Financial Focus augustus 2019 by ABN AMRO

INSPIRATIE, MENINGEN EN VERHALEN UIT DE WERELD VAN VERMOGENDEN

Tweede huis in Nederland of toch over de grens?

FEATURE

DOSSIER

MEMORABEL AANDEEL

3D-printen

Alle financiële overwegingen

Het bedrijf van € 884 miljoen

Nieuwe revolutie

Tweede huis

Royal Wessanen

‘Waar je ook naartoe gaat: elke plek buiten huis voelt als vakantie’ ANNEMARIE ROSEBEEK

Head of Commercial Marketing & Sales EU ABN AMRO MeesPierson

INHOUD

FINANCIAL FOCUS // 04 // 2019

Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u op pagina 52.

DOSSIER

Tweede huis, in Nederland of toch over de grens? 37

Portretten Sabbatical

MEER MEDIA

DAILY FOCUS DAGELIJKSE NIEUWSBRIEF Selectie nieuws en achtergronden uit de internationale media FINANCIALFOCUS.NL CONTENTPLATFORM Blogs van specialisten, artikelen, video’s & het magazine

Sleutelmoment Linda de Mol

VIMEO VIDEOKANAAL FINANCIAL FOCUS Met reportages, achtergronden & interviews

Aandelen.................................................. 25 International Flavors & Fragrances

Fondsen...................................................... 29 UBS Global Impact Equity

Infographic........................................... 44 In de wandelgangen van het Rijksmuseum

Klant in beeld................................... 46 Wim Lochtenberg

Column......................................................... 48 Duurzame startups van vandaag, de multinationals van morgen

Markten

Feature

Relatieproblemen tussen handelspartners

3D-printen

Memorabel aandeel Royal Wessanen

FINANCIAL FOCUS ONLINE Veel artikelen uit deze uitgave kunt u ook online terugvinden en makkelijk delen. Op de website van Financial Focus vindt u veel meer video’s, artikelen en verhalen uit de wereld van vermogenden, blogs en nieuwsberichten van de specialisten van ABN AMRO MeesPierson. WWW.FINANCIALFOCUS.NL CONTACT MET ONS? Hebt u vragen naar aanleiding van artikelen in deze uitgave? Bij veel artikelen staan contactgegevens van de betrokken specialisten. Op pagina 53 vindt u algemene contactgegevens. En uiteraard ontvangt uw private banker graag uw vragen of verzoeken om meer informatie.

Uitgelicht.................................................. 56 Copenhill

FINANCIAL FOCUS

VOORWOORD

Ratio vs. emotie Alleen al de wetenschap dat ik ieder moment naar een heel andere omgeving kan, is heerlijk. Mijn man en ik stappen regelmatig op een vrijdag of zaterdagochtend in de auto. Om vervolgens na 3,5 uur bij ons tweede huis in Frankrijk aan te komen. Het is onze eigen plek, met onze eigen spullen. Toch is het grote verschil met thuis, dat we niet in de dagelijkse sleur of routine blijven hangen. Hier kunnen we even heerlijk ons hoofd legen. In principe maakt het niet uit of je er een paar uur voor moet rijden, Ăłf voor moet vliegen. Waar je ook naartoe gaat: elke plek buiten huis voelt als vakantie. Toch kan het voor de aankoop van een tweede woning geen kwaad om na te denken over waar u het voor wilt gebruiken. Hoe beleeft u er het meeste plezier aan? Wilt u er ieder moment naartoe kunnen? Dan is iets op rij-afstand wellicht verstandig. Heeft u een huis aan de Cote dâ&#x20AC;&#x2122;Azur op het oog? Dan gebruikt u het waarschijnlijk minder vaak, maar wel voor langere vakanties. En dan is er nog de zakelijke kant. Met de lage spaarrente kan de aankoop van een tweede woning een mooie investering zijn. Mits u let op de locatie en de staat van het huis natuurlijk. Wilt u de woning eigenlijk verhuren, zodat u er consequent inkomsten uit haalt? Dan kunt u de belastingen die u ter plaatse moet betalen en de benodigde verzekeringen compenseren. Of u nu in Nederland of over de grens gaat zoeken: het kan geen kwaad om u te verdiepen in alle (fiscale) regels. In ons dossier op pagina 16 leest u welke dit zijn, zodat u de juiste afweging kunt maken. Alhoewel de keuze voor een tweede huis toch ook vaak een kwestie van gevoel is.

FINANCIAL FOCUS

PERSOONLIJK

ANNEMARIE ROSEBEEK Head of Commercial Marketing & Sales EU ABN AMRO MeesPierson ANNEMARIE.ROSEBEEK@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENT

SLEUTEL

SLEUTELMOMENT

MOMENTEN

LINDA DE MOL

‘Het maakt ontzettend veel uit waar je wieg staat’

2012

RAPPORT VAN DE KINDEROMBUDSMAN SLEUTELMOMENT

Linda de Mol, presentatrice, actrice en oprichtster van de LINDA.foundation In 2012 verschijnt een rapport van de Kinderombudsman over kinderen die opgroeien in

armoede in Nederland, één van de rijkste landen ter wereld. LINDA DE MOL IS ZO ONGEVEER DE DEFINITIE VAN DE BEKENDE NEDERLANDER.

HET VERSCHIL MET SOMMIGEN IS ECHTER DAT DE NEDERLANDER HÁÁR NIET ALLEEN

KENT, MAAR ZIJ DE NEDERLANDER OOK WIL KENNEN. ZO ZAT ZE AL JAREN IN HAAR MAAG MET ONGELIJKHEID IN NEDERLAND. HAAR KINDEREN HOEFDEN ZICH NOOIT ZORGEN

TE MAKEN OVER GELD EN CARRIÈRE, WANT HUN WIEG STOND OP EEN GUNSTIGE PLEK. MET DE LINDA.FOUNDATION WIL ZE HET VERSCHIL MAKEN VOOR KINDEREN DIE NIET ALLES MEE HEBBEN GEHAD EN IN ARMOEDE OPGROEIEN.

2013 Het bewuste rapport leidde ertoe dat ze in juli 2013 de LINDA.foundation heeft opgericht.

LEES MEER

SLEUTELMOMENTEN www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENT OVER LINDA DE MOL Linda de Mol groeide op in een showbizzfamilie, maar verdiende na een studie rechten, net als haar broer en mediamagnaat John de Mol, zelf haar sporen in de mediawereld. Ze presenteerde talloze programma’s en is vooral in Nederland actief geweest, maar heeft ook succesvolle uitstapjes naar Duitsland gemaakt. Haar werk is tientallen malen bekroond. In 2003 lanceert ze haar eigen tijdschrift, Linda, een lifestyleblad gericht op vrouwen. In 2013 richten zij en de uitgever van Linda Magazine de LINDA.foundation op. Het fonds is bestemd voor (alleenstaande) ouders met kinderen die in financiële

WAAROM IS JUIST HET RAPPORT VAN DE KINDEROMBUDSMAN JE SLEUTELMOMENT?

Ik las een nieuwsbericht op internet. Daarin werden kort de bevindingen van de Kinderombudsman samengevat. De cijfers waren schokkend. Ik kon niet geloven wat ik las. In Nederland groeit 1 op de 9 kinderen in armoede op en in een stad als Amsterdam is dat zelfs 1 op de 4. Juist omdat ik zo geschokt was, heb ik dat rapport erbij gepakt om te kijken of het echt zo slecht was. Nadat ik het had gelezen, wilde ik hier iets aan doen.

HOE KWAM HET DAT JUIST DIT JE ZO AANGREEP?

Wat mij zo opviel in Nederland is dat het enorm uitmaakt waar je wieg staat. Ik woon in het Gooi en mijn kinderen zaten op hockey. Als je dan na je studie een stageplek nodig hebt, is er altijd wel een vader of moeder van een teamgenoot die je daarbij kan helpen. Dat gaat allemaal zo makkelijk; de kinderen hebben al een netwerk voordat ze überhaupt gaan werken. Dat die oneerlijkheid zo scherp is, werd alleen maar duidelijker door wat de Kinderombudsman

FINANCIAL FOCUS

schreef. Het is het contrast geweest dat de doorslag gaf om daar iets mee te doen.

WAT IS DIE KINDERARMOEDE IN NEDERLAND?

In het Gooi zag ik al die kids, vrienden van mijn kinderen, met hun dure winterjassen, scooters en hippe sneakers, terwijl er dus zo veel kinderen zijn die op te kleine schoenen lopen en niet eens een behoorlijke winterjas hebben. Armoede in Nederland is vanavond weer geen warm eten, maar boterhammen met pindakaas, nooit op vakantie gaan, nooit je vriendjes kunnen uitnodigen om te komen spelen, omdat je geen speelgoed hebt. Ja, armoede is relatief, maar het betekent in Nederland dat je niet aan de basisbehoeften van een kind kan voldoen. Toch heeft het een enorm effect op je latere leven: je wordt vaker gepest op school omdat je volgens andere kinderen malle kleren aan hebt. Vaak speelt overgewicht ook een rol, heb je geen netwerk en is er ook nog eens een enorm taboe op armoede. Er is veel schaamte over armoede. Toch zijn er hele straten en wijken waar armoede een probleem is. Ik vind dat een schande in ons land.

HOE HELPT DE LINDA.FOUNDATION?

Wij geven gezinnen die het financieel zwaar hebben eenmalig een steuntje in de rug. Dat bestaat uit een prachtig verpakt pakket dat we aan het einde van het jaar verzenden. Een financieel zware tijd, zeker als je toch al weinig te besteden hebt. In dit pakket zitten voor zeshonderd euro aan cadeaubonnen van winkels als Albert Heijn, HEMA, C&A en Intertoys. Gezinnen kunnen zichzelf niet aanmelden, dat gaat uitsluitend via hulpverleners. Dat kan iemand zijn die bij de gemeente werkt in een sociaal wijkteam, een directeur van een school of welzijnswerkers. Zij weten wat de schrijnendste gevallen zijn en waar zo’n doos met cadeaubonnen als een cadeautje uit de hemel komt. Het effect van dit soort giften is groot. Mensen hebben voor het eerst in jaren geen buikpijn in de feestmaand vanwege hun financiële zorgen, ze kunnen hun kinderen ook eens een cadeau geven, kinderen zijn dolblij dat ze weer nieuwe kleren krijgen. En wat we ook vaak horen: mensen krijgen er weer een beetje hoop van, dat de toekomst misschien toch nog wat brengt.

DE LINDA.FOUNDATION DOET DINGEN ANDERS, WAAROM IS DAT?

Net in de periode dat ik nadacht over de LINDA.foundation, raakte een aantal goede doelen in opspraak over hoge directeurssalarissen. Er waren beschuldigingen dat er teveel aan de strijkstok bleef kleven. Dit wilde ik niet. Daarom schenk ik jaarlijks een flink deel van mijn inkomen aan de Foundation. Met dat geld worden de reguliere kosten betaald, zoals medewerkers en de kosten voor ons kantoor. Dit soort zaken worden niet betaald door schenkingen die we van andere partijen ontvangen, dat wil ik persoonlijk graag betalen. Dat betekent dat wij kunnen zeggen dat honderd procent van de donaties ten goede van de gezinnen komt.

nood verkeren. ‘De oprichting van de Foundation had al een aanloop. Ik ben vaak benaderd door goede doelen. Dat is niet bijzonder voor mij, maar dat gebeurt je als BN’er. Allerlei stichtingen en fondsen doen aanvragen. Daar dacht ik serieus over na, want ik wilde al langer iets maatschappelijks doen. Ik heb goed verdiend en kan de leuke dingen in het leven doen en die mijn kinderen ook geven, maar ik wilde iets doen met het geld dat ik niet nodig heb.’

We groeien ieder jaar en mensen zijn echt bereid te doneren, waardoor we steeds meer kunnen doen. Dit jaar helpen we naar verwachting 4500 gezinnen en geven we kinderen net dat beetje extra. Meer informatie: lindafoundation.nl

FINANCIAL FOCUS

INFOCUS

London Sotheby’s wordt opgericht in London,

Milieuprobleem

Mount Everest: van populairste berg naar afvalberg? Een recordaantal bergbeklimmers zijn dit jaar naar de top van de Mount Everest geklommen. Die populariteit heeft ook een keerzijde. Er wordt zoveel troep achtergelaten, dat het drinkwater onderaan de berg vervuild dreigt te raken.

Veilinghuis

Verkocht Sotheby’s verlaat de beurs

maar het hoofdkantoor zit tegenwoordig in New York.

90 Wereldwijd heeft het veilinghuis negentig vestigingen.

$ 72,8 mljn Het duurste stuk uit de hedendaagse

Bergbeklimmers die hun lege zuurstofflessen, tenten of voedselverpakkingen achterlaten. De Nepalese bevolking heeft nog nooit eerder zoveel troep opgeruimd als dit jaar. Er werd bijna 8.000 kilo vuil ingezameld. Sinds 2008 komt de teller daarmee in totaal op 20.000 kilo opgeruimd afval.

Sotheby’s, ‘s werelds meest bekende veilinghuis, komt in particuliere handen. De Franse telecommiljardair en kunstverzamelaar Patrick Drahi kocht het voor ruim 3,2 miljard dollar. Met de overname verlaat Sotheby's na 31 jaar de beurs in New York. Daar was het de oudst genoteerde onderneming. Beleggers ontvingen na de overname 57 dollar in contanten per aandeel. Vanaf nu zijn de twee grootste veilinghuizen ter wereld officieel in handen van de Fransen. De familie van Francois Pinault, oprichter van de in Parijs gevestigde luxegoederengigant Kering SA, bezit Christie's.

In plaats van zware tenten in te pakken, is het voor klimmers makkelijker om deze te laten staan. De hoogte, zuurstofniveaus, gevaarlijke hellingen en het slechte weer maken het voor hen lastig om afval mee terug te nemen. De overheid zet daarom de lokale bevolking in om hun leefomgeving, dat als recreatiegebied wordt gebruikt, schoon te houden. Het grootste probleem is echter niet het plastic. Veel bergbeklimmers vermijden de toiletten, die toch al beperkt beschikbaar zijn. In plaats daarvan maken zij gaten in de sneeuw. Uitwerpselen komen terecht in het smeltwater, dat door bewoners onderaan de berg als drinkwatervoorziening wordt gebruikt. Volgens Ang Tshering, voormalig hoofd van de Nepal Mountaineering Association, veroorzaakt de snelheid waarmee de sneeuw smelt het grootste gevaar. ‘Camp Two zit weliswaar op

FINANCIAL FOCUS

6.400 meter hoogte, maar zelfs daar begint zich al een vreselijke geur te verspreiden. Komen deze bacteriën in het drinkwater terecht, dan vormt dat een gevaar voor de gezondheid.’ Een oplossing voor het probleem is er al. Die zou liggen in biologisch afbreekbare zakken met enzymen die menselijke afvalstoffen ontbinden. Regels voor het afvoeren van menselijk afval zijn er alleen nog niet. Zolang er nog geen regels bestaan voor het gebruik ervan, worden bergbeklimmers nergens tot verplicht.

Bron: Skynews

Met een historie die teruggaat tot 1714 zijn er nog veel meer wapenfeiten over Sotheby’s te vinden:

kunst ooit geveild? Mark Rothko's "White Center" voor een bedrag van 72,8 miljoen dollar.

1977 Sotheby's wordt in 1977 een Brits overheidsbedrijf.

2011 Vanaf december 2011 heeft het bedrijf 1446 werknemers wereldwijd.

Bron: Bloomberg, NRC

FINANCIAL FOCUS

COLUMN Mensen hebben een grote voorliefde voor negatieve verhalen. De laatste tijd lees je steeds meer over de Japanificatie van de mondiale of toch zeker de Europese economie.

Futuristisch vervoer

Pikt vliegende taxi gasten Olympische Spelen Parijs op? Zodra de Olympische Spelen starten, wordt het verkeer in een toch al overdrukke stad een chaos. Parijs, de stad waar het sportevenement in 2024 plaatsvindt, heeft daar alvast iets op bedacht: zelfsturende, vliegende taxi’s. Airbus, Aeroports de Paris en de Transport Authority van Parijs onderzoeken de haalbaarheid van het gebruik van zelfsturende vliegende taxi's om bezoekers van luchthaven Charles de Gaulle naar de stad te brengen. Bezoekers van de Olympische Spelen besparen daarmee waardevolle tijd om bij hun hotel te komen. Normaal gesproken duurt het een uur om met een bus of trein Parijs binnen te komen. De vliegende taxi’s kunnen iedere zes minuten opstijgen. Aeroports de Paris moet tegen het einde van 2019 beslissen wat een goede landingsplek in het centrum van Parijs is. Deze moet dan binnen 18 maanden gerealiseerd worden.

Er draaien al experimenten met de vliegende taxi’s. Voordat er daadwerkelijk één actief wordt, moeten er nog veel onzekerheden worden weggenomen. De taxi's moeten veilig genoeg zijn om zelfsturend te vliegen en lang genoeg op één batterij kunnen functioneren. De betrokken partijen moeten er ook voor zorgen dat de taxi's goed aansluiten bij de bestaande infrastructuur en regelgeving. Andere steden tonen inmiddels ook interesse. Als alles goed gaat, dient het plan in Parijs als een testcase om te zien of vliegende taxi’s inderdaad handig zijn bij grote evenementen.

Japanificatie: het nieuwste paniekverhaal Het gaat erin als koek. Met Japanificatie wordt een economie bedoeld die maar niet wil groeien en waar deflatie heerst. De aandelenbeurs fluctueert stevig zonder dat er een opwaartse trend valt te ontwaren, eerder een neerwaartse. Demografie, geknapte zeepbellen en tekortschietend beleid worden als oorzaken gezien. Dit klinkt allemaal onheilspellend en misschien is het nog waar ook. Maar er valt nog wel wat over op te merken. Ik hoop dat ik mij vergis, maar ik krijg sterk de indruk dat de opgewonden standjes die het erover hebben, niet weten wat er in Japan precies is gebeurd. Zeker, Japan kent weinig groei, maar de bevolking krimpt. Veel groei is dus niet nodig. Wie in Japan komt, krijgt niet het idee van een land dat al bijna dertig jaar in crisis is. Hoe rolde Japan in de deflatoire val en hoe verhoudt dat zich tot ons? De Nikkei index haalde eind 1989 een hoogtepunt van bijna 39.000 punten. Momenteel koerst de index iets onder 22.000 punten, 55 procent van het hoogtepunt. De AEX staat nog ruim 100 punten beneden het hoogtepunt van voor het knappen van de techbubbel, maar is op hetzelfde niveau als het hoogtepunt in 2007. Japanse onroerendgoedprijzen waren krankzinnig overgewaardeerd. De grond waarop het keizerlijk paleis in Tokio staat, was in 1989 meer waard dan alle grond in California. Toen de markt kantelde, volgden zeventien

jaren van dalende prijzen. De vermogensverliezen waren dus gigantisch in Japan. De hoeveelheid slechte leningen onder banken was daardoor ook veel groter en er vielen veel meer banken om dan bij ons. De verschillen tussen het Europa van de laatste jaren en de ontwikkelingen in Japan na 1989 zijn bijzonder groot. Elke vergelijking gaat mank. Ook kende Japan jaren van dalende consumentenprijzen, echte deflatie. Dat hebben wij allemaal niet meegemaakt. Ik wil de uitdagingen voor de Europese economie zeker niet onderschatten en we hebben weinig groeidynamiek. Maar om dat Japanificatie te noemen, slaat werkelijk nergens op.

PERSOONLIJK HAN DE JONG Chief Economist bij ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

Bron: Engadget

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER

DOSSIER TWEEDE HUIS

Verzekeren tweede woning

De gevolgen van klimaatverandering

Beleggen of lenen: een rekenvoorbeeld

U overweegt de aankoop van een vakantiewoning. Maar wordt het een huis in Nederland of in het buitenland? Elke keuze heeft zijn eigen voor- en nadelen, zo laten de ervaringen van huiseigenaren zien. Om u te helpen bij de aankoop van een tweede huis delen René Bruel, Specialist Internationale Belastingen en Geert Offergelt, Hoofd Private Insurance bij ABN AMRO MeesPierson in dit dossier hun kennis.

Tweede huis,

in Nederland of toch over de grens? 16

FINANCIAL FOCUS

Droomt u weleens weg bij de gedachte aan vakanties in uw eigen vakantiehuis aan de Zeeuwse kust? Of zit u liever aan de Cote d’Azur of Costa Blanca? Een comfortabel vakantiehuis met uitzicht over het Veluws landschap? Of liever uitzicht op de Vedrarots in Ibiza? Veel vermogenden hebben de wens om een vakantiewoning te kopen. Op een voorliefde voor een regio na, is het alleen de vraag waar u dat wilt. Vaak bepalen uw voorkeur voor het klimaat, het budget en de gezinssamenstelling welke locatie u het beste bevalt, ook op lange termijn. Maar u kunt de financiële en fiscale aspecten ook in uw afweging meenemen.

SPANJE EN EIGEN LAND FAVORIET

Precieze cijfers over de favoriete landen van Nederlanders die een vakantiewoning kopen, zijn er niet. Alleen de Belastingdienst beschikt over deze informatie, en geeft die niet prijs. Afgaande op recente peilingen, lijken Spanje en Frankrijk nog steeds favoriet. En – in mindere mate – Italië en Portugal. Ook het eigen land blijkt een geliefde locatie voor een vakantiewoning, bij voorkeur aan de kust – Bergen aan Zee bijvoorbeeld – of op een Waddeneiland. Onderzoek van de internationale vastgoedgroep Savilles onder eigenaren van tweede huizen in Europa en de VS, bevestigt dit beeld. Van de ondervraagde

Nederlandse tweedehuis-eigenaren heeft een kwart een huis in eigen land, een kwart in Spanje en 15 procent in Frankrijk. Daarmee lijken we op de Britten, maar wijken we af van de Spaanse, Duitse, Franse en Italiaanse kopers. Die laatsten hebben een grote voorkeur voor een vakantiehuis in eigen land.

KLIMAAT

De keuze van tweede huisbezitters voor het buitenland heeft natuurlijk vaak met het klimaat te maken. In Spanje is het gemiddelde aantal zonuren met 3.000 uur per jaar twee keer zo hoog als het gemiddelde in Nederland. In Frankrijk is dat 2.600 uur

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER VERZEKEREN TWEEDE WONING Zorg dat de tweede woning goed is verzekerd. En sluit bij voorkeur een polis bij een gespecialiseerde Nederlandse verzekeraar, zegt Geert Offergelt, hoofd Private Insurance van ABN AMRO MeesPierson. ‘Voor de meeste opstal- en inboedelverzekeringen in Zuid-Europa geldt het aloude Nederlandse gezegde: goedkoop is duurkoop. De Franse of Spaanse makelaar of zelfs notaris zal u al snel een lokale polis aanbieden. Maar een verzekeringscontract in een taal die je niet goed beheerst, kun je eigenlijk niet goed beoordelen op kwaliteit.’ De ervaring leert dat deze polissen niet bieden wat Nederlanders in eigen land gewend zijn. Offergelt: ‘En daar kom je dan pas achter bij een stevige schade. Bovendien is het dan de vraag of je in zo’n geval adequaat geholpen wordt door die Italiaanse assurantietussenpersoon en of er communicatie mogelijk is, bijvoorbeeld in het Engels.’ Met een goed leesbare Nederlandse polis en assistentie en coördinatie vanuit Nederland bent u in veel gevallen beter af.

per jaar. Het mediterraan klimaat in het zuiden is droog en warm. Voordeel van een tweede huis in het zuidelijke deel van Europa, is de aangename temperatuur in het vakantieseizoen, maar ook in het voor- en naseizoen. Dat betekent dat u ook in het najaar en tijdens de vele vrije dagen in het voorjaar kunt genieten van het vakantiehuis. In april is de gemiddelde temperatuur in Spanje ruim 18 graden en in Nederland ruim 9 graden, om maar wat te noemen.

HOUD REKENING MET DE KLIMAATVERANDERING

Datzelfde aantrekkelijke klimaat heeft ook een mogelijke keerzijde. In delen van

FINANCIAL FOCUS

Spanje, Frankrijk en Italië nemen de extreme weersomstandigheden toe. Waarschijnlijk als gevolg van de klimaatverandering. Dat kan niet alleen voor overlast zorgen, maar heeft bijvoorbeeld ook invloed op de mogelijkheden om uw bezit te verzekeren, weet Geert Offergelt. ‘Neem de cliënt die recent een vakantiewoning in een aantrekkelijk wijngebied in het midden van Italië kocht. Bij het doorspreken van de wensen op verzekeringsgebied, bleek de woning in een zone te liggen die aantoonbaar vaker dan de rest van het land wordt getroffen door aardbevingen.’ Schade in dergelijke situaties is vaak uitgesloten van de verzekering [zie kader]. Belangrijk dus

om de gevolgen van de klimaatverandering mee te wegen bij de keuze voor de regio. Offergelt raadt klanten aan de online beschikbare kaarten te raadplegen met informatie over gebieden met een verhoogd risico op bevingen, overstromingen en grote droogte. Wie googelt op de naam van het land in combinatie met het Engelse map en woorden als earthquake (aardbeving), flood (overstroming) en lightning (bliksem), vindt deze kaarten al snel.

RUST EN RUIMTE

Een tweede woning is een fijne plek om te ontstressen, zo blijkt uit het onderzoek van het Nederlands Research Instituut voor

Recreatie en Toerisme (NRIT). 80 procent voelt zich minder gehaast dan thuis. Iets meer dan de helft van de mensen voelt zich gezonder tijdens het verblijf in het tweede huis. Voor 89 procent van de bezitters is een tweede huis een plek om zich terug te trekken. Naast het klimaat, zijn ook de rust en ruimte reden om voor een vakantiewoning uit te wijken naar het buitenland: je bent echt even weg. Met de rust valt het in de praktijk alleen soms tegen. Bijvoorbeeld omdat er in het landschap twintig windmolens worden gebouwd, zoals potentiële kopers van een huis in de Franse Ardennen ontdekten. Om aan de afspraken in het Klimaatakkoord te voldoen worden in Frankrijk de komende tijd

veel windmolenparken gebouwd. Ook zijn er de praktische ongemakken waardoor de aankoop niet aan de verwachtingen voldoet. Bijvoorbeeld omdat voor elke boodschap een autorit nodig is. Of omdat alle voorzieningen buiten de zomermaanden sluiten. Of het besef dat medische hulp wel even op zich laat wachten. Zeker in gebieden die door de trek naar de steden ontvolken en vergrijzen. Het is dus verstandig om eerst een aantal maal – in verschillende seizoenen – een huis te huren in het beoogde gebied. En de bevolking te vragen naar hun ervaringen. Veel hangt natuurlijk af van uw wensen en de gezinssamenstelling. Zo nemen veel huiseigenaren voor lief dat in gebieden op het

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER ALS DE BLIKSEM Wie zich verdiept in een tweede woning in het buitenland, doet er goed aan ook de gevolgen van de klimaatverandering en andere omstandigheden te laten meewegen. Zo kent het zuiden van Europa regio’s die aantoonbaar vaker dan de rest van het land wordt getroffen door aardbevingen. Reden voor de verzekeraar om schade door bevingen uit te sluiten op de verzekeringspolis van de koper. Iets om rekening mee te houden, zegt Geert Offergelt, hoofd Private Insurance van ABN AMRO MeesPierson. ‘De schadepost, ook door kleinere bevingen – bijvoorbeeld aan een zwembad – kan namelijk aanzienlijk zijn.’ Ook gebieden met veel heftige bliksemontladingen, zoals in Zuid-Frankrijk kunnen een risico vormen voor huiseigenaren. ‘De schade door blikseminslag in je huis is weliswaar standaard verzekerd, maar de bliksem die bij het huis van de buren inslaat kan via ondergrondse leidingen grote inductieschade aanrichten aan elektrische apparatuur, zoals de domotica en het alarmsysteem. Lokale polissen kennen vaak dekkingsbeperkingen en uitkeringsmaxima waardoor de schade maar beperkt vergoed wordt’.

Franse platteland de energielevering niet altijd optimaal is. Maar het ontbreken van wifi en het niet kunnen opladen van de smartphone en tablet, kan voor ouders van tieners van grote invloed zijn op de stemming in de vakantie.

NAAST EEN FESIVALTERREIN

In het dichtbevolkte Nederland zijn de Waddeneilanden, en in toenemende mate Zeeland, favoriet bij vermogende kopers van een tweede huis in een rustige omgeving. Makelaarsvereniging NVM ziet een sterke toename van de vraag. Sinds 2015 is de gemiddelde prijs van een vakantiehuis op één van de Waddeneilanden met 20 procent

FINANCIAL FOCUS

toegenomen tot 351.888 euro. In Zeeland betalen kopers de hoogste gemiddelde prijs voor een vakantiehuis, 428.471 euro. Kopers krijgen daarvoor een plekje binnen één van de rustigste provincies van het land. In sommige Zeeuwse gemeenten wonen minder dan 100 inwoners per vierkante kilometer. Op Schiermonnikoog en Vlieland zijn dat er minder dan 30. Ter vergelijking; er wonen er 6.344 per vierkante kilometer in de meest dichtstbevolkte gemeente van Nederland, Den Haag. Raadpleeg altijd voor de koop het bestemmingsplan. Daarin staan de afspraken over het gebruik van grond en de gebouwen in de omgeving. Zo voorkomt u dat u een vakantiewoning koopt die grenst

aan, op het oog, rustige weilanden die in de zomermaanden worden gebruikt als festivalterrein.

IEDERE REGIO HAAR EIGEN REGELS

Ook financieel en fiscaal zijn er verschillen tussen de aankoop van een Nederlandse of buitenlandse woning. De specialisten van de bank krijgen veel vragen over de fiscale gevolgen bij aankoop, bezit, verkoop of vererving van een tweede woning. Zeker van kopers van een vakantiewoning in het buitenland, zegt René Bruel. ‘De fiscale en financiële zaken rond de tweede woning in het buitenland zijn complex. En wijken vaak af van de situatie in Nederland. Bijvoorbeeld

omdat de belastingheffing andere uitgangspunten heeft’. Bruel benadrukt dat zelfs binnen één land grote verschillen kunnen zijn in de tarieven van vermogens- of erfbelasting. Zo pakken de belastingregels in Spanje en Zwitserland per regio anders uit. Hij wijst potentiële kopers van een tweede woning in Spanje en Frankrijk op de actuele informatie in de informatiefolders van deze landen. De documenten kunt u downloaden op financialfocus.abnamro.nl. Kennis van de plaatselijke regels voorkomt veel onduidelijkheid. Bijvoorbeeld over de wetgeving en de herkomst er van. Zo kennen landen waar Napoleon ooit de scepter zwaaide – zoals Nederland en Spanje – van

oudsher een gestructureerd systeem om onder andere eigendomsakten van woningen en de grond eromheen vast te leggen. In andere landen is de registratie veel minder eenvormig. En dat kan tot onduidelijkheid over bijvoorbeeld de omvang van de tuin leiden.

SPAARGELD OF HYPOTHEEK

Veel vragen aan Bruel en zijn team gaan over de aankoop van de tweede woning. Veelal wordt voor de koop spaargeld ingezet. Zit het vermogen vast in beleggingen of onroerend goed? Dan is geld lenen een optie. Dat is makkelijker voor een woning in Nederland dan voor een vakantiehuis in het buitenland. Een Nederlandse geldverstrekker financiert

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER in principe niet op basis van een hypotheek een vakantiehuis in het buitenland. En verlangt meestal een ander onderpand. Zoals de eigen woning met overwaarde of een effectenportefeuille. Wie zijn vakantiewoning in het buitenland wil financieren, is meestal aangewezen op een bank in het land van de vakantiewoning. Zo verstrekken Spaanse banken regelmatig hypotheken aan Nederlanders voor de aankoop van een vakantiewoning. Houd er rekening mee dat de regels in een ander land anders zijn. Ook het niveau van hypotheekrente, de looptijd van de hypotheek en de kosten die de geldverstrekker rekent, kunnen flink verschillen. Met de hypotheekrenteaftrek hoeft u geen rekening te houden. De betaalde hypotheekrente over een tweede woning is niet fiscaal aftrekbaar in uw Nederlandse

FINANCIAL FOCUS

aangifte. Zowel de waarde van de tweede woning in eigen land als die in het buitenland moeten worden opgenomen in box 3 van de inkomstenbelasting. Over de waarde daarvan minus een eventuele hypotheekschuld heft de belastingdienst vermogensrendementsheffing. Voor de eigenaren van een woning in het buitenland zit dat iets anders, legt Bruel uit. Het heffingsrecht is in verdragen tussen landen namelijk toegekend aan het land waar de woning ligt. ‘Als eigenaar betaal je dan in het land waar het vakantiehuis staat belasting. De Nederlandse Belastingdienst voorkomt vervolgens dubbele heffing van inkomstenbelasting, door de belasting in box 3 te verminderen. Maar alleen voor zover je de buitenlandse woning met eigen geld hebt aangekocht.’

BIJKOMENDE KOSTEN KUNNEN OPLOPEN Koopt u een woning in het buitenland, dan kunnen de aankoopkosten van een woning flink verschillen van die in Nederland. In Nederland betaalt u 2 procent overdrachtsbelasting over de waarde van de vakantiewoning. Een nieuwbouwwoning, bijvoorbeeld als onderdeel van een groter project, is meestal vrij op naam (v.o.n.). In de bouwkosten is dan wel 21 procent BTW opgenomen. De koper betaalt de kosten voor de overdracht. In Frankrijk betaalt u als koper circa 5,8 procent overdrachtsbelasting over de koopsom. In Spanje verschilt de overdrachtsbelasting per regio; in de kustprovincies betalen kopers tussen de 8 procent en 10 procent. De makelaarskosten in het buitenland zijn vaak veel hoger dan in Nederland. Bovendien zijn vaak ook andere adviseurs zoals een advocaat bij de koop

betrokken, die door de koper moeten worden betaald.

MEER KOSTEN DAN DE KOOPSOM

Een tweede woning brengt natuurlijk meer kosten met zich mee dan alleen de koopsom. Denk bijvoorbeeld aan verzekeringspremies, kosten voor onderhoud van huis, tuin en zwembad en eventueel beveiliging van de woning. Maakt de woning deel uit van een groter project, zoals een appartementencomplex of een park, dan krijgt u daarnaast te maken met servicekosten. Voordeel is dat het onderhoud van de tuin en voorzieningen zoals zwembaden centraal wordt geregeld. Ook als u er zelf niet bent. De kosten van schoonmaak en onderhoud kunnen echter flink oplopen. Houd er bij aankoop ook rekening mee dat eigenaren in de

regel maar weinig invloed hebben op de jaarlijkse verhogingen van de parkkosten. Tel daarbij op de kosten voor vervoer naar het buitenland. Die zijn hoger dan wanneer u in de auto stapt naar uw tweede woning in Nederland. De luchtvaartmarkt is volop in beweging, en de ticketprijzen zijn mogelijk hoger op vliegroutes die worden aangeboden door een beperkt aantal maatschappijen. Denk aan delen van Scandinavië en Italië.

EEN AANTREKKELIJKE BELEGGING?

In advertenties worden vakantiewoningen steevast als een solide investering of kansrijke belegging aangemerkt. Maar levert een tweede huis ook financieel rendement op? En hoe verschilt dat tussen Nederland en bijvoorbeeld Spanje of Frankrijk? De waardeontwikkeling van recreatievastgoed laat een veel grilliger verloop zien dan

bijvoorbeeld de reguliere woningmarkt. Er zijn dan ook verschillende factoren die bepalen of uw vakantiehuis in de toekomst evenveel of meer opbrengt dan u er nu voor betaalt. Het rendement op een tweede woning bestaat, net als bijvoorbeeld een aandelenbelegging, uit enerzijds de waardevermeerdering, en anderzijds uit het inkomen (dividend bij aandelen) dat de belegging oplevert. Een vakantiewoning kan inkomen (huur) opleveren als u deze verhuurt. Maar de meeste klanten van de bank kopen de woning voor eigen gebruik. Voor een eventuele waardevermeerdering in de toekomst is natuurlijk de locatie – bij water is favoriet – belangrijk. Ook het comfort is belangrijk. Denk aan airconditioning en een volwaardige keuken met afwasmachine. Opvallend: uit het internationale onderzoek van vastgoedbedrijf

FINANCIAL FOCUS

EXPERTISE AANDEEL

International Flavors & Fragrances (IFF)

KWESTIE VAN SMAAK

De smaak van uw favoriete tandpasta, de geur van shampoo en de bite van de chocoladehagelslag op brood. Grote kans dat uw zintuigen vanochtend

JAN WIRKEN Aandelen Analist JAN.WIRKEN@NL.ABNAMRO.COM

zijn geprikkeld door de producten van geur- en smaakstoffenfabrikant International Flavors & Fragrances (IFF).

BELEGGEN OF LENEN? De keuze tussen geld uit beleggingen vrijmaken of lenen voor de verkoop, houdt veel kopers bezig. Afgaande op de vragen die de bank krijgt. De specialisten van de bank kunnen voor klanten inzichtelijk maken wat de verschillende keuzes in rendement kosten of opleveren. Bruel: ‘Kern van die berekening is enerzijds de rente waartegen de klant kan lenen en anderzijds het nettorendement dat op het eigen vermogen kan worden behaald. Is het rendement op de beleggingen laag, dan is het inzetten van eigen middelen al snel aantrekkelijker dan lenen,’ zo legt Bruel uit. Hoe hoger het rendement op uw vermogen, hoe meer het u immers netto ‘kost’ om het vermogen in uw tweede huis te investeren. REKENVOORBEELD U koopt een tweede huis in het buitenland van € 500.000. De rente die u betaalt over de lening bedraagt 4%. En de belasting die u effectief betaalt over het vermogen boven de vrijstelling in box 3 bedraagt 1,3%. Investeren van eigen middelen (spaargeld of beleggingen) is voordeliger zolang het rendement minder bedraagt dan 4% + 1,3% = 5,3%. Als het rendement boven dit omslagpunt ligt, pakt lenen voordeliger uit.

Savilles blijken Europese kopers eensgezind over de belangrijkste voorwaarden voor aankoop: een goede internetverbinding. Die blijkt cruciaal voor de koop. Daarna volgen de afstand tot het water zoals de zee of een meer en veel buitenruimte.

ECONOMISCHE OMSTANDIGHEDEN

De recente historie laat zien dat ook economische en politieke ontwikkelingen grote invloed hebben op de waarde van recreatiewoningen. In Spanje daalden de huizenprijzen na het uitbreken van de economische crisis met gemiddeld 40 procent. Maar eigenaren van huizen op het populaire Ibiza zagen de waarde van hun huis sinds het einde van de crisis weer fors stijgen. Momenteel is de vastgoedmarkt voor tweede huizen in Turkije minder aantrekkelijk door de politieke ontwikkelingen in het land. Woningen op een park, bijvoorbeeld bij een golfbaan, hebben hun eigen dynamiek. De waardestijging wordt daar

mede bepaald door het onderhoud van de parkvoorzieningen en door de populariteit van de golfsport zelf. Iets waar eigenaars relatief weinig invloed op hebben. Zo raakte tijdens de crisis veel golfbanen in Europa in moeilijkheden, waarna de woningen aan de rand van de slecht onderhouden baan moeilijk verkoopbaar bleken. Ook vraag en aanbod spelen een rol. Zo verwacht de NVM in het rapport over de ontwikkeling van de Nederlandse markt voor tweede huizen, dat het aanbod in het populaire Zeeland de vraag zal overtreffen. Afgaande op het aantal toegekende bouwvergunningen voor luxe vakantieparken. Dat heeft invloed op de prijs. De verwachting is dat de prijzen van Zeeuwse vakantiewoningen de komende jaren niet zo sterk meer stijgen als nu het geval is. Bij de keuze voor een woning in Nederland of het buitenland lijkt het daarom van belang vooral het eigen plezier en de persoonlijke wensen mee te laten wegen.

Onze zintuigen bepalen in grote mate wat we kopen in de supermarkt. Hoe een product ruikt, smaakt en voelt is van groot belang voor fabrikanten. Daar profiteren producenten van geur- en smaakstoffen van. IFF is een van de grootste spelers in dit specialistische onderdeel van de levensmiddelensector. De onderneming maakt tienduizenden geur- en smaakstoffen die wereldwijd in voedingsmiddelen en huishoudelijke producten worden gebruikt. IFF profiteert van de groeiende vraag naar deze stoffen. Die vraag stijgt door de groeiende middenklasse in de opkomende markten die meer luxe producten koopt. Daarnaast groeit in ontwikkelde markten de voorkeur voor natuurlijke en ambachtelijke producten met natuurlijke geur- en smaakstoffen.

CONSISTENTIE

Leveranciers van geur- en smaakstoffen hebben een bijzondere positie. Voor hun klanten is het essentieel om een stabiele toevoer te hebben van hoge kwaliteit geur- en

ISIN-CODE

US4595061015

FINANCIAL FOCUS

smaakstoffen. Ook veiligheid, houdbaarheid en de consistentie van geur en smaak zijn cruciaal. Dat geeft IFF pricing power, IFF kan aantrekkelijke prijzen vragen omdat er maar enkele concurrenten zijn en de kosten van geur- en smaakstoffen een zeer klein deel van de kosten van een product uitmaken. Ook de gestage stroom van overnames van kleine branchegenoten stimuleert de groei van IFF. Meest recent is de overname van het Israëlische Frutarom, De onderneming met een omzet van $1,5 miljard heeft onder andere expertise op het gebied van natuurlijke geur- en smaakstoffen voor voeding- en verzorgingsproducten.

DUURZAAMHEID

IFF speelt nadrukkelijk in op het toegenomen belang van duurzaamheid binnen de levensmiddelensector. Bijvoorbeeld als het gaat om het behoud van natuurlijke grondstoffen en eerlijke vergoeding voor leveranciers van grondstoffen. Zo stimuleert IFF de economische zelfstandigheid van muntkwekers in India.

Munt is een smaakmaker in onder andere tandpasta, kauwgum en frisdrank. Ook zet IFF de expertise steeds vaker in om samen met klanten producten te verbeteren zodat

ze passen bij een gezonde levensstijl. Door slim gebruik van geur- en smaakstoffen blijft de smaak hetzelfde maar bevat het product minder zout, vet of suiker.

FINANCIËLE INFORMATIE

International Flavors & Fragrances (IFF US) FINANCIAL FOCUS

EXPERTISE

Handelsconflict

RELATIEPROBLEMEN TUSSEN HANDELSPARTNERS

MARKTEN

Anderhalf jaar duurt het handelsconflict tussen China en de Verenigde Staten nu. Onenigheid over de prijs van zonnepanelen is ontaard in

een handelsoorlog tussen twee grootmachten. Waar ging het mis tussen de handelspartners? En wat betekent dit voor Europa? BETER INTERNET UIT CHINA

Het is een rapport van de economen van de US International Trade Commission dat eind 2017 een al lang sluimerend ongenoegen bij de Amerikanen naar de oppervlakte brengt. In het rapport stelt de commissie dat de import van Chinese zonnepanelen grote schade toebrengt aan de Amerikaanse industrie. Chinese producenten kunnen hun zonnepanelen dankzij forse subsidies en goedkoop krediet van de Chinese overheid voor veel lagere prijzen verkopen dan de Amerikaanse producenten. Een doorn in het oog van president Donald Trump. Hij noemt deze praktijken in strijd met de regels van de Wereldhandelsorganisatie. Begin 2018 kondigt hij importheffingen aan op zonnepanelen van maar liefst 30 procent. Even later stijgen ook de tarieven van staal en aluminium fors. China reageert met hogere tarieven op de import van sojabonen, SUV's en vliegtuig(onderdelen). Vele producten volgen in de maanden daarna.

FINANCIAL FOCUS

STRENGE VOORWAARDEN

De handel tussen China en de rest van de wereld is al langer punt van discussie. De strenge voorwaarden die China aan handelspartners stelt, worden als oneerlijk gezien. Zeker in vergelijking met de open markten van de VS en veel Europese landen. China komt er tot nu toe mee weg: het is een uiterst aantrekkelijke markt met 1,4 miljard consumenten die steeds welvarender worden. Grote Europese en Amerikaanse autofabrikanten gaan akkoord met de standaarden die de Chinezen stellen. Buitenlandse aanbieders mogen alleen modellen op de markt brengen met een brandstofverbruik van maximaal 1 op 20 kilometer. Ook verplicht China buitenlandse autofabrikanten dat minstens 12 procent van het jaarlijks aantal in het land geproduceerde auto’s new-energy vehicles (NEVs) moeten zijn. Het is echter de vraag of de producenten kopers vinden voor deze auto’s, stelde een vertegenwoordiger van Volkswagen in de zakenkrant Financial Times.

Technologie speelt een belangrijke rol tijdens het handelsconflict. En speciaal de uitrol van 5G, een nieuw mobiel netwerk met meer snelheid en capaciteit dan het huidige 4G-netwerk. Een sterk 5G-netwerk is belangrijk bij het uitbreiden van de Internet of Things-mogelijkheden waarbij apparaten continu in verbinding staan met het internet en elkaar. Met een belangrijke rol voor Huawei Technologies, China's grootste telecomfabrikant. Maar niet als het aan de Amerikanen ligt. Zij beschuldigen Huawei van spionage voor de Chinese overheid en sluiten het bedrijf uit van openbare aanbestedingen. In ons land heeft een Kamermeerderheid gestemd voor het weren van Huawei bij de aanleg van 5G in Nederland. Een mogelijke oplossing kan liggen in het splitsen van het 5G-netwerk. Waarbij de essentiële kruispunten worden gebouwd door een westerse partij en Huawei de minder belangrijke onderdelen op zich neemt.

STEEDS MEER EXPORT VANUIT CHINA

met hormonen is behandeld uit de VS en automodellen uit De Verenigde Staten en andere India en China die niet aan de landen hebben vooral moeite Europese veiligheidsstandaards met het feit dat verhoudingen voldoen. Maar meestal draait niet in balans zijn. China stelt het om bescherming van de strenge eisen aan de import, binnenlandse markt tegen maar exporteert zelf wel steeds buitenlandse concurrentie. Zo meer naar de rest van de wereld. kende Europa dertig jaar lang Producten tegen lage prijzen, het Multivezelakkoord. Dat dankzij staatssteun en goedkope akkoord beschermde tot 2005 exportkredieten. Daarmee prijzen textielproducerende landen ze binnenlandse aanbieders uit de in Europa tegen import uit markt. Het land heeft inmiddels ontwikkelingslanden. In 2009 een maandelijks handelsoverschot kwam er een einde aan wat de van $30,2 miljard (cijfer mei bananenoorlog is gaan heten. 2019) met de Verenigde Staten. Daarbij verweten LatijnsAls het aan China ligt, neemt de Amerikaanse landen de Europese export de komende jaren toe. Er Unie bananenboeren uit landen ligt zelfs een ambitieus groeiplan in Afrika en het Caribisch gebied om in tien industrieën wereldwijd te bevoordelen door lagere marktleider te worden [zie importtarieven. Conflicten over kader]. staal waren er ook al eerder. Begin deze eeuw legde BUITENLANDSE toenmalig president George W.Bush importheffingen op CONCURRENTIE Importbeperkingen zijn natuurlijk aan Europese staalfabrikanten. niet nieuw, en conflicten erover Om die anderhalf jaar later weer ook niet. Bijna alle landen in te trekken, toen bleek dat ook gebruiken ze, bijvoorbeeld uit de Amerikaanse staalverwerkende kwaliteitsoverwegingen. Zo weert industrie de Europese Unie rundvlees dat daar de dupe van werd.

EFFECT VAN DE HANDELSOORLOG

Handelsbelemmerende maatregelen zijn niet bijzonder, maar door de omvang is de handelsoorlog tussen China en de VS dat wel. Het gaat om twee landen met de grootste economieën ter wereld op basis van bnp. Daarnaast is de wereldhandel steeds meer verweven geraakt, zeker door de grensoverschrijdende technologie. De technologie zelf speelt ook een grote rol in het conflict. Zo beschikt China als één van de weinige landen over de

zeldzame aardmaterialen nodig voor de productie van mobiele telefoons. En lopen de technologie ondernemingen in het land voorop bij de ontwikkeling van het nieuwe 5G-netwerk [zie kader over 5G]. Het huidige conflict heeft een negatief effect op totale welvaartsniveau in de wereld. In april van dit jaar verlaagde het Internationaal Monetaire Fonds (IMF) de mondiale groeiverwachting met 0,2 procent. Volgens het IMF grotendeels als gevolg van de handelsspanningen. Vooral de onzekerheid speelt daarbij een rol. Het Economisch

Bureau van ABN AMRO ziet in alle belangrijkste economieën een stevige verzwakking van de groei van bedrijfsinvesteringen. Bedrijven die niet goed weten hoe de toekomst er uit gaat zien – waar kunnen ze produceren en hun producten afzetten – zijn geneigd minder te investeren. Bijkomende negatieve factor is de onvoorspelbaarheid van Trump. Hij richt zich niet alleen op China, maar heeft in de afgelopen tijd ook traditionele bondgenoten als Europa, Mexico en Canada importheffingen opgelegd. Het conflict gaat over

meer dan handel alleen, maar ook over macht, op economisch, technologisch en politiek gebied.

DALING OP FINANCIËLE MARKTEN

De onzekerheid treft ook de financiële markten. Zo leidde het onverwacht afbreken van de onderhandelingen over de tarieven in mei direct wereldwijd tot dalingen op de aandelenmarkten. De centrale bankiers in de VS en Europa houden intussen vinger aan de pols, al lijken hun maatregelen wel wat sterk. De Amerikaanse

FINANCIAL FOCUS

UBS Global Impact Equity

HET EFFECT VAN DUURZAME INNOVATIE

EXPERTISE FONDS

Het team van het UBS Global Impact Equity fonds laat zien hoe

duurzame innovatie niet alleen rendement kan opleveren, maar ook MADE IN CHINA 2025-STRATEGIE

VEEL TE VERLIEZEN

Niemand lijkt gebaat bij een langlopend handelsconflict, maar de onderhandelingen lopen tot nu toe moeizaam. Terwijl zeker China veel te verliezen heeft. Export is belangrijk, het land leverde vorig jaar voor $540 miljard aan goederen en diensten aan de VS. Ruim 4,5 procent van het bnp. Een groeiende economie met een stijgende welvaart en werkgelegenheid is voor de Chinese autoriteiten van

groot belang om politieke en sociale onrust te voorkomen in het met strakke hand geregeerde land. Ook in de VS spelen politieke motieven een rol, met de presidentsverkiezingen in 2020 in het vooruitzicht. De geschiedenis laat zien dat Trump de beste kansen heeft om herkozen te worden in een gunstig economisch klimaat. Bovendien neemt de druk vanuit het bedrijfsleven op de president toe. Grote Amerikaanse ondernemingen als Walmart, Levi Strauss en Primark hebben de president gevraagd een einde te maken aan de handelsoorlog. Hun betoog: dit leidt tot hogere prijzen van geïmporteerde producten die uiteindelijk worden betaald door consumenten en het bedrijfsleven.

