Тавор бр.18

ТАВОР ноември 2019 • година VI • број 18

4 Разбирање на Божествената Литургија Свештеник Мајкл Нејџим, Т.Л. Фрејзиер

31 Како да изградиш среќно

христијанско семејство Протојереј Теодор Бородин

11 Радоста е цел на христијанскиот живот Архимaндрит Харалампос Пападопулос

39 Осамостојувањето кај децата Јелена Спасовска

42 Трансгендeрно растројство

& Навистина лоша психиjатријa

16 Зошто некои имаат сè,

д-р Борис Вател

а јас - ништо? Наталија Јамницка 57 19 Свето Венчание

Свето Крштение Свети Нектариј Егински

- објаснување на црковниот чин Митрополит Иларион (Алфеев) 54 Кратко житие на

свештеномаченик Игнатиј Богоносец

24 Бурата на животот

и тивкото пристаниште Митрополит Сурожски Антониј

Т •И И Р : - В К П :Н Н

К

М - Г

,

Г ,О

М К (Н Б

),

- С Д

,

П . - Ј (А А

. :

С .

Г

, .С

Н

Ц :

•У

-О

), •Д

А А - Ф

:

. П

•

С Г

, Б

•

ДУХОВНОСТ

МОЈОТ ЖИВОТ ВО ХРИСТОС Свети Јован Кронштадски

О

билно си ми ја открил, Господи, Твојата вистина и Твојата правда. Преку образованието со науките Ти си ми го открил целото богатство на верата и на природата, и на човечкиот разум. Јас го увидов Твоето слово – словото на љубовта „кое навлегува до разделување на душата и духот“ (Гал. 4,12); ги изучив законите на човечкиот ум и неговата љубов кон мудроста, стројноста и убавината на зборовите; до некаде проникнав во тајните на природата, во нејзините закони, во бездната на создавањето на светот и законите на кружењето на светот; ја знам населеноста на земјината топка, научив за одделни народи, за познати личности, за нивните дела, кои го поминале својот ред во светот; до некаде ја познав големата наука на самопознанието и приближувањето кон Тебе; со еден збор – многу, многу научив – така што ми „се откриени многу човечки знаења“ (Сир. 3, 23); и до сега уште многу узнавам. Имам и многу книги со различна содржина, ги читам и пречитувам, но сѐ уште не сум се наситил. Мојот дух сѐ уште е жеден за знаења, целото мое срце не се задоволува, не е сито, и од сите познавања кои сум ги добил со умот не може да добие целосно блаженство. Кога ќе се насити? – „Ќе се наситам кога ќе ми се покаже славата Твоја“ (Пс. 16, 15). А до тогаш нема да се наситам. „Секој што

2 ТАВОР

пие од оваа вода (од светските знаења), пак ќе ожеднее; а кој пие од водата, што ќе му ја дадам Јас, нема никогаш да ожеднее; таа во него ќе стане извор на вода што ќе тече во живот вечен“ (Јн. 4, 13-14), рекол Спасителот. Како светиите нѐ гледаат нас и нашите потреби и ги слушаат нашите молитви? Да

направиме споредба. Да претпоставиме дека сте преселени на сонцето и сте се соединиле со него. Сонцето со своите зраци ја осветлува целата земја, секое песочно зрнце на земјата. Преку тие зраци вие, исто така, ја гледате земјата; но вие сте толку мали во споредба со сонцето што претставувате само еден зрак, а такви зраци во него има бесконечно многу. Поради соединетоста со сонцето, тој зрак тесно учествува во осветлувањето на земјата од сонцето. Така и светата душа, соединувајќи се со Бога, како со духовно сонце, ги гледа преку посредство на своето духовно сонце, кое ја осветлува целата вселена, сите луѓе и потребите на оние кои се молат. Дали си научил да Го гледаш Господа пред себе постојано – како Ум Кој е секадеприсутен, како Слово Кое е живо и дејствува, како Дух Кој оживотворува? Светото Писмо – ете ја областа на Умот, Словото и Духот – на Бог Троица: во него Он се пројавува јасно: „Зборовите што ви ги кажав се дух и живот“ (Јн. 6, 63) – рекол Господ; делата на светите отци – ете го повторно изразувањето на Мислата, на ипостасните Слово и Дух, веќе со големо учество на самиот човечки дух; делата на обичните светски луѓе – ете го пројавувањето на паднатиот човечки дух, со неговите гревовни приврзаности, навики, страсти. Во Словото Божјо Го гледаме Бога лице в лице, и себе си, онакви какви што сме. Познајте се себе си во него, луѓе, и секогаш одете во присуството Божјо. Човекот, вие сами гледате, не умира во своето слово; тој е бесмртен во него и по смртта зборува. Јас ќе умрам, но и по смртта ќе зборувам. Колку, меѓу луѓето, го има тоа

бесмртно слово, кое одамна го оставиле по себе умрените и кое живее на устите, понекогаш на цел народ! Колку е живо словото, дури човечкото! Уште повеќе – Словото Божјо: тоа ги преживува сите векови и секогаш ќе биде живо и дејствено. Бидејќи Бог е изградувачка, жива и животворна Мисла, многу грешат оние кои со мислите на својот дух се отклонуваат од таа ипостасна Мисла и се занимаваат само со предметите кои се создадени, распадливи, оплотнувајќи го со тоа својот дух; и посебно оние кои за време на Богослужбата или домашната молитва сосема се отклонуваат со своите мисли и скитаат по разни места надвор од храмот. Тие крајно го оскрбуваат Божеството во кое треба да биде вперена нашата мисла. Превод од руски: свештеник Филип Станковски Извор: https://bit.ly/35PeSZk

ТАВОР 3

богослуж ба

РАЗБИРАЊЕ НА БОЖЕСТВЕНАТА ЛИТУРГИЈА ПРИРАЧНИК ЗА УЧЕСТВУВАЊЕ ВО БОЖЕСТВЕНАТА ЛИТУРГИЈА НА СВ. ЈОВАН ЗЛАТОУСТ

Свештеник Мајкл Нејџим, Т.Л. Фрејзиер

I. ОПШТ ВОВЕД 1. ЗНАЧЕЊЕТО НА ЛИТУРГИЈАТА

Христос воспостави подобар завет помеѓу Бог и паднатиот свет, Он за нас стекна „подобра служба“: „Оти, ако Он [Исус] беше на земјата, не би бил ни свештеник, зашто има свештеници ога Мојсеј го извел израелскиот народ од Египет, му дал детален збир заповеди; како што принесуваат дарови по Законот и им служат на образот и на сенката на небесните требало да му служат на Бог кој ги ослободил. работи како што му беше речено на Мојсеј, кога Овие заповеди Бог ги открил на планината сакаше да ја доврши Скинијата: Гледај, рече, да Синај и се наоѓаат во во Стариот Завет, во книгите: Излез, Левит, Броеви и Второзаконие. направиш сè според образецот, што ти беше даден на планината“.[4] А сега, Он доби во Тоа е почетокот од кој настана комплексот на толку подобра служба (leitourgias, литургија), храмовата литургиска богослужба на древниот во колку е и посредник на подобар завет, кој е Израел. утврден врз подобри ветувања." [5] Во Новиот Завет откриваме дека Како и богопочитувањето што му учениците на Исус, кои беа Евреи, прво било дадено на Мојсеј, (за кое прочитавме продолжиле да богослужат во храмот, а потоа погоре) дека било "образ (a copy) и сенка на се собирале во приватен дом заради особеното небесните работи", христијаните ја гледале христијанско „прекршување на лебот“, т.е. заради Светата Евхаристија.[1] Христијанскиот и својата литургиска богослужба како одраз на богопочитувањето на небесните Сили. живот од тоа време е опишан во книгата Дела апостолски како „постојаност“ во апостолското Како што свети Герман, константинополски патријарх од VIII в., подоцна рекол: „Црквата учење и заедништвото, во прекршувањето на е земско небо, во кое престојува и се движи лебот и во молитвите (tais proseuschais)." [2] Христијаните "прекршувале леб" во првиот ден наднебесниот Бог.“ [6] Зборот „литургија“ е составен од два грчки од седмицата, денот кога Господ воскреснал од збора: зборот: laikos, што значи „заеднички“, мртвите. [3] Христијаните ја гледале својата богослужба како и „припадност на народот, народен“ и зборот: ergon, што значи „дело, работа.“ Така, како законско созревање на богопочитувањето зборот „литургија“ се однесува на народно, што му било дадено на Мојсеј, заменувајќи ја заедничко дело за славење на Бога. Во ова дело, храмовата служба (the cult) во Ерусалим. Иако

К

4 ТАВОР

епископот или свештеникот претстои како слика или икона на Исус Христос, вршејќи ја богослужбата заедно со верните. Според зборовите на свети Игнатиј, третиот епископ на Антиохија, чие мачеништво било околу 110 г.: „Каде што е епископот, таму нека биде и заедницата; исто како што и каде што е Исус Христос, таму е соборната (целата) црква.“ [7] Зборот „литургија“ вообичаено се користи во Новиот Завет, [8] а се користи и во грчкиот превод на Стариот Завет познат како Септуагинта (преведен во Александрија, Египет, III в. пред Христа). [9] Евхаристиската Литургија е „дело на народот“ par excellence, и во Православната Црква обично се нарекува: Божествена Литургија. Зборот „евхаристија“ на грчки значи: благодарење. Така, на Литургијата, освен што ја споменуваме Тајната Вечера на нашиот Господ, исто така го принесуваме нашето смирено благодарење во врвниот чин на благодарење. Не е правилно свештеникот сам да ја служи Божествената Литургија, бидејќи во Православното Предание нема „приватни литургии.“ Всушност, тоа би било и невозможно, заради заедничката природа на Литургијата - свештеникот се моли за народот и народот се моли за свештеникот, принесувајќи

ги светите песнопенија со ангелите во име на целото човештво. Верните на Литургијата се сослужители еден со друг и со Исус Христос, нашиот Првосвештеник. Тоа е служба на љубовта, „мирисна жртва - прифатлива и угодна за Бога“,[10]во која целиот Божји народ е поканет да учествува целосно, вечно јадејќи и пиејќи на Господовата света Трпеза. Евхаристијата е вистинско заедничарење (причестување, communion) со Господ, така што лебот и виното се претвораат во вистински Тело и Крв на Исус Христос, осветувајќи ги луѓето и давајќи им простување на гревовите. Тоа е потполно учествување во прославеното тело на Спасителот, духовна жртва принесена во духовниот дом, [11] и ветување за наследство во Царството Небесно. Оној што ни заповеда да принесуваме леб и вино, [12] е Оној што за возврат ни го дава Живиот леб и Чашата на вечниот живот. [13] Божествената Литургија, конечно, е „есхатолошки“ настан, означувајќи дека Идниот век продира во сегашноста, во нашиот секојдневен живот, и продирајќи во нашиот живот овде и сега, нѐ вознесува надвор од времето. Сето она што Христос го изврши и претрпе, во Литургијата е претставено симболично. Созерцувањето на она што

ТАВОР 5

Христос го направил за нас, нѐ подготвува за да му пристапиме на Светиот Олтар. Важно е да бидеме подготвени кога ги примаме Телото и Крвта на Исус Христос, бидејќи Отецот не ги осветува оние што не се оспособени да ја примаат божествената благодат. Конечно, целиот црковен живот е подготовка за примање на Лебот на Животот[14] на небесната веселба, учествувајќи во вечниот, божествен живот на Бога. За да добиеме полза од божествените Таинства (Mysteries), мора да им пристапиме во благодатна состојба. Мора да пристапиме на Евхаристијата почитувајќи го Оној што имаше толку големо сострадание за нас и Кој нè спаси преку Неговиот живот. [15] Ние мора да Му го довериме нашиот живот Нему, знаејќи ја Неговата љубов кон нас, посветувајќи се себеси и еден друг на Него, разгорувајќи го во нашите срца пламенот на љубовта. Така подготвени, може да влеземе во огнот на свештените Тајни со доверба, верувајќи во бескрајната добрина на Господ. Но, за да стигнеме до оваа точка, мора да ги оставиме сите заскитани мисли и расеаноста, и да се сосредоточиме на светата Трпеза и на „свадбената свеченост на Јагнето.“ [16] Единствено кога нашите срца ќе бидат посветени само на Христос, може достојно да ја примиме света Причест. На овој начин, додавајќи осветување на осветување, односно додавајќи ја Евхаристијата на молитвата и созерцанието, ја добиваме Христовата полнота и благодат врз благодат. [17] Во овој чин на евхаристиското Причестување, „сите ние, со отворено лице гледајќи ја како во огледало славата на Господа, сме преобразувани во истата слика од слава во слава, исто како и од Духот Господов.“ [18] Ова е единствената цел на Божествената Литургија: да го воведе Божјиот народ преку чашата на благословот[19] во една Заедница (Communion, Причест), во една Црква, и да го обожи. Поради ова, Православната Црква на оние кои не се во заедница со неа не им дозволува да учествуваат во Евхаристијата. Оние кои не се со истата Вера, по дефиниција не може да станат „едно“ во евхаристиската Причест (Заедницата) на Едната Црква.

6 ТАВОР

2. ВЕЧЕРНАТА И ДРУГИТЕ ПОДГОТВИТЕЛНИ БОГОСЛУЖБИ ЗА БОЖЕСТВЕНАТА ЛИТУРГИЈА

Библиското сметање на еден ден е од зајдисонце до зајдисонце, а не од полноќ до полноќ, како што сметаме денес. Ова разбирање за денот може да се види во самото Создавање: „И би вечер, и би утро – ден први.“ [20] Православието ја продолжи оваа древна библиска ориентација, како што се гледа од неговата Вечерна богослужба, која е прва служба во денот. Вечерната богослужба во Сабота навечер се фокусира на Христос и Неговото Воскресение, најавувајќи ја Литургијата на неделното утро. Таа нѐ подготвува за Божествената Литургија преку псалми, химни и молитви, чија тема е Воскресението на Господ Исус Христос. Една од овие Вечерни химни, „Светлино тивка“, на залезот на сонцето - кое што на хоризонтот изгледа како да се спушта во земјата - гледа слика на слегувањето на нашиот Господ во гробот, а во изгрејсонцето - слика на воскреснувањето. Оваа химна Црквата ја користи уште од II век и најверојатно била инспирирана од пророштвото на Малахија (4:2): „Но за вас, кои се боите од Моето име, сонцето на Правдата ќе изгрее со исцелување на Своите крилја.“ Овој стих во древната Црква беше толкуван како пророштво за Христовото Воскресение. Сепак, подготовката за неделната Литургија никако не е ограничена само со Вечерната богослужба. По Вечерната, продолжуваме да ги подготвуваме нашите срца и умови со покајнички молитви. Ние треба да го следиме примерот на цар Давид, кој постојано извикувал со Псалмите: „Помилувај ме, Боже, според Твојата голема милост.“ Она што е потребно е помирувањето; со Бога и со нашите ближни. Веќе да не живееме за себе, [21] туку нашите животи мора да станат служба за помирување. Кога го молиме Бога за простување на нашите гревови, мора да се потсетиме дека Он ни ги простува нашите престапи само ако ние им простуваме на оние што нам ни згрешиле. Така, мора да ги отфрлиме сите негодувања што можеби сме

ги имале против оние што ни згрешиле. Исто така, мора да ги препознаеме грешките што сме ги направиле против другите и да бараме простување за нив. Откако сме го сториле тоа, во иднина треба да ги чуваме нашите срца од зли мисли, да бидеме посебно трезвени и будни со умот и телото до времето на Литургијата. Најдоброто оружје против злите мисли е постојаната молитва. Како што апостолот Павле нѐ поттикнува, ние треба „да се молиме непрестајно.“ [22] „Молитвата на срцето,“ исто така, наречена Исусова молитва, има долга историја во Православното предание, како средство што води кон постојана молитва. Многу е корисно ноќта пред Литургијата да ја кажуваме Исусовата молитва додека да заспиеме: „Господи Исусе Христе, Сине Божји, помилувај ме мене грешниот.“ Повторувањето на оваа молитва што бара милост и помирување со Бога, е одличен начин за постигнување на внатрешен спокој. Има и други молитви што може да се кажуваат во Сабота навечер, како подготовка за Литургијата. Може да го читаме Малото повечерие, во кое молиме Бог да ни даде одмор

на телото и душата, да нѐ чува од импулсите на страстите (растроените похоти). Веднаш по Символот на верата, може да се прочита и Канонот пред Светата Причест. Освен молитвата, неопходен е и постот. Секој што ја читал Библијата, знае дека постот е повеќе од диетални вежби. Тоа е лична борба против злото во нас, директно соочување со нашите страсти. Постот пред Причестување нѐ тера да одговориме на најосновното прашање: Кој е нашиот Господ(ар): телото или Христос? Така предизвикувајќои ги нашите страсти, учиме да ги совладуваме и тогаш можеме „самите себе... и целиот наш живот на Христос Бог да го предадеме.“ Треба да забележиме дека по постењето во пустината, Христос го отфрлил Сатаната. [23] Како молитвите, така и псалмите и духовното читање, и постот имаат за цел да нѐ свртат кон Бога. Така, Православната Црква инсистира на тоа, нејзините членови да се воздржуваат од каква било храна и пиење во недела наутро, пред да се причестат на Евхаристијата. Не е сигурно дали во древната Црква бил потребен пост пред да се прими Светата

ТАВОР 7

Причест. Првично Евхаристијата била споена со заедничко јадење познато како Агапи (на грчки: љубов). [24] Овие Агапи обично се одржувале во попладневните часови и првично, можеби, биле инспирирани од последната Пасха која нашиот Господ ја празнувал. Таквите празници Агапи се празнувале во апостолските времиња, а многумина веруваат дека молитвите при тие трпези биле изведени од еврејската б'раха (благодарност, благослов). Во текот на II век, Агапи била одвоена од Евхаристијата, а заедничкото јадење на крајот станало обичен добротворен фонд за сиромашните. Со текот на времето, Агапите речиси исчезнале поради злоупотребите што настанале. Дури во време на првите децении на Црквата, апостолот Павле ги укорил христијаните во Коринт, бидејќи нивните празнувања со Агапи станале повод за поделби, лакомство и пијанство.

[25] 28-миот Канон од Соборот во Лаодикија (364 г.) забранил Агапи да се одржуваат во црквите, а подоцна, Трулскиот Собор (692 г.) ја потврдил оваа одлука за целата Црква со 74-иот канон. Со оглед на тоа што Агапи сѐ повеќе се одвојувала од Евхаристијата, дисциплината на постот почнала да се смета како подобар начин на подготовка за Причестување. Како Ана, која постела и се молела деноноќно, чекајќи Господ да дојде во храмот, [26] христијаните треба да постат во очекување да се сретнат со Господ во 8 ТАВОР

црквата преку Светата Причест. Честото примање на Евхаристијата (т.е. на Светата Причест) е добро и тоа е целта кон која секој христијанин треба да се стреми. Нашиот Господ рече: „Земете, јадете“ и тоа ја поразува главната цел на Евхаристијата, ако луѓето „не земаат“ и „не јадат.“ Жалејќи за опаѓањето во редовноста на причестувањето што започнало во IV в., свети Јован Златоуст вели: „Напразно стоиме пред жртвеникот; нема кој да се причести.“ [27] Исто така, треба да се истакне дека не мора да се изврши Таинството Исповед пред секое примање на Светата Причест. Од друга страна, не смееме да ја примаме Светата Причест во состојба на сериозен грев. Потребно е да се постигне рамнотежа меѓу претераното ситничарење и непромисленото причестување. Затоа, сите што често се причестуваат со Телото и Крвта на Исус Христос, треба да го прават тоа под водство на парохискиот свештеник или некој друг надлежен (competent) исповедник.

