Financial Focus 05 2015

INSPIRATIE, MENINGEN EN VERHALEN UIT DE WERELD VAN VERMOGENDEN

EEN STAP

IN DE GOEDE RICHTING DOSSIER: DUURZAAM BELEGGEN + GROENE ONDERNEMERS + BIG DATA

05 / 2015

54

FINANCIAL FOCUS

XXX

Bedrijven die duurzaam bezig zijn, zijn uiteindelijk de overwinnaars in onze maatschappij JOS TER AVEST Algemeen directeur ABN AMRO MeesPierson

FINANCIAL FOCUS

3

SLEUTEL

MOMENTEN MINI-DOCU Meer weten over het Sleutelmoment van John Loudon? Bekijk dan de mini-docu op financialfocus.nl/john.

‘De plotselinge dood van mijn vader in 2001 heeft mijn koers van nu bepaald. Hij stond voor rentmeesterschap. Voor netjes omgaan met de natuur. Ik wilde dat niet alleen voortzetten, ik herontdekte door zijn overlijden wat voor inspirerende rol natuur in mijn leven speelt, vanaf mijn prilste jeugd al. Als director van Peace Parks Foundation zet ik mij al 14 jaar lang in voor de ontwikkeling van grensoverschrijdende natuurparken in Afrika. En als dagelijks bestuurder van het initiatief “Commonland” mag ik nu ook onderdeel zijn van een beweging die op wereldschaal bezig is landschapsherstel te realiseren. Daarmee geven we gebieden niet alleen ecologisch, maar ook economisch, een nieuwe toekomst. Door ogenschijnlijk tegengestelde belangen, natuurlijke en zakelijke waarden, te verenigen. Er lopen nu projecten in Zuid-Afrika, Spanje en Australië en zoals ik het nu zie, zeg ik: hier ga ik de rest van mijn leven voor aan de slag.

Foto: Erik van der Horst

Wat is er mooier dan natuur en mens in hun waarde te herstellen? Het zit gewoon in mijn genen!’

4

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENTEN

John Loudon Gedelegeerd internationaal bestuurslid van de Peace Parks Foundation & bestuurder van Commonland.

GEHELE

INTERVIEW LEZEN?

www.ďŹ nancialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

5

25

Duurzaam Drie portretten van ondernemers die zakelijk én privé hebben gekozen voor duurzaamheid

13

Ben Steinebach Wat is het effect van een ramp op aandelenkoersen?

32

Column Groot denken, klein beginnen

16 DOSSIER Een stap in de goede richting 14

Tesla Accelereren op de weg én op de beurs

6

FINANCIAL FOCUS

INHOUD FINANCIAL FOCUS // 05 // 2015

10

IN FOCUS: MARKTEN EN BELEGGEN

42

Top 5

46

EXPERTISE

52

SERVICE EN COLOFON

Zo luxe kan duurzaam zijn

34 Big data Meer gegevens = Betere keuzes

40

Fonds Investeren in duurzame oplossingen

Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u op pagina 52.

FINANCIAL FOCUS ONLINE Veel artikelen uit deze uitgave kunt u ook online terugvinden en makkelijk delen. Op de website van Financial Focus vindt u veel meer video’s, artikelen en verhalen uit de wereld van vermogenden, blogs en nieuwsberichten van de specialisten van ABN AMRO MeesPierson.

WWW.FINANCIALFOCUS.NL CONTACT MET ONS? Hebt u vragen naar aanleiding van artikelen in deze uitgave? Bij veel artikelen staan contactgevens van de betrokken specialisten. Op pagina 53 vindt u algemene contactgegevens. En uiteraard ontvangt uw private banker graag uw vragen of verzoeken om meer informatie.

FINANCIAL FOCUS

7

8

FINANCIAL FOCUS

VOORWOORD

Deze Financial Focus gaat over duurzaamheid. Dat was ooit iets waar je je als onderneming mee kon onderscheiden. Maar dat is in de afgelopen jaren veranderd. De consument eist nu dat een bedrijf een duurzame strategie volgt en dreigt de bedrijven die daarvoor niet kiezen links te laten liggen.

Bij ABN AMRO MeesPierson staat duurzaamheid ook hoog in het vaandel. Naast het feit dat we proberen onze ecologische footprint te beperken, begrijpen we ook onze maatschappelijke rol. Daarom proberen we u te helpen om een bijdrage te leveren aan een betere wereld. Want met uw vermogen kunt u een enorme impact hebben door te beleggen in bedrijven die hebben gekozen voor een duurzame bedrijfsvoering. Om u daarmee op weg te helpen, hebben we de Duurzaamheidsindicator in het leven geroepen die aangeeft hoe een bedrijf scoort op duurzaamheid.

En dat u wilt werken aan die betere wereld, blijkt wel uit de cijfers onder onze beleggers. Uit onderzoek komt naar voren dat meer dan de helft van onze klanten zou willen kiezen voor duurzame beleggingen in zijn portefeuille. Het goede nieuws is, zo blijkt onder meer uit het dossier van deze Financial Focus, dat meestal het rendement hier ook niet onder leidt.

Bedrijven die duurzaam bezig zijn, zijn uiteindelijk de overwinnaars in onze maatschappij.

Door wie worden duurzame bedrijven nu eigenlijk geleid?

Zijn dat oprichters die zelf ook in hun persoonlijke leven op zoek zijn naar duurzamere alternatieven? We stelden deze vraag aan drie van hen. Dat levert interessante portretten op.

Allemaal stappen in de goede richting. Ik ben ervan overtuigd dat investeren in duurzaamheid de toekomst is voor welzijn en een gezonde bedrijfsvoering.

PERSOONLIJK

JOS TER AVEST Algemeen directeur ABN AMRO MeesPierson JOS.TER.AVEST@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

9

In focus CARBON BUBBLE De waarde van veel beursgenoteerde bedrijven die handelen in fossiele brandstoffen is mede gebaseerd op de voorraad aan fossiele brandstoffen die ze in bezit hebben. De vraag is echter of die hele voorraad in de toekomst nog aangesproken zal worden. Onderzoekers denken van niet. Er zou in dat geval sprake zijn van een financiële koolstofzeepbel of een ‘carbon bubble’ vanwege de mismatch tussen vraag en aanbod.

BEWEZEN FOSSIELE ENERGIEVOORRADEN Hoeveel fossiele energievoorraden staan er nog in de boeken en welk gedeelte daarvan mogen we vanwege internationale afspraken nog gebruiken?

2795 gigaton CO2 ter waarde van $28 biljoen

Niet meer aan te spreken voorraad

Waarom we de voorraad aan fossiele brandstoffen niet meer zullen aanspreken?

Onder meer doordat de politiek afspraken heeft gemaakt over de maximale uitstoot van broeikasgassen. En omdat subsidies en belastingvoordelen op deze producten ontmoedigd worden. In plaats daarvan worden duurzame energieoplossingen juist gestimuleerd. Ook wanneer het elektrisch rijden door zal zetten, zal de vraag naar fossiele brandstoffen dalen.

In de grafiek hiernaast is de grote voorraad fossiele brandstoffen afgezet tegen het deel van de voorraad dat nog aangesproken zal worden. Voor een groot deel is deze voorraad in handen van overheden en private partijen, maar een deel ter waarde van $ 7 biljoen staat op de balansen van beursgenoteerde bedrijven.

Bron: Think Progress, 2012

10

FINANCIAL FOCUS

2230 gigaton CO2

$22 biljoen

Nog te gebruiken voorraad 565 gigaton CO2

$6 biljoen

BEURSGENOTEERDE BEDRIJVEN

OVERHEDEN EN PRIVATE PARTIJEN

$ 7 biljoen

$ 21 biljoen

IN FOCUS

MARKTEN EN BELEGGEN

Minder benzine, meer batterijen: hoe lossen we dat op?

Volgens velen is elektrisch rijden de toekomst. Op die manier gebruiken we veel minder fossiele brandstoffen en dat is een stuk gezonder voor het milieu. Maar die elektrische auto’s (zoals bijvoorbeeld van Tesla Motors, zie pagina 14) moeten gemaakt worden en worden na verloop van tijd ook weer afgedankt. Hoewel veel componenten van zo’n auto kunnen worden hergebruikt, vormt de accu van de elektrische auto de grootste uitdaging.

De accu’s voor elektrische auto’s worden veelal gemaakt met lithium. Dit element wordt ook gebruikt in andere batterijen, bijvoorbeeld voor mobiele telefoons, laptops en fototoestellen. Lithium wordt in mijnen in Bolivia, Chili en Argentinië gewonnen.

Hoewel het logisch zou zijn om lithium uit accu’s en batterijen te recyclen, wordt dat nog niet op grote schaal gedaan. Het is namelijk goedkoper om lithium uit de mijn te laten halen dan het te verkrijgen door recycling.

Andere accu’s hebben andere samenstellingen, bijvoorbeeld met metalen als kobalt en nikkel, waarbij het recyclen van de accu’s wél interessant is.

Toch nemen steeds meer fabrikanten hun verantwoordelijkheid. Met de accu’s die niet meer hun volledige capaciteit over hebben, zijn namelijk nog wel andere toepassingen mogelijk. Zo worden in de VS in sommige

projecten accu’s gebundeld om gebruikt te worden voor de opslag van zonne- of windenergie.

Tesla wil er voor zorgen dat de accu’s zoveel mogelijk hergebruikt kunnen worden.

Voordat Tesla gebruikte accu’s voor recycling wegstuurt naar de gespecialiseerde bedrijven waar mee wordt samenwerkt, wordt 10% van het gewicht van de accu al gestript om direct door Tesla te worden hergebruikt.

In Europa werkt Tesla samen met Umicore.

Dat bedrijf weet de hele accu van Tesla te recyclen. Zo wordt de kobalt (het duurste metaal dat in de accu’s van Tesla zit) omgevormd tot een nieuw product dat door makers van accu’s en batterijen opnieuw gebruikt kan worden. Een groot deel van de accu waarin lithium is verwerkt wordt uiteindelijk gebruikt in de cementindustrie.

Volgens Tesla is het op dit moment al mogelijk om zo de accu’s winstgevend te recyclen.

FINANCIAL FOCUS

11

In focus MARKTEN EN BELEGGEN

Met 150 km/u over het plastic scheuren Elektrisch rijden is aardig, maar volgens sommigen wordt het pas echt duurzaam wanneer de zelfrijdende auto de weg verovert. Die auto houdt namelijk het overige verkeer zo goed in de gaten dat we én harder kunnen gaan rijden én zonder files komen te zitten.

Tegen die tijd is er wellicht nog meer vernieuwing op de snelweg te vinden: de weg zelf namelijk. Wegenbouwer KWS Infra, onderdeel van VolkerWessels, onderzoekt de mogelijkheid om snelwegen van plastic afval te gaan maken.

In het plan van KWS Infra worden gerecycled plastic en kunststof verwerkt tot prefab wegdelen. De wegdelen zijn slijtvast en bovendien hol. Dat laatste biedt de mogelijkheid om ook kabels en leidingen in de weg te leggen. Met behulp van de prefab delen, kan een weg veel sneller worden aangelegd dan nu.

De ‘PlasticRoad’ is vrijwel onderhoudsvrij. Het is volgens de bedenkers ongevoelig voor corrosie en weersinvloeden en veel beter bestand tegen chemische aantastingen. Hierdoor zou de levensduur van wegen verdrievoudigd kunnen worden.

Wanneer de eerste plastic weg een feit is, is nog niet duidelijk. KWS Infra is nog op zoek naar partners en een geschikte plek om een pilot te starten.

Meer hierover bij KWS Infra: www.kws.nl.

400 liter water voor 100 gram noten Kraan dicht! Inmiddels weten we wel dat we de kraan niet onnodig moeten laten lopen.

Dat is zonde van het kostbare drinkwater.

Maar wist u dat vooral bij de productie van ons voedsel enorme hoeveelheden water worden gebruikt?

Het bedrijf Questionmark becijferde hoeveel water nodig is voor de productie van een aantal producten die u waarschijnlijk regelmatig nuttigt. Zo wordt voor de productie van een stuk Nederlands rundvlees van 100 gram ongeveer 50 liter water verbruikt. Dat

12

FINANCIAL FOCUS

water wordt vooral gebruikt om de gewassen te laten groeien die de koe uiteindelijk eet.

Maar het kan extremer. Zo is voor de teelt van één mango in India of Pakistan gemiddeld bijna 200 liter irrigatiewater nodig.

Amandelen spannen de kroon. Voor een zakje met 100 gram gepelde amandelen is ongeveer 400 liter irrigatiewater nodig.

Dat voor het verbouwen van een bepaald gewas veel water nodig is, is niet per se direct een probleem. Als in dat gebied voldoende irrigatiewater aanwezig is, is er niets aan de

hand. Questionmark roept de consument echter wel op om goed te kijken naar het land van herkomst van bepaalde producten.

Als er in die landen sprake is van een ernstig watertekort, is het zaak om op te letten.

Vuistregel: de meeste dierlijke producten verbruiken meer water dan graanproducten, en graanproducten verbruiken weer meer water dan de meeste groente en soorten fruit.

Meer over het onderzoek naar waterverbruik op www.waterfootprint.org.

COLUMN: BEN STEINEBACH

HOE ZIT DAT MET... … de relatie tussen economische groei en aandelenkoersen? … aandelen die niet stijgen terwijl het bedrijf winst maakt? … het meten van inflatie? … de invloed van rente op de beurzen?

BEKIJK DE UITLEG VAN BEN STEINEBACH OP WWW.FINANCIALFOCUS.NL

Wat is het effect van een ramp op de aandelenkoersen?

Hoe gaan de aandelenmarkten om met onverwachte gebeurtenissen in de wereld? In een serie video’s geeft macro-econoom Ben Steinebach antwoord. Uniek aan ABN AMRO MeesPierson is dat de macro-economen direct samenwerken met de beleggingsspecialisten.

In de video’s legt Steinebach verbanden uit die u als vermogende kunnen helpen de financiële wereld nog beter te doorgronden.

PERSOONLIJK

BEN STEINEBACH Hoofd Beleggingsstrategie BEN.STEINEBACH@NL.ABNAMRO.COM ONLINE financialfocus.nl > specialisten > Ben Steinebach twitter > @BenSteinebach

De terroristische aanslagen van 11 september 2001 in New York en in Washington, de aanslag op de MH17 of de opmars van IS in het Midden-Oosten. Het zijn gebeurtenissen en ontwikkelingen die heftige emoties oproepen en wereldwijd weken- of maandenlang het nieuws kunnen beheersen.

Deze ontwikkelingen hebben ook een effect op de aandelenbeurzen. Zo hadden de aanslagen van 11 september 2001 kortstondig een enorme invloed op de aandelenmarkten. Na een dikke maand was dat effect echter ook weer weggeëbt en stonden de koersen van veel aandelen weer rond het niveau van voor de aanslagen.

De opmars van terreurbeweging IS en de burgeroorlog in Syrië in 2014 hebben zelfs betrekkelijk weinig invloed gehad op de internationale aandelenbeurzen. Het enige effect is eigenlijk een afgeleid effect. De olieprijs loopt namelijk op bij onrust in deze regio. En die prijsstijging is vervolgens de transmissie naar de wereldeconomie en vervolgens naar de financiële markten.

Wanneer we de historische koersontwikkelingen analyseren, blijkt dat onverwachte gebeurtenissen, zoals rampen, politieke ontwikkelingen of oorlogen, uiteindelijk maar betrekkelijk kort van invloed zijn op de beurzen.

Wat dan wel van doorslaggevende invloed is op de koersen? De fundamentele ontwikkeling van de economie. En die laat zich onder meer beïnvloeden door factoren als groeicijfers, de inflatie, vertrouwensindicatoren zoals het consumentenvertrouwen en het vertrouwen dat inkopers van bedrijven hebben in de economie en de wisselkoersen.

Wilt u meer weten?

Bekijk mijn video’s op www.financialfocus.nl.

FINANCIAL FOCUS

13

ACCELEREREN OP DE WEG ÉN OP DE BEURS

Tesla Motors startte in 2003 en maakt elektrische auto’s, elektrische aandrijvingen en accu’s. Zeven jaar na de oprichting van de onderneming kreeg het bedrijf een notering aan de Amerikaanse technologiebeurs NASDAQ. En het aandeel lijkt tot op heden behoorlijk snel op te kunnen trekken …

DE BELANGRIJKSTE EVANGELIST: ELON MUSK

KOERS TESLA MOTORS IN USD 350

14

FINANCIAL FOCUS

300 250 200 150 100 50

ni 20 15 ju

ni 20 14 ju

ni 20 13 ju

ni 20 12 ju

ni 20 11 ju

ju

ni 20 10

0 Bron: Wired.com

Foto: Tesla

Voor veel mensen staat de naam ´Elon Musk´ voor Tesla en visa versa. Toch is Musk helemaal niet een van de oorspronkelijke oprichters van het bedrijf (dat zijn namelijk Martin Eberhard en Marc Tarpenning). Musk vergaarde zijn fortuin als medeoprichter van het digitale betaalbedrijf PayPal en kwam in 2004 aan boord bij Tesla als investeerder. Musk is echter wel de grote promotor van Tesla en inmiddels algemeen directeur en productarchitect van het bedrijf.

Musk kwam in 2009 in aanvaring met Eberhard.

Die vond namelijk dat Musk niet gezien mocht worden als ´oprichter´ van Tesla. De rechter stelde hem echter in het ongelijk en Musk wordt sindsdien ook officieel aangemerkt als medeoprichter van het autoconcern.

MEMORABELE AANDELEN

Hoewel Tesla Motors al sinds halverwege 2010 beursgenoteerd is, lijkt het aandeel vooral vanaf medio 2013 in beweging te zijn gekomen. In dat jaar waren alle ogen gericht op het Model S dat verschillende prijzen in de wacht sleepte. Ook werd er in 2013 een nieuw model aangekondigd: de Model X. Hoewel het aandeel sindsdien vooral de weg omhoog heeft gevonden, maakte de koers van het aandeel ook zo nu en dan een flinke smak. Dat gebeurde

bijvoorbeeld in oktober en november 2013 toen tweemaal een Model S vlam vatte. In beide gevallen kwamen de eigenaren van de auto’s er overigens zonder kleerscheuren van af. Ceo Elon Musk liet in een reactie weten dat onderzoek uitwees dat een bezitter van een conventionele auto vijf keer meer risico zou lopen dat zijn auto vlam zou vatten dan een eigenaar van een Tesla.

Toch werd Tesla door de aandeelhouders even in de verkoop gezet. Wat

55.000

aandeelhouders ook niet weten te waarderen is dat Tesla er een handje van heeft, om afspraken niet na te komen. Zo werden de data waarop nieuwe modellen het licht zouden zien, verschillende malen naar voren geschoven.

Desondanