AAA Festival - Privacy by Jacoba de Boer

ijk

Co nc ad er M ss tg u se D c eb h e um ou ou G ro w w A en bu or m ke e rg st A er st A m da m st st m er er da da m m m er St

K on in kl ijk

PRIVACY 10-16 MAART 2014

U SP

5 I2

e ré

‘t

k ie uz

AAA FESTIVAL MUZIEK EN KUNST

THEMA-INTRODUCTIE

INHOUDSOPGAVE

Privacy

In dit blad

Twee jaar geleden benaderde Dorian van der

4 ESSAY door Maarten Doorman

Brempt, directeur van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren, het Koninklijk Concertgebouworkest met het plan om een compositieopdracht te geven met als uitgangspunt privacy. Al gauw omarmden de partners in het AAA Festival deze thematiek. Duidelijk was dat internet en social media ons idee over privacy ingrijpend aan het veranderen zijn. Dat het thema door de onthullingen van Snowden zó actueel zou worden, hadden we niet voorzien. Naast het nieuwe

Het recht op eigen ruimte

over toezicht en privacy

8 BEKEKEN IN HET STEDELIJK door Sarah Meuleman

Ik zie, ik zie

over ‘Mayday V’ van Andreas Gursky

10 INTERVIEW door Evelyne Coussens

AAA-week een avondvullende compositie van

Rebellie van de menselijke stem

Spinvis over individu en massa gepresenteerd,

Kris Defoort over zijn nieuwe werk voor het Koninklijk Concertgebouworkest

◆

tijd voor een fundamentele wijziging?

◆

op leven en dood

◆

orkestwerk van Kris Defoort wordt in deze

op tekst van Stine Jensen. Kunst is in staat het hoogstpersoonlijke bloot te leggen op een manier waar de NSA slechts van kan dromen. Het toneelstuk Kwartet en de film Les salauds geven niet alleen een voyeuristisch inkijkje in de menselijke verhoudingen en drijfveren, ze geven ook iets wezenlijks van de makers prijs. Is kunst het ‘weggeven van privacy’, zoals Maarten Doorman stelde in De Gids? In Confrontaties, met onder anderen

MA 10 MAART SPUI25

lezing Privacy in het post-NSA tijdperk DI 11 MAART STADSSCHOUWBURG

theater Toneelgroep Oostpool: ‘Kwartet’

beeldend kunstenaar Barbara Visser, lid van de onlangs opgerichte Akademie van Kunsten, komt die vraag zeker aan bod. De AAA-week opent met een lezing in SPUI25 en biedt u verder nog twee contrasterende programma’s in Muziekgebouw aan ’t IJ. Houd vooral voor uzelf wat u voor uzelf wilt houden. AAA is meer een spiegel dan een camera. Hans Ferwerda

WO 12 MAART HET CONCERTGEBOUW KLEINE ZAAL

concert Spinvis en Stine Jensen

meezwermen en uitvliegen

◆

DO 13 MAART KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST

concert Intieme details in publieke werken

van claustrofobische muziek tot moeizaam gecomponeerde zonnigheid

coördinator AAA Festival

2 - AAA Privacy

AAA FESTIVAL MUZIEK EN KUNST ACTUEEL ◆ AVONTUURLIJK ◆ AANGRIJPEND

AAA is anders dan alle andere festivals. Misschien is het niet eens een festival. Maar wat dan wel? ◆

Vier keer per jaar een week waarin alle

mogelijke kunstvormen aan bod komen ◆

DO 13 MAART HET CONCERTGEBOUW

Verzorgd door een A-selectie van kunst-

instellingen op Amsterdamse A-locaties

◆

‘the urge for self-expression’

als leidraad

◆

VR 14 MAART KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST

Concertgebouworkest

/entrée Late Night Café

◆

concert Opzwepende intimiteit

Elk van de weken heeft een actueel thema Centraal staan concerten van het Koninklijk Daaromheen is meer muziek geprogram-

meerd, maar ook beeldende kunst, film, dans, toneel, beschouwing en debat (en feest)

en een dansende Mao

27 ◆ VR 14 MAART MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

In AAA zijn alle kunsten op een hoog

pianomuziek uit een porseleinen theepot

en in combinatie met elkaar.

◆

concert Alvin Lucier Project

ZA 15 MAART MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

De IJ-salon Voyeur, spiegel en muur

hoe privé is een concert?

◆

CENTRUM SPUI25 ◆ ENTRÉE, VERENIGING JONG HET KONINKLIJK CONCERTGEBOUW ◆ KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST ◆ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ ◆ STEDELIJK MUSEUM

Confrontaties: brave burgers kunst, muziek en debat ◆

achterdocht en opportunisme

VASTE AAA-PARTNERS: ACADEMISCH-CULTUREEL PUBLIEK ◆ EYE ◆ DE GROENE AMSTERDAMMER ◆

ZO 16 MAART STEDELIJK MUSEUM

kwaliteitsniveau verenigd – naast, tegenover

FOUNDING PARTNER: AMMODO EXTRA PARTNERS IN ‘PRIVACY’: LIMA AMSTERDAM ◆

TONEELGROEP OOSTPOOL ◆ STADSSCHOUWBURG ◆

DE IJ-SALON ◆ VLAAMS-NEDERLANDS HUIS deBUREN

ZO 16 MAART EYE

film ‘Les salauds’ van Claire Denis

AAA-LOCATIES ‘PRIVACY’

36 UITVOERENDEN

Biografische informatie

EYE

38 VOORUITBLIK

Het Sublieme 21-28 september

en de overige thema’s in seizoen 2014-2015

BEELDENDE KUNST 8 Andreas Gursky 13 Gilbert & George

MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ SPUI25 STADSSCHOUWBURG STEDELIJK MUSEUM HET CONCERTGEBOUW

3 - AAA Privacy

ESSAY

Het recht op eigen ruimte Over toezicht en privacy door Maarten Doorman

Privacy komt meestal negatief ter sprake.

eenzaamheid. De voordelen van privacy zijn

koffie eens lekker een uurtje van te genie-

een gevangenis, de ander een bescherming

Nooit ga je naar huis om er bij een kop

ten. Privacy komt pas ter sprake als er

inbreuk op wordt gemaakt. Als je het niet hebt. Wanneer je merkt hoeveel Google

van je weet. Als vreemden je naakt zien of op je sterfbed. Of bij burengerucht dat doordringt in je privédomein.

kennelijk relatief. De een noemt de boerka

tegen opdringerige blikken (al vormen in de eerste plaats de blikken de tralies). Privacy heeft twee kanten. Aandacht kopen

Een paar jaar geleden werd ik door de VPRO-

Op een zaterdagochtend vorig jaar hoorden Jeroen en Thenya aan de Amsterdamse

Stadhouderskade een eindeloos geklop uit het

huis naast hen. Eerst namen ze genoegen met wat zij voor de nijvere werkzaamheden van

een klusser hielden, maar ’s avonds was het

nog steeds niet voorbij. Om twee uur ’s nachts hadden ze genoeg van deze aantasting van

hun privacy. Jeroen pakte een halter en beukte ermee tegen de muur, aldus Het Parool van 16 november 2013.

Van de andere kant klonk opnieuw getik, met nu een zwak hulpgeroep. Ze belden de politie

radio gevraagd om beurtelings met een aantal andere schrijvers in het Lauwersmeer een

week op een drijvend huis door te brengen,

verstoken van telefoon, internet en elke vorm van contact. Het was de vergrotende trap van privacy. Hoewel je er lekker kon werken was

het uitgerekend de privacy die mij als digitaal actieve, aan nieuws verslaafde stadsbewoner

met een groot gezin aan het eind van de week toch naar huis deed verlangen.

Besta ik wel als ik niets van me laat horen?

en nadat de brandweer de deur van de buren

Waarschijnlijk konden ze me goed missen in

bad te liggen. Hij had achttien uur eerder het

lijk nog wel weten wie ik was, als alles zonder

meer er uit te komen. Naakt en koud had hij

heimelijke vrees van de Facebook-gebruiker.

had geforceerd, bleek er een 90-jarige man in water weg laten lopen en het lukte hem niet

voortdurend met de douchekop op de leidingen getikt, de dood zat geduldig naast hem. De

Franse revolutionair Marat werd in bad ver-

moord. Seneca bracht zichzelf er in om. Maar hier was geen spatje heroïek te bekennen.

Ternauwernood werd de onbekende buurman van zijn fatale privacy gered.

Alleen noemen we privacy in zo’n geval liever

de rest van de wereld. Zouden ze daar eigen-

mij net zo goed door ging? Precies dat is de

Besta ik wel als ik niets van me laat horen? Ziet de ander mij wel staan? Want is niet

iedereen, zoals Schopenhauer het eens verwoordde, ‘de held van zijn eigen tragedie,

maar tegelijk voor de ander slechts figurant’? Daarom moet je laten merken dat je leeft. En

omdat we niet allemaal voortdurend geweldige dingen meemaken en ze ook nog mooi op

4 - AAA Privacy

op het privéleven. Bovendien zijn verschillen-

de soorten kapitaal tegen elkaar uit te ruilen.

Wie rijk is kan zich meer privacy veroorloven, en minder eruditie, dan iemand met minder

economisch kapitaal. En wie cultureel of eco-

nomisch kapitaal ontbeert kan dat weer com-

penseren met een rijk sociaal leven. Jensen

heeft gelijk: in het rijtje van geld, kennis en netwerk mag privacy niet ontbreken.

Ik heb er geen studie van gemaakt maar zulke machtsfactoren lijken mij antropologische

constanten: ook in andere tijden en culturen zijn bezit, kennis van de cultuur en sociale

contacten voor de status en het welbevinden

van individuen cruciaal. Alleen bij privacy is dat de vraag. Eigenlijk is de behoefte aan

privacy, en de mogelijkheid haar uit te ruikunnen schrijven, kopen we de aandacht van

de ander met een merkwaardig betaalmiddel.

len, een tamelijk nieuw en bovendien bij uitstek westers verschijnsel.

Dat betaalmiddel heet privacy.

Groeiende behoefte aan privacy

Intiem kapitaal

20 m2 in de Jordaan. Op een nacht ontmoette

Ooit woonde ik op een kleine etage van zo’n

In haar boek Dag vriend (2012) munt Stine

ik in een café een man die daar toevallig

vocabulaire het begrip ‘intiem kapitaal’.

hem mee en hij schetste mij in detail hoe hij

Jensen in het verlengde van Pierre Bourdieus Bourdieu onderscheidde drie soorten individueel kapitaal: economisch kapitaal (geld,

bezit), cultureel kapitaal (opleiding, kennis

van de culturele codes) en symbolisch kapitaal (netwerken, relaties). Daaraan voegt Jensen

intiem kapitaal toe; vertrouwelijke informatie

over onszelf die wij slechts mondjesmaat

prijsgeven omdat ze anderen macht over ons

verleent. Vriendschappen, familiebanden,

liefde en verdere persoonlijke verhoudingen zijn gebaseerd op gedeelde privacy, al hoeft

die niet symmetrisch te zijn. Want machts-

verschillen bestaan overal, in de eerste plaats

gewoond had als kind. Verwonderd nam ik daar te midden van zes broers en zussen en

vader en moeder leefde, met een gordijn tussen het bed van zijn ouders en de andere kinderen. Onder een gebrek aan privacy had hij nauwelijks geleden, zei hij, hoewel het de

vraag was hoe goed hij spoorde (maar dat kon ook de drank zijn). Daar staat tegenover dat

Amsterdammers, toen zij vanaf de jaren zes-

De Vinex-wijk is de voortzetting van privacy met andere middelen

in het persoonlijke leven. Wat weten we

tig de kans kregen, zich massaal naar Purme-

van ons dan wij van hen?

voor in de eerste plaats meer levensruimte –

eigenlijk van onze naasten en weten ze meer Gelukkig zijn er verschillende soorten intiem kapitaal, zoals blijkt uit Karl Kraus’ snedige

observatie dat het gezinsleven een inbreuk is

rend, Heerhugowaard en Almere lieten lokken privacy dus. De Vinex-wijk is de voortzetting van privacy met andere middelen.

De behoefte aan privacy groeide over een

5 - AAA Privacy

PRIVÉKWESTIE 1

breed front. Slaapzalen verdwenen in internaten, vakantieoorden, jeugdherbergen en

inrichtingen. Op gezamenlijk douchen rust bij sportclubs en scholen steeds vaker een

‘Kunst is het weggeven van privacy.’ Mee eens?

taboe, waartegen we het saunabezoek nauwelijks weg kunnen strepen. De auto heeft

het openbaar vervoer grotendeels vervangen

en steeds vaker biedt onze mobiele telefoon in gezelschap een heerlijk moment privé. Marie Antoinette

Gaan we echter terug in de tijd, dan wordt

privacy minder vanzelfsprekend, ook onder de rijken en machtigen die daar volop de mogelijkheid toe hadden. Neem dat mooie beeld van Lodewijk XVI en Marie Antoinette aan

tafel in Sofia Coppola’s film Marie Antoinette

(2006). Tegen de historische nauwkeurigheid

van die film kan van alles worden ingebracht, maar dat beeld van het koninklijk paar geeft

toch een goede indruk van achttiende-eeuwse intimiteit. Ze zitten met zijn tweeën aan

tafel in een enorme zaal van het Paleis van

Versailles. Om hen heen is het leeg. Langs de muren staan lakeien om elk detail te obser-

veren en bij alles wat misgaat toe te schieten

in een geruisloze sprint. In de film ontwaakt Marie-Antoinette te midden van een kring

van hofdames, die haar onder talloze ogen en bij binnenlopend bezoek zeker een koude

lange minuut bloot laten staan bij het aankleden. Goeie scène: ik wist niet dat je iemand die zo naakt was toch nog met je ogen uit

kunt kleden - maar vrouwen onder elkaar weten hoe dat moet.

