memento mori programmaboekje Concertgebouworkest

OR I

JUNI 2013

M

EN TO EM

M

AAA-PROGRAMMA

MEMENTO MORI KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST i.s.m. Holland Festival DONDERDAG 13 EN VRIJDAG 14 JUNI Concertprogramma | Grote Zaal, 20.15 uur Heinz Holliger dirigent Veronika Eberle viool Heinz Holliger 1939

Marlene Dumas, The Magic Gardens. Exotische dood, 1984, litho (collectie Stedelijk Museum Amsterdam)

Spiegelzaal Inleiding op het concert

19.15 uur 13 en 14 juni

Auditorium

16.00 – 17.30 uur

Confrontaties

Mayke Nas licht het programma toe

14 juni

beeldende kunst, muziek en debat Spiegelzaal

22.15 uur

Meet the artists

13 juni

interdisciplinair programma i.s.m. het Stedelijk Museum waarin de actualiteit

Joel Ethan Fried, adjunct-directeur

van het thema memento mori wordt opge-

artistieke zaken van het Koninklijk

zocht. Curator Christina Li presenteert

Concertgebouworkest, gaat in gesprek

fims en video's rond het thema.

met de dirigent, de soliste en een

gespreksleiding Hans Ferwerda

orkestmusicus.

muziek fluitist Kersten McCall, altvioliste Martina Forni en klarinettist Arno Piters (leden van het Koninklijk Concertgebouworkest) spelen werk van Holliger, Ligeti en Villa-Lobos.

Het Concertgebouw: Entreehal 22.30 uur Entrée Late Night Café

14 juni

Doodleuk de nacht in met dj, live performances en een mininachtconcert.

A A A - P RO G R A M M A 1 2 T/ M 1 8 J U N I Z I E L A AT S T E PAG I N A

Videokunst in diverse foyers verzorgd door Living Media Art

Nuages gris - Unstern!

eerste uitvoering door het Koninklijk Concertgebouworkest

Alban Berg 1885-1935

Vioolconcert (1935)

Andante - Allegretto

Allegro - Adagio

Stedelijk Museum

Zwei Liszt-Transkriptionen (1986)

‘dem Andenken an eines Engels’

pauze Heinz Holliger 1939

Ardeur noire (2008)

Nederlandse première

d'après Claude Debussy

Bernd Alois Zimmermann 1918-1970

Alagoana (1950-55)

balletsuite voor orkest

caprichos Brasileiros

Ouverture

Sertanejo

Saudade

Caboclo

Finale

Nederlandse première

aanvang pauze ca. 21.00 uur | einde van het concert ca. 22.15 uur

MEMENTO MORI

‘V

eracht de dood niet, maar aanvaard hem, daar ook hij

een van de dingen is die de natuur wil’, schreef Marcus Aurelius, ‘de goede keizer’. De Romeinen waren doordrongen van hun sterfelijkheid en het is dan ook niet toevallig dat de spreuk ‘memento mori’ – gedenk te sterven, zoals ze meestal wordt vertaald – gevonden is op Romeinse zilveren drinkbekers: de Romeinen vierden het leven, en de dood hoorde daarbij. Daarmee waren ze niet uniek; in vele culturen vereert men de dood als onvervreemdbaar onderdeel van het leven. De Azteken bewaarden de schedels van de doden en

4

stelden die tijdens rituelen tentoon. Nog altijd viert men in Mexico de Día de los Muertos (Dag van de Doden), waarbij de straten en huizen versierd worden met doodshoofdjes van snoep, botten van brood en grafzerken van chocola. Voor West-Europeanen komt die doodsverering wat morbide over; Romeinse zilveren drinkbekers, Science Museum, Londen.

wij vergapen ons aan die gekke Mexicanen. In onze cultuur denken we liever niet aan de dood. Het memento mori is sedert de Middeleeuwen – mede dankzij de pestepidemieën – steeds meer geïnterpreteerd als een waarschuwing: leef sober en zonder zonde, anders wacht je na dit leven hel en verdoemenis.

5

6

Het latere protestantisme voelde zich hier goed bij thuis en

in het voorportaal van het hiernamaals, waar overledenen

in de zeventiende eeuw ontstond zelfs een apart genre in de

binnen drie dagen hun meest dierbare herinnering moeten

schilderkunst van de Lage Landen: de vanitas-schilderijen met

formuleren.

schedels, zandlopers en overrijp fruit. Muziekinstrumenten

Tijdens Confrontaties in het Stedelijk Museum wordt het

stonden symbool voor het vluchtige leven, muziek is immers

thema memento mori belicht in een filmselectie door curator

per definitie van tijdelijke aard.

