Toelichting Calefax Jazz it up

@@KZ-PR008-13.qxp:Opmaak 1

wo

24

15-03-2013

10:25

Pagina 105

| april

het concertgebouw

kleine zaal

Jubileumconcerten 20.15 uur – vierde concert Calefax rietkwintet: Oliver Boekhoorn hobo Raaf Hekkema saxofoon Ivar Berix klarinet Jelte Althuis basklarinet Alban Wesly fagot Cora Burggraaf mezzosopraan Dagmar Slagmolen regie Floriaan Ganzevoort licht

1920-1929: roaring twenties - muzikale avant-garde in het concertgebouw Aaron Copland 1900-1990 Sentimental Melody (1926) oorspronkelijk voor piano solo, arr. Jelte Althuis Benjamin Britten 1913-1976 Tell Me the Truth about Love uit ‘Cabaret Songs’ (1937-39; arr. Jelte Althuis) Kurt Weill/Bertolt Brecht 1900-1950/1898-1956 Ouverture Die Moritat von Mackie Messer uit ‘Die Dreigroschenoper’ (1928; arr. Raaf Hekkema)

Calefax rietkwintet

Henriëtte Bosmans 1895-1952 Le diable dans la nuit (1935; arr. Jelte Althuis) Benjamin Britten Funeral Blues uit ‘Cabaret Songs’ (1937-39; arr. Jelte Althuis) George Gershwin 1898-1937 An American in Paris (1928) oorspronkelijk voor orkest, arr. Raaf Hekkema pauze Maurice Ravel 1875-1937 Menuet antique (1895) oorspronkelijk voor piano of orkest, arr. Jelte Althuis

Haven Gillespie/Richard Whiting/Seymour Simons 1888-1975/1891-1938/1896-1949 Breezin’ along with the Breeze (1926; arr. Jelte Althuis)

Max Tak/Jean Louis Pisuisse 1891-1967/ 1880-1927 In de gangen van Het Concertgebouw (1914; arr. Jelte Althuis)

Kurt Weill/Bertolt Brecht Seeräuber Jenny uit ‘Die Dreigroschenoper’ (1928; arr. Raaf Hekkema)

Kurt Weill/Bertolt Brecht Zuhälterballade Finale uit ‘Die Dreigroschenoper’ (1928; arr. Raaf Hekkema)

Dit concert wordt live uitgezonden door Omroep

Kurt Weill Youkali (1935; arr. Raaf Hekkema)

Max via Radio 4

‘Dit concert maakt deel uit van het AAA Festival

Muziek en Kunst rond het Thema Jazz it up. AAA is een samenwerkingsinitiatief van het Koninklijk

Concertgebouworkest.’

Dit concert wordt mede mogelijk gemaakt

door DTZ Zadelhoff

P R E L U D I U M - april 2013

Max Tak/Chef van Dijk Onder de bomen van het plein (1929; arr. Jelte Althuis) Kurt Weill Surabaya-Johnny uit ‘Happy End’ (1929; arr. Raaf Hekkema)

>

105

@@KZ-PR008-13.qxp:Opmaak 1

wo

24

15-03-2013

10:25

Pagina 106

| april

Tekening van Hans Tombrock (1895-1966) met teksten uit Die Dreigroschenoper

to e l i c h t i n g Een eeuw geleden voltrok zich in Europa een slachting van ongekende omvang en aard: de Eerste Wereldoorlog. In de daarop volgende jaren likte het continent haar wonden, herdacht de gevallenen en overdacht de gebeurtenissen. De industriële revolutie, die zoveel voorspoed had gebracht, was nu de motor geweest van een wapentoevoer en -gebruik waarvan niemand de gevolgen had kunnen voorspellen.

De Verenigde Staten van Amerika, nog altijd een betrekkelijk nieuwe natie, hadden relatief weinig geleden. Het land had weliswaar een belangrijke militaire rol gespeeld en daarbij vele jonge levens verloren, maar het slagveld lag duizenden kilometers van huis. De economie had niet onder de oorlog geleden, sterker nog, de wapenindustrie had er een substantiële bijdrage aan geleverd. Amerikaanse huishoudens beschikten ineens over producten waarvan ze voorheen slechts konden dromen: automobielen, radio’s, de eerste was-

106

machines! Er werd gedanst in danshuizen en men ging naar de bioscoop. Op de radio klonk jazz: de roaring twenties waren aangebroken. Het had ook sociaal-maatschappelijke gevolgen: de nog altijd in veel Amerikaanse staten geldende rassenscheiding werd ter discussie gesteld en er werd een begin gemaakt met het invoeren van het stemrecht voor vrouwen. Vrouwen begonnen andere kleding te dragen, ander haar (het ‘bobkapsel’ was zeer in zwang), en de dansen werden individueler van aard. De man werd, als tegenwicht, geacht een snor of baard te laten staan.

