Financial Focus oktober 2019 by ABN AMRO

INSPIRATIE, MENINGEN EN VERHALEN UIT DE WERELD VAN VERMOGENDEN

Een blik in de toekomst

FEATURE

DOSSIER

MEMORABEL AANDEEL

Een goede belegging

van bankieren

Een Nederlandse Unicorn

Vintage horloges

De toekomst

Adyen

‘Chatbots, robots, ze zullen heus een vlucht gaan nemen. Maar we blijven met u in gesprek.’ CHOY VAN DER HOOFT Managing Director

ABN AMRO MeesPierson

DOSSIER

Sleutelmoment

Sleutelmoment.............................. 8

Memorabel aandeel........ 30

Infocus.......................................................... 12

Feature.......................................................... 32

Column........................................................ 15

Portretten........................................... 37

Dossier.......................................................... 16

Infographic........................................... 44

Aandelen.................................................. 25

Klant in beeld................................... 46

Markten..................................................... 26

Column......................................................... 48

Fondsen...................................................... 29

Uitgelicht.................................................. 56

Tjeerd Oosterhuis

De veiligste oude dag

Lage rente en ons pensioen Een blik in de toekomst Ahold Delhaize

Boris en zijn Brexit

ABN AMRO Parnassus US Sustainable Equities

FINANCIAL FOCUS

Adyen, een Nederlandse Unicorn Kwaliteit kent geen tijd Appbouwers

Bankslimmigheden Maarten Majoie

Google-generatie! Casino Royale

Memorabel aandeel

INHOUD

FINANCIAL FOCUS // 05 // 2019 Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u op pagina 52.

MEER MEDIA DAILY FOCUS DAGELIJKSE NIEUWSBRIEF Selectie nieuws en achtergronden uit de internationale media

Portretten

FINANCIALFOCUS.NL CONTENTPLATFORM Blogs van specialisten, artikelen, video’s & het magazine YOUTUBE VIDEOKANAAL FINANCIAL FOCUS Met reportages, achtergronden & interviews

Feature

FINANCIAL FOCUS ONLINE Veel artikelen uit deze uitgave kunt u ook online terugvinden en makkelijk delen. Op de website van Financial Focus vindt u veel meer video’s, artikelen en verhalen uit de wereld van vermogenden, blogs en nieuwsberichten van de specialisten van ABN AMRO MeesPierson. WWW.FINANCIALFOCUS.NL CONTACT MET ONS? Hebt u vragen naar aanleiding van artikelen in deze uitgave? Bij veel artikelen staan contactgegevens van de betrokken specialisten. Op pagina 53 vindt u algemene contactgegevens. En uiteraard ontvangt uw private banker graag uw vragen of verzoeken om meer informatie.

FINANCIAL FOCUS

VOORWOORD

‘De wereld om ons heen…’ Wanneer het gaat over innovatie, vergezichten en technologie dan begint een artikel steevast met ‘De wereld om ons heen verandert steeds sneller.’ Een enorm cliché die iedere tekstschrijver zal willen vermijden. Maar het vervelende aan clichétaal is dat het vaak wel helemaal waar is. Want wie had tien jaar geleden gedacht dat we tegenwoordig zouden kunnen betalen met een horloge en beleggen via een mobiele telefoon? Het gegeven dat u tien jaar geleden uw bankzaken nog op een heel andere manier deed, geeft te denken. Wat gaat het volgende decennium u brengen? Welke technologische ontwikkelingen komen er nog aan? En wat gaat dat voor u als klant betekenen? Dat vroegen wij ons ook af. Daarom hebben wij Edwin van Bommel, Chief Innovation Officer van ABN AMRO, gevraagd om ons eens mee te nemen on a trip to the future. Hij schetst op pagina 16 drie trends die volgens hem bepalend zullen zijn voor het bankieren van de toekomst. Eentje wil ik u niet onthouden. Menselijk contact zal altijd centraal blijven staan. Chatbots, robots, ze zullen heus een vlucht gaan nemen. Maar we blijven met u in gesprek. Of dat nu op een kantoor is, of via onze Beeldbankierenmogelijkheid waarbij een bankier met u persoonlijk contact heeft via uw computer, tablet of telefoon. Ik ben benieuwd hoe we hier over tien jaar naar kijken.

PERSOONLIJK

CHOY VAN DER HOOFT Managing Director ABN AMRO MeesPierson CHOY.VAN.DER.HOOFT-CHEONG@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENT

TJEERD OOSTERHUIS

‘Muziek maken moet niet afhankelijk zijn van de beurs van je ouders’ TJEERD OOSTERHUIS LEEFT AL ZIJN HELE LEVEN MET MUZIEK. HIJ HEEFT ZIJN SPOREN RUIMSCHOOTS VERDIEND IN DE MUZIEKWERELD ALS LIEDJESSCHRIJVER, COMPONIST EN PRODUCER. MAAR ER KNAAGT IETS AAN HEM. HIJ WIL HET PLEZIER, HET GENOT

EN DE VERBINDENDE FACTOR VAN MUZIEK NU DELEN MET DE VOLGENDE GENERATIE. OOK AAN KINDEREN DIE NIET DIRECT TOEGANG HEBBEN TOT MUZIEK. DAAROM

INTRODUCEERT HIJ DE MUZIEKSPEELPLAATS, WAAR ALLE KINDEREN SAMENKOMEN,

MET MUZIEK KUNNEN SPELEN ZOALS ZIJ OOK NAAR EEN SPORTVELDJE IN DE BUURT GAAN OM TE BEWEGEN.

LEES MEER

SLEUTELMOMENTEN www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENT

SLEUTEL MOMENT

2017 SLEUTELMOMENT

Muzikant Tjeerd Oosterhuis

Tjeerd Oosterhuis en zijn oude vriend Michel Koolmees spreken al jaren over maatschappelijke thema’s. Bijvoorbeeld de positie van kinderen, ongeacht leefomgeving of gezinsgrondslag. Deze gesprekken brengen met zich mee dat zij nadenken over wat je kunt doen om de positie van kinderen te versterken. Het is eenvoudig om vast te stellen dat muziek de universele taal is die kinderen enorm kan helpen zich samen met andere kinderen nog verder te ontwikkelen. De gesprekken culmineren in concrete stappen om ‘muziek maken voor alle kinderen’ mogelijk te maken. Zo wordt het idee van De Muziekspeelplaats geboren.

FINANCIAL FOCUS

WAAROM JUIST DIT SLEUTELMOMENT?

‘Als liedjesschrijver, componist en producer ben ik betrokken bij Kinderen voor Kinderen. Dat geeft erg veel voldoening, omdat het altijd fijn is om met kinderen te werken tijdens hun ontwikkeling. We leren dat muziek maken mensen op allerlei gebieden helpt, maar we merkten ook dat veel kinderen niet naar Kinderen voor Kinderen-concerten konden komen! Waarschijnlijk omdat het niet voor alle gezinnen is weggelegd om bijvoorbeeld een muziekevent te bezoeken. Maar er zou ook een veilige locatie in de buurt moeten zijn, waar kinderen samen muziek kunnen maken!’

DAT IS DUS DE MUZIEKSPEELPLAATS GEWORDEN?

‘Juist. Aangezien ik al jaren werkzaam ben in de muziekindustrie, wil ik graag iets terug doen voor kinderen. Speciaal voor hen, voor wie het niet vanzelfsprekend is in de buurt met vriendjes en vriendinnetjes uit de wijk samen muziek te maken. ‘‘De Muziekspeelplaats’’ gaat initiatiefrijke buurtbewoners – Boegbeelden – helpen om een succesvolle muziekspeelplaats te organiseren.

FINANCIAL FOCUS

In Nederland hebben we tal van voetbalveldjes en speelplekken op straat, ook in achterstandswijken. Er zijn echter heel weinig plekken waar kinderen op een laagdrempelige manier in aanraking kunnen komen met muziek. Ze kunnen wel op straat voetballen, maar muziekles is om verschillende redenen niet voor ieder kind even toegankelijk.’

HOE BELANGRIJK IS MUZIEK VOOR KINDEREN, DENK JIJ?

‘Toen we Erik Scherder, de bekende professorale ‘beweeg- en muziekmotivator’ en hoogleraar neuropsychologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, vertelden over onze plannen was hij direct enthousiast en bevestigde dat muziekbeleving de ontwikkeling van de hersenen van kinderen stimuleert. ‘‘Kinderen leren sneller een paar akkoordjes op een piano of een gitaar dan dat zij leren praten’’.’

WAT IS HET DOEL VAN DE MUZIEKSPEELPLAATS?

‘We willen mensen inspireren en helpen muziekspeelplaatsen succesvol te organiseren

voor kinderen. Wij vinden dat ieder kind in aanraking moet kunnen komen met muziek, ook als daar bijvoorbeeld geen geld voor is of wanneer een beperking kinderen blokkeert muziek te maken. Veel kinderen zijn niet bekend met hoe je samen muziek kunt maken of een instrument kunt bespelen. Wij willen dit aanpakken door zogenaamde ‘‘Boegbeelden’’ – prominente buurtbewoners die zich ontwikkelen tot muzikale leiders – actief te inspireren, deskundig op te leiden en hen te helpen om succesvol in de buurt een Muziekspeelplaats te organiseren voor alle kinderen. Het initiatief tot het starten van een Muziekspeelplaats kan binnenkort door buurtbewoners zelf worden genomen.’

IS ER AL SUCCES GEBOEKT?

‘In 2018 is de eerste De Muziekspeelplaats in het Laakkwartier in Den Haag gelanceerd, MuziekBox genaamd. Een laagdrempelige muzikale speelplaats, onder de bezielende leiding van een lokaal Boegbeeld, waar kinderen plug & play met muziekinstrumenten kunnen spelen. Ouders en buurtgenoten worden

SLEUTELMOMENT nadrukkelijk betrokken; samen plezierig ontwikkelen staat voorop. Inmiddels is MuziekBox op eigen kracht verdergegaan. Muziek verbindt de samenleving!’

HOE STRIJKT ER EEN MUZIEKSPEELPLAATS IN JE BUURT NEER?

WAT IS ER NOG NODIG?

Er moeten middelen komen om Boegbeelden te werven en te faciliteren, zodat kinderen een mogelijkheid krijgen zich te ontplooien met muziek. Doneren en aanmelden voor Boegbeelden kan via www.muziekspeelplaats.nl .

‘We willen het aantal muziekspeelplaatsen uitbouwen om zoveel mogelijk kinderen met muziek en elkaar in contact te brengen! Om dit verantwoord en professioneel te organiseren, zoeken we mensen die zich willen aansluiten als donateur. Maar bijdragen kan ook door te helpen zoeken naar Boegbeelden voor een toekomstige Muziekspeelplaats. Of (h)erken het belang van ontwikkeling en samenwerking tussen kinderen in alle geledingen van de samenleving en praat daarover! Daarnaast werken wij graag samen met collega’s, organisaties, bedrijven en gemeentelijke instellingen die muziek een warm hart toedragen en concrete dingen doen om muziek maken voor kinderen toegankelijker te maken. Met hen zijn én komen wij graag in contact.’

FINANCIAL FOCUS

Pensionering

De veiligste oude dag leeft u hier Japan, Nieuw-Zeeland of Slovenië zijn wellicht niet de eerste landen waar u aan denkt om te genieten van uw oude dag. Toegegeven: het zijn niet de allergoedkoopste of zonnigste landen ter wereld. Maar wel één van de veiligste.