3. ПОДГОТОВКАТА ВО НЕДЕЛА НАУТРО

Во неделата наутро и свештеникот и верните ја читаат службата за подготовка за света Причест, молејќи го Бога да ги очисти нивните срца од бремето на гревот, за да можат да учествуваат (да се причестат) во Евхаристијата без осуда. Полуноќницата се чита пред Утрената богослужба. Првично таа се читала на полноќ (како што кажува името), но подоцна била преместена на сегашното место. Утрената (т.е. утринска) богослужба ѝ претходи на Божествената Литургија. Таа започнува со читање на шест псалми од цар Давид и извадок од некое Евангелие за Воскресението. Потоа следува Канонот, кој содржи девет песни (различни химни, преземени од Библијата). Сите химни и читања се подредени на

темата на Воскресението на нашиот Господ. Утрената завршува со Големо славословие, прославувајќи ја Пресвета Троица. Сегашната содржина на Утрената е составена од два дела: од службата во мугрите и самата Утрена богослужба, кои првично биле посебни, поделени со читање на 50-иот Псалм. Καιρός: Молитвите на Входот пред Божествената Литургија Во старогрчкиот јазик има два збора за „време“: χρόνος и καιρός (хрóнос и керóс). Ние речиси секогаш за времето размислуваме како за хронос, што означува последователно време, линеарно време што тече исклучиво кон иднината.Така, од зборот „хронос“ се формирани зборовите: хронологија, хронометар... Керос, од друга страна, означува време што тече во повеќе правци (multidirectional) и се повторува. Хронос е линеарно, а керос циркуларно време. Керос не е времето што го знаеме во светот. Тоа е свето време, времето што го доживуваат небесните сили. Во хронос, за минатото и иднината може да речеме дека постојат само торетски (in the abstract), додека во текот на керос, сите аспекти на време се непосредни и достапни. Ѓаконот возгласува: „Време (καιρός) е за служење на Господа.“ Овде „керос“ значи: „погодно време,“ т.е. соодветно време за Господ да дејствува и соодветно време за ние да му се поклонуваме и да го славиме. Ова не е „погодно време“ во смисла на прилика што треба да се искористи, туку единствено време во кое може да му пристапиме на Господа. Тоа укажува на Месијанската ера, на

небесното Царство кое „се приближи,“ [28] тоа е прогласување на она што е самата суштина на Црквата: „Вака вели Господ: Во благопријатно време Те чув и во денот на спасението Ти помогнав.[29] Еве, сега е времето (καιρός) благопријатно; ете, сега е денот на спасението!“ [30] Малата служба на тнр. „земање време“ е со релативно скорешен датум, а постарите ракописи на Божествената Литургија веднаш почнуваат со Проскомидијата. Многу е веројатно дека службата на Керос (т.е. земање време) првично била личен благослов од епископот на свештеникот. Службата вклучува поклонување кон исток (од каде што го очекуваме Господовото Доаѓање) и пред светите икони. Додека се чита Канонот, свештеникот и ѓаконот облечени во расо (долга црна облека од раменици до глуждови), доаѓаат пред епископскиот престол и прават една метанија (длабок поклон). Потоа, стоејќи на солејата пред затворените царски двери[31], прават три метании и започнуваат со молитвите пред влегување во олтарот. Во две од овие молитви, главното молење на свештеникот е за милост од Господа. Кога свештеникот вели: „Отвори ни ја вратата на твоето милосрдие, благословена Богородице[32],“ се отвораат царските врати. Ѓаконот потоа го кажува соодветниот тропар[33] за секоја икона на иконостасот[34]: пред иконата Христова, иконата на Богородица и иконата на Јован Крстител. Потоа ѓаконот го кажува тропарот пред иконата на светителот кому му е посветена Црквата. Свештеникот

ТАВОР 9

застанува пред спомнатите икони пред иконостасот, прави три метании и ги целива. По поклонувањето на иконите, свештеникот и ѓаконот се враќаат на нивните места на солејата пред царските двери и свештеникот се моли Господ да го подготви, за неосудно да ја изврши светата, бескрвна служба. По отпустот, свештеникот влегува во олтарот низ северната врата на иконостасот, а ѓаконот низ јужната врата. Свештеникот притоа го кажува седмиот стих од псалм 5: „Ќе влезам во Твојот дом, ќе се поклонам на Твојот свет храм.“ Тогаш, откако ќе застане пред светиот престол, вели: „Се поклонувам на едниот Бог во три Личности, Отецот и Синот и Светиот Дух, во вечни векови. Амин.“ Свештеникот потоа го целива Светото Евангелие и светиот престол, а ѓаконот го целива само светиот престол. (продоложува) БЕЛЕШКИ 1. Дела 2:46; 3:1.

2. Не е јасно дали “молитвите” спомнати на тоа место се молитви на Евхаристијата или Еврејска молитва, кога Христијаните “влегуваа во храмот во деветтиот молитвен час” (Дела 3:1).

3. Дела 20:7.

4. Излез 25:40.

5. Евр. 8:4-6.

10 ТАВОР

6. Герман Константинополски, За Божествената Литургија, 1.

7. Игнатиј Антиохиски, Послание до Смирненците, 8:2.

8. На пр.: Лука 1:23; Дела 13:2; Флп. 2:17; Евр. 8:2, 6; 9:21; 10:11.

9. На пр.: Излез 28:35, 43; 29:30; 37:19; Броеви 8:22; 16:9; 18:2, 4; 2 Летописи 31:2; и др.

10. Флп. 4:18.

11. 1 Петар 2:5.

12. Јован 6:54, 56.

13. Јован 6:57.

14. Јован 6:48.

15. Римјани 5:10.

16. Откровение 19:9.

17. Јован 1:16.

18. 2 Коринтјани 3:18.

19. 1 Коринтјани 10:16.

20. Битие 1:5.

21. 2 Коринтјани 5:15.

22. 1 Солунјани 5:17.

23. Сп. Maтеј 4:1-11.

24. Cп. Јуда 12.

25. 1 Коринтјани 11:17-22, 33-34.

26. Лука 2:37.

27. Јован Златоуст, Омилија на Ефесјаните, 3:4.

28. Матеј 4:17.

29. Исаија 49:8.

30. 2 Коринтјани 6:2.

31. Царски двери (се нарекуваат и Свети Двери), се двете врати на средина на иконостасот.

32. Богородица, Мајка Божја. На грчки: Θεοτόκος, буквално значи: Бого-носителка.

33. Tропар е кратка богослужбена, поетска творба. Тропарите се употребувале во богослужбата уште во 400 г. во Александрија.

34. Иконостас е големата преграда со икони која што го одделува олтарот од останатиот дел на храмот, каде што стои народот.

Превод од англиски: протојереј А. Петрушевски Извор: https://bit.ly/2qkjPJj

подвиг

РАДОСТА Е ЦЕЛ НА ХРИСТИЈАНСКИОТ ЖИВОТ Архимaндрит Харалампос Пападопулос

Д

енес ќе говориме за радоста. Таа тема секогаш е актуелна, зашто човекот, бил тој верник или не, во својот живот што бара друго, ако не радост? Човекот е суштество, кое што се храни од радоста, зашто е роден за радоста на Царството Божјо. Во сите епохи и во сите општества, човекот ја бара радоста. Се разбира, не секогаш успева, почесто промашува и резултат е големата трагедија околу нас и целото општество. Радоста е цел на општеството, но и на животот на христијанинот, т.е. на човекот што живее духовен живот во Црквата. Зашто радоста, според св. апостол Павле, е плод на Светиот Дух. Вистинската радост не е просто емоција, не е просто успех или воодушевеност, туку е плод на Светиот Дух. Во Црквата радоста е присуство на Самиот Бог во нашиот живот. За да го објаснимe тоа, ќе посочиме два човека, како два показатела на правецот, од кои првиот веќе е светител на Црквата – св. Порфириј Кавсокаливит, а другиот можеби е помалку познат – старецот Емилијан Симонопетриски, голем духовник на Црквата, и според многумина, свет човек. Радоста е присуство на Бога. Затоа и старец Емилијан вели, дека отсуството на радост означува отсуство на Бога. И обратно, радоста во животот на христијанинот, вели тој, е доказ дека Бог дејствува во нас. Отец

ТАВОР 11

Александар Шмеман е уште порадикален и вели, дека извор на лажната религиозност е неспособноста да доживееш радост. Односно, ако живееш една изопачена форма на религиозност, по што се познава, дека твојата врска со религијата и воопшто со Бога не е нормална? Да немаш радост – тоа е доказ за погрешните односи со Бога или поточно за погрешен однос кон тоа што го нарекуваш Бог. Најголемото обвинување против христијаните, особено од европските философи егзистенцијалисти е, дека христијаните ја изгубиле радоста. На пример, Ниче вели: „Јас не можам да се убедам од животот на христијаните за Бог во кој веруваат, зашто тие луѓе немаат радост.“ Ако ги прочитаме древните книги Патерик, Лавсаик и др., ќе видиме дека една од основните карактеристики на монашките заедници била радоста во нивниот живот, во меѓусебните контакти, радоста зрачела од нивните лица. Една распознатлива црта, по која човек можел да се увери дека некој е христијанин, била радоста. Радост во сè – во љубовта, во милостината, во постот, во молитвата, во богослужбата. Сè се случувало со духовна радост, не во внатрешна грчевитост, не во притеснетост, која често се претвора во депресија. Христијанскиот живот не е живот во тагување, туку во трезвеност. Трезвеноста означува, дека се познавам себе си во Светиот Дух, дека знам кој сум. Во животот на Православната црква има ерархија, т.е. неколку степени во нашето искачуване кон Бога и тие степени се поврзани со следното. Христијанинот треба прво да помине низ едно длабоко себепознание, кое ќе му дозволи да има братопознание, познание на ближниот и од тука да има богопознание. Не можеш да отидеш директно пред Бога, без да поминеш низ другиот. Во Евангелието тоа се кажува јасно; но не можеш да го засакаш својот брат, ако не се засакаш себе си во смисла на себепознание, помирување, врска со нашата внатрешна реалност. Не случајно Христос ја дава заповедта за љубов кон ближниот и вели да го возљубиш како себе си, т.е. да го засакаш ближниот како што се сакаш себе си. Значи, не во патолошка, егоистичка смисла, со нарцизам, зашто тоа е

12 ТАВОР

патологија и суетност. Познавајќи се себе си, јас се разбирам себе си, имам врска со реалноста, која што сум. Во спротивно, што се случува? Ако тргнам кон мојот ближен, без пред тоа да сум се познал себе си, ќе ги проектирам моите страсти врз него, нема да го сакам, нема да му служам, туку ќе го експлоатирам. Исклучително важно е човек да знае во Црквата, во Светиот Дух, кој е, што бара, каде сака да стигне. Денес, за жал, до некаде е искривена реалноста на христијанскиот живот и може да сретнеме човек христијанин кој не е комуникативен, не се смее лесно, не учествува во животот, не е дружљубив, дури во Црквата и храмот се однесува невообичаено, може да видиме еден депресивен профил и тоа некој уште ќе го истакне како добродетел, како духовност. Но, дали во крајна сметка тоа е духовност? Или е нешто друго? Старецот Емилијан Симонопетриски вели: „Кога си растроен, вознемирен, кога си натажен, кога си злочестив, тогаш создаваш една болна состојба во душата и никогаш нема да ја допреш божествената љубов, секогаш ќе бидеш едно тажно создание, ќе живееш во една состојба сосема различна од состојбата на духовниот човек. Затоа ви велам – гледате ли човек кој е нерадосен, со намуртено лице? Да знаете, дека сигурно Господ Бог го оставил.“ Многу важно е да е го чуеме зборот на старецот, зашто мислам, дека неговите текстови имаат едно современо разбирање и поглед кон општеството, кон современиот човек. Исто така вели, дека храната на Христовиот подвижник е радоста. „Радоста ја храни душата, духот, умот, за да може тој да се вознесе и да се оддава на Бога. Никаква аскеза, никое воздржание, никој копнеж, никоја љубов не може да стигне до крајот, ако не се храни од љубовта, од радоста.“ Св. старец Порфириј и старецот Емилијан ни кажуваат дека не можеш да ја вкусиш Божјата радост и не можеш да влезеш во заедница со Бога, ако во животот не донесеш решение, аскетско решение да ја избереш радоста. Зашто радоста не ти се дава туку-така, таа е избор што го правиш во животот. Никогаш нема да има идеални услови за човек да се почувствува среќен, туку тој самиот треба да избере – на

аскетски начин – во даден момент да се израдува на своето постоење. Старецот Емилијан вели: „Ако сакаш да ја придобиеш љубовта кон Христос, ќе започнеш прво од радоста, зашто, како што рековме, радоста е плод на Светиот Дух.“ Тука би сакал да видиме како во секојдневието човек може да донесе решение да избере да биде радостен, во себе да создаде услови за радост. Прво. Радоста е состојба која се гради и се утврдува од Самиот Бог како дар, подарок. Сепак, тука треба да претходи нашиот напор, волја, сoгласност и соработка. Односно, ние прво треба да избереме да посакаме да сме радосни, зашто во спротивен случај Бог не може насилно да влезе низ вратите на нашата душа, не може да ја присили нашата волја, ако ние настојуваме да сме фокусирани на негативното во животот, ако ги преувеличуваме негативните нешта. Како што велиме во секојдневниот јазик, да ја измиеме чинијата, за да може Бог „да го сервира јадењето” – т.е. благодатта. Чинијата треба да е чиста, да се очисти некако. Тоа е состојба и избор, кој ние треба да го направиме,

избор кој не може никој друг наместо нас да го направи. Бог никогаш не врши наместо нас нешто што ние можеме да направиме. Старецот Пајсиј вели: „Ако си во пустина и ожедниш, Бог никогаш нема да ти даде вода, ако прво не ги исцрпиш сите можности да најдеш вода. Прво ќе побараш, ќе се подвизуваш и тогаш Бог, гледајќи го твојот напор, ќе одговори на твоето барање.“ А старецот Емилијан вели дека, ако немаш расположение да побараш и да најдеш вода, и покрај извор да седнеш, Бог нема да ти каже, дека до тебе има извор. Зашто Бог не сака да создава незрели луѓе, туку сака одговорни личности, личности, а не луѓе без иницијатива, слобода и избор. Многу важно е да разбереме во духовната борба, дека сè што се случува во Црквата е богочовечко – не е ниту монофизитско, односно не е само Божествено, така што би ја уништувало човечката личност, ниту пак само антропоцентрично, зашто тогаш Христијанството се претвора во хуманизам, во идеологија, во психологизам и конечно во безсилност. Во Црквата сè е богочовечко, т.е. Бог и човекот во сè настапуваат заедно, ТАВОР 13

истовремено делуваат и двајцата. Затоа радоста е избор – но избор, кој треба да го откриеме. Не е лесно човек да ја избере радоста, зашто од детски години семејството повеќе нè учи за тагата. Кога родителите ќе ти обратат повеќе внимание?

– Кога ќе заплачеш. Затоа, детето што прави? Плаче, се обидува да привлече внимание, за да му придадат поголемо значење. Научени сме, дека кога сме жртви и лелекаме, тогаш некој ни посветува повеќе внимание. Особено во современото општество, кога родителите не минуваат многу време дома и не им посветуваат толку време на децата, современата психологија утврдила дека децата изнаоѓаат начини, дури можат и да се разболат, само и само за да го привлечат погледот на родителите кон себе. Кога државниот службеник или некоја организација ќе ти обрати повеќе 14 ТАВОР

внимание? Кога ќе напишеш жалба или ќе ги тужиш. Така сме подготвувани повеќе за тага, а не за радост... За да нема недоразбирање, треба да кажеме дека радоста е нешто сосема различно од задоволеноста. Радоста е едно, а задоволеноста – друго. Да си задоволен, да го имаш она што ти е потребно – е нешто многу површно. На пример, јадам нешто вкусно и тоа ми прави задоволство, задоволен сум, чувствувам некаква „радост.” Се наоѓам во убаво друштво со пријатели и тоа создава во мене чувство дека сум радосен; победува тимот за кој навивам, победува мојата партија или сум купил нешто ново. Но, тоа не е вистинска радост, туку задоволност. Затоа, што се случува? Веднаш штом исчезне причината за пријатното чувство, повторно паѓаме во меланхолија. Одиме на некаква забава, тоа создава во нас

површно задоволство, но се враќаме дома и уште пред да ја отклучиме вратата, повторно нè притиска тагата, меланхолијата. Ќе поседиме со пријатели, но штом си заминат, доаѓа тагата. Радоста е нешто многу подлабоко, многу посуштинско и не се менува од надворешни фактори. Човекот што ја има радоста, која е Христос, има тврдина, внатрешен темел. Чувствата надворешно може да се менуваат во различни околности, но во нас останува чувството дека, наспроти тешкотиите, Некој ме љуби и тоа ми дава мир. Многу пати не можеме да се зарадуваме, зашто ја поистоветуваме радоста со нашата волја, со нашиот план. Со други зборови, кога се нервираме и стануваме гневни? Кога нештата не се одвиваат така, како што сме замислиле или планирале и тогаш започнуваш да негодуваш, да се гневиш и така ги уништуваш во себе основите и предусловите за радост. Животот никогаш не е таков, каков што го мислиме и си вообразуваме. Тој во себе носи несигурност, едно чувство дека не можеш точно да го познаеш, и така започнуваме да паѓаме во меланхолија. Зад мојата внатрешна реакција се крие тоа, дека нештата не течат точно така, како што сум си ги замислил. Затоа, во Црквата што велиме? Се доверуваш на Божјата Промисла, на тоа дека Некој знае повеќе од тебе, но ти не го разбираш и се противиш. Но, кога ќе поминат години, и нашиот егзистенцијален часовник ќе се врати назад, тогаш ќе се сетиме и ќе дознаеме дека за наше добро нештата не се одвивале така како што ние сме сакале. За наше добро нашите молитвите не били услишани, за наше добро нештата не се случиле по наша волја, а ние сме мислеле дека Бог не нè слуша и молчи. Некој знаел нешто повеќе од нас. Во Црквата не планираш, а се доверуваш, се оставаш на Божјата волја и таа те води. Како да влегуваш во река и оставаш да те носи, независно дали со мирен тек или со вртлози, на крај ќе те однесе во морето. Така и во животот се доверуваме на Божјата волја. Една од причините заради кои не можеме да се радуваме, е тоа што очекуваме некој друг да ни ја даде радоста. Очекуваме, дека потполна радост ќе ни даде сопругата или сопругот, а всушност и тие се само луѓе, и тие се борат да ја најдат радоста, и на нив им недостасува радост.

Никоја страна нема совршенство, за да го даде совршенството на другата. Другиот исто така е човек со страсти, слабости, и тој се бори и се подвизува, и тој ја бара радоста. Затоа, саканиот човек не може на апсолутен начин да ни го даде „спасението,” т.е. радоста во мојот живот. Кога настојувам некој друг да ги одземе моите маки, тага, неволја, што всушност правам? Напразно се обидувам, зашто создавам еден замислен идол, еден измечтаен човек, каков што реално не постои. Совршенството во Црквата е есхатолошка реалност, од вечноста а не од сегашноста, и тоа постои само во Бога, само Бог е совршен. Затоа во Црквата пред света причест добро се вели: „Да внимаваме, светињата е на светите!“ – а, народот или хорот одговара: „Еден е свет, еден е Господ, Исус Христос, за слава на Бог Отецот. Амин!“ Еден е совршениот – Господ. Ние може да мислиме дека ќе најдеме совршен свештеник, духовник, старец, жена, деца, семејство, но тоа е наша потреба, додека совршенството не постои никаде... Кога ќе се успокоиме, кога ќе се смириме? Тогаш кога ќе осознаеме дека другиот е како нас – човек ранет, измачен со свои стравови, ќорсокаци, човек кој исто така се бори, се подвизува. И тогаш му простувам, т.е. го сместувам во моето срце. Веќе не е мој противник, има место во мене и тогаш се смирувам. Смирението не означува себесожалување. Зад себесожалувањето често се крие голем егоизам. Ние луѓето создаваме – било во бракот или во духовните односи, или воопшто во општеството, една загушлива атмосфера за другите и тие не можат да дишат до нас. Смирението означува дека можам да го примам другиот, да го оставам да постои до мене, да не го затскривам со моето лице, со желбите, со мојот егоизам, да покажувам почит кон неговата различност и уникатност. Кога се смируваш, може да имаш радост, зашто не бараш совршени нешта и тогаш започнуваш да наоѓаш радост во малите, секојдневни и прости нешта, кои ги гледаш од перспектива на Бога и на Светото Евангелие. Превод од бугарски: протојереј Антониј Петрушевски. Извор: https://bit.ly/2pqpjSf

ТАВОР 15

психологија

ЗОШТО НЕКОИ ИМААТ СÈ, А ЈАС - НИШТО? Наталија Јамницка

здравје и неверојатниот ум, кој ги отвара сите врати. Малку подоцна го проширив кругот на „мотивите за завист“, при што „се впишаа“ и луѓето кои јадат сè што сакат и тоа во неограничени количини, без истото да им се одрази на фигурата, при што ја додадов и нивната впечатлива кариера, јавен успех и професионалното признание. Мојата завист е еден вид разговор со небото или со вишата сила, ога бев мала, им завидував на сите од која се обидувам да барам отчет. При тоа се пријатели. Кога пораснав, во пракса ништо плашам, дека универзумот жестоко ќе ме казни не се промени. Мојата завист не сака никому откако ќе разбере дека и јас, како старицата зло и не прави ништо за да го предизвика. Не. од приказната за златната рипка, сакам нешто Таа се изразува во онаа егзистенцијалната злоба, повеќе од она кое што го заслужувам и ќе ми го каде што други добиваат и имаат повеќе од земе и она што го имам. мене. Уште како дете разбрав дека не ми е Немам никаква изработена разбирлива достапно сè и решив: ако сум добро дете, на шема, според која можам да објаснам зашто крајот на краевите ќе добијам Оскар за најдобро светот е устроен на тој начин. Им завидувам на сценарио. Пред една година сфатив дека другите за нешта кои се мојата болка: за добрите универзумот воопшто не се интресира за моите односи со родителите, за вниманието од шеми, и дејствува по други закони. А јас, седам мажите, за можноста да не си ги бројат ситните на сред собата од својата кула од карти, со која пари, но да трошат колку им е волја, за убавите сега единствено можам да играм на „магаре“, работи со кои им се полни домовите, за доброто при што тоа „магаре“ сум самата јас. Куќичката