ONDERHANDELINGEN GAAN DOOR

Handelsconflicten eindigen meestal als alle partijen water bij de wijn doen. Even leek dat te lukken in mei na gesprekken tussen Trump en de Chinese president Xi Jinping. Belangrijk obstakel bleek de wijze waarop China omgaat met intellectueel eigendom. Bedrijven die de Chinese markt willen betreden, worden verplicht samen te werken met een Chinese partner. Op die manier – zo is de klacht van de VS – krijgt China toegang tot bijvoorbeeld de technologische kennis van bedrijven. Ook de ambitieuze plannen om bijvoorbeeld de markt van halfgeleiders te domineren vallen slecht. Een nieuwe overlegpoging werd gedaan tijdens het G20-overleg

Essentiele Beleggersinformatie (EBI) op de website van het betreffende fondshuis en/of op onze website abnamro.nl/beleggingsfondsen

voor grote landen eind juni in het Japanse Osaka. De eerste tekenen zijn positief nu beide partijen hebben afgesproken te blijven onderhandelen. Zeker nu China heeft toegezegd het handelstekort met de VS te willen verminderen door de aankoop van meer Amerikaanse producten. Analisten verwachten echter niet dat de partijen er op korte termijn uitkomen. De verwachting is dat er een uiteindelijke deal komt, maar dat kan nog wel even kan duren.

HAN DE JONG

Een slimme technologie met moleculen in minilampjes maakt tv-schermen en lichtreclames een stuk energiezuiniger. Innovatie die de uitstoot van CO2 kan verminderen. De producent van deze oled-verlichting past dan ook goed in de portefeuille van het UBS Global Impact Equity fonds. Dit fonds belegt in innovatieve ondernemingen die met hun producten of diensten bijdragen aan een betere wereld. Waar bij duurzaam beleggen de nadruk ligt op het duurzame proces van de onderneming, gaan impact beleggers een stapje verder. Zij kijken naar de maatschappelijke impact van het product of de dienst van de onderneming.

DUURZAME DOELEN

Het UBS Global Impact Equity belegt in bedrijven die een aantrekkelijk rendement op lange termijn combineren met een positieve impact. De social development goals, de duurzame doelen die zijn opgesteld door de Verenigde Naties, zijn daarbij het uitgangspunt. Denk aan goede gezondheid, schoon

water, armoedebestrijding en het tegengaan van klimaatverandering. Door de focus van het team op innovatie bevat de portefeuille verhoudingsgewijs veel ondernemingen in de sector gezondheidszorg en industrie. Iets om rekening mee te houden. Beleggers profiteren van de verwachte groei van de duurzame bedrijven in deze sectoren. Blijven deze sectoren echter tijdelijk achter, dan doen de prestaties van het fonds dat ook.

van een miljard dollar in het fonds. De fondsomvang is nu $105 miljoen. Het impactrapport is een imposant overzicht van de potentiële impact; het aantal mensen dat toegang kreeg tot schoon water, hoeveel CO2 uitstoot is voorkomen, hoeveel mensen toegang hebben gekregen tot gezonde

voeding, hoeveel levens verlengd zijn en hoeveel ziektedagen en ziekenhuisopnamen zijn voorkomen. Door de combinatie van financieel en niet-financieel rendement, kan het UBS Global Impact Equity een mooie aanvulling zijn op een breed gespreide (duurzame) beleggingsportefeuille.

IMPACT METEN

Het fonds onderscheidt zich van veel concurrenten door de gestructureerde analyse van het niet-financiële rendement van de portefeuille. Samen met vooraanstaande wetenschappers ontwikkelde UBS per technologie een model om de impact te meten. Beleggers kunnen zo goed inschatten welk verschil ze met hun investering maken. De Zwitserse vermogensbeheerder publiceert elk kwartaal een impactrapport dat de maatschappelijke impact laat zien van een theoretische belegging

JAN-WILLEM MEULENKAMP AA Advisors JAN.WILLEM.MEULENKAMP@NL.ABNAMRO.COM

Hoofdeconoom ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM

FONDS

UBS Global Impact Equity FINANCIAL FOCUS

werking, kosten en de risico’s van dit beleggingsfonds vindt u in de

China maakt geen geheim van de ambities op het gebied van industriële groei. Zo werd in 2015 het rapport Made in China 2025 gepresenteerd, waarin de Chinese overheid laat zien in tien industriële sectoren wereldwijd marktleider te willen zijn. Doel; niet langer de fabriek van de wereld zijn, maar producten en diensten met een hogere toegevoegde waarde produceren. Bijvoorbeeld op het gebied van halfgeleiders, elektrische auto’s, luchtvaart en geavanceerde schepen en landbouwmachines. Ondernemingen in deze sectoren in andere landen vrezen dat de investeringen van China leiden tot overcapaciteit en prijsdruk in sectoren. Niet ondenkbaar, we zagen dat eerder in de staal- en aluminiumindustrie. In Nederland kijken bijvoorbeeld de maritieme industrie en halfgeleiderproductie kritisch naar de ontwikkelingen.

Federal Reserve zinspeelde op het verruimen van het rentebeleid, met een mogelijke renteverlaging, wellicht al op korte termijn. De Europese Centrale Bank gaat naar verwachting beginnen met het opnieuw starten van het opkoopprogramma van obligaties om het beleid te verruimen.

Meer informatie over de kenmerken,

een tastbaar positief effect heeft op de maatschappij.

BENCHMARK

MSCI All-Country World Index

ISIN-CODE LU1679117819

FINANCIAL FOCUS

Ontkiemd tot het bedrijf van € 885 miljoen

KOERS | Royal Wessanen | euro’s

MEMORABEL AANDEEL

ROYAL WESSANEN

Bron: wessanen.com

20 15

18 20

16 20

14 20

12 20

10 20

08 20

06 20

en verantwoord geproduceerd voedsel. Het lijkt wel alsof Royal Wessanen

0 20

tegenwoordig springt het perfect in op de vraag naar duurzaam, biologisch

Wist Royal Wessanen heel vroeger de honger te stillen met kanariezaad,

Informatie over de aandelenkoers is pas beschikbaar vanaf 1999

precies weet wie, waar, op welk moment behoefte aan heeft. Heeft het bedrijf ooit mindere tijden gekend?

Aan de oevers van rivier de Zaan, net ten noorden van Amsterdam, verrijst in 1765 een fabriek van Wessanen. Het familiebedrijf, opgericht door Adriaan Wessanen en zijn neef Dirk Laan, ziet handel in de meest uiteenlopende zaden. Vooral mosterd- en kanariezaad doen het op dat moment goed. Voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis beginnen huisdieren populair te worden. Wessanen en Laan zien een gouden markt en profiteren van flinke groei. De twee neven blijken als handelspartners bovendien een gouden combinatie: Wessanen heeft geld en Laan kennis van zaken. In 1789 trekt Adriaan Wessanen zich terug als partner. Hij krijgt zijn aandeel en een jaargeld, de onderneming blijft zijn naam gebruiken. Nadat Dirk Laan in 1791 overlijdt, neemt zijn neef Remmert de leiding over. Tegen het einde van de achttiende eeuw zet hij een eerste stap op het industriële pad met een mosterd- en poedermolen. De zaken gaan goed. Halverwege de negentiende eeuw

krijgt het pakhuis er naast vierkante meters, ook veel meer molens bij. Dankzij die industrialisatieslag, wordt het assortiment handelsgoederen flink uitgebreid. Naast de oorspronkelijke handel in zaden handelt Wessanen voortaan ook in gort, olie voor onder andere veekoeken, kaas en rijst. Wessanen wordt een bedrijf met afnemers en leveranciers uit heel Europa. Tegen de eeuwwisseling stoot het bedrijf de handel in kaas en zaden af en besluit het zich vooral te richten op de rijstpellerij. De naam van de firma wordt veranderd naar N.V. Vereenigde Fabrieken v/h Wessanen & Laan. Later wordt die naam weer ingekort. Tot dus toe was de handel altijd gericht op veevoer, maar daar komen in 1912 noodgedwongen consumentenproducten bij. Door de grondstoffencrisis in de Eerste Wereldoorlog worden de rijstpellerijen ingezet voor de productie van havermout. Later komen daar margarine en cacao bij. Het bedrijf overleeft de oorlogsperiode

en zelfs tijdens de recessie in de jaren twintig, kent het bedrijf welvaart. Als één van de weinige werkgevers biedt het haar werknemers goede secundaire arbeidsvoorwaarden. Denk aan goede maaltijden en zelfs vakantiehuizen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ligt de focus zoveel mogelijk op het behouden van werknemers, om te voorkomen dat ze naar Duitse werkkampen worden gestuurd.

Wessanen gaat weer verder onder haar eigen naam. Tegen de eeuwwisseling worden de nieuwe kernactiviteiten en toekomstige richting van Wessanen steeds duidelijker. Geconfronteerd met de ernstige klimaatproblemen in de wereld, merkt het bedrijf dat er een hang naar verantwoord geproduceerd voedsel komt. Het doet een reeks overnames en bouwt een portfolio op

In de vijftig jaren na de oorlog, groeit Wessanen uit tot één van de grootste, internationale voedingsmiddelenconcerns die Nederland kent. De uitvinding in 1954 van een innovatief melkproduct, verrijkt met melkvreemde vetten, zet deze ontwikkeling in gang. Wessanen trekt zich volledig terug uit de agrarische sector en richt zich alleen nog maar op consumentenproducten. Vlees, zuivel en alcohol worden aan het productportfolio toegevoegd. Wessanen fuseert in 1993 met destilleerder Bols. De samenwerking loopt vijf jaar later uit op een mislukking.

met alleen nog maar gezonde, duurzame en biologische merken. De missie van Wessanen: gezonder eten, gezondere mensen en een gezondere planeet. Of zoals ze zelf zeggen: ‘een bedrijf geïnspireerd door de natuur, in alles wat we doen.’ In 2018 gaat het aandeel Wessanen flink onderuit, nadat beleggers reageren op een analystenrapport van ING. Daarin staat dat

1993

1912

Wessanen voegt consumentenproducten aan het portfolio toe

1765

Oprichting door Adriaan Wessanen en zijn neef Dirk Laan

de onderneming een twee keer lagere winst heeft geboekt dan verwacht. In 2019 schiet het aandeel weer omhoog, nadat bekend wordt dat het Franse PAI partners Royal Wessanen wil overnemen. Het bod? Zo’n 885 miljoen euro, oftewel 11,50 euro per aandeel in contanten. De afronding van de deal wordt in september dit jaar verwacht.

2019

PAI Partners doet een overnamebod van € 11,50 per aandeel

Fusie met Bols, een samenwerking die mislukt

1959

Wessanen gaat de beurs op

2015

Alleen nog maar gezonde, duurzame en biologische merken

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

Bron: iex.nl

FINANCIAL FOCUS

FEATURE

3D-PRINTER AECTUAL

Nieuwe revolutie

De toekomst is een 3D-print

FACTS WIE /

AECTUAL, HET NEDERLANDSE BEDRIJF DAT

WERELDWIJD FAAM MAAKT MET DUURZAME

3D-PRINTS. HANS VERMEULEN (CEO), HEDWIG HEINSMAN (CCO) EN MARTINE DE WIT (CPO)

WILLEN EEN DUURZAME SAMENLEVING CREËREN DOOR IEDEREEN IN DE WERELD TOEGANG TE GEVEN TOT GOEDE ARCHITECTUUR. WAT /

EEN GRANITO OF TERRAZO VLOER BESTAAT VAAK UIT PATRONEN DIE WORDEN GEVORMD DOOR KORRELS. BIJ ZO’N NATUURSTENEN VLOER IS HET ALTIJD AFWACHTEN HOE HET PATROON ERUIT ZIET, MAAR AECTUAL GEBRUIKT EEN

3D-PRINTMETHODE OM SPECIFIEKE PATRONEN TE MAKEN. MENSEN DIE EEN UNIEKE VLOER

WILLEN DIE OOK NOG EENS LANG MEEGAAT,

Van huizen tot organen

KUNNEN HELEMAAL LOSGAAN OP HUN EIGEN DESIGN. OMDAT HET BEDRIJF OP AFROEP

PRODUCEERT, KAN HET SNEL WIJZIGINGEN IN HET ONTWERP AANBRENGEN EN DIRECT REAGEREN OP VERANDERENDE WENSEN GEDURENDE

HET PRINTPROCES. NAAST VLOEREN MAAKT

AECTUAL BIJVOORBEELD OOK WANDPANELEN EN GEVELPLATEN. HOE /

EEN GROTE ROBOTARM SCHETST PATRONEN

VAN BIO-PLASTIC. DIT IS PLASTIC WAARVAN HET

BASISMATERIAAL BESTAAT UIT PLANTEN. TIJDENS HET PRODUCTIEPROCES WORDT ER NAUWELIJKS TOT GEEN AFVAL GEPRODUCEERD. OP DEZE

FOTO HOUDT ROBOTISERINGSSPECIALIST JAY EEN OOGJE IN HET ZEIL.

