@@004-PR008-13LM.qxp:Opmaak 1
15-03-2013
11:20
Pagina 2
INTERVIEW Bijna negen jaar geleden nam Riccardo Chailly afscheid als chef-dirigent van het Koninklijk Concertgebouworkest. Deze maand keert hij terug bij het orkest waaraan hij ‘de beste jaren van zijn leven’ gaf. Hoe is het hem sindsdien vergaan?
amsterdam revisited door hans ferwerda
‘We’ll keep in touch’ had hij gezegd, voordat de liftdeuren zich sloten na zijn laatste uitvoering van Don Carlo bij De Nederlandse Opera in juni 2004. Nu, na een hartelijke ontvangst in gezelschap van zijn vrouw Gabriella in een hotellobby in Berlijn, zegt hij lachend: ‘Ik weet het nog heel goed, het was een emotioneel afscheid.’ Hij was dankbaar dat het Koninklijk Concertgebouworkest hem de titel conductor emeritus gaf, maar wist ook dat hij zich eerst volledig op Leipzig – waar hij in 2005 Herbert Blomstedt opvolgde als chef van het Gewandhausorchester – zou gaan richten. ‘Weet je,’ zegt Chailly, ‘ik kijk met enorm veel voldoening terug op mijn tijd bij het orkest. Het was misschien wel de belangrijkste periode uit mijn leven, van mijn vierendertigste tot mijn vijftigste. Ik denk dat we ontzettend veel hebben bereikt. Na zo’n lange tijd wilde ik me concentreren op het Gewandhausorchester, en ook Mariss Jansons de tijd geven, zonder hem voor de voeten te lopen. Het is goed frisse lucht te ademen en afstand te nemen.’ Hij noemt Jansons ‘a dear friend and a splendid conductor’. Ze hebben goed contact sinds hun eerste ontmoeting in Amsterdam ergens in de jaren negentig. Desalniettemin zou het dus lang duren voor de man die zestien jaar chef-dirigent
‘De moeilijkheid is wel de irrationele kant van de musici te overwinnen’
22
van het Concertgebouworkest was weer voor zijn oude orkest zou staan.
leipzig
Na zijn vertrek nam hij een sabbatical en wijdde hij zich intensief aan de studie van Mendelssohn en Schumann, twee componisten die onlosmakelijk met Leipzig verbonden zijn. Ook in Amsterdam had Chailly zich gevoelig getoond voor lokale tradities: hij bestudeerde de partituren van Willem Mengelberg, dirigeerde veel Nederlands repertoire en uiteraard Bruckner, Mahler en de Matthäus-Passion. Op mijn vraag of Amsterdam hem wat dat betreft gevormd heeft, is hij stellig: ‘Absoluut, die tradities zijn een heel sterk element in Amsterdam, niet alleen Bach, Bruckner en Mahler, maar ook de vroege klassieken en Beethoven. Het was voor mij een grote inspiratie, maar het bezorgde me soms ook hoofdpijn om met die tradities geconfronteerd te worden. Ik zie nu dat het een ideaal parcours was voordat ik naar Leipzig ging, dat een enorm zware muzikale traditie heeft. Het was voor mij een logische stap.’ Het Gewandhausorchester is met zijn 235 jaar het oudste orkest van Duitsland, benadrukt hij. Chailly praat er met passie over. ‘Het is een echt Duits orkest in de goede zin van het woord, met een kleurrijke, donkere, diepe klank geleid door de strijkers, en hout en koper van de Duitse school. In de vijftien jaar voor ik hem opvolgde, was Blomstedt begonnen met een meer transparante speelwijze die
@@004-PR008-13LM.qxp:Opmaak 1
15-03-2013