Nu werd iedereen in hofkringen en uit de

hogere aristocratie destijds door zijn perso-

neel aan- en uitgekleed – de kleren en pruiken waren er ook naar. Dat Marie-Antoinette onder gebrek aan privacy leed was echter

nieuw. Het duidt op een tijd van overgang.

In haar eigen paleisje, Petit Trianon, wilde ze eigenlijk tafels die door de vloer konden zak-

ken om een etage lager te worden afgeruimd en opgediend, zodat ze bij de intieme maal-

MARCUS AZZINI REGISSEUR – zie p 16 Je laat in kunst veel van jezelf zien, maar dit betekent niet dat je je privacy opgeeft. Misschien op het moment dat je je persoonlijke leven als thema kiest. Maar buiten dat heeft het een voor mij niets met het ander te maken. DARIA VAN DEN BERCKEN PIANIST – zie p 31 Kunst is altijd een aparte vorm van exhibitionisme. Een van het diepere soort, daar zijn volgens mij vakantiefoto’s op facebook nog niets bij! DORIAN VAN DER BREMPT DIRECTEUR deBUREN – zie p 10 De kunstenaar geeft zich bloot in zijn of haar werk maar die volledige openheid of ontsluiting kan gereserveerd worden voor het werk. Als een kunstenaar beslist om van zijn leven een kunstwerk te maken dan heeft hij dat recht. Gilbert & George deden dat en hebben met succes een stuk privacy aan hun publiek geschonken (of verkocht). Niet te verwarren met zwakke kunstenaars die een lap ‘onthullingen’ toevoegen om zwak werk spannender te doen lijken. LANG LANG PIANIST – zie p 21 Daar ben ik het mee eens. Kunst is de ware, eerlijke weerspiegeling van de geest, het hart en de persoonlijkheid van de kunstenaar. ALVIN LUCIER COMPONIST – zie p 27 Het is goed om je ideeën, artistiek of anderszins, met vrienden en vreemden te delen. Dingen verbergen is nergens voor nodig. Ik haat het occulte. Men moet zijn ideeën vrijelijk delen. DAVID ROBERTSON DIRIGENT – zie p 21 Mensen zijn te diep om in één activiteit te onthullen. Bij elke uitvoering of creatieve inspanning wordt een deel uitgelicht, maar dat blijft het topje van de ijsberg. SPINVIS MUSICUS – zie p 18 Beetje onzin. Boer zoekt vrouw is geen kunst en de Nachtwacht vertelt mij niets over het wel en wee van Rembrandt. ROB WIJNBERG FILOSOOF/ JOURNALIST – zie p 21 Veel te algemeen. Wat voor kunst? Welke vorm van privacy? Moeilijk om hier iets zinnigs over te zeggen.

6 - AAA Privacy

tijden zoveel mogelijk van dat ellendige per-

Met Rousseau begint wat de romantiek

soneel verschoond bleef. Haar afkeer van

voltooit en wat tot op de dag van vandaag diep

vrijheid door de alom aanwezige camera’s van

heeft recht op zijn eigen ruimte, eigen gedach-

hofetiquette en het gebrek aan bewegingshet hofprotocol getuigt niet van een louter

persoonlijke gevoeligheid. Die afkeer past in

een omslag van hoe het individu zichzelf aan het eind van de achttiende eeuw begint te

in onze cultuur verankerd ligt: het individu ten en gevoelens, de eigen ontplooiing: de

mens mag leven ‘zoals hij werkelijk is’. Wie

dat verlangt, wil zich niet meer laten breide-

len in de schoolbanken maar in vrijheid leren als Rousseaus Émile. Die wantrouwt regels,

zien: als iemand met eigen ruimte.

wetten, beleefdheid, toezicht en conventies.

Ontplooiing

Dat heeft om te beginnen een morele en religieuze achtergrond. Er loopt een lijn van de

Bekentenissen van Augustinus via de reformatie naar Jean-Jacques Rousseau. Het relaas van

Augustinus wemelt van de theologische conventies en neemt vaak de gedaante aan van

vervelend gepreek, maar is tegelijk toch ook zoiets als een persoonlijke verantwoording tegenover God: een privégesprek. Het is

Het individu wil zich bevrijden van het toezicht van mensen die weten hoe het hoort

En al hoeft wie zijn privacy opeist niet zo

paranoïde te zijn als Rousseau was, de ander wordt toch snel een hinderlijke buurman en de ongeschreven regels en expliciete voor-

schriften monden uit in algehele controle

met afluisterpraktijken, verborgen camera’s en digitale screening. De klassieke driehoek

met het strenge oog waaronder God ziet u! staat geschreven schetst de religieuze achtergrond van het hedendaagse cameratoezicht. Zou

het toeval zijn dat tegenwoordig in de protestantse en Angelsaksische landen de camerabewaking, de schandaalpers, het big brother

format op tv en wie weet ook het afluisteren zoveel manifester zijn dan in de roomse

precies die eigen ruimte die de reformatie

begint op te eisen, zij het dan nog hoofdzake-

gebieden en elders ter wereld?

lijk in een religieuze context. De gelovige

Maar een beetje toezicht is wel een gerust-

Bij Rousseau breidt deze religieuze context

onder ons. Om niet vergeefs met een douche-

verhoudt zich voortaan persoonlijk tot God. zich uit. Het individu wil zich bevrijden van de knellende regels, het overal aanwezige

stellend idee, ook voor de less frequent flyers kop op een buis te hoeven kloppen.

toezicht van mensen die weten hoe het hoort.

Dit essay is geschreven in opdracht van

door Augustinus beïnvloed, maar richten

uitgebreidere versie verscheen.

Rousseaus Confessions (1782) zijn weliswaar

De Groene Amsterdammer, waarin eerder een

zich niet meer tot God. Rousseau richt zich

tot zichzelf, al kijkt hij blijkens de beroemde

openingszin van het boek ook over de schouder van zijn spiegelbeeld naar een denkbeeldig publiek:

Ik ga iets ondernemen, dat nooit eerder is gedaan en

dat, als het eenmaal is uitgevoerd, niet zal worden nagevolgd. Ik wil aan mijn medemensen een mens laten zien zoals hij werkelijk is en die mens, dat ben ik zelf.

7 - AAA Privacy

Andreas Gursky, Mayday V, 2006 chromogenic C-print, 301 x 196,4 cm Collectie Stedelijk Museum Amsterdam

8 - AAA Privacy

BEKEKEN IN HET STEDELIJK

Ik zie, ik zie... ‘Mayday V’ van Andreas Gursky door Sarah Meuleman

Elke dag gaat hij naar kantoor in zijn keurige pak met zijn praktische aktentas. Hij groet

vriendelijk de collega’s, doet zijn werk achter

Een populaire schouderophaalquote: ‘Ik heb

toch niets te verbergen.’ Het doet me denken

aan Winston Smith in George Orwells klassie-

een computer, eet zijn bammetjes uit een

ker 1984. De gedachten en gevoelens die hij

het bureau en rijdt naar huis. Hij is een grijze

Smith in een dagboek buiten het oog van de

plastic doos, duwt zijn stoel om vijf uur onder muis. Maar wel eentje onder een vergroot-

glas. Zijn kantoor is een explosie van licht,

een kijkdoos van formaat. Zijn voorspelbaarheid is zichtbaar voor alles en iedereen.

De Duitse fotograaf Andreas Gursky fotogra-

feert vaak anonieme publieke ruimtes, geor-

aan de buitenwereld niet mag tonen bewaart dictator. Hij houdt het verborgen, wij geven het weg. De vergelijking tussen Big Brother

Wij van het web streven transparantie na in 1984 en de spionnen van het web is inmid-

dend, met een repetitief karakter, afgedrukt

dels een cliché en toch loopt hij mank.

haast heilig. In Gursky’s beelden is geen

Winston Smith om allesbehalve transparant

op megalomaan formaat. Het triviale wordt

ruimte voor het individu; iedereen is onderdeel van de massa. Voor zijn lens verandert een kantoorpand in een transparant web, met werknemers als verstrikte insecten

Big Brother waakt over uniformiteit, vraagt

te zijn. Wij van het web streven transparantie na. Een publiek en geheimloos bestaan in een Gursky-achtige kijkdoos. Niet het internet of Wi-Fi, maar consumptiedrift en gemaks-

tussen de spindraden.

zucht zijn de Big Brothers van vandaag.

Het web. Sharen. Liken. Manifesteren. Geen

‘Ik heb toch niets te verbergen.’ Juist die

etalage zo ongebreideld. Natuurlijk zet ik niet

meer heb om nog vurig te willen verbergen.

samenleving ooit zo exhibitionistisch, de

álles op Facebook; ik houd graag de regie in

eigen hand. Maar ik wil ook gewoon een website kunnen bezoeken, gewoon wat kopen op

gedachte beangstigt me: dat ik straks niets

Sarah Meuleman is journalist en presentator van het kunstprogramma ‘Sarah’s Barbaren’.

internet of gewoon bereikbaar zijn op straat.

Achteloos speel ik informatie door. Net als de grijze muis stap ik elke dag gedwee in het felle licht van Gursky’s kantoorgebouw.

Accepteert u cookies? Ja. Die ene muisklik is

snel gemaakt en de keuze voor minder privacy wordt in razend tempo ‘gewoon’.

9 - AAA Privacy

INTERVIEW

‘Een stille rebellie van de menselijke stem’ Kris Defoort,componist door Evelyne Coussens

Ongezonde nieuwsgierigheid is een voe-

dingsbodem voor media en entertainment.

Het privédomein van burgers en instellin-

initieerde een waaier aan jazzprojecten.

Improvisatie is de basis van zijn muzikale

DNA, of het nu gaat om jazz, opera of orkest-

gen staat steeds meer onder druk. Daarom

werk. Het ‘openhouden’ van de muziek, de

Vlaams-Nederlands Huis deBuren het

leggen op papier, de goesting om te spelen

nam Dorian van der Brempt van het initiatief om Kris Defoort, een van

Vlaanderens toonaangevende componisten, een bizarre opdracht te geven: het schrijven van een ‘symfonie van de

onwil bijna om de muzikale gedachten vast te met muzikale conventies – daarin toont zich

de ziel van de ware improvisator. Een te door-

gedreven doelgerichtheid doet hem huiveren. ‘Ik laat me graag verrassen, het is mijn

privacy’. Een echte symfonie is het niet

geworden, maar onlangs voltooide Defoort het orkestwerk Human Voices Only voor het Koninklijk Concertgebouworkest. Dat

manier van leven. Als ik ergens moet spelen gebruik ik nooit een gps. Rijd ik verloren,

dan stap ik een cafeetje binnen om de weg te vragen. Wat rondkijken brengt je soms op interessante zijsporen.’

voert het stuk uit op 13 en 14 maart in

Amsterdam en op 15 maart in Brussel. De grond van de Brusselse muziekstudio is

bezaaid met boeken, stapels partituren, vellen muziekpapier. Componist Kris Defoort

doet het in deze digitale tijden nog steeds met potlood en gom. De vrijheid om ambachtelijk te werken rekent hij tot zijn ‘privacy’, het

thema van zijn nieuwe stuk voor het Koninklijk Concertgebouworkest.

‘Ik ben misschien ouderwets,’ zegt hij weifelend – uitgerekend hij, een van de meest ver-

nieuwende componisten van de hedendaagse klassieke scene.

Defoort begon zijn studies oude muziek in

Antwerpen, zocht Luik op om zich in de jazz

Muziek d’aujourd’hui

Die zin voor zwerven typeert ook Defoorts

muzikale ingesteldheid. Van dogma’s gruwt

hij, net zozeer als van het bestrijden daarvan. ‘Wie preekt dat dogma’s niet kunnen, ver-

klaart zichzelf tot een nieuwe autoriteit. Ik

wil geen autoriteit zijn, noch het slachtoffer van andermans autoriteit.’ Belemmert

Defoorts beweeglijkheid, zijn onophoudelij-

ke reizen tussen muzikale werelden hem dan

‘Ik wil geen autoriteit zijn, noch het slachtoffer van andermans autoriteit’

te verdiepen, woonde daarna drie jaar in New

nooit in het zoeken naar diepgang? ‘Ik zoek

kennen. Terug in België werd hij artist in

stem. Ik ben op veel vlakken een autodidact,

York om de jazzscene van binnenuit te ver-

residence bij het Gentse productiehuis LOD, schreef twee opera’s voor Guy Cassiers en

diepgang in het vinden van een persoonlijke dus ik weet dat ik niet de grootste pianist of de grootste componist ben. Maar in de

10 - AAA Privacy

Kris Defoort [foto Alexander Popelier]

muziek gaat het er niet om de grootste te zijn, het gaat om authenticiteit, om wat je te ver-

tellen hebt.’ Zelf noemt hij zijn stijl, provoce-

vooraf vastgelegde structuur. ‘Ik improviseer een basisthema op de piano, enkele maten

lang, en werk die paar maten in de compo-

rend breed, ‘muziek d’aujourd’hui’.

sitie uit, ook al zal je ze niet letterlijk herken-

het begin van de vorige eeuw, met referenties

celletjes muteren voortdurend tot een melo-

In Human Voices Only grijpt Defoort terug naar aan Debussy, Ravel, Satie, Stravinsky… Hij voegt hier een snuifje surrealisme toe en

daar een toets dodecafonie, maar allemaal ontegensprekelijk à la façon de Defoort.