Het Amerikaanse mediabedrijf CNBC combineerde de lijst van tien veiligste landen volgens het Australische Institute for Economics and Peace met de leefkostenindex van numbeo.com. De Global Peace Index wordt samengesteld met 23 indicatoren voor afwezigheid van geweld of angst voor geweld onder toeziend oog van een expertpanel. Zo rolde Tsjechië uit de bus als ‘goedkoopste veilige land’ om je te vestigen. Opvallend dat drie van de tien landen ook in de top tien van duurste ter wereld staan: IJsland, Denemarken en Singapore. Maar in ogenschouw genomen dat Oostenrijk, Canada, Denemarken, IJsland én Nieuw-Zeeland uit deze lijst ook onder de gelukkigste landen ter wereld behoren, lijkt deze top 10 toch het overwegen waard. Veiligheid, rust en geluk. Wat wilt u nog meer?

DE TIEN VEILIGSTE LANDEN TER WERELD, OP VOLGORDE VAN LEEFKOSTEN 1. Tsjechië

6. Nieuw-Zeeland

2. Portugal

7. Singapore

3. Slovenië

8. Denemarken

4. Canada

9. Japan

5. Oostenrijk

10. IJsland

Bron: CNBC

FINANCIAL FOCUS

INFOCUS

Autoveiling

Kostbaar foutje bij verkoop zeldzame auto Het had de duurste auto ooit kunnen worden. De laatst overgebleven Porsche Type 64 uit 1939, die afgelopen augustus onder de hamer ging, zou naar verwachting enkele tientallen miljoenen dollars opbrengen. Maar door een fout tijdens de veiling van RM Sotheby's in Monterey werd de klassieker helemaal niet verkocht.

Smetteloos stond de auto te blinken op het podium van RM Sotheby’s in Monterey, toen de veilingmeester de biedingen omhoog bracht. Al gauw ontstond verwarring. Ging het nu over 17 of 70 miljoen euro? Het eerste was het geval, maar het scherm vertoonde een bod van 70 miljoen euro. Het foutje werd hersteld, maar de magie in de zaal was weg. Het minimale verkoopbedrag werd niet gehaald en de ‘oervader van alle Porsches’ ging weer terug naar zijn huidige eigenaar. Een flinke misser voor de eigenaar én voor het veilinghuis, die bij een verkoop minimaal 10 procent commissie ontvangt.

Klassieke veilingauto’s lijken in het algemeen iets minder populair te zijn in vergelijking met veilingopbrengsten van voorgaande jaren. Zo bracht in Monterey de McLaren F1, waarvan er 106 zijn gemaakt, een tegenvallende 19,8 miljoen euro op. Volgens Bloomberg werden er in 2018 minder auto’s verkocht en voor een lagere prijs dan verwacht. De auto die voor de hoogste prijs ooit een veilinghuis verliet, was de Ferrari 250 GTO uit 1962. Deze wisselde vorig jaar nog van eigenaar voor een bedrag van 48,4 miljoen dollar.

Bron: Quotenet FINANCIAL FOCUS

Duurzaamheid

‘Groene’ producten slecht voor het milieu? Consumenten zijn zich steeds meer bewust van de invloed van hun koopgedrag op het milieu. Mooi toch, zou u zeggen? Toch blijkt er een neveneffect te zijn; we gebruiken onze bewuste keuzes als excuus om slecht gedrag te kunnen vertonen, zo blijkt uit onderzoek.

Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam namen het gedrag onder de loep van een groep consumenten die kleding kocht van biologisch katoen. Van deze deelnemers werd vastgesteld of zij het onderwerp ‘duurzaamheid’ zelf als belangrijk onderdeel van hun identiteit zagen. Daarna wilden ze weten of de aanschaf van het duurzame product ertoe leidde dat ze minder bereid waren om bijvoorbeeld meer te betalen voor groene stroom of niet-duurzame bedrijven te boycotten. Oftewel, of het excuuseffect optreedt na een duurzame aankoop. Goed gedrag wordt daarbij als excuus opgevoerd voor minder goed gedrag.

Wat bleek? Consumenten hebben inderdaad de neiging om zich minder duurzaam te gedragen na een ‘groene’ aankoop. Opvallend was dat dit excuuseffect alleen optrad bij de mensen die zichzelf niet als duurzaam persoon zien. Wie zich wel met duurzaamheid identificeerde had geen neiging tot compensatiegedrag. Duurzaam consumeren leidt dus niet altijd tot een beter milieu. Het kan zelfs averechts werken door het excuuseffect dat optreedt bij mensen die zich van nature niet duurzaam gedragen.

Bron: Universiteit van Amsterdam

FINANCIAL FOCUS

COLUMN De dekkingsgraden van pensioenfondsen zijn de laatste maanden fors gedaald. Kortingen lijken onvermijdelijk.

De lage rente en ons pensioen Pensioenfondsen moeten de ‘dagwaarde’ van hun toekomstige verplichtingen berekenen met de marktrente. En die is vooral de laatste maanden fors verder gedaald, waardoor de dagwaarde van de verplichtingen is opgeblazen. Het is daarom niet verrassend dat er weer druk wordt gedebatteerd over het systeem met de rekenrente. Sommigen vinden dat de huidige rente niet een echte ‘marktrente’ is, omdat het opkoopbeleid van de ECB de prijs van obligaties zou hebben verhoogd en de rente daarmee kunstmatig gedrukt. Daar is het een en ander voor te zeggen. Ik heb ook mijn bedenkingen tegen de huidige systematiek. Een meer fundamentele vraag is of het eigenlijk wel zin heeft om collectief pensioenbesparingen op te bouwen bij de huidige rente. Of die nou kunstmatig laag is of niet, het is wel de rente die je ontvangt als je in een obligatie belegt. En van beleggingsrendementen moeten we het in ons kapitaalgedekte stelsel hebben. De pensioenen die nu worden betaald, komen grofweg voor een kwart uit de ingelegde premies en voor driekwart uit behaalde beleggingsrendementen. Pensioenfondsen moeten niet meer risicovol gaan beleggen, dus kunnen ze er niet omheen om in titels te beleggen met een zeer laag verwacht rendement, soms zelf in obligaties met een negatieve rente. Voor mij, ik zit minder dan een handvol jaar voor mijn pensioen, maakt het niet zo heel veel uit. Maar jongeren mogen de komende jaren waarschijnlijk een berg premie betalen die wordt belegd met extreem lage verwachte rendementen. Dat is een waardeloze propositie.

Voor een individu dat op een eindbedrag wil uitkomen is hier geen alternatief. Voor de collectiviteit wel. We moeten overwegen of het omslagprincipe ook niet een rol kan spelen, zoals dat momenteel bij de AOW gaat. Bij het omslagstelsel worden pensioenen van nu betaald uit premies van nu, bij de AOW aangevuld uit de algemene middelen. Dat systeem is kwetsbaar voor vergrijzing, maar de piek van de vergrijzing komt in zicht. Dat maakt het de moeite waard te bezien of het omslagprincipe niet een rol kan spelen binnen pensioenfondsen.

PERSOONLIJK HAN DE JONG Hoofdeconoom ABN AMRO

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER DE TOEKOMST VAN BANKIEREN

Een blik

in de toekomst 16

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER 19

Wat is een bot?

Aandachtspunten bij Open Banking

Kunstmatige intelligentie

Innovatie bij de bank

De bancaire wereld staat niet aan de vooravond van verregaande omwentelingen, maar bevindt zich er middenin. Bankieren verandert niet alleen in de toekomst, bankieren verandert nu al. Wat gebeurt er momenteel, wat kunnen we nog verwachten en wat betekent dat voor u als klant?

De tijd van ‘fysiek bankieren’ verdwijnt langzaam. Bankzaken kunnen steeds meer worden gedaan via een smartphone; betalen kan met een Tikkie en naar een bank toegaan is steeds meer iets van vroeger. Ook zaken als het afsluiten van een hypotheek of het verkrijgen van beleggingsadvies gaan via de laptop. Wat is er nu mogelijk en waar gaan we naartoe? Edwin van Bommel, Chief Innovation Officer (CIO) van ABN AMRO, praat ons bij.

DIGITALISERING, DATA, BEELDBANKIEREN

‘Als ik denk aan bankieren in de toekomst,

zie ik drie trends. In de eerste plaats zie ik toenemende digitalisering van het contact tussen de klant en de bank. Nederland doet het wat dit betreft zeker niet slecht, met name op het gebied van mobiel bankieren (zie infographic op pagina 44). Dit betekent dat klanten 24/7 hun bankzaken kunnen regelen op hun smartphone. Daar komt bij dat dit steeds gemakkelijker wordt. Ontwikkelaars moeten natuurlijk een afweging maken tussen gebruiksgemak en veiligheid, maar ze slagen erin mobiel bankieren niet nodeloos ingewikkeld te maken. Zo zijn identifiers niet altijd meer nodig, omdat telefoons tegenwoordig worden uitgerust met

gezichtsherkennende technologie. Klanten kunnen ook meer op hun telefoon; ze zijn niet alleen in staat transacties te regelen, maar kunnen ook digitaal beleggen.’ ‘In de tweede plaats worden data en analyse van die data steeds belangrijker. In het bijzonder als het gaat om fraude voorkomen en opsporen van fraude moeten wij als bank steeds meer data analyseren. De resultaten van die data-analyse kunnen we echter ook gebruiken om onze service te verbeteren. We gebruiken onze data om mensen nog beter te helpen. Uiteraard moeten klanten daarvoor wel toestemming geven; we gaan niet zomaar

FINANCIAL FOCUS

met hun data aan de haal. We werken ook meer toe naar beeldbankieren. Het is niet zo dat bankieren in de toekomst alleen nog maar met bots gebeurt en mensen uit beeld verdwijnen, juist niet. Klanten vinden menselijk contact fijn. Technologie stelt ons in staat dat ook aan te bieden, bijvoorbeeld dus door beeldbankieren. We hoeven geen keuze te maken tussen mensen of machines. Nee, het gaat om mensen én machines. Denk aan de kracht van die combinatie: Garri Kasparov kon niet winnen van supercomputer Deep Blue, maar toen Kasparov en Deep Blue samen gingen schaken, waren ze onverslaanbaar.

FINANCIAL FOCUS

In de derde plaats zie ik dat services en bankieren op steeds meer plekken beschikbaar zijn. Als je bezig bent met het kopen van een auto, kan je ook in de showroom even snel een creditcheck doen.’

OPEN BANKING

De financiële wereld ontwikkelt zich naar een ‘‘open systeem’’. Deze transformatie wordt gedreven door de mogelijkheden van nieuwe technologieën, maar banken worden hiertoe straks ook wettelijk verplicht door de invoering van Payment Services Directive 2 (PSD2). Met nieuwe spelregels en nieuwe digitale businessmodellen tot gevolg.

DOSSIER WAT IS EEN BOT? Een bot is software die is geprogrammeerd om gesprekken te kunnen voeren met mensen. Een bot kan bijvoorbeeld vragen van een klant beantwoorden. Het is mogelijk om bots te maken die zelf leren en dus slimmer worden. Een bot hoeft overigens niet alleen een chatbot (een soort gesprekspartner) te zijn, maar kan bijvoorbeeld ook onderdeel zijn van een computerspel en daar als ‘tegenstander’ fungeren.

PSD2 is een veelbesproken onderwerp in bankenland. In het kort: banken zijn vanaf 2018 verplicht om derden toegang te geven tot de betaalrekening van een klant als de klant hiermee akkoord gaat. De derde partij heeft hiervoor wel een specifieke licentie nodig. Deze openheid stimuleert concurrentie, waardoor de Europese financiële sector efficiënter wordt en de klant meer keuze heeft. Zo zorgt nieuwe wetgeving voor innovatie.

innovatieve organisaties de handen ineenslaan. Denk aan startups, fintechs en andere bedrijven. In deze economie veranderen banken van gesloten systemen naar open platformen, met een sleutelrol voor API’s (Application Programming Interface): digitale toegangspoorten tot de data en diensten van een bedrijf. Via de API’s van bestaande banken krijgen ondernemers toegang tot betaalgegevens van klanten, mits deze daar toestemming voor geven.