3D-printen klinkt zo futuristisch, dat een eenvoudige laserjet eruit ziet als een bakelieten telefoon. Dat is deels waar: het 3D-printen zal in de toekomst waarschijnlijk echt een gamechanger zijn. Dat is het in bepaalde opzichten nu al.

ARTIKEL

ONLINE LEZEN? www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

FEATURE

X X

STEEDS SNELLER Kosten zijn een reden waarom

3D-printen nog niet geschikt is voor massaproductie, maar dat is niet de enige factor. Ook de snelheid is niet

per se indrukwekkend: 3D-printen duurt relatief lang. Er zijn echter verschillende technieken om te printen en die worden steeds verder verfijnd, of er komen nieuwe bij. De laatste doorbraak is

Continuous Liquid Interface Production (CLIP) dat honderd keer sneller zou zijn dan traditionele 3D printmethoden.

Een 3D-geprinte woonkamer wordt tentoongesteld in het

Details van ’s werelds langste 3D-geprinte brug bij Wisdom Bay

3D Printing Industry Expo Park.

in Shanghai. De brug is 15,25 meter lang en 3,8 meter breed.

Het concept van 3D-printen is verre van nieuw. In feite heeft ook de 3D-printer zijn wortels in de drukpers van Johannes Gutenberg uit de vijftiende eeuw; het is een manier om goedkoop en snel te reproduceren, met de potentie om de wereld te veranderen.

VAN BIJBEL TOT POLYMEREN

Sinds de uitvinding van de boekdrukkunst en in het bijzonder de drukpers, werden er voortdurend nieuwe bladzijden toegevoegd aan de ontwikkeling van printen. De tweede, echte revolutie op het gebied van printen kwam pas in de twintigste eeuw. Digitalisering en de opkomst van betaalbare inkt- en laserjets veranderde veel. Het printen of drukken van tekst was niet langer een specialisme dat aan een kleine groep was voorbehouden, maar lag voor

FINANCIAL FOCUS

veel mensen ineens binnen handbereik. De laatste revolutie is die van het 3D-printen. Het is bijna ongelooflijk wat de mogelijkheden zijn. Er worden huizen gebouwd met een 3D-printer. Zelfs organen printen behoort tot de mogelijkheden. Het begon echter een stuk minder radicaal. Het begin van de revolutie in 3D-printen wordt doorgaans in de jaren tachtig gesitueerd. In 1981 publiceert de Japanner Hideo Koyama een artikel waarin hij een systeem beschrijft dat door middel van polymeren een driedimensionaal object kan ‘printen’, door het op te bouwen uit verschillende laagjes. De techniek is nog een stuk ingewikkelder dan hier weergegeven, maar het principe is weinig veranderd. Dat is een ander verhaal met de toepassingen: eerst werd de techniek vooral gebruikt om

prototypes te maken. Gaandeweg werd het een manier om eindproducten af te leveren. Die potentie was niet van het begin af aan duidelijk: aanvankelijk zag slechts een kleine groep mensen wat er mogelijk was met 3D-printen. Dat is nu wel anders. Er is nu ‘buzz’ rondom het onderwerp, wat alles te maken heeft met de toepassingen.

LICHAAMSDELEN OP BESTELLING

Wat het terrein was van een paar specialisten, kan nu mensenlevens op een ongekende schaal veranderen. Dat maakt 3D-printen de volgende revolutie. De voorbeelden zijn legio. Iemand die blind is, heeft nooit een Rembrandt kunnen zien. Maar veel blinde mensen hebben sterk ontwikkelde tactiele vermogens. Ze kunnen lezen met hun vingertoppen door braille. 3D-printen brengt deze dingen samen.

Want door een schilderij te printen, kunnen mensen die niet zien het toch ervaren: zij kunnen voelen wat wij zien. Of denk aan geneeskundige toepassingen. 3D-printen levert maatwerk zoals alleen een kleermaker aan Savile Row. Denk aan een kunstheup. De heupen en lichaamsvormen van een patiënt worden zeer precies gescand en doorgegeven aan een printer. Die reconstrueert een perfect passend heupbeen of zelfs een deel van het bekken. De volgende stap is het printen van organen. In 2016 werd het eerste 3D-huis geprint. Vooralsnog is dat niet bijzonder efficiënt, maar de verwachting is dat deze techniek steeds goedkoper en toegankelijker wordt, net zoals gedrukte boeken en de inkjet vroeger. In China werd onlangs het eerste landhuis in slechts 45 dagen geprint. Dit

zijn de testcases die een land als Singapore doen overwegen om sociale huur te laten printen. Niet alleen is dat uiteindelijk goedkoper, het is ook veiliger. Het Chinese landhuis kan een aardbeving tot 8 op de schaal van Richter weerstaan. Daar komt nog bij dat Singapore niet afhankelijk wil zijn van buitenlandse arbeidskrachten, waardoor het printen van onderdak een aantrekkelijke optie kan zijn.

Koenigsegg, bekend van innovatieve supersportwagens, gaat nog een stap verder. De automaker heeft inmiddels ervaring met het 3D-printen van complexe onderdelen, zoals turbo’s. Veel van de interessante, toekomstige mogelijkheden zijn vooral erg toekomstig. We zijn er dus nog niet. De innovatie gaat snel, maar wat hebben de komende jaren in petto? Hoe ziet de geprinte toekomst eruit?

Auto’s en vervoer is een ander gebied waar 3D-printen innovaties brengt. Het Duitse Audi ziet er veel heil in. Je zou verwachten dat Audi vooral auto-onderdelen print, maar in plaats daarvan print de fabrikant hulpgereedschappen om personeel snel, op locatie en on demand de instrumenten te bieden die nodig zijn. Het vooral bij autoliefhebbers bekende Zweedse automerk

WONEN IN DE RUIMTE

Een paar decennia geleden klonk de toekomstmuziek wat luider. In 1969 is er voor het eerst een mens op de maan, maar het zal velen verbazen als ze horen dat de laatste bemande vlucht naar de maan plaatsvond in 1972. De interesse voor de ruimte is de laatste jaren echter toegenomen. 3D-printen speelt daarin een

FINANCIAL FOCUS

PORTRET PORTRET Sabbatical

‘Mijn kinderen weten nu dat water niet zomaar uit de kraan komt’

Wetenschappers van de Tel Aviv University printen een 3D-hart met menselijk weefsel.

belangrijke rol. Zo zijn er plannen om een kolonie te vestigen op Mars, waar mensen zonder zeer beschermende kleding niet in de ‘buitenlucht’ kunnen verblijven. Daarom heeft NASA onlangs een prijsvraag uitgeschreven voor 3D-geprinte woningen op de planeet. De schaalmodellen van de woningen moesten geprint worden met lokale grondstoffen en bovendien aan allerlei strenge eisen voldoen. Zodra ze klaar waren, werd de sloopkogel erop losgelaten. De bouwers van het onderkomen dat het beste weerstand bood, wonnen 500 duizend dollar prijzengeld. Deze bouwsels waren slechts een test,

FINANCIAL FOCUS

maar de toekomstige toepassingen van 3D-printen komt weer een stukje dichterbij. Ruimtekolonies zullen hoogstwaarschijnlijk worden gebouwd door printers. Ook terug op aarde zijn de mogelijkheden groot. We kunnen printen met andere stoffen dan plastics, om bijvoorbeeld trouwringen van goud of zilver te maken. Een bottleneck van 3D-printen, is dat het nog altijd relatief duur is. De technologie ontgroeit haar kinderschoenen, maar is nog niet zo kostenefficiënt om op dit moment voor grootschalige disruptie te zorgen. Consumenten kunnen on demand via

internet van alles laten printen, maar doen dat nu eerder voor de aardigheid dan voor de lage kosten. Het heeft er alle schijn van dat 3D-printen in de toekomst uiteindelijk het verschil maakt, ook al zijn de alledaagse toepassingen nu misschien nog beperkt. Het is misschien zoals het begin van de boekdrukkunst. Ook toen werd er beweerd dat mensen altijd met de hand geschreven boeken zouden blijven lezen.

NIET EEN PAAR WEKEN VAKANTIE, MAAR ER ECHT EEN (HALF)JAAR TUSSENUIT.

IN EIGEN LAND OF DE HELE WERELD OVER. ZONDER TE WETEN WAT JE DAARNA PRECIES GAAT DOEN. DEZE DRIE ONDERNEMERS NAMEN EEN SABBATICAL.

FINANCIAL FOCUS

PORTRET

PORTRET Sabbatical

De eerste dag is onwennig ‘In mijn hoofd was ik nooit thuis’ Na acht maanden reed ik de oprit weer op, alsof ik er gisteren nog was geweest. Ik stak de sleutel in het slot en wist: er is geen plek waar ik liever thuiskom dan hier. Daar ben ik mij nu extra van bewust. Ik heb altijd de droom gehad om een jaar weg te gaan met mijn gezin. Toen ik twee jaar geleden onverwachts besloot op te stappen bij FonQ, wist ik dat nu het moment was. Ik was best vaak thuis, maar in mijn hoofd was ik nooit thuis. Ik wilde bewust op reis, echt in het moment leven. Ik dacht: als wij het nu niet doen, doen wij dit nooit. Eigenlijk was er geen reden om het niet te doen. Zo begonnen wij onze wereldreis van 8 maanden.

Kinderen zijn super flexibel. Als jij je goed voelt, is er niks aan de hand. Natuurlijk ervaren zij het anders. Soms vertelde ik mijn kinderen vol enthousiasme over onze volgende bestemmingen. Dan vroegen ze of er ook een trampolinepark was. Zuid-Afrika heeft echt mijn hart gestolen. Het land kent veel uitdagingen, maar iedereen helpt elkaar. Kort voor onze reis heb ik geïnvesteerd in Africamps, een groot glampingconcept in Zuid-Afrika. Nu ik de dynamiek en de uitdagingen beter snap, wil ik ook een bijdrage leveren aan dit land. Voor Africamps werken wij veel samen met lokale boeren. Tenten laten wij bouwen door mensen uit de dorpen, niet uit Kaapstad. Hoe geweldig zou het zijn als daardoor meer mensen kunnen eten en meer kinderen naar school kunnen?

Foto: Maurice Heesen

Daar zaten we dan op de luchthaven van Seattle, met een dikke jetlag en drie jonge kinderen van 9, 7 en 2 jaar. Dat voelt best onwennig. Het enige waar ik mee bezig was, was het boeken van de volgende accommodatie. Ik kon mij niet voorstellen dat mijn leven er de aankomende 8 maanden zo uit zou zien. Wij hebben de meest fantastische plekken gezien. Wij zijn met de camper door Nieuw-Zeeland getrokken, hebben in het wild gekampeerd en zijn door Zuid-Afrika gereisd. Elk land heeft weer iets ongrijpbaars, een nieuwe cultuur, andere mensen, nieuwe smaken. Die ervaring neemt niemand ons meer af.

FEITEN WIE /

PATRICK KERSSEMAKERS WAT /

MAAKTE EEN REIS VAN 8 MAANDEN MET ZIJN GEZIN DOOR CANADA, AMERIKA, AUSTRALIË,

NIEUW-ZEELAND, THAILAND,

HONGKONG EN ZUID-AFRIKA.

FINANCIAL FOCUS

PORTRET

PORTRET Sabbatical

Vooral niet te lang nadenken ‘Een week later boekten wij onze tickets’ Ik zeg altijd: “Bij twijfel, honderd procent doen”. Over dit soort beslissingen moet je niet te lang nadenken. Dan ga je alleen maar beren op de weg zien. Toen mijn man en ik vorig jaar ons bedrijf verkochten, zeiden wij tegen elkaar: “Moeten wij niet een gewoon jaar weg?”. Een week later boekten wij onze tickets naar Zuid-Afrika. Nu gaan we een jaar op wereldreis. Zo’n impulsief besluit past bij ons. Een paar jaar geleden zijn wij onze dochter Tommie verloren op eenjarige leeftijd. Daardoor weten wij als geen ander: het leven is er om ervan te genieten. Het feit dat ik mijn vier kinderen zelf les moet geven, heb ik nooit als probleem gezien. Ik ben goed in taal, de lastige breuken laat ik aan mijn man over. Na dat uurtje les begint het echte avontuur. Zwemmen met haaien en schildpadden, kanoën door grotten, vulkanen beklimmen, de ene dag in een tropisch regenwoud, de andere dag in een droge woestijn. Dat leer je niet uit een boekje. Door de reis kennen ze weinig angst. De jongste van tweeënhalf springt zo van een rots de zee in met z’n zwembandjes.