Human Voices Only stelt de stem centraal, in al haar mogelijke facetten – ‘een stille rebellie

van de menselijke stem’ noemt hij het. Het stuk groeide organisch, dag na dag, zonder

nen. Het zijn geen Leitmotive, maar die eerste die, een ritme, een baslijn, een toonaard… Ik kan ver gaan in het eclectische, zonder

dat het een platte cross-over wordt. Noem

het liever spelen met invloeden. Ik ben een speler.’

Een speler breekt niet radicaal met wat er bestaat, Defoort is geen beeldenstormer. Daarvoor is zijn respect voor de traditie te groot,

11 - AAA Privacy

zijn liefde ook voor de vloeiende lijn die de

zo gebeurd. Ik heb alles geleerd van de

een belangrijke stap in het verderzetten van

zijn concerten op en kopieerde zijn solo’s. Tot

muziekgeschiedenis volgt. Dit orkestwerk is zijn eigen lijn. ‘Ik voel dat ik mezelf steeds

meer toelaat. Ik durf mezelf te verrassen met

Amerikaanse pianist Dennis Luxion. Ik nam ik besefte dat ik hem niet was.’

iets melodisch, zelfs iets bombastisch. Ont-

Totaalsom

klassieke scene lang verdacht geweest, van-

voor het eerst zicht op de manier waarop het

roering en intuïtie zijn in de hedendaagse

daag zijn die veto’s verkruimeld. Ik kan geen muziek schrijven vanuit een intellectueel

concept of een cerebrale opzet. Ik moet iets

voelen.’ Tijdens een verblijf in Marokko raakte Defoort onder de indruk van de menselijke stem. ‘Ik zat op een plat dak tijdens de rama-

dan, en overal hoorde ik die gezangen, oneindige melodieën die maar uit een paar noten

bestaan maar onmetelijke variaties kennen. Stemmen die nooit stoppen.’

Nu Human Voices Only voltooid is, heeft Defoort thema ‘privacy’ zich in zijn schriftuur heeft

genesteld. ‘Ik besef dat ik tegenover ons digitaal tijdperk de menselijke stem heb willen

zetten; roepend, wenend, murmelend, zin-

gend…’ Human Voices Only bevat nochtans geen partij voor een vocalist. Het zijn de instru-

menten die elkaar de verschillende facetten

van de stem doorspelen, teruggrijpend op die Arabische melodie die nooit stopt. Meer

inspiratiebronnen vindt Defoort moeilijk te duiden – hij laat de muziek graag voor zich

De magister en de leerling

Defoort houdt van ‘eerste keren’, al gaan ze

onvermijdelijk gepaard met stress en onzekerheid. Pas bij de eerste orkestrepetitie van

Human Voices Only zal hij zijn eigen werk te

spreken. ‘De muziek die ik schrijf is de totaalsom van wie ik op dit moment ben, met

inbegrip van alles wat ik heb gezien,gehoord, meegemaakt. Ik lees veel, ik ga regelmatig

naar dans en theater, ik heb twee kinderen

‘De jazzmuzikant in mij wil dat ook de orkestleden de ruimte krijgen’ horen krijgen. Daarna begint de dialoog met het orkest, want Defoort is geen componist die angstvallig op zijn werk zit. ‘De jazz-

muzikant in mij wil graag dat ook de orkestleden de ruimte krijgen. Zij kennen hun

– al die dingen raken me, en dus sluipen ze

binnen in m’n muziek. Bovendien ben ik nu de vijftig gepasseerd, ik teer op een enorm reservoir aan muzikale herinneringen.

Misschien voel ik daarom steeds minder de

behoefte om muziek te beluisteren. Ik bevind me het liefst hier, middenin de stilte.’ Dit interview verscheen eerder op deBuren.eu. Het Vlaams-Nederlands Huis deBuren presenteert schoonheid

instrumenten door en door, ik sta open voor

hun suggesties.’ Opnieuw valt het verlangen

en wijsheid van de Lage Landen en biedt een platform voor debat over cultuur, wetenschap, politiek en samenleving in

op naar rechtstreeks menselijk contact,

Vlaanderen, Nederland en Europa.

Dat geldt evengoed voor Defoorts rol als

Kris Defoort speelt op 13 maart een korte

‘Ik geloof sterk in het middeleeuwse principe

Café (zie pagina 24).

voorbij digitale of virtuele communicatie. docent aan het conservatorium van Brussel.

improvisatie tijdens het /entrée Late Night

van de magister en de leerling. Je gaat mee

met de meester omdat je bewondert wat hij

doet. Je leert zoveel mogelijk van hem, tot je vadermoord pleegt. In de jazz is dat bij mij

12 - AAA Privacy

Gilbert & George, Naked uit de serie Shitty Naked Human World, 1994 ontwikkelgelatinezilverdruk, ingekleurd met kleurstof, 338 x 639 cm Collectie Stedelijk Museum Amsterdam

13 - AAA Privacy

You already have zero privacy. Get over it! â&#x20AC;&#x201D; Scott McNealy, CEO Sun Microsystems, 1999

14 - AAA Privacy

PRIVACY @ SPUI25

Privacy in het post-NSA tijdperk AAA-lezing door Bart van der Sloot De recente NSA-affaire heeft een brede techno-

Hoewel deze nieuwe ontwikkeling overduide-

logische ontwikkeling blootgelegd: zeer grote

lijke privacyproblemen met zich meebrengt,

hoeveelheden persoonsgegevens worden ver-

lijken de meeste privacydoctrines er niet op

zameld, opgeslagen en verwerkt zonder een

toegesneden. De ontwikkeling van Big Data

helder bepaald doel. In dit proces, ook wel data

brengt met zich mee dat het steeds lastiger

mining (‘Big Data’) genoemd, worden de gege-

wordt om individuele en algemene belangen

vens verzameld, tot groepsprofielen verwerkt

tegen elkaar af te wegen en, als gevolg daar-

en geanalyseerd op basis van opvallende patro-

van, steeds moeilijker om persoonlijke schade

nen en statistische verbanden. De profielen

aan te tonen en een individueel recht te

worden vervolgens gebruikt om personen die

claimen. Tijd voor een fundamentele wijziging

aan een bepaald beeld voldoen te individualise-

in het privacyrecht?

ren. Dit wordt profiling genoemd, een techniek die voor steeds meer doeleinden wordt toege-

Bart van der Sloot is coördinator van het

past, zoals de strijd tegen terrorisme. Een per-

Amsterdam Platform for Privacy Research,

soon kan worden gevolgd of afgeluisterd als hij

dat bestaat uit zo’n 70 medewerkers aan de

geheel of gedeeltelijk aan een bepaald profiel

Universiteit van Amsterdam die zich in hun

voldoet (bijvoorbeeld man, moslim, Arabische

dagelijkse onderzoek en onderwijs richten op

afkomst en vakantiebestemming Jemen).

privacy-gerelateerde aspecten. Hij werkt aan een proefschrift over een ethische benadering van privacyregulering.

I love Alaska In samenwerking met LIMA Amsterdam wordt rond een aantal concerten in de foyers de documentaire I love Alaska (2008) van Lernert Engelberts en Sander Plug

MAANDAG 10 MAART AAA-lezing

vertoond. De film I Love Alaska vertelt het verhaal van America Online user #711391, wier zoektermen (samen

ACADEMISCH-CULTUREEL CENTRUM SPUI25

met die van zo’n 650.000 anderen!) in 2006 uitlekten en op het internet werden verspreid. Gedurende een periode van drie maanden ontstaat een portret van een

17.00 uur PRIVACY IN HET POST-NSA TIJDPERK

vrouw die naarstig op zoek is naar gelijkgestemde

lezing door Bart van der Sloot

zielen. De lijst van haar zoekopdrachten, voorgelezen door een voice-over, onthult het karakter van een ietwat zwaarlijvige, religieuze dame van middelbare leeftijd in haar menopauze, op zoek naar een manier om haar seksleven te verjongen. Op het einde, als ze haar man bedriegt met iemand die ze online heeft ontmoet,

muziek Åke Hermanson (1923-1996) Alarme, op. 11 (1969) voor hoorn solo Rob van de Laar hoorn

lijkt haar leven om haar heen af te brokkelen en droomt ze van een nieuw leven in Alaska.

gratis toegankelijk na reservering via www.SPUI25.nl

15 - AAA Privacy

PRIVACY @ STADSSCHOUWBURG AMSTERDAM

Op leven en dood Toneelgroep Oostpool speelt ‘Kwartet’ Toneelgroep Oostpool en Het Gelders Orkest bundelen hun krachten voor een bijzonder project. Teun Luijkx, Wendell Jaspers en veertig musici van Het Gelders Orkest raken verwikkeld in een gevaarlijk spel tussen man en vrouw. Een spel van verleiding, macht, lust, jaloezie en destructie – dat is Kwartet, een heftig toneelstuk van Heiner Müller in de regie van Marcus Azzini. Heiner Müller (1929-1995), een van de grootste Duitse toneelschrijvers van de vorige eeuw, baseerde zijn meedogenloze Kwartet op de immorele brievenroman Les liaisons dangereuses (1782) van Choderlos de Laclos, veelvuldig bewerkt voor het theater en succesvol verfilmd door onder anderen Stephen Frears in 1988. In Kwartet staat de relatie tussen man en vrouw

Kwartet [foto’s Sanne Peper]

centraal. Twee personages, Madame de Merteuil en haar voormalig minnaar Valmont,

we alleen maar bezig zijn met op Facebook

zijn verwikkeld in een duizelingwekkend

zetten hoe leuk we het hebben.’ Zolang we

machtsspel over seks, sekse en seksualiteit.

maar kunnen spinnen wat er over ons naar

Al het persoonlijke is vals, elke intimiteit wordt

buiten komt, is privacy zo ongeveer het laatste

geschonden en misbruikt in een rollenspel op

waarover we ons zorgen maken.

leven en dood. Uiteindelijk vernietigen de twee spelers niet elkaar maar gaan ze ten onder aan

Muziek als derde acteur

hun eigen kracht.

Azzini kent in Kwartet een bijzondere rol toe aan de muziek: de rol van derde acteur, een vitale

Imago

tegenhanger van de twee gedoofde zielen. Als

In dit spel is geen ruimte meer voor kwetsbaar-

een levend lichaam bewegen de musici van Het

heid of zwakte. Regisseur Marcus Azzini: ‘Die

Gelders Orkest over het podium en door de

obsessie met succes is voor mij ook het gevaar

zaal, soms in een grote groep, soms in een

van deze tijd; we moeten altijd succesvol en

kleinere en soms solo. Zij spelen werk van

sterk zijn. Elke dag zijn we bezig ons imago op

onder anderen Bach, Debussy en Rebel. En van

te poetsen. Ik ben bang dat we uiteindelijk

Martin Fondse, die alle muziek ook arrangeer-

geen tijd meer hebben om te beleven, omdat

de voor deze setting. Azzini: ‘De taal in Kwartet

16 - AAA Privacy

is ritmisch, ideaal om met muziek te enscene-

DINSDAG 11 MAART

ren.’ Bijzonder aan dit Kwartet is dat de grenzen

Toneelgroep Oostpool

tussen podium en zaal vervagen waardoor het

STADSSCHOUWBURG AMSTERDAM

publiek de kans krijgt de schouwburg op een

GROTE ZAAL

nieuwe manier te ervaren. Zo’n aanpak stelt uiteraard speciale eisen aan de locatie. Daarom is deze versie van Kwartet alleen te zien in

20.30 uur KWARTET

Arnhem en Amsterdam.

van Heiner Müller regie Marcus Azzini met Wendell Jaspers, Teun Luijkx en Het Gelders Orkest muziek o.a. Johann Sebastian Bach Claude Debussy Jean-Féry Rebel Martin Fondse muzikale vormgeving Martin Fondse decor Wikke van Houwelingen licht Stijn van Bruggen kostuums Mattijs van Bergen dramaturgie Joris van der Meer, Vera Hoogstad voorstellingsleider Roland Lammers van Toorenburg regieassistent Wouter van Elderen castingadvies Marc van Bree (Kemna Casting)

Marcus Azzini over Heiner Müller ‘Heiner Müller komt wat mij betreft veel te weinig aan bod in Nederland. Ik ben een fan

coproducenten

van zijn werk. Er zit zoveel kracht, schoonheid

Het Gelders Orkest

en poëzie in zijn taal. Zijn teksten dragen een

Musis Sacrum / Schouwburg Arnhem

bijzondere gelaagdheid in zich. Ze zijn sterk,

Stadsschouwburg Amsterdam

krachtig. En ondanks het meedogenloze karakter van Kwartet is het stuk toegankelijk en sprankelt de tekst van levenslust en seksuali-

kaarten vanaf € 15,00 – www.ssba.nl

teit. Met Kwartet beschreef Müller een zeer gevaarlijk spel tussen man en vrouw en schuwde hij niet de donkere kant van de mens te tonen. Voor mij voelt het noodzakelijk om dit donkere gevaar aan te gaan. Zonder gevaar geen verleiding.’ Zie pagina 36-37 voor biografische informatie over Toneelgroep Oostpool.