Toch is PSD2 pas het begin van een veel grotere beweging. “Bank as a platform” is een landschap waarin financiële en

Een praktijkvoorbeeld kan het nut van API’s verhelderen. Denk aan het boeken van een vlucht. Een klant boekt een vlucht

vanaf een specifieke luchthaven, op een bepaalde datum en tijd, selecteert eventueel een stoel, een prijsklasse enzovoort. Het boeken van een vlucht gaat via een website en de klant heeft daarvoor toegang nodig tot de database van een of meerdere luchtvaartmaatschappijen. Die toegang wordt geregeld via een API, die dus fungeert als een poort tussen de browser van een klant en de database van een luchtvaartmaatschappij. Dit gaat makkelijk en snel. Zo zijn er talloze voorbeelden waarbij API’s het leven van consumenten vergemakkelijken.

FINANCIAL FOCUS

Open banking biedt tot slot ook mogelijkheden voor nieuwe handige diensten, zoals multibankieren. Je kunt dan je betaalrekeningen van andere banken zien in je rekeningoverzicht van ABN AMRO, via Mobiel en Internet Bankieren.

BLOCKCHAIN

Er worden nu â&#x20AC;&#x201C; en in de toekomst â&#x20AC;&#x201C; slagen gemaakt op het gebied van innovatie en eenvoudiger diensten. Blockchain is een technologie die daarbij centraal staat. Een blockchain is een systeem dat gebruikt kan worden om gegevens vast te leggen. Dit

FINANCIAL FOCUS

kan van alles zijn: van overschrijvingen tot eigendomsaktes en persoonlijke berichten. Het is praktisch onmogelijk de data in de blockchain zonder toestemming te veranderen. Waarom dat interessant is voor ondernemers bewijst de bank met een succesvolle proef die in juli afliep. Toen kwam de eerste papierloze, onmiddellijk gefinancierde, van deur tot deur traceerbare container uit Korea aan in Nederland. Dit ging door middel van het platform DELIVER, dat op blockchaintechnologie werkt. ABN AMRO, de haven van Rotterdam en Samsung SDS hebben daarmee bewezen dat

DOSSIER AANDACHTSPUNTEN BIJ OPEN BANKING Door de introductie van Open Banking, gaan API’s (Application Programming Interface) een belangrijkere rol spelen. De voordelen daarvan zijn evident, maar de bank let ook scherp op de eventuele nadelen en risico’s. De bank houdt nauwlettend in de gaten of de privacy van de klant niet wordt geschonden klanten moeten ook altijd toestemming geven voor het delen van hun financiële gegeven met derden. Ook houdt de bank scherp toezicht op fraude en zaken als phishing.

blockchaintechnologie, de integratie van traceerbaarheidssystemen voor containers, de verwerking van de benodigde vrachtpapieren en de financiering volledig papierloos binnen een vertrouwde en veilige omgeving uitgevoerd kunnen worden. Nieuwe technologie zoals blockchain heeft de potentie om integraal ketenbeheer te introduceren en traditionele werkwijzen om te gooien. Zoals de “proof of concept” heeft aangetoond is een integraal ketenbeheersysteem met papierloze integratie van fysieke, administratieve en financiële stromen nu daadwerkelijk uitvoerbaar.

Het doel van deze nieuwe fase is de uitvoer van pilots met verschillende verladers uit verschillende sectoren, werkzaam op verschillende handelsroutes. Nu de fase van proof of concept achter de rug is, hebben de partners ABN AMRO, de haven van Rotterdam en Samsung SDS een uitgebreide samenwerkingsovereenkomst ondertekend voor de volgende fase van het project DELIVER. Het uiteindelijke doel is het opzetten van een open, onafhankelijk en mondiaal platform voor verladers. Dit zal de transparantie en efficiëntie van toeleverketens verbeteren en op de lange

termijn mogelijk leiden tot miljoenen euro’s aan kostenbesparingen.

FINTECH

In het verlengde van de blockchaintechnologie: ‘fintech’ is een woord dat tegenwoordig overal opduikt, maar wat betekent het nu precies? De term is een samentrekking van de Engelse woorden ‘financial’ en ‘technology’. De term verwijst naar alle innovaties waarop traditionele manieren van met geld omgaan worden vergemakkelijkt en efficiënter gemaakt worden. Hét voorbeeld is de Bitcoin.

FINANCIAL FOCUS

Hoewel deze digitale betaalmunt, na de hype in 2018, vooral een beleggingsobject is. De revolutionaire financiële concepten zijn voor een groot deel technologie gedreven; startups met nieuwe ideeën betreden dus de financiële wereld. Een voorbeeld van een innovatie op het gebied van fintech is het zeer snel analyseren van kredietwaardigheid. Met behulp van data, machine learning en kunstmatige intelligentie kunnen leningsaanvragen veel sneller worden beoordeeld. Dergelijke innovaties zijn zeer interessant en lange tijd gonsde het dat traditionele banken het onderspit zouden delven tegenover deze innovatie en wendbare fintech-startups. Niets

FINANCIAL FOCUS

is echter minder waar. ABN AMRO en de fintech-sector zijn juist strategische partners geworden, mede dankzij deelnemingen van het Digital Impact Fund. In oktober 2015 richtte de bank het Digital Impact Fund op, het corporate venture-fonds van ABN AMRO dat investeert in innovatieve startups en scaleups die zich bezighouden met de digitalisering van financiële producten en diensten. Inmiddels is ABN AMRO via het Digital Impact Fund aandeelhouder in zes succesvolle fintechs. Het fondsvermogen van het Digital Impact Fund bedraagt vijftig miljoen euro.

KUNSTMATIGE INTELLIGENTIE

De bank experimenteert ook met kunstmatige intelligentie. Kunstmatige intelligentie wordt

DOSSIER ook wel “Artificial Intelligence” of kortweg “AI” genoemd. Het is een verzameling technologieën die menselijke intelligentie nabootsen, of zelfs overstijgen. Denk aan vaardigheden als voorspellen, leren en redeneren, maar dan met de schaalvoordelen van een computer. Bijvoorbeeld computers die spraak en tekst begrijpen of objecten en gezichten op foto’s herkennen. Binnen de financiële sector zijn twee vormen van AI denkbaar. De eerste zijn toepassingen die de bankmedewerker helpen zijn werk beter te doen. Denk aan software die zeer geavanceerde risicoanalyses uitvoert. De tweede zijn technologieën die direct contact hebben met de klant. Banken investeren

miljoenen in dit soort AI-systemen: denk aan een zelflerende klantenservice-app of de inzet van chatbots (zie kader ‘Wat is een bot?’). AI-toepassingen worden steeds geavanceerder, persoonlijker en proactiever. Er zijn drie oorzaken waarom die omstandigheden juist nu zo gunstig zijn: interactie, intelligentie en data. In de eerste plaats interactie: is interactie veranderd? Vroeger waren toetsenbord en muis de enige middelen om met een computer te communiceren. Dat is nu wel anders, met ontwikkelingen als spraakherkenning en zelfs interpretatie van gebaren. In de tweede plaats draait het om intelligentie. AI wordt steeds slimmer en de rekenkracht van computers neemt exponentieel toe. In combinatie

daarmee maken ontwikkelingen in ‘machine learning’ bovendien steeds geavanceerdere toepassingen mogelijk. In de derde plaats spelen data een grote rol, want kunstmatige intelligentie wordt gevoed door data. Dankzij sociale netwerken, smartphones en IoT-devices bestaat daar een heleboel van. Sterker nog: de hoeveelheid data groeit steeds harder. Om te ontdekken waar de meeste waarde zit, is verder experimenteren noodzakelijk. Dat geldt voor bestaande diensten, maar ook voor nieuwe kansen en zelfs voor innovaties buiten de traditionele kaders van een bank. We onderzoeken hoe we het werk van onze medewerkers makkelijker kunnen maken. En hoe de klant van kunstmatige intelligentie kan profiteren.

FINANCIAL FOCUS

INNOVATIE BIJ DE BANK Innoveren is voor ABN AMRO meer dan het ontwikkelen van technologische snufjes. Innoveren gaat over het voortouw nemen in de financiële wereld, door nieuwe businessmodellen te ontwikkelen en deskundigheid op het gebied van innovatie maximaal te ontwikkelen en in te zetten. Bijvoorbeeld op het vlak van duurzaamheid. Dat doet de bank rond vier thema’s.Een circulaire economie gaat bewuster en efficiënter om met energie en grondstoffen. Dat gebeurt door de keten ‘makengebruiken-weggooien’ van producten te veranderen in een keten waarbinnen het afval van de ene partij, de grondstof van de andere partij wordt. De bank wil de opbouw van een circulaire economie stimuleren door met klanten in gesprek te gaan en hen te helpen over te stappen op een circulair businessmodel. Dat werpt zijn vruchten af. In 2020 wil de bank voor één miljard euro aan circulaire bedrijfsmiddelen financieren. Wat betreft klimaat moeten we allemaal in actie komen, ook de bank. Ook het bedrijfsleven speelt daar een rol in. Het Energy Transition Fund van ABN AMRO richt zich op investeringsmogelijkheden in projecten en bedrijven die impact hebben op de versnelling van deze energietransitie. Het fonds heeft de komende jaren de ruimte om te groeien naar een omvang van ruim 200 miljoen euro en focust op duurzame energie, energie-efficiëntie en CO2-reductie, schone mobiliteit en slimme netwerken en het berekenen van CO2-impact. Beleid om mensenrechten te beschermen te borgen is een integraal onderdeel van de bank. ABN AMRO heeft de UN Guiding Principles getekend. Hierin is vastgelegd dat de bank rapporteert over inspanningen op het gebied van mensenrechten. Ook worden klanten actief benaderd om uit te leggen wat de bank van zichzelf en van hen verwacht op het gebied van mensenrechten. Tot slot sociaal ondernemen: gelukkig zijn er in Nederland veel ondernemers die zich niet alleen concentreren op financiële winst, maar ook bepaalde maatschappelijke doelen willen behalen. De bank wil sociaal ondernemerschap stimuleren door ondernemers zowel financieel als inhoudelijk bij te staan.

FINANCIAL FOCUS

BANKING FOR BETTER

ABN AMRO wil een bank zijn die waarde creëert voor alle stakeholders, van aandeelhouders en medewerkers tot de maatschappij als geheel. Dat doet de bank door duurzaamheid te bevorderen. De duurzaamheidsstrategie bestaat uit vier belangrijke thema’s: circulaire economie, klimaat, mensenrechten en sociaal ondernemen. Innovatie is dus ook duurzaamheid aanjagen (zie kader ‘Innovatie bij de bank). De toekomst is er ten dele al, maar de bank blijft innoveren om te zorgen dat klanten ook in de toekomst hun bankzaken zonder gedoe, simpel en veilig kunnen blijven doen, om efficiënter en beter te werken en zijn tijd vooruit te blijven.

EXPERTISE AANDEEL

Ahold Delhaize

INTERNATIONAAL WINKELEN Elke week stappen er wereldwijd 50 miljoen consumenten een van de 6.700 winkels van retailgigant Ahold Delhaize binnen.

JAN WIRKEN

Aandelen Analist JAN.WIRKEN@NL.ABNAMRO.COM

Ahold is door de internationale expansie, online visie en aandacht voor duurzaamheid goed voorbereid op de toekomst. Dat biedt aantrekkelijke kansen voor beleggers. Ahold Delhaize is voor velen nog nauw verbonden met de Nederlandse supermarktketen Albert Heijn. Maar een groot deel van de omzet en winst komt uit het buitenland. De retailketen heeft negentien verschillende merken in elf verschillende landen, zoals België, Tsjechië, de Verenigde Staten (VS) en Indonesië. 60 procent van de omzet komt uit de VS. De fusie drie jaar geleden met het Belgische Delhaize, dat net als Ahold zelf een aantal Amerikaanse supermarktketens heeft, versterkte de positie in de VS. De fusie levert ook flinke synergievoordelen op, bijvoorbeeld door de gezamenlijke inkoop en distributie.