К

16 ТАВОР

се распадна, но зависта остана. Се разбира, зборот „завист“ има дивергентни значења. Јас самата стравувам од нејзиниот злобен дел, злите дејства и материјалните мисли. Затоа, кога ми велат: „Вашиот син зборува многу добро“, веднаш брзам да одговорам: „Но, сепак има проблеми со тежината“. Некако, внатрешно сум убедена, дека ако го неутрализирам потенцијалниот завидувач, помирувајќи го со реалноста дека исто така и јас имам проблеми. И тој ќе ме остави на мир. Домашна магија. Треба да ви признаам, на мој срам, дека ме смируваат проблемите на моите пријатели. Доста ми е да разберам, на пример дека страдаат од нешто или си ги гризат ноктите. Крај. Нашите замислени скалила стојат рамномерно и натаму можам да комуницирам со тие луѓе. Мојот проблем е општењето со тие на кои им е сè во ред. Имам една пријателка, со која повеќе не комуницирам. Причината е тоа што со неа се чувствувам како автомобил, чии сопирачки се постојано нагазени. Таа не одговара на ниту една моја шема, како мојата омилена: „Секој го носи својот крст“. Добро, но доколку тој крст недостасува? Ако сè е во ред? Ете тука чувствувам како да не припаѓам и едноставно си заминувам. Не разбирам зошто јас не сум на нејзиното место. Ако треба да сме чесни, јас требаше да сум таа која нема проблеми, затоа што бев добро дете, учев, се грижев. Никој не се потруди да ми каже дека космосот не се интресира за оценките во дневникот. Во реалниот живот сè е обратно. Затоа и мајка ми, и покрај сите мои грижи, повеќе ја сакаше мојата пријателка Маша со нејзините сини очи, руси коси и не баш високите оценки. Едноставно, ја сакаше. Мама сметаше дека таа е убава, а на мене просто ми ја „кажуваше вистината“. Затоа јас до дваесет и осмата година ги сретнував сите велејќи: „Чекајте, сега ќе ви отсвирам на пијано“. Ми се чини, зависта е второто лице на „пријатното и добро дете“. Оној кој завидува, има право на тоа. Тој нема право да мисли зло или да прави зло. Верувајте ми, да се живее со тоа чувство воопшто не е лесно. Тоа нема никакви сопирачки, дејствува како условен

рефлекс. Во него има многу злоба кон светот, кон себе си, а како веќе разбрав и многу некорисни и однапред изгубени битки. Затоа што никој не го забележува оној кој завидува, или пак ако го забележи, тоа е само тогаш кога го споредува со другите. Дури и кога те слушнале да свириш на пијано. Лошо е да си обземен од тоа чувство, во него има многу навреда и проголтани солзи. Зошто ви го зборувам сето тоа? Затоа што мојот внатрешен глас,кој ми шепотеше дека се е во ред, најпосле направи чекор назад, покажувајќи се како чувар. Разбрав од него дека ме пазел досега. Таму зад него, стои едно многу злобно девојче. Тоа дејојче завидува, тоа е зло и не сака никого. Тоа е навредено од оние кои што биле до него, но не чувствува никаква винаа и сака да се одмазди за навредите. Тоа бара одмазда или понижување на оние, кои некогаш го навредиле и истото го заборавиле, но тоа памти. Мојата баба со право заклучи, децата во училиштето не ме сакаа затоа што „чувствувале, оти во мене има нешто лошо“. Жално, оти немаше околу мене некој возрасен да ми каже: „Дури и да се претвориш во зелена бубачка, јас пак нема да се плашам да те сакам“. Треба да се доближам до тоа девојче, да го прегрнам и да се потрудам да го направам своја пријателка. Се плашам од тоа што ќе ми го каже, се плашам од непријатната и конфликтна нарав. Но, во исто време се сомневам, дека таму ќе откријам важен ресурс кој што ми недостига. Прашањето е: дали ја имам смелоста за да го прифатам?... Има и уште нешто. Оној кој што завидува е премногу лабилен. По интензитетот на реакцијата тој проценува што се бара од него, но додека не си го дозволи истото, не дозволува ниту на другите да го сторат тоа. На пример, не може да се лежи на креветот со книга, додека тој работи низ дома. Сепак, интересно е тоа, оти ниту другите неможат да го спасат или ослободат. Клучот е само во неговиот џеб, во неговото сандаче... Тоа не е негова вина, а на неговата беда. Тој ја зел Чебурашка само за себе. Во исто време тој е и „волшебник на небесно синиот хелихоптер“.

ТАВОР 17

Коментар на отец Сергеј Круглов на искрениот расказ на Наталија Јамницка: Православните обично ја нарекуваме зависта грев, но не е сè толку просто и еднообразно. Авторката го чувствува тоа многу добро, противставувајќи се на своето доживеано искуство. Нема човек, кој не го познава тоа чувство, кое е бесконечно непријатно, дури и кога го нарекуваме „благородна завист“... Гревот не е нешто создадено, затоа што сатаната не е творец. Сè ни е дадено од Бога, но тоа, кое го нарекуваме грев, е нешто дадено од Бога, но расипано од нас. Виното е нешто прекрасно, но пијанството е грев, љубовта е од Бога, а блудот е изопачена љубов. Зависта се појавува како паразит на нашата природна способност да го гледаме убавото и да се стремиме да го имаме. Зависта ни ги јаде срцата, тогаш кога го немаме тоа убаво или пак, ни се чини дека го немаме. Сметам, дека суштината е во тоа што „ни се чини“. Сличното го привлекува слично. Ако јас завидувам оти мојот пријател има добар живот, дури и да имам не помалку од него добар живот, тогаш мене ме следи некаква манија, која ми пречи да се реализирам. Ако завидувам на нечија љубов, и покрај тоа што ја имам истата

ТАВОР

можност да сакам, таа можност е прегазена и заклучена во кафез. Како да ја ослободиме таа можност, од која љубовта може да се развие? Лесно е да се праша, но да се одговори?... Наталија, авторката на текстот, го доживеала тој проблем. Таа веќе сторила нешто важно - го откачила од себе проблемот и успеала да го види однадвор. Тоа е голем чекор кон исцелението. Кој е следниот чекор? Наталија дава многу важен заклучок: „Жално, оти немаше околу мене некој возразен да ми каже: ’Дури и да се претвориш во зелена бубачка, јас пак нема да се плашам да те сакам‘“. Точно! Но, каде да го најдеме тој „возрасен“. Наталија кажува дека тој спасител „волшебник на небесно-синиот хелихоптер“, е внатре во самиот човек кој завидува. Ќе успее ли оној кој се дави својот спас да го најде во сопствените раце? Јас не знам. За мене тој Спасител, кој сака безусловно, е Христос. Самиот себе си не би можел да се спасам од мноштвото гревови, кои ги имам. На Наталија и на сите, кои го имаат тој проблем, искрено им посакувам успех по патот кој што воопшто е не е лесен, и средби со луѓе кои ќе ги засакаат, едноставно без причина. А такви има, едноставно треба да ги бараме и да се најдеме. Превод од бугарски: свештеник Дејан Апостоловски Извор: https://bit.ly/35HgHaE

СВЕТО ВЕНЧАНИЕ ОБЈАСНУВАЊЕ НА ЦРКОВНИОТ ЧИН

Митрополит Волоколамски Иларион (Алфеев)

С

ветото Венчание е почеток на секое христијанско семејство. Какво е христијанското разбирање на бракот? Зошто бракот е Света Тајна, т.е. светотаинствено свештенодејство? Зошто на младоженецот и невестата им ставаат венци (круни)? Дали се потребни сведоци на венчанието? Што симболизираат венчалните прстени? И може ли по втор или трет пат да се венча? Постојат два типа на брак: Првиот, кога двајца толку целосно, длабоко и неразделно се соединуваат, што својот живот не го замислуваат еден без друг. Кога еден на друг си даваат ветување на верност, не само во земниот живот, но и во сета понатамошна вечност. А, другиот тип е заедничкото живеење, привремениот сојуз на двајца луѓе кои судбината ги споила, но

секој си има свој живот, свои интереси. Луѓето во таквиот брак не преминуваат преку својот егоизам и дури и ако многу години проживеат заедно, остануваат туѓи еден на друг. Црквата го нарекува брак само оној сојуз кој е склучен од љубов, по взаемна согласност, оној кој прераснува во нешто многу поголемо од првичната вљубеност, кога во сопрузите се појавува решеност да учествуваат, не само во светлите, но и во тажните моменти од животот, не само во доброто и прекрасното, но и во горкото, со што неизбежно е поврзан земниот живот. Црквата таквиот брак го осветува. Црквата брачниот сојуз го смета како чудо и учи дека Самиот Господ го склучува бракот. Затоа, стапувањето во брак се случува преку одделна Тајна. Таа се состои од два дела: прстенување и ТАВОР 19

венчавање. Во Византија и во древната Русија прстенувањето било самостоен обред. Него го извршувале неколку месеци и дури години пред венчавањето за да им се даде можност на младите луѓе, како што треба да се подготват за создавање на семејство. Главно дејство при прстенувањето е разменувањето на прстени како залог на взаемна верност меѓу идните сопрузи: „Се прстенува чедото Божјо (името) со чедото Божјо (името) во име на Отецот и Синот и Светиот Дух. Амин! Со произнесувањето на тие зборови, свештеникот им става прстени; прво на младоженецот, а потоа на невестата. Три пати ги разменува прстените, по што чита молитва, во која преку библиски примери се разоткрива значењето на симболизмот на брачните прстени. Во старите времиња прстенот служел, не толку за украсување, колку како симбол на власт. Го користеле како печат. Со него склучувале договори, документи, сојузи. Прстенот како личен потпис лично му припаѓал на некој човек. Предавањето на прстенот означувало предавање на власта. Да се остави 20 ТАВОР

прстенот во нечии раце, означувало оставање на материјален доказ на своето присуство. Тоа можело да биде последица на многу голема доверба, или крајна негрижа. Со пеење на 127-иот псалм, свештеникот ги води младоженецот и невестата во папертата на храмот. „Блажен е секој кој се бои од Господа и тој што оди по Неговите патишта. Твојата жена ќе биде како плодна лоза во твојот дом. Твоите синови како маслинови гранки околу твојата трпеза. Ќе ги видиш синовите на твоите синови” – вели св. цар Давид. Пред почетокот на венчанието, се прави големо испитување пред сведоци, кои се неопходни за оние кои стапуваат во брак да ја осознаат својата одговорност еден пред друг и пред Господа. „По своја волја и непринудно, со цврста мисла ли ја земеш за жена?” – прашува свештеникот. „Имам, чесен оче” – „Не си се ветил ли на друга невеста?” – „Не сум се ветил, чесен оче”. Истите прашања се поставуваат и на невестата. И одговорите не се само формалност. Свештеникот треба да се убеди дека луѓето доброволно стапуваат во брак, дека ни тој, ни таа, немаат некоја брачна одговорност пред други. Освен тоа, пред да се изврши Тајната

над младоженецот и невестата, свештеникот треба да ги праша; дали склучиле граѓански брак и имаат ли за тоа соодветен документ. И тоа не е формалност. Црковните правила не треба да противречат на државните закони и сериозноста на намерата на идните сопрузи треба да биде потврдена со сведоштво од граѓанските власти. Брачниот сојуз бил востановен од Бога во Рајот, кога Бог ја создал Ева од ребро на Адам, а потоа им кажал на Адам и Ева: „Плодете се и множете се и наполнете ја земјата”. Првите молитви од венчавањето напомнуваат на тоа случување и на првичната замисла на Творецот за човекот. Двајца треба со взаемна љубов да се соединат во една плот / тело. Библијата вели дека Бог го создал човекот според Својот образ, го создал според Божјиот образ. Ги создал мажот и жената, ги благословил и им дал име: човек. Односно, создавањето на човекот не е создавање на индивидуа, туку на две личности. Човекот не е тој или таа. Човекот – тоа се тие. Како што велел Јован Златоуст: „Кога мажот и жената се соединуваат во брак, тие не се образ / не претставуваат нешто неодушевено, или нешто земско, туку се образ на Самиот Бог”. Обраќајќи се на Бога со молитва за новобрачните, свештеникот се моли: „Удостој ги да видат чеда од нивните чеда! Нивната постела зачувај ја чиста!” Овде се изразени две многу важни мисли. Првата: дека децата се неодвоив дел на брачниот сојуз, плод на љубовта помеѓу мажот и жената. Бездетноста уште во Стариот Завет се сметала како казна од Бога, а имањето на деца се сметало за Божји благослов: „Еве го наследството од Господа: децата. Неговата награда е плод на утробата.“ Според таа претстава, за Православната Црква е недозволиво откажувањето од раѓање на деца, а исто така и вештачкото прекинување на бременост. И втората мисла: брачната постела може да биде чиста, неосквернета. Постои лажно, погрешно мислење дека Црквата е против брачното полово општење, и го дозвлува само од снисходење / попуштање кон немоќта на човечкото тело. Некои распространуваат мислење, претставувајќи го како учење на Црквата, дека половото општење е дозволено во бракот само заради зачнување

на дете, а во текот на сето останато време треба да се има воздржување од половото општење. Таквото учење никогаш не било учење на Црквата. Сопружничката блискост е неодделен дел на брачниот сојуз. Само во денови на пост Црквата пропишува воздржување од брачното општење, а во останатото време им пропишува на супрузите да имаат една постела. Обраќајќи се кон сопрузите, апостол Павле вели: „Не одделувајте се еден од друг, освен по согласност за некое време, поради вежбање во пост и молитва, а потоа повторно бидете заедно”. По завршувањето на молитвите, свештеникот им стави венци на младоженецот и невестата. Во грчката практика, тие венци се од цвеќиња, во нашата практика венците се метални круни. „Се венчава работ Божји (името), со рабињата Божја (името), во името на Отецот и Синот и Светиот Дух! Господи, Боже наш. Со слава и чест венчај ги!“ Поставувањето венци (круни) на главите на младите бил древен пагански обичај, но Црквата постепено го христијанизирала. Се работи за тоа што, кај грците и римјаните, венецот од цветови или лаврови лисје бил симбол на победа, знак на особена одлика или царско достоинство. Апостолите во своите посланија, венецот го нарекуваат награда што оние кои веруваат во Христос го добиваат, завршувајќи го својот животен подвиг. И свештеникот, ставајќи ги венците, вели: „Ти си им положил на нивните глави венци од драгоцени камења. Тие од Тебе бараа живот и Ти им даде вечност”. Освен тоа, и во Стариот Завет наоѓаме традиција на возлагање венци на оние кои стапуваат во брак. Со таква чест биле удостојувани и царевите. Во Песна над Песните се вели: „Влезете и погледнете, ќерки Сионски, го царот Соломон, со венецот со кој го овенчала неговата мајка во денот на неговата свадба, во радосниот ден на неговото срце“. Два века пред Христовото раѓање, кога Песна над Песните била вклучена во Старозаветната Црква, во корпусот книги од Светото Писмо, најпросветените толкувачи почувствувале дека во неа се зборува, не само за брачниот сојуз, туку и за големата тајна на Божјата љубов кон луѓето. Бог е Младоженецот, а човештвото е

ТАВОР 21

Неговата невеста. Во Новиот Завет апостолот Павле зборува за љубовта на Христос кон Црквата како за брачен сојуз, а за брачниот сојуз како за образ / слика на таа љубов. Зборовите со кои се завршува Апостолското читање: „Жената да се бои од својот маж“ не се однесуваат на страв пред физичка сила. Смислата на апостолските зборови е во грчкиот оригинал: „Жената нека го почитува својот маж“. Традиционалната претстава за првенство на мажот во семејството била во сооднос со обичаите на евреите во времето на апостол Павле. Но, тоа се чува во Православната Црква до денес. Тоа не значи дека мажот треба да биде деспот. Тој треба да биде глава на семејството, носејќи одговорност за неговата материјална благосостојба. Мажот во семејството е образ на Христос, и жената 22 ТАВОР

и децата во него треба да гледаат пример на предана и самопрегорна љубов, а жената е образ на Црквата. Таа е невестата која толку длабоко и совршено го возљубила својот младоженец, што може сѐ да остави и да појде по него, каде и да замине тој. По Апостолското послание прозвучува Евангелието за свадбата на која Христос го извршил првото чудо. Младите биле толку сиромашни што немале доволно вино. Сожалувајќи се, Богородица Му кажала на Својот Син за тоа. Тогаш Господ им рекол на слугите да ги наполнат шесте камени садови со вода, да нацрпат од неа и да му однесат на старосватот, кој имал улога на распоредувач на веселбата. И тие му однеле. Кога распоредителот ја пробал водата претворена

во вино (а, тој не знаел од каде е тоа вино), го повикал младоженецот и му рекол: „Секој човек прво го дава доброто вино, а кога гостите ќе се поднапијат, тогаш полошото. Но, ти си го чувал доброто вино до сега. Така Исус направи почеток на Своите чудеса во Кана Галилејска и ја покажа Својата слава и Неговите учениц поверуваа во него.“ Христос со Своето присуство не го осветува само празникот на создавање на семејството, туку и обичните денови од семејниот живот ги претвора во празници, како што водата ја претворил во вино. Брачниот сојуз кој е благословен од Христос, сојуз во кој Самиот Христос невидливо присуствува, треба да биде постојан празник на пронаоѓање на сопрузите на Божјиот лик еден во друг. Во древната Црква, Светата Тајна Венчание по правило се случувала во склоп на Литургијата, во која сопрузите се причестувале со Светите Христови Тајни. Во наши денови, Литургијата на која сопрузите се причестуваат ѝ претходи на Тајната брак, а за време на самата Тајна, младоженецот и невестата како потсетување на тој древен обичај, по три пати пивнуваат вино од благословена чаша. Венчанието, како и Тајната Крштевање во себе вклучуваат одење, литија. Во овој случај свештеникот со младоженецот и невестата три пати кружат околу аналојот на кој лежи Евангелие, покажувајќи дека во центарот на нивниот живот треба да биде Христос и Неговите заповеди. Притоа хорот сведочи за блискоста помеѓу семејството и Црквата, пеејќи ги истите три песни, кои се пеат и при ракололагање на свештеник: „Исаија, ликувај, зашто Девојка зачна во утробата, и роди Син, Емануил - Бог и Човек. Исток му е името, Него величајќи го, тебе блажена те именуваме. Свети маченици, кои силно пострадавте и се овенчавте, молете се на Господа нашите души да бидат спасени! Слава Ти, Христе Боже, Кој на апостолите си пофалба и радост на мачениците, чија проповед е Троица Едносушна!“ Симнувајќи ги венците, свештеникот се моли на Бога: „Прими ги во Твоето Царство, зачувувајќи ги непорочни, без вина, и слободни од непријателски стапици, во вечни векови!“

На тој начин, брачните венци ќе ги очекуваат сопрузите во Божјото Царство. Таа мисла се заснова на тоа, дека брачниот сојуз не го раскинува дури ни смртта, а станува збор и за тоа, дека високата, царска чест на венчавањето со која се удостоиле младоженецот и невестата, во некоја смисла им е дадена како плата однапред. Целиот нивни понатамошен живот треба да биде Света Тајна. Нивниот пат може да биде маченички, крстоносен за што и ни напомнува одењето, а венците трнови, за кои често се зборува во молитвите при венчавање. Но, сојузот е завршен и вечно склучен. Црквата го смета разводот за противприроден и трагичен. „Што составил Бог, човек да не разделува“. Разводот, а исто така и вториот брак се дозволува само поради брачно неверство. Притоа, во Црквата не постои некој чин на развенчување, или укинување на Тајната брак. Едноставно затоа што поради брачна неверност првиот брак се распаднал, епископот може на настраданата страна да ѝ благослови стапување во втор брак. Сгледувајќи особено снисходење, во аналогна ситуација, може да биде дозволен и трет брак. Тајната Венчание завршува со зборови преку кои свештеникот го повикува над сопрузите благословот на Света Троица. Тоа напомнува дека единството на бракот треба да биде образ на единството на Света Троица (Отецот и Синот и Светиот Дух), Која престојува во неразделно и неслиено единство и е обединета преку взаемна љубов. Суштината на секоја Света Тајна се состои во изменувањето, во претворањето на едно нешто во нешто друго. На пример: лебот и виното (се претвораат) во Тело и Крв Христови; составот од миризливи масла (се претвора) во свето миро. Истовремено во Тајната се случува изменување на оној што во неа учествува. Преку Крштението, човекот од стар станува нов; во Евхаристијата; соединувајќи се со Христа, тој станува член на Телото Христово. Каква квалитетна измена се случува при Тајната брак? Очигледно онаа за која зборува Библијата: „И двајца ќе бидат една плот“. Превод од руски: свештеник Филип Станковски Извор: https://bit.ly/2Btp7oh ТАВОР 23

ве ра и ж ивот

БУРАТА НА ЖИВОТОТ И ТИВКОТО ПРИСТАНИШТЕ Беседи со сопруги на свештеници (4 дел)

Митрополит Сурожски Антониј (Блум)

В

еќе зборував дека многу често се мисли дека луѓето не се молат, и се потрудив да објаснам дека тоа е илузија, дека луѓето се молат. Се молат цело време, со цел порив, со цела жед, глад, очај, со сите стремежи на душата и за нашата молитва да стане акт на Богопоклонување – поклонување обратено кон Бога, суштински – јасно да се осознае кому се молиме, кон кого го обраќаме најдлабокиот крик на нашата душа и на целото наше суштество. Јас исто така спомнав дека многу често велат дека во нашево време скоро невозможно е да се молиме на Бога; обично тоа го објаснуваат со тоа што ние сме потполно вовлечени во секојдневниот живот, вовлечени сме во него до уши, а Бог не е вовлечен, не се врзува Себе си, Бог е во безопасност на Своите бестрасни и удобни небеса. Тоа е многу важно, зашто ако е вистина дека Бог нѐ создал, нѐ пуштил во животот и се оддалечил во непроменлив спокој, а истовремено ние треба да се спротивставуваме на сите трагедии во животот, тогаш тешко е со таков Бог да најдеме заедничка почва за молитва. Сметам дека размислувањето за Бога во такви термини, значи да се клевети на Него. Јас би сакал да разгледам со вас два извадока од Евангелието, за двете бури на Гетсиманското езеро. Нивните опишувања се слични, но не се идентични, и навидум покажуваат два аспекта