17 - AAA Privacy

PRIVACY @ HET CONCERTGEBOUW

Meezwermen en uitvliegen ‘Sort sol’, koorwerk van Spinvis met Stine Jensen

[foto Rob Kempers]

In de serie Scherpdenkers worden muziek en

wegen – een metafoor voor hoe wij, moderne

gesproken woord gecombineerd. Voor deze

mensen, tot meningsvorming komen. Sommi-

aflevering, onderdeel van AAA Privacy, werd

gen nemen het voortouw, de rest gaat er ach-

Erik de Jong, beter bekend als eenmansband

teraan, tot een deel zich weer afsplitst. We zijn

Spinvis, gekoppeld aan filosofe Stine Jensen.

én individu én we horen bij een collectief.

In Sort sol nemen zij de relatie tussen individu en collectief onder de loep.

Het koor als verzameling individuen Als Spinvis werd Erik De Jong gevraagd een stuk

Jensen en De Jong zijn allebei geïnteresseerd in

te componeren voor het Nederlands Kamerkoor.

de manier waarop het collectief bewustzijn

De Jong: ‘Een koor is bij uitstek een verzameling

zich manifesteert in sociale media. Sort sol is

individuen: stemmen met een eigen ziel, een

de naam die ze aan dit verschijnsel hebben ge-

eigen geschiedenis, een eigen boodschap, alles

geven. De term betekent ‘zwarte zon’ in het

wat een mens een mens maakt. De stem is het

Deens en beschrijft de beweging van een grote

wonderlijkste muziekinstrument dat er

zwerm spreeuwen; honderdduizenden indivi-

bestaat. Het is de toon, het is de melodie, maar

duen die in de lucht als één geheel lijken te be-

daarnaast vertelt een stem zoveel meer. Een

18 - AAA Privacy

koor is geen verzameling tonen, maar een ver-

Volgens Spinvis komt zijn Sort sol wat betreft

zameling mensen. Altijd als ik een koor hoor,

harmonie en kleur in de buurt van Debussy en

sta ik als aan de grond genageld.’

Ravel. En ook qua levensgevoel: het dromerige,

In Spinvis’ compositie komen de koorleden af

licht surrealistische. Hij noemt ook Messiaen,

en toe samen, als een zwerm vogels die zich

die niet in traditionele akkoorden dacht maar

groepeert en daarna weer uit elkaar valt.

in clusters en zich vaak liet inspireren door

Spinvis speelt met dat heen en weer bewegen:

vogelgeluiden. Clusters en vogels – daar duikt

waar begint de meerstemmigheid, waar gaat

de spreeuwenzwerm weer op.

het wrijven, waar missen de individuen elkaar? Stine Jensen zorgde voor teksten. Spinvis: ‘Haar

Illusies

voordracht heb ik op muziek gezet, zo wordt

De Jong kreeg deze compositieopdracht van

het een soort parlando mini-opera. Ik zing mee,

Het Koninklijk Concertgebouw, Muziekgebouw

er is een cello en ik gebruik elektronica. Ook

Eindhoven en het Nederlands Kamerkoor. Hij

heb ik hoorspelelementen toegevoegd, een

was gevleid: ‘Het is eervol. Je beseft hierdoor

collage van actuele geluiden. Van Zwarte Piet

dat je onderdeel bent van de muziekgeschie-

tot Syrië – eigenlijk alles wat de dagelijkse

denis, dat je een plaatsje in die traditie hebt.

Facebook-revue passeert.’

Het zit hem ook in de opdracht, dat men naar

jou toekomt voor zoiets. Ja, nu ben ik arrivé!’

Dromerig en licht surrealistisch

Spinvis maakt een grap, want nog steeds is

Als tiener gepokt en gemazeld door de punk studeerde Erik de Jong kortstondig aan het Rotterdams Conservatorium. Zijn doorbraak

WOENSDAG 12 MAART

kwam in 2002, toen hij op 41-jarige leeftijd als

Scherpdenkers

Spinvis zijn debuutalbum uitbracht. Inmiddels

HET CONCERTGEBOUW – KLEINE ZAAL

heeft hij zeven albums op zijn naam staan. Zijn muziek wordt wel experimentele pop genoemd. Kenmerkend zijn de Nederlandstalige teksten – absurdistisch en associatief – die hij op dromerige wijze voordraagt in een stijl die het midden houdt tussen spreken en zingen. De muziek daaronder schiet alle kanten uit: van klassieke strijkers tot sterk vervormde gitaren. Voor Spinvis zijn pop en klassiek geen gescheiden werelden. ‘Wanneer je samen iets gaat maken blijkt dat het verschil niet zo groot

20.15 uur CONCERT Stine Jensen spreker Spinvis Nederlands Kamerkoor, Kjetil Almenning dirigent Spinvis (1961) Sort sol (2014) geschreven in opdracht van Het Koninklijk Concertgebouw, Muziekgebouw Eindhoven en het Nederlands Kamerkoor einde van het concert ca. 21.30 uur

is. Sommige mensen hebben gewoon het muzikale hart op de juiste plek. De klankkleur van een koor is natuurlijk anders dan die van

kaarten vanaf € 22,00 – www.concertgebouw.nl

een band. Voor de mensen die mijn werk ken-

U bent van harte welkom om na afloop met de

nen is deze compositie interessant omdat ze

uitvoerenden na te praten.

uit mijn ideeënwereld voortkomt, maar met nieuwe middelen tot stand is gebracht. En wie mijn wereld niet kent, maar juist wel deze middelen, kan horen hoe die op een andere manier worden toegepast.’

I love Alaska In samenwerking met LIMA Amsterdam wordt rond dit concert in de foyers de documentaire I love Alaska vertoond, zie voor verdere informatie pagina 15.

19 - AAA Privacy

PRIVÉKWESTIE 2

hij bang op een dag als charlatan ontmaskerd te worden. ‘Het is de twijfel, de angst van de illusionist om door de mand te vallen. En ik ben ook een illusionist! Ik maak illusies.’ Stine Jensen over Sort sol ‘Misschien lijken wij zelf in de digitale ruimte wel op spreeuwen. Bijna als vanzelf, zonder afspraken, volgen we elkaar met duizenden tegelijk. De groep wordt bij elkaar gehouden door een tijdelijke gemeenschappelijke obsessie. We zoeken een leider, maken duikbewegingen en richten onze energie gezamenlijk op één punt, om vervolgens weer los te laten en verder te glijden op de digitale golven. Is dit groepsgedrag digitale intimiteit? Zijn we op zoek naar het warmere zuiden? De metaforen die ik zelf in mijn boek Dag vriend! Intiem kapitaal in tijden van Facebook gebruik voor ons digitale gedrag zijn prozaïscher. Internet is een speeltuin, waar we weer kleine kinderen worden die plezier maken maar ook pesten. Internet is een café waar we ouwehoeren en soms zoveel drinken dat we steeds moeten plassen. Internet is de rosse buurt, waar we pooier, prostituee en hoerenloper ineen zijn. En waar we handelen in intimiteit. Intiem kapitaal is het delen en verhandelen van persoonlijke

De invloed van social media op uw leven? MARCUS AZZINI REGISSEUR – zie p 16 Op mijn leven niet veel. Ik gebruik social media vooral informatief en als communicatiemedium. En een beetje als entertainment. Maar het beheerst niet mijn leven, ik ben niet verslaafd. DARIA VAN DEN BERCKEN PIANIST – zie p 31 Mede door Facebook en Twitter was mijn project rondom Händel succesvol. Een mooie manier om veel mensen te bereiken. Maar ik ben er ook een beetje verslaafd aan, omdat er veel interessante gedachten voorbijkomen en veel humor. Dan vergeet ik helaas even dat in het echte leven de allerinteressantste en grappigste gedachten voorkomen. DORIAN VAN DER BREMPT DIRECTEUR deBUREN – zie p 10 Social media maken deel uit van mijn leven maar bepalen het niet. Facebook is een gepersonaliseerde openbare omroep. Twitter vind ik gevaarlijker omdat ik met 140 tekens meestal ongenuanceerde meningen zie ventileren. Het leven is niet te vatten in oneliners. LANG LANG PIANIST – zie p 21 Ik vind het fijn om mijn artistieke ervaringen op dit platform met anderen te delen en te communiceren met mijn fans over de hele wereld.

informatie zodat we digitale intimiteit met elkaar kunnen of moeten aangaan. De Amerikaanse socioloog Richard Sennett muntte in The Fall of Public Man (1974) de term ‘intieme maatschappij’. De obsessie met het private noemt hij de ‘tirannie’ van intimiteit. Sennett spreekt van een ‘ideologie’ van intimiteit die ons in haar greep heeft. Erik de Jong en ik gaan via taal, klank en stem op zoek naar de betekenis van de digitale ruimte en de verbindingen die we daarin aangaan. Twee spreeuwen maken nog geen sort sol. Zoef dus met ons mee op zoek naar het warme virtuele paradijs.’ Dit artikel put uitvoerig uit het interview van Floris Kortie met Spinvis en de column van Stine Jensen in Preludium.

Zie pagina 36-37 voor biografische informatie.

ALVIN LUCIER COMPONIST – zie p 27 Ik heb weinig te maken met social media. Facebook en Twitter gebruik ik niet. Maar aan e-mail heb ik wel veel. DAVID ROBERTSON DIRIGENT – zie p 21 Ik zit aan de kant van de social media-rivier en kijk hoe die voorbijstroomt. SPINVIS MUSICUS – zie p 18 Vooral een afleidende invloed. Het verstoort mijn concentratie, berooft me van mijn tijd. Dat doe ik allemaal zelf, weet ik wel, maar ik zou het beter niet doen. ROB WIJNBERG FILOSOOF/ JOURNALIST – zie p 21 Redelijk wat: met het online journalistiek platform De Correspondent bereiken we veel mensen via sociale media; ik maak er dus veelvuldig gebruik van (maar niet zozeer privé).

20 - AAA Privacy

PRIVACY @ HET CONCERTGEBOUW

Intieme details in publieke werken Koninklijk Concertgebouworkest DONDERDAGAVOND – Het AAA-drieluik op donderdagavond wordt geopend door filosoof/journalist Rob Wijnberg in het Voorprogramma en het eindigt ontspannen in het /entrée Late Night Café. Het hoofdprogramma is een concert van ruim een uur zonder pauze, met een wereldpremière en een beroemde gast: pianist Lang Lang. Intiem en pseudotragisch Sjostakovitsj: Kammersinfonie Dmitri Sjostakovitsj gebruikte humor, spot en ironie veelvuldig als stijlmiddel, al sloeg die ironie soms om in bijtend sarcasme of bittere ernst. Zelden was de componist ernstiger dan in zijn vijftien strijkkwartetten, waarvan vaak wordt gezegd dat zij zijn private muzikale dagboeken vormen, in vergelijking met de meer ‘publieke’ symfonieën. Toch manoeuvreert juist zijn beroemdste strijkkwartet, het achtste, voortdurend tussen privé en openbaar. Sjostakovitsj schreef het werk als een bezetene in drie dagen. Hij droeg het op aan ‘alle slachtoffers van fascisme en oorlog’, ingegeven door zijn bezoek in 1960 aan het door geallieerden platgebombardeerde Dresden. Maar ondanks het grote gebaar van die opdracht lijkt het tegelijk Sjostakovitsj’ meest intiem autobiografische werk. Neem de muzikale handtekening met de vier noten d-es-c-b, in Duitse schrijfwijze de eerste letters van zijn naam: D.SCH. Dit motief klinkt meteen in maat één van het kwartet en keert nog honderden malen terug. Ook citeert Sjostakovitsj onder meer uit zijn Eerste celloconcert en uit de door het Stalin-regime verboden opera Lady MacBeth van Mtsensk. In het vierde

Lang Lang [foto Peter Hennemann]

21 - AAA Privacy

opdracht in de partituur van Human Voices Only (Chris Defoort, 2013-2014)

deel klinkt de doordringende melodie van het

onder meer Jos Van Immerseel. Voor het

revolutionaire lied Getormenteerd in gevangen-

Concertgebouworkest schreef hij zijn allereer-

schap:

ste volbloed symfonische werk. Dit lijkt niet-

Getormenteerd door harde gevangenschap / stierf jij

temin te gaan over wat in een orkest door-

een glorieuze dood. Net als jij zullen we verdwijnen in

gaans ontbreekt: de menselijke stem. Defoort:

gevangenschap / net als jij zullen we het leven laten,

‘Het werk heet Human Voices Only. Pas gaande-

in naam van het volk.

weg het compositieproces – ik begin improvise-

Hier raakt het universele het persoonlijke: een

rend aan de piano – merkte ik dat dit werk de

revolutionair lied voor het volk wordt gekop-

menselijke stem wil imiteren, de meest intieme

peld aan de initialen van één individu. Iedereen

privé-uiting van elk individu. Het is een ode aan

zit permanent gevangen, lijkt de boodschap

de mens geworden. Maar stemmen kunnen na-

van deze claustrofobische muziek.

tuurlijk ook worden aangewend voor publieke

Maar wat wilde de destijds door depressies

rituelen. Daar werd ik aan herinnerd tijdens een

geplaagde Sjostakovitsj met dit kwartet écht

verblijf in Marokko: in de medina van Tanger

zeggen? Hij legt het uit in een ironische brief

klonk de ganse nacht religieus gezang.’

aan zijn vriend Isaak Glikman: ‘Ik dacht dat er

Eén noot, de Es, achtervolgde Defoort bij het

na mijn dood wel niemand zou zijn die een

schrijven voortdurend, ‘als een camera’. Die

werk ter nagedachtenis van mij zou compone-

noot duikt in de drie delen van Human Voices

ren. Daarop besloot ik zelf zo’n werk te maken.