ONLINE ACTIVITEITEN

Het concern laat over de afgelopen jaren een gezonde groei zien. De aanwezigheid in verschillende markten maakt Ahold minder gevoelig voor economische en maatschappelijke ontwikkelingen in de afzonderlijke regio’s. Zo profiteert het concern ervan dat de VS een hogere bevolkingsgroei heeft dan Europa, wat zorgt voor

ISIN-CODE NL0010672325

een stijging van de groei van de omzet en winstgevendheid. Opwaarts potentieel bieden ook de online activiteiten. Nederland loopt daarin voorop met Bol.com. De online winkel zag dit jaar bijvoorbeeld de verkopen van derde partijen over het platform al met meer dan 60 procent stijgen. Expertise die wordt gebruikt in andere markten waar online activiteiten nog beperkt zijn.

DYNAMISCH PRIJZEN

Ahold Delhaize speelt ook goed in op de toenemende aandacht voor duurzaamheid bij klanten wereldwijd. Er staan steeds meer milieuvriendelijke en maatschappelijk verantwoorde producten in de winkels. De duurzame visie beperkt zich niet tot de winkelvloer. Ahold Delhaize controleert wereldwijde toeleveranciers streng om dwangarbeid en kinderarbeid bij de productie uit te sluiten. Ook zoekt het naar manieren om verder te verduurzamen. Zo experimenteert het concern met dynamische prijzen van verse producten om voedselverspilling tegen te gaan. Van producten

die dichterbij de uiterste houdbaarheidsdatum komen, daalt de prijs automatisch om

zo de verkoop te stimuleren en het weggooien van voedsel te voorkomen.

FINANCIËLE INFORMATIE Ahold Delhaize (AD)

FINANCIAL FOCUS

Deal or no deal?

Boris en zijn Brexit HET VERDEELDE KONINKRIJK

Onder leiding van premier Boris Johnson bereidt het Verenigd Koninkrijk zich voor op een vertrek uit de Europese Unie. Wat kunnen we van hem en van de Brexit verwachten?

Ruim drie jaar na het Brexitreferendum is er meer onzekerheid dan ooit over het vertrek van de Britten uit de Europese Unie. De afspraken over het tijdstip van vertrek uit de Unie, de voorwaarden en het vertrek zelf zijn al drie jaar onderwerp van discussie. Zeker is in ieder geval dat de nieuwe premier Boris Johnson het vertrek van de Britten uit de Europese Unie nog enerverender maakt. Johnson heeft laten zien hoog spel te durven spelen om zijn politieke doelen te bereiken. Met wisselend succes. Met de benoeming van Johnson eerder dit jaar brak dan ook een nieuw hoofdstuk aan in de Britse politiek, die tot op het bot verdeeld is geraakt sinds het Brexit-referendum van 2016. Het is aan Johnson om het Verenigd Koninkrijk (VK) de komende

FINANCIAL FOCUS

maanden te begeleiden bij het vertrek uit de Europese Unie. Maar wat kunnen we van hem verwachten?

BRAVOURE

In de afgelopen weken heeft Johnson voor veel tumult gezorgd met zijn aanpak van de Brexit. Het verbaast degenen die hem al langer volgen niet; Johnson is met een Brits gevoel voor understatement een kleurrijke persoonlijkheid te noemen. Een showman die meer op intuïtie vaart dan op diepe analyses. Het is een man met veel bravoure die graag bluft, maar ook bereid is de uiterste consequenties van zijn hoge spel te accepteren. Dat maakte hem al sinds de start van zijn politieke carrière populair bij veel Britten, die dol zijn op excentrieke figuren die afwijken van de norm.

En dat doet Johnson. Zo bewees hij anders dan zijn voorgangers David Cameron en Theresa May dat een premier van de conservatieve partij niet kleurloos en politiek correct hoeft te zijn. Johnson heeft een uitgesproken mening, zo blijkt sinds hij na een journalistieke carrière overstapte naar de politiek. Als parlementslid, burgemeester van Londen en later als minister van Buitenlandse Zaken en premier neemt hij geen blad voor de mond.

SCHITTERENDE AFZONDERING

Het deert Johnson niet wat anderen van hem vinden. En zeker niet de leden van het Europese Parlement in de Brexit-onderhandelingen. Niet verrassend; hij behoort tot dat deel van de Britse elite

dat impliciet lijkt uit te gaan van superioriteit van de Britten. Volgens sommige sociologen een gevolg van de geïsoleerde positie van de Britten op hun eiland. Aan het einde van de negentiende eeuw was er in het VK zelfs een zelfgekozen periode van isolatie. Het land hield zich toen jarenlang buiten alle Europese aangelegenheden. Een periode die ze zelf destijds ‘splendid isolation’ (schitterende afzondering) noemden. Onder druk van de internationale ontwikkelingen werden er aan het begin van de twintigste eeuw onder druk van de internationale ontwikkelingen toch weer allianties aangegaan.

UITDAGINGEN

Johnson leek zich weer een nieuwe periode van afzondering in splendid isolation voor te bereiden. Hij maakte zich lange

MARKTEN KOSTEN VAN DE SCHEIDING De afspraken over de kosten van het vertrek houden voor- en tegenstanders van Brexit bezig. Op basis van de afspraken die de vorige premier Theresa May maakte moet het VK nog jarenlang bijdragen aan de Europese Unie om te voldoen aan openstaande verplichtingen. Circa €36,3 miljard als het VK de unie eind oktober verlaat, zo schat het Britse Office for Budget Responsibility, vergelijkbaar met het Centraal Planbureau. Dit wordt ook wel de 'divorce bill', of de scheidingsrekening genoemd. Maar is het lidmaatschap wel vergelijkbaar met een huwelijk? Een overeenkomst waarin huwelijkspartners nog jarenlang aan elkaar verbonden blijven? Door alimentatie en zorg voor de kinderen. Of heeft het EU-lidmaatschap meer weg van het lidmaatschap van de sportschool. Waarbij het lidmaatschap na een korte opzegtermijn eindigt? Over die vraag gaat de discussie de komende tijd. De uitkomst ervan heeft een groot effect op de overheidsfinanciën van de VK in de toekomst en de begroting van de EU.

tijd hard voor een no deal-Brexit waarin geen afspraken met de Europese Unie worden gemaakt. Nu het Britse Lagerhuis een no deal heeft verboden is een koersverandering nodig. Een nog grotere uitdaging om Brexit tot een goed einde te brengen. De belangrijkste: het vinden van een oplossing voor Brexit die op een meerderheid in het Britse Parlement kan rekenen. Johnson wil dat de tot nu toe overeengekomen afspraken tussen het VK en de Europese van tafel gaan. Of in ieder geval opnieuw worden besproken. Vooral de afspraken over de verrekening van de kosten en over de nieuwe grens die ontstaat na Brexit met de Europese Unie zijn hem een doorn in het oog. (zie kaders over verdeling van de kosten en de nieuwe economische grens)

De Europese Unie stelt zich echter op het standpunt dat de toenmalige Britse regering onder Theresa May hiervoor getekend heeft. Heronderhandelingen zijn voor het Europees Parlement niet aan de orde. Het wordt lastig voor Johnson om het Britse parlement mee te krijgen in zijn plannen om de gemaakte afspraken aan te passen. Lukt dat niet, dan volgen er misschien verkiezingen. Hoewel veel Britten tegen een harde Brexit zijn, is dat alternatief voor veel van hen ook niet aanlokkelijk. Dan kan de Labour-partij met Jeremy Corbyn aan de macht komen.

EFFECT OP DE FINANCIËLE MARKTEN De onzekerheid rond het VK heeft effect op de financiële markten. Bijvoorbeeld op de Britse munt. Hoe de financiële

FINANCIAL FOCUS

EUROPESE UNIE KRIJGT EEN NIEUWE GRENS Wanneer het VK vertrekt krijgt de Europese Unie er een nieuwe economische buitengrens bij, de grens tussen Noord-Ierland en Ierland. Ierland blijft bij de EU horen, Noord-Ierland bij het VK. De nu onbewaakte grens vormt na Brexit een makkelijke smokkelroute voor goederen van buiten de EU. Dit kan oneerlijke concurrentie voor Europese bedrijven opleveren. En producten die niet voldoen aan de EU-kwaliteitseisen komen zo op de markt. Betere grensbewaking is niet de oplossing. De grens is namelijk belangrijk om meer dan economische redenen alleen. De scheidslijn loopt dwars door steden heen. Bovendien werd al in 1998 in het Goede Vrijdagakkoord vastgelegd dat de Noord-Ierse grens met Ierland open blijft. Dat akkoord maakte een einde aan het conflict in Noord-Ierland tussen katholieken die zich wilden aansluiten bij Ierland, en protestanten die bij het Verenigd Koninkrijk wilden blijven. Reden voor het Europese Parlement en het VK om speciale afspraken te maken over de grens. In de regeling die de backstop (vangnet) is gaan heten is bepaald dat het Verenigd Koninkrijk ook na de brexit voorlopig binnen de Europese douane-unie blijft. Er zullen beperkte grenscontroles worden uitgevoerd. Deze afspraken zijn een doorn in het oog van voorstanders van Brexit, zij willen geen enkele bemoeienis van de EU met het VK in de toekomst.

markten reageren op het vertrek is sterk afhankelijk van de wijze waarop het VK de Europese Unie verlaat. ABN AMRO hanteert sinds 2016 drie mogelijke scenario’s. We zien een ordelijke Brexit nog steeds als het meest waarschijnlijke scenario. Daarbij houdt het VK toegang tot de gemeenschappelijke Europese markt. Een scenario waarin het VK toch besluit om in de EU te blijven, is ook nog een mogelijkheid. Bijvoorbeeld als het tot verkiezingen zou komen. Een wanordelijke Brexit die lijkt op een no deal is een derde scenario. Dat scenario heeft grote economische gevolgen.

FINANCIAL FOCUS

Als het Verenigd Koninkrijk uit de EU stapt, eindigen alle overeenkomsten en verdragen met de Europese Unie. Bijvoorbeeld over het vrij verkeer van personen en goederen. Ook over exporttarieven moet dan opnieuw onderhandeld worden. Dat zorgt naar verwachting voor een flinke verstoring van de handel. Slecht nieuws voor het bedrijfsleven. Het VK is een belangrijke exportpartner voor diverse Europese landen, onder andere voor Nederland. De handel met het Verenigd Koninkrijk leverde Nederland 22,7 miljard euro op in 2017, laten de cijfers van het Centraal

Bureau van de Statistiek (CBS) zien. Dat komt neer op 3,1 procent van het Nederlandse bruto binnenlands product.

INVLOED OP DE WELVAART

Een Brexit heeft naar verwachting een negatief effect op de welvaart van de Britten. De economische theorie en praktijk – onder andere tijdens de eerder genoemde splendid isolation – laten dat al tweehonderd jaar zien. Wel kunnen de Britten maatregelen nemen om de pijn te verzachten. Bijvoorbeeld door het creëren van een aantrekkelijk ondernemingsklimaat voor bedrijven. Het vertrek van de

Britten raakt natuurlijk ook de valuta; hoe harder de Brexit, des te zwakker sterling. Maar de Britse munt is al zwak en het valt te bezien hoeveel daar nog af kan. Een zwakkere munt heeft voordelen, het maakt de export van Britse producten naar andere landen aantrekkelijker. Voor de exportpartners van het VK, zoals Nederland, geldt het omgekeerde: voor hen is een sterkere euro natuurlijk slecht nieuws.

HAN DE JONG Hoofdeconoom ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM

ABN AMRO Parnassus US Sustainable Equities

AMERIKAANSE BEDRIJVEN MET EEN DUURZAAM CONCURRENTIEVOORDEEL Het team van ABN AMRO Parnassus US Sustainable Equities belegt

EXPERTISE FONDS

Meer informatie over de kenmerken, werking, kosten en de risico’s van

in Amerikaanse bedrijven die er op lange termijn in slagen de

dit beleggingsfonds vindt u in de Essentiele Beleggersinformatie (EBI)

concurrentie voor te blijven. Ook op het gebied van duurzaamheid.

op de website van het betreffende fondshuis en/of op onze website abnamro.nl/beleggingsfondsen

Wat verbindt Microsoft, The Walt Disney Company en gezondheidstechnologiebedrijf Danaher? Het zijn Amerikaanse bedrijven met een lange staat van dienst, sterke merken en een goede concurrentiepositie. Innovatieve bedrijven die er al jarenlang in slagen succesvolle producten aan te bieden. Ze doen het bovendien goed op het gebied van milieu, maatschappij en corporate governance, wat hen helpt om relevant te blijven. Naar aantrekkelijk gewaardeerde bedrijven met een duurzaam concurrentievoordeel als deze is het team van de Amerikaanse fondsbeheerder Parnassus Investments op zoek. Zij zijn door ABN AMRO Investment Solutions geselecteerd voor het beheer van het ABN AMRO Parnassus US Sustainable Equities fonds. De fondsportefeuille bevat een veertigtal bedrijven uit verschillende sectoren. Deze worden geselecteerd met een langetermijnbeleggingshorizon.

PIONIER IN DUURZAAM

Parnassus Investments heeft in totaal zo’n $27 miljard onder beheer. Zij staan in de Amerikaanse fondsenmarkt niet alleen bekend als een succesvol klein fondshuis, maar ook als een pionier op het gebied van duurzaam beleggen. Al sinds de start in 1984 nemen zij in het selectieproces mee hoe bedrijven ‘scoren’ op het gebied van milieu, maatschappij en corporate governance (ESG). Ze sluiten ondernemingen die zich bezighouden met alcohol, tabak, gokken, wapens en kernenergie uit. Maar dat is niet het enige: Parnassus gebruikt duurzaamheidscriteria ook als een risicomaatstaf. Het helpt bij het ontdekken en uitsluiten van grote bedrijfsrisico’s bij ondernemingen. Denk aan imagoschade of oplopende kosten door overheidsingrijpen bij sterk vervuilende activiteiten.

EXCLUSIEVE TOEGANG

ABN AMRO Parnassus US Sustainable Equities fonds is het enige in Nederland beschikbare fonds dat toegang biedt tot deze bewezen beleggingsstrategie van

Parnassus. Dankzij het defensieve karakter kan het fonds een mooie aanvulling zijn op een meer risicovolle Amerikaanse aandelenstrategie.

JAN-WILLEM MEULENKAMP AA Advisors JAN.WILLEM.MEULENKAMP@NL.ABNAMRO.COM

FONDS

ABN AMRO Parnassus US Sustainable Equities

BENCHMARK

MSCI USA Total Return Net Index

ISIN-CODE LU1481505839

FINANCIAL FOCUS

ADYEN

een Nederlandse Unicorn

Alsof de internethype van eind jaren ’90 weer even op het Damrak neerdaalde. Het debuut op het Damrak van de Nederlandse online betalingsdienstverlener Adyen is dik een jaar na dato nog altijd een onovertroffen succesverhaal.

Het beursdebuut van het Nederlandse fintechbedrijf Adyen was als een droom. Op 13 juni 2018 ging de online betalingsgigant voor een introductieprijs van 240 euro naar het Damrak en stond aan het einde van de ochtend al op meer dan 450 euro. De beurskoers van Adyen is sinds de zomer van 2018 dik 160 procent gestegen. De marktwaarde van het bedrijf tikt op moment van schrijven zelfs bijna de 19 miljard euro aan. Marktvolgers spreken van 'een geniale trade' van de zittende aandeelhouders. Dan hebben we het over de twee oprichters, CEO Pieter van der Does en CTO Arnout Schuijff, die recent nog weer 15 procent van hun aandelenpakket verkochten. Het levert hun posities op in de hoogste regionen van de rijkenlijst Quote 500. Ooit was Adyen een redelijk anonieme Amsterdamse start-up. Na vier verliesjaren

FINANCIAL FOCUS

na de start weet het in 2011 zijn eerste bescheiden winstje van 1,2 miljoen euro te boeken. Op de hoge golven van de e-commerce surft Adyen met hoge snelheid door. De oprichters weten in de daaropvolgende jaren een bont gezelschap aan investeerders op te tuigen, waaronder oud-staatssecretaris Joop Wijn en Prins Friso (1968-2013), zie kader. Het bedrijf voert inmiddels betalingen uit voor webwinkels als eBay, Coolblue en de Bijenkorf en een reeks techbedrijven zoals Spotify, Netflix, Airbnb, Facebook en Uber. Het levert de start-up de status op van Unicorn: een start-up die doorgroeit naar de magische grens van 1 miljard euro aan marktwaarde. Er lijkt geen einde te komen aan dit succesverhaal. De cijfers die Adyen halfjaarlijks presenteert, onderstreept

iedere keer weer zijn status van beurslieveling. Het transactievolume steeg in het eerste halfjaar van 2019 met maar liefst 49 procent. Wat neerkomt op een totaal van 104 miljard euro. Ook de omzet steeg, met 28,5 miljoen euro naar 221 miljoen euro. Ronkende cijfers, daverend applaus, blije gezichten onder de schatrijke aandeelhouders. Het zorgt er niet voor dat het management op de lauweren rust. In één van zijn spaarzame momenten met de media, zegt Van der Does in een interview met De Telegraaf: ‘Als wij strak in de leer blijven, dan is er geen reden waarom we niet een belangrijke speler kunnen worden in Brazilië, Canada en alle landen waar we pas net begonnen zijn. Daarom hebben we het gevoel dat we nog maar aan het begin zitten.’

MEMORABEL AANDEEL

KOERS | Adyen | euro’s

Bron: finance.yahoo.com

700 600 500 400 300 200 100 /1 9

/1 9

/1 8

€ 43.000.000

Na het noodlottige ongeval van Prins Friso in 2013 komen de aandelen van Adyen in handen van zijn echtgenote Prinses Mabel van Oranje. Ook zij spint garen bij de enorme koersexplosie op de eerste handelsdag van het aandeel Adyen. Voor de beursgang verkocht ze een gedeelte van haar aandelen, wat haar 43 miljoen euro opleverde. De rest van de aandelen zijn op moment van schrijven nog een kleine 170 miljoen euro waard.

2011

2018

Eerste winst voor het bedrijf

eBay wordt klant

0000

2006

2017

2018

Oprichting Adyen

Adyen vraagt bankvergunning aan

Beursgang

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl FINANCIAL FOCUS

Vintage horloges

Kwaliteit kent geen tijd Een tikkende belegging

Er gaan miljarden om in de wereld van horloges, met name luxe en exclusieve horloges. Niet alleen nieuwe modellen, maar ook vintage horloges zijn zeer in trek. Maar zijn het ook aantrekkelijke beleggingen?

FINANCIAL FOCUS

FEATURE

HOLY GRAIL OF WATCHES

FACTS WAT /

DIT KLOKJE WORDT GEZIEN ALS DE HEILIGE

GRAAL ONDER DE HORLOGES. DE HENRY GRAVES SUPERCOMPLICATION IS GEMAAKT DOOR PATEK PHILIPPE IN 1933. HET IS EEN VAN DE MEEST

GECOMPLICEERDE MECHANISCHE ZAKHORLOGES OOIT GEMAAKT. HET 18-KARAATS GOUDEN HORLOGE HEEFT 24 COMPLICATIES. WAAROM /

HET IS VERNOEMD NAAR HENRY GRAVES JR. DIE

DIT HORLOGE BESTELDE. DEZE BANKIER WENSTE HET GRANDE COMPLICATION ZAKHORLOGE VAN DE AMERIKAANSE AUTOMAKER

JAMES WARD PACKARD TE OVERTREFFEN. DE TWEE WAREN CONCURRENTEN

IN HET VERZAMELEN VAN HORLOGES EN

BESTELDEN REGELMATIG INNOVATIEVE NIEUWE UURWERKEN. WIE /

HET BEHOORDE TOT 2014 TOT DE COLLECTIE

VAN SJEIK SAUD BIN MOHAMMED AL-THANI. HIJ WAS EEN BEKENDE KUNSTVERZAMELAAR EN OVERLEED IN 2014 OP 48-JARIGE LEEFTIJD. WANNEER /

OP 11 NOVEMBER 2014 WERD DIT KLOKJE

VERKOCHT VOOR $24 MILJOEN BIJ VEILINGHUIS SOTHEBY'S IN GENÃ&#x2C6;VE.

ARTIKEL

ONLINE LEZEN? www.financialfocus.nl FINANCIAL FOCUS

X X

De tijd van groot, groter en grootst is voorbij. De ‘klokkies’ die ook weleens voor ‘patrijspoortjes’ werden versleten, moeten plaatsmaken voor het exclusievere en geraffineerdere werk. Het is niet dat exclusieve horloges uit de mode zijn – allerminst – de horlogeliefhebber van nu kijkt alleen minder naar bling en groot formaat. De prijs van verfijnde modellen vervaardigd door topmerken kan hard stijgen, zeker nu ook de tweedehandsmarkt opbloeit.

TWEEDEHANDS LIEFDE

De schattingen over de omvang van de markt voor exclusieve, nieuwe horloges lopen uiteen. Afhankelijk van het criterium wat als luxe horloge geldt, wordt de jaarlijkse mondiale omzet op 37 miljard euro geschat. De verwachting is dat de markt de komende jaren zal blijven groeien.

FINANCIAL FOCUS

Dat geldt ook voor de handel in tweedehands of, beter, vintage horloges. Wat begon als hobby voor de enthousiaste verzamelaar bloeit nu zodanig op dat zelfs de grote horlogehuizen als Audemars Piguet en Cartier zich mengen in de handel van horlogeliefde die niet roest. Het is een trend die ook voor andere luxegoederen geldt, maar vooral bekend is uit de wereld van auto’s: klassieke exemplaren gaan voor steeds hogere bedragen van de hand. Er worden weliswaar nieuwe limited editions voor soms wel een paar miljoen verkocht, maar mensen tellen veel grotere bedragen neer voor gewilde Ferrari’s en Mercedessen uit vroeger tijden. Het (veiling)record staat momenteel op een kleine 50 miljoen dollar voor een Ferrari 250 GTO uit de jaren zestig. Zoals ook al te lezen was op pagina 13.

Een automerk als Mercedes is graag bereid uw klassieker in te ruilen voor een nieuwe, maar horlogemakers zijn nieuw in die vintage wereld en peinsden daar tot voor kort niet over. Dat ze nu instappen, zegt niet alleen iets over de groeiende markt, maar roept ook de vraag op of horloges een interessante belegging zijn.

BELEGGEN IN TIJD

Luxe artikelen, waaronder horloges, doen het de laatste jaren als asset class goed. In voorkomende gevallen zijn de rendementen opvallend hoog. Zomaar een horloge kopen, nieuw of vintage, in de hoop dat het meer waard wordt, is echter niet verstandig. Om nog een voorbeeld uit de autowereld te geven; wie had in de jaren negentig kunnen voorspellen welke contemporaine modellen anno 2019 in trek zouden zijn bij verzamelaars? Je moet dus buitengewoon

FEATURE GEORGE DANIELS George Daniels (1926 - 2011) stond bij

leven bekend als de beste horlogemaker van zijn tijd. Hij was onafhankelijk en

maakte buitengewoon gecompliceerde (zak)horloges. Hij wordt geroemd om zijn innovatiekracht, waardoor het smeren van horloges bijvoorbeeld

niet meer hoefde, maar produceerde

slechts 23 horloges. Ze zijn alle met de hand gemaakt, van de wijzerplaat en

wijzers tot de kleinste tandwieltjes in

het binnenwerk. Tegenwoordig zijn zijn creaties miljoenen waard en worden

vanwege het extreme vakmanschap en enorme schaarste gezien als de heilige graal in de horlogewereld.

'The Space Traveler I', gemaakt door George Daniels in 1982 om de Amerikaanse maanlanding uit 1969 te herdenken. In 2019 verkocht voor $4,6 miljoen.

veel verstand hebben van horloges voordat ze als serieuze belegging kunnen gelden. Alleen wie écht verstand heeft van horloges kan een redelijke inschatting maken van de toekomstige waarde van bijvoorbeeld een Patek Philippe of een Vacheron Constantin. Het is belangrijk om realistisch te blijven: de overgrote meerderheid van de horloges zal uiteindelijk minder opbrengen dan wat de aanschaf kostte. Volgens kenners geldt ook voor luxe horloges dat uiteindelijk 95% procent niet in waarde stijgt. Uitzonderingen zijn bijvoorbeeld de pre-Vendome Panerais, zeldzame Patek Philippes, pepsi-Rolexen en Rolex Daytona pre-moon Speedmasters. Daarvan zijn de prijzen met het verstrijken van de jaren flink gestegen. Opvallend genoeg komen die prijsstijgingen doordat de horloges bij

hun introductie niet bijzonder populair waren. De schaarste heeft, als u een bezitter bent althans, een gunstig effect op de prijs. Overigens is een waardeverhoging niet direct reden voor feest, want zeker na enkele decennia is een hogere prijs (op zijn minst ten dele) niets anders dan inflatiecorrectie. Hoe tegenintuïtief het in eerste instantie ook klinkt, wie een horloge als investering koopt, kan overwegen om een impopulair model aan te schaffen. Dat momenteel weinig mensen warmlopen voor dit model, zegt weinig over de toekomstige vraag. De mode verandert nu eenmaal.

VERHALEN ONDERHOUDEN

Geluk is zonder meer een factor bij een investering in een horloge. Maar een slimme investeerder of optimistische amateur kan het geluk wel een beetje naar zijn hand zetten. Ook al stijgt het horloge niet in

waarde, goed onderhoud bestendigt in ieder geval waardebehoud of het vertraagt de waardedaling. Wie er niet voor het geld in zit, heeft hier ook profijt van, want zo gaat een horloge een leven lang mee. Laat onderhoud plegen bij een erkend adres en bewaar ook alle aankoop- en onderhoudsbewijzen, evenals de originele verpakking. Zonder papieren is een horloge een stuk minder waard, iets wat natuurlijk geldt voor veel luxe artikelen. Hoe meer documentatie, hoe beter. En dan is er nog een factor die voor zowel amateur als investeerder erg aardig is en bovendien een verklaring is voor het opbloeien van de markt in vintage horloges: verhalen en verleden. Ook hier is het precies hetzelfde als met auto’s: de voorgeschiedenis, de verhalen zijn belangrijk. Wie heeft het horloge gedragen?

FINANCIAL FOCUS

PAUL NEWMAN MAAKTE EIGEN HORLOGE BEROEMD De beroemde Hollywood-acteur Paul

Newman maakte onbedoeld zijn eigen (type) horloge beroemd. Hij kreeg een

Rolex Cosmograph Daytona cadeau van zijn vrouw Joanne Woodward. Indertijd was dat niet een zeer populair horloge,

Is het op het een speciale gelegenheid gedragen? Voor wie is het oorspronkelijk gemaakt? Figureert het in een film of verhaal of is het een symbool van een tijdperk geworden? Verhalen en verleden kunnen een verschil in prijs maken. Een vintage horloge, waar desondanks een fors bedrag moet worden neergeteld, is lang niet altijd vrij van krassen en deukjes. Dit wordt beschouwd als onderdeel van de charme; sporen van de tand des tijds die worden opgevoerd als bewijs van de

FINANCIAL FOCUS

bijzondere dingen die het horloge heeft ‘meegemaakt’. Toch is het uiteindelijk aan te raden om een horloge vooral, ook als u hoopt op een waardestijging, voor uzelf te kopen. Zie het als iets wat gedragen kan worden naar bijzondere gelegenheden, een objet d’art dat ook bevredigend is als het in de loop der tijd geen cent meer waard wordt. Of uw horloge een appeltje voor de dorst blijkt? De tijd zal het leren.

maar jaren later was dat wel anders.

Newman kreeg het horloge met de tekst ‘drive carefully, me’ erin gegraveerd.

Newman was een liefhebberij van de

autoracerij en het horloge werd op den

duur niet alleen met hem, maar ook met die glamoureuze wereld geassocieerd. Het kwam bekend te staan als de ‘Paul Newman Daytona’ en bracht bij een

veiling onlangs $17,8 miljoen op - bijna

18 keer meer dan de $1 miljoen waarop het veilinghuis had gerekend.

PORTRET PORTRET

Appbouwers

‘Ineens liep alles vast, ik zie het als leergeld’ EEN APP ONTWIKKELEN, DAT IS LEUK EN SPANNEND, MAAR OOK LASTIG. SOMS BLIJKT JE BUSINESSMODEL NIET TE WERKEN, MIS JE EEN GROTE PARTNER OF HIJGEN DE CONCURRENTEN IN JE NEK. EN HOE GA JE OM MET DE ENORME HOEVEELHEID DATA? DIT IS HET VERHAAL VAN DRIE ONDERNEMERS.

FINANCIAL FOCUS

PORTRET David Wyler

Onder de vleugels van Tinder ‘Zelf had ik de app nog nooit gebruikt’ ‘Tijdens een uitwisselingsproject in Amerika praatte ik met een Amerikaanse jongen. Er moest toch een manier zijn om de slimste en meest ambitieuze mensen uit verschillende sectoren bij elkaar te brengen? Dat zou een geweldige start zijn voor succesvolle startups. We ontwikkelden een platform waar mensen elkaar konden ontmoeten. Daardoor groeide ons netwerk enorm, waardoor we moeite hadden om onze contacten te ordenen. Je hebt LinkedIn, Facebook, WhatsApp, je adresboek. Hoe vind je iemand terug zonder naam? We bedachten een app die alle contactgegevens met elkaar verbindt, zodat je ook mensen kan vinden op context, zoals branche of plaats. Het bouwen van een app is lastig, want je komt steeds nieuwe problemen tegen. Dat maakt het frustrerend, maar ook leuk en uitdagend. Niemand heeft ooit dezelfde weg bewandeld. Dan heb je nog allerlei grote partijen die het extra lastig maken. Apple gaf ons geen toegang tot recente telefoongesprekken en Facebook begon ons ook tegen te werken. Er zat maar één ding op: het product aan de man brengen onder de vleugels van een ander bedrijf. We hebben met LinkedIn gepraat, met Facebook en uiteindelijk ook met Tinder. Mensen kennen Tinder misschien van het oneindige swipen tussen potentiële nieuwe partners. Maar er is geen enkele applicatie die dagelijks voor tientallen miljoenen nieuwe contacten zorgt. Tinder had interesse in onze app, omdat ze meer wilde zijn dan een datingapp. Uiteindelijk hebben we de app, en dus ons bedrijf Humin, verkocht. Initieel is dat natuurlijk nooit het idee. Je hebt een visie en die wil je verder uitbouwen. Maar dan blijkt het toch de enige keuze. Tinder heeft ons volledige team en de technologie overgenomen. Ik werd Vice President Business Development bij Tinder. Dat had ik nooit kunnen bedenken. Ik had de app zelf nog nooit gebruikt, ik was namelijk al jaren samen met mijn toenmalige vriendin, inmiddels mijn vrouw. Toch is het geweldig om onderdeel uit te maken van een product dat bezig is met de toekomst. Wij willen mensen bij elkaar brengen die écht relevant zijn voor elkaar, omdat ze dezelfde dingen leuk vinden of op dezelfde plekken komen. Niet alleen omdat ze elkaars ogen mooi vinden.’

MEER WETEN OVER DEZE ONDERNEMER? Ga naar www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

DAVID WYLER (33) WAT /

VICE PRESIDENT BUSINESS

DEVELOPMENT TINDER, VOORHEEN CO-FOUNDER VAN HUMIN

FINANCIAL FOCUS

Foto: Maurice Heesen

PORTRET

PORTRET Jurriaan Mijnster

Slimme algoritmes verkopen ‘Complexe technologie maakt ons leven makkelijk’ ‘Op mijn zestiende had ik mijn eerste website. De site gaf een overzicht van alle boekbare vliegtickets en hotels. Ik heb de wereld van techniek en platformen altijd fascinerend gevonden. De meeste succesformules zorgen ervoor dat je leven makkelijker wordt, denk aan Uber of Thuisbezorgd. Dat betekent niet dat de techniek erachter niet complex is. Een voorsprong creëren en behouden is hard werken, dat kan alleen als je continu innoveert. Je hoeft maar met je ogen te knipperen en er is alweer iets nieuws. Na mijn studie richtte ik een online marketing-bedrijf op. Mijn vader zei altijd dat ik eens met Lourens, een vriend van de familie, moest praten. Volgens mijn vader net zo’n techfan als ik. Hij investeerde in apps en andere technologie. Toen ik hem sprak, had hij toevallig net een stel slimme IT’ers ontmoet die een bijzonder algoritme hadden gebouwd. Het algoritme scande alle wereldwijde nieuwsbronnen op één specifiek onderwerp of persoon. Ik was meteen enthousiast. We probeerde het algoritme uit en besloten alle artikelen over Formule 1 en Max Verstappen op te vragen. Max was toen net toegetreden tot de Formule 1 als jongste coureur ooit. Binnen een paar uur had het algoritme alle artikelen van 110.000 nieuwsbronnen gescand. Ik dacht: als dat voor Max Verstappen kan, kan dat voor praktisch alles en iedereen. Hoe handig is het voor een makelaar om een continue stroom aan gespecificeerd vastgoednieuws binnen te krijgen waardoor hij sneller actie kan ondernemen dan zijn concurrenten? Dat was de start van onze eerste nieuwsapp en ons bedrijf Newssupply. Het is mijn taak om de vertaalslag te maken tussen de techniek en sales. Aan het begin was ik geneigd om tijdens mijn pitches de complexiteit uit te leggen, maar dat werkt helemaal niet. Potentiële klanten willen maar één ding weten: hoe maakt deze app mijn bedrijf efficiënter? Sinds de privacywet is aangescherpt, is onze data-architectuur belangrijker geworden. Behalve artikelen verzamelen we ook veel andere bruikbare data: hoe lang leest iemand iets, hoe reageert iemand, hoe viraal gaat het artikel? Die data zorgen ervoor dat we onze technieken continu kunnen verbeteren. Hoe meer mensen onze apps gebruiken, hoe slimmer onze algoritmes worden. Dat is natuurlijk heel fascinerend, maar we zijn ons ook bewust van die andere belangrijke taak: al die data veilig MEER WETEN OVER opslaan en verantwoord gebruiken.’