24 ТАВОР

на проблемите, зашто тие дури во личностите на апостолите покажуваат поведение кое ни е својствено на сите нам. Општата схема е ваква: апостолите пловат по морето со мал чамец. Во едниот случај Господ е заедно со нив; во другиот Он останува на брегот и стигнува до апостолите одејќи по водата. Во двата случаја апостолите се опфатени од бура на море и се принудени да се борат за својот живот. Во двата случаи зафатените од бура апостоли се борат со сите сили, со целото знаење, храброст, ум и искуство. Во двата случаја, навидум целата нивна потпора е корупката на малиот чамец која ги дели од скоро неизбежна смрт. И што се случува? Тие се борат, скоро доаѓаат до очај – и Го гледаат Христос како оди по бурата. Првата нивна реакција е викање од страв. Тоа не може да е Христос. Евангелието вели дека апостолите тоа присуство на Христос го сметале за привидение. Тоа не може да е Христос, зашто за нив Христос е – Владетел на хармонијата, Он е неспоив со смртната опасност која ги опкружува, со бурата и со нивната бедна состојба. Тие извикуваат, затоа што тоа не може да е Христос: ако тоа е Христос, бурата ќе стивнеше. Зарем и ние не постапуваме така кога на нас наидува бура? Се случува ли бура во нашето семејство или во нашата сопствена душа, или таа опфаќа поголем број на луѓе,

општествените или политичките структури, народи – бурата треба само да надојде и ние сметаме дека Господ отсуствува и сигурно не е среде бурата. И притоа, еве што вели Христос: „Не плашете се, Јас сум“. Он е тука, во самото срце на бурата, таму каде што не сме очекувале, зашто Он во иста мера е Господ на бурата, како и Господ на тишината, мирот и хармонијата. Нам ни е тешко тоа да го разбереме, но ние можеме тоа во точност да го доживееме, како и апостолите. Ако се погледне на однесувањето на апостолите во таа ситуација, тогаш гледаме дека тие се устремиле кон брегот; сите нивни усилби бие усмерени кон тоа, да ја избегнат бурата, да избегаат од неа, да бидат во безопасност на тврда земја. Господ одел право во центарот на ситуацијата. Вие веројатно сте го чуле изразот: „окото на ураганот“. Тоа е точката на највисоката напрегнатост, каде целиот гнев на ветрот и бурите се судриле во разрушително противење. И тоа е точката на

апсолутниот спокој, зашто овде сите напрегнати сили се сретнуваат и доаѓа до рамнотежа. Таа точка не е рамнотежата на мирот и спокојот, а спротивставување на сите груби, разрушителни сили: и овде е Христос. Он е во точката каде се сретнуваат сите напрегања, во точката на рушењето каде што може да се биде само смирен (скрушен) или, ако претпочитате, распнат. И ако среде тие образи се запрашаш; кој е во центарот на настаните? Тоа е Христос. Он, а не учениците кои бараат заштита од смртта во малиот чамец и се стремат кон најблискиот брег. Ние постојано постапуваме така. Бараме заштита од гневот на бурата, но и таа заштита се трудиме да ја искористиме за да бидеме што може поблиску до крајот на бурата. Никогаш нема да ризикуваме да влеземе во нејзината срцевина. Петар се обидел, кога го познал гласот на Христос и рекол: „Ако си Ти, дозволи да дојдам кај Тебе“. Во таа минута кога го

ТАВОР 25

слушнал гласот, кога Го познал Господа, тој почувствувал дека е поважно да си со Него, посуштински од самата безопасност, поважно од заштитата која ја дава корупката – чамецот. Христос рекол: „Дојди“, и Петар ја напуштил безопасноста на чамецот, излегол во бурата. И додека имал само желба да биде со Господа, да биде таму каде што е Христос, каде што и е нашето реално место, додека гледал само во Господа, тој можел да оди по водата, можел да се противи на напорот од ветрот; тој одел кон Бога. Но, само што се сетил дека може да пропадне, дека оди по вода, а наоколу има бура, почнал да потонува – и во таа минута Христос го фатил за рака. „Господи, спаси ме, загинувам!“ Тие одеднаш се нашле во чамецот и чамецот веднаш се нашол на брегот. Како одговор на губењето на верата на Петар, на вратеното самосознание, Христос смирено одговорил давајќи рака, враќајќи го Петар во безопасност, давајќи безопасност на целата група на апостоли. Но, не е во тоа нашиот повик: нашиот повик не е да бараме безопасност, не е во тоа, да се обраќаме со молба кон Господ: „Спаси нѐ од опасност!“ Нашиот повик е да бидеме таму каде што е Господ, во точката каде што гневот на бурата е во рамнотежа, зашто напрегнувањето овде достигнало најголема сила. Другата слика: уште една бура. Истата схема, само Господ е заедно со апостолите. Апостолите се борат за живот, а Христос спие. И тоа е малку: Евангелието вели: Он спие „на возглавница“. Апостолите се борат за живот, смртта е насекаде, а Христос, не само што спие, Он спие удобно. Зарем не го чувствуваме тоа во мноштвото случаи? Ние се бориме, ние сме во опасност, во борба, а Он е во Своите удобни небеса, ништо не ризикува, Он е бесмртен, за Него нема опасност. Он не е со нас. И апостолите се обраќаат кон Христос (речиси се нафрлуваат: во грчкиот текст е употребен зборот „јарост“). Тие не се обраќаат кон Него со зборовите: „Господи, Ти ја имаш целата власт над небото и земјата, кажи збор и сѐ ќе биде во ред“. Тие употребуваат зборови кои на грчки звучат вака: „Не ти е грижа што загинуваме?!“, што означува: Ти не се грижиш за нас и изгледа

26 ТАВОР

ништо не можеш да направиш. Во ред, ако Ти не можеш ништо да направиш, во краен случај сподели ја тагата со нас, нашиот ужас, сподели ја нашата смрт, ние нема да дозволиме да го избегнеш тоа“. И Христос ги отстранува: „О, маловерни, уште долго ли ќе бидам со Вас?“ И потоа се обраќа кон бурата и на неа ја нафрла Својата успокоеност, Својата тишина, совршената рамнотежа, совршениот мир, каков што овој свет не може да го даде и вели: „Стивни“, и бурата стивнува. Апостолите во двата случаја дозволиле бурата да беснее, не околу нив, а внатре во нив. Тие на смртната опасност одговориле со страв, исто така и на агресијата однадвор одговориле со насилство однатре. Христос не дозволува бурата да стане Негова внатрешна состојба; Он останува тивок, невознемирен. И бурата морала да се приспособи кон Неговата невознемиреност, зашто Он одбил да се приспособи кон нејзината дисхармонија. Зарем ние не го правиме истото што и апостолите, кога нешто се случува во нашиот мал, личен живот или во животот на светот. Зарем ние не велиме: „Каде е Господ? Изгледа заспал“. Тоа е многу важно, зашто нашето постоење и молитва секогаш, секогаш протекуваат среде напрегнувања и животни бури. Но, овде треба да бидеме попроникливи. Има различни нивоа на живот и има различни пристапи кон животните бури. Ако читаме весници и се трудиме да си го претставиме светот каков што се одразува во вестите, нема ништо да видиме, освен бура, дисхармонија, трагедии, страдања и неразрешлив ужас, зашто текстот од вестите е само поразувачки и драматичен. Таков е погледот на светот на многу луѓе: изгледа ним не им е недостапен миту потесно, ниту пошироко гледиште, и животот навистина станува застрашувачки. Ако на неколку страници од еден весник го наоѓаш целиот ужас, целата дисхармонија на современиот свет, без мек, утешителен збор, без збор на вера и провидување, тогаш наоколу е хаос и ние сме во стегите на стравот. Но, гледајќи ја историјата има уште две нивоа. Има видување на Бога што ни го предава Писмото, кое го откриваат големите

согледувачи, Божјите светии, оние за кои Амос велел дека; пророк е оној со кого Бог ги споделува Своите мисли. Тоа видување ние го наоѓаме во Стариот Завет. Историјата од нив е гледана од сосема друга перспектива: големите настани се спомнати попатно, затоа што немаат значење за конечната состојба на светот, а настани кои не изгледаат големи, добри или лоши, излегуваат најнапред. Злите – затоа што се предавство на Бога, тие се дејства на луѓе кои водат кон разрушување на Царството. И добрите настани: тие ни се предлагаат за да се научиме од Светиот Дух да го гледаме животот во правилен однос. Еден од нашите свештеници во проповед кажа: „Само Светиот Дух може да ни го открие значењето на работите кои се премногу мали, за да го привлечат човечкото внимание“. Во таква перспектива, во видувањето кое е Божјо видување, малите работи можат да настанат многу поодлучувачки, отколку оние што се на првата страна од весниците. И има друго ниво, каде што животот

добива друг вид на хармонија. Си спомнувам како еднаш во војната, додека пукаа кон нас, лежев на тревата трудејќи се да не се поткревам многу. И бидејќи немаше што да се прави, ја гледав тревата и увидов колку е чудесно зелена и пред мене две мравки ползат и влечат зрно. И наеднаш малите работи станаа пореални, отколку работите од големото ниво; нивото на човекот беше омраза, убиство, војна, страв и слично; но во малото ниво животот продолжуваше со сета убавина, со сето свое богатство. И јас сум уверен дека многумина од вас, многу луѓе низ целиот свет преживеале нешто слично во момент на потреси и трагедии во семејствата, во општеството, во мирно време и во војна. Само ако можеме да го надраснеме нивото на човечкото напрегнување и да се спуштиме пониско од него и да погледнеме на работите кои се помали од човекот, на природата, на непроменливото мирно течење на животот, ние ќе откриеме за себе уште еден вид на хармонија. Треба да се трудиме да не дозволиме,

ТАВОР 27

нашиот телесен и душевен живот, во молитвите и во грижите, во дејствувањето и во маката, да поминува на степенот на првите страници од весниците. Додека се случуваат настаните од весниците, на повисоко ниво Бог Го продолжува Своето дело на спасението, а на пониско се случуваат илјадници разни работи. Да, има стрелање во војна, и има другарство, и има убавина на човечки односи, и великодушност на луѓе кои живеат заедно. Може да се гледа само на омразата, може да се гледаат и другите аспекти; едното не нѐ води кон другото, но во наша власт е; корупката што го привлекува нашето внимание да не нѐ направи слепи кон сѐ што е осмислено; сѐ уште можеме да го сознаваме присуството на длабоката смисла, на Божјите дејства, и на сѐ вистински човечко – сето тоа постои дури среде напрегнатоста и ужасот. Ако се мисли во такви термини, тогаш можеме да се молиме, можеме да не ја губиме молитвата или да се вратиме кон молитвата; и ние сме должни поточно осознаеме: кое е нашето место, а кое е местото на Бога. Пред сѐ би сакал да кажам неколку зборови за нашето место среде метежот и за тоа што може да се мисли за молитвата среде вознемиреноста. Во житијата на светиите од православниот календар се спомнува човек кој живеел во VI век, мислам во Грција. Тој бил неписмен млад селанец. Еднаш влегол во парохискиот храм додека се читело Светото Писмо. Слушнал дека треба непрестајно да се молиме, и вдахновен, решил да замине во блиската пустина и да живее молитвен живот. Тој имал деветнаесет години, немал ни образование, ни искуство, ни знаења, но тој во тие зборови го чул Божјиот глас обратен кон него лично. Подоцна тој на еден посетител му го објаснил своето првично искуство и еве што, во целина, му раскажал. Тој заминал во гората, молејќи се со оние малку молитви кои ги знаел. Тој знаел „Кирие елеисон“ – Господи помилуј, го знаел „Оче наш“, ја знаел молитвата на Богомајката и тоа е сѐ. Тој радосно ги повторувал, опкружен од благоухана и радосна природа. А потоа настапила вечерта, застудело, настапила ноќта, наоколу почнал да слуша звуци, чекори, шепи што гребат по земјата, видел огнени очи и осознал дека е

28 ТАВОР

опкружен од опасност; наоколу во потрага по плен рикаат диви ѕверови. И тој повеќе не можел да се моли мирно, радосно, постојано, ни со Господовата молитва, ниту со некоја друга. Можел само да гледа наоколу со страв, трудејќи се истовремено да гледа и назад и пред себе, на лево и десно, слушајќи ги чекорите, тресењето на гранките, гледајќи ги очите кои се отворале и затворале и викал: „Господи помилуј! Господи Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме!“ Тој бил опфатен од смртен ужас и така се молел цела ноќ. А потоа, настанало утрото; тој се изморил, бил премрзнат и гладен. Помислил да побара јагоди, но потоа се сетил дека шепите кои трчале наоколу биле на некои животни кои сега веројатно спијат во грмушките, а очите кои сега се затворени, исто така некаде се кријат. Почнал да бара јагоди со страв и велел: „Господи помилуј, Господи помилуј!“ И секој пат кога влегувал во грмушки, чувствувал дека го демне смртта. Така го поминал целиот ден; во минутите кога заспивал заборавал на сѐ, а кога се будел, му се чинело дека слуша шумови и дека гледа очи. Потоа настапила ноќта, и истото почнувало отпочеток. Со текот на времето навикнал на тоа, но тогаш започнале секакви искушенија. Тој жалел по мирниот дом, сакал да знае дали неговата молитва некогаш ќе стигне до Бога, искушенија стигнувале од сите страни, и душевни, и телесни, и тој се борел со нив во крик: „Господи помилуј!“ И така се борел многу години. Еднаш Господ му се јавил и тогаш на него слегол мир, совршен мир кој само Бог може да го даде, не останал ни стравот, ни стравувањето од од луѓето, од животните, од грабливците, од бесовите. И тогаш узнал дека покојот е Божји дар, дека него го опкружуваат ѕверови грабливци, внатре во него се страстите и искушенијата, наоколу и насекаде е севозможна смрт и внатрешната погибел. И тогаш од внатрешноста на длабокиот спокој, кој Бог му го дал, тој рекол: „Господи, помилуј ме, мене грешниот!“, знаејќи дека спокојот не не му припаѓа нему, дека тој спокој е од Бога. И кога подоцна го прашале кој го научил да се моли постојано, тој дал одговор кој го поразил собеседникот, тој рекол: „Бесовите“ – зашто

колку повеќе тие го напаѓале, толку повеќе се молел за спасение. И кога спокојот дошол на него, тој знаел дека тој спокој го добил само благодарение на Божјата заштита. Ние мислиме дека хаосот во кој живееме, ситуациите во нашиот живот се пречка за нашата молитва. Тоа не е така, сето тоа би можело да биде повод за молитва, само ние ситуациите, и лошите и добрите, не ги сфаќаме доволно сериозно. Ако секоја минута би осознавале дека се работи за живот или смрт, дека човекот кој при нас дошол во ниедно време е Христос Кој чука на нашата порта за да добие покрив, помош, храна, милост, или дека Господ дошол да го направи мојот дом место на Присуство, да принесе дар на љубов, милост и сострадание, со кои Он владее, ние би можеле „да се примаме еден со друг – како што вели Павле – како што Христос нѐ примил нас“ (Рим. 15, 7). Ако би осознавале дека секој животен настан е ситуација во која Христос вели: „Мене ми е потребен христијанин во центарот на бурата. Дали си спремен?“ и ако, како Исаија во 6–та глава од своето пророштво ние би станале и би рекле: „Еве сум, испрати ме“ (Ис. 6, 8), тогаш никакви ситуации не би ни пречеле да бидеме со срцевината на Божјото дело, и значи, би биле способни да се молиме за раководство и помош, за милосрдие и благодарност. Ние не можеме да се молиме затоа што живееме некаде меѓу двете нивоа, не на нивото на Бога, ниту пак, на нивото на најситното ниво на мравката. Ние живееме на нивото на лажното беспокојство, на метежот кој нема ни решение, ни смисла. Од нас зависи дали работите ќе ги гледаме поинаку; и кога доаѓа искушение, кога доаѓа напад од надвор или внатрешно искушение, важно е да се сретнат лице в лице, да се разрешат или да се надминат. Борбата може да биде поважна од победата, зашто токму борбата можеме да ја принесеме на Бога како сведоштво на нашата вера и преданост. Победата секогаш ќе биде Негова победа; победата е дар, борбата е наша. И многу често борбата ни дава поголема блискост кон Бога, отколку олеснувањето кое одвременавреме ни го предлага Бог. Има ваков расказ од животот на пустинските отци: „Кај еден старец дошол

млад монах и рекол: Оче, заблагодари Му на Бога со мене: јас сум слободен од секое искушение. Старецот му одговор: Пред да Му воздадеш пофалба на Бога кажи ми: кога се чувствуваше побеспомошен, сега или кога беше во искушенија? – Се разбира, тогаш. – Кога почесто се обраќаше кон Бога, надевајќи се само на Него, тогаш или сега? – Се разбира, тогаш.

– Кога се чувствуваше посмирен и поскрушен по срце: кога те опколуваа искушенија или сега?

– Се разбира, тогаш. – Во таков случај, рекол старецот, врати се во пустината и моли Го Бога да ти ги врати искушенијата кои Он ги одзел, зашто; да се чувствуваш беспомошен, смирен и да се надеваш само на Бога е многу поважно, отколку да бидеш слободен од искушенија.“ Јас мислам дека тоа се однесува кон сите нас во сите животни ситуации, и ако не сакаме да водиме живот кој претставува хаос, ако не сакаме да се најдеме во положбата на апостолите кои дозволиле бурата да беснее внатре во нив, ние треба да се научиме да се молиме непоколебливо, со мислата за стоењето во Божјо присуство и, еднаш засекогаш, со увереноста дека Он е Господ на мирот и Господ на хармонијата, но и Господар над бурите, дека Он ја има целата власт и дека, ако има бура, нашето место е покрај Него, во срцето на бурата. Во тој однос може да помогне кратката молитва: „Господи помилуј“. Со тоа што, на зборот помилуј, треба да му го придадеме целото негово значење и размер. Во англискиот, како и во сите современи јазици, зборот помилуј, има ограничена смисла. Грчкиот збор елеисон (=помилуј) произлегува од истиот корен како и маслиновото масло, маслинката. Наместо да се трудиме да го извлекуваме од смислата на зборот, ајде да погледнеме во Библијата: каде се сретнуваат претставите на маслото, на маслинката, и што можеме да извлечеме од тоа, за нашето Кирие елеисон, Господи помилуј да го направиме толку богато, колку што е можно, и да бидеме способни да ги употребуваме тие зборови како полна смисла на молитвата, силна, која може да Му се предложи на Бога во сите ситуации, едноставна, директна, и притоа, богата. Маслиновото гранче во Библијата прв

ТАВОР 29

пат се спомнува во книгата Битие, при крајот на потопот. Гулабот кого што Ное го испратил од ковчегот, му носи гранче од маслинка. Потопот дошол при крај, се појавило копното. Што значи тоа во односите на човекот со Бога? Тоа значи дека гневот, Божјиот гнев дошол до крај, дека простувањето се дава слободно, без возврат, незаслужено, како совршен дар. Тоа, исто така, значи дека пред човештвото, т.е. пред секој од нас има време и простор што ги шири можностите и стремежите. Ако е таква смислата на гранчето, значи дека кога сме дошле до дното, кога гревот нѐ победува, кога е изгубена секоја надеж, кога не заслужуваме снисходливост, кога можеме да сметаме, според зборовите на св. Исаак Сирин, само на

30 ТАВОР

Божјата несправедливост: бидејќи, ако Бог би бил справедлив, ние одамна би биле во адот – тогаш можеме да речеме: Господи помилуј! Нека запре Твојот гнев, иако го заслужувам, нека дојде простувањето, иако не сум го заслужил и, како во молитвата на Манасија; дај ми време за покајание... Но кога Бог ја исполнува нашата молба, многу често гледаме дека не можеме да ги користиме Неговите дарови, затоа што сме малодушни, со скршена волја, помрачени во умот, немоќни, бессилни. Тогаш на ум доаѓа друга слика, сликата на добриот Самарјанин кој ги полеал раните на човекот претепан од разбојниците, очистувачкото вино и потоа исцелителното и смирувачко масло. Ние имаме потреба од изливање на Божествената помош и благодат за да се користиме со Неговото простување и со сѐ што ни предлага. Господи помилуј, Кирие елеисон (елеј = масло), излеана како масло, исцелителна благодат. Но кога сме надарени со сила, кога можеме да одиме напред, нашиот човечки повик сѐ уште е над она што може да се постигне со човечки сили. Ние сме повикани, не само да бидеме прекрасни претставници на некаков животински вид, ние не сме суштества кои преку еволуција го достигнале врвот на созданието. Ние сме повикани од Бога во актот на создавањето да бидеме Негови пријатели во вечноста. А пријател – тоа е оној кој со тебе дели леб, кого го викаш на трпеза, со кого си рамен. Конечно, во воплотувањето Бог избрал да стане еден од нас, наш Брат, за преку Него да можеме да го откриеме нашето синовство, да станеме синови и ќерки на Отецот на Господ Исус Христос. Превод од руски: свештеник Филип Станковски Извор: https://bit.ly/32hSZ2u

б ра к и семе јство

ДА ИЗГРАДИШ СРЕЌНО ХРИСТИЈАНСКО СЕМЕЈСТВО? НЕМА НИШТО ПОЕДНОСТАВНО! Протојереј Теодор Бородин Има една позната фраза на писателот Лав Толстој: „Сите среќни семејства си личат помеѓу себе, секое несреќно семејство е несреќно на свој начин“ Што мислите, во право ли бил Толстој? Како што си спомнувам, во семејниот живот, самиот Лав Николаевич, благо кажано, не бил најсреќниот човек. Затоа јас лично не би верувал на таа негова генералицазија. Ми се чини дека, сите среќни семејства денес се уникатни, секое на свој начин. Секој човек е неповторлив. Нема две души, кои се еднакви. Кога го нарекуваме Господ Творец, на грчки „поетис“, треба да запомниме, дека најбитната Негова творба е човекот. Вистинскиот уметник нема две исти слики. Исто така е и со Господа. Се разбира, кога две неповторливи личности создаваат единство, тоа е таква тајна, која навидум изгледа едноставна. Како да е некаков стандард, кој ги класифицира индивидуите. Но, сите среќни семејства, кои сум ги запознал, се неповторливи. Можеби станува збор за тивки, надворешно воздржани, но секогаш се чувствува нивната восхитувачка длабочина. Може да видиме и радосни и весели односи, помеѓу сопрузите. Долгогодишните семејства, се еднакви само во едно сопружниците започнуваат да личат помеѓу себе. Сум гледал семејства (за жал, такви ретко и се сретнуваат), во кои и двајцата сопружници