Only overal op. Het eerste deel begint vanuit de

Op het titelblad kan men schrijven: “Ter nage-

stilte, met alleen strijkers. Daaruit ontstaat een

dachtenis aan de componist van dit kwartet.”

ritmische energie. Het deel eindigt in zacht

Het is een pseudotragisch kwartet, in zoverre

geneurie van de orkestleden. Het middendeel

dat ik tijdens het componeren zoveel tranen

biedt een ‘overload aan informatie, vergelijk het

heb vergoten als ik zou moeten pissen na een

met een overwerkte computer die derailleert’.

half dozijn biertjes.’

De muziek implodeert op het hoogtepunt van

De in 2010 overleden dirigent en arrangeur

de chaos. In het kalme slotdeel wordt een lange

Rudolf Barshai maakte van het Achtste strijk-

melodie van zo’n dertig motiefjes over de

kwartet een beroemd geworden versie voor

instrumenten verdeeld, waarbij imitatie van de

strijkorkest. Het contrast tussen gewelddadige

stem wordt nagestreefd. Tot slot blaast het

klankmassa en eenzame stem wordt hier zo

voltallige orkest letterlijk zijn laatste adem uit.

mogelijk nog pregnanter dan in het origineel. Moeizaam gecomponeerde zonnigheid Orkestrale ode aan de menselijke stem

Ravel: Pianoconcert in G

Defoort: Human Voices Only

Anders dan Sjostakovitsj leek Maurice Ravel

Kris Defoort is een Belgische muzikale omni-

geen componist van autobiografische noten.

voor: avant-garde jazzpianist, componist van

Het privéleven van de componist bleef door-

muziektheater en ooit student blokfluit bij

gaans strikt privé: in zijn muziek geen Mahleri-

22 - AAA Privacy

aanse ontboezemingen van lief en leed. Dat wil

DONDERDAG 13 MAART

niet zeggen dat het dagelijks leven geen invloed

Koninklijk Concertgebouworkest

had op Ravels werk: in 1932 kreeg de componist

HET CONCERTGEBOUW – GROTE ZAAL

een knal tegen het hoofd bij een auto-ongeluk, waarna zijn gezondheid langzaam maar onverbiddelijk verslechterde. Dat bleek ook uit het

20.15 uur VOORPROGRAMMA

moeizame componeerproces van het Pianocon-

door Rob Wijnberg, filosoof en journalist

cert in G, dat Ravel schreef op verzoek van de bevriende pianiste Marguerite Long.

21.15 uur CONCERT

Het concert is een zonnig ‘divertissement de

Koninklijk Concertgebouworkest

luxe’ en absorbeert elementen van de jazz, die

David Robertson dirigent

Ravel tijdens zijn Amerikaanse tournee in 1928

Lang Lang piano

had leren kennen. Zoals hij het tegenover The Daily Telegraph verwoordde: ‘Een concert mag

Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975)

blijmoedig en stralend zijn en hoeft niet altijd

Kammersinfonie, op. 110a (1960)

te streven naar diepzinnigheid en drama. Over

bewerking voor strijkorkest van het Achtste

sommige grote componisten is gezegd dat hun

strijkkwartet door Rudolf Barshai

concerten niet vóór maar tégen de piano zijn

Largo | Allegro molto | Allegretto | Largo | Largo

geschreven, en volgens mij klopt dat helemaal.’ Licht en gracieus moest het Pianoconcert wor-

Kris Defoort (1959)

den. Na de openingsklap volgt een vrolijk

Human Voices Only (2013-2014)

thema waarin twee toonsoorten tegelijk lijken

geschreven in opdracht van het Vlaams-Nederlands

te klinken; dit begin is vaak vergeleken met

Huis deBuren voor het Koninklijk Concertgebouworkest

Stravinsky’s Petroesjka. Het eerste thema, druk

wereldpremière

huppelend geïntroduceerd door de piccolo, heeft de schwung van het door jazz beïnvloede

Maurice Ravel (1875-1937)

Franse muziekleven. Het andere thema is juist

Pianoconcert in G gr.t., op. 34 (1931)

laid back à la Gershwin.

Allegramente | Adagio assai | Presto

De schoonheid van het langzame tweede deel heeft zo’n vanzelfsprekendheid dat je niet ver-

einde van het concert ca. 22.30 uur

moedt hoeveel moeite Ravel had met het componeren. De nasleep van het auto-ongeluk

22.30 uur /ENTRÉE LATE NIGHT CAFÉ

begon hem langzaam op te breken – als pianist

– Koorzaal en entreehal – zie pagina 24

ging zijn techniek achteruit, zijn geheugen begon te haperen. Boven een rustig walsritme van de linkerhand speelt de rechter een soort

kaarten vanaf € 22,50 – www.concertgebouworkest.nl

sarabande. Pas na drie minuten zet de fluitist in, een verbluffend moment van delicate kleuring. In het slotdeel heeft de solist talloze complexe passages te verwerken, moet ook de fagottist hard werken en geeft het koper commentaar in de jazzy stijl van New Orleans.

I love Alaska In samenwerking met LIMA Amsterdam wordt rond dit concert in de foyers de documentaire I love Alaska

Floris Don

vertoond, zie voor verdere informatie pagina 15.

23 - AAA Privacy

PRIVACY @ HET CONCERTGEBOUW

‘The urge for self-expression’ /entrée Late Night Café

Het /entrée Late Night Café staat voor een avond genieten van verrassende acts. Het is een ontmoetingsplek voor diverse muziekstijlen en kunstvormen. Er is gelegenheid om rustig een drankje te drinken, maar al snel kunnen ook de voetjes van de vloer. Het begint direct na het donderdagconcert van het Koninklijk Concertgebouworkest en de acts zijn afgestemd op het thema ‘privacy’. Vast onderdeel is muziek in kleine bezetting, gespeeld door orkestmusici of gasten uit het concertprogramma. Nu zijn dat contrabassist Dominic Seldis, in een uitdagende soloconfrontatie met zijn eigen faalangst, en ‘klassieke’ componist Kris Defoort, die zijn tweede gezicht toont – dat van jazzimprovisator. Een voortdurend conflict tussen het rauwe en het fijngevoelige kenmerkt de soul van Esmee Bor. Deze singer/ songwriter geeft een inkijk in haar diepste innerlijk: schaamteloos exhibitionisme of integere mama blues? ‘The urge for selfexpression is stronger than the safety of privacy.’ De vijf bandleden van Where is Waldo? zijn evangelisten van het stevigere goed en creëren een eigen sfeer met hun ‘van Psychedelica doordrenkte poprock met een stevige bite en een vleugje elektronica’.

Met illusionist Victor Meds wordt de vraag gesteld of het echt mogelijk is iemands gedachten te lezen. Ook kunstenares Jolien Meijer van Putten is geïnspireerd door het thema Privacy en zegt over haar portretten: ‘De mensen die ik portretteer ken ik niet. Het is een inbreuk op hun privacy en een vorm van voyeurisme. Maar dan het zelfportret – doorbreek ik hier de grenzen van míjn privacy?’ Gedurende de avond zullen DJ d’Engelbronner en VJ Merel Das met sfeervolle plaatjes de intimiteit bevorderen. Het Late Night Café wordt georganiseerd door /entrée, jongerenvereniging van Het Concertgebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest. De toegang is gratis en iedereen is welkom. Kijk voor het volledige programma op concertvrienden.nl/entree of op facebook.com/concertvrienden.entree

DONDERDAG 13 MAART

/entrée Late Night Café CONCERTGEBOUW – KOORZAAL EN ENTREEHAL 22:30 – 01:30 uur met Esmee Bor singer/songwriter | Where is Waldo? band | Jolien Meijer van Putten kunstenares | Victor Mids illusionist | DJ d’ Engelbronner & VJ Merel Das om ca. 23.00 uur Tom Johnson (1939) Failing: A very difficult piece for string bass (1975) Dominic Seldis contrabas improvisatie Kris Defoort piano toegang gratis

24 - AAA Privacy

VRIJDAGAVOND – Het concert op de vrijdag-

VRIJDAG 14 MAART

avond heeft de gebruikelijke opzet met een

Koninklijk Concertgebouworkest

aanvangstijd van 20.15 uur en een pauze.

HET CONCERTGEBOUW – GROTE ZAAL

Op het programma staan dezelfde werken als donderdagavond met daaraan toegevoegd The Chairman Dances van John Adams. Er is een inleiding om 19.15 uur.

19.15 uur INLEIDING – Spiegelzaal Floris Don spreker 21.15 uur CONCERT – Grote Zaal Koninklijk Concertgebouworkest David Robertson dirigent Lang Lang piano

Opzwepende intimiteit Adams: The Chairman Dances John Adams is een ‘all American composer’. Bij weinig landgenoten is de weidsheid van het Amerikaanse landschap zo overtuigend hoorbaar als bij Adams. Of zoals de Amerikaanse dirigent David Robertson het uitlegt: ‘Je hebt in de VS grofweg twee stromingen. De Oostkust is intellectueel en staat dichter bij de Europese avant-garde. De westkust staat daar verder van af, laat meer non-Europese tradities toe en bevat een groot gevoel van vrijheid. De

John Adams (1947) The Chairman Dances (1985) foxtrot voor orkest uit de opera Nixon in China Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) Kammersinfonie, op. 110a (1960) bewerking voor strijkorkest van het Achtste strijkkwartet door Rudolf Barshai Largo | Allegro molto | Allegretto | Largo | Largo

notie van immense ruimtelijkheid is bij Adams’ muziek goed voelbaar.’ Maar Adams beperkt zich niet tot lokale onderwerpen. Het luide orkestrale geraas waarmee het vliegtuig van Richard Nixon landt in Peking is één van de hoogtepunten uit zijn opera Nixon in China (1987). De landing is de aankondiging van een >

pauze ca. 21.00 uur

Kris Defoort (1959) Human Voices Only (2013-2014) geschreven in opdracht van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren voor het Koninklijk Concertgebouworkest wereldpremière

Maurice Ravel (1875-1937) Pianoconcert in G gr.t., op. 34 (1931) Allegramente | Adagio assai | Presto einde van het concert ca. 22.15 uur

aansluitend MEET THE ARTISTS – Spiegelzaal Joel Ethan Fied spreekt met Kris Defoort, Lang Lang en een orkestmusicus

kaarten vanaf € 22,50 – www.concertgebouworkest.nl

I love Alaska In samenwerking met LIMA Amsterdam wordt rond dit concert in de foyers de documentaire I love Alaska vertoond, zie voor verdere informatie pagina 15. Mao Zedong

25 - AAA Privacy

PRIVÉKWESTIE 3

historisch moment: het bezoek in 1972 van het Amerikaanse staatshoofd aan Grote Roerganger Mao, het begin van een detente tussen de VS en China in de Koude Oorlog. De opera stelt

Ooit betreurd dat privégegevens van u bekend werden?

zeer publieke figuren centraal: naast Nixon en Mao ook First Lady Pat Nixon, Henry Kissinger, Jiang Qing (Madame Mao) en premier Zhou Enlai. Maar na alle toosts, speeches, banketten en revolutionaire balletten volgt in de laatste akte een significante omkering: buitenkant wordt binnenkant en het publiek wordt plots deelgenoot van de twijfels, ouderdom en herinneringen van deze historische figuren. Het orkestrale The Chairman Dances is afkomstig uit dit laatste bedrijf, een onverwacht moment van intimiteit tijdens het zoveelste banket waarop de hysterisch aangelegde Madame Mao spontaan een dansje begint. Mao haakt enthousiast in en er volgt een opzwepende, komische foxtrot. Het echtpaar voelt zich weer even jong. De natuurkracht van het orkest lijkt bij wijlen onbedwingbaar.

DARIA VAN DEN BERCKEN PIANIST – zie p 31 Gelukkig heb ik het nog nooit zo ver laten komen. Mijn buffer is: twee keer nadenken voordat ik iets post. DORIAN VAN DER BREMPT DIRECTEUR deBUREN – zie p 10 Ja. LANG LANG PIANIST – zie p 21 Ik deel vooral mijn muziek met het publiek, niet zozeer mijn privéleven. ALVIN LUCIER COMPONIST – zie p 27 Niet echt. Details uit het privéleven zijn interessant.

Floris Don Zie pagina 36-37 voor biografische informatie over het Koninklijk Concertgebouworkest,

MARCUS AZZINI REGISSEUR – zie p 16 Gelukkig niet, ik heb nog nooit op de cover van Privé gestaan. Ik denk ook niet dat de wereld heel nieuwsgierig is naar mijn privéleven. Ik heb wel eens dat ik later een interview teruglees of -hoor en dat ik vind dat ik iets wat handiger had kunnen zeggen. Maar dat is ook een stukje mediatraining; door het vaker te doen leer je hoe je het moet doen.