Christina Li: van een letterlijke contemplatie op de dood

Anderzijds hoefde het bewustzijn van de eigen sterfelijkheid

– en hoe we herinneren en herdenken – tot een meer abstract

niet alleen te worden geïnterpreteerd als gerichtheid op het

raamwerk van geheugen, archief en historie. Naast muziek

hiernamaals, het kon ook de levenslust bevorderen: je leeft

van Ligeti wordt t(air)e van Heinz Holliger gespeeld, een werk

maar één keer, carpe diem, pluk de dag!

dat volledig over adem en ademhaling gaat.

De afgelopen eeuw is in onze geseculariseerde maatschappij

In samenwerking met het Holland Festival vindt in de

de aandacht voor de dood in het publieke domein sterk

Stadsschouwburg de dansproductie Shirokuro (wit-zwart) plaats.

afgenomen, al lijken er tekenen van een kentering. Zowel op

De voorstelling met muziek van de Russische componiste

televisie als in krantenrubrieken is steeds meer aandacht voor

Galina Oestvolskaja is als een ritueel met pianiste Tomoko

de mens die leeft met de dood voor ogen. De oude katholieke

Mukaiyama als sjamaan. Het belooft een confrontatie te

gedenkdag Allerzielen krijgt op de Amsterdamse begraafplaats

worden die de toeschouwer uitdaagt zijn eigen existentiële

De Nieuwe Ooster tegenwoordig een eigentijdse invulling. In

tegenstellingen onder ogen te zien.

de behoefte aan nieuwe postreligieuze rituelen spelen kunst

Het Koninklijk Concertgebouworkest speelt met componist en

en muziek niet zelden een belangrijke rol.

dirigent Heinz Holliger werken rondom dood en rouw, maar eindigt verre van zwaarmoedig met Bernd Alois Zimmermans

Het AAA festival opent deze week in SPUI25 met een lezing

Alagoana. ‘Pak ieder uur’, aldus de Romeinse filosoof Seneca,

door hoogleraar Willem Wetsteijn over de dood in twee

‘want juist doordat we op de dood vooruitblikken hebben we

eeuwen Russische literatuur. EYE sluit aan met After Life van

het mis – hij is al grotendeels verleden tijd. Alle jaren achter

Kore-eda Hirokazu. Deze film, die de basis vormde voor de

ons zijn al het domein van de dood.’

gelijknamige opera van Michel van der Aa, speelt zich af

Martijn Voorvelt & Hans Ferwerda

7

HEINZ HOLLIGER: ZWEI LISZT-TRANSKRIPTIONEN ZWERFSTENEN

I

n de negentiende eeuw borrelde de fascinatie met de dood naar de oppervlakte. Ze speelt een grote rol in de Romantiek. Componist, hoboïst en dirigent Heinz Holliger wordt al jaren aangetrokken door de duistere kanten - dood, gekte, het overschrijden van grenzen - van negentiendeeeuwse componisten als Schumann en Liszt. ‘Voor mij is “anders zijn” een deel van het leven’, zegt Holliger, ‘ik kijk niet naar iemands ziektes, maar naar de persoon die een onbegrensde verbeelding heeft, die niet bang is over de grens

8

te gaan, een andere wereld in, of het nu die van de gekte is of die van de dood, want die zijn met elkaar verknoopt.’

Heinz Holliger is in de eerste plaats bekend als een fenomenaal hoboïst, een pionier van nieuwe speeltechnieken, en als componist en dirigent van de muzikale avant-garde.

Zelf vindt hij dat zijn verdiensten als vernieuwer worden overdreven. 'Ik heb niets uitgevonden', zegt hij, om er Michael Wolgemut, Tanz der Gerippe, houtsnede (uit de Scheldel'schen Weltkronik, 1493)

vervolgens op te wijzen dat Mahler al hobo-glissando’s toepaste. Toch heeft Holliger veel betekend voor de hedendaagse muziek en de hobo – zo schreven Berio, Stockhausen, Penderecki, Pousseur, Henze en Lułoslawski werken voor hem.