Langzaam werd deze nieuwe manier van leven door het opkrabbelende Europa overgenomen, eerst schoorvoetend, maar halverwege de jaren twintig begonnen ook in Parijs les années folles. Berlijn en Londen waren de andere Europese metropolen waar men de Amerikaanse mode volgde en uitbundig leefde. Dat werd door sommigen bekritiseerd: niemand kon de verschrikkingen van loopgraven en de chemische oorlogsvoering helemaal van zich afschudden en alom werd dan ook gewaarschuwd voor decadentie. ‘Dansen op de

@@KZ-PR008-13.qxp:Opmaak 1

15-03-2013

10:25

Pagina 107

kleine zaal

bi ograf i e cora burggraaf, mezzosopraan

Cora Burggraaf volgde haar opleiding in Den Haag en Londen en studeerde met onderscheiding af.

Momenteel wordt ze gecoacht door Margreet Honig. De zangeres won in 2003 de Maggie Teyte Prize, in 2004 de tweede prijs van het Internationaal Vocalistenconcours in ‘s Hertogenbosch, in 2006 de Elizabeth Everts Prijs en in 2009 de VSCD-prijs in de categorie ‘nieuwe generatie musici’. In seizoen 2005/06 stond ze in de Kleine Zaal-serie Jonge Nederlanders en in 2009/10 trad ze in het kader van de Rising Stars-serie op in een aantal belangrijke Europese zalen. Cora Burggraaf geeft regelmatig recitals en is tevens succesvol als opera- en concertzangeres. Ze werd geëngageerd door gezelschappen als De Nederlandse Opera, de Scala in Milaan, de San Francisco Opera en de Bayerische Staatsoper en de festivals van bijvoorbeeld Salzburg en Aix-en-Provence. Ze vertolkte rollen in opera’s van bijvoorbeeld Händel, Richard Strauss, Mozart en Michael Tippett. Cora Burggraaf acteerde daarnaast bij Theater Artemis en maakte bij O.T. Theater Rotterdam de solovoorstelling Ophelia.

Hierin combineerde ze liederen van Richard Strauss en Chausson met teksten van Bernlef. Met Calefax trad ze eerder op onder andere in de serie Tracks, in maart vorig jaar.

calefax rietkwintet

Het Calefax Rietkwintet, opgericht in 1985, koppelt uitzonderlijke speelkwaliteit aan een veelzijdige programmering en een ongedwongen podiumpresentatie en bereikt daarmee publiek van alle leeftijden. Calefax speelt (vaak eigen) arrangementen van repertoire vanaf de Renaissance en bracht daarnaast al meer dan zeventig nieuwe werken – deels opdrachtcomposities – in première. De unieke rietinstrumentenbezetting maakt de groep een veelgevraagde verschijning op zeer uiteenlopende podia. Het ensemble won diverse grote Nederlandse muziekprijzen en maakte zeventien cd’s; recentelijk kwam een bewerking van Bachs Goldbergvariaties uit. Naast zijn talrijke concerten in Nederland ondernam Calefax tournees naar onder meer Engeland, Zweden, China, India, Turkije en de Verenigde Staten. Aan het begin van het huidige seizoen was het kwintet te gast tijdens het Prinsengrachtconcert, dat ook via radio en televisie werd uitgezonden. Actuele samenwerkingen zijn er met trompettist Eric Vloeimans, het Danel Kwartet en mezzosopraan Cora Burggraaf. Samen met het Noord Nederlands Orkest speelt het Calefax Rietkwintet dit seizoen de Totentanz van Liszt in een bewerking van Jelte Althuis. Tevens is de formatie ‘ensemble in residence’ van de Stadsgehoorzaal Leiden. In januari vergezelde het rietkwintet Koningin Beatrix op haar staatsbezoek aan Brunei en Singapore. In Het Concertgebouw was Calefax al vaak te beluisteren, in uiteenlopende series als Tracks, Tijdgenoten, Scherpdenkers en het educatieproject annex kinderconcert De muziekfabriek. vulkaan’ werd het genoemd. Ook in de kunsten was die ambivalentie voelbaar.

Voor de één was niets te gek: grenzen moesten worden opgezocht en opgerekt.

Anderen blikten juist melancholisch terug.