DAVID ROBERTSON DIRIGENT – zie p 21 Gelukkig heb ik, tot nu toe, mezelf die vraag niet hoeven stellen. Ik hoop dat het zo blijft.

David Robertson en Lang Lang. SPINVIS MUSICUS – zie p 18 Ja. Die betroffen vooral zaken die andere mensen aangingen. Mensen die er niet om gevraagd hadden om op die manier in de krant te komen. ROB WIJNBERG FILOSOOF/ JOURNALIST – zie p 21 Ik kan mij niet herinneren dat iets in de openbaarheid kwam waarvan ik dacht: ‘O wat erg’. Maar wat bedrijven en overheden allemaal kunnen distilleren uit de beschikbare data over personen, is wel zorgwekkend.

26 - AAA Privacy

PRIVACY @ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

Pianomuziek uit een porseleinen theepot Ives Ensemble speelt Alvin Lucier

Nothing is Real in uitvoering

Het eigenzinnige Ives Ensemble wijdt een

vleugel is gekrompen tot dwergformaat.

heel concert aan het werk van de bijzondere

Het is een werk van de Amerikaanse componist

Amerikaanse componist Alvin Lucier (1931)

Alvin Lucier (1931) dat hij de titel Nothing is Real

die sinds eind jaren zestig muziek maakt

gaf. Sinds eind jaren zestig tovert Lucier in zijn

waarin hij op kleine en grote schaal met

muziek met ruimte, op kleine en grote schaal.

ruimte tovert.

John Snijders, pianist en artistiek leider van het

Een pianist speelt muziek die onmiddellijk

pioniers van de twintigste eeuw en eigenlijk

herkenbaar is als korte flarden uit het Beatles-

meer dan een componist. Hij experimenteert

nummer Strawberry Fields Forever. Met het

met klank, het produceren ervan en het luiste-

rechter pedaal ingedrukt laat hij de tonen ruim

ren ernaar. Het gaat hem niet om een muzikale

nagalmen. De akkoorden zijn stevig aangezet,

vorm maar om een klankidee. Dat probeert hij

met diep resonerende bassen. Wanneer hij stopt

zo zuiver mogelijk te presenteren. In elk werk

met spelen, klinkt de muziek opnieuw, maar nu

snoeit hij de ingrediënten met een rigoureuze

uit een porseleinen theepot. De pianist regelt

strengheid terug tot de uiterste essentie. Dat

volume en klankkleur door het deksel op te

maakt zijn muziek helder en poëtisch.’

tillen en weer neer te leggen. De imposante

Ives Ensemble: ‘Hij is een van de grote muziek-

27 - AAA Privacy

Elektroden aan de slapen De loopbaan van Alvin Lucier nam een beslissende wending in het midden van de jaren zestig. Tot die tijd schreef hij muziek in de Europese traditie. Omdat hij zijn werk meer en meer zag als een kopie daarvan zocht hij naar andere manieren van componeren. Die vond hij door een ontmoeting met een natuurkundige die onderzoek deed naar alfagolven: elektrische pulsen die in de hersenen optreden bij bepaalde vormen van meditatie. Benieuwd naar muzikale toepassingen van dit verschijnsel plakte Lucier in 1965 elektroden aan zijn slapen en koppelde deze via een versterker aan luidsprekerconussen. Bij elke puls van de elektroden sloegen de conussen zo ver uit dat ze tegen trommels, gongs en ander slagwerk tikten waar ze naast stonden. Het betekende de geboorte van zijn baanbrekende compositie Music for Solo Performer. Op een ingetogen manier is dit een theatraal werk. Lucier zit met gesloten ogen in een stoel met om zich heen

Alvin Lucier

een assortiment slagwerk. Vanachter een mengtafel stuurt een technicus de golven naar de instrumenten. De stilte rond de roerloze componist wordt alleen verbroken door onverwachte slagen. Het is spannend – hij moet de concentratie zien vast te houden die nodig is om de alfagolven te produceren. Geluid in de ruimte Zo raakte Lucier geïnteresseerd in verbanden tussen muziek en natuurkundige processen, met name de wisselwerking tussen geluid en ruimte. Na zijn kennismaking met het werk van de Amerikaanse avant-gardecomponist John Cage zocht hij de grenzen op van wat gewoonlijk onder muziek verstaan wordt. In Vespers (1968) laat hij geblinddoekte musici met tikkende apparaten in de hand door een ruimte lopen. Als vleermuizen zoeken ze hun weg langs obstakels door zich te concentreren op de snelheid waarmee de weerkaatsing hen weer bereikt. T-shirt uit de reeks Social Souvenir (2008), ‘social product and

Dit zijn muzikale activiteiten, zegt Lucier: ‘De

installation’ van de Deense ontwerper Sebastian Campion

musici moeten gevoelig zijn voor het geluid in

28 - AAA Privacy

de ruimte om hen heen – het tikken verandert

VRIJDAG 14 MAART

enigszins van timbre als het van de muren

Alvin Lucier Project

terugkaatst – en ze moeten kleine veranderin-

MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

gen in tijd kunnen horen. Aan de tijd die een puls nodig heeft om bij de zender terug te komen na tegen een muur gekaatst te zijn kan hij horen hoe ver hij van die muur verwijderd is.

19.00 uur RANDPROGRAMMA – Entreehal MAZE Ensemble

Door de snelheid van het apparaat zo bij te

Alvin Lucier (1931)

stellen dat de echo halverwege twee uitgaande

Memory Space (1970)

tikken terugkomt, kunnen spelers de afstand horen tussen henzelf en het weerkaatsende

20.15 uur CONCERT – Grote Zaal

oppervlak. Dat vereist een subtiel vermogen

Ives Ensemble

om te luisteren. Ze moeten ook als ensemble opereren, hun geluiden op elkaar afstemmen. Anders slibt het geluid dicht en kunnen ze hun

Broken Line (2006) voor fluit, vibrafoon en piano

weg niet meer vinden. Misschien verwacht het

Nothing is Real (Strawberry Fields Forever)

publiek andere klanken van muziek, maar wat

(1990)

de spelers doen is in wezen muzikaal gedrag.’

voor piano, versterkte theepot, tape recorder en miniatuur geluidssysteem (naar Lennon/McCartney)

Mysterieuze boodschap Lucier maakt de akoestische eigenschappen van een ruimte op een andere manier hoorbaar in I am sitting in a room, een bandcompositie waarin een opname van een stem steeds gerecycled wordt. In de oerversie las hij een tekst op die omschreef wat hij aan het doen was, ‘Ik zit in een andere kamer dan waarin u zich bevindt.

Navigations for Strings (1991) voor strijkkwartet pauze

In Memoriam Jon Higgins (1984) voor klarinet en slow-sweep pure wave oscillator

Ik neem het geluid van mijn spraak op, en ik ga

December 12th (2013)

dat in de kamer afspelen, steeds opnieuw,

voor fluit, viool, cello, piano en

totdat de frequenties die bepaald worden door de afmetingen van de kamer, zichzelf versterken. Daardoor zal uiteindelijk elke gelijkenis met mijn stem, met uitzondering misschien van het ritme, verloren gaan.’ Gaandeweg wor-

slow-sweep pure wave oscillator na afloop NAGESPREK – Foyerdeck 1 René van Peer in gesprek met John Snijders en Piet-Jan van Rossum

den de contouren van de spreekstem, waarin vaag nog flarden van woorden en sisklanken te onderscheiden zijn, overgenomen door merk-

kaarten € 27,00 / € 21,50 (reductie) www.muziekgebouw.nl

waardig zoemende en fluitende tonen. Het is op een onaardse manier muzikaal, als een mysterieuze boodschap op een kortegolfradio.

INSTALLATIES

In Memory Space worden geluiden die musici op een bepaalde plek hebben opgenomen vertaald naar instrumenten. De leden van MAZE werken

Kleine Zaal I am sitting in a room (1970)

met Amsterdamse stadsgeluiden.

Foyerdeck 1

Music on a Long Thin Wire (1977)

29 - AAA Privacy

PRIVÉKWESTIE 4

Lopen door sluiers van geluid Tot eind jaren zeventig maakte Lucier voornamelijk klankinstallaties, daarna ging hij zich toeleggen op composities die hij door musici

De ontwikkelingen op privacygebied: zorgwekkend?

kan laten uitvoeren. In deze werken combineert hij hun akoestische klanken doorgaans met een langzaam op en neer glijdende toon, opgewekt wordt door een sinusgenerator – een enkelvoudige klank zonder boventonen. De musici spelen met de glijdende toon mee en schuren daar vaak langs, waardoor combinatietonen ontstaan, krachtige staande golven die de ruimte tot leven brengen. Als je rondloopt merk je dat ze op sommige plaatsen sterk op je oren drukken, terwijl ze verderop vrijwel verdwijnen. Je loopt door sluiers van geluid. ‘De

MARCUS AZZINI REGISSEUR – zie p 16 Ik maak me er zorgen over dat we door het gebruik van smartphones, ipads en social media alleen nog maar met onszelf bezig zijn. We zetten een beeld van onszelf in de wereld dat mooier is dan de werkelijkheid. Ik vind het belangrijk dat we dichtbij onszelf blijven. We zijn zo bezig met de projectie van het moment, dat we niet meer beléven. DARIA VAN DEN BERCKEN PIANIST – zie p 31 Jazeker. Ik hoop dat Google en Facebook héél goed in de gaten worden gehouden. Deze mega-bedrijven gaan tot het uiterste, naar mijn gevoel.

partijen zijn niet virtuoos in de gebruikelijke zin’, zegt John Snijders. ‘Musici moeten vooral enorm geconcentreerd luisteren en langgerekte tonen spelen, dicht in de buurt van die traag glijdende toon. Ook van het publiek vraagt het werk een andere manier van muziek beleven. Muziek en ruimte zijn onverbrekelijk met elkaar verbonden. Dat is altijd zo, maar bij Lucier hóór je het ook.’ En niet alleen wanneer hij een ruimte volhangt met bewegende sluiers van geluid, maar ook wanneer hij pianomuziek uit een theepot laat klinken.

DORIAN VAN DER BREMPT DIRECTEUR deBUREN – zie p 10 Ik ga ervan uit dat privacy steeds minder bestaat. Dit is een tijd van ongezonde nieuwsgierigheid. De nieuwsgierigheidstechnologie zal grote gevolgen hebben. De bange blanke Amerikanen zullen oogsten wat ze gezaaid hebben. Drones zullen gebruikt en misbruikt worden. LANG LANG PIANIST – zie p 21 Ik maak me niet echt zorgen, maar probeer wel mezelf te beschermen. ALVIN LUCIER COMPONIST – zie p 27 Waarom weet ik niet, maar ik voel me niet bedreigd als mijn privégegevens openbaar worden, behalve wat betreft geldzaken.

René van Peer Zie pagina 36-37 voor biografische informatie over het Ives Ensemble en het MAZE Ensemble.

DAVID ROBERTSON DIRIGENT – zie p 21 Ik vind het wat zorgwekkend hoeveel informatie mensen over zichzelf aan vreemden prijsgeven op internet. Het lijkt deels een generatiekwestie. Ik groeide ver voor het internettijdperk op en dit verbaast me. SPINVIS MUSICUS – zie p 18 Absoluut. Het recht op anonimiteit wordt vervangen door de aanname dat iemand die iets verzwijgt schuldig is aan iets. De tragiek is dat we ons dat zelf aandoen. ROB WIJNBERG FILOSOOF/ JOURNALIST – zie p 21 Ja, behoorlijk. Privacy staat extreem onder druk; en het probleem van privacy is: je ziet de waarde er vaak pas van in als je het kwijt bent.

30 - AAA Privacy

PRIVACY @ MUZIEKGEBOUW AAN ’ T IJ

Voyeur, spiegel en muur De IJ-Salon Vijf keer per jaar komen ruim 600 bezoekers

dere sfeer van huisconcerten in intieme kring

op een zaterdagmiddag naar Muziekgebouw

beleefd. Een concert met als thema ‘privacy’

aan ’t IJ zonder precies te weten wat hen te

vormt een uitzonderlijke uitdaging voor een

wachten staat. Musici van het Koninklijk

programmeur. Een openbaar concert is immers

Concertgebouworkest laten zich inspireren

geen privé-aangelegenheid. Het is één ding om

door bijzondere gasten uit zeer verschillende

muziek uit te zoeken passend bij dit onderwerp,

kunstdiscliplines. Kamermuziek in grote en

maar zodra je ambities verder gaan sta je voor

kleine bezettingen, poëzie, theater, beelden-

een haast onoverkoombaar dilemma.

de kunst, dans en filosofie vormen een unieke cocktail. Stijlgrenzen worden bijna achteloos

Rolverdeling

doorkruist, met humor als smaakmaker.