DEZE ONDERNEMER? Ga naar www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

JURRIAAN MIJNSTER (26) WAT /

CO-FOUNDER NEWSSUPPLY

FINANCIAL FOCUS

Foto: Maurice Heesen

PORTRET

PORTRET Don Perridon

De duurste universiteit ooit ‘Ik bouwde de app van mijn tweede hypotheek’ ‘Eigenlijk zou ik het techbedrijf van mijn familie overnemen, Trust International. Ik begon aan een traject van zeven jaar. Eerst in de Mediamarkt met een rood shirt, daarna sales in Hamburg en inkoop in China. Iets waar veel mensen van dromen. Onderdeel van het traject was het beheren van de social media-accounts. Daar werd ik heel enthousiast van, het gaf een enorme kick de accounts te zien groeien en zo miljoenen mensen te bereiken. Maar mijn familie had een doel voor ogen: bedrijfsovername. Ineens begon ik mij af te vragen waar ik echt blij van werd. Eigenlijk was het duidelijk: social media. Ik besloot de sprong in het diepe te wagen en te stoppen met dit traject. In die periode praatte ik veel met een vriend over hoe je een waarde kan hangen aan mensen op social media en hoe bedrijven hier slim gebruik van kunnen maken. Wij bedachten een app waarmee bedrijven mensen korting of voorrang geven als ze een foto plaatsen van hun product. Een app bouwen kost geld. Ik nam een tweede hypotheek op mijn huis, wat natuurlijk een groot risico is. We hadden al tienduizenden euro’s in de app geïnvesteerd, toen deze flopte. Alles liep vast. De verkeerde techpartner bleek achteraf. Maar nu moesten we doorzetten. Ik zie het als leergeld, bij een heel dure universiteit, dat wel. Na de tweede livegang werden we ineens groot opgepikt door de media en zie je jezelf terug bij Editie NL. Maar we zijn er nog lang niet, onze app is nog niet zo’n vliegwiel als Uber of Instagram, dáár ga je natuurlijk voor. We hebben meteen een survey gedaan onder de eerste gebruikers. De boodschap was duidelijk: mensen willen geen korting, maar geld. Daar hebben we ons businessmodel op aangepast. Als je nu met je Illy-koffie op een foto staat en de likes stromen binnen, dan wordt er direct geld op je rekening gestort. Nu is het moment. Booming worden, dat is het doel. Nu ik in deze opbouwfase zit, kijk ik met veel meer respect naar mijn vader. Hij is ook ooit begonnen met niks en heeft een succesvol bedrijf uit de grond gestampt. Ik heb natuurlijk de stap genomen om voor mijzelf te beginnen, maar besef maar al te goed dat ik heel veel van hem kan leren.’

MEER WETEN OVER DEZE ONDERNEMER? Ga naar www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE /

DON PERRIDON (29) WAT /

CO-FOUNDER VAN CIRKLE

FINANCIAL FOCUS

Foto: Maurice Heesen

PORTRET

Bankslimmigheden Bijna alle Nederlandersâ&#x20AC;Ś

Wat is de toekomst van bankieren? Daarover gaat het dossier in deze editie van Financial Focus. Maar hoe modern bent u al met uw bankzaken?

93%

Ruim 9 op de 10 Nederlanders maakt gebruik van hulpmiddelen voor hun bankzaken, zoals mobiel bankieren

De app wint terrein Als het gaat om welke hulpmiddelen de consument inzet voor zijn bankzaken, blijkt dat het internetbankieren via de computer nog altijd het meest gebruikte medium onder consumenten is. Maar het verliest terrein. In 2015 was dat nog 71%, in 2019 is dat 62%. Mobiel bankieren daarentegenâ&#x20AC;Ś in 2015 nog maar 18%, in 2019 al 46%.

INTERNETBANKIEREN 100

MOBIEL BANKIEREN 0

71%

2015

62%

2019

100

18% 46%

Vaker dan gemiddeld gebruikt door:

35- tot 65-jarigen (67%)

18- tot 35-jarigen (55% )

Bron: Monitor Financieel Gedrag

FINANCIAL FOCUS

INFOGRAPHIC

350

57%

Tik ‘m aan

Per minuut verstuurde Tikkies (piek)

Van de Nederlanders stuurt het binnen een uur. 88% doet dat binnen een dag.

‘Stuur je me een Tikkie?’ is in amper vier jaar tijd een begrip

200.000

geworden. Tikkie, de handige app waarmee je betaalverzoeken gedownload. Sinds 2016 is er al voor meer dan 2,2 miljard euro

€ 30,-

Dagelijks betaalde Tikkies

betaald via Tikkie.

Gemiddelde bedrag

naar elkaar kunt sturen per Whatsapp, is 5 miljoen keer

Bron: ABN AMRO

BETALINGEN IDEAL

Miljoen

AANTAL IDEAL-BETALINGEN EN JAARLIJKSE GROEI 600

39%

500

34%

400

27%

300 200 100 0

87% 63% 2008

2009

52%

2010

36%

2011

25%

2012

22%

26%

€ 524 miljoen Nederlanders hebben in 2018 in totaal 524 miljoen betalingen

23%

gedaan met iDEAL. Dat is een groei van 39 procent ten opzichte van 2017

2013

2014

2015

2016

2017

2018

Bron: Currence

CONTACTLOOS BETALEN

51%

49%

77%

Sinds juni 2018 is meer dan de helft (51%) van alle

Ongeveer de helft van de bankpassen

Ten opzichte van 2017 is er een toename van 77%

bankpasbetalingen in Nederland contactloos.

die contactloos kunnen afrekenen wordt minimaal

in contactloze betalingen.

één keer per maand gebruikt.

Bron: Betaalvereniging Nederland

FINANCIAL FOCUS

KLANT IN BEELD In de rubriek Klant in Beeld portretteert ABN AMRO MeesPierson klanten met een speciaal verhaal of een inspirerend idee. In deze editie: Maarten Majoie

Als het weer begint te

kriebelen… Maarten Majoie werkt jarenlang in het textielbedrijf van zijn familie. Maar onder druk van de Aziatische marktverovering wordt besloten het bedrijf geleidelijk af te bouwen. Totdat het in 2016 weer begint te kriebelen.

‘Ken je de documentaire op Netflix genaamd True Cost? Als je dat ziet, ben je voorgoed klaar met de textielindustrie. Echt, 95 procent van deze industrie heeft lak aan duurzaamheid.’ Maarten Majoie niet. Met een zachte Brabantse tongval schetst hij met speels gemak de contouren van zijn nieuwe bedrijf. Zijn Kepri Cotton verkoopt bedlinnen dat uitsluitend gebruikmaakt van extra lange katoenvezels die biologisch geteeld worden in India. ‘Deze grondstoffen belasten het milieu het minst. Het is in deze tijd voor ons onacceptabel om het op een andere manier te doen. We zouden er dan niet eens aan begonnen zijn.’ Maarten Majoie is telg uit een nest van bankiers en textielondernemers. De familie van zijn moederskant had een bank in ’s-Hertogenbosch. Zijn vader bouwde een internationaal bedrijf in de handel van textielgrondstoffen op. Eigenlijk zijn beide segmenten even leuk. Daarom zoekt Majoie zijn heil in beide takken. ‘Ik ben voordat ik ging studeren een jaartje gaan meelopen in het textielbedrijf. Om te kijken of het vak mij ligt. Ik ben heel Europa doorgestuurd en heb klanten en leveranciers bezocht.’ Na een studie Bedrijfskunde met een major in Finance stapt Majoie in het textielbedrijf. ‘Wij waren aanbieder van

FINANCIAL FOCUS

grondstoffen aan de industrie. Het was handelen met lage marges maar met grote volumes.’ Maar na verloop van tijd komt er steeds meer aanbod vanuit Azië. De prijzen komen steeds meer onder druk. ‘Langzamerhand werden we steeds verder teruggedrukt. In een periode van tien jaar hebben we het bedrijf daarom geleidelijk afgebouwd.’ Pijnlijk om een familiebedrijf uit je handen te zien glippen? ‘Het was buitengewoon vervelend. Maar gelukkig hadden wij onze vermogenstak nog. Dat liep goed. Dus het was niet zozeer dat we geen brood meer op de plank hadden of iets dergelijks. Nee, we wilden op een fatsoenlijke manier het bedrijf afbouwen, zonder anderen – denk aan personeel – tekort te doen.’ Majoie heeft het vermogensbeheer naar zich toegetrokken. Totdat in 2016 het bloed toch weer kruipt waar het niet gaan kan. Samen met jeugdvriend Diederik Enneking richt hij Kepri Cotton op. ‘We moesten gewoon wat met onze textielkennis doen. Ik wilde per se niet in het kledingsegment, vanwege de complexere confectie en het modeaspect. Dat trekt mij niet. Daarom hebben we voor de beste kwaliteit bedlinnen gekozen. Bovendien wilden we uitsluitend online gaan handelen.’ Maar de belangrijkste keuze: ze willen puur duurzame

KLANT IN BEELD producten. Oftewel het allermooiste bedlinnen van de beste kwaliteit biologische katoen op een verantwoorde manier produceren. ‘Wij zijn gaan zoeken naar fabrieken in India. Uiteindelijk hebben we twee fabrieken gevonden die voldoen aan de Global Organic Textile Standard. We zijn naar India gereisd om het ook met eigen ogen te zien of het klopt wat ze beweerden. Dat was indrukwekkend. Ze waren veel verder dan ik ooit had durven dromen.’ Een voorbeeld: in India exploiteert Vestas, een Deense windmolenproducent, enorme windmolenparken. En één van de bedrijven waar Kepri Cotton zaken mee doet heeft 11 fabrieken die van elektriciteit worden voorzien door 114 windmolens.

PERSOONLIJK MAARTEN MAJOIE (54) Oprichter Kepri Cotton www.kepricotton.com

De markt waar Kepri Cotton zich in bevindt heeft een jaarlijkse omzet van zo’n 250 miljoen euro in Nederland. ‘Wij richten ons echt op de top 2-procent van de markt. De concurrentieslag met de discounters van deze wereld gaan we toch niet winnen. We hebben nu bedlinnen, dat bouwen we dit najaar uit met handdoeken. Op kwaliteit concurreren we met Franse merken als Yves Delorme, maar dan wel voor een derde van de prijs. Dat kan omdat we enkel een online kanaal hebben en geen dure eigen winkels.’

FINANCIAL FOCUS

COLUMN

Het verschil in denken tussen jongeren en hun ouders komt ook in geldzaken tot uiting. Daarom is de Generation Next Academy een vertrouwde plek om met gelijkgestemden te kunnen sparren.

Google-generatie! De huidige generatie jong volwassenen (18 tot en met 30 jaar) deelt alles via Facebook, Instagram en andere vormen van sociaal media, maar open over geld praten blijft lastig in Nederland. Sommigen krijgen dan ook op jonge leeftijd al te horen niet over geld te praten en al helemaal niet met buitenstaanders. Ook het gesprek thuis gaat maar zelden over geld. Jonge vermogenden kijken uiteraard ook anders naar bankzaken. Speciaal voor deze generatie hebben wij de Generation Next Academy ontwikkeld. Naast de kennis die deelnemers op doen over beleggen, ondernemen, filantropie en andere zaken gaan we ook in op de zachtere kant van vermogen. De deelnemers geven aan het prettig te vinden om het gesprek over vermogen te kunnen voeren in een vertrouwende omgeving met gelijkgestemde. Tijdens een bijeenkomst die ging over het bespreken van vermogen, merkte ik dat er veel interactie ontstond. Deelnemers waren open in het delen van hun verhalen en gingen elkaar advies geven.

er een muur wordt opgesteld voor de buitenwereld en er niet graag over wordt gesproken. Dit zorgt soms ook voor hele vervelende situaties. Tot slot: er zijn enorme verschillen in denkwijze van jongeren ten opzichte van hun ouders. Zo had een deelnemer aan het programma de volgende anekdote: “Als mijn vader bijvoorbeeld een wasmachine gaat kopen, dan gaat hij naar dezelfde witgoedwinkel waar hij al jaren komt en koopt een wasmachine die de medewerker van de winkel hem adviseert. Hij kijkt niet verder of het elders goedkoper is. Bij mij zit dat anders. Ik zoek op Google wat de beste wasmachines zijn met de beste recensies en koop die online. Ik wil mijzelf verdiepen in het product wat ik wil gaan kopen zodat ik daar goede keuzes in maak. Zo zie ik mijn bankzaken ook. Ik wil zelf bepalen wat ik doe en waar ik in investeer, maar besef mij wel goed dat ik niet overal verstand van heb. Dan vind ik het fijn dat ik met een coach kan sparren over wat ik het beste kan doen en waar ik zelf informatie kan vinden.” Deze opmerking geeft mij de bevestiging dat we met de Generation Next Academy de goede weg hebben ingeslagen.