Ons leven zag er voor onze reis heel anders uit. Wij waren ondernemers. Soms kwamen wij om 17:00 uur thuis om te eten en even een halfuurtje bij judo te kijken, daarna moesten wij weer door. Nu is onze band intensiever. Dat is iets blijvends. Onze dochter kon het prima vinden met haar vader, nu is hij haar beste vriend. Tijdens een vragenspelletjes met het gezin kreeg mijn zoon laatst de vraag wat hij wenst voor later. “Ook ooit een wereldreis maken met mijn gezin”, zei hij. Dan weet je dat je iets goed hebt gedaan.

Foto: Maurice Heesen

Dit jaar waren we op Tommie's sterfdag in Zuid-Afrika. Elk jaar doen wij die dag iets moois voor de wereld, uit naam van Tommie. Dit jaar hebben wij kerstpakketten gemaakt met spelletjes en eten voor kinderen in sloppenwijken. Ik vind het belangrijk dat mijn kinderen weten dat de wereld niet alleen bestaat uit stromend water uit de kraan en eten op je bord. Dat is misschien wel het belangrijkste wat ze hebben geleerd.

FEITEN WIE /

ANNE-TRIJE WIJSENBEEK WAT /

MAAKTE EEN WERELDREIS MET HAAR

GEZIN DOOR EUROPA, AFRIKA, AMERIKA, OCEANIË EN AZIË

FINANCIAL FOCUS

PORTRET

PORTRET Sabbatical

De wereld door een nieuwe bril ‘Ik besloot nooit meer terug te komen’ Ik kwam erachter dat ik een fuik voor mijzelf had gecreëerd. Ooit was ik samen met mijn compagnon één van de eerste internetondernemers. Onze online cd-winkel groeide uit tot een internetbureau. Ik weet nog hoe spannend het was. Je beweegt je in een nieuwe markt, valt van de ene verbazing in de andere en bent continu bezig met nieuwe kennis. Na zestien jaar was ik in mijn hoofd nog steeds die beginnende en nieuwsgierige ondernemer. In de praktijk was ik de manager van een goedlopende urenfabriek. Dat paste niet bij mij. Ik nam een sabbatical om na te denken over mijn rol. Uiteindelijk keerde ik nooit meer naar mijn bedrijf terug. Op een paar weken Bonaire na, ben ik dertien maanden in Nederland gebleven. Met een lege agenda ziet het leven er anders uit. Ik nam de tijd, voor de mensen om mij heen, de krant, sporten en nadenken. Ik bracht veel dagen door in ons strandhuisje bij Wijk aan Zee. Tijdens het surfen maakte ik mijn hoofd leeg. Ik kreeg de tip om Working Identity te lezen van Herminia Ibarra. In het boek staan verhalen van mensen die hun carrière hebben omgegooid. Ik raakte geïnspireerd, was zelfs een tikje jaloers. Deze mensen durfden aan iets nieuws te beginnen.

Toen ik een documentaire zag over een 3D-printer viel alles op zijn plaats. Ik werd creatiever, kreeg nieuwe inzichten en voerde heel veel gesprekken met experts. Die spanning deed mij denken aan vroeger. Uiteindelijk heeft het mij twee nieuwe bedrijven opgeleverd. Scanologics ontwikkelt full body 3D-scanners. AM-Flow sorteert machines voor 3D-printfabrieken. Ik weet nu wat ik wil, maar ook wat ik niet wil. In mijn nieuwe bedrijven zie je mij nooit personeel aansturen.

FINANCIAL FOCUS

Foto: Maurice Heesen

De boodschap in het boek was helder: wacht niet op het gouden idee. Soms ligt het voor de hand. Ik besloot mijzelf tot het einde van het jaar te geven om uit te zoeken wat ik wilde. Dat gaf rust, ik had de tijd om de wereld met een nieuwe bril te bekijken. Wat interesseert mij echt? Waar valt mijn blik op in de krant? Eigenlijk wist ik het al lang: nieuwe technologie, onbekend bij het grote publiek.

FEITEN WIE /

ALEWIJN MEDENDORP WAT /

NAM EEN SABBATICAL VAN

13 MAANDEN IN EIGEN LAND

FINANCIAL FOCUS

INFOGRAPHIC

In de wandelgangen van het

Rijksmuseum

Het was in 2018 het best bezochte museum van Nederland en staat vooral

Collectie

bekend vanwege de Nachtwacht of de grondige verbouwing die het achter de rug heeft. Wat weten we nog meer over het Rijksmuseum?

€ 540 miljoen

€ 160 miljoen

€ 1,1 miljoen

De Nachtwacht, het topstuk van het Rijksmuseum,

Met de aankoop van de huwelijksportretten van Marten

De totale collectie van het museum, waaronder

is niet te koop of ooit te koop geweest. Een taxateur

Soolmans en Oopjen Coppit, geschilderd door Rembrandt

ook tekeningen, prenten en foto’s, omvat ongeveer

opperde dat het schilderij bij verkoop 540 miljoen euro

van Rijn, brak het Rijksmuseum alle records. Er werd

1,1 miljoen kunstvoorwerpen.

zou opbrengen.

160 miljoen euro voor betaald. Het werd de grootste kunstaankoop door een Nederlands museum ooit.

Inkomsten in 2018

Bezoekers & Inkomsten

€ 89,2 miljoen waarvan

2013

2014

Officiële heropening door

Een recordaantal bezoekers:

koningin Beatrix

2,4 miljoen

€ 26,2 miljoen uit entreegelden

Verbouwing Tentoonstelling oppervlakte:

14.500 m2

Totale vloeroppervlakte:

2003

1995

1942

44.500 m2

€ 375 miljoen Totale kosten verbouwing: € 375 miljoen

Het hoofdgebouw gaat dicht

Het museum wordt niet meer geleid door

De collectie wordt vlak voor de oorlog

(gefinancierd door Ministerie van OCW en het Rijksmuseum zelf).

voor een verbouwing.

ambtenaren, maar komt in beheer van

ondergebracht in een kluis onder de

Dat is een driehonderdvoudige dat werd gebruikt voor de bouw

een stichting.

Sint Pietersberg in Maastricht.

van het origineel: 27,5 miljoen gulden Maximale looproute:

(omgerekend € 12,5 miljoen)

1,5 km 1800

Bezoekers in 2018: 2,3 miljoen waarvan 62,7% uit het buitenland en 37,3% uit Nederland.

FINANCIAL FOCUS

1885

Het Rijksmuseum, dan nog de

Het huidige gebouw in Amsterdam

Nationale Kunstgalerie, opent in

wordt in gebruik genomen.

Wie alles in het Rijksmuseum wil zien, moet 1,5 kilometer door de zalen afleggen. Zo lang is de looproute.

€ 12,5 miljoen

Huis ten Bosch in Den Haag.

Bronnen: Jaarverslagen Rijksmuseum en Rijksmuseum Fonds, De Rekenkamer, Volkskrant

FINANCIAL FOCUS

KLANT IN BEELD

KLANT IN BEELD In de rubriek Klant in Beeld portretteert ABN AMRO MeesPierson klanten met een speciaal verhaal of een inspirerend idee. In de eerste editie: Wim Lochtenberg.

Altijd een

ambitie Eén woord staat dikgedrukt in het vocabulaire van ondernemer Wim Lochtenberg: ambitie. Dat had hij al als eigenaar van twee recruitmentbedrijven en dat heeft hij nu weer als projectontwikkelaar en levensgenieter op Mallorca. ‘Ik word gedreven door kwaliteit.’ WIM LOCHTENBERG (1964) Verkocht zijn eerste recruitmentbureau.

Wim Lochtenberg (1964) is een topfitte man. Zijn goedgetrainde lijf maakt het mogelijk om een strakgesneden maatjasje te dragen. Hoe hij zo fit is? Hij werkt toe naar het volbrengen van een halve triathlon – 2 kilometer zwemmen, 90 kilometer fietsen, 21 kilometer hardlopen – binnen de 5 uur. ‘In alles wat je doet moet je een ambitie neerleggen. Dat geeft richting aan wat je doet’, stelt hij. Dat is in zijn zakelijke leven niet anders. In de jaren negentig had hij een recruitmentbureau dat ingenieurs en projectmanagers detacheerde voor grote infrastructurele projecten. Toen uniek in zijn soort. De start-up wordt tien jaar later verkocht aan een Amerikaanse multinational. Een paar jaar later wordt via een buy-and-build strategie een nieuw recruitmentbureau opgericht. Wederom succesvol. Maar na tien jaar verkoopt hij zijn aandelen. ‘Iedere levensfase heeft zijn eigen interesses’, zegt Lochtenberg nu, twee jaar later.

KWALITEITGEDREVEN

Sindsdien is hij bezig om op een andere manier invulling te geven aan zijn ondernemersbestaan. En dat is, op z’n zachtst gezegd, nogal breed. Maar wel met ambitie en gedreven door kwaliteit. Een zoektocht naar een tweede plekje buiten Nederland komt uiteindelijk uit op Mallorca. Tijdens een

FINANCIAL FOCUS

fietsrondje over het eiland stuit hij op een landgoed met een ‘unieke ligging’. De 20 hectare bestaat uit niet meer dan twee vervallen boerderijen en een verwaarloosde tuin. Maar hij ziet de potentie. ‘Mallorca staat bekend om zijn simpele zon-, zee-, strandvakanties. Maar het eiland heeft zoveel meer te bieden. Natuur, cultuur, culinair.’ Hij verbouwt het landgoed volledig. Inmiddels staan er twee villa’s voor tien personen, met zwembad, tennisbaan, geoutilleerde keuken, bioscoop en diverse terrassen met een riante tuin. Het hoogseizoen is volledig volgeboekt. Gek genoeg amper door Nederlanders, maar wel door Duitsers, Engelsen, Scandinaviërs, Canadezen, Amerikanen en Zwitsers.

CULINAIRE ONTDEKKINGSTOCHT

Sinds 2019 organiseert Lochtenberg in zijn Mallorca Luxury Villas culinaire reizen samen met Les Patrons Cuisiniers, een club van 22 Nederlandse topchefs. ‘Vroeger bleven chef-koks in de keuken, tegenwoordig treden ze al wat meer op de voorgrond. Maar als ik ergens ga eten, wil ik de chef graag leren kennen die dat restaurant heeft opgezet, waar ik ga eten vanwege zijn stijl van koken. Zo zijn de culinaire reizen ontstaan: een volledig verzorgd 4-daags programma waarbij we een ontdekkingsreis door culinair Mallorca maken, onder

‘In alles wat je doet moet je een ambitie neerleggen. Dat geeft richting aan wat je doet’ begeleidding van de chef-koks die dan aanwezig zijn.’ De culinaire trips worden in het voor- en najaar georganiseerd. In oktober gaan Yuri Wiesen, van Restaurant Wiesen in Eindhoven, en Egon van Hoof, van Restaurant Mos, in Amsterdam mee op de trip. ‘Luxe, rust, mooie natuur, culinaire hoogstandjes weten we met deze arrangementen met elkaar te verbinden. Het is in beeld niet te vatten welk gevoel je krijgt als je op ons landgoed bent. Het ligt op een heuvel tegen de bergen aan. Je kijkt tientallen kilometers over het eiland heen… Een unieke ervaring.’

Van zijn tweede bedrijf in detachering verkocht hij zijn aandelen.

Is nu projectontwikkelaar, wijngaard-eigenaar en investeerder in een applicatie

(afasietherapie.nl) voor de online behandeling van mensen met afasie, een taalstoornis veroorzaakt door niet-aangeboren hersenletsel.

www.mallorca-luxury-villas.com/nl/ culinary-experience/

CAN GELAT

MALLORCA

FINANCIAL FOCUS

COLUMN Het klimaatverhaal is het meest urgente en veelomvattende vraagstuk van deze eeuw. Het is eigenlijk al vijf over twaalf. Het goede nieuws: wij kunnen de klok nog terugdraaien en daar kunnen investeerders een sleutelrol in spelen.