ik graag verder ontwikkel. Ik heb niet voor mijn interpretaties hoeven vechten, maar de moeilijkheid is wel de irrationele kant van de musici te overwinnen, die nu eenmaal gewend zijn op een bepaalde manier te spelen. Dat gold voor Mendelssohn, maar ook voor Brahms, Beethoven en Schumann, en zelfs voor Bach. Het was geen weerstand, maar het heeft tijd gekost.’ Van Blomstedt nam hij ook de zogenaamde Nikisch-opstelling over met de tweede violen rechts vooraan. Hij zal het in Amsterdam als gastdirigent om principiële redenen niet doen: ‘Ik vind dat je je moet aanpassen aan de gewoonte van de chef-dirigent,’ zegt hij vol overtuiging. Typerend is hoezeer hij de studie benadrukt en gebruikmaakt van recente musicologische opvattingen. Van Mendelssohn zijn nieuwe kritische uitgaven verschenen die hij in Leipzig heeft geïntroduceerd, evenals de Mahlerversies van Schumanns symfonieën. Zijn vrouw Gabriella zegt lachend: ‘Hij houdt meer van studeren dan van dirigeren.’ In 2009 en 2012 kwam Chailly met zijn Gewandhausorchester naar Het Concertgebouw: ‘Dat was voor mij een heel fijne ervaring, ik voelde de warmte van het publiek aan de manier waarop ik verwelkomd werd.’ In Leipzig introduceerde hij de Amsterdamse passietraditie bij zijn orkest. Jaarlijks dirigeerde hij er afwisselend de Johannes- en de Matthäus-Passion. Hij moest er afspraken over maken met de opvolger van Bach, de cantor van de
P R E L U D I U M - april 2013
11:20
Pagina 3
Thomaskerk. Nu hij de Matthäus op cd heeft gezet heeft hij even afstand genomen, maar hij sluit niet uit het werk nog eens in de Thomaskerk te willen doen.
thuiskomen
Hoe staat hij er tegenover nu terug te komen naar Amsterdam? ‘Ik ben heel benieuwd omdat ik heb begrepen dat het orkest heel erg verjongd is. Ik herinner me spelers met een grote individuele kracht, die, wanneer nodig, versmolten in het geheel van de orkestklank. Dat is een van de elementen die van het Concertgebouworkest een uniek orkest maken. Het wordt voor mij interessant het verschil te gaan horen. Het zal ook voelen als thuiskomen. Als ik de trap afloop in Het Concertgebouw ben ik ontroerd, maar voel ik me ook op mijn gemak. Het is deel van mijn systeem geworden.’ Bij de contacten met het orkest over zijn terugkeer was Chailly steeds stellig over één ding: ‘Voor mij heeft terugkomen bij een orkest waarvan ik chef ben geweest geen enkele zin als ik met repertoire kom dat ik daar al heb gedaan.’ Vandaar dat hij verrassende werken zal dirigeren, deels geworteld in zijn eigen persoonlijke geschiedenis en deels verband houdend met Leipzig. ‘Ik houd ontzettend veel van Mendelssohns Lobgesang, maar heb het nooit met het Concertgebouworkest gedaan. Het stuk is geschreven voor het Gewandhaus en ik heb het gedirigeerd bij mijn inauguratieconcert.’ Als ik naar Elogium Musicum van
>
23
@@004-PR008-13LM.qxp:Opmaak 1
15-03-2013
11:20
Pagina 4
INTERVIEW ‘Als ik de trap afloop in Het Concertgebouw ben ik ontroerd’ de afgelopen oktober overleden Hans Werner Henze vraag, wordt Chailly emotioneel. ‘Ik had nooit gedacht dat ik Elogium Musicum zou uitvoeren als een requiem in zijn nagedachtenis.’ Chailly vertelt hoe hij in de jaren zeventig drie jaar intensief heeft samengewerkt met Henze en zijn levensgezel Fausto Moroni. Samen vormden ze een jeugdorkest in Montepulciano, waarvan Henze artistiek leider en Moroni secretaris was. ‘Ik gaf de opdracht voor dit werk in Leipzig. Het werd een twintig minuten durende spirituele hommage voor koor en orkest aan Fausto Moroni, die veel jonger was dan Henze en plotseling overleden was. In Leipzig was Henze aanwezig bij de repetities en concerten. Het is de laatste keer dat ik hem gezien heb. Het betekent veel voor mij dit nu in Amsterdam te doen samen met het Groot Omroepkoor, waar ik heel erg van houd. Ik draag het op aan de nagedachtenis van het genie Hans Werner Henze.’ Voor het tweede programma deze maand, dat valt in de AAA-serie met het thema Jazz it up en in het Koninginnenachtconcert een paar dagen later, wilde Chailly graag samenwerken met Stefano Bollani. ‘Wij zijn als broers. Hij is een jazzpianist met groot improvisatietalent, maar ook klassiek geschoold. Hij heeft de klassieke muziek verlaten voor de jazzwereld en is bekend van een tv-programma waarin hij jazz, klassiek en pop met elkaar verbindt. 17, 18, 19 EN 21 APRIL, GROTE ZAAL - Koninklijk Concertgebouworkest - Riccardo Chailly, dirigent - Genia Kühmeier, sopraan - Bernarda Fink, alt - Michael Schade, tenor - Groot Omroepkoor - Henze, Mendelssohn 26 EN 27 APRIL, GROTE ZAAL - Koninklijk Concertgebouworkest - Riccardo Chailly, dirigent - Stefano Bollani, piano - Adams, Harbison, Gershwin 29 APRIL, GROTE ZAAL - Koninginnenachtconcert o.l.v. Riccardo Chailly en Jules Buckley, m.m.v. pianist Stefano Bollani en jazz-zanger José James
24
Onze Gershwinopname stond maanden in de hitlijsten, een succes dat ik alleen eerder heb meegemaakt met het Concertgebouworkest met Sjostakovitsj’ jazzsuites. Bollani weet wat swing is. Ik kijk ook uit naar het Koninginnenachtconcert, een soort undergroundprogramma met een speciale sfeer. Ik geloof in dat soort dingen en ik doe dat met plezier.’
agenda
Chailly is zo’n drie maanden per seizoen in Leipzig en vertelt over de residenties van zijn orkest in Wenen, Londen en Parijs: om het jaar een groot project, twee jaar geleden een Beethovencyclus, dit seizoen een Brahmscyclus en over twee jaar Mozart gecombineerd met Richard Strauss. Daarnaast zijn er uiteraard de intercontinentale tournees. ‘Ik ben er heel gelukkig’, zegt hij. Tegen mijn verwachting in dirigeert hij weinig opera. Onlangs deed hij La bohème in het prachtige nieuwe operatheater van Valencia en hij kijkt ernaar uit in 2015 de Expo in Milaan te openen met de Turandot-productie die hij in Amsterdam heeft geleid, compleet met de finale van Luciano Berio. ‘Het is de enige productie die Berio heeft goedgekeurd.’ Vorig jaar moest hij plotseling vanwege hartproblemen zijn engagement bij het Boston Symphony Orchestra afzeggen. ‘Gelukkig gaat het nu heel goed, zonder dat er een operatie nodig is geweest. Maar het is een reden te meer om te zorgen voor rustperiodes, daarom ga ik in de zomer niet naar Salzburg.’ Ook staan er geen Amerikaanse orkesten in zijn agenda. Wel keert hij regelmatig terug bij de Berliner Philharmoniker en het Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks in München. In januari 2014 leidt hij de Wiener Philharmoniker in een grote Europese tournee, waarbij hij ook Amsterdam zal aandoen. Daarnaast dirigeert hij het orkest van de Scala in Milaan. En wat het Koninklijk Concertgebouworkest betreft: ‘Er staat inmiddels een periode in 2015 gepland en ik kan me goed voorstellen dat ik op regelmatige basis zal terugkomen. Ik ervaar Jan Raes als een verfrissend en inspirerend nieuw gezicht in het management. Voorwaarde is wel dat ik steeds nieuw repertoire kan brengen. Ik < heb er vertrouwen in dat dat lukt.’