9

10

In de jaren tachtig ging Heinz Holliger meer in dialoog met de

vertwijfeling, en een daarmee gepaard gaande extreme

traditie – en dan met name de negentiende eeuw. Zijn muziek

harmonische taal, drukten zo zwaar op de latere werken

werd introspectiever, stiller en statischer, verwijzingen

dat ze lange tijd onbekend bleven. Veel late pianowerken

naar romantici als Schumann namen toe, en de dood nam

van Liszt werden pas in de twintigste eeuw ontdekt.

als thema een steeds grotere plaats in. Holligers bekendste

Daartoe behoren Nuages gris (1881) en Unstern! Sinistre, disastro,

werk uit deze periode is de Scardanelli-cyclus, op teksten van

(ca. 1883). Ascetische, kale werken die ver verwijderd

de getormenteerde vroegromantische dichter Friedrich

zijn van Liszts vroegere virtuoso-pianistiek. Holliger

Hölderlin (1770–1843). Maar ook Zwei Liszt-Transkriptionen is

baseerde zijn Zwei Liszt-Transkriptionen op deze stukken,

typerend voor Holligers werk uit de jaren tachtig: door twee

volgens hem ‘enigma’s die als zwerfstenen (maar ook als

late pianowerken van Franz Liszt tot onderwerp te maken van

wegwijzers naar het onbekende) in het laat-negentiende-

een orkestwerk brengt hij in 1986 – precies 100 jaar na de dood

eeuwse muzieklandschap staan’. Het ‘transcriberen’

van Liszt – een ode aan een negentiende-eeuwse componist die

heeft Holliger letterlijk genomen: hij heeft de noten

geobsedeerd was door de dood.

gedeeltelijk overschreven met eigen materiaal, terwijl er

Al in zijn jonge jaren was Liszt veelvuldig bezig met hemel,

tegelijkertijd altijd oorspronkelijk Liszt-noten klinken in

hel en doodsangst. Hij bezocht zelfs gevangenissen om ter

minstens één instrument. Het is een poging ‘de stukken

dood veroordeelden te zien. Liszt liet zich inspireren door

uit mijn onderbewustzijn te halen en geleidelijk door een

kunstwerken als de Tanz der Gerippe van Michael Wolgemut

droomfilter heen (...) klank te laten worden.’

(lange tijd toegeschreven aan Holbein) en het fresco Triomf

Martijn Voorvelt

over de Dood van Buonamico Buffalmacco. Doodsangst en

11

ALBAN BERG: VIOOLCONCERT ZWEEM VAN TONALITEIT

A

lban Berg, in zijn tijd berucht als een van de drie vertegenwoordigers van de vernieuwende Tweede Weense School, was teveel romanticus om zijn publiek al teveel angst aan te jagen. In navolging van zijn radicalere mentor en collega Arnold Schönberg gebruikte hij wel degelijk twaalftoonstechnieken – waarbij een hele compositie gebaseerd is op een reeks van twaalf verschillende tonen maar paste die zo toe, dat het restultaat altijd een zweem van tonaliteit bleef behouden. Dat zien we ook in zijn enige

12

vioolconcert. De twaalftoonsreeks waarmee de solovioolpartij begint is – duidelijk hoorbaar – gebaseerd op de losse snaren van de viool, die een toonsafstand van een kwint uit elkaar liggen. Omdat deze reeks aan de basis ligt van de hele compositie, worden de melodieën en akkoorden van het Vioolconcert gedomineerd door kwinten, wat de muziek een heel open, transparant karakter geeft.

De twaalftoonsreeks refereert op nog een andere manier aan de muziektraditie: de laatste vier tonen ervan vormen het begin van Johann Sebastian Bachs koraal ‘Es ist genug’ uit de Pieter Engels, Modern Death Event, 1968, hout, kunststof, metaal en organisch materiaal (collectie Stedelijk Museum Anmsterdam)

cantate O Ewigkeit, du Donnerwort. Het was in de tijd van Bach harmonisch zeer vooruitstrevend. Je zou kunnen zeggen dat

13

Berg zijn hand uitsteekt naar Bach om het stokje tweehonderd jaar later over te nemen. Maar met het muzikale citaat refereert Berg vooral ook aan de tekst van het koraal: Es ist genug, Herr, wenn es dir gefällt, so spanne mich doch aus.

Mein Jesus kommt!

Nun gute Nacht, o Welt!

