онака, се поврзани со барање на Божественото. На трнливиот и тежок пат на човештвото кон Бога постоеле многу прегради, а често тој пат водел и кон лажни богови. Добро е познато дека древните народи ги поистоветувале силите на природата со Бога: громот, молњата, ветрот... Друг слу чај е кога човекот

создавал слика на божество кому му давал свои својства и квалитети: љубов и гнев, раздразливост и завист. Имено на таков начин и настанал познатиот грчки Олимп, населен со човекобогови. Ваквите барања на Бога доведувале до појавување на религии кои се нарекуваат природни. Тие се појавиле по желба на човекот кој што се потпирал на сопствените чувства и сили за да го познае Бога. Но ние веќе зборувавме дека тоа е невозможно, зашто Бог престојува во друг, надсетилен свет, каде на човекот не му е дадено да проникне. Тој свет е недостапен, тој не е подложен ниту на нашиот интелект, ниту на нашите емоции. Но тогаш, не може ли Самиот Бог да ги премине границите на надсетилниот и на физичкиот свет за да влезе во

општење со човекот? Светото Писмо потврдно одговара на тоа прашање, зашто „невозможното за луѓето е возможно за Бога“ (Лука 18, 27). Бог на особен начин им дал на луѓето да знаат нешто за Него и со тоа им помогнал да стапат на патот на Богопознанието. Таа вест која Бог им ја соопштил за Себе на луѓето се нарекува Божествено Откровение. Благодарејќи на Откровението, луѓето се способни да Го познаваат Бога толку, колку што Бог благоволил да се открие Себе си. Превод од руски: свештеник Филип Станковски

ТАВОР 31

свет и тајни на црквата

СВЕТА ТАЈНА ИСПОВЕД ИСТОРИЈА И БОГОСЛОВСКА СОДРЖИНА (1 дел) Митрополит Пергамски Јован (Зизиулас)

Т

емата за таинството Покајание или Исповед – какo што обично се нарекува, а подоцна ќе видиме дека тоа е терминолошки сериозно прашање! – е едно од најактуелните и важни прашања со кои е соочена Црквата, особено во наши денови. Ова таинство денес е широко распространето во Православната Црква, иако во други епохи не било толку распространето колку што е сега… Тоа создава многу проблеми околу неговата практика, и околу неговата примена. И така, необходно е да се уточнат нештата во однос на Тајната Πокајание, во однос на нејзиното место во животот на Црквата, како и да се кажат нештата во однос на она што го знаеме за него. Што е таинството Πокајание, како започнало во историјата на Црквата и што е неговата богословска содржина? Тоа се прашањата на кои сме повикани да одговориме. Прво, треба да го забележиме точното име на таинството. Станува збор за таинството Πокајание, а не за обична исповед или разговор со исповедник. Кон ова таинство треба да пристапуваат

32 ТАВОР

верните откако ќе се покајат, а не за да се покајат по разговорот со исповедник. Значи, ние нeмаме таинство Покајание секогаш кога се извршува исповед. Овде треба бргу да прибегнеме до историјата, зашто се создала голема мешаница во современиот живот на нашата Црква, со многу опасности кои веќе стануваат видливи. Ова таинство опфаќа три задол жителни елементи во својот состав и неговото спроведување.

• покајание на оној што пристапува кон таинството, • исповедување на гревовите за кои се покајал, • и простување на гревовите, кое Црквата му го дава преку исповедник. Со текот на времето, кон овие елементи бил додаден и четврти елемент, кој не припаѓа кон природата на таинството. Се работи за развојот на траен однос меѓу исповедникот и исповедуваниот при исповедувањето на гревовите, однос на духовно очинство – од страна на исповедникот и духовна зависност и послушание кон него – од страна на исповедуваниот. Додавањето

на тој елемент кон таинството Покајание создава определени проблеми во животот на Црквата, кои ќе ги спомнеме подоцна. Првите три елементи на таинството се појавиле рано – некој би рекол, уште од почетокот во животот на Црквата.

I. Проповедта за покајанието претставувала основа на проповедта на Господ, како и на појавата и установувањето на самата Црква. „Покајте се, зашто се приближи Царството Небесно“ (Мт. 4.17), тоа била првата проповед на Господ, како што знаете. Без покајание, нeма спасение. Зашто, спасението го претпоставува слободното преобразување на падот на Адам, кој се слу чил, исто така, слободно. Всушност, покајанието е признавање дека нашата човечка волја е во спротивност и дисхармонија со Божјата волја. Токму тоа се слу чило со првосоздадените луѓе. Покајанието е и желба да ја хармонизираме, ако е можно дури до поистоветување, нашата волја со Божјата волја. Највисоката цел на покајанието е да стигнеме до „но, не како Јас што сакам, туку како (што сакаш) Ти“ (Мт.

26. 39), така, како што му рекол Господ на својот Отец. Господ нeмал потреба од покајание, зашто Неговата човечка волја секогаш и постојано била хармонизирана со волјата на Бог Отецот, како и со Неговата Божествена природа. Освен Господ Исус Христос, никој човек не се родил безгрешен. Со слегувањето, пак, на Светиот Дух врз Богородица, таа била очистена преку нејзиното доброволно и целосно поистоветување со Божјата волја, и главно поради слободното “да”, што го кажала кога го зачнала Синот Божји, таа нeмала потреба од покајание. А за сите нас покајанието е неопходно и сите ние сме грешни, без исклу чок. Покајанието на верникот е постојана состојба. А кога тоа отсуствува, значи дека верникот целосно го изгубил

својот пат. Најголемото зло што може да му се слу чи на еден верник не е гревот, туку непокајанието. Светителите не се безгрешни – не постои „човек на земјата кој не згрешил“[1], велиме во молитвата за простување – туку, светителите постојано се во покајание. Образец за светост во Црквата е митарот[2]. Значи, таинството Покајание се однесува на сите. Никој не е исклучен од него, ниту, пак, некогаш имало исклу чок во животот на Црквата.

II. Во однос на вториот елемент, елементот на исповедувањето, очигледно е дека тој не се однесува на нашата гревовност во целина, туку на конкретни гревови. За исповедувањето на општата состојба на нашата гревовност, Црквата предвидела молитви како 50-иот псалм, „Господи помилуј“ кое се повторува постојано, како и химни на Црквата кои имаат покајнички карактер. Значи, исповедувањето постои постојано и неодвоиво во Црквата, така што го култивира духот на покајанието, дури и без исповедта на конкретни гревови. Освен тоа, отците на Црквата, на пр. свети Јован Златоуст, дури ги поттикнуваат верниците да исповедуваат и конкретни гревови директно на Бога, така што ќе ја молат за нив Неговата милост. Какo настанала и каква смисла има исповедта на гревовите пред исповедник? Како што знаеме, првично исповедта била јавна, пред целата заедница на Црквата. Тоа означувало две нешта. Прво, дека не ги опфаќала сите гревови на оној што се исповедува, зашто би требало да трае премногу часови и всушност да нeма крај, ако вклучвала сѐ што извршил човекот со мисли, зборови или дела. Очигледно се однесувала за прегрешенија кон ближниот и (како што изгледа од изворите), на разликите меѓу членовите од заедницата. Второ, означува ТАВОР 33

дека карактерот на исповедта бил еклисиолошки и се однесувал на востановувањето на односите на верникот со Телото на Црквата, така што верникот да може во мир, едномислие и љубов да учествува во принесувањето на Божествената Евхаристија. Токму поради таа причина, како што ќе видиме подоцна, простувањето на гревовите го давал епископот т.е. претстоителот во Божествената Евхаристија и како единствен способен повторно да го постави во првичниот однос со Црквата нејзиниот член што се отклонил. Како што тој е единствениот кој може да постави некого во Црквата, така е и единствениот кој може да го постави повторно, во случај да се отклонил. Тој еклисиолошки карактер на исповедта за жал е речиси заборавен, водејќи до лоши последици за животот на Црквата. За ослабнувањето, и речиси загубата на тој еклисиолошки карактер на исповедта допринеле и следните фактори: Прво, воведувањето на тајна исповед пред „свештеници на покајанието“ (исповедници). Таа институција „свештеници на покајанието“ била воведена во краток период во Константинопол во 4 век, но набргу била отстранета од свети Нектариј, патријарх Константинополски, по познатата епизода со откривањето на гревовите на некој ѓакон од неговиот исповедник. Тогаш свети Нектариј наредил таа институција да биде укината – и тоа е интересно – а, верниците да се исповедуваат директно на Бога[3]. Тоа се повторило и во 13 век, кога на прашање упатено до Вселенскиот патријарх „што треба да прави верникот кога не наоѓа доверлив исповедник“, одговорот бил: „да се исповедува директно на Господа“. Воведувањето на тајна исповед не ги создало само гореспомнатите проблеми. Најважно е дека таа допринела за „приватизација“ на таинството, 34 ТАВОР

како и за постепена загуба на свеста дека таинството Покајание нeма за цел само да ги востанови односите на верникот со Бога, туку и со Црквата. Или поточно, има за цел да ги востанови односите на човек со Бога преку Црквата, а не на некаков друг начин. Затоа и епископот постепено бил исфрлен од употреба како главен и всушност, единствено одговорен да дава простување на гревови. Не толку поради тоа што тој е наследник на апостолите, на кои Господ им дал благодат да „врзуваат и разврзуваат гревови на луѓето“, туку главно како единствениот претстоител во Евхаристијата, како и распоредител на даровите на Светиот Дух. Тој е единствениот кој ракополога и ги распределува даровите во Црквата, зашто ако даровите не поминуваат преку епископот, тие се приватизираат и стануваат лична своина на тој што ги примил, а не Црковен имот што служи за домоустројството на Телото на Црквата. Епископот ја има одговорноста за домоустројството на Телото на Црквата, затоа тој ги распределува даровите т.е. како дарови тие се обединуваат поради неговата личност во едно Тело и не претставуваат ничија своина. Вториот фактор, кој допринел за ослабнување на еклисиолошкиот карактер на исповедта е постепеното смешување што настанало меѓу - исповедувањето на помислите или гревовите од монасите во светите манастири - и таинството на свештеното Покајание како црковен настан. Тука нештата станале особено сериозни. Исповедта на помисли, на гревови пред монаси со дарба на расудување, се развило многу широко во нашата Црква. Така, монахот наоѓал свој старец и му ги исповедувал помислите и делата, за да добие правилен совет и за да има до себе свој у чител и духовен наставник. Така, исповедта имала

терапевтски карактер. Така се создала една постојана врска меѓу исповедуваниот и исповедникот. Но, дали тоа било исто со Црковното таинство на Покајанието? Одговорот е: не. Не е истото, зашто исповедта можела да се изврши – а тоа се случувало многу често – пред монах, кој не бил во редот на клирот, кој, пак, затоа, не можел да дава простување. Исто така, таквата исповед би можела да се изврши можеби и пред лаик (христијанин кој нема свештен чин), но таа форма на исповед се развила главно во манастирите. А, и монасите во некаква степен се лаици (λαϊκοι), бидејќи не се клирици. Таинство без простување на гревовите, сепак не е таинство. Ако оној што се покајува и се исповеда не го востанови својот однос со Бога и со Црквата преку молитва од епископот, или од него ополномоштен свештеник, тогаш не станува збор за Тајна. Затоа старците, ако тие самите не биле свештеници, ги испраќале кај свештеник оние што се исповедале, за да им биде прочитана