Bij concerten met klassieke muziek is er sprake van een duidelijke rolverdeling tussen de uit-

Voor dit programma is onder meer gekozen voor twee werken die zijn ontstaan in Parijs rond 1930. In het jazzballet La Revue de Cuisine van

ZATERDAG 15 MAART

Bohuslav Martinů worden de toeschouwers

De IJ-Salon: Huis-, tuin- en keukenconcert

voyeurs die het ingewikkelde liefdesleven van

MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ – GROTE ZAAL

het keukengerei aanschouwen. De theepot en de garde krijgen menselijke eigenschappen. Begeleid door luchtige dansmuziek worden al onze passies en tekortkomingen op de schop genomen. Minstens zo vreemd is Le Bal masqué van Francis Poulenc. De monsters in de gedichten van Max Jacob deden Poulenc denken aan de fantasiespoken uit zijn jeugd. Het werk ademt de sfeer van griezelige kleurenplaatjes van misdadigers in de toen populaire krant La Petit Parisienne. Beide werken nodigen uit om door een verlicht raampje te gluren – om vervolgens misschien toch vooral een spiegeling van onszelf te zien…

15.00 uur CONCERT/ THEATER Daria van den Bercken piano Robbert Muuse bariton Theatergroep ’t Barre Land Musici van het Koninklijk Concertgebouworkest Michael Gieler presentatie Carel Alphenaar dramaturgie Gé Wegman lichtontwerp Emelie Schäfer fotografie en vormgeving kaarten € 24,00 / € 19,00 (reductie) www.muziekgebouw.nl

Hoe privé is een concert eigenlijk? Pianiste Tomoko Mukaiyama doorgrondde deze problematiek ooit voortreffelijk in haar reeks concerten voor maar één bezoeker in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Velen hebben de bijzon-

I love Alaska In samenwerking met LIMA Amsterdam wordt rond dit concert in de Entreehal de documentaire I love Alaska vertoond, zie voor verdere informatie pagina 15.

31 - AAA Privacy

De IJ-Salon [foto’s Emelie Schäfer]

voerende artiesten en het publiek. Bij een

reageren musici sterk op de collectieve en

geslaagd concert realiseert de uitvoerende

soms ook individuele emotionaliteit vanuit het

artiest niet alleen de best mogelijke lezing van

publiek, net zoals het publiek op getoonde – en

de partituur, men verwacht dat hij zich ook

soms geacteerde – gevoelens reageert. Zo levert

emotioneel uitslooft. Persoonlijke betrokken-

de concertbezoeker een cruciale bijdrage aan

heid, waarachtigheid en authenticiteit staan

het succes van een concert.

hoog in het vaandel. De luisteraar lijkt inderdaad de rol van passieve voyeur toebedeeld.

De muur

Afgezien van incidentele hoestbuien beperken

Een concert lijkt dus een nagenoeg ideale

hun akoestische bijdragen zich meestal tot het

omgeving voor een verkwikkende stroom van

geroezemoes voor aanvang, het zachte blade-

emoties, ware het niet dat een belangrijk

ren in programmaboekjes en het uiten van

aspect meestal ontbreekt: de echte intimiteit,

goedkeuring door middel van applaus.

gedeelde emoties in een één-op-één situatie. Musici ervaren soms intimiteit door intensief

Intimiteit

oogcontact met een bezoeker. En uiteraard is

Is er sprake van intimiteit tijdens een concert,

zelfs in de brave wereld van de klassieke muziek

in de zin van gedeelde emoties? Een hoge mate

het fenomeen van groupies en overenthousias-

aan emotionaliteit is een voorwaarde voor een

te bewonderaars niet geheel onbekend. Maar

geslaagd concert. Ongetwijfeld zou het succes

dit neemt niet weg dat een klassiek concert

van een uitvoering wetenschappelijk onder-

doorgaans de belofte van intimiteit niet waar

bouwd kunnen worden door de emotionele

kan maken. Wat de luisteraar en de musicus

activiteit (ademhaling, hersenactiviteit) in een

rest, is de illusie van privacy en de niet altijd op

zaal door middel van sensoren te meten.

realisme gestoelde hoop dat op een goede dag

De musici delen al dan niet hun emoties met

wél de vonk gaat overspringen – over de imagi-

elkaar. Mensen uit het publiek zitten tussen

naire muur tussen podium en zaal heen.

anderen die hun belangstelling of zelfs liefde voor muziek delen. Vaak zitten ze naast een

Michael Gieler

geliefde, wat voor de stroom van gedeelde

solo-altviolist bij het Koninklijk Concertgebouworkest

emoties doorgaans bevorderlijk is. Daarnaast

en artistiek leider van de IJ-Salon

32 - AAA Privacy

PRIVACY @ STEDELIJK MUSEUM

Brave burgers, goed van vertrouwen Confrontaties te achterhalen... Het voorval komt kort aan de orde in Panopticon, een veel bekeken en gewaardeerde documentaire van Peter Vlemmix ‘over jouw privacy’, afgelopen januari op tv uitgezonden. Opmerkelijk: ‘Op de vraag of privacy

ZONDAG 16 MAART Confrontaties STEDELIJK MUSEUM – TEIJIN AUDITORIUM 15.30 – 17.15 uur

Het programma Confrontaties brengt denkers en kunstenaars samen in verrassende combinaties van muziek, beeldende kunsten en gesproken woord. Hier komt de interdisciplinaire opzet van het AAA Festival

sprekers Barbara Visser, beeldend kunstenaar Peter Vlemmix, documentairemaker Paul de Hert, hoogleraar criminologie Bo Tarenskeen, filosoof / theatermaker

de middag wordt besloten met een gesprek

muziek Tom Johnson (1939) Failing: A very difficult piece for string bass (1975)

over de vraag: ‘Moeten we ons zorgen

Dominic Seldis contrabas

in anderhalf uur kernachtig tot uiting. Acts en presentaties wisselen elkaar af en

maken over onze privacy?’ Privacy is voor jezelf kunnen houden wat je voor jezelf wilt houden. We weten het inmiddels allemaal: privacy is niet meer vanzelfsprekend. Onze techniek heeft alles van glas gemaakt en de gretigheid van de inlichtingendiensten wordt gevoed door de ongekende mogelijkheden om met de data aan de slag te gaan. Wat doen we eraan?

Åke Hermanson (1923-1996) Alarme, op. 11 (1969) voor hoorn solo Rob van de Laar hoorn samenstelling en presentatie Hans Ferwerda, coördinator AAA Hendrik Folkerts, curator public program Stedelijk Museum

In 2006 lekten er per ongeluk zoekopdrachten uit van 650.000 internetgebruikers. In de mees-

kaarten: entreeprijs museum (gratis met museumkaart)

te gevallen was de identiteit van deze mensen

reservations@stedelijk.nl

33 - AAA Privacy

PRIVÉKWESTIE 5

belangrijk voor je is, zeggen wij Nederlanders meer nee dan welke andere Europeanen dan ook.’ We zijn brave burgers en goed van vertrouwen.

De invloed van (uw) achtergrond op ideeën over privacy?

Naast Peter Vlemmix is Paul de Hert uitgenodigd op grond van zijn grote expertise op het gebied van privacy, mensenrechten en strafrecht. Als hoogleraar aan de Vrije Universiteit Brussel is hij op hoog niveau betrokken bij de internationale privacydiscussie van vandaag. In hoeverre is het een taak van de overheid de privacy van haar burgers te beschermen? Hoe ver mag men gaan in het vergaren van informatie over willekeurige burgers? Barbara Visser zal als beeldend kunstenaar een ander aspect belichten: geeft de kunstenaar

MARCUS AZZINI REGISSEUR – zie p 16 Iedere cultuur heeft een andere manier waarop het collectieve beleefd wordt. Ik kom uit Brazilië, daar staat het collectieve heel erg voorop. Samen dingen beleven. In Nederland is het tegenovergesteld; hier is het soms zo individueel, geïsoleerd. Dat heeft natuurlijk grote invloed op de manier waarop je nadenkt over privacy en of je alles met elkaar wilt delen. DARIA VAN DEN BERCKEN PIANIST – zie p 31 Wat een persoonlijke vraag zeg! Algemeen gesproken denk ik dat je achtergrond grote invloed heeft. Privacy is bij uitstek iets wat met je meegroeit.

niet per definitie zijn privacy prijs? Bo Tarenskeen was in 2013 onder meer betrokken bij theatervoorstellingen over vertrouwen (‘ons vertrouwen is nergens op gebaseerd’) en angst. De theatermaker en filosoof schuift aan voor het slotgesprek. En uiteraard zijn er passende muzikale intermezzo’s door hoornist Rob van de Laar en door Dominic Seldis, solocontrabassist van het Koninklijk Concertgebouworkest.

DORIAN VAN DER BREMPT DIRECTEUR deBUREN – zie p 10 In alle tijden en culturen werd vertrouwen misbruikt. Geestelijke en politieke leiders waren steeds uiterst nieuwsgierig en als geestelijke en politieke macht samenvallen zijn de risico’s groot. Ik leef nog steeds met vertrouwen in mijn medemens, tot bewijs van het tegendeel, maar ik heb de indruk dat steeds meer mensen vertrekken vanuit wantrouwen. LANG LANG PIANIST – zie p 21 Ik denk niet dat het Chinese volk in dat opzicht conservatiever is dan mensen in het Westen – en ik ben een soort mengeling van westerse en oosterse cultuur. ALVIN LUCIER COMPONIST – zie p 27 Ik ben een open-minded American die zijn regering vertrouwt maar niet de grote bedrijven van tegenwoordig. DAVID ROBERTSON DIRIGENT – zie p 21 Ik weet het niet. Vast wel, maar zoiets is moeilijk bij jezelf vast te stellen. Het zou me verbazen als ik niet even veel idées reçues had als ieder ander. SPINVIS MUSICUS – zie p 18 Die speelt een grote rol. Er zijn ik-weet-niet-hoeveel culturen waar men – al dan niet door omstandigheden gedwongen – alles van elkaar weet, tot de intiemste details. Alleen dromen en gedachten zijn tot nu toe afgesloten gebied. Maar ook daar werkt de wetenschap aan, begrijp ik. ROB WIJNBERG FILOSOOF/ JOURNALIST – zie p 21 Wat je denkt is volledig cultureel en contextueel.

34 - AAA Privacy

PRIVACY @ EYE

Achterdocht en opportunisme ‘Les salauds’, ontregelende thriller van Claire Denis Niemand is open en eerlijk en de relaties hangen van achterdocht en opportunisme aan elkaar. Er wordt constant over de grenzen van privacy heen gegaan, waarbij seksualiteit op vele verschillende manieren een rol blijkt te spelen. Na de openingsscène op het open water met kapitein Marco situeert Denis haar film behalve in slaapkamers voornamelijk in trapportalen en ziekenhuizen: plekken waar privacy niet gewaarborgd kan worden. De Franse filmmaakster Claire Denis maakte onder meer naam met Chocolat en Nénette et Boni. In 2013 kreeg ze de Stockholm Lifetime Achievement Award op het Stockholm Film Festival. Les salauds werd afgelopen jaar ver-

uit Les Salauds (Claire Denis, 2013)

toond op het Filmfestival in Cannes. Marco Silvestri, kapitein van een supertanker, wordt dringend verzocht naar Parijs terug te keren. Zijn zus Sandra is wanhopig. Haar echtgenoot heeft zelfmoord gepleegd, het familiebedrijf waar zij de scepter over zwaait, staat op de rand van faillissement, en haar dochter is opgenomen in een ziekenhuis na zware (seksuele) mishandeling. Sandra geeft de rijke zakenman

ZONDAG 16 MAART

Les salauds EYE

Edouard Laporte de schuld van de ellende. Marco huurt een appartement in het gebouw waar de vrouw en zoon van Edouard wonen. Allengs komen de geheimen van Sandra boven water. Les salauds (De schoften) is een sterke, nonlineaire vertelling over levens die elkaar krui-

21.15 uur VOORPREMIÈRE Les salauds (2013) een film van Claire Denis met Vincent Lindon, Chiara Mastroianni, Julie Bataille en Michel Subor soundtrack Tindersticks Frans, Nederlands ondertiteld, ca. 100 minuten

sen. Mannen en vrouwen, ouders en kinderen komen recht tegenover elkaar te staan.