Op ‘zwarte donderdag’ 24 oktober 1929 stortte de beurs in en kwam aan alle feestelijkheid een abrupt einde. De onvrede die voortvloeide uit de daaropvolgende financiële crisis leidde uiteindelijk, tien jaar later, tot de Tweede Wereldoorlog.

weill: die dreigroschenoper

Als er één muziekstuk symbolisch is voor Berlijn tijdens het interbellum, dan is dat

P R E L U D I U M - april 2013

Die Dreigroschenoper van Bertolt Brecht en Kurt Weill. Dit is dansen op de vulkaan in optima forma. De opera, meer een musical, is een ode aan zwervers, misdadigers, oplichters en prostituees. Crimineel Macheath, ook wel Mackie Messer, wiens moraal direct na de korte en korzelige ouverture wordt blootgegeven, trouwt met Polly, de dochter van een makelaar in bedelaarsinkomsten. Daar er op de bruiloft weinig entertainment is, zingt Polly een lied over de ingebeelde zeeroofster Jenny, die elke man laat sidderen van angst.

Mackie, inmiddels op de vlucht voor zijn arrestatie, vindt nog even tijd om tijdens

>

107

@@KZ-PR008-13.qxp:Opmaak 1

wo

24

15-03-2013

10:25

Pagina 108

| april

zijn afscheid in zijn favoriete bordeel een vlugge herinnering op te halen aan de tijd dat hij zelf een bordeel bestierde, maar de hoofdmadam verraadt hem en hij belandt in de cel, klaar om opgehangen te worden.

Er verschijnt echter als ‘deus ex machina’ een ruiter te paard, een koninklijke bode, die Macheath in de adelstand verheft, een kasteel aanbiedt alsmede een pensioen. De moraal van dit verhaal: vervolg de kleine crimineel toch niet, het leven is al moeilijk genoeg.

gershwin: an american in paris

De Amerikaan George Gershwin, zoon van Oekraïens-joodse immigranten, was pas achtentwintig en desondanks al beroemd toen hij Maurice Ravel ontmoette in New York. Op Gershwins verzoek om compositieles zou Ravel hebben geantwoord dat ‘het beter was om een eersteklas Gershwin te worden dan een tweedeklas Ravel’.

Evengoed ried Ravel Gershwin aan om les te nemen in Parijs bij Nadia Boulanger.

Boulanger, die later grote faam vergaarde als docente van onder anderen Aaron Copland, Astor Piazzolla en Philip Glass, werd enige tijd later inderdaad door Gershwin bezocht. Hij speelde tien minuten van zijn muziek voor haar, waarop zij hem liet weten dat ze hem niets meer te leren had. Toch was zijn reis naar Europa en zijn verblijf in Parijs van doorslaggevende invloed op zijn carrière. Hij ontmoette Kurt Weill in Berlijn en tal van andere kunstenaars in Parijs. Maar nog belangrijker was dat hij zich bewust werd van zijn persoonlijke, Amerikaanse en door jazzinvloeden gekleurde stijl. In An American in Paris lijkt Gershwin op zoek te zijn naar een zinvolle synthese van die eigen stijl en zijn nieuwverworven kennis op het gebied van klassieke vorm en compositie. Het autobiografische stuk is complexer en klassieker dan zijn eerdere werk en beschrijft de verwondering van een wandelaar in het chaotische Parijs van de jaren twintig.

theater

Cora Burggraaf brengt een aantal theatrale liederen ten gehore uit de wereld van het cabaret, de musicals en shows die tijdens

108

Henriëtte Bosmans

de roaring twenties hun première kenden.

Naast werk van de genoemde Kurt Weill hoort u liederen van Benjamin Britten en een klassieker van de zangeres/actrice Josephine Baker, die enorme successen vierde in New York alvorens zij wereldfaam verwierf en optrad in Parijs en andere Europese steden. Uiteindelijk liet zij zich naturaliseren tot Française. Van Nederlandse bodem klinkt een lied van Henriëtte Bosmans, wier stijl beïnvloed was door de Franse impressionisten, en werk van de legendarische orkestleider van het filmorkest van het Tuschinski Theater, Max Tak. Deze laatste had een succesvolle samenwerking met cabaretleider JeanLouis Pisuisse (1880-1927), die wel gezien wordt als de grondlegger van de Nederlandse kleinkunst. Pisuisse was naast succesvol schrijver en cabaretier ook een fameuze rokkenjager. Eind 1927 werd hij, samen met zijn vrouw Jennie Gilliams, door een jaloerse rivaal doodgeschoten op het Leidseplein, waarna de schutter de hand aan zichzelf sloeg. Onder de bomen van het plein is een onverbloemde ode aan Amsterdam. De reden dat mensen naar Het Concertgebouw gaan is volgens Max Tak en Pisuisse (die de tekst van onderstaand lied had geschreven) vooral omdat men elkaar dan tegenkomt In de gangen van Het Concertgebouw.

Raaf Hekkema

<