разрешителната молитва. Тогаш, и само тогаш, е извршена Тајната. Смешувањето на тие две нешта: ду ховното раководство, од една страна, и таинството на Исповедта од друга, за жал, се распространиле. Проблемите што (тоа смешување) ги создава се огромни. Ќе ги спомнам само следните: прво, многу исповедници сметат дека се дол жни да даваат духовни упатства на исповедуваните, без обѕир дали го имаат дарот на расудливост. Во тој напор многумина од нив се мобилизираат со знаења од психологија или психијатрија, на тој начин, претворајќи ја Тајната во експериментална психијатриска лабораторија, додека, пак, други импровизираат, давајќи совети “онака како што Бог ќе ги просветли!”, со тоа што последиците се несогледливи за животот на душите на исповеданите. Меѓутоа, треба да разбереме, дека ду ховното расудување е дар. Тоа се дава од Бога, кога Тој ќе посака, како 35

впрочем што ги дава сите останати дарови. Дарот на расудување не се дава поради неопходност, на секој свештеник кој исповеда и кој ја извршува Тајната Покајание. Потребно е сето ова да не се меша со Тајната што свештеникот ја извршува од име на епископот, за да се востанови односот на верникот со Црквата. Второ, како последица од смешувањето на тие две нешта, во Црквата се развива, веќе незадрж ливо, еден многу опасен феномен на „старчество.“ Многу свештеници кои ги исповедаат верниците дејствуваат како старци, поучувајќи ги своите духовни чеда, проникнувајќи во нивниот духовен живот, како и во нивниот личен живот, создавајќи духовно зависни луѓе. Така, Тајната Покајание станува средство за создавање следбеници. Разбирањето за духовно очинство, коешто порано било поврзувано со епископот – како “наш отец и пастироначалник“, како што пеат верниците – а во манастирите со старецот и игуменот, сега веќе преминува кон свештеници кои исповедаат, кои сосема го заобиколуваат нивниот епископ, и самите тие придобиваат духовни чеда! Така, исповедта од таинство на Црквата, станува случај на личен однос меѓу исповедникот и верникот.

III. Пристапуваме кон третиот составен елемент од таинството, кон простувањето. Веќе рековме, дека без простување таинството не постои. Но, и тука забележуваме едно ослабнување, дури и загуба на еклисиолошкиот карактер на Тајната. Под влијание на западниот центризам, што се однесува на индивидуата, во современото Православие простувањето е со тенденција да се смета за индивидуален случај меѓу исповеданиот и Бог, со посредништво на молитвата на свештеникот. За жал, двата основни фактора во простувањето 36 ТАВОР

се земаат предвид сосема малку, а тоа се: заедницата на Црквата и епископот кои претстои во неа. Меѓутоа, простувањето на нашите гревови е нераздвојно сврзано со нашите браќа: „и прости ги нашите долгови, како што и ние ги простуваме на нашите дол жници“ (Мт. 6,12). Истовремено, разрешителната молитва не е на свештеникот, туку на епископот. Некогаш, како што сведочат ракописите на свети Симеон Солунски, заповедта на епископот кон духовниците била категорична: да простуваат во име на епископот, зашто само епископите ја имаат таа власт. Следствено, простувањето е еклисиолошки, а не индивидуален настан. Односно, простувањето не се случувало меѓу верникот и исповедникот, или преку исповедникот – меѓу верникот и Бог, туку преку Црковната заедница.

IV. Сега да разгледаме друго сериозно прашање, што се поставува во врска со ова таинство. Тоа е прашањето за односот на оваа Тајна со Тајната на Божествената Евхаристија. Ако највисоката цел на Тајната Покајание е да се востановат односите на верникот со Бога преку Црквата (бидејќи, некој би можел „да се разбере со Бога“ и без Црквата, но тоа веќе не би било православно и нeма врска со Тајната Покајание), тогаш завршетокот на Тајната е можен само кога води кон Евхаристиската заедница. Само таму настапува исцеление и терапија. Како и сите други таинства (Крштение, Миропомазание, Брак, Ракополагање…), така и Исповедта нeма спасително значење ако не води во Божествената Евхаристија и ако не е поврзана со неа. Знаеме дека светите Тајни (во кои спаѓа и Исповедта) и во древната Црква биле поврзани со Божествената Евхаристија. Погрешно е да се мисли, дека преку исповедта и разрешителната молитва, востановувањето на односите меѓу

верникот и Црквата завршило. Тоа е завршено само ако верникот учествува во Евхаристијата. Зашто, само таму се остварува Тајната на Црквата. Но, ако највисоката цел на таинството Покајание е у чеството во Божествената Евхаристија како целосно востановување на односите на верникот со Бога преку Црквата, дали свештената Исповед е задол жителен предуслов пред секојдневното у чествување во Евхаристијата? Тоа прашање денес го поставуваат многумина, и има свештеници кои не даваат Божествена Причест, ако не се уверат дека претходно била извршена светата Исповед. Други, тоа јавно го кажуваат и го истакнуваат пред верниците. Таа позиција на клириците и сфаќањето што ја придружува и ја предизвикува – се крајно проблематични. Никаде не е спомнато дека услов за Божествената Причест е свештената Исповед. Иако во традицијата на нашата

Црква таа практика не се сретнува, тоа сфаќање има исклу чително место во Римокатоличката Црква уште од Средновековието. Показател за тоа е, дека Четвртиот латерански собор (1215)[4] ги укорува „Грците“, т.е. православните, дека не ја применуваат исповедта пред Божественото Причестување. Очигледно е дека православните навистина не ја применувале. Истовремено, римокатолиците ја применувале. Истото обвинение го наведувале и латинските мисионери кои доаѓале во Грција во 16 и 17 век, главно во области кои Венеција ги завладеала, и постепено се извршило влијание врз православните (како што се случило и во други области од богослужбата, дури и во догматското богословие). Меѓу 17 и 18 век започнало да се развива, исто така, во православните средини, главно во времето на филокалискиот период, разбирањето за задол жителна исповед пред причест, стигнувајќи до крајности, какви што се

ТАВОР 37

забележуваат денес меѓу нашите браќа Руси, т.е. верниците да се исповедуваат неколку минути пред причестување, за така простувањето да биде свежо и да не биде проследено со нови гревови. Тоа западно разбирање и практика се уфрлени и не само што отсуствуваат во нашата светоотечка традиција, туку кријат во себе повеќе опасности, отколку некаква душевна полза. Голема опасност за оној што пристапува кон Божествената Евхаристија е да помисли дека пристапува достојно т.е. како да е очистен од секој грев. Таа илузија може да го намали чувството дека никој не е безгрешен и дека, всушност, никој не пристапува достојно (ако, под „достојно“ се разбира како „без грев“). Дали ова значи, дека не е добро некој да се исповеда пред да се причести? Се разбира, не! Добро и прекрасно е, но тоа не смее да се претвора во законски предуслов. Инаку, ако станува задол жителен и законски услов, тоа нѐ води надвор од традицијата на Црквата и би нѐ довело до многу опасности, кои ги спомнав пред малку.

V. Следствено, во однос на ова 38 ТАВОР

прашање, валидна е традицијата на Црквата, според која, задол жителен предуслов за Божествено Причестување е неизоставно простување на тешки гревови кои го одвојуваат верникот од Црквата. Трите гревови за кои морало да се добие простување пред Божественото Причестување во првите векови биле: убиството, прељубодејството и откажувањето од верата. Сите тие биле со изразено социјален карактер, т.е. тие се гревови кон заедницата. Кон нив би можело да се додаде и категоричната заповед на Господа (а, многу правилно се додава и денес од искусните духовници); за помирување со сите кои нѐ навредиле. Од гледна точка на монашката традиција, епитимија со воздржување од Божественото Причестување (непричестување) се препорачува и во некои други слу чаи, слични на оние кои се вклучени во познатите Канони на светите Василиј Велики, Петар Александриски, Јован Посник, кои биле потврдени со Второто правило на Петто-шестиот вселенски собор[5]. Но, тие епитимии имаат педагошки, а не законски карактер. Тие секогаш се потчинети на икономијата

(снисходење, намалување – бел. на прев.), која може да биде применета главно од епископ, а понекогаш и од секој исповедник. Заклу чоци. Затворајќи ја темата, сакам да спомнам некои последни заклучоци: 1) Таинството Покајание е еклисиолошки, а не приватен настан. Се работи за помирување на верникот со Телото на Црквата, а само на тој начин и со Бога.

2) Како Црковен настан, тоа неизоставно го претпоставува епископот како услов, како давател на дозвола за служење на исповедникот. Тоа некако се изопачило преку посветувањето (хиротесијата) на исповедници од кој било епископ, макар што тоа служење го засега помесниот епископ, кој треба да знае кој го извршува во неговата помесна Црква. На таков начин, незамисливо е, духовно-посветени свештеници од друг епископ, да дејствуваат како исповедници. Уште понеприфатливо е, се разбира, тоа што денес е со тенденција да преовладее, имено – служењето како исповедник од свештеници кои дури немаат посветување (хиротесија) за исповедници, а дејствуваат така само според силата на нивното ракополагање за презвитери (=свештеници)! Ракополагањето, самото по себе, не го овозможува својството на исповедник, зашто, во главна смисла само епископот „може да даде простување на гревови“.

3) Таинството Покајание не се извршува секогаш како место и време за ду ховно раководство преку совети, иако оние што пристапуваат кон таинството тоа (раководство и совети) го бараат од исповедникот. Основна работа на исповедникот е да ја ислуша слободната исповед на она што верникот го чувствува како негов егзистенцијален товар и за што се покајува. Притоа, исповедникот,

непосредно или посредно, со несоодветни прашања итн., не изнудува исповедување на прегрешенија кои исповедуваниот не ги спомнува. Покајанието ја претпоставува слободата што ја уважува и Самиот Бог. Никаква вредност нeма исповедта на гревови за кои верникот не се покајува слободно. Затоа, ова таинство, како што реков пред малку, треба да се нарекува Тајна на Покајанието, а не на Исповедта.

4) Таинството Покајание не треба да создава односи на зависност, дури ни ду ховна (зависност), меѓу исповедуваниот и исповедникот. Тоа што е природно за манастир, каде што се практикува послушание во услови на целосно отуѓување од светот, не може да важи за парохиите. Во спротивно, ќе се создадат компликации во животот на верниците кои живеат во светот, а се задол жуваат да практикуваат послушание во разновидни односи: семејни, социјални итн. Вмешувањето на исповедникот во тие односи може да создаде огромни проблеми во животот на верниците. Добро би било исповедниците од парохиите да престанат да ги нарекуваат свои духовни чеда оние што обично ги придобиле преку исповедта. Духовни чеда на еден свештеник се сите членови од парохијата, а не само некои. И во крајна линија, верниците се духовни чеда на нивниот епископ.

5) Концепцијата за седум свети тајни има западно потекло, и наспроти тоа што навлегла во учебниците по Догматика, од православна гледна точка, таа е туѓа. Таинството Покајание не е самостоен спроводник на Божјата благодат, како што го сфаќале западните богослови од Средновековието. Тоа е дел од едната и единствена Тајна – Тајната на Христос Кој се возглавува во Божествената Евхаристија, и само неа Отците ја нарекувале Тајна. Светоотечката терминологија, „таинство“ ја нарекува Божествената ТАВОР 39

Евхаристија. Така, нешто што непосредно се сврзува со Божествената Евхаристија и Божественото Причестување, не може да се извршува самостојно и во отсуство на епископот како претстоител на Евхаристијата. Да се претвора Исповедта во своја целина, независна од Црквата, според тенденцијата што се формирала денес, е крајно опасно. Таинството Покајание, од благослов и благодат, загрозено е да се претвори во причина за распаѓање на Црквата! Се намножија отци исповедници, било од парохиските свештеници кои изигруваат старци, било од монасите кои самопоканети и без епископска заповед патуваат по градови и села и создават духовни чеда во светот! Време е да се врати древниот поредок, пред Црквата да се распадне. Сите, но главно епископите, нека ги преземат своите одговорности. Таинството Покајание е многу деликатен настан, зашто ги засега не само односите на верниците со канонското устројство на Црквата, туку и со ду ховното (во Светиот Ду х) здравје на членовите на Црквата.