€ 10,00 – reserveren via www.eyefilm.nl

35 - AAA Privacy

OVER DE UITVOERENDEN

Biografische informatie

Toneelgroep Oostpool Nationaal theatergezelschap gevestigd in Arnhem ◆ Bestaat in 2013 zestig jaar ◆ Wil een breed publiek aanspreken, jonge mensen voor theater interesseren en aanzetten tot reflectie op de samenleving ◆ Vaste, jonge spelersgroep ◆ Speelt behalve in eigen theater ‘Huis Oostpool’ door het hele land in theaters, op festivals en op locatie ◆ Realiseert vanaf 2013 i.s.m. jeugdtheatergezelschap Sonnevanck uit Enschede ook voorstellingen voor kinderen (12-18 jaar) ◆ Trekt jaarlijks met tien producties zo’n 50.000 bezoekers ◆ Werkt sinds augustus 2012 onder artistieke directie van regisseur Marcus Azzini. Het Gelders Orkest Staat voor traditie en vernieuwing ◆ Opgericht in 1889 als de Arnhemsche Orkest Vereeniging, sinds 1949 als Het Gelders Orkest ◆ Ontwikkelt zich vanaf 1989 onder Roberto Benzi, Lawrence Renes en Martin Sieghart tot één van de belangrijkste regionale orkesten van Nederland ◆ Wordt vanaf 2013 geleid door chefdirigent Antonello Manacorda. Spinvis Alias van Erik de Jong ◆ Speelde vanaf zijn vijftiende in de punkband van zijn broer ◆ Studeerde slagwerk aan het conservatorium, stapte over naar compositie ◆ Maakte filmmuziek en knutselde jarenlang op zijn zolderkamer in Nieuwegein aan eigen werk ◆ Bracht in 2002, op 41-jarige leeftijd, debuutalbum uit (hoogste plaats op de Moordlijst van Oor) ◆ Formeerde een zevenkoppige band en maakte live-debuut op Crossing Border Festival ◆ Bracht daarna een aantal cd’s uit en trad veelvuldig op ◆ Werkte in uiteenlopende projecten samen met o.a. schrijver Simon Vinkenoog, regisseur Eddy Terstall, dirigent Ed Spanjaard en tekenaar Hanco Kolk ◆ Won in 2004 samen met cabaretière Lenette van Dongen de Annie M.G. Schmidt-prijs voor het lied Voor ik vergeet ◆ Won tevens een Zilveren Harp (2004), de Pop-

prijs (2007) en de Johnny van Doornprijs (2010) ◆ In Het Koninklijk Concertgebouw was Spinvis niet eerder te gast. Stine Jensen Werd geboren in Denemarken en emigreerde op jonge leeftijd naar Nederland ◆ Studeerde literatuurwetenschap en filosofie in Groningen ◆ Succesvolle uitgave van haar proefschrift Waarom vrouwen van apen houden werd vertaald in het Chinees en het Frans ◆ In 2005 verscheen Turkse vlinders: liefde tussen twee culturen, over relaties tussen Turken en Europeanen ◆ Daarna volgden Leugenaars (2006, later herzien als Ik lieg, dus ik ben), Goddelijke brulapen (2007), haar eerste r0man Dokter Jazz (2009) en Het broekpak van Olivia Newton John (2011) ◆ Was in 2007 een van de initiatiefnemers van het manifest Beperkt houdbaar tegen de ‘bimbocultuur’ ◆ Schreef in 2011 het geschenk voor de maand van de filosofie, Echte vrienden, over intimiteit in tijden van Facebook ◆ Op tv te zien geweest in Dus ik ben, een zoektocht naar de filosofische wortels van onze identiteit, en de serie Licht op het Noorden (tevens boek) ◆ De relatie tussen waarheid en schijn komt in al haar werk terug met als adagium: we willen bedotten en bedot worden – ‘Leren liegen is nodig om je privacy en individualiteit te ontwikkelen.’ Nederlands Kamerkoor In 1937 opgericht door Felix de Nobel ◆ Bouwde een internationale reputatie op dankzij hoge muzikale kwaliteit en vooruitstrevende programmering ◆ Nam rond de 75 platen en cd’s op, diverse bekroond met prijzen als de Diapason d’Or en de Edison ◆ Gaf concerten in o.m. Frankrijk, de VS, Canada, Spanje en Polen ◆ Zingt composities uit het gehele koorrepertoire, van middeleeuws tot hedendaags ◆ Voor het koor werden werken geschreven door o.a. Francis Poulenc, Rudolf Escher, Mauricio Kagel, Giya Kancheli, Elmer Schönberger, Harrison Birtwistle, James MacMillan en John Tavener ◆ Werkt samen met o.a. Asko|Schönberg, het

36 - AAA Privacy

Orkest van de Achttiende Eeuw en het Koninklijk Concertgebouworkest ◆ Chef-dirigent: de Est Risto Joost ◆ Vaste gastdirigent is Peter Dijkstra en koorleider is Klaas Stok ◆ Voor het laatst in Het Concertgebouw op 1 november in de Grote Zaal met het Koninklijk Concertgebouworkest in Mahlers Tweede symfonie, samen met het Groot Omroepkoor.

Symphony Orchestra ◆ In 2011 benoemd tot Chevalier des Arts en des Lettres door het Franse Ministerie van Cultuur ◆ Werd in mei 2012 chefdirigent van het Sydney Symphony Orchestra ◆ Sinds 2008 regelmatig te gast bij het Koninklijk Concertgebouworkest, vaak in avontuurlijke programma’s zoals eerder dit seizoen Suspense: music and cinema in het AAA Festival.

Rob Wijnberg Is columnist, journalist, filosoof en opinieredacteur van NRC Handelsblad ◆ Begon in 2001 in de journalistiek bij De Telegraaf met een vaste column en de rubriek ‘Het Schoolplein’ op de jongerenpagina ◆ Schrijft sinds 2005 voor De Groene Amsterdammer ◆ Was tot september 2012 de eerste hoofdredacteur van nrc.next ◆ Lanceerde in september 2013 De Correspondent, een digitale krant voor onderzoeksjournalistiek ◆ Schreef het boek In dubio (2008) over aard en grenzen van de meningsvrijheid ◆ Verdedigt ieders recht van spreken: het vrije woord prevaleert ◆ Werd eind 2013 uitgeroepen tot ‘Journalist van het jaar’ door vakblad Villamedia.

Lang Lang Een van de megasterren van de klassieke muziek ◆ Won met zijn eerste recital op vijfjarige leeftijd het pianoconcours van Shenyang ◆ Op zijn negende toegelaten tot het Centraal Conservatorium in Peking ◆ Internationale doorbraak op het Ravinia Festival in 1999, toen hij op voorspraak van Isaac Stern op het allerlaatste moment insprong bij een uitvoering van Tsjaikovski’s Eerste pianoconcert met het Chicago Symphony Orchestra ◆ Soleerde sindsdien met alle grote Amerikaanse en Europese orkesten en werkte met dirigenten als Daniel Barenboim, Mariss Jansons, Zubin Mehta, Riccardo Muti en Simon Rattle ◆ Sterstatus bracht Lang Lang op vele grote festivals en manifestaties ◆ Het Koninklijk Concertgebouworkest contracteerde Lang Lang voor het eerst in januari 2005, voor uitvoeringen van het Derde pianoconcert van Prokofjev met Daniele Gatti ◆ Laatste samenwerking met Concertgebouworkest: het Sterrenjubileum op 10 april 2013, de viering van het 125-jarig bestaan van Het Concertgebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest.

Koninklijk Concertgebouworkest Opgericht in 1888 ◆ Door de internationale kritiek gerekend tot ’s werelds beste drie orkesten ◆ Werkt met de belangrijkste componisten en dirigenten, van gevestigde namen tot aanstormend talent ◆ Veelvuldig geleid door componisten/dirigenten als Gustav Mahler, Richard Strauss, Claude Debussy, Igor Stravinsky, Arnold Schönberg, Luciano Berio, Hans Werner Henze, John Adams en Thomas Adès ◆ Verwierf rond 1900 wereldroem o.l.v. Willem Mengelberg ◆ Daarna geleid door chef-dirigenten Eduard van Beinum, Bernard Haitink, Riccardo Chailly en (sinds 2004) de Letse maestro Mariss Jansons ◆ Geeft eigentijdse muziek een vaste plaats in de programmering, zoals het AAA Festival Muziek en Kunst (sinds seizoen 2010-2011). David Robertson Geboren in Californië ◆ Volgde muziekopleiding aan de Royal Academy of Music in Londen; hoorn en compositie, tot hij zich richtte op directie ◆ Leidde vrijwel alle belangrijke orkesten in Europa en de VS ◆ Ontving in 1997 de National Endowment for the Arts Conductors Award, een belangrijke dirigentenprijs ◆ Leidde Ensemble intercontemporain (1992-2000) ◆ Was daarna tot 2004 chef-dirigent van het Orchestre National de Lyon ◆ Sinds 2005 chefdirigent van het Saint Louis Symphony Orchestra en eerste gastdirigent van het BBC

Ives Ensemble In 1986 opgericht door pianist John Snijders ◆ Vaste pool van dertien musici die in verschillende samenstellingen concerten geven ◆ Werkt zonder dirigent ◆ Legt zich toe op kamermuziek van na 1900, met één been in de 20ste eeuw, één been in de 21ste eeuw ◆ Richt zich op werk van Charles Ives, John Cage, Morton Feldman, Stefan Wolpe en hedendaagse componisten die in de geest van deze twintigste-eeuwse grootheden schrijven ◆ Heeft inmiddels een groot repertoire aan opdrachtwerken opgebouwd. MAZE Ensemble Elektroakoestisch ensemble ◆ Werkt aan projecten die de relaties muzikant-componist-muziek-luisteraar herdefiniëren ◆ Zet het idee van vaste, gesloten vorm en vooraf bepaalde luisterhouding op de helling ◆ Repertoire reikt van experimentelen als John Cage, Alvin Lucier, Tony Conrad en Robert Ashley tot hedendaagse kunstenaars als Christian Marclay en Elliott Sharp.

37 - AAA Privacy

VOORUITBLIK

Het Sublieme

Verpletterende ervaringen en compromisloos streven

AAA Festival 21-28 september 2014 HET SUBLIEME @ STADSSCHOUWBURG Toneelgroep Amsterdam speelt The Fountainhead zo 21 sept - 16:00 uur - Rabozaal - € 32,50 15:15 uur inleiding HET SUBLIEME @ EYE Programma bij tentoonstelling Anthony McCall [wordt nader bekend gemaakt] HET SUBLIEME @ SPUI25 AAA-lezing met muziek wo 24 sept ◆ 17.00 uur ◆ gratis (wel reserveren) In het alledaagse taalgebruik staat ‘het sublieme’ voor het verhevene, de schoonheid

HET SUBLIEME @ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

in haar hoogste vorm. Kunst en religie zijn

New European Ensemble: Stabat Mater

daarbij nooit ver weg. De romantiek voegde

wo 24 sept ◆ 20.15 uur ◆ € 28,50

de notie van de verpletterende ervaring toe,

werken van Pergolesi, Pärt, Tavener, Gorecki

vaak in relatie tot de overweldigende, schrikaanjagende natuur. De kleine mens,

HET SUBLIEME @ HET CONCERTGEBOUW

overspoeld door een onbevattelijke groot-

Voorprogramma: Tom Lanoye over

heid, daar gaat het bij dit thema om. Maar

Het Sublieme

ook om het streven naar dat allerhoogste,

do 25 sept ◆ 20.15 uur ◆ Grote Zaal ◆ gratis (wel

zoals de hoofdpersoon in Ayn Rands The

reserveren)

Fountainhead dat doet. Het AAA Festival

Koninklijk Concertgebouworkest

combineert oude religieuze werken met het

do 25 sept - 21.15 uur ◆ Grote Zaal ◆ vanaf € 22,50

buitenaardse Requiem van Ligeti, het

Jonathan Nott dirigent

hemelbestormende Arcana van Varése en

Jane Archibald sopraan

de extase van Messiaen. Wat betekent het

Allyson McHardy alt

sublieme in onze tijd van maakbaarheid en

Groot Omroepkoor en Vlaams Radiokoor

materialisme?

Ockeghem Kyrie uit ‘Missa prolationum’ | Ligeti Requiem | Varèse Arcana | Ravel La valse

Bestel nu kaarten: www.AAAfestival.nl

/entrée Late Night Café do 25 sept ◆ 22.30-01.30 uur ◆ gratis toegankelijk

38 - AAA Privacy

VOLGEND SEIZOEN

AAA 2014-2015 thema’s 1

HET SUBLIEME @ HET CONCERTGEBOUW Koninklijk Concertgebouworkest vr 26 sept ◆ 20.15 uur ◆ vanaf € 22,50

21-28 SEPTEMBER HET SUBLIEME

Jonathan Nott dirigent

Verpletterende

Jane Archibald sopraan

ervaringen en

Allyson McHardy alt

compromisloos

Groot Omroepkoor en Vlaams Radiokoor

streven

Zuidam Trance Dance | Ockeghem Kyrie uit ‘Missa prolationum’ | Ligeti Requiem | Varèse Arcana |

Ravel La valse 19.15 uur Inleiding door Jacqueline Oskamp

2-9 NOVEMBER 1914 – Een eeuw later

– gratis voor concertbezoekers (wel reserveren) Na afloop Meet the Artists

Van Gavrilo Princip tot Janine Jansen

HET SUBLIEME @ HET CONCERTGEBOUW Nederlands Kamerkoor za 27 sept ◆ 21.00 uur ◆ Kleine Zaal ◆ vanaf € 23 Reinbert de Leeuw dirigent J.S. Bach Motet Singet dem Herrn ein neues Lied, BWV 225 | Evers An Eye (opdracht European

25 JANUARI - 1 FEBRUARI CHINA here

Concert Hall Organisation, wereldpremière) | Messiaen Cinq rechants | Nystedt Immortal Bach |

Tan Dun en de

Messiaen O sacrum convivium!

nieuwe wereldverhoudingen

HET SUBLIEME @ STEDELIJK MUSEUM Confrontaties zo 28 sept ◆ 15.30 uur ◆ entreeprijs museum (gratis met museumkaart) Een divers programma met gesproken woord

15-22 MAART OORSPRONG | volkskunst als inspiratie

en uiteenlopende performances.

De rijke schatten

Videokunst door LIMA Amsterdam

van ons collectief

fo t

ild

Vu l

ke rs

HET SUBLIEME @ DIVERSE LOCATIES

39 - AAA Privacy

bewustzijn

AAA - ACTUEEL, AVONTUURLIJK, AANGRIJPEND MEER INFO EN KAARTEN: AAAFESTIVAL.NL