христијани проживеале долг заеднички живот. Погледите за животот им се скоро еднакви, дури и интонацијата при разговор им е еднаква. Ги гледаш и разбираш, дека всушност, тоа е вистинската среќа. На некого тоа може да му изгледа здодевно. Не знам, на мене тоа така не ми изгледа. На ум ми доаѓаат зборовите на Алексеј Илич Осипов за тоа, дека има закони во духовниот живот, благодарение на кои луѓето постануваат среќни. Да, сите луѓе се индивидуи, но има ли некои законитости, кои треба да се запазат, инаку мозаикот ќе се распадне на апсурдни фрагменти. Се разбира, патиштата кон семејната среќа се различни, но по суштина има потполно неоптходни побарувања, и тие може да се наречат закони. Меѓу другото, книгата на А. И. Осипов „Брак. Љубов. Семејство“ е потресна. Според мене, тоа е најдобрата брошура за бракот. Секогаш ме поразува тоа што, Алексеј Илич, иако самиот не е семеен човек, толку длабоко ја согледал суштината на семејните односи. Затоа, на сите кои секаат да се венчаат, и ја барат целта на христијанскиот брак, им ја давам таа книга. Накратко, суштината на христијанскиот брак, беше искажана еднаш од о. Димитриј Смирнов. Мајка ми, која ги посетуваше ТАВОР 31

богослуженијата во храмот каде што тој богослужеше, ми го раскажа следново: „Неделен мајски ден, жежок како да е лето, службата беше завршена. Во храмот влезе пар млади луѓе, кои се држеа за раце. Се гледаше дека многу се сакаат. Обземени од својата среќа, не забележувајќи ја групата на народ која се зголемуваше, се упатија кон отец Димитриј и пред сите го прашаа: ’Оче, што треба да направи човек, за да изгради добро христијанско семејство?‘ Отец Димитриј гледајќи дека пред него стојат невоцрковени луѓе, се замисли за миг, и како остроумен човек им одговори: ’Нема ништо по едноставно: земаш еден добар христијанин и една добра христијанка и се добива добро христијанско семејство‘“. Тоа звучи како шега, но во пракса, во неа се содржи целиот опит на Црквата. Ако ти се молиш, ако се стремиш кон Христа, ако ги исполнуваш зборовитена апостолот, оти „вие треба да ги имате истите мисли, што ги има Исус Христос“ (Фил. 2,5), ако се трудиш на личиш на Него, ако ги надминуваш гревовите и се бориш со страстите свои, тогаш ќе бидеш добар сопруг, а таа добра сопруга. Со други зборови, кога Христовите заповеди се основа за содавањето на едно семејство. И само доколку тоа така остане преку целиот живот, имајќи ги како општ систем на вредности и апсолутен авторитет, тогаш тоа ќе

32 ТАВОР

биде среќно семејство. Знаете ли, дека е страшно, сега си и помислив, оти не познавам такви семејства? Знам повеќе или помалку хармонични семејства, но и таму има незабележливи тензии и мало незадоволство од другиот. Ох, јас не можам да кажам, дека познавам потполно среќни семејства. Ние со вас, во таа смисла сме сираци, затоа што нема такви примери. А паровите, за кои зборувавте, тоа се повозразни луѓе? Се разбира. Тоа се возрасни луѓе, кои преживеале заедно по 30 до 40 години. Но, тие живееле и се воспитувани во атеистичкото советско време. Од каде е тоа при нив? И во советско време исто така имаше верни луѓе. Но, сега верните како да се повеќе. Да, но основните духовни закони, кои Вие ги споменавте, ги спазуваме се помалку и помалку. Парадоксот е тоа, што во советското време, сеуште постоеа одредени христијански принципи, кои неверниците во тоа време, сметаа дека треба да ги спазат. Имено, тоа помагаше да се создадат и запазат семејствата. Ќе ви го посочам следниот пример. Има една позната советска песна „Толку многу златни огнови има по улиците на Саратов“. Текстот е напишан од поетот Николај Доризо, член на партијата од

1947 година, т.е. човек, кој веќе не и припаѓа на христијанската традиција. И покрај тоа, погледнете какви стихови има таму: Ох, рано се ожени тој! Тажна приказна! Јас ја кријам од себе си својата љубов, а од него - уште повеќе. Не треба да го гледам се плашам да не му се допаднам. Со љубовта своја ќе се справам сама, а заедно нема да можеме да се справиме.

сопругата, кон децата, кон родителите, кон сите. Не случајно Светото Писмо, секогаш ги поврзува заедно љубовта кон луѓето и љубовта кон Бога, затоа што едното без другото не можат. Токму такво разбирање на љубовта, како на нешто посилно и поважно од животот и смртта, е предложено на човекот во христијанството. И доколку разбереме, дека треба токму него треба да го воплотиме во својот семеен живот, тогаш ќе разбереме зошто во Црквата се невозможни разводите. Црквата не гледа исто на вториот или на третиот брак. Т.е. таа сака женет маж? Вистинскиот брак може да биде само еден. Да. Но, сепак тука има однос кон туѓиот Да, од Светото писмо знаеме дека брак како кон најголема светиња, која е побитна вдовецот може да создаде ново семејство и од сопствената вљубеност. Човекот ќе преодолее каноните на Црквата го дозволуваат тоа. Но, на својата привлечност кон другиот, затоа ако ги погледете богослужбените укажувања што не може да го разруши туѓиот брак. Тој при венчавањето на вдовци, со чудење ќе христијански однос кон семејството е предаван забележите, дека вдовецот кој што се венчава, и по советската епоха уште извесно време, преку од причест се одлачува една година. Зошто? примерите на родителите, како општоприемна Затоа што не ја достигнал потребната висина, норма, но потоа таа почнала да опаѓа. И не покажал дека е поплитко од таа длабочина, кон случајно го гледаме, како во европските народи, која бил повикан во својот брак. Да, загубата на бракот како социјална институција, скоро сопруг или сопруга е искушение и болка, која престанува и да постои. Така е и при нас - на што ја допуштил Господ, но таа или тој веќе те десет брака, приближно девет развода. Тоа е чекаат таму, во вечноста. страшна статистика. Исто така и на вдовичниот свештеник Зошто тоа се случува? Затоа што во Црквата, од секогаш му било забрането да Евангелието престана да биде основа на создава второ семејство, не затоа што за него семејниот живот. Христијанскиот однос кон има некои посебни барања, но затоа што она бракот е ваков: еднаш за целата вечност! Дури што го очекува Црквата од секој христијанин, не за цел живот, а за целата вечност. Односно; од свештеникот го очекува сто проценти. Кон ти, таа и Тој. Како што на венчавањето стоите другите може да се снисходи: заради човековата пред царските двери, држејќи се за раце, така ќе немоќ, може да биде разрешен втор, дури и трет стоите пред Божјиот престол на Судот. И верата брак, ако тој се покажал како доволно слаб, за и надежта во Божјото Царство повеќе нема да да го воплоти христијанскиот идеал за бракот. ги има (тие повеќе нема да се неопходни, тие Но, свештеникот треба да го покаже својот брак како и се ќе се исполнат), а љубовта ќе пребива на Христа и да каже: „Ете, Господи, јас успеав сè вечно, така да и вашата љубов ќе остане. со Твојата помош. Да, во еден момент Ти ми ја Да, таа ќе биде во друга форма, „зашто при зеде. Но, јас бев среќен, и таа беше среќна“. воскресението луѓето ниту ќе се женат, ниту ќе се мажат, а ќе живеат како ангели Божји ОСНОВНИОТ ПРИНЦИП НА ЉУБОВТА на небесата“ (Матеј 22,30). Но, љубовта не ќе Е СЛУЖЕЊЕТО може да исчезне, ние тоа го знаеме од Божјото Отрковение - од Светото Писмо. А што би одговориле на прашањето, Љубовта на Бога кон човекот е толку што е љубовта? голема и силна, што Господ оди на Крст Ако зборуваме за таква љубов, можеме заради таа љубов. И христијанинот е човек, да разбереме дека нејзината основа, е во кој всушност е призван на таква љубов кон подржавањето на Христовата Љубов. На ТАВОР 33

Тајната вечера, Христос, одејќи на страдање, кажал многу важни зборови: „Синот Човечки не дојде да Му служат, туку дојде да послужи и да ја даде душата Своја за откуп на мнозина“ (Матеј 20,28). Неверојатно! Божиот Син, Творецот на вселената, Кој што ги запира бурите, кој што насити пет илјади луѓе со пет леба, дојде да служи. И за да разбереме дека тоа не се едноставно зборови, тој го исполнува ропското послушание - ги мие нозете на учениците. Реакцијата на апостолот Петар е потполно разбирлива: тоа е невозможно. Кој си Ти, и кој сум јас? Но всушност, Христос го прави тоа, апостолот Петар за да разбере што се бара од него во служењето и какво тоа треба да биде. Многу е важно да се разбере, оти принципот на љубовта е служењето. Сакам, значи служам. И тоа е акт на волја, а не емоција. Тоа не е, „таа е прекрасна и убава“ или „тој е богат и мажествен, тој е силен и ќе ме заштити“. Не, тоа е „јас ќе му служам на тој човек, јас ќе го направам среќен“. Парадоксално е тоа што, најголемиот дел од луѓето стапуваат во брак, за да бидат среќни. Тоа е суштинско очекување на грешниот човек, но христијанинот стапува во брак најпрвин за да го направи другиот среќен, а преку тоа и самиот да биде таков. Ми се случи нешто, што неможам да го заборавам. Ме потресе еден, да речам, длабоко воцрковен човек, во четвртото десетлетие од својот живот, кој имаше жена и дете. Неговиот брак започна да се распаѓа. Седнавме на една клупа во храмот и разговаравме два ипол часа. Според него, за сè беше крива жена му. Тој веќе во себе беше нашол оправдание за тоа што сака да ја напушти. И јас му велам: „Слушај, а ти кога се женеше, сакаше ли да ја направиш среќна“? Тој отсечно се сврте кон мене и ми рече: „Каква интересна мисла, никогаш не сум помислил на тоа“. А, црковен човек е, разбирате? Тој проживеал 8 или 10 години брачен живот, но на тоа уште не помислил. Зошто? Затоа што луѓето не сакат да му служат на ближниот. Еден мој познаник, кој што е свештеник, ми рече: „Денеска секој човек е воспален папок на земјата“. Секој како да мисли за себе си: „Јас сум центарот на вселената, сè се врти околу мене и

34 ТАВОР

една од орбитите треба да ја заземе жена ми, да ми го претставува тоа и тоа и да биде таква и таква. Јас од неа треба да го добијам тоа и тоа. Ако престанам да го добивам, повеќе нема да ја сакам“ Дали е можно да Ви кажат вака: „Јас сум индивидуалист и таа е индивидуалист, нашите индивидуалности не се вклопуваат и не се согласуваат. Зошто взаемно да ги труеме нашите животи“? Добро, но во што е тогаш суштината на лубовта, која ја нарекуваме христијанска? Суштината е во тоа, што таа го следи Христовиот пример: ние служиме еден на друг. Ништо повеќе, патот кон среќата минува единствено преку тоа служење. Еве ги зборовите на Господ Исус Христос, кои се дошле до нас преку апостолот Павле: „Поблажено е да се дава, отколку да се зема“ (Дела 20,35). По блажено означува „посреќно“, но „блажено“ е уште посилен и подлабок збор. Полнотата на среќата, која што ја дава Бог - ете тоа е блаженството. Човекот, кој што дава, е посреќен од човекот кој што зема. И ако ти служиш, има поголема надеж, дека твојата втора половина исто ќе ти служи на тебе. Ти како да го потикнуваш својот сопруг за соодветно служење. Ако тој гледа, дека ти го сакаш безусловно и со сите сили се трудиш да го направиш среќен, и тој ќе посака да те усреќи. Се разбира, нема целосна гаранција. Ти можеш да бидеш свет и во секоја своја мисла и дело да правиш сè како што треба, но при сопругата или сопругот, можат да се појават некакви искушенија, и тој,таа, да те напушти. Но изгледите за среќа се значително поголеми. Во недопирливото семејство, принципот на служењето се реализира секој ден. На пример - имате мало дете. Вашата жена поминува безсони ноќи и утредента е потполно без сила. Станете и пригответе ѝ топол сладок чај од лимон. Наполнете еден термос за преку ноќта. Или пак, мажот станува изутрина и си мисли: со што денес можам да ѝ помогнам на жена ми? Да речеме дека таа има токсикоза и воопшто неможе да влезе во кујната, затоа што започнува да и се повраќа дури и од самиот мирис на готвената храна. Стани половина час

порано, не ја буди, очисти ја кујната, ако таа ја нема очистено. Излупи компири, стави ги во вода и остави ги во ладилникот. Свари и кафе и стави го во термосот. Купи продукти, приготви вечера. Ако е уморна психички, испрати ја да се прошета, а ти погрижи се за детето. Служи. Не „дојдов уморен и сите треба да се вртат околу мене“. Туку, „се прибрав, иако немам никакви сили, сепак треба да помислам што можам да направам, за да ја усреќам таа измачена жена“? Всушност, и не треба многу. Таа чувствува дека вашата љубов кон неа е жива и дејствителна. На едно место светиот апостол Павле зборува за „верата, која дејствува преку љубовта“ (Гал. 5,6). Нека таа дејствува дури и во секојдневието. Таа едноставно може да легне и да каже: „Не можам повеќе“. Тоа посебно важи за многудетните семејства, зашто таков е системот на функционирање, каде има често пати напнатост и често не стигнуваат потребните

ресурси - времени, финансиски, емоционални. И кога жената ви вели: „Не можам повеќе“, треба да знаете да го разберете тоа. Или пак, разбирате дека треба да му дадете почивка на вашиот маж, бидејќи тој е веќе уморен и неможе да издржи емоционално, па треба да го оставите. Си спомнувам за еден многудетен свештеник, кој гледајќи го ќор-сокакот, во кој често се наоѓаше неговата сопруга, знаеше да ја испрати секоја вечер да гледа пристоен филм. Друг пак, би ја притискал, и би викал: „Ти си должна“! Човек неможе петнаесет години секој ден да се сокрива во бункер, понекогаш треба да му биде дадена почивка. Уште еднаш сакам да кажам, дека вистинската љубов е волно дејствие, а не емоција. Емоцијата е вљубеност. Но, љубовта е нешто совршено друго, таа е дејствие. Кога немаш никакви сили и таа нема никакви сили, а велиш: „Драга, одмори, јас ќе ја приготвам вечерата“. И одиш и ја приготвуваш вечерата. ТАВОР 35

Од друга страна, прашај било кој човек, за каков брак копнее? И тој ќе каже: „Еден брак за цел живот и јас би бил среќен“: Сепак душата тагува и копнее по вистинските вредности. Но како да се постигне тоа ако човекот сака да му служат само на него? Како да се запази бракот со жена, која остарела и престанала да биде убава, ако за тебе физичката убавина е главното? Невозможно е, доколку во тие години кои сте ги поминале заедно, ти не си успеал да и влезеш во душата и да ја сакаш. Е тоа е љубов. Ако секој ден планираш, што можеш да направиш, да го олесниш животот на човекот до тебе и да го направиш радосен и среќен, тоа ќе биде служење. Еден философ вели, оти законот на нашиот свесен живот е таков, при што не „подарувам гердан, затоа што сакам“. А токму обратно, „јас сакам, затоа подарувам гердан“. Така може и да е. Човекот е многу сложено битие. Тој има срце, има ум, има волја. Понекогаш срцето молчи. Човекот гледа и си мисли: зошто живеам со таа жена? Зошто не сакам да ја предадам? А веднаш потоа и подаваш гердан и срцето оживува. Си ја видел радоста на лицето на жена си и при тебе исто така ти се враќа радоста. СИТЕ НИЕ СМЕ СТАНАЛЕ ЛОШИ ХРИСТИЈАНИ

Може ли да се каже, дека при тие среќни возрасни парови, за кои Вие говорите, се реализира всушност тој принцип на служењето? Се разбира. Но сега такви парови има се помалку, затоа што сите ние постанавме лоши христијани - дури и како воцрковени луѓе. А што да зборуваме за оние, кои се далеку од Црквата?

36 ТАВОР

Отец Теодор, што друго може да го разруши бракот и да биде опасно за него? Иако денеска има многу приговори на тоа, треба да се напомене, дека предбрачните врски ги разрушуваат идните бракови. Тоа е очигледно. Прељубата во рускиот јазик со право се нарекува предавство, за разлика од предавството на војникот или офицерот кои ја предаваат својата татковина. Самиот тој збор „прељуба“, е предавство на идеалот на љубовта. Ние имаме татковина, го знаеме мноштвото нејзини недостатоци, но сепак не престануваме да ја сакаме. Ако младиот човек се среќава со девојка си и немајќи никаква одговорност стапува во врска (општење) со неа, кое треба да се случи по стапувањето во брак, за потоа менувајќи ја да се откаже од неа, тој станува опитен во предавството (прељубата), која после тоа ќе го пренесе и во своето семејство. Тогаш во главата останува отворена врата: „Ако нешто не добијам, ќе ја напуштам таа жена“. Човекот не се предава целиот во тој брак. Тој, час е тука, а час од неговиот живот не е тука за жена си. Незнам како да го објаснам тоа, но тој женејќи се, не го предал своето битие на жена си. А како тоа се одразува? На пример, ако некој е уметник, а жена му поради некои

причини е незадоволна од тоа, дали треба да ја остави? Веднаш ме порази мислата на отец Александар Елчанинов. Тој зборуваше за тоа, дека ако сум оженет и појдам на театар без жена ми, тогаш веќе го чувствувам почетокот на предавството. Зошто имам радост, која не сум ја споделил со неа. Чувствувам, дека таа радост е престапничка, сосема малку, но е престапничка. Зошто? Што претставува прељубата? Таа е незаконска радост која не само што не е споделена со љубениот, но всушност му причинува огромна болка. Ние неможеме до крај да го инкорпорираме тоа за кое говори отец Александар, но треба почесто да се стремиме кон тоа. Да, сите сме различни, и всушност тоа е прекрасно. Штом сум засакал, штом сум ја зел на себе таа одговорност, започнувам да го гледам светот, Бога и луѓето со очите на саканиот. Јас станувам значително побогат, преку љубовта ми се открива опитот на целиот негов живот и тоа е прекрасно. А, ако сакам тој само да ги исполнува тие функции, кои сум му ги одредил, неговиот свет не ми е интересен и ме интресира само тоа, тој да работи како детал во создадениот од мене механизам. Но, всушност таа љубов не е до крај љубовта за која што ние говориме. Од Бога можеш да го добиеш дарот на љубовта, но само откако ќе преземеш одговорност за човекот. Зошто црквата не венчава во случаите, кога нема склучен граѓански брак? Затоа што тогаш неможе да биде постигнат идеалот, не може да се каже дека „сè мое е твое“. Сега ти си млада и убава. Но кога ќе станеш стара и болна, сето тоа ќе биде мое. И јас сум готов да ја носам одговорноста за тоа. Твојата душа не е помалку важна за мене од твоето тело.