Er vielen mij vooral drie zaken op. Eén: over geld wordt amper gesproken. Zo hoorde ik een deelnemer vertellen dat ze meerdere malen had gevraagd aan haar ouders om wat meer te vertellen over de familiezaken. Het antwoord hierop was steevast: “Daar hoef jij je niet druk over te maken, dat is goed geregeld.” Ouders doen dit natuurlijk om hun kinderen te beschermen, echter brengt dit juist veel onduidelijkheid met zich mee: “Wat is goed geregeld?” Het tweede wat mij opviel is dat jong volwassenen uit vermogende families gebukt gaan onder vooroordelen. Een academy-deelnemer die een ‘eigen’ huis in Amsterdam heeft krijgt weleens te horen: “Oh, die heeft pappie zeker voor je gekocht”. Of zodra vrienden weten dat er geld in de familie zit: “Betaal jij de rekening even, je hebt toch genoeg”. Het zijn met name dit soort opmerkingen die er voor zorgen dat

PERSOONLIJK ALEX DE WAART Begin januari gaan we weer van start met de Generation Next Academy. Meer informatie hierover kan je vinden op abnamromeespierson.nl/next, natuurlijk kun je ook altijd direct contact met mij opnemen via alex.de.waart@nl.abnamro.com

FINANCIAL FOCUS

Prinsjesdag 2019

NETTORENDEMENT BLIJFT BELANGRIJKSTE BIJ ANDERE OPZET BOX 3-BELASTING PETER PLEIJSANT Specialist Kenniscentrum PETER.PLEIJSANT@NL.ABNAMRO.COM

Een opsteker voor spaarders tijdens Prinsjesdag: de regering wil het spaarrendement milder belasten. Beleggers gaan straks mogelijk meer betalen in box 3. Een kritische blik op uw vermogensopbouw geeft inzicht in de effecten en de mogelijkheden.

OP DE SCHOP

De percentages waarmee de Belastingdienst volgend jaar rekent zijn bekend. De belastingdruk is 0,54% tot 1,60%, afhankelijk van de omvang van het vermogen in box 3 (2019: 0,58% tot 1,68%). Een (lichte) daling van de belastingdruk volgend jaar dus. Vanaf 2022 gaat het heffingssysteem flink op de schop. Grootste verandering in het nieuwe systeem van belastingheffing is het onderscheid tussen spaargeld, overige bezittingen en schulden in box 3. Volgens het kabinetsplan wordt straks eerst bepaald of de bezittingen in box 3 hoger zijn dan een drempel van circa

FINANCIAL FOCUS

€ 30.000. Dit komt overeen met het huidige heffingsvrije vermogen per persoon (in 2020: € 30.846). Over deze bezittingen is er geen inkomstenbelasting verschuldigd in box 3. Is het bedrag van de bezittingen hoger? Dan vervalt het heffingsvrije vermogen en wordt afzonderlijk gekeken naar de genoemde soorten bezittingen en schulden.

AFZONDERLIJKE FISCALE BEHANDELING

De nieuwe manier van heffen moet ingaan per 2022, dat geeft de Belastingdienst de tijd om de systemen aan te passen. En het geeft belastingbetalers die meer moeten betalen handelingsperspectief. Voor het

eerst rekent de Belastingdienst straks namelijk met de werkelijke verhouding van spaargeld, beleggingen en schulden per belastingbetaler. Spaargeld en overige bezittingen krijgen beide een eigen forfaitair vastgesteld rendement. Aan de hand daarvan wordt vanaf 2022 het inkomen voor de belastingheffing in box 3 bepaald. De forfaitaire rente voor de schulden komt op dit bedrag in mindering. Voor het saldo geldt dan een heffingsvrij inkomen van circa € 400. Over het bedrag boven dit inkomen wordt vervolgens belasting geheven. Hiervoor moet vanaf 2022 een belastingtarief van 33% gaan gelden, nu is dat nog 30%.

EFFECT VOOR SPAARDERS EN BELEGGERS

Uitgaande van de cijfers voor volgend jaar kunnen we alvast het effect van de maatregelen inschatten. Op basis van de cijfers voor 2020 gaat het kabinetsplan uit van een forfaitair rendement voor beleggen van 5,33%, dat voor spaargeld is 0,09%. Goed nieuws voor spaarders, zij betalen door deze nieuwe methodiek veel minder of geen vermogensrendementsheffing. Belastingplichtigen met alleen spaargeld betalen straks helemaal geen box 3-heffing als hun spaargeld beneden de circa € 444.000 blijft. (€ 888.000 voor fiscaal partners) Dat

EXPERTISE HULP

bedrag is berekend op basis van een forfaitair spaarrendement van 0,09% en een heffingsvrij inkomen van € 400 (€ 400 / 0,09% = € 444.444). Ook wie meer vermogen op zijn spaarrekening heeft, betaalt veel minder belasting dan nu het geval is. Voor elke € 10.000 extra spaargeld boven de grens van circa € 444.000 per persoon, betaalt u straks slechts € 3 belasting (33% x 0,09% x € 10.000 = € 2,97). De belastingdruk komt daarmee op 0,03%.

MINDER GUNSTIG VOOR BELEGGERS Voor beleggers kunnen de voorgestelde veranderingen

fiscaal minder gunstig uitpakken. Zij gaan op basis van deze percentages onder het nieuwe systeem meer inkomstenbelasting betalen in box 3. Wie met zijn beleggingen beneden de drempel van € 30.846 blijft, betaalt zoals gezegd geen box 3-heffing. De belegger die meer bezit, betaalt straks over elke € 10.000 aan beleggingen € 176 belasting (33% x 5,33% x € 10.000 = € 175,89). Beleggers met niet al te hoge vermogens gaan er overigens relatief veel meer op achteruit dan de zeer grote vermogens. Laatstgenoemden betaalden al (deels) 1,68% over 2019 en gaan naar 1,76% in 2022.

KIJK KRITISCH NAAR UW VERMOGENSOPBOUW

Het is voor spaarders gunstig dat de belastingheffing over spaargeld straks beter gaat aansluiten bij het werkelijk behaalde rendement dat zij realiseren met hun spaargeld. Het is ook niet zo vreemd dat wie weinig rendement realiseert, minder belasting moet betalen. In het nieuwe systeem is het belangrijk voor beleggers om rekening te houden met de belastingdruk in box 3. Laat echter niet de fiscaliteit alleen leidend zijn. Het gaat uiteindelijk om wat u onderaan de streep overhoudt: het nettorendement op uw vermogen na belastingheffing.

Het is belangrijk om dat goed voor ogen te blijven houden bij het onderverdelen van uw vermogen over sparen en beleggen.

HOUD REKENING MET DE PEILDATUM

Een kritische blik op uw vermogensopbouw in box 3 kan verstandig zijn. Doe dat wel tijdig, de peildatum voor het box 3 vermogen is en blijft namelijk 1 januari. Het vermogen op die datum bepaalt voor het gehele kalenderjaar de situatie in box 3 en de uiteindelijke belastingheffing in die box.

FINANCIAL FOCUS

ONLINE

Dagelijkse inspiratie via

Daily Focus

Daily Focus is een dagelijkse nieuwsbrief van Financial Focus. Daily Focus scant voor u de wereldwijde zakelijke media en biedt u een compacte selectie van het belangrijkste financiële nieuws. U ontvangt deze nieuwsbrief dagelijks om 8.00 uur. U kunt zich aanmelden via financialfocus.nl/dailyfocus.

OVER ABN AMRO MEESPIERSON ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: ◆ aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; ◆ bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; ◆ beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten. Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro. nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024. ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01. ALGEMENE DISCLAIMER De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd

FINANCIAL FOCUS

worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te ver-menigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik.

US PERSON DISCLAIMER ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke weten regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde weten regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen. Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

COLOFON

05 // 2019 FINANCIAL FOCUS

is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u in de disclaimer op pagina 52.

Uw zorg: denkt u een stap vooruit? DE VOLGENDE EDITIE VAN FINANCIAL FOCUS VERSCHIJNT IN DECEMBER

AFMELDEN

U kunt het abonnement opzeggen via uw private banker.

Uitgever:

ABN AMRO MeesPierson

Concept & Realisatie: LVB

Hebt u vragen voor onze experts uit dit magazine? Zij helpen u graag! U kunt altijd bellen met uw eigen private banker. Of met de assistenten van Private Assistance. Zij zijn bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.00 uur tot 22.00 uur en op zaterdag van 9.00 uur tot 17.30 uur.

020 - 343 43 43

Drukwerkcoรถrdinatie Altavia Sumis

Redactieadres ABN AMRO

Redactie Financial Focus Postbus 283 (AA1040)

CHOY VAN DER HOOFT Managing Director ABN AMRO MeesPierson CHOY.VAN.DER.HOOFT-CHEONG@NL.ABNAMRO.COM EDWIN VAN BOMMEL Chief Innovation Officer ABN AMRO EDWIN.VAN.BOMMEL@NL.ABNAMRO.COM HAN DE JONG

JAN-WILLEM MEULENKAMP AA Advisors JAN.WILLEM.MEULENKAMP@NL.ABNAMRO.COM PETER PLEIJSANT Specialist Kenniscentrum PETER.PLEIJSANT@NL.ABNAMRO.COM ALEX DE WAART

Chief Economist ABN AMRO

Next Coach ABN AMRO MeesPierson

HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM

ALEX.DE.WAART@NL.ABNAMRO.COM

JAN WIRKEN Aandelen Analist JAN.WIRKEN@NL.ABNAMRO.COM

1000 EZ Amsterdam

Voor vragen of adreswijzigingen

Neem contact op met uw private banker.

Omslagillustratie

Ella Nitters

Met nieuws na 19 september 2019 kon in deze uitgave geen rekening meer worden gehouden.

Financial Focus online

Op www.financialfocus.nl leest u meer artikelen over en uit de wereld van vermogenden.

ABN AMRO MeesPierson online

Informatie over producten en diensten

van ABN AMRO MeesPierson vindt u op www.abnamromeespierson.nl

FINANCIAL FOCUS

CASINO ROYALE

WAT /

Het luxe jacht Casino Royale dat in de gelijknamige James Bond-film uit 2006 een decorstuk was, is tegenwoordig te charteren. WAAROM /

Het jacht is 33 meter lang, telt vier grote slaapkamers, bezit badkamers van marmer en heeft uiteraard een

zonnedek en een jacuzzi aan boord. Voor het vertier zijn er waterscooters, stand-up paddleboards, waterski’s en snorkels voor de ideale vakantie. WAAR /

Voor de bestemmingen kunt u kiezen uit de Amalfikust, Corsica, de Balearen, het Spaanse vaste land,

de Côte d’Azur met uiteraard St. Tropez en Monaco,

Sardinië, Sicilië of de havens nabij West-Italië/ Rome. KOSTEN /

€ 65.000 per week. MEER INFO /

camperandnicholsons.com

UITGELICHT

MEER

UITGELICHT