40 ТАВОР

БЕЛЕШКИ 1) Види. Молитвата за разрешување во Малиот Требник, но и Бит. 6.5 : „и дека сите мисли на срцето и помислите им беа зли во секое време“ 2) Сп. Лука 18:10-14.

3) Емилијанос Тимиадос, Митрополит Калавриски, Принципите на покајанието, Атина, 1967. Стр. 431–437 4) За протоколите от Четвртиот латерански собор (на латински и грчки превод): CONSILIUM LATER ANENSE IV, в SACRORUM CONSILIORUM NOVA, ET AMPLISSIMA COLLECTIO, J.D. Mansi, том 22, стр. 954 – 1086. Бел. на изд.

5) Петто-шестиот вселенски собор бил свикан во времето на Јустинијан II, во Константинопол, 691 г., а се нарекува и „Трулски собор“, според името на салата Труло, во палатата каде што бил одржан. Бел. изд.

Превод од бугарски: протојереј Антониј Петрушевски

Еден од отците отишол во градот… …за да ја продаде неговата ракотворба и видел гол просјак; поттикнат од сострадание, му ја дал својата облека. Сиромашниот отишол и ја продал. Кога слушнал што направил тој, старецот бил многу вознемирен и се покајал што му ја дал облеката. Ноќта Христос му се јавил во сон на старецот; бил облечен во облеката и му рекол на старецот: „Не жали, зашто гледаш дека сè уште го носам она што ми го даде.“ Еден брат му рече на старецот…

– „Не гледам борба во моето срце.“ Старецот му одговори: – „Ти си како градба отворена од сите страни и кој сака минува низ тебе, а ти не си свесен за тоа. Ако имаш врата, треба да ја затвориш и да не им дозволуваш на злите мисли да влезат; тогаш ќе ги видиш како стојат однадвор, трескаат на вратата и те напаѓаат.“ Старецот велеше… Кога немаме искуство од војување, толку повеќе треба да бидеме смирени, за Бог, гледајќи ја нашата слабост, да нè заштитува. A кога се фалиме, Тој ја отстранува својата заштита од нас и ние сме изгубени. Добри почетоци Владиката Василиј (Кривошеин) раскажува; како тој и Сергеј Сахаров, (идниот архимандритот Софрониј) биле примени во светогорскиот манастир Св. Пантелејмон. Старецот прво го прашал Сергеј: „Зошто сте дојдени овде?“ — „За осамен созерцателен живот“ — „Добро, ајде ти биди му помошник на чуварот на портата.“ А на идниот архиепископ Василиј му рекол: „А вие, зошто дојдовте?“ — „Јас дојдов да се занимавам со богословски истражувања, со атонските ракописи“ — „Добро, ајде ти во кујната.“ Определено време ги задржале на тие места, за да станат вистински монаси, и подоцна – истакнати богослови и духовници.

ТАВОР 41

семе јство

ДОЈДИ, ГОСПОДИ! Беседи со сопруги на свештеници. Втор дел.

Митрополит Антониј Сурожски

Ј

ас ќе започнам со делче од „Записки на Пиквикскиот клуб“ и предлагам: за подобро да го поврзете цитатот со текстот кој што следи, секаде каде што се спомнува зборој „коњ“, мислено претставете си го зборот „свештенослужител“, или „мојот маж“ или „јас“.

возачот.

– Што? – му излета на господин Пиквик кој што ја држеше својата записна книшка. Кочијашот повтори. Господин Пиквик испитувачки се загледа во него, но лицето на возачот беше неподвижно, и тој брзо го запиша соопштениот факт во

записната книшка.

– А колку време оди впрегнат, без – „Кочијашу! – извика господин одмор? – праша господин Пиквик барајќи Пиквик. – Повелете, сер! – завика чуден образ на човечкиот род. понатамошни одговори.

– Две-три недели, – беше одговорот.

– „Златниот Крст“,– заповеда – Недели?! – се зачуди господин господин Пиквик.

– Работа колку за едно гравче, – Пиквик и повторно ја извади записната книшка. намуртено му соопшти кочијашот на својот пријател, носачот на вода, кога – Тој стои во Пентонвил, – рамнодушно додаде возачот, – но ние кочијата почна да се движи. ретко го држиме во коњушница, веќе е – Колку години има коњот, пријателе? – љубопитно запраша многу слаб.

– Многу слаб! – повторно зачудениот господинот Пиквик, бришејќи го носот со парите подготвени за плаќање. господин Пиквик.

– Кога ќе го извадиш од узди веднаш – Четириесет и две, - одговори 42 ТАВОР

се струполува, а затегнат во тесна узда не може толку лесно да се струполи; додадовме и неколку големи тркала; кога ќе појде тие се вртат зад него; и тој мора да бега, што ќе прави!

Дозволете да го обрнам вашето внимание еве на што. Христос е образец за секој христијанин. Не мислам дека некој може за себе да тврди дека тој е поефективен, попостојано и посовршено дејствен од Христос. Целиот Негов живот Јас мислам дека тоа е прекрасно бил дејствување, зборувал ли Он или опишување на животот на духовништвото. молчел, се обраќал ли кон одделен човек Овде е опишан еден од основните или кон толпа, исцелувал ли некого или моменти кои животот го прават тежок. едноставно пребивал во присуство на Кочијата (може да се нарече „парохијата“ луѓе, Он секогаш бил во дејствување затоа или било што) има огромни тркала; коњот што дејствувал од внатре на Себе си, и треба само да се помрдне од место и тие ќе Неговото влијание се состоело во тоа што почнат да се вртат. И што му останува на бил Он, а не само во тоа што Он правел. коњот да прави освен да бега, спасувајќи Од друга страна, никој никогаш се од тркалата? Изгледа, дејствувањето и не бил толку постојано и совршено во се поголемото дејствување е неизбежен созерцание како Господ, но воопшто услов во животот на жената на не во смисла на бегство од животот во свештеникот или на неговиот сопствен молитва, но во друга, по суштинска, по живот. Но проблемот не се состои само значајна. Евангелието ни говори, мислам, во тоа да се дејствува; проблемот е во во 5-та глава според Јован: „Јас ништо тоа да се знае дали нашето дејствување не можам да правам Сам од Себе. Како е христијанско. Зашто, сѐ што прави што слушам, така и судам; и Мојот суд е свештеникот и неговата сопруга во името праведен: зашто не ја барам Мојата волја, на Христос, треба да биде христијанско. туку волјата на Оној Кој Ме прати“ ( Јован Притоа, јас не ги подразбирам 5, 30). Поинаку речено, зборовите на нехристијанските зборови или постапки Христос, произнесениот од Него суд бил во момент на нетрпение или нешто Божји суд кој што Он го воспримил во слично. Во предвид имам нешто многу совршено внимание, во акт на совршено посуштествено. Што е тоа христијанско слушање и на извршување во совршено дејство? На кој начин дејството може послушание на чуеното. Ние не еднаш да биде специфично христијанско, за гледаме во различни места како Христос разлика од добронамерното, разумното, вели дека Отецот сѐ уште дејствува, ефективното, морално здравото твори. И она што Отецот го прави, Он дејствување на човекот кој не верува или Му го покажува на Синот, и Синот го на секуларниот свет? И освен тоа, како во изразува, воплотува, го остварува тоа таа слика да го вклу чиме созерцанието? во Својот земен живот и до крајот на Ако, размислувајќи за созерцанието времињата. Значи, зборувал ли Он или вие го определувате во термин на келија дејствувал, Христос секогаш дејствувал на затворник или отшелник во пустина, од длабочината на созерцанието. И а дејствувањето го оценувате според созерцанието во Него била совршена неговата ефективност или цел, тогаш, способност да слуша и да чуе, да гледа и слично на Исток и Запад во стиховите на да види, и да го исполнува, било со збор Киплинг, „неможат да се спојат заедно“. или со движење, или со безмолвие, или со Но дали дејствувањето е она што ние воздржување од дејсвување, она што Бог обично подразбираме под тој збор и треба сака да го види остварено. ли да се определи и опише созерцанието Јас ќе се вратам кон тоа на кој со термини кои обично ги употребуваме? начин ние можеме нешто да дознаеме ТАВОР 43

за тоа, но овде можеме да видиме, дека дејствувањето и созерцанието за Христос биле едно и исто. Он дејствувал со збор, гест, постапки; Он Самиот бил Божјо дејствување, и имено тоа е карактерно за христијанското дејствување. Јас со тоа не сакам да кажам дека нашите различни дејствија, извршени во сооднос со Евангелието, по Христовите заповеди, со цел, заеднички и доследно, во барањето што и како треба да правиме, не се наоѓаат во областа на христијанското дејствување, но сакам да потенцирам дека конечно христијанското дејствување треба да биде Божјо дејствување кое ние сме го уловиле и исполниле. Еве што треба ние да бидеме. Во тој однос возможна е противречност помеѓу нашата човечка мудрост, проникливост, знаењето од искуството, заедничкото планирање, логичните заклу чоци земени од контекстот на Евангелието од некои ситуации, и дејствијата кои Бог од нас ги очекува. Во Божјите дејствија има нешто чудно што јас ќе се потрудам да го појаснам во термините на контрастот помеѓу човечката мудрост, умудреност и Божествената мудрост. Човечката мудрост се збогатува од искуството на минатото. Тоа може да биде мое сопствено минато. Тоа може да биде поширока област од минатото: минатото на родот, семејството, општествената група или народот. Тоа може да биде минатото на човештвото, тоа може да биде совршено особено изразување на минатото кое ние го наоѓаме во Светото Писмо, каде што минатото е гледано од Божјите очи, судено е од Светиот Дух и се изразува во човечката мудрост. Човечката мудрост е вкоренета во сѐ што може да се прими од минатото искуство. И од човечка гледна точка во секој даден момент ние дејствуваме на определен начин затоа што минатото нѐ нау чило дека да се постапува така е правилно. Тој начин помогнал во минатото во слична ситуација и, значи, 44 ТАВОР

веројатно ќе помогне и во сегашнава. Кога ја планираме иднината ние исто така го извлекуваме од минатото и го проектираме во иднина искуството кое се насобрало лично или заеднички и го ставаме на тоа што уште е пред нас. Бог не дејствува едноставно гледајќи на минатото или сегашноста. Он не се повторува Себе си дури и ако дејствува слично во две различни ситуации, затоа што во зависност од контекстот и на луѓето кои учествуваат секоја ситуација е посебна. Дури и ако на изглед она што Бог го зборува или прави го повторува она што Он веќе го зборувал или правел во друг случај, секогаш присуствува новост затоа што ситуацијата и луѓето кои у чествуваат во неа се други. И уште. Бог дејствува не само затоа што Нему Му е предложена ситуација, и Он се приспособува кон неа за да го обрати злото во добро, темнината во светлина, или да ја измени, исправи, а потоа да ја преобрази човечката ситуација. Он дејствува со збор и дело, во предвид имајќи го исполнувањето на времето. Причината зошто Бог дејствува на определен начин не се наоѓа во сегашноста, таа е во иднината. Он дејствува во правец кон, а не гледајќи на или поради тоа што – и со тоа се објаснува зошто толку често Божественото дејство е непредскаж ливо и она што Бог го прави е беспрецендентно. Човекот, создаден за да биде сопатник на Бога во вечноста, отпаднал од Него. Бог со векови преку Законот, пророците, на различни начини преку кои Он се јавувал Себе си на човештвото, го исправа она што човекот го искривил. Но во определен момент Он извршува нешто што е одговор на човечкиот пад; што не е исправање на ситуацијата, но во неа воведува апсолутна, незамислива новост: Синот Божји станува Син човечки, Словото Божјо се облекува во плот, Самиот Бог постанува дел од човечката историја и се облекува во целата физичка

материја на нашиот свет. Тоа е карактерно за Божественото дејствување; така, имајќи ја во предвид иднината, имајќи го во предвид есхатолошкото исполнување на сѐ, Бог од вечноста воведува елемент кој отсуствува и во минатото или во сегашноста. И ако дејствието си го претставуваме само како применета наука која произлегува од преседани земени од Писмата и едноставно се стреми да ги приложи сите прописи и правила, ако ние за христијанското дејствување мислиме како за извлечени од минатото лекции применувани од ден на ден кон сегашноста која вечно се развива и открива, тогаш ние не го постигнуваме самиот карактер на христијанското дејствување кое се состои во тоа да го предаваме неочекуваното, секогаш ново Божјо дејствие. А тоа значи, ако сакаме да бидеме вистински христијани ние сме дол жни, од една страна, да извлечеме сѐ што е можно од минатото, од друга страна, од Божјото слово да го извлечеме целото раководство за животот кое се заклучено во него за да живееме и

дејствуваме соодветно на Неговата волја Која е совршена и посакувана, и притоа, ние сме дол жни да оставиме простор за неочекуваното Божјо дејствување. Ние треба да сме толку слободни за во секој момент да бидеме способни да дејствуваме против или покрај сите очекувања, не само против очекувањата на другите, но и против тоа што би можеле да очекуваме од самите себе. Но тоа е возможно само ако се наоѓаме во состојба на созерцание кое ни дозволува да слушаме и чуеме, да гледаме и да дејствуваме во согласност со тоа што ни било дадено. Очевидно што таквото созерцателно расположение или пристап нема ништо општо со оние созерцателни форми од созерцателниот живот кои ги сретнуваме кај многу источни и западни светии. И сега се работи не за оние главни аспекти на созерцание кои се јавуваат како последица на Божествената благодат и се непредвидливи, како сите Божествени дејствија, а за тоа што можеме да направиме во нашата обична ситуација, за да се нау чиме да Го слушаме Бога и да ги ТАВОР 45

гледаме Неговите патишта. Јас започнав со „Записки од Пиквикскиот клуб“, со следниот цитат ќе се спуштам многу под Дикенс. Пред две години, со каноничарот Даглас Рајзмон читав лекции за молитвата во неколку градови во САД. Слу чајно се најдов во нечиј кабинет, и бидејќи бев премногу уморен за да останам без работа, зедов книга од полица. Јас требаше да читам лекција за созерцателниот живот, и Промислата ми испрати стих кој вам, веројатно, ви е добро познат, но тешко дека бил применуван за духовна поука. Тој започнува вака: Во шумата си живеел був. Преостро гледајќи сѐ; беше скап на зборови; Бивајќи скап на зборови, сѐ слушал и сѐ знаел. А х, ако за нас тој би постанал пример. Јас мислам дека тоа е исцрпно у чење за созерцателниот живот на почетниците и за оние кои живеат религиозен живот, за луѓето во светот. Стихот ни зборува дека првиот услов за да слушаме е да се научиме на некој степен на молчење, првиот услов за да видиме е да се нау чиме да гледаме. Тоа изгледа очевидно. Но тоа не е очевидно од тоа како ние се однесуваме кон таа тема. Вие прекрасно знаете како се слушаме еден со друг. Додека човекот зборува, ние во мислите ги коментираме неговите зборови, и на крајот од неговиот говор ние имаме спремен одговор. Ние не сме слушале што тој зборувал туку сме го слушале она што можеме да му одговориме. Истото е и во однос на гледањето. Многу ретко во лицето на човекот гледаме така за да го запомниме и да го видиме. Има убав пример за тоа во Писмото, и многу примери во животот. На пример, во расказот за Авраам, како тој кога патувал поминувал покрај малечко царство, 46 ТАВОР

и царот му рекол: Авраам! Колку е прекрасна твојата жена! И потоа текстот директно зборува: Тогаш Авраам ја погледнал својата жена и видел дека е прекрасна. Тие биле земени, веројатно, повеќе од сто дваесет години. Се разбира, било време кога Авраам само тоа го правел, гледал во нејзините очи и во нејзиното лице, но потоа се зеле, и наместо да си гледаат еден со друг во лице, тие стоеле еден до друг, заедно гледајќи во иднината, во далечината. Не така ли ние постапуваме цело време? Често ли го помниме лицето на човекот кој секој ден го сретнуваме на работа, на улица, во ходникот? Ние го узнаваме човекот по неколку формални карактерни црти, и тоа е сѐ. Јас помнам еден свештеник; проповедајќи во негово присуство јас направив ваква примедба. Тој рече: „Како можам да ги помнам луѓето кои доаѓаат кај мене? Јас гледам премногу!“ Не, тој не гледал никого од тие што иделе кај него! Потоа тој праша: „Можете ли да кажете како да се научиме на тоа?“ Јас одговорив: „Затворете ги очите и кажете која боја се очите на вашата жена“. Тој не можеше да даде одговор! – тие предолго беа земени... И тоа е многу сериозно. Тоа, се разбира, зву чи забавно, но тоа значи дека ние не ги гледаме луѓето и не слушаме што зборуваат. Што се однесува до слушањето, овде работата стои, на некој начин, уште полошо, зашто со очите сме способни, во краен случај, да го познаеме човекот, да го узнаеме, но бидејќи сме страшливци, не сакаме да слушаме. Ние ги слушаме само зборовите, трудејќи се на себе да не го земеме ризикот да ја разбереме смислата која се крие позади зборовите; го затвораме срцето за да не земаме на себе одговорност да се поврзуваме со мислите, со животот на другиот човек. Не ли ви се слу чило, посетувајќи болен, да го прашате: „Како си денес?“ – „Благодарам, сѐ е во ред“. И вие знаете дека нема да го оспорувате неговото

тврдење. Вие ќе видите тага во неговите очи, ќе чуете неувереност во неговиот глас, го гледате опаднатото лице, но ништо не велите затоа што знаете дека ако вникнете, тогаш ќе се најдете вовлечени во ситуацијата, а вие се плашите да бидете вовлечени. И тоа се однесува кон сите нас. Тоа истовремено е човечки и нечовечно. Така, кога слушаме, недоволно е да се скриеме позади произнесените зборови: „Благодарам, добро“. – „Ти треба ли нешто?“ – „Не, фала“. – „Тогаш, во ред“. Ние треба да гледаме во очите, да го слушаме гласот, да се трудиме да ја воспримиме смислата која го дава и изразува лицето, и тонот на гласот, да одиме понатаму и понатаму, да ризикуваме до крај. Тоа веќе е созерцателен пристап. Така ние се ослободуваме од самосозерцанието. Ние ги рушиме ѕидините на Јерихон и гледаме за да видиме, слушаме за да чуеме. И тоа е созерцателен пристап. На тоа секој може да се нау чи, не поместувајќи се од место. Вие ќе имате можност да правите таков вид на вежби во созерцанието секој пат кога некој ќе се сретне со вас, секој пат кога некој ќе ви заѕвони на врата, секој пат кога на улица сретнувате луѓе кои со вас со ништо не се поврзани, секој пат кога ќе појдете во продавница. И тоа ќе биде почеток на такви длабоки проникнувања кои Бог ќе ви ги даде како одговор на вашата отвореност. Во идеал ние треба да се научиме да бидеме дотолку слободни од себе си, дотолку постојано чувствителни за да ги воспримиме и примиме сите впечатоци добиени од ближниот и од Бога.

Образец на таков созерцателен пристап може да служи набљудувањето на птиците. Ако сакате да ја надгледувате дивата природа, вие треба да станете рано и да стоите на место до будењето на природата. Вие треба да седнете во поле или во шума многу тивко, спокојно, да се растворите со сенката, да бидете совршено неприметливи, а потоа истовремено треба да бидете целосно внимателни и живи за ништо да не може да го одвлече вашето внимание, вашата восприимчивост и истовремено до крај да бидете претходно неубедени, целосно да бидете способни да примите сѐ без исклу чок што ќе сретнете по пат, за да не го испуштите она што ќе се слу чи, поради тоа што чекате нешто што и нема да се

ТАВОР 47

појави. Тоа постојано е применливо кон човечките односи. Вие сретнувате човек и му лепите кратенка „учител“, „директорка“, „епископ“, „мој сосед“, и само што лепите кратенка, кратенката го крие човекот. Затоа што човекот не е едното или другото од спомнатото, тој е многу сложено суштество, а вие знаете само една негова гранка која е обележана со вашата кратенка; а во него има уште бесконечно многу гранки за кои вие дури не помислувате. Еве уште една вежба во созерцателниот пристап. Тоа на прекрасен начин е применливо кон односите помеѓу мажот, жената и децата,

48 ТАВОР

затоа што слично на тоа што го цитирав за Авраам, јас би можел на набројам безброј семејства, каде, живеејќи грб до грб, луѓето веќе не си гледаат еден на друг во лицето; или гледаат во лицето на другиот за да го уловат на лицето она што било некогаш одамна или во момент на откровение, во момент на откривање. Помнам, еднаш во Америка јас влегов во стар храм. Јас едноставно влегов да го разгледам и здогледав: седи човек, ја држи главата со раце во состојба, како што ми се виде, на длабока депресија. Јас пристапив кон него, му ставив рака на плеќи и му реков: „За што се работи?“ (Тоа воопшто не е по англиски, но русите се руси – тие се диви). Тој се заврте кон мене и почна да плаче, а потоа раскажа дека е женет веќе дваесет и пет години и дека е свештеник. И тој открил дека повеќе не ја љуби својата жена, и единствен излез за нив е да се разведат. А ако се разведе од жена си, ќе се раздели и од свештенството, и тоа ќе биде целосен пад на сѐ во што верувал. Ние поразговаравме, не многу долго, но навистина, што се вели, „од срце кон срце“. И јас му посоветував да појде дома, и пред да заѕвони на врата, да застане и да осознае дека не ја бара девојката со која се оженил

пред дваесет и пет години, дека нема да ги бара цртите кои некогаш ги гледал, и во целост, девојката која веќе ја нема; да застане и да си рече на себе си: јас ѕвонам на врата на непозната жена. Кого ќе сретнам? – и ќе се праша себе си: можам ли да се заљубам во оваа жена која никогаш претходно не сум ја видел. Тој така и направи и потоа ми напиша дека не го очекувал она што се слу чило. Тој застанал, ги отфрлил сите претходни образи, заѕвонил на вратата и се загледал во лицето на жената која ја отворила вратата; и се вљубил во неа. Затоа што тој погледнал во лицето на реалноста и не ја отфрлил поради она што некогаш било реално, но не одговарало на неговите очекувања сега. Тоа повторно е поука и вежбање во созерцателниот пристап кој што се однесува на внатресемејните односи и на секој човек кого што го сретнуваме на нашиот пат. Тоа е применливо не само кон луѓето, ни и кон Светото Писмо и кон животот во целост. Ние го читаме Писмото и наоѓаме дека тоа застарува, секој извадок ние сме го читале толку често, секој образ е навикнат, - додека се читаат првите зборови на извадокот ние можеме да прераскажеме скоро сѐ што следи. Но не застарува Божјото слово, застарува нашата восприимчивост. Ние не сме станале нови, не сме се преродиле при првото читање и затоа кон второто прочитување се враќаме помалку восприемчиви, малку отежнати. Превод од руски: свештеник Филип Станковски

МОЛИТВА Молитвата е искрена исповед На паднатите со духот, Тажни и расплакани, понижени и навредени осамени и очајни. Молитвата е обраќање кон Господ Таа е последна надеж на луѓето Дека ќе им се симне Тежина од душата И ќе бидат спасени Од страданија и неволји Или ќе им се остварат Нивните стремежи и прозби Молитвата е верба во Севишниот Дека ќе им даде мир И душевно спокојство. ЦАР ДАВИД Светли царе Божествен Давиде Голем поету; Твоите псалми Се прекрасни песни И се како ѓердан од бисери. Тие не се само молитви За исповед на Твојата благородна душа, Туку се и бесмртни оди Во слава на Господ. На Светото Писмо Тие му даваат вечен сјај И чудесна убавина. СОЛОМОН Царе над царевите, Поет над поетите, Мудрец на мудреците. Ти од Господ побара Само мудрост А, тој ти подари И богатство И слава и моќ. За мудроста рече Дека е поскапа И од злато И од сребро И од бесценети камења. Иако поминаа милениуми Твојата мудрост зрачи Како светлината на сонцето Која им го осветлува патот На Твоите потомци. Проф. Наум Јовановски Т ВО ТА ТАВОР ОР 49

воспитание

ДАЛИ МОЕТО ДЕТЕ СЕ РАЗВИВА ПРАВИЛНО? Јелена Спасовска, специјален едукатор и рехабилитатор

Вовед: Што е дефектологија?

информирано за можностите кои се нудат во потесната, односно пошироката овремениот развој на нашето средина, а воедно и стручните профили кои ја вршат оваа дејност, со што би се општество ни наметнува обезбедило адекватен општествен живот многу општественона овие лица. економски и социо-културолошки Најмалку што можеме ние да промени, кои се слу чуваат со многу брз направиме за лицата со посебни потреби тек, а ние сè уште не сме подготвени да е да ги интегрираме во општествената ги примиме. Тежнеејќи да се вклопиме средина, да се оспособат за вклу чување во во општествената средина со сите активниот општествен живот. атрибути кои ги наметнува општеството, Тоа е доволно да се запрашаме дали навлекуваме низа проблеми од кои не сме знаеме што значи дефектолог и кога треба способни сами да најдеме излез. Човекот со своите психофизички да го посетиме? Дали нашето дете има предиспозиции за абнормален развој? и социјални компоненти е изложен на Дефектологија е наука разни влијанија, кои се одразуваат на за хендикепираните лица и целокупната негова личност. Воспитнонивната рехабилитација. Таа е образовниот систем се менува, а се менуваат и навиките и потребите на интердисциплинарна наука, која во луѓето. Пред да се појави модернизацијата својата теорија и практика, поаѓајќи од биопсихосоцијалната структура во нашето општество, во сите општествени средини постоеле лица со на личноста во развојот, го проучува, посебни потреби, но во значително помал објаснува, анализира и спроведува откривањето, дијагностицирањето, број од денес. Многу е важно средината во која третманот, едукацијата, оспособувањето, заштитата и општествениот живот на живеат овие лица да им создаде поволни хендикепираните лица, заради нивната услови во однос на прифаќањето, поуспешна интеграција во социјалната пристапот, заштитата, образованието и средина. (Г. Ајдински, З. Киткањ, Љ. вработувањето. За остварување на ваквите цели, Ајдински, Основи на дефектологија, Скопје, Македонска ризница, 2007.) потребно е првенствено семејствата, Интересно е да се спомне дека а потоа и целото население да биде

С

50 ТАВОР

надарените деца, покрај другите стручни профили, подлежат и на дефектолошка работа. Нашата цел и задача е негување и стимулација на интелектуалните способности кај децата, развој на моторните способности и физичката подготвеност, одржување на вниманието, стекнување на функционалното знаење, помнење, развој на самодовербата, интерес, мотивација, кооперација. (Дефектолог Ана Петковска-Николовска) Познато ни е дека природата на проблемите на лицата со посебни потреби е толку комплексна, така што една нау чна дисциплина не е доволна за да покрие сè. Проблематиката на лицата со посебни потреби не е само предмет на медицината, психологијата и педагогијата, туку на која било наука, која се занимава со проблемите на човекот. Постојаното дејствување на повеќе нау чни дисциплини, осовременувањето, меѓусебното поврзување на истите, ја доведуваат

дефектологијата како потребна и присутна во многу науки кои се занимаваат со проблематиката на човекот. Параметри за правилен развој на детето до 5-годишна возраст Родителите се клучни за правилниот развој на нивното дете. Освен генетските предиспозиции, интелигенцијата на детето зависи и од воспитниот, социјаниот, емоционалниот и менталниот развој на детето, кој непосредно е поврзан со стимулативните активности кои ги нудат средината и семејството. Така, родителите одлу чуваат дали ќе му дозволат на детето активности, како на пример: скокање, прескокнување, играње во песок и кал, качување и слични физички активности, кои од една страна можат да им предизвикаат модринки, но од друга страна ќе дозволат мозокот да им развие поголем број на синапси, кои се неопходни за нормален интелектуален развој. Особено интензивно во првите пет години од животот, а помалку до седмата, односно

ТАВОР 51

дванаесеттата година, или пак „заштитувајќи“ го детето да не падне, ќе влијаат негативно врз менталниот развој на детето. Исто така, стручните лица советуваат дека корисно е вртењето во круг и лулањето. На тој начин, децата прават вестибуларна стимулација, која ја унапредува рамнотежата и просторната ориентација, неопходна за правилен ментален и невролошки развој на детето. Доколку ги скратиме овие активности на нашето дете, со тоа ние автоматски го намалуваме создавањето на врски меѓу нервните клетки во централниот нервен систем, односно имаме помал број на синаптички врски. Според експертите, дали развојот на нашето дете е во вистинскиот правец, зависи од некои способности во областа на фината и грубата моторика, когнитивните, јазичните способности, односно правилен психомоторен развој. Неколку совети од стручните лица за тоа како треба да изгледа развојот на детето во првите пет години: Во првата година од животот на детето, треба да: • стои само, па дури и да направи до три чекори самостојно • удира два предмети еден од друг • отвора кутија за да бара скриена играчка • има период (почеток) на имитативна (имитира) игра На возраст од 1 година и 3 месеци, детето треба: • само да се наведне и да ја земе играчката • да ги гушка родителите На 1 година и 6 месеци: • седи на мало столче • идентификува еден или повеќе делови од телото • собува чевли и се обидува да се 52 ТАВОР

храни • гради кула од 3-4 коцки Во втората година, детето треба да знае да: • фрла и фаќа топка, да скока во место • гради кула од 6 коцки • гмечи пластелин • одвртува капаче на шише, добро ракува со лажичка • врти една по една страница од книга • подава слични предмети од оние што претходно му биле покажани • оди наназад Во третата година од животот, детето може да: • стои на една нога една секунда • оди по права линија, да оди на врвовите на прстите • витка листови хартија хоризонтално, па потоа и вертикално • гради кула од 10 коцки, да прави мост од коцки по модел • ниже перли, да фаќа ситни предмети со пинцета • има прв цртеж на детска фигура (полноглавец) • ја знае својата возраст и пол • помни и извршува посложени барања по редослед На 4 години, детето треба да: • зборува за нешто што неодамна му се слу чило по правилен редослед • оди по кружна линија • вози трицикл, при што избегнува препреки и заобиколува остри агли • оди во тоалет самостојно • се качува и симнува наизменично со нозете • сложува сложувалка од три дела • сече лист хартија по права линија • прецртува едноставни зборови Веќе на 5 години, детето само:

• се облекува и соблекува • може да намота конец на стапче • го пишува своето име со печатни букви • покажува 8 делови на телото • пронаоѓа зборови кои се римуваат • пренесува вербална порака, составена од 2 реченици • распознава тежини (го именува потешкиот предмет од два споредени) • одржува рамнотежа на една нога • повторува низа удари

периодот на брборливост (ба-ба, да-да), гледа во вашето лице додека му зборувате, се смее кога му давате внимание.

• До првата година од животот, вашето дете треба да знае некои кратки зборови, како „мама“, „баба“, „чао“, „дај“ и секако, да се врти кога ќе го слушне неговото име. Машките деца можат да прозборуваат подоцна, и тоа во петнаесеттиот месец.

• После првата година, детето Последните неколку години, во може да прави движења на главата како пораст се децата кај кои има говорно„да“ и „не“ и на едноставни прашања јазични проблеми. Раната детекција многу да одговори со покажување, на пример влијае за преземање соодветни мерки, „Каде е носот?“, „Дај ми“ ; да кажува како превентива во говорно-јазичните од 5-10 зборови. Сè до втората година, нарушувања. кога претходно треба да разбира некои Недоволната комуникација во едноставни заповеди и прашања, на семејството (говорот се у чи во семејството пример „Каде е мајка ти?“, „Донеси ми преку стимулација и комуникација) ја играчката“ и слично, како и да каже и современиот начин на живеење прости реченици од типот на „Дај млеко“, (користење на компјутерска технологија), „Сакам одам“ итн. покрај генетските фактори, се главни причинители за разни патологии во • Веќе од втората-третата година од комуникацијата кај детето. Говорот не животот, детето одговара на едноставни соодветствува на календарската возраст прашања. На пример: „Со што јадеме?“, на детето, или пак, отсуствува, а многу „Како се викаш?“. Одговара на едноставни често, децата (пред да се развие мајчиниот инструкции: „Стави го ова на масата!“, јазик) ги изговараат првите зборови на како и препознава некои релации во странски (најчесто англиски) јазик, па пракса, од типот на „во“, „над“, „под“. Во така доведуваат до тешки последици со третата година, детето може да рецитира тешка патологија во комуникацијата. или пее песничка, да води разговор со Знаци кои можат да укажат на себе или со играчките, да користи лични правилен, односно неправилен развој заменки „јас–ти“, да коментира додека на говорот кај вашето дете, според црта, да именува 10 слики со познати показателите за нормален јазичен развој, предмети, итн. опишани од стручните лица се: Отсуството на кои било од овие • Во првите месеци, главно се наведени однесувања, отсутен поглед, однесуваат на продуцирање на гласови на отсуство на говор, недостаток на задоволство и незадоволство, уживање во социјални игри, фрустрација при прегратки, плачење, посебен плач кога е изразување, како и намалена способност гладно. во разбирањето на говорот, е доволен знак дека кај детето треба да се детектира • На 3-4 месечна возраст, се јавува проблемот и неговата етиологија и да се гугањето, а веќе од 4-6 месечна возраст е отпочне со соодветен третман. ТАВОР 53

п ра шањ а / одговори

КАКО ДА ГИ ПРИСОЕДИНИМЕ СВОИТЕ РОДИТЕЛИ КОН ВЕРАТА? протојереј Андреј Лоргус

Сајтот на списанието „Тома“ има постојана рубрика „Прашања за свештеникот“. Секој читател може да постави свое прашање, за да добие личен одговор од свештеникот. Но, на некои од прашањата неможе да се одговори со едно кратко писмо, бидејќи тие бараат подолг разговор. Пред некое време редакцијата на рускиот сајт доби вакво прашање од 28 годишниот Андреј:

со пријателките мама зборува за мене како пример за подржување, се гордее со својот син. Таа знае, дека тие промени во мене настанаа само благодарение на црковниот живот, бидејќи без Бога, без присоединувањето со Светите Христови Тајни, без помошта на духовниот отец, јас не би се променил ниту малку. Но дури и тој очевиден резултат не ги потикна моите родители малку да се приближат кон верата, да се променат малку... Тие не се атеисти, веруват дека има Бог, Кој ас дојдов во црквата сам, пред три активно у чествува во животот на нивниот години. Неофитскиот пламен, со син... Но некако тие не сакаат од себе кој се обидував да се присоединам кон верата, освен себе, и моите родители, да го симнат своебразниот непробиен невидлив штит. слава на Бога, започна да стивнува. Не можам да разберам, зошто Разбирам дека само со личен пример кога гледаат, дека нивниот син станал и со лично сведоштво за Господ Исус подобар, за нив тоа не е сведоштво по Христос и со своите молитви можам нешто да променам. Така и се трудам каков пат треба да се врви? Уште што недостига? Зошто барем од љубов и да живеам. И ете, моите родители веќе почит кон сина си, не се потрудат да го една година повеќе ме гледаат како „фанатик“ кој постојано знае зошто оди направат макар и најмалиот чекор кон Бога? Нели родителите се најблиските на црква, чита молитви и разговара со духовниот отец. Не, тие ги гледаат во мене луѓе во нашиот живот, па сакам да им го дадам тоа богатство, кое е во мене, но тие реалните позитивни промени: нивниот се затвараат, отргнувајќи се. Многу ме син – безделник станал одговорен човек боли сето тоа. А, можеби сепак треба во кој љуби, помага ги отфрлил сите лоши некои слу чаи да пројавам иницијатива, навики и постапки... Дури во разговор

Ј

54 ТАВОР

да разговарам со родителите за Бога, да ги поканам да дојдат во храмот? Ако е така, тогаш како да постапам, за да не ги навредам и да стене полошо? Одговор на протојереј Андреј Лоргус, свештеник, психолог, антрополог, ректор на Институтот по христијанска психологија Прва теза: представата за тоа, дека сите гледаат колку сум верник и добар, и исто така и тие ќе поверуваат е погрешна. Блиските најчесто ќе започнат да се спротиставуваат, кога ќе се потрудат да ги приведат или да ги принудат да отидат во црквата. Особено пак кога тоа го прави детето... Отец Андреј, Вие што би одговориле на авторот на писмото? Во тоа писмо гледам некои искривени представи, сврзани со неофитството на младиот човек. Да, тој чувствува, дека станал помек во

односот кон своите родители, но сепак му претстои да вложува уште труд. Тој го поставува прашањето: „Уште што недостига?“. Излегува, дека тој се потпира на тоа дека неговите лични промени ќе станат за родителите сведоштво, дека треба да тргнат по патот на Православието. Тоа се разбира дека е мит. Какви и да сме светители, ние не можеме со тоа да ги „поткупиме“ членовите на нашето семејство. Секој човек врви по својот пат и во тоа е неговото достоинство и нашата почит кон него. „Зошто барем од љубов и почит кон сина си не се потрудат да направат најмал чекор кон Бога?“ – прашува авторот на писмото. Но, зарем љубовта и почитта можат да бидат средство за приближување кон Бога? Се разбира дека не. Младиот човек не разбира дека духовната вертикала не се совпаднува со нашите земни односи. И ако некој го започне својот пат кон Бога, тоа не го прави заради ближниот, но заради себе си. А тука младиот човек како да тргува, да се пазари: „Нели родителите се најблиските

ТАВОР 55

луѓе во нашиот живот, па сакам да им го дадам тоа богатство, кое е во мене“. Тоа е типичен признак за неофит: него буквално го разнесуват преполните чувства, знаења, благодат; тој сака да ги спаси сите. „Многу ме боли сето тоа“ – пишува тој. И јас го разбирам зошто: тој мисли, дека ако ја сподели таа благодат, тогаш оддеднаш сите ќе станат среќни. Тоа е заблуда. На младичот сеуште му предстои да ја проживее таа криза и да разбере, дека секој човек е сакана личност од Бога, која врви по својот пат. Потцртувам – по својот пат. Авторот на писмото сака неговите родители, макар од љубов и почит кон него, да влегуваат во црквата. Јас би му одговорил на младичот, дека напротив, љубов и почит во дадената ситуација треба да пројави тој. Во поштата на редакцијата редовно ни стигнуваат имејлови со прашања за тоа, како да ги присоединиме родителите кон верата. „Детето“ кое го постава тоа прашање, може да е и 18 годишно, може да е и на 45 години, може да живее со своите родители и силно да го чувствува религиозниот конфликт, а може да живее и одделно и на растојание да го преживува неединството во верата кое го има со своите родители. Во секој слу чај, за мнозина таа тема е многу болна. Тоа често ли се слу чува во вашата Пастирска и психолошка практика? Доста често. Да се присоединат блиските кон храмот се прашуват не само децата, но и родителите, и мажот и жената. И тоа е суштински. Зашто семејството е една целост и тоа самото по себе разбира, дека сите сакаат да има во семејството единство во традициите, ритуалите, обредите, правилата и домашната култура... Воопшто да има духовно единство. Но исто така е природно 56 ТАВОР

спротивставувањето на семејството, кога еден ќе започне да се воцрковува и да се обидува да ги поведе со себе и другите. Треба да е јасно, оти во секое семејство има систем на вредности, кои како духовно наследство се предаваат на потомците од род во род. По тоа наследство луѓето се индетификуваат: ние сме семејството. И насекаде тој систем на вредности ќе биде многу различен. На пример: ние се сметаме за православни, но не одиме на богослужби. Или: да, ние правиме козунаци (велигденски колачи), но немаме навика да го спазиме постот. И за човекот, израснат во семејство, е важно да чувствува, дека тој е од тоа семејство, и соодветно на тоа да припаѓа на тој систем на вредности. И одненадеж еден од членовите на семејството започнал ревносно да се воцрковува, силно да верува и да се труди да ги обрати сите во Православието. Се разбира, со тоа тој го остава семејството без почва под нозете. Со својот нов начин на живот тој како да демонстрира: зарем не гледате дека сите тие вредности и традиции, кои вие сте ги натрупале, се ништо во споредба со тоа богатство, кое јас го придобив во црквата. Ново пристапениот кон верата дејствува, по правило, со неофитски пламен, се труди да го запази сето точно, така како што пропишуваат правилата, без оглед на тоа оти некому може да е непријатно, неудобно, дури и одбивно - и блиските започнуваат да страдаат од сетото тоа. Денес веќе се наметна следната поговорка: кога во семејството се појави еден светец, сите останати стануваат маченици. Особено непријатно за повозрасните членови на семејството е, кога имено детето се труди да го измени веќе установениот ред (независно дали детето е на 18, на 30 или на 40 години). Затоа нема ништо чудно, оти семејството се труди да се спротиставува на тој притисок. Во семејниот круг сите ние остануваме слободни личности. И

нашите духовни побуди понекогаш не се совпаѓаат. Притоа, не треба да се заборави оти љубовта кон нашето семејство се мери со личната наша лојалност. Важно е да ја осознаеме припадноста кон своето семејство, нели? Се разбира! Токму затоа треба да бидеме лојални и спрема сите семејни правила. Зашто, ако престанеме да ги спазуваме и започнеме да живееме со некои други норми, влегуваме во конфликт со најблиските. Тоа е болно, непријатно и понекогаш може да го доведе семејството до тешка криза. Втора теза: Не е во ред детето да ги воспитува и превоспитува своите родители. Тоа е непочитување и безусловно ја нарушува петата Божја заповед. Но, нели говориме просто не за некои традиции, а за тоа оти човекот го нашол Бога. И за него всушност се

открил нов, прекрасен свет. Лошо ли е да се стремиш кон тоа и родителите исто така да го погледнат тој свет? Да, велат дека не може да се спаси оној што не сака да се спаси. Но, можеби задачата на детето, кое пристапило кон верата е понекогаш да се обиде да ја разбуди во родителите таа желба? Во таквата поставеност на прашањето, а тоа го знам од лично искуство, се содржи непочитувањето кон родителите, заради тоа што мајката или таткото биваат восприемани како објект на воспитание. Точно така говореа и комунистите и комсомолците, кога се трудеа да ги оттргнат од духовниот пат своите родители кои веруваат. Тие имаа исто таква стремеж да ги превоспитат, да ги одтргнат од православната традиција и да ги принудат кон комунистичкиот ред. Денеска сето се повторува, само во обратен смер. Тоа е истиот фанатизам, својствен на неофитството. И мојот одговор тука, како пастир, како психолог, како човек, кој и сам на времето бил тврдоглав, е следниот: не треба детето да ги принудува, да ги променува и превоспитува родителите. Тоа е знак на непочитување, неумесност и категорично ја нарушува петата Божја заповед. Што точно детето може да направи по прашањето на блиските, ТАВОР 57

авторот на писмото веќе напишал: со сопствениот пример да сведочам за Христа и силно да се молам на Бога за нив. Сето останато е во рацете на Господа. И, се разбира, не треба да се заборави, оти освен нашата молитва за родителите има и нешто многу поважно, бескрајната љубов на Бога кон секој човек, вклу чувајќи ги и оние кои засега не се стремат кон Него. Родителите се многу внимателни кон своите деца. Тие многу гриж ливо ги слушаат нашите разговори и многу работи ги восприемаат и прифаќаат од нас. Просто, не го прават тоа така јавно, како ние би сакале. Затоа сите неофитски пориви, се разбира, треба на некој начин да влегуваат во разумни рамки.

58 ТАВОР

Тоа не е толку едноставно и веројатно грешките во односите со родителите се неизбежни... Ако нема опитен пастир, грешките се неизбежни. Опитниот пастир ќе даде добри практични совети и ќе помогне да се заузда неофитскиот пламен. Пред мои очи поради невоздржано неофитство се распаднаа многу семејства, иако луѓето беа насочувани кон правиот пат од опитни духовници. Но, во својата јарост многу од тие луѓе не сакаа никого да слушат, не сакаа да отстапат. И едноставно ги потиснаа блиските со таква сила, што семејството на крајот на краиштата се распаѓаше.

Јас бев првиот кој поверува во моето семејство и поминав низ сите кризи, и брачни и родителски, и предметот на нашиот разговор го знаев на памет. Се разбира, невозможно е да го сокриеш потполно своето неофитство и грешките се неизбежни. Но, духовниот отец или наставник (се разбира, ако ги слушаш неговите совети) може да спречи извесен дел од грешките. Мојот пастир беше таков и тој секогаш ми напомнуваше оти семејството е поважно и не е во ред да се игнорираат семејните вредности. Семејството е поважно, од што? Од обредите, од постот, од службите. Да, ти сакаш да одиш на сеноќно бдение, да одиш на литургија, а семејството твое сака да одите некаде на викенд, заминувај со семејството. Пази го семејството, штити го, грижи се за него, ете така ми велеше мојот духовен отец. Јас прекасно разбрав зошто така ми зборува. И да, го прифаќав компромисот. Треба да минат години, додека семејството свикне и го прими твојот однос кон верата. Постепено начинот на живот на семејството ќе се промени и за сите ќе стане природно тоа што секоја сабота и недела одиш на служба, го пазиш постот и тн. Сите ќе разберат колку е важно тоа за тебе и ќе го почитуваат твојот избор. А и ти ќе ги почитуваш. Трета теза: Сите членови на семејството треба да се однесуваат еден кон друг со разбирање: родителите кон тоа што детето им оди на црква, што се моли дома, што пости, општи со ду ховникот, а детето кон тоа што темата за верата не е блиска на родителите. Клу чот кон тоа разбирање е љубовта и взаемната почит.

Кога зборувате за притисок врз родителите, Вие ги имате во предвид директните призиви да одат во црква, за да го променат животот? Или воопшто секое спомнување на таа тема може да се земе како принуда, и е подобро детето да ја избегнува таа тема, да не ги споделува со мајка си и татка си доживувањата, на пр. за претходната служба или за идната причест? Ако во семејството нема најстрога забрана да се говори на тема вера, ако во домот се однесуваат со почит кон интересите на блиските, тогаш несомнена е неопходноста да се споделат доживувањата! Општењето и емоционалната поткрепа се најважните составни елементи на нашиот семеен живот. Се прибираме навечер дома и раскажуваме: денес бев на црква, пееја чудесно и премногу е убаво таму! Ги споделуваме чувствата, доживувањата, знаењата и тоа е еден од најважните канали на нашата врска. Но, не го наметнуваме своето мнение врз другите, а имено општиме, а со општењето се подразбира еднаквоста. Се сеќавам, кога влегов во црквата, имав многу спорови со разни луѓе на универзитетот, со пријателите, со родителите. Со мајка ми, се разбира, ние никогаш не спориме, ние просто општиме на тие теми. А, ете, со татко ми имаме најсериозни и најнапнати спорови, кажувајќи ги сите познати аргументи, според нашето образование, започнувајќи од Адам. И тоа е нормално, сѐ додека во семејството има отворен дијлог. Превод од бугарски: свештеник Дејан Апостоловски

ТАВОР 59

МОЈАТА ВИЗИЈА ЗА ПОДОБАР СВЕТ Кристијан Мишевски, у ченик во Богословија „Св. Климент Охридски“, Скопје

В

изионерството и сонот за достигнување на одредена цел во животот е најголемата движечка сила и мотив за битисување. Навистина секој има визија и се обидува да ја исполни. Визијата е мисија што самите си ја задаваме и преку целиот живот ја вршиме. Многумина мечтаат за слава, за материјално добро и многу работи кои ја задоволуваат суетата. Јас мечтаам за револуција и последователи. Мојата визија е да бидам креатор. Сè повеќе забележувам суета и лицемерие помеѓу блиските и страдно посакувам да го променам тоа. Мојата вистинска визија е да станам добар човек. Да се креирам себеси во добра личност, да им помогнам на другите и да ја распространам љубовта. Физичкиот закон вели дека енергијата се трансформира, односно го менува својот вид и своето дејство. Омразата и гордоста да ја трансформирам во љубов. Со ова да создадам револуција и да придобијам многу последователи, но не во мое име за да се издигнува мојата суета, туку во име на Бог, Кој е љубов и единство. Гледам дека завладејува злото и непријателството. Секоја личност се гледа себеси неспособна да промени нешто во оваа лоша состојба. Навистина, ако се погледне надворешноста, тогаш човекот е микрокосмос во макрокосмосот, но ако се погледне внатрешната страна, во тој случај секој човек може да го промени светот. Ако ТАВОР

сакаме да го промениме другиот, не може да му кажуваме што тоj не треба да прави. Треба да се промениме себеси. Секој акт и дејство започнува од внатре. Целото внимание треба да го свртиме кон своето срце и во него да ја изградиме заедницата. Од тој центар да се даде жртва на кротост и смирение. За достигнување на секоја цел мора да има принос, односно жртва. Мојата жртва е себепринесување за другите. Ова всушност е љубовта, да се љуби е да се жртвува за другиот. Јас знам дека оваа моја визија е тешкодостижна, зашто изобилувам со его и суета. Но, љубовта мора да победи сè. Николо Макијавели рекол: „Целта ги оправдува средствата“. Ако мојата цел е доволно силна и мојата мечта е искрена, сите средства и препреки можат да се надминат. Коренот е во волјата да се биде или не. Но, треба да се внимава и на љубовта. Внимателно треба да се пристапи и да се испита што е љубов, а што не, зашто многу е погрешно ако во име на љубовта се прикажува лажна слава и задоволување на сопствените наслади. Само исконската љубов раѓа плод на сплотеност, зашто во неа нема лицемерие. „Љубовта не е да ти го дадам моето и да го земам твоето, туку да ти се дадам себеси и да те земам тебе“ – рекол св. Павел Флоренски. Невозможно е да се биде добар, ако не се менуваат навиките и не се скротуваат страстите. Исклу чиво ако за цел ја имаме нашата добробит, тогаш средствата ќе се сите вредности кои треба да се

стекнат за достигнување на доброто. Исклучиво преку оваа постапност максимата на макијавелизмот ќе ја достигне својата полнота и „сјај на постоење“. Револуционерниот дух за победа над злото и уподобување во доброто е незапирлив. Злото намалено во еден човек е зло намалено во целата вселена. Ако ние сме тој еден човек, тогаш еден по еден можеме да го искорениме злото од светот и да остане само доброто. Оваа визија извира од малиот орган – двигател, срцето. Во моите очи светот изгледа како плодна нива која може да даде голем плод, зависно од трудот кој е вложен. Ако јас сум добар, тогаш и светот ќе е добар за мене, а ако јас сум лош и светот ќе е лош.

Божик или Коледе

С

олстициум се нарекува положбата на Сонцето; краткоденица – во зима кога денот е најкраток, а долгоденица – во лето кога денот е најдолг. Зимскиот солстициум е на 25 декември. Од тој ден се зголемува траењето на денот. Старословенскиот народ, пред да биде просветен со Христијанството, го празнувале празникот Коледа од 25 декември до 6 јануари – до денот на паганското божество Велес. На 25 декември го празнувале раѓањето на бог Коледа. Празникот Коледа е празник на зимскиот солстициум и на истоименото словенско божество. Празникот Коледа го нарекувале и Даждбожји ден или Карачун. Според словенската митологија, Сонцето настапувало во вид на дете. Сончевиот круг го нарекувале Коло. Новороденчето Коледа го фаќа вештерката Зима и го претвора во волк. А, кога на Коледа ќе му го соблечат волчјото крзно и ќе го запалат на пролетниот оган, Коледа ќе ја покаже својата убавина во природата. Коледа го повикувале со песни, во негова чест приредувале и маскенбали. Христијанската Црква во деновите на празникот Коледа го поставила празникот на Раѓањето Христово – Божик. Но, ритуалните пагански обичаи, тешко се менуваат и бавно се преобразуваат. Руската Патријаршија уште во X VII век, на 24 декември 1684 г. објавила забрана за повикување и поклонување на Коледа. „Твоето Раѓање Христе Боже наш, го просвети светот со светлината на богопознанието“ – пееме во божикниот тропар, благодарни што сме се удостоиле да бидеме крстени, просветени со верата во едниот вистински и жив Бог. „Откако ја видовме вистинската светлина и го примивме небесниот Дух, на Троица неразделна се поклонуваме“ или мислиме дека сѐ уште може да ги повикуваме и Коледа, Перун, Велес...? Господ Исус Христос ни откри јасно: „Никој не може да им слугува на двајца господари…“ ТАВОР 61

слово

ТОА Е ОД МЕНЕ Преподобен Серафим Вирицки

Д

али некогаш си размислувал дека сѐ што се однесува кон тебе, се однесува и кон Мене? Затоа што она што се однесува кон тебе, се допира до зеницата на Моето око. Ти си драг во Моите очи, многу ценет, и Јас те возљубив и затоа за Мене е особена радост да те воспитувам. Кога искушенијата ќе станат против тебе и непријателот ќе дојде како река, Јас сакам ти да знаеш дека тоа е од Мене. Дека твојата немоќ има потреба од Мојата сила и дека твојата безопасност е во тоа да Ми дадеш можност да се борам наместо тебе. Ако се наоѓаш во тешки ситуации, помеѓу луѓе кои не те разбираат, на кои не им е битно што ти е пријатно, кои те отстрануваат, - тоа е од Мене. Јас сум Бог твој кој управува со случувањата. Ти не слу чајно си на твоето место, тоа е местото кое Јас ти го назначив.

62 ТАВОР

Не ли ти бараше да те научам на смирение, тогаш види, Јас те поставив во таква средина, во тоа школо каде што се у чи таа лекција. Твојата средина и оние кои живеат со тебе само ја исполнуваат Мојата волја. Ако се наоѓаш во парична тешкотија, тешко ти е да споиш крај со крај, знај дека тоа е од Мене. Зашто јас располагам со твоите материјални средства. Јас сакам ти да прибегнуваш кон Мене и да бидеш во зависност од Мене. Моите ризници се неисцрпни. Јас сакам ти да се убедуваш во Мојата верност и во Моите ветувања. Да не биде да ти кажат во твојата потреба: „Вие не верувате на Господа вашиот Бог“ (Излез 1, 32,33). Преживуваш ли ноќ со жалости, одделен си од блиските и од оние кои се драги на твоето срце, - тоа е од Мене. Јас ги знам болестите, јас го дозволив

тоа за да се обратиш кон Мене и да можеш во Мене да најдеш вечна утеха. Дали се излажа во твојот пријател, во некој кому си му го отворил срцето, - тоа е од Мене. Јас допуштив тоа разочарување да се допре до тебе за да познаеш дека твојот најдобар пријател е Господ. Јас сакам ти сѐ да принесуваш кај Мене и да ми кажуваш. Ако некој те наклеветил остави го тоа на Мене и приближи се поблиску до Мене, до твоето прибежиште, со твојата душа, за да се скриеш од „злите јазици“. „Јас ќе ја изведам, како светлина, твојата правда и твојата судбина, како ден“ (Пс. 36, 6). Ако се разрушиле твоите планови, ако си паднал со душата и си се изморил – тоа е од Мене. Ти си создаваше свои планови и ги принесе пред Мене за да ги благословам. Но, јас сакам да ми дозволиш да ги распоредувам ситуациите на твојот живот и тогаш целата одговорност ќе биде на Мене, зашто тоа е претешко за тебе и ти самиот не можеш да се справиш со нив, затоа што ти си само орудие, а не лице кое дејствува. Ако те посетија неочекувани неуспеси во животот и униние го опфати твоето срце, знај, - тоа е од Мене. Зашто јас сакам твоето срце и твојата душа секогаш да бидат пламени пред Моите очи и со Моето име да победуваат секоја малодушност. Ако долго не добиваш известувања од блиските и од твоите драги луѓе и поради твојата малодушност паднеш во очај и роптање – тоа е од Мене. Зашто со тоа мачење на твојата душа Јас ја испитувам силата на твојата вера во непроменливоста на ветувањата, во силата на твојата смела молитва за овие твои блиски. Зашто, Не ги врачи ли Ти под Покровот на Мојата Пречиста Мајка, не ја возлагаше ли некогаш својата грижа за нив на Мојата промислителна љубов. Ако те посетила тешка болест, привремена или неисцелива и ти остана прикован во твојот кревет – од Мене е тоа. Зашто Јас сакам ти уште подлабоко да Ме познаеш во своите телесни немоќи

и да не ропташ за ова испитување кое ти е испратено, да не се трудиш да проникнеш во Моите планови за спасението на човечките души преку различни патишта, но без роптање и покорно да го преклониш својот врат под Мојата благост кон тебе. Ако си мечтаел да направиш некое особено дело за Мене и наместо тоа слезе на одарот на болеста и немоќта – тоа е од Мене. Зашто тогаш беше потонат во своите работи и Јас не можев да ги привлечам твоите мисли кон Себе, а јас сакам да те научам на најдлабоките мисли дека ти Ми служиш Мене. Јас сакам да те нау чам да осознаваш дека ти си ништо. Некои од Моите најдобри соработници се оние кои се отсечени од живото дејствување, за да се нау чат да владеат со оружјето на непрестајната молитва. Ако случајно си повикан да заземеш тешка и одговорна позиција, оди потпирајќи се на Мене. Јас ти ги доверувам тие тешкотии, зашто за тоа ќе те благослови Господ твојот Бог во сите твои дела, на сите твои патишта, во сѐ што ќе прават твоите раце. Во овој ден во твојата рака ти го давам овој свет сад со елеј. Слободно користи се од него дете Мое. Секоја тешкотија која возникнува, секој збор кој те ожалостува, секоја пречка во твојата работа која би можела да произведе чувство на досада и разочарување, секое откривање на твојата немоќ и неспособност нека бидат помазани со овој елеј – тоа е од Мене. Помни дека секоја пречка е Божја поука и затоа во твоето срце стави го словото кое јас денес ти го објавив, - тоа е од Мене. Чувај ги, знај и помни ги секогаш зборовите, дека секое осило ќе затапи кога ќе нау чиш во сѐ да Ме гледаш Мене. Сѐ е испратено од Мене за усовршување на твојата душа - тоа е од Мене. Превод од руски: свештеник Филип Станковски

ТАВОР 63

ПРЕТПРАЗНИШТВО

ВОВЕДЕНИЕ НА ПРЕСВЕТА БОГОРОДИЦА

Г

олем и знаменит во животот на Богомајката е денот кој стана предзнак за тоа, дека Пресвета Дева ќе биде поставена повисоко, не само од светите, туку и од Ангелите, Херувимите и Серафимите. Воведувањето на Пресвета Богородица во храмот – според Преданието – било на следниот начин: Родителите на Дева Марија, праведните Јоаким и Ана, молејќи се за разрешување од неплодноста, дале ветување, дека – ако им се роди дете – ќе го посветат на служење на Бога. Кога Пресвета Дева наполнила три години, светите родители решиле да го исполнат своето ветување; ги собрале роднините и блиските, ја облекле Пречиста Марија во најубава облека и со пеење свештени песни, со запалени свеќи в раце, ја одвеле во Ерусалимскиот храм. Таму Богородителката ја пречекал првосвештеникот со многу свештеници. До храмот воделе петнаесет високи степенеци. Изгледало дека Марија не ќе може сама да се искачи по степениците. Но, тукушто ја поставиле на првиот степеник, поткрепувана од Божјата сила, таа бргу поминала и по наредните степеници. Потоа првосвештеникот, по вдахновение од горе, ја вовел Пресвета Дева во Светињата на светињите, каде што од сите луѓе само еднаш годишно влегувал првосвештеникот со очистителна жртва. Сите присутни во храмот му се восхитувале на необичниот настан. Праведните Јоаким и Ана, откако го предале детето на волјата на Небесниот ТАВОР

Отец, се вратиле дома. Преблагословената Марија останала во одделот за девојки при храмот. Околу храмот, како што сведочи Светото Писмо (Изл. 38; 1 Цар.

1, 28; Лк. 2, 37) и историчарот Јосиф Флавиј, имало многу простории за сместување во кои престојувале посветените на служење на Бога. Со длабока тајна е покриен земниот живот на Пресвета Богородица од детството до вознесувањето на небо. Скриен бил и нејзиниот живот во Ерусалимскиот храм. Ако некој би ме прашал мене – вели блажен Јероним – како го минувала детството Пресвета Дева – јас би одговорил: тоа Му е познато Само на Бога и на Архангел Гавриил, нејзиниот неотстапен чувар. Но, во Црковното предание се зачувале сведоштва, дека во времето на престојот на Пречиста Дева во Ерусалимскиот храм, таа се воспитувала во друштво на благочестиви девојки, го читала Светото Писмо, се занимавала со ракоделие, постојано се молела и возрастувала во љубовта кон Бога. За споменување на Воведението на Пресвета Богородица во Ерусалимскиот храм, Светата Црква од древни времиња установила торжествен празник. Укажувања за извршување на празникот во првите векови на христијанството се наоѓаат во преданијата од палестинските христијани, во кои се говори дека светата царица Елена изградила храм во чест на Воведението во храмот на Пресвета Богородица.

Историја на установување на празникот За празнуваниот настан дознаваме од древно црковно предание, кое е одразено во црковните песни. За воведението на Пресвета Дева во храмот по достигнувањето на тригодишна возраст спомнуваат, антиохискиот епископ Еводиј (I в.), блажен Јероним (IV в.), свети Григориј Нисаски (IV в.), Герман и Тарасиј, патријарси Константинополски (VII в.). Времето кога е установен празникот во чест на овој

настан – не може точно да се определи. На Исток празникот бил широко распространет уште во VIII-IX век. Во IX век Георгиј митрополит Никомидиски го составил канонот на празникот („Отверзу уста моя…“) и неколку стихири, а во Х век Василиј Пагариот архиепископ Кесариски, составил и втор канон на празника („Песнь победную…“). Овие стихири и канони Црквата ги пее на празничната богослужба. ТАВОР 65

ЧУДО НА СВЕТИ МИНА ВО ЕЛ АЛАМЕИН, 1942 г.

Фреска од параклисот Св. Мина, во манастирот Велика Лавра, Света Гора Атонска.

С

вети. Мина, великомаченик од III век, бил Египќанин по потекло, но речиси целиот живот го поминал во Фригија (дел од денешна Турција), служејќи во Римската армија. Бил ревносен христијанин, храбар војник и добил офицерски чин. Во неговата долга и достојна служба, се борел против варварските племиња на границата на Римската империја со Азија. Но, на крајот се дознало дека тој е христијанин и императорот Максимијан го подложил на мачење, затоа што одбивал да ги исполнува неговите наредби; да ги гони христијаните. Нему му била отсечена главата, а неговото тело подоцна било пренесено во родниот Египет. По неговиот маченички крај, според застапништвото на великомаченикот Мина, се случувале многу чуда. Едно од најпознатите чуда се случило, може да се рече, во наше време, кај местото Ел Аламеин, во Египет. Во јуни 1942 година, германските сили, под команда на генерал Ромел, биле на пат кон Александрија. За време на тој походот во Северна Африка, кој бил одлучувачки за исходот на Втората светска војна, тие запреле во близина на местото кое Арапите го нарекуваат Ел Аламеин, по Свети Мина. Таму имало стара, разурната црква, посветена на Свети Мина. Кај Ел Аламеин послабите сојузнички сили се судриле со бројно и воено надмоќната германска армија, а резултатот од претстојната битка бил предвидлив. Но, во текот на настаните се вмешал свети Мина. За време на првата вечер од битката, голем број луѓе – верници, виделе како свети Мина излегува од својата црква водејќи по себе караван од камили (токму онака како што бил претставен на една од фреските што ги прикажува неговите чуда) и влегол среде германскиот логор. Германските војници не можеле да видат ништо, но сите тие биле опфатени од необјаснива паника. Војската на Ромел – збунета и исплашена – почнала да се повлекува и бегала под притисокот на сојузниците. Страшната појава толку го поткопала германскиот морал, што придонела за голема победа на сојузниците. Историчарите до денес искажуваат претпоставки за причините на тој необичен настан. Црквата на Свети Мина била обновена од благодарност, а таму бил основан и манастир. The Egyptian Gazette пишувал за ова чудо на 10 Ноември 1942 г. На 11 Ноември 1942 г. Александрискиот Патријарх Христофор II богослужел на празникот на Свети Мина во црквата Свети Сава и му заблагодарил на Бога за чудото со свети Мина.

66 ТАВОР

б иб л иски активности з а дец а

Расказот за Јосиф прочитајте го во Светото Писмо; книга Битие, глави 37–50. Издвоените зборови напишете ги на соодветните места. Внимавајте: некои од предложените зборови ќе останат неупотребени.

Луѓе: Јаков, Венијамин, роб, Јосиф, шпиони, фараонот Места: Египет, затвор, Африка, дворецот, Ханан Предмети: сон, глад, вреќи, караван, пченица, сребро Идеи: добро, страв, лошо, помилува, одмазди

Б

ог дозволил .......................... да биде продаден во ропство и одведен во .......................... . Многу луѓе мислеле дека Бог го заборавил Јосиф, посебно кога бил фрлен во .......................... . Но, по неколку години Бог го извел од затвор, за да работи во .......................... , за .......................... – владетелот на Египет. Тогаш Бог му соопштил на Јосиф во .......................... за гладот што ќе трае седум години. Јосиф бил задол жен за собирање .......................... и други намирници, пред да започне гладот. Египќаните биле подготвени за долготрајниот глад, но не и другите народи. Далеку во .......................... , таткото на Јосиф – .......................... , бил загрижен, зашто неговото семејство веќе немало храна. Тој ги испратил своите десет синови да купат жито во Египет. Само .......................... – татковиот миленик, останал дома. Кога пристигнале во Египет, Јосиф ги познал своите браќа, но сакал да ги испита нивните срца, пред да им открие кој е тој. Јосиф ги обвинил браќата дека се .......................... и побарал да го доведат нивниот најмлад брат, за да докажат кои се. Кога си тргнале, браќата уште повеќе се исплашиле да се вратат, зашто во нивните .......................... нашле .......................... . Тие не знаеле дека Јосиф сака да ги .......................... . На крајот Јаков се согласил, неговите синови да се вратат во Египет со Венијамин. Јосиф, кога видел дека неговите браќа навистина станале подобри, им кажал кој е тој. Неговите браќа ги опфатил .......................... , бидејќи мислеле дека тој ќе им се .......................... за лошото што му го сториле. Јосиф ја согледал Божјата промисла за спас на неговото семејство преку неговите искушенија и на своите браќа им објаснил: „Вие намисливте за мене .......................... , но Бог тоа го сврте на .......................... .“ ТАВОР 67

боенка

Јаков му дал шарена облека на неговиот син Јосиф.

ÎÄ ÅÏÀÐÕÈÑÊÎÒÎ ÈÇÄÀÂÀØÒÂÎ РОМАН НА ГОДИНАТА ЗА 2012

ПРОДАДЕНИ НАД ДВА МИЛИОНИ ПРИМЕРОЦИ ШИРУМ СВЕТОТ И ДОПОЛНИТЕЛНИ ЧЕТИРИ МИЛИОНИ ЕЛЕКТРОНСКИ ПРИМЕРОЦИ

БЕСТСЕЛЕР ПРЕВЕДЕН НА АНГЛИСКИ, ГЕРМАНСКИ, ФРАНЦУСКИ, ШПАНСКИ, ИТАЛИЈАНСКИ, РОМАНСКИ, КИНЕСКИ, ГРЧКИ, СРПСКИ И ПОЛСКИ

e-mail: kontakt@koe.mk

НАРАЧКИ www.koe.mk/naracki/ СИТЕ КНИГИ www.koe.mk/izdavastvo/