„Митарите и блудниците ќе ве испреварат во Царството Божјо“ (Матеј 21,31). Христос проштева и на човекот кој згрешил многу. Што претставува прошката од Бога, која се добива при покајанието? Тоа е кога за Бога гревот кој е направен, повеќе не постои. Само Он го може тоа. Човекот навистина може да се врати кон целомудрието, како што се вратила на пример света Марија Египетска. За нас нејзиниот степен е недостижен, но сепак со Божјата помош можеме да ја запазиме верноста и да не паѓаме во гревот на прељубата. Покајанието не е само акт на простување од страна на Бога, но е и дејство на Божјата благодат, кое се дава на човекот за надминувањето на гревовните навики. Можеме десет години да се каеме за еден и ист грев, а после тоа доаѓа Божјата милост. Венчавањето, како основа на христијанскиот брак, е добивање на Божјата помош при основањето на семејството. Кога човекот станал христијанин, може да го согледа сиот свој претходен живот, во кој тој целосно бил поразен од блудниот грев до степен што бил главната содржина на неговиот живот. На тој човекот начин може потполно да се прероди. Но, ако престанеш да се грижиш за своето семејство, а таа грижа е за цел живот, раните од минатото, кои ги носиш зад грб, можат повторно да се возобноват, и да се покажат како мина со подоцнежно дејство. Елементарно е, дека ако човек пред бракот немал други врски, нема со што да прави споредби: „Можеби доколку се оженев за онаа жена, би ми било подобро, кој знае“? И ги прифаќа тие помисли. Се разбира, слични такви спомени искушуваат. Уште еднаш сакам да повторам, дека искуството од едно разделување, од христијанска гледна точка, е искуство за едно предавство. Со такво искуство со сигурност ќе биде искушуван Но, дали ние гледаме каква е ситуацијата човекот во иднина. сега? Многумина од воцрковените луѓе, кои ми се врсници, се израснати во потполно ГИ ПОВИКУВАМ СИТЕ СЕМЕЈСТВА нецрковна средина, каде имало други норми и ДА СЕ МОЛАТ ЗАЕДНО обичаи, при што не се воспитувани во духот на тие вредности и како товар носат разни Има ли било каков начин да се спаси нешта, како на пример предбрачните врски. бракот кој се распаѓа? Што во никој случај Што треба да се направи во тој случај? несмее да се прави, доколку на хоризонтот Христос им рекол на фарисеите: започне да се гледаат призраците на ТАВОР 37

разводот? Дозволете најпрвин да кажам нешто поважно, кое треба да се прави: задолжително треба да се молиме заедно. Ако тоа не се прави наутро, кога тато оди на работа, а мама со децата станува покасно, тогаш навечер треба да застанеме на заедничка молитва, затоа што семејството е мала Црква. Но, доколку ние имаме изградено храм, а во него не се извршуваат богослужби, тогаш каква е смислата на тој храм за Господа? Никаква. Ете, семејството се собрало на молитва. Најпрвин и нејзиното и неговото срце знаат, дека не треба да започнуваш молитва, кога си скаран со некого, кога си навреден, кога има некакво незадоволство помеѓу вас. Затоа, секогаш пред молитва треба да се помириме. Господ рекол: „Каде се двајца или тројца собрани во Мое име, таму сум и Јас посреден нив“ (Матеј 18,20). Тоа се реализира пред се во семејството. Христос кој својата благодат ја дал во Светата тајна Брак, повторно е со тоа семејство и повторно ги соединува сите. Затоа ги повикувам сите семејства, пред сè, да се молат заедно. Да, децата неможат да го издржат целото молитвено правило. Прочитајте го, откако ќе го скратите, само за да можат да го издржат. Нека тоа биде макар една третина или четвртина од целото правило. Нека тоа биде и правилото на свети Серафим Саровски[*], но да биде кажано бавно, искрено, со внимание. А потоа ќе ја продолжите молитвата, ако имате потреба, а имате. Но заедничката молитва неверојатно ги соединува срцата. * Свети Серафим Саровски ги советувал верните, при недостиг на време или други оправдани причини, да ги заменат утринските или вечерните молитви со кратко правило, кое вклучува: три пати „Оче наш“, три пати „Богородице Дево“ и еднаш „Символот на верата“.

Што мислите, зошто денеска се распаѓаат дури и христијанските бракови? Што воопшто се случува? Христијанските семејства, семејствата на воцрковените луѓе, сепак се распаѓаат поретко. Но, понекогаш тоа се случува и со нив, затоа што луѓето од светот одат во Црквата. Не сите се спремни навистина да се променат. Си мислат: ете, јас влегов во Црквата и веднаш сè ќе се промени. Не сосема сè, треба уште 38 ТАВОР

триесетина години да поработиш на себе си и тогаш навистина сè ќе се промени. На тој начин и егоистичното однесување кон сопругата или сопругот. Поверувај, после дваесет и пет години ти одеднаш со ужаш ќе видиш каков страшен и страстен егоист си бил на почетокот на твојот семеен живот и ќе ти биде срам. Себељубието, при кое јас сум центар и мерило дури во нашата мала вселена, е мака за другиот човек. Затоа, надминувањето на грижата само на себе, е неопходен услов за создавање на среќно семејство. Во еден момент со чудење забележав, дека мојата жена се справува со некои нешта многу подобро од мене. Со радост разбрав, дека не е задолжително, јас како глава на семејството, секогаш да сум во право. Должен сум да се смирувам кога грешам, и да постапам правилно, дури и ако „што е правилно“ ми кажале жена ми и детето. На тоа дете ќе му биде многу полесно да биде послушно, доколку татко му побара прошка кога ќе згреши. Семејството цвета тогаш, кога знае оти таткото настојува за нешто, знаејќи оти тоа е превилно, а не затоа што секогаш се смета за прав и затоа прави притисоци. Неопишливо е богатството на христијанскиот брак! Мажот толку многу ја сака својата жена, што дури знае што се случува со неа и обратно. Ете на пример, мажот се враќа од работа, жената е во кујната. Тој седнува во ходникот, таа знае веќе што се случува со него. Зошто знае? Затоа што го сака, затоа што љубовта е прозорлива. Зошто бил прозорлив свети Серафим Саровски? Затоа што бескрајно го сакал секој човек, кој влегувал при него. Љубовта е прозорлива, затоа што само така се открива светот на другиот човек. Бог е љубов, затоа Он е апсолутно прозорлив. На Него му е сè познато. Главното богатство на човекот на земјата, тоа се луѓето кои го сакаат. Нема богатство кое може да се мери со тоа. Ако ти служиш, ако се грижиш да ги направиш среќни, тогаш твојата и нивната љубов ќе се умножуваат. Превод од бугарски: свештеник Дејан Апостоловски Извор: https://bit.ly/2MNlGxS

созревањ е на личноста

ОСАМОСТОЈУВАЊЕ КАЈ ДЕЦАТА Јелена Спасовска, специјален едукатор и рехабилитатор

С

è почесто може да се забележи како во последно време децата се повеќе „мрзеливи“ за разлика од минатото. Време е да се запрашаме и да размислиме како може да им помогнеме на нашите деца? Дали „новите“ културно-хигиенски навики, кои, ние помладите родители ги наметнуваме на децата, се во добар правец? Сме се запрашале ли некогаш, кои се последиците од презаштитениот однос кон нашите деца? Дали е во ред на тригодишно дете да му ја носиме и полниме чашата со вода, да ги храниме децата гледајќи цртани филмови, да им ги миеме рацете после оброк, да им го средуваме нередот..? Колку сме информирани што сè може нашето дете да прави согласно со возраста? Нема модел на воспитување, секој го креира спрема карактерот на детето, но сепак да не заборавиме дека и ние некогаш сме биле деца. Најлесно е да се обвинат најмалите. Кој ли ги научил? Осамостојувањето се јавува во различен период од возраста на детето, и тоа секогаш зависи од возраста, од способностите на детето и од околностите во кои детето расте. Секој период од развојот за осамостојување, најчесто се состои од помагање (покажување како да постапи); помошта од возрасните е неопходна, за детето да научи. Но, со текот на времето, пружањето на помош, потребно е прво да се минимализира, а потоа и да се отстрани. Осамостојувањето не значи дека детето треба да 39

научи самото да се облекува. Осамостојувањето кај детето започнува многу порано, уште додека детето е бебе. Класичен пример за овој период е кога детето учи самостојно да го држи своето шише. Според тоа, не може да се одреди точно кога започнува самостојноста кај детето, затоа што таа, како што напоменавме, зависи од многу фактори. Ако самостојното функционирање на детето е попречено од намалени или од ограничени способности (инвалидитет) кај детето, тогаш овој период на осамостојување се одложува, согласно според способностите и потенцијалите на детето. Во првата година од животот, детето треба да јаде храна со прсти, секако не цел оброк, но барем еден дел од јадењето. Веќе на 14-месечна возраст, треба самото да ги собуе чорапите без помош, а на 15 месеци, да ги покажува валканите (мокрите) панталончиња. На 16 месеци, може самото да пие вода со една или со две раце, без да истура претерано, а на двегодишна возраст да држи лажичка стисната во тупаница и да ја носи до устата без да ја испушти, што е повеќе прецизно од претходното. Веќе на тригодишна возраст, самостојноста е многу поголема, па така, детето самото си ја брише устата, јаде со виљушка, налева вода од бокал во чаша без да истури, одврзува и собува чевли, откопчува (околу три) копчиња на својата кошула, и може самото да се ТАВОР 39

облече, обува чевли (може да ги обуе и наопаку), ги мие забите со четка за заби (по потреба со малку помош). Ова, воедно е и најдобриот период за да се стимулира детето за самостојно функционирање. Не може да се очекува дека на оваа возраст детето беспрекорно ќе ги изведе сите задачи, но од големо значење се обидите кои тоа секојдневно ќе ги прави. Осамостојувањето на децата им помага за здрав психомоторен развој, кој е тесно поврзан со сите сегменти на нивната социјализација и интеракција со околината. На тригодишна возраст, детето со мала помош од возрасен, ги враќа играчките на своето место, а како што поминува времето, веќе на четири години, тоа би требало самостојно да ги врати и зема играчките. Во овој период, детето сè повеќе покажува интерес за да

ТАВОР

се вклучи и во некоја домашна активност. После петтата година, детето е способно самостојно да се вклучи во поедноставна домашна активност (бришење, редење садови, подавање на предмети, учество во најразлични активности во домот и во дворот). На 48 месеци, детето веќе самото треба да си подготвува бисквити и млеко, да закопчува ремен, да закопчува три копчиња на кошулата од предната страна, да се облекува комплетно (со сосем мала помош околу копчињата или врвките на патиките), а притоа да ја разликува предната од задната страна на облеката. На шестгодишна возраст, веќе децата се подготвени да изведуваат и посложени активности, како што е лупење на компир и морков. Во овој период, со Ваша помош, добро е да се стимулира детето за вакви активности,

40

затоа што овие активности кај детето ја усовршуваат и фината и грубата моторика, неговите социјални и когнитивни вештини. После петтата година, детето треба да се стимулира правилно да си ги средува алиштата, да знае да го намести својот кревет и да го средува својот простор. Сè почести се децата кои и на поголема возраст сè уште своите потреби ги извршуваат во пелени и не знаат да кажат кога им се оди во тоалет. Кај овие дечиња, мораме да ја дознаеме причината зошто тоа е така, па затоа да направиме стратегија како да му помогнеме самостојно да ги извршува физиолошките потреби. Дете, на возраст од една година и девет месеци, треба да знае да ги изрази своите потреби: да бара храна, да бара вода, да каже кога му се оди во тоалет. Веќе од втората и третата година од животот, детето треба да го осамостојуваме самото да научи да оди во тоалет. Некогаш, доколку самостојното функционирање на детето е попречено од намалени или ограничени способности (инвалидитет), тогаш овој период на осамостојување се одложува. Важно е постојано да го поттикнуваме детето, со тоа што најпрво ќе го запознаеме со просторијата во која се наоѓа тоалетот, за што служат работите и како етапно да се изведе осамостојувањето при извршувањето на физиолошката потреба. Многу е важно да се следат и гестовите кои детето ги прави. Најчесто, децата преку гестови покажуваат дека имаат потреба од извршување на некоја физиолошка потреба. Секогаш охрабрувајте го Вашето дете и пофалете го, кога тоа успешно реализира некоја стратегија. Уште од првата година од својот живот, детето учи да се храни самостојно, со тоа што самото си го држи шишето, ја истражува храната со рацете, ја грицка и сл. На возраст од една до две години, може да го поттикнувате детето да користи лажичка, со тоа што на почетокот, ние ја ставаме лажичката во устата на детето и го тераме да учи да ја отвора и затвора устата додека држи и користи лажичка. Тука многу важен дел е и правилното држење и движење на раката. Затоа, најпрво, Вие му ја придржувате и насочувате раката на детето, а потоа, откако ќе го совлада ова, детето се

41

остава самостојно да ја користи лажичката во хранењето. Важно е на почетокот, на детето да му се дава храна, којашто ќе се лепи на лажичката, за да не му паѓа лесно и тоа да не го револтира. Исто така, на рачката на лажичката, најдобро е на почетокот, да се протне топче, направено од пластелин или од друг мек материјал. Здебелениот дел од пластелинот ќе му овозможи на детето подобро да ја држи и да ја движи лажичката. Кога детето се учи да користи чашка, најдобро е таа да е направена со една рачка. Исто и во овој случај, на почетокот Вие му ја водите раката на детето и го контролирате пиењето течност од чаша, внимавајќи детето да не се засркне. Децата, на почетокот најчесто ги користат двете рачиња додека држат чаша, но откако ќе се усоврши оваа активност и откако ќе согледате дека детето веќе без проблем самостојно пие од чаша, тогаш се преминува на користење на само една рака. За да се предизвика тоа, најдобро е во едната (недоминантната) рака на детето да му дадете да држи играчка, а со другата рака, најпрво со Ваша помош, а потоа и самото да ја движи чашата кон неговата уста. Полнењето на чашата со течност, на почетокот, потребно е да е во мала количина, а постепено количината на течност да се зголемува. На почетокот, исто така, користете малку потешка чашка, за истата да не се истура лесно. По ова прашање, имајте го на ум следново: тригодишни деца треба да знаат самостојно да користат лажица и да носат чашка со вода! Самопомошта е дел од развојните фази на детето. За детето да се развива успешно и беспрекорно, неопходно е да ги совлада овие активности. Самопомошта и самостојноста кај детето се клучен фактор за детето да може нормално да функционира и да се социјализира. Ова е само еден мал дел од ајтемите за самостојност кај детето со типичен развој. Дали, ако нашето дете не знае самото да се храни со лажичка на соодветна возраст, ќе кажеме дека не се развива правилно? Секако дека исполнувањето на овие ајтеми не зависи само од нашето дете, туку и од нас возрасните, зависно колку им пружаме шанса да научат, односно, да се обидат.

ТАВОР 41

ч овекот - образ бож ји

ТРАНСГЕНДEРНО РАСТРОЈСТВО & НАВИСТИНА ЛОША ПСИХИJАТРИЈA д-р Борис Вател, психијатар

М

едицината, воглавно, може да се определи како вештина на лекување, која има за цел да ги олесни страдањата предизвикани од болест. Бидејќи не се сите страдања предизвикани од болест и некои болести можат да предизвикаат малку забележливо страдање, важно е лекарите, како практикувачи на медицината, да можат да разликуваат медицинска патологија од нормални состојби. Традиционално, признаците и симптомите на болестите можат да бидат установени преку физички преглед или, просто, преку она што лекарот може да го набљудува, слушне или почувствува кај пациентот. Иако техничкиот напредок во медицината довел до практиката на користење различни софистицирани дијагностички испитувања, лекарите продолжуваат да поставуваат дијагнози, кои се основаат пред сѐ, на минатото и на директното набљудување на пациентот. Во ниедна друга област на медицината овој принцип не е повистинит, отколку во психијатријата – гранка на медицината, која се занимава со лечење на болести кои се пројавуваат во пореметувања од емоционален, когнитивен (спознавачки) тип или пореметувања во однесувањето. Тоа е така, зашто за разлика од другите медицински специјалности, чии фокус на ипитување може

42 ТАВОР

да биде орган што е податлив за непосредно набљудување или испитување, објектот на психијатриското испитување е внатрешното искуство на пациентот, нешто што не подлежи на непосредно набљудување. Психијатрите не можат да читаат мисли, но тие слушаат што кажуваат пациентите за своите мисли и чувства и го набљудуваат однесувањето и емоциите на пациентите. Не помалку од другите специјалности, психијатријата, исто така, се потпира на систем од знаења, за да го раздвои нормалното внатрешно искуство од ненормалното. За да се реши некој проблем, треба да се знае како изгледаат нештата кога проблемот е решен, т.е. какви се тие во нормални околности. Хирургот ортопед, кој гледа отворена скршеница на нога, има претстава како изгледа нормална, здрава нога. На истиот начин, психијатарот, кој испитува параноичен пациент, треба да знае, како мислењето на неговиот пациент се разликува од нормалното мислење. Со други зборови, за практиката на психијатријата е важно општоприфатеното поимање, што е тоа нормална емоција, мисла и однесување. НАПУШТЕНА ЛОГИКА

Психозата е термин кој означува душевна

состојба што предизвикува пациентот да доживува нарушено чувство за реалноста. Психотичните пациенти гледаат, слушаат или на друг начин ја доживуваат реалноста поинаку од тоа каква што е. На пример, халуцинација е доживување на нешто што всушност не постои. Друга, честа пројава на психоза е заблудата, која што се дефинира како „неверодостојно верување или погрешна проценка, придружена со убеденост, наспроти непобитните докази за спротивното.“[1] Ако речеме дека некој е во заблуда, треба да имаме основа, зошто велиме дека верувањето на тој човек не соодветствува на реалноста. На пример, имаме пациент, кој што верува, дека е директор на болницата во која што се лекува. Знам дека тој пациент е во заблуда, зашто лично го познавам директорот. Исто така, не соодветно со функцијата, директорот да биде пациент во објектот со кој раководи. Друг пациент во болницата смета дека во главата има компјутер, управуван од FBI, кој што може да ги запре неговите мисли. Знам дека тој е во заблуда, зашто предметот за кој пациентот верува дека е во неговата глава, едноставно не е таму. Има и други примери во психијатријата, во кои што определени верувања на луѓето за себе се сметаат за патолошки. Луѓето што тврдат дека имаат повеќе од една личност, се лекуват од дисоцијативно растројство (порано нарекувано многукратна личност (multiple personality)).

Пациенти со недоволна тежина кои што сметаат дека се дебели, имаат дијагноза на дисморф(об) ично пореметување. На истиот начин, бел човек што тврди дека е црн или обратно, од ненамерни причини, секако, ќе се смета дека е во заблуда. Наспроти тоа, современата психијатрија ја игнорира логиката врз основа на која верувањето на човекот за себе се нарекува заблуда, кога се работи за луѓе што тврдат дека имаат различен полов идентитет од оној што нивната анатомијата неспорно го покажува. Според изјавата на Американската психијатриска асоцијација (APA), организација што се смета за „глас и совест на современата психијатрија“: „да се биде трансгендер или варијанта на гендер не претпоставува никаква повреда на проценката.“[2] Според логиката на APA, пациент во психијатриска институција, кој што смета дека е директор на болницата, се однесува (ако е во состојба) како директор и сака да биде третиран како таков (како да е директор) - има дијагноза шизофренија, но маж што верува дека е жена, започнува да се шминка и да се облекува како жена и се консултира со хирург за да се кастрира, се смета за нормален. ИСКРИВЕНА РЕАЛНОСТ

Комисијата за човекови права на Њу Јорк тврди, дека половиот (gender) идентитет ТАВОР 43

е „нечие длабоко внатрешното чувствување на полот, што може да е исто или различно од полот што му е назначен при раѓањето.“[3] Оваа изјава намерно се изразува со јазик со кој би ја изопачил реалноста. Освен во ретки медицински состојби кои резултираат со нееднозначни гениталии, ничиј пол не е „назначен (assigned)“ при раѓањето повеќе, отколку што при раѓањето е назначен фактот на припаѓање на човечкиот вид. Поважно е дека ова тврдење погрешно претпоставува, дека верувањата на човек за себе се полегитимни, отколку физичките факти што се спротивни на тие убедувања. Според расудувањето на Комисијата, можеме ли да објавиме алтернативен „идентитет на возраста“ со кој би биле легитимно различни од вистинската возраст? Што би било со „расен идентитет“ или дури „идентитет на видот“? Ако некој ја прифати како законска логиката, според која мажите можат да се идентификуваат како жени и да настојуваат да бидат сметани за такви од другите, нема причина да се отфрли како невалиден каков било и да е друг специфичен идентитет, кој што нема основа во реалноста. За жал, Американската психијатриска асоциjација, како „глас и совест“ на медицината, која е во позиција да укаже на лажниот карактер на тие убедувања, наместо тоа избрала да ја поддржи трансгендер агендата и на тој начин да ѝ даде медицинска легитимност. Дали „трансгендерниот“ или тнр. „небинарен“ идентитет причинува субјективна непријатност – е сосема ирелевантно. Сите искусни психијатри виделе пациенти чии заблуди не им причинуваат забележителна непријатност. Поголемо прашење е; дали човек може да има „длабоко утврдено убедување,“ толку драстично спротивно на реалноста, како што е убедувањето дека полот е различен од анатомијата на човекот и сѐ уште да се смета за нормален? Недостатокот на дијагностика го означува она што се добива од квантитативните докази за состојбата на лицето, (како; анализа на крвта или недвосмислени визуелни податоци какви што се микроскопските слајдови или слика од магнетна резонанца), полето на психијатријата се засновува на комплекс составен од ментални

44 ТАВОР

својства (constructs) за нејзините поими; нормалност и патологија. Сепак, тој збир од ментални својства ја подразбира идејата, дека постои нешто проверливо, објективната реалност. Да се сугерира дека не постои објективна реалност, или дека реалноста е помалку важна од она, што сака некој да биде, целиот концепт на психијатриско пореметување го прави неважечки (invalid). Всушност, единствениот начин да се прифати трансгендерниот феномен како психијатриски нормален е да се каже дека, како мерка за реалноста, физичкиот доказ е подреден на она што човек го верува или го сака за себе. А, според таа логика, немаме основа за никого да сметаме дека е во заблуда. ТОЧНИ & ПОГРЕШНИ ОДГОВОРИ

Психијатриската болест е определена како таква врз основа на она што причинува страдање и повреда. Читајќи го ставот на АPА за трансгендерниот феномен, се добива впечаток дека единственото страдање и повреда што е доживеано од „полово нескладни (gender nonconforming)“ индивидуи, потекнува од предрасудите и дискриминацијата од страна на оние што не ги одобруваат. Во реалноста – a тоа е секоја друга реалност, освен сегашниот обид да се преформулира овој феномен како прашање на граѓански права – тие луѓе доживуваат голема попреченост, поврзана со неспособноста да функционираат соодветно во општеството, како и другите пациенти чии заблуди влијаат на нивниот изглед и на однесувањето. Иако реакцијата на општеството на изгледот и однесувањето на луѓето што се сметаат за трансгендер, може навистина да биде негативна, да се рече дека попреченоста (disability) на трансгендер лицата се состои во тоа, дека се подложени на негативна општествена реакција, значи да се замени (confusing) причината со ефектот. Факт е дека попреченоста потекнува од аномалното (abnormal) ментално искуство на „трансгендер“ лицата, а не од тоа, дека се родени во „погрешно“ тело или дека живеат во „погрешно“ општество. Но, според превртената логика на оние што ја поддржуваат ЛГБТ агендата, кога надворешната реалност му противоречи

полот; тие можат само да ја нарушат нормалната анатомија и да произведат навистина чудовишни резултати – мутантни човечки суштества со генотип на еден пол и имитација на фенотипот на друг пол. Самото тоа што човек би сакал такво нешто да си направи на себе, треба да биде доволна основа да се помисли на душевна болест. Тоа што хирург ќе изврши таква процедура, треба да покрене кривична истрага. Факт е, (освен ако на внатрешното искуство, решението се не се откажеме од самиот поим за нормалност), состои во промена на реалноста, така што таа дека луѓето што доживуваат таква непријатност се приспособува (conforms) на внатрешното (discomfort) со нивната полова анатомија, искуство. Оттука, застапуваниот пристап што ги наведува да си вообразуваат идентитет за справување со специфичното внатрешно на некој од спротивниот пол (или без пол) – искуство е; да му се даде на човекот нова мора да ги проценуваме како психијатриски надворешна реалност со посредство на аномални (abnormal). Во крајна мерка, хируршки изменето тело и да се превоспита (reпсихијатриската заедница треба напорно да educated) општеството. работи, за да изнајде соодветно лекување на Идентификувањето на проблемот како оние со ваква состојба, наместо да поддржува надворешен во крајна линија, природно води до агенда што има за цел да ги принуди сите решенијата кои се предложени од Њујоршката други да се однесуваат така, како оваа мака комисија за човекови права: казни и санкции (affliction) да е нормална. Лагите, дури и оние против лицата и институциите што одбиваат да што се кажани во служба на толеранцијата и ја признаат легитимноста на трансгендерноста. различноста, никому не служат на чест – ниту Иронично, фактот дека Комисијата ќе ги на оние што ги изрекуваат, ниту на оние што принудува другите да се сообразуваат со им веруваат. И кога психијатрите почнуваат да убедувањата на трансгендер лицата, говори ги потврдуваат заблудите на нивните пациенти, само за тоа, колку функционална попреченост човек почнува да се прашува; дали и едните и доживуваат тие лица во нивното секојдневие, другите не се подеднакво болни. како резултат на нивните убедувања. Одговорот од организираната медицина БЕЛЕШКИ и посебно психијатријата, за трансгендер 1. Stedman’s Pocket Medical Dictionary (Williams and Wilkins, феноменот е интелектуално нечесен и опасен за 1987).