Ich fahr ins Himmelshaus, ich fahre sicher hin mit Frieden; Mein grosser Jammer bleibt darnieden.

Es ist genug!

14

‘Dem Andenken eines Engels’, schreef Berg bovenaan de

15

partituur. Die engel was Manon Gropius, de achttienjarige dochter van de architect Walter Gropius en Alma Mahler – met wie Berg goed bevriend was. Op 22 april 1935 stierf Manon aan kinderverlamming. Hevig geëmotioneerd door het bericht droeg Berg het Vioolconcert waaraan hij op dat moment werkte aan haar op. De onderliggende thema’s - jeugd, dood en ziekte – maken het tot een uiterst ontroerend werk. Het zou ook nog eens zijn eigen requiem worden, want in december van dat jaar overleed de componist op vijftigjarige leeftijd aan bloedvergiftiging. Bergs dood schokte de muziekwereld en zijn Vioolconcert zou uitgroeien tot een van de meest geliefde composities van de Tweede Weense School.

Martijn Voorvelt

William Eggleston, Huntsville, Alabama, ca. 1970, dye transfer kleurendruk op papier (collectie Stedelijk Museum Amsterdam)

HEINZ HOLLIGER: ARDEUR NOIRE PIANOSPELENDE KOLENHANDELAAR

16

e laatste jaren van Claude Debussy waren troosteloos.

D

door kolengloed) is een regel uit Baudelaire’s gedicht Le balcon

De componist was ernstig ziek, had een ongelukkig

(dat Debussy had getoonzet in 1888), hier volledig uit context

huwelijk – er wordt wel beweerd dat zijn dochter Claude-

getrokken en gebuikt als groet aan de kolenhandelaar.

Emma de enige was van wie hij ooit heeft gehouden – en de

Les sons… bezit nog een opvallend kenmerk: alle thema’s en

Eerste Wereldoorlog hield Europa in een duistere greep. In

motieven worden gespeeld boven een nooit veranderende toon

deze periode schreef hij één laatste compositie voor piano, een

(een as); de melodieën en harmonieën worden versluierd en

dankbetuiging – en mogelijk betaling – aan zijn pianospelende

cirkelen rond als rook. Het is geen muziek die ergens heen

kolenhandelaar, een zekere Tronquin, die hem van kolen wist

wil, maar die tot stilstand komt en wil verdwijnen. Toen

te voorzien tijdens die strenge winter van 1916-1917. Debussy

Debussy’s eigenaardige, statische late pianowerkje boven

stierf vlak voor het einde van de oorlog. Claude-Emma

water kwam zag Heinz Holliger er een dankbaar onderwerp

overleefde haar vader maar een jaar; ze stierf in 1919 aan

voor een bewerking in. Het werd iets meer dan dat: Holliger

difterie. Het korte pianowerkje bleef volledig onbekend, tot

gebruikte het als uitgangspunt voor een werk waarin het

het in 2001 opdook. Verrassend was niet alleen dat Debussy

orkest kan excelleren in subtiele kleurschakeringen. Ardeur

in die winter nog een werk voor piano had geschreven, maar

noire (‘zwarte gloed’: een typisch holligeriaanse tegenstelling)

ook dat het geschreven was in een stijl die hij al achter zich

is een hommage aan de stervende Debussy: een werk dat

had gelaten, openlijk verwijzend naar zijn vroegere Préludes

volledig in zichzelf gekeerd ronddraait en tegelijkertijd

(Les sons et les parfums tournent dans l’air du soir en Voiles uit boek 1,

straalt van orkestrale kleuren. Ardeur noire zoekt het licht in de

Canope en Les tierces alternées uit boek 2); het is een weemoedig

duisternis, en het leven in de dood.

omkijken naar gelukkiger tijden. Het vrolijkste element is de

Martijn Voorvelt

titel: Les soirs illuminés par l’ardeur du charbon (de avonden verlicht

17

BERND ALOIS ZIMMERMANN: ALAGOANA KNALFUIF

B

ernd Alois Zimmermann kwam vooral in de muziek

geschiedenisboeken terecht dankzij Die Soldaten, een opera

die bij zijn premiere in 1965 opzien baarde door zijn complexe structuur, waarbij er van alles tegelijk gebeurt, en waarin allerlei soorten muziek – jazz, Bach, volksliedjes - geciteerd worden. In avant-gardekringen werd Zimmermann op handen gedragen als pionier van de collagetechniek. Zimmermann was toen 47 jaar, te oud om tot de naoorlogse generatie van pioniers als Boulez, Stockhausen en Nono te worden gerekend. In plaats van nieuwe compositietechnieken uit te dragen werkte hij vanaf 1946 voor televisiemaatschappijen

18

en schreef film- en gelegenheidsmuziek. In 1958 werd hij docent aan het conservatorium in Keulen, waar hij een afdeling voor toneel-, film- en radiomuziek oprichtte.

Daarvoor had hij aanbiedingen om compositiedocent te worden steevast afgeslagen wegens zijn ‘onrustige geest’.

Het is verleidelijk om in Zimmermanns ‘pluralistische’ composities, waarin verleden, heden en toekomst zich tegelijk afspelen, een afspiegeling te zien van zijn chaotische psychische gesteldheid die hem in 1970 dreef tot zelfmoord.

In de slotmaten van zijn zwanenzang, Ich wandte mich und sah alles Unrecht, das geschah unter der Sonne, citeerde hij welbewust hetzelfde Bach-koraal ‘Es ist genug’ als Alban Berg in zijn laatste werk, het Vioolconcert.

Francisco de Goya, Hasta la Muerte (Los Caprichos no. 55), gepubliceerd 1799, ets

19

We zouden bijna vergeten – maar doen dat niet – dat Bernd Alois Zimmermann de schepper was van uiterst levenslustige, opzwepende en niet bepaald avant-gardistische werken als de balletsuite Alagoana. De ondertitel ‘caprichos Brasileiros’ (Braziliaanse grillen of capriolen) geeft al aan dat het hier niet om een zwaarmoedige compositie gaat. De aanleiding voor het ballet was een reis die zijn broer ondernam naar de Braziliaanse deelstaat Alagoas. Zich verdiepend in de lokale cultuur kwam Zimmermann een mythe tegen van de oorspronkelijke Indiaanse bewoners. Volgens deze mythe waren mensen onsterfelijk – totdat de liefde in hun leven kwam. De liefde bracht de dood met zich mee. Zimmermann probeert geen authentiek beeld van de mythe te geven, maar stelt haar voor, ‘in een soort droomhandeling’, vanuit 20

het perspectief van de ‘vreemdeling’ die wij als Europese toeschouwers zijn. Het ballet gaat dus niet over de Braziliaanse folklore, maar over het beeld dat wij ervan hebben. Daarom ook bestaat de muziek grotendeels uit stijlcitaten, waarbij quasi-Latijns-Amerikaanse en andere dansen over elkaar heel buitelen. Zo horen we in het tweede deel, Sertanejo, een soort country-muziek. Sertanejos zijn bewoners van het droge binnenland van Noordoost-Brazilië (sertão = woestenij) Saudade is een onvertaalbaar woord waarmee verlangen en melancholie wordt aangeduid, een soort bluesgevoel in het portugees. Caboclo is een spottende aanduiding van iemand met gemengd Europees-Indiaans bloed. Over de titel zegt Zimmermann: ‘De gestalte van Alagoana in het ballet is: kind van het land, priesteres, liefdes- en doodsgodin tegelijk’.

Alagoana is een knalfuif waarmee leven en dood worden gevierd.

Martijn Voorvelt

21

Come lovely and soothing death, Undulate round the world, serenely arriving, arriving, In the day, in the night, to all, to each, Sooner or later delicate death.

Prais'd be the fathomless universe, For life and joy, and for objects and knowledge curious, And for love, sweet love-but praise! praise! praise!

For the sure-enwinding arms of cool-enfolding death.

22

Dark mother always gliding near with soft feet, Have none chanted for thee a chant of fullest welcome?

Then I chant it for thee, I glorify thee above all, I bring thee a song that when thou must indeed come, come unfalteringly.

Approach strong deliveress, When it is so, when thou hast taken them I joyously sing the dead, Lost in the loving floating ocean of thee, Laved in the flood of thy bliss O death.

Walt Whitman, uit When Lilacs Last in the Dooryard Bloom'd (1900)

23

BIOGRAFIEËN

H

et Koninklijk Concertgebouworkest wordt door de internationale kritiek tot het zeer selecte gezelschap van ‘s werelds beste drie orkesten gerekend. Het onderscheidt zich door zijn unieke herkenbare klank en stilistische flexibiliteit.

Het orkest werkt met de belangrijkste componisten en dirigenten, van gevestigde namen tot aanstormend talent. Sinds de oprichting in 1888 heeft eigentijdse muziek een vaste plaats in de programmering, zoals nu in de thematische samenwerkingsserie AAA. Gustav Mahler en Richard Strauss stonden

24

meer dan eens voor het orkest en werden gevolgd door componisten als Debussy, Stravinsky, Schönberg, Berio, Henze, Adams en Adès. Het orkest telt 120 musici in vaste dienst, afkomstig uit meer dan twintig landen. Jaarlijks geeft het zo’n 90 concerten in Het Concertgebouw en 40 concerten op de belangrijkste podia over de gehele wereld. Daarmee bereikt het orkest ongeveer 250.000 concertbezoekers. Het orkest heeft sinds de oprichting in 1888 slechts zes chef-dirigenten gehad: Willem Kes, Willem Mengelberg, Eduard van Beinum, Bernard Haitink, Riccardo Chailly en sinds 2004 Mariss Jansons.

25

26

Heinz Holliger werd geboren in Zwitserland en studeerde

Veronika Eberle werd in 1988 geboren in Donauwörth,

hobo en piano in Bern, Basel en Parijs. Compositie studeerde

Duitsland. Ze studeerde bij Olga Voitova, Christoph Poppen

hij bij Sándor Veress en Pierre Boulez. Holliger maakte

en bij Ana Chumachenco aan de Hochschule für Müsik

internationaal naam als hoboïst en componist, waarbij hij

und Theater in München. Nadat ze op tienjarige leeftijd

zich met groot engagement inzette voor de hedendaagse

debuteerde bij de Münchener Symphoniker speelde ze met

muziek. Vele componisten schreven werk voor hem. Met

vele orkesten over de hele wereld, maar haar grote doorbraak

het Concertgebouworkest trad hij als solist op - en maakte

kwam in 2006, toen Simon Rattle – chef-dirigent van de

hij plaatopnamen - in 1968 en 1978. Vanaf de jaren zeventig

Berliner Philharmoniker – haar uitnodigde om het Vioolconcert

profileerde hij zich steeds meer als componist. In 1998

van Beethoven te spelen op de Osterfestspiele in Salzburg.

ging zijn opera Schneewittchen met groot succes in première

Rattle noemt Veronika Eberle ‘een van de meest buitensporig

in Zürich. Als dirigent leidde Heinz Holliger wereldwijd

getalenteerde jonge musici’ die hij ooit heeft gehoord.

vele orkesten en ensembles. Hij stond onder meer voor het

Sindsdien werkte ze onder meer met het hr-Sinfonieorchester

Cleveland Orchestra, het Philharmonia Orchestra, de Wiener

Frankfurt, het NHK Simfonieorkest in Tokio, het Praags

Philharmoniker en de Wiener Symphoniker en werkt al jaren

Symfonieorkest en het Rotterdams Philharmonisch Orkest.

samen met het Chamber Orchestra of Europe, waarmee hij

Ze maakt haar debuut bij het Koninklijk Concertgbouworkest.

ook veel cd’s opnam. Het Koninklijk Concertgebouworkest dirigeerde Holliger in 2002 (met werken van Isang Yun, Béla Bartók, Louis Andriessen en hemzelf) en in 2003 (toen hij oude muziek van Giovanni Gabrieli combineerde met hedendaags werk van Luciano Berio).

27

VOORUITBLIK SEIZOEN 2013-2014 Het AAA Festival Muziek en Kunst is steeds in verandering.

FI DE

SE EN PT SP SE 13 SU 12 20

10 FTI OK ES T2 01 3

In het nieuwe seizoen zullen er vier festivals plaatsvinden, rond de thema’s Suspense – music & cinema, De Fifties, The Human Body en Privacy. We hebben ons oor te luisteren gelegd bij het publiek, en dat heeft geleid tot een nieuwe formule waar het de concerten van het Koninklijk Concertgebouworkest betreft.

Voortaan duurt een AAA-concert op de donderdagavond ongeveer een uur en een kwartier, zonder pauze. Het concert – dat om 21.15 begint - wordt voorafgegaan door een facultatief Voorprogramma, waarin een prominente gast op het podium van de Grote Zaal zijn visie geeft op het thema (respectievelijk

28

Paul Verhoeven, Frits Bolkestein, Hans van Manen en Rob

RT M 13 14 ACY 20 RIV P

halen aan de kassa van Het Concertgebouw of te reserveren via de Concertgebouwlijn. Na het concert volgt de Entrée Late Night, georganiseerd door jongerenvereniging Entrée, met de Late Night Sessions in de Koorzaal – een kort programma waarin pop en klassiek elkaar ontmoeten – en het Late Night Café in de Entreehal en het Concertgebouw Café.

TH E

HU 23 MA J N 20 AN BO 14 DY

Wijnberg). Hiervoor is een apart kaartje nodig, gratis af te

Het interdisciplinaire programma Confrontaties blijft op vrijdagmiddag in het Stedelijk Museum. Verder kunt u De AAA donderdag concertformule

voortaan nog meer inbreng verwachten van de partners, waaronder Stedelijk Museum Amsterdam, EYE, Academischcultureel centrum SPUI25, Het Concertgebouw, Muziekgebouw aan 't IJ, de Stadsschouwburg en De Groene Amsterdammer.

29

opgezet – maar nog altijd kosteloos - festivalprogramma voor de hele festivalweek. september 2013 Suspense – music & cinema donderdag 12 september: Koninklijk Concertgebouworkest met David Robertson dirigent, concert met filmprojectie.

Voorprogramma door Paul Verhoeven. oktober 2013 De Fifties

AAA-PROGRAMMA

Het programmaboekje wordt vervangen door een breder

met Xian Zhang dirigent en Martin Fröst klarinet.

Voorprogramma door Hans van Manen. maart 2014 Privacy donderdag 13 maart: Koninklijk Concertgebouworkest met David Robertson dirigent en Lang Lang piano.

Voorprogramma door Rob Wijnberg.

Ligeti: delen uit Altvioolsonate

tekst

gratis toegankelijk - reserveren noodzakelijk

Hans Ferwerda, Martijn Voorvelt

literatuur

redactie Martijn Voorvelt, Mark van Dongen en Hans Ferwerda

via www.SPUI25.nl woensdag 12 juni

21.00 uur

EYE Film Instituut Nederland After Life film van Kore-eda Hirokazu kaarten vanaf € 10,- via www.eyefilm.nl donderdag 13 en vrijdag 14 juni Koninklijk Concertgebouworkest Zie pagina 2 en 3 voor het programma 20.30 uur

Tomoko Mukaiyama, Nicole Beutler,

12 > 18 JUNI 2013

donderdag 23 januari: Koninklijk Concertgebouworkest

muziek Martina Forni altviool

Weststeijn over de dood in de Russische

Shirokuro i.s.m. Holland Festival

mezzosopraan. Voorprogramma door Frits Bolkestein.

COLOFON uitgever Koninklijk Concertgebouworkest Jacob Obrechtstraat 51 1071 KJ Amsterdam Postbus 78098 1070 LP Amsterdam www.concertgebouworkest.nl

lezing emeritus hoogleraar Willem

Stadsschouwburg Amsterdam

met Edward Gardner dirigent en Christianne Stotijn

januari 2014 The Human Body

17.00 uur

Academisch-cultureel centrum SPUI25

dinsdag 18 juni

donderdag 10 oktober: Koninklijk Concertgebouworkest 30

woensdag 12 juni

Jean Kalman, Mitchell-lee Van Rooij kaarten vanaf € 17,50 via www.hollandfestival.nl Concertgebouwlijn 0900 671 83 45 (€ 1,- per gesprek) €2,25 administratiekosten per kaart www.concertgebouworkest.nl/AAA

grafisch ontwerp Atelier René Knip en Rens Martens drukwerk Drukkerij Calff & Meischke papier binnenwerk Lessebo Design Smooth Natural, Igepa Nederland copyright Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam © c/o Pictoright Amsterdam 2011 Overname van artikelen alleen na toestemming van de uitgever De uitgever heeft getracht alle rechthebbenden van het beeldmateriaal te achterhalen. Zij die menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden

PA R T N E R S A A A

De Brakke Grond | De Groene Amsterdammer De IJ-Salon | EntrĂŠe | Filmmuseum/EYE Film Instituut Nederland Frascati | Het Concertgebouw | Holland Festival | Living Media Art Muziekgebouw aan ‘t IJ | SPUI25 Academisch-cultureel centrum Stadsschouwburg Amsterdam | Stedelijk Museum Amsterdam 32

Stichting Ammodo is founding partner van de AAA-serie