‘ De duurzame startups van vandaag zijn de multinationals van morgen’ Over tien jaar ziet de wereld er heel anders uit. Dan gebruiken wij alles anders, verplaatsen wij ons anders en gaan wij anders met afval om. Dat moet ook wel. In principe hebben wij de aardbol te leen van de volgende generatie, maar zo gedragen wij ons niet. Wij zijn hard bezig om het klimaat onomkeerbaar te veranderen, grondstoffen op te maken en de afvalbergen nog hoger te maken. Daar komt het gevaar van sterke afname van biodiversiteit nog bij. Denk aan de wereld van insecten, het leven in de bodem of de zee, of aan het tempo van ontbossing. Gelukkig neemt het besef van urgentie toe. De overheid, het bedrijfsleven en de consument sturen steeds meer aan op een transitie naar een duurzamere wereld. Techniek en innovatie zijn in deze transformatie onmisbaar. Neem de autobranche. Ieder automerk is non-stop bezig met het ontwikkelen van de auto van de toekomst. Dat is geen auto die langs een benzinestation rijdt om er 40 liter benzine in te pompen. Grote kansen zijn er voor hernieuwbare energie, de opslag van energie, voeding en landen tuinbouw, transport en logistiek en uiteraard de circulaire economie. Wie weet barbecueën wij in 2030 wel met geprint kweekvlees. De ontwikkeling van techniek gaat sneller dan wij kunnen bijbenen. Dat hebben wij vaker gezien. Kodak mistte de boot op het gebied van digitale fotografie. En aan het begin van deze eeuw geloofde ook niemand in de kleine zakcomputer (de mobiele telefoon). Bij duurzaamheid denken mensen vaak dat het wel duur zal zijn. Maar niks is minder waar. Ik ben ervan overtuigd dat

FINANCIAL FOCUS

sommige duurzame startups van vandaag de multinationals zijn van morgen. Duurzaamheid biedt kansen voor de aarde én voor je eigen vermogen. Eigenlijk zijn er zelden zulke grote kansen geweest voor ondernemers en investeerders. Ik was ruim dertig jaar weerman. Sinds kort ben ik vooral ondernemer en ‘vuilnisman’. Er verdwijnt ieder jaar 8 miljoen ton plastic in de oceaan. Plastic hoeft geen afval te zijn. Ik ben ingestapt in Pyroil. Dit bedrijf maakt van plastic afval hoogwaardige olie, zodat het weer hergebruikt kan worden. Ik heb de tijd en de middelen om dit bedrijf te ondersteunen. Ik word beloond met een rendement van 8 procent en investeer in een duurzame toekomst. Een beter voorbeeld van een win-winsituatie is er voor mij niet.

PERSOONLIJK REINIER VAN DEN BERG Voormalig weerman Reinier van den Berg kiest na 32 jaar voor een leven als duurzaam ondernemer. Op congressen en bijeenkomsten schudt hij mensen wakker en laat hij zien welke ‘kansen’ het klimaat- en afvalprobleem bieden.

FINANCIAL FOCUS

EXPERTISE HULP

Europese UBO-wetgeving

NIEUW REGISTER GEEFT MEER PRIJS OVER BELANGHEBBENDEN De nieuwe UBO-wetgeving verplicht organisaties meer openheid te

geven over hun uiteindelijk belanghebbenden. Dit kunnen bijvoorbeeld

IETS TE SOCIAL

Veel mensen waken over hun privacy, maar geven opvallend veel

PETER PLEIJSANT

prijs via hun social media activiteiten. Let op met het delen van

Specialist Kenniscentrum

foto’s van luxe bezittingen via bijvoorbeeld Instagram of Facebook.

PETER.PLEIJSANT@NL.ABNAMRO.COM

Denk bijvoorbeeld ook aan openbare notulen van verenigingen en

aandeelhouders, bestuurders en begunstigden zijn. En dat heeft

stichtingen. Ook ledenlijsten van sportverenigingen en overzichten van sportieve prestaties zijn steeds vaker online in te zien.

mogelijk invloed op hun privacy.

De meeste mensen zijn gesteld op hun privacy. Zij willen aan hun belastingverplichtingen voldoen, maar delen het liefst zo min mogelijk persoonlijke informatie met de buitenwereld. Toch bepalen de Europese regels dat veel organisaties vanaf volgend jaar bepaalde persoonlijke gegevens van hun uiteindelijk belanghebbenden moeten doorgeven aan de Kamer van Koophandel. Die informatie wordt opgenomen in een register van zogeheten ultimate beneficiairy owners (UBO). Het register bevat informatie over uiteindelijk belanghebbenden in bijvoorbeeld bv’s, waaronder veel (familie)bedrijven. En voor onder andere stichtingen, verenigingen, vennootschappen onder firma en commanditaire vennootschappen. Binnenkort volgt een wetsvoorstel waardoor ook trusts en het zogeheten fonds voor gemene rekening aan de nieuwe eisen moeten voldoen. Doel van

FINANCIAL FOCUS

de wet: in beeld brengen wie er binnen organisaties, al dan niet achter de schermen, aan de touwtjes trekt.

TERRORISMEBESTRIJDING

De nieuwe wet en het UBOregister zijn onderdeel van de inspanningen van de Europese Unie. Die wil financieeleconomische criminaliteit effectiever tegengaan. Denk aan het witwassen van geld, corruptie, belastingontduiking, fraude en terrorismefinanciering. Door de verplichte registratie ontstaat meer transparantie. Dat kan ervoor zorgen dat de belanghebbenden zich bijvoorbeeld niet langer verschuilen achter een wirwar van veel vennootschappen. Maar de meeste bestuurders en belanghebbenden hebben goede bedoelingen en vrezen dat door de wet persoonlijke gegevens op straat komen te liggen. Onderwerp van discussie

is dan ook of de nieuwe regels teveel inbreuk maken op de privacy van degenen over wie de gegevens moeten worden verstrekt. Er komen enkele privacywaarborgen.

WIE STAAN ER IN HET REGISTER

Bijna alle organisaties krijgen te maken met de verplichte registratie van hun uiteindelijk belanghebbenden. Bij vennootschappen als een bv gaat het bijvoorbeeld om personen met meer dan 25 procent van de aandelen of stemrechten, dan wel personen die de feitelijke zeggenschap hebben. Let op: dit geldt in principe ook als u bijvoorbeeld via een Stichting Administratiekantoor (STAK) boven de grens van 25 procent uitkomt. Ook heeft de wet betrekking op personen die op een andere manier eigenaar zijn of zeggenschap hebben. Denk aan personen die behoren

tot het hoger leidinggevend personeel. Voor stichtingen en verenigingen gaat het vaak om de mensen die de zeggenschap hebben. Bijvoorbeeld personen met meer dan 25 procent van de stemmen bij besluitvorming over de wijziging van de statuten van de stichting of vereniging. Bij een stichting en vereniging is de statutair bestuurder vaak de UBO. Voor onder andere kerkgenootschappen maakt de wet een uitzondering. Om onbedoelde registratie van iemands religie te voorkomen. Wel moeten kerkgenootschappen zelf UBO-informatie inwinnen en bijhouden.

PRIVACY BESCHERMEN

Deze wetgeving moet uiterlijk op 10 januari 2020 ingaan. Bestaande organisaties die verplichte informatie moeten geven, moeten dat naar verwachting binnen 18 maanden na de ingangsdatum doen.

Voor nieuwe situaties gaat naar verwachting een kortere gedoogperiode gelden. Wij verwachten dat de komende tijd meer bekend wordt over de precieze uitvoering van de wet. Er zijn namelijk nog vragen over de nieuwe wetgeving en er kan nog het een en ander veranderen. In de tussentijd kunnen bestuurders en belanghebbenden zelf veel doen om hun privacy nog beter te waarborgen. Zo geeft de bestaande registratie van vennootschappen vaak al onbedoeld veel prijs. Denk aan de registratie van een vennootschap op het woonadres. In de oprichtingsakte van een vennootschap worden veel persoonlijke gegevens van de

oprichter(s) vermeld. Vaak maakt ook de familienaam van een aandeelhouder deel uit van de naam van de bv. Voor meer privacy kan dan soms beter worden gekozen voor een andere, niet herkenbare naam. Wijziging van de naam kan een optie zijn. Een buitenstaander moet dan eerst de historie van de vennootschap raadplegen om meer informatie te verkrijgen. Bij een nieuwe bv kan het wenselijk zijn dat een nieuwe stichting de oprichter van de bv wordt. Er kan dus op diverse terreinen wel actie worden ondernomen zodat privéinformatie van bestuurders en belanghebbenden moeilijker te traceren is.

FINANCIAL FOCUS

COLOFON

ONLINE

04 // 2019 FINANCIAL FOCUS

is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u in de disclaimer op pagina 52.

Hoe bankiert u in de toekomst? Dagelijkse inspiratie via

Daily Focus

Daily Focus is een dagelijkse nieuwsbrief van Financial Focus. Daily Focus scant voor u de wereldwijde zakelijke media en biedt u een compacte selectie van het belangrijkste financiële nieuws. U ontvangt deze nieuwsbrief dagelijks om 8.00 uur. U kunt zich aanmelden via financialfocus.nl/dailyfocus.

DE VOLGENDE EDITIE VAN FINANCIAL FOCUS VERSCHIJNT IN OKTOBER

Hebt u vragen voor onze experts uit dit magazine? Zij helpen u graag!

U kunt altijd bellen met uw eigen private banker. Of met de assistenten van Private Assistance. Zij zijn bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.00 uur tot 22.00 uur en op zaterdag van 9.00 uur tot 17.30 uur.

ANNEMARIE ROSEBEEK

Hoofd Private Insurance

ABN AMRO MeesPierson

HAN DE JONG Chief Economist ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM RENE BRUEL

◆ aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; ◆ bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; ◆ beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten. Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro. nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024. ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01. ALGEMENE DISCLAIMER De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd

FINANCIAL FOCUS

De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te ver-menigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik.

US PERSON DISCLAIMER ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke weten regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde weten regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen. Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

GEERT OFFERGELT

Head of Commercial Marketing & Sales ANNEMARIE.ROSEBEEK@NL.ABNAMRO.COM

worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten.

U kunt het abonnement opzeggen via uw private banker.

Uitgever:

ABN AMRO MeesPierson

Concept & Realisatie: LVB

020 - 343 43 43

OVER ABN AMRO MEESPIERSON ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als:

AFMELDEN

Specialist Internationale Beleggingen ABN AMRO MeesPierson RENE.BRUEL@NL.ABNAMRO.COM

GEERT.OFFERGELT@NL.ABNAMRO.COM JAN WIRKEN

Drukwerkcoördinatie Altavia Sumis

Redactieadres ABN AMRO

Redactie Financial Focus Postbus 283 (AA1040) 1000 EZ Amsterdam

Voor vragen of adreswijzigingen

Neem contact op met uw private banker.

Omslagillustratie Ella Nitters

Aandelen Analist ABN AMRO JAN.WIRKEN@NL.ABNAMRO.COM

Met nieuws na 19 juli 2019

JAN WILLEM MEULENKAMP

meer worden gehouden.

kon in deze uitgave geen rekening

ABN AMRO Advisors JAN.WILLEM.MEULENKAMP@NL.ABNAMRO.COM

Financial Focus online

PETER PLEIJSANT

artikelen over en uit de wereld van

Specialist Vermogensstructurering PETER.PLEIJSANT@NL.ABNAMRO.COM

Op www.financialfocus.nl leest u meer vermogenden.

ABN AMRO MeesPierson online

Informatie over producten en diensten

van ABN AMRO MeesPierson vindt u op www.abnamromeespierson.nl

FINANCIAL FOCUS

COPENHILL

WAAR /

KOPENHAGEN WIE /

Bjarke Ingels, een Deense architect en oprichter van de

Bjarke Ingels Group. Hij staat bekend om zijn controversiële en duurzame projecten. WAT /

Oostenrijk heeft misschien de mooiste skipistes van

Europa, maar een nieuwe skipiste in Kopenhagen overtreft echt alle verwachtingen. Het is de langste kunstmatige skipiste ter wereld , gebouwd bovenop een groene

elektriciteitscentrale. De filosofie achter dit staaltje

duurzame architectuur? Het moet vooral leuk zijn om de

wereld te redden. De Copenhill Urban Mountain, zoals de piste wordt genoemd, is 440 meter lang en verdeeld in

drie gebieden: zwart, blauw en groen. Naast de piste komt er een enorm park met hiking trails, een klimmuur en een

uitkijkpunt. Het is de bedoeling dat het park zich ontpopt tot een heus flora- en faunaparadijs. Bezoekers mogen er bijvoorbeeld zaadbommen verspreiden. Binnenin de

‘Amager Bakke centrale’ wordt 400.000 ton afval per jaar

verwerkt, waarmee het aan 150.000 huishoudens warmte en elektriciteit levert. Het totale plan is onderdeel van de ambitie om Kopenhagen in 2025 de eerste CO2-neutrale

stad ter wereld te maken. De skipiste en het park worden deze zomer nog geopend.

UITGELICHT MARKET

MEER

UITGELICHT