2. (Трансгендер – од лат. genus – род, gender – збир од менталното и физичкото здравје на засегнатите карактеристики кои се однесуваат на машкиот или женскиот пол. лица. Прифаќањето на трансгендер убeдувањата – Бел. на прев.) APA Position Statement on Discrimination Against како психијатриски нормални, во многу случаи Transgender and Gender Variant Individuals.

NYC Commission on Human Rights Legal Enforcement довело до штетни медицински интервенции, со Guidance3.on the Discrimination on the Basis of Gender Identity or кои лицата биле подложени на тнр. хируршка Expression. корекција на полот (sex-reassignment). Тие Превод од англиски: протојереј Антониј операции не можат повторно да го определуваат Петрушевски. Извор:https://bit.ly/2IWoXdc ТАВОР 45

н ови из данија

ПРИСТАПУВАЈЌИ ДА РАБОТИШ ЗА ГОСПОДА, ПОДГОТВИ ЈА СВОЈАТА ДУША ЗА ИСКУШЕНИЕ И ТАГА - ШТО МОЖЕМЕ ДА НАУЧИМЕ ОД СТАРЕЧНИКОТ -

Д

уховните мудрости од палестинската пустина, собрани во зборникот наречен Старечник, во превод на презвитер м-р Филип Станковски, излезен од печат во 2019 година, во издание на Кумановско-осоговската епархија, живо ни го претставуваат монашкото подвижничко предание на ранохристијанските 46 ТАВОР

отци од манастирот на св. Сава Освештен, кое низ вековите ниту избледува, ниту згаснува. Аскетскиот подвиг на благодатните Старци, кој во себе ја содржи молитвата за спасение на сите луѓе, јасно ни кажува дека нема друг вистински Пат освен Христос, Синот Божји. „Пред нас стојат два пата: патот на животот и патот на смртта, и на човека му е оставена слобода да избере еден од нив, да избере дали ќе оди по патот на животот или по патот на смртта“, советуваат Старците, оставајќи ја човечката душа слободно, а не присилно да го направи изборот кон вистинскиот живот. Читајќи ги духовните поуки од древните христијански Старци, согледуваме дека тие (првично) се наменети за монасите. Се состојат од беседи на старец со својот ученик, избрани духовни блага од светите отци, поучително слово на еден велик старец кон својот ученик, упатства на еден старец за правилниот живот, благоугодни поуки, упатство за оној кој стапува во манастирско братство, поука за девственица,

полезни и душеспасителни поуки за трезвеноста и молитвата. Богомудрите Старци, поучувајќи ги своите духовни чеда со зборовите од Светото Писмо, но и со мудроста произлезена од просветлениот ум како резултат на деноноќна молитва и подвиг, предупредуваат за погубноста на низата страсти: гордоста, суетата, среброљубието, стомакоугодувањето, неумереното пиење вино, блудот, празнословието, осудувањето, злопамтењето, мрзеливоста, невниманието за време на молитвата, небрежноста за спасението, итн. Преводот и печатењето на Старечникот (не)намерно се совпаѓа со потребата на современиот човек да стане активен член на Црквата, и истовремено да започне потрага по духоносен Старец, кој ќе го раководи во духовно-подвижничкиот живот.[1] Оттука, се наметнуваат прашањата: дали Старечникот е од полза само за монасите, или пак, поуките од Старците се применливи и за верните во светот? Дали лаосот може да се советува со монашките аскетски максими? Одговорот е: подвигот е за сите; сите се повикани на макотрпниот, но вреден подвиг на очистување од страстите, за да се здобие умната молитва внатре во срцето. Сите се повикани кон обожение – уште во овоземниот живот, човекот да го искуси Царството Небесно. Од верните кои живеат во светот, не се бара деноноќна повлеченост, безбрачност и нестекнување на имот, но тоа не значи дека нивниот подвиг треба да биде „релативно опуштен“. Треба постојано да се биде духовно буден, како вистински Христов воин. Дали е можно современиот човек да се обожи? – Христос е Еден Ист вчера, денес и утре. Сериозноста на духовниот живот кој што се одвивал во раното христијанство не смее да се ублажува, за на крајот да се отфрли, под изговорот дека „сега се други времиња“. Целта на верните луѓе е Богочовекот Христос, без оглед дали егзистираат во модусот на бракот или во модусот на монаштвото. Во светот, обременет со злото на последните времиња, не смее да сопре борбата против страстите, под уште еден очаен изговор дека „сите живеат така, па зошто јас би се воздржувал од нешто

што е нормално во животот?“, и на тој начин целосно губејќи го критериумот за нормален и ненормален живот. Пролевајќи крв, пот и солзи, подвижникот сведочи дека духовниот пат не е лесен и удобен, туку преполн со искушенија и тага; но затоа пак, радоста е неизмерна кога Господ Исус Христос се вселува во човековото срце. Борбата и подвигот повлекуваат болка, затоа што конечно се раскинува со поранешните гревови и замките што ги нуди светот, чија цел е да се пороби човекот. Од словата во Старечникот извлекуваме поука дека не постои суштинска разлика помеѓу борбата против страстите во првите векови и борбата против страстите во нашето време. Подвигот не смее да се „разводенува“ во океанот од гревови во кој тоне современиот свет, затоа што дошле „нови времиња“. Победата над страстите секако мора да се извојува, со цел да се достигнат духовните длабочини: чиста и собрана молитва со умот во срцето, љубовта кон сите луѓе, вклучувајќи ги и личните непријатели, и здобивање на единство со Господ Исус Христос. Во спротивно, нема духовен живот, но себезалажување. Подвигот (кој ги опфаќа љубовта, покајанието, Исусовата молитва, простувањето, долготрпението, постот, воздржанието, сеќавањето за смртта) е за сите, не само за монасите. Нема компромис, нема заедничко множество помеѓу вистинскиот православен христијански подвижнички живот и начинот на живот што го нуди огревовениот свет. Или ќе го избереме патот на животот или ќе го избереме патот на смртта.

ИЗБОР НА ПОУКИ ОД СТАРЕЧНИКОТ

Биди спремен за правење секакво добро дело: возљуби ги кротоста, тихоста и трпението; не љуби го светот, и ќе ги избегнеш неговите таги; презри го светот и секогаш ќе бидеш во радост, оти оној кој го презрел светот никогаш не се измачува со помисли за униние. * * * Доколку сакаш да бидеш вистинско чедо Божјо, исполни ги заповедите кои ги заповедал

ТАВОР 47

Христос, нашиот Бог. * * * Поминувај го целиот свој живот во подвизи и молитви, не во мрзеливост и празни радости. До кога ќе бидеме пристрасни кон суетниот живот и кон неговите грижи? Зар не е сон целиот живот, зар не е сенка и трева? – денес постои, а утре веќе не; денес е црвен цвет, а утре прав кој носи лош мирис. * * * Ништо не Го радува Бога толку, колку што Го радува нашето обраќање и премин од зло кон добро; со смелост и вера исповедај ги сите свои гревови: така тие ќе се растопат како снег, а ти ќе ја обелиш својата душа. * * * Отсечи ги од себе гордоста и дрскоста, смирувај ги својот јазик и стомак. Така ќе ги избегнеш големите камени пречки. * * * Оној кој успева во добрите дела, а потоа

48 ТАВОР

повторно се обраќа кон скверните навики, не само што ја губи наградата за претходните трудови, туку се подложува на тешка казна, оти претходно ја искусил сладоста на добродетелноста, а сепак, потоа отпаднал од неа. * * * Доколку сакаш да се украсуваш со добри дела, украсувај се насекаде и секогаш. Добродетелта не ја добива својата сила од местото на кое се наоѓаме, туку од настроението на мислите и на расположението. Оној кој е трезвеноумен и бодар не може да го повреди ништо и во градот, како и во пустината. * * * Бракот не е грев. Грев е блудот. Жената ти е помошник, а не одмагател. * * * Ако си ги исповедал своите гревови – ревнувај за добродетел; ако си примил прошка – не се ставај повторно во пранги; ако си се очистил – не се осквернувај повторно. Неопходно ни е цврсто покајание, многу молитви, труд и трпение, за да се удостоиме да бидеме небесни. * * * Кога паѓаш во тага, болест или друго искушение, не паѓај во униние, туку биди долготрпелив, благодари Му на

Бога и со надежта во идните блага таа тага преобликувај ја во радост. * * * Да поитаме кон покајание, да појдеме додека сè уште има време. Времето ни е дадено за покајание, за да плачеме и да воздивнуваме поради нашите гревови. * * * Првата мудрост е правилното живеење, а втората е подвигот за очистување на срцето од страстите и помислите. * * * Послушниот го сочувува морето на животот тивко и спокојно. Непослушанието е причина за смрт, а послушанието – источник на животот. * * * Оној кој сака да Му угоди на Бога и точно да ги исполни Неговите заповеди, не празнослови, не се расејува, не осудува, не навредува, во ништо не се меша, од сè се воздржува и пред сè го љуби безмолвното стоење пред Бога. * * * Верата, љубовта, воздржанието, трпението, смиреномудрието, добродушноста и чистотата се почесни од секакво злато и скапоцени камења. * * * Да ја храниме душата со духовни созерцанија од кои произлегуваат мир и небесна радост, а не со световни нешта од кои произлегува горчина и немир! * * * Доколку слушнеш дека некој те злослови или навредува, прати му мал благослов во мерата на својата сила, за во часот на молитвата со смелост да можеш да велиш: прости ни ги нам Владико нашите гревови, како што и ние им ги простуваме на нашите грешници. * * * Доколку некој брат ти открие тајна, а друг те заколнува да му ја кажеш, не плаши се од заколнувањата и не ја предавај тајната на својот брат – оти таа клетва паѓа на главата на оној кој заколнува. * * * Мислите правилно се управуваат со молчание и разум, многусловието, пак, раѓа

униние и лутина. [...] Не посакувај да слушаш за падот на оној кој те навредил, за да не му се одмаздуваш во своето срце; чувај го слухот, за да не возбудиш напади во себе. [...] Држи се до добриот совет и во спокој ќе ги поминеш сите денови на својот живот. Пази на себе и твојот ум ќе биде буден и помислата целомудрена. [...] Не биди жесток кон братот кој те навредил, оти сите ние трпиме насилство од злите духови. * * * Покајанието се состои во следните три добродетели: очистување на помислите, непрестајна молитва и поднесување на тагите. * * * Искушенијата кои ни се случуваат неочекувано доаѓаат според Божјото благоустројство и против волјата нè водат кон покајание. * * * Гревот нè примамува преку својата пријатност, а патот на добродетелта е посеан со трње, но оној кој ќе ги почувствува плодовите на обата пата ќе пронајде сладост во горчината на доброделувањето, и ќе пронајде горчина во сладоста на грешењето. * * * Од страстите едни се телесни, други душевни. Телесни ги нарекуваме стомакоугодието, блудот, пијанството, раскошот, а душевни – нељубовта кон ближниот, зависта, раздорот, суетата, гордоста. Тие ја завладуваат нашата душа кога во неа нема љубов и воздржание. * * * Знај дека доколку ги сочуваш своите уши и очи, нема да згрешиш со својот јазик. * * * Суетен е трудот на праведникот, кој го прекратил патот по праведноста и блажен е почетокот на грешникот, кој го променил својот карактер, оти првиот од подобро паѓа во полошо, додека вториот од лошо се издигнува кон добро. * * * Не мисли дека е мал грев да се даде завет дека ќе се издигаме кон совршенство, а да живееме подобно на мрзеливите и безгрижни небрежници. * * *

ТАВОР 49

Гледаш ли што прави постот? Тој дури и болести лекува, ги исушува штетните сокови на телото, ги изгонува демоните, ги изгонува злите помисли, го чини умот светол, срцето чисто, телото здраво и го поставува човекот пред Божјиот престол. * * * Што ќе кажеш човеку? Ете предложени ти се два пата – патот на животот и патот на смртта. Оди каде што сакаш. Има оган и вода! Ти простри ја својата рака таму каде што сакаш. Во твоја власт е како ќе делуваш ако сакаш да добиеш вечен живот, и во твоја власт е како ќе делуваш доколку сакаш да бидеш предаден на вечна смрт. * * * Во црква не говори ништо, туку молчи и внимавај единствено на она што се чита. [...] Кога пееш црковни песни или кога се молиш, не им дозволувај на немолитвените помисли да влезат во твоето срце. * * * Не се радувај поради паѓањата на другите, дури и не ги забележувај – и уште повеќе, немој да се вознесуваш и да паѓаш во суета. * * * Немој да се молиш со тебе да се случува она што на тебе ти се чини убаво, туку нека ти се случува она што Му е угодно на Бога, оти Тој знае подобро и од тебе што е полезно за тебе. * * * Не се срами да ги исповедаш своите гревови, оти исповедајќи му ги на својот духовен отец, ѝ ја сокрушуваш главата на змијата. * * * Пристапувајќи да работиш за Господа, подготви ја својата душа за искушение и тага. * * * Доколку си грешник, давај милостина, придобивај смирение и чистота, покај се и ќе се спасиш. Цариник ли си? – Можеш да станеш евангелист. Прогонител ли си? – Можеш да станеш апостол. Разбојник? – Можеш да бидеш во рајот со Господа. Крадец? – Можеш да се поклониш и да Му принесеш дарови на Владиката. Нема грев кој не може да се разреши

50 ТАВОР

со покајание. * * * Почеток на мудроста е стравот Господов, умни се оние кои ја творат мудроста. Прва точка на мудроста е помислата за смртта, оти оној кој непрестајно мисли за смртта, никогаш нема да посака да греши. * * * Христијанин е оној кој Го носи Христа во своето срце. * * * Знак на вистинска мудрост е верата во Бога и во време на несреќи, како и необвинувањето на луѓето за таквата состојба. [...] Вистински знак за љубовта е простувањето на навредите. [...] Тагите, искушенијата, немаштијата, како во школа го обучуваат човека и го прават способен за примање на небесните блага. * * * Покајанието не се цени според должината на времето, туку според расположението на душата и срцето. [...] Често се случува да ги мразиме гревовите, но не се решаваме да ги отсечеме нивните корени. * * * Злото е толку распространето во светот, и гревот е толку вообичаен, што многу нешта дури и не се сметаат за грев, особено осудувањето. [...] Невозможно е да се придобие нешто добро без трпение и воздржание, без смирение и непрестајна молитва. * * * Најмногу треба да се молиме Исус Христос да се всели и да поживее во нас. БЕЛЕШКИ 1. Овој феномен на трагање по благодатни Старци во манастирите, повлекува друга тема, која бара поопфатна разработка. Дали мирјанинот кој одбира манастирски Старец за свој исповедник и духовен раководител, навистина е подготвен во послушание и во потполност да ги прими и примени сите негови совети? Зошто е толку тешко за современиот човек, без бунтување и негодување да послуша и примени сè што е потребно за неговото спасение, колку и да боли отсекувањето на гревовниот живот? Дали мирјанинот уште од самиот почеток на црковниот живот има цврста волја да го поднесе бескомпромисниот подвиг, или постојано ќе бара олеснувања?

Подготви: м-р Верица Костова

б иб лиска историја

ПАЛЕСТИНА ПРЕД ДОАЃАЊЕТО НА СПАСИТЕЛОТ

„Са миот Господ ќе ви даде знак: ете, Девојка во утробата ќе зачне и ќе роди Син, и ќе го наре чат: Е мануи л .“ (Из лез 7,14) „Зашто, царството е на Господа , и Он е в ладете л над народите.“ (Пса л ми 21,28) ПАЛЕСТИНА ВО ЕЛИНСКАТА ЕПОХА. ПРЕВОДОТ НА СВЕТОТО ПИСМО НА ГРЧКИ ЈАЗИК

К

ога се вратиле од вавилонското рoпство во средината на VI век пред Христовото Рождество, јудеите речиси два века биле под власта на персиските цареви. Но, според претскажувањето на Божјиот пророк Даниил, дошол крајот и на Персиската монархија. Таа ѝ отстапила место на Македонската империја. Нејзин основач бил познатиот Александар Македонски. Со брзи победи тој почнал да го освојува древниот свет. Откако ја покорил цела Мала Азија, Александар тргнал кон Палестина и нејзината престолнина – градот Ерусалим. Тој влегол во древниот и свет град, без да го разурне. Александар со почит се однесувал кон светињите на јудејците, не го допрел богатството на храмот и дури принел, според упатствата на свештениците, жртва на вистинскиот Бог. Александар ги ослободил јудејците од данок секоја седма година. Таа

година еврејскиот народ ја нарекувал саботна година. Кога настапувала саботната година, според Мојсеевиот закон, јудеите не смееле да сеат и да жнеат, спомнувајќи си за Бога, Кој, согласно Св. Писмо, „одморил од Своите дела“ во седмиот ден. Освојувањата на Александар ја распространувале паганската елинска култура на целиот блиски Исток. Тоа време било испитување на верноста на јудеите кон својата религија и кон вистинскиот Бог. Сепак, епохата на Александар Македонски, исполнета со големи победи, не траела долго. Империјата што ја основал се одржала само до неговата смрт. Во 323 год. пред Христовото Рождество таа се распаднала на четири царства, од кои две – Египет и Сирија – одиграле важна улога во историјата на богоизбраниот народ. За време на војните за наследството по распаѓањето на Македонската империја, Палестина станала јаболко на раздор меѓу управителите на тие две земји. Во 320 год. пред новата ера, Египетскиот цар Птоломеј Лаг ја присоединил Палестина кон Египет. Повеќе од еден век еврејскиот народ се наоѓал под власта на египќаните. Тоа било релативно мирно време. Египетските управители на јудеите им давале голема слобода. Тие им дозволувале непречено да ја исповедуваат својата вера, да се преселуваат онаму каде што ќе посакаат и да тргуваат со целото Средоземноморје. Малку по малку, јудеите се раселиле по сите трговски ТАВОР 51

градови на брегот на Средоземното море. Каде и да се наоѓале, тие не ја оставале својата вера и се поклонувале на вистинскиот Бог. Јудеите граделе молитвени домови – синагоги, каде се собирале за заедничка молитва и за читање на Светото Писмо. Во синагогите било дозволено да влезат и пагани. Интересот на паганите за верата на Старозаветниот Израил бил причина да се преведе Св. Писмо на јудеите на грчки јазик. Тој голем труд бил Јакопо Амигони. Александар се поклонува пред еврејскиот Првосвештеник остварен во времето на управувањето на египетскиот цар Птоломеј Зашто за Бога нема ни елин, ни јудеец, за Него Втори Филаделф. На негова молба, од Ерусалим подеднакво се сакани сите. И заради спасението испратиле оригинал на Светото Писмо и 70 на секој од нас, Он ќе биде прикован на Крст. учени евреи, кои требало да бидат преведувачи. Преводот бил успешно направен и го добил името: Септуагинта, што во превод од латински ПАЛЕСТИНА ВО РИМСКАТА ЕПОХА. значи: седумдесет. СЕОПШТО ОЧЕКУВАЊЕ НА СПАСИТЕЛ Со Септуагинта е поврзано едно чудесно предание, кое се зачувало во христијанската Во 64 год. пред Рождеството Христово, Црква. Според тоа предание, секој од римскиот војсководец Помпеј се устремил кон седумдесетмината преведувачи бил сместен Ерусалим и го зазел со жестока битка. Тој убил во посебна просторија и морал да достави десетина илјади јудеи и го осквернил храмот, своја варијанта на преведениот текст. Кога со тоа што влегол во Светињата на Светињите. тие го завршиле своето дело, тогаш мудреците Влегувањето на тоа место било забрането дури кои ги споредиле нивните преводи со чудење и за јудеите. Само првосвештеникот, еднаш забележале, дека сите тие се сосема еднакви! годишно, можел да влезе во тоа свето место на Така се убедиле, дека рацете на преведувачите ги Божјото присуство на земјата, за да моли со водел Самиот Господ. трепет од Господа милост за народот. Читањето на Септуагинта просветило Оттогаш до доаѓањето на Спасителот, многу идолопоклоници и им помогнало да Палестина се наоѓала под власта на римскиот поверуваат во вистинскиот Бог. Од Септуагинта император и била една од провинциите на паганите го дознале чудесното пророштво, дека големата Римска империја. За поредокот непорочна Девојка ќе роди Син, и неговото во провинциите се грижел прокуратор т.е. раѓање ќе го означи почетокот на новата епоха, намесник кој го назначувал Рим. Тој бил римски во која Бог ќе престојува со луѓето. Затоа, граѓанин и посебно внимавал на собирањето доаѓањето на тоа време, времето за раѓање на на данокот за Рим. Палестина во тоа време се Синот Божји, ќе го очекуваат, не само во Јудеа, состоела од четири покраини: Јудеја – на југот туку и во многу други места на древниот свет. на ветената земја, Самарија – во средниот дел, 52 ТАВОР

Галилеја – на север и Переја – зад реката Јордан. За управител на Палестина римјаните го назначиле идумеецот Антипатор, кој со интриги ја стекнал нивната доверба. Јудеите ја сметале неговата власт за незаконска, бидејќи тој не припаѓал по крв на царскиот род – не бил потомок на св. цар Давид. Но, неговиот син Ирод, наречен велики, успеал да ја добие од римјаните титулата: цар јудејски. Тој станал основач на новата јудејска монархија, последната монархија во историјата на Палестина. Иако добил титула цар, Ирод сепак останал потчинет на римскиот император. Римската власт, исто така, значително ја стеснила ополномоштеноста на Синедрионот т.е. на врвниот јудејски суд. На Синедрионот му било забрането да извршува смртна казна врз виновните, без потврда на пресудата од римскиот прокуратор. Ирод го заземал царскиот престол во 37 год. пред Рождеството Христово. Неговата епоха на владеење станала една од најстрашните страници во историјата на богоизбраниот народ. Со подли лаги и додворување пред римската власт, тој го срамел свештениот престол на Давид. Во западниот дел од земјата изградил убав приморски град и го нарекол Кесарија – во чест на римскиот император. Своето стапување на престолот, Ирод го обележал со принесување жртва на богот Јупитер – главното божество од римскиот пантеон. Тоа несреќно жртвопринесување на пагански бог, било извршено во свештениот град Ерусалим. Градот, во кој ја пројавувал својата слава вистинскиот Бог, единствениот Владетел на Вселената. Во светиот град на јудеите, цар Ирод вовел пагански прослави и се окружил со

изнајмени телохранители. За да го стивне протестот од народот заради осквернувањето на светињите, Ирод решил повторно да го изгради ерусалимскиот храм. За една и пол година тој изградил нов величествен храм. Но, дури и тоа големо дело не можело да го омекне незадоволството на народот и да го утврди авторитетот на незаконскиот владетел.

53

Чувствувајќи ја нестабилноста на својата положба на престолот, Ирод во Палестина покренал сурови прогони. Тој ги прогонувал сите во кои се сомневал дека се можни предавници или не му се лојални, не поштедувајќи ги дури ниту блиските роднини. Земјата била опфатена од убиства, казни, испрашувања. Летописите за царувањето на Ирод се полни со описи на страшни егзекуции и бесмислена суровост што ја покажувале неговите вазали. Народот бил потиснат од тие ужаси, а истовремено во него растело очекувањето на Спасителот што го ветил Бог. Вистинскиот Син Давидов ќе го отфрли крвожедниот узурпатор, ќе го ослободи еврејскиот народ од власта на римјаните и во ветената земја ќе го донесе долгоочекуваниот мир и слобода. А, веќе се исполнувало и претскажувањето од пророкот Даниил, за времињата за доаѓањето на Месијата, Христос. За расположението на народот кој го очекувал царот–ослободител, Ирод го известувале неговите шпиони. Тоа уште повеќе го разгорувал неговиот гнев и сомничавост. Затоа, последните години од царувањето на Ирод биле обележани со големи злосторства. Имено, во тоа време Ирод бил изненаден од пристигнувањето на некои источни мудреци во Ерусалим. Тие дошле оддалеку за да се поклонат, не на Ирод, туку на новородениот Цар јудејски, на вистинскиот Син Давидов, на Спасителот на човештвото. Тие дошле водени од светлината на една ѕвезда што се појавила на исток и таа светлина означувала дека завршило времето за очекување и настапило времето за исполнување на ветувањата од Стариот Завет. ПАЛЕСТИНА ПРЕД ДОАЃАЊЕТО НА СПАСИТЕЛОТ

Во секоја освоена земја, римскиот император назначувал свој представник – префект или прокуратор. Во покорената провинција управителот имал највисока власт. Тој управувал со гарнизон од добро вооружени римски легионери, секогаш подготвени да се справат со непокорните. Прокураторот бил и врвна судска инстанца, тој имал право 54 ТАВОР

престапниците да ги осуди на смрт. За прокуратор на Палестина бил назначен Антипатор Идумеецот. Новиот управител бргу ја стекнал довербата на римјаните, но набргу бил отруен. По него управител на еврејскиот народ станал неговиот син Ирод, наречен Велики. Тој бил лукав, суров и вообразен човек. Тој, исто како и неговиот татко, умешно стекнал доверба кај римските власти, и, иако не бил евреин, бил прогласен за еврејски цар. Чувствувајќи ја нестабилноста на својата положба, Ирод во земјата спроведувал бран од прогони. Секој што искажувал незадоволство од царот, бил осомничен за предавство и бил казнуван. Ирод не поштедувал никого, ниту деца. Едно од неговите најстрашни злосторства е убиството на 14.000 деца во Витлеем. По претскажувањето на мудреците, во тоа време токму во Витлеем требало да се роди вистинскиот Цар Јудејски. Ирод се плашел, дека царскиот престол ќе го преземе новородениот Цар, па затоа решил да го убие. Но тој не знаел каде да го најде Богомладенецот и затоа заповедал да бидат убиени сите новородени деца. Со Чудо Исус бил спасен од рацете на Ирод. Важен орган на религиозна и судска власт во Јудеа бил Синедрионот, односно совет од 70 старешини – највисока државна институција и суд на евреите во Ерусалим. Претседател на Синедрионот бил првосвештеник, а членови – претставници од најдобрите садукејски и фарисејски семејства. Синедрионот имал важно значење во животот на богоизбраниот народ, откако евреите се вратиле од вавилонското ропство. Тој се грижел за чувањето на чистотата на верата, за правилно толкување на законот и за поредокот на богослужбите. Синедрионот бил надлежен и да ги суди отстапниците од верата. Кога дошле на власт, римјаните почнале да ги назначуваат и отстрануваат првосвештениците како што им одговарало на нив. Со текот на времето таа свештена должност станала предмет на купопродажба, а самиот Синедрион – послушно орудие во рацете на владетелите – пагани. Во времето на доаѓањето на Спасителот,

Детал од Триумфалната капија на Тит, Рим. Пустошењето на Еруслаим (70 г.)

во Римската империја постоеле многу пагански религии. Секој што доаѓал во Рим, со себе ја донесувал својата вера. Заради многубројноста на паганските богови – идоли, луѓето согледувале дека сите тие се само човечки творби. Паганите ја губеле верата и надежта на иднината. Сепак и меѓу нив имало такви, кои, осознавајќи ја духовната пропаст на светот, сепак се надевале на спасение од горе. Веста за наближувачкото доаѓање на Спасителот на светот, ја носеле со себе јудеите, кои по Вавилонското ропство биле расеани по сета земја. Во самата Палестина пак, меѓу евреите, очекувањето на Месијата било особено напрегнато: се исполнувале предскажувањата од пророкот Даниил за роковите на појавувањето на Христос. Даниил предскажал за четирите царства кои ќе настапат едно по друго: вавилонското, мидиско-персиското, македонското и римското. За време на римското царство – требало да дојде Спасителот. Привршувале претскажаните "седумдесет седмини" (односно 7 пати по 70 години), по кои требало да се појави Месијата. Затоа, се случувало за некој истакнат проповедник луѓето да помислат дека е Христос. За жал, не само паганите, туку и самите јудеи имале погрешна претстава за Месијата. Тие сакале во него да видат голем цар, кој ќе ги ослободи евреите од римската власт, ќе го освои целиот свет и на евреите ќе им ги подчини сите народи на

земјата. Само малкумина благочестиви и праведни луѓе го чекале доаѓањето на Христа со смирение, со вера и љубов. Тие го гледале Месијата таков, како што пророкувал за Него пророкот Исаија и другите пророци: тој ќе ги понесе нашите гревови и ќе страда заради нас, и невин ќе го осудат на смрт. Тие го чекале вистинскиот Спасител на светот, кој ќе ги избави луѓето од робството на гревот и од власта на ѓаволот – ќе ја "сотре главата на змијата", како што им возвестил Бог уште на првите луѓе во рајот. Тој ќе ги спаси луѓето од вечна смрт и ќе отвори вратата на Небесното Царство за вечниот, блажен живот со Бога. КНИЖНИЦИ, ФАРИСЕИ, САДУКЕИ, ЕСЕНИ

Последните векови пред Христовото Рождество, Палестина живеела со очекување на доаѓањето на Спасителот кој го ветил Бог. Во тие матни времиња вниманието на народот било свртено кон она што останало неизменето низ вековите – кон Законот, што Бог му го дал на Мојсеј на гората Синај. Се појавиле луѓе, кои ги нарекувале книжници. Тие му ги објаснувале на народот заповедите од законот. Еден од таквите книжници – свештеникот Ездра, во V век пред Христа го составил списокот на светите книги. Од книгите тогаш бил формиран единствениот канон на светото писмо т.е. Стариот Завет. По неколку векови, толкувањата на Законот ТАВОР 55

станале толку многубројни, што со својот обем многупати го надминале Петокнижието на Мојсеј. Зборникот од тие коментари бил наречен Талмуд. Толкувањата се однесувале, пред сè, на надворешната, на обредната страна на законот. Тоа биле објаснувања за саботниот пост, за разликување на чиста од нечиста храна, за ритуалното миење. Со текот на времето, во еврејскиот народ се формирала посебна класа луѓе, кои се стремеле најгрижливо и буквално да ги исполнуваат тие заповеди. Тие себеси се нарекувале фарисеи и биле прочуени по патриотизмот и ревноста во ширењето на вистинската вера. Партијата на фарисеите била во опозиција кон римската власт, но не се решавала за отворен протест. Во времето на доаѓање на месијата, религиозната ревност на фарисеите се изопачила во надменост и лицемерие. Не е случајно тоа што Исус Христос во Евангелието го осудува нивното лажно благочестие и лицемерие, споредувајќи ги со бојадисани гробови кои однадвор изгледаат убави, а внатре се исполнети со секаква нечистотија. Буквалното исполнување на законот придонело фарисеите да го изгубат духовното разбирање на смислата на светото Писмо. Токму во религиозните школи на фарисеите била формирана претставата за Месијата како земски цар, кој ќе дојде да го спаси еврејскиот народ од туѓите владетели. Тогаш, како во книгите на пророците, се велело дека Избавителот што го ветил Бог ќе дојде да страда заради гревовите на луѓето. Месијата нема да биде страшен и семоќен цар, туку маченик чии страдања ќе ги спасат луѓето од смртта. Спротивност на фарисејството, во древна Палестина бил друг религиозен правец. Неговите следбеници се нарекувале: садукеи. За разлика од фарисеите, садукеите не се стремеле да ги исполнуваат сите прописи на законот и не му придавале големо значење на точното исполнување на обредите. Садукеите не верувале во бесмртност на душата и во задгробен живот. Одрекувале и било каква задгробна награда или казна. Таквите гледишта им дозволувале да се однесуваат произволно од

56 ТАВОР

етички аспект. Не зачудува дека на тој правец припаѓале највисоките слоеви од општеството. Аристократијата го предала својот народ и се усогласила со римската власт. Од садукеите дури почнале да ги избираат и првосвештениците. Најголем дел од првосвештениците само го срамеле тој висок чин. Друга крајност биле: зилотите т.е. ревнителите кои повикувале на активна непокорност кон римската власт. Зилотите често биле организатори на востанија кои римјаните сурово ги задушувале. Тие повикувале населението да не учествува во пописите и да не им плаќа данок на римјаните. Уште еден правец во духовниот живот на тогашна Палестина е – движењето на групата на есените. Не сакајќи да се помират со омразените освојувачи и отфрлајќи го светот кој во зло лежи, есените се оддалечувале во пустина. Тие го населувале западниот брег на Мртвото море и таму се организарале во заедници. Есените ја отфрлале приватната сопственост, војната и трговијата. Разбирајќи го несовршенството на буквалното толкување на законот, тие, пред сѐ, обраќале внимание на духовната смисла на Писмото. Есените се откажале од традиционалното принесување жртви. Тие сметале дека праведноста и добрите дела се највисоката жртва на Бога. Главно правило на животот, како што сведочат историчарите, им била љубовта кон Бога и љубовта кон добродетелите, љубов кон човекот. Сепак, за духовниот живот на тие луѓе, малку ни е познато. Такви биле околностите во Палестина во времето на доаѓањето на Спасителот. Кога Господ дошол на земјата, им ја открил на луѓето вистинската смисла на земското битисување. Исус Христос не бил световен цар и не повикувал на бунт против омразените владетели. Тој не го оставил светот и не станал пустиножител. Спасителот покажал, дека вистинската слобода на човекот е – слободата од гревот. А таква слобода може да добие секој што тоа ќе го посака. Превод од руски: протојереј Антониј Петрушевски. Извор: https://bit.ly/33AxZEh

христијанскиот повик

СВЕТО КРШТЕНИЕ Свети Нектариј Егински

Вие кои во Христа се крстивте, во Христа се облековте“ (Гал. 3, 27).

К

олку голема вистина кажува апостол Павле со тие зборови! Крстените христијани не го носат стариот човек со страстите и похотите, но се облекле во новиот човек, се облекле во Самиот Христос, Кој сега живее во нивните срца. И зборот „се облекоа“ не се однесува кон некоја едноставна и надворешна облека, но кон нешто многу подлабоко, кон нешто суштинско и кое не се одзема. Преку нашата вера во Христос и преку нашето крштение ние се облекуваме во Самиот Христос и стануваме Божји чеда, дом на Сесветиот Дух, Божји храмови, свети и совршени, богови по благодат. Затоа што ние сме го соблекле од себе распадливото и сме се облекле во нераспадливост. Сме го соблекле човекот на гревот и сме се облекле во човек на праведноста и благодатта. Сме ја изгониле смртта и сме се облекле во бесмртност... Притоа, дали сме ги осмислиле нашите големи обврски кои преку крштението сме ги примиле на себе пред Бога? Дали сме осознале дека треба да се однесуваме како Божји деца и како браќа на нашиот Господ, дека сме должни да ја соединуваме нашата волја со Божјата волја, дека ни е неопходно, како Негови чеда, да пребиваме слободни од гревот, дека сме должни да Го љубиме Него со сите свои сили, од длабочината на душата и од нашето срце, дека сме должни да Му се поклонуваме и со трпение да го очекуваме

соединувањето со Него за секогаш? Дали сме помислиле дека нашето срце треба да биде преполно со љубов, така што таа ќе се излива на нашиот ближен? Имаме ли чувство дека сме обврзани да станеме свети и совршени, Божји образи, Божји чеда и наследници на Царството Небесно? Поради сето тоа треба да се бориме, за да не се покажеме недостојни за Божјиот повик и да не бидеме отфрлени. Да, браќа и сестри, да се подвизуваме ревносно и самопрегорно, за да победиме. Никој од нас да не ја изгуби својата смелост, да не го пренебрегнеме својот долг, да не се исплашиме, да не се изгубиме пред тешкотиите на духовната борба. Затоа што за помошник Го имаме Бог Кој нѐ укрепува на тешкиот пат на добродетелите. Превод од руски: свештеник Филип Станковски. Извор: https://bit.ly/2IXNKNX

ТАВОР 57

Ж ИТИЈА

СВЕШТЕНОМАЧЕНИК ИГНАТИЈ БОГОНОСЕЦ СЕ ПРАЗНУВА НА 20 ДЕКЕМВРИ / 2 ЈАНУАРИ

С

вештеномаченикот Игнатиј Богоносец, родум од Сирија, бил ученик на свети апостол и евангелист Jован Богослов, како и свети Поликарп епископот на Смирна (спомен на 23 февруари). Св. Игнатиј е вториот епископ на Антиохиja и наследник е на Еводиј епископот, апостол од Седумдесетте (спомен на 7 септември). Богоносец се нарекува бидејќи Името на Спасителот секогаш го имал во своето срце и постојано му се молел. Свети Игнатиј ревностно се трудел на Христовата нива. Тој во црковната служба го вовел антифоното пеење (со два хора). За време на гонењата ја бодрел својата паства, а и самиот горел со желба да страда за Христа.

58 ТАВОР

Во 106 г. императорот Трајан (98-117), по повод победата над скитите, заповедал насекаде да се принесуваат жртви на паганските богови, а христијаните кои би одбиле да се поклонат пред идолите – да бидат убиени. За време на походот против ермените и партјаните во 107 г., императорот минувал низ Антиохија. Таму му кажале дека епископот Игнатиј отворено го исповеда Христа, учи да се презира богатството, да се живее добродетелен живот, да се чува девственоста. Тогаш светителот Игнатиј доброволно се јавил пред императорот, за да спречи гонење против антиохиските христијани. Упорните молби од императорот Трајан – да принесе жртва на паганските идоли – свети

Игнатиј решително ги одбил. Тогаш императорот го осудил да биде фрлен на ѕверовите во Рим. Светителот Игнатиј со радост ја примил пресудата. Неговата подготвеност за маченичкиот подвиг е посведочена од очевидците кои го придружувале од Антиохија до Рим. На пат кон Рим, бродот кој запловил од Селевкија, запрел во Смирна, каде свети Игнатиј се сретнал со својот пријател – епископот Поликарп Смирнски. Од другите градови и села околу свети Игнатиј се собрале свештенослужителите и верните. Светителот Игнатиј сите ги советувал да не се плашат од смртта и да не тагуваат за него. Во своето послание до римските христијани, од 24 август 107 година, тој ги молел да содејствуваат со неговите молитви и да го молат Бога да го закрепне во предстојниот маченички подвиг за Христа: “Него го сакам, кој за нас умре, Него го барам, кој за нас воскресна… Мојата љубов се распна и нема во мене оган што сака материјално, тука вода жива која во мене вели, однатре вика: “Оди при Отецот”.” Од Смирна свети Игнатиј пристигнал во Троада. Таму добил радосно известување дека престанале гонењата против христијаните во Антиохија. Од Троада, свети Игнатиј отпловил во Неапол (во Македонија), а потоа во Филипи. На патот кон Рим свети Игнатиј посетувал храмови, поучувал. Тогаш напишал уште шест посланија: до ефесјаните, магнезијците, тралијците, филаделфијците, до епископот Смирнски Поликарп. Сите тие посланија се зачувани до денес. Римските христијани го сретнале свети Игнатиј со голема радост и длабока тага. Некои од нив се надевале дека ќе го наговорат народот да се откаже од крвавата претстава, но светителот Игнатиј ги убедил да не го прават тоа. Откако ги преклонил колената, тој се молел заедно со сите верни за Црквата, за љубовта меѓу браќата и за престанок на гонењата против христијаните. На 20 декември, во ден на пагански празник, свети Игнатиј бил изведен во Колосеумот. Тој се обратил кон народот: “Римски мажи, вие знаете дека сум осуден на смрт, не заради злосторство, туку заради мојот Еден Бог, кон кого со љубов сум приврзан и кон Кого стремам. Јас сум негова

пченица и ќе ме смелат забите на ѕверовите, за да станам негов чист леб.” Веднаш потоа биле пуштени лавовите. Преданието раскажува дека, одејќи кон местото на страдањето, свети Игнатиј постојано го повторувал името на Исуса Христа. Кога го прашале; зошто тоа го прави, свети Игнатиј одговорил дека го носи тоа име во своето срце, “а Оној што е запечатен во моето срце, Него со устата го исповедам”. Ѕверовите го раскинале светиот, но неговото срце останало недопрено. Паганите го расекле срцето и виделе дека на неговата внатрешна страна пишува: “Исус Христос”. Кога слушнал за големата храброст на светителот, Трајан зажалил за него и го запрел гонењето против христијаните. Моштите на свети Игнатиј се пренесени во Антиохија, а подоцна со слава се вратени и на 1 февруари биле положени во црквата на свештеномаченикот Климент, папа Римски (91-100).

ТАВОР 59

боенка

„А кога се роди Исус во Витлеем Јудејски, во дните на цар Ирод, ете, дојдоа во Ерусалим мудреци од Исток и рекоа: Каде е новородениот Цар Јудејски? Ја видовме Неговата ѕвезда на Исток, па дојдовме да Му се поклониме.“ - Од Светото Евангелие според Матеј

60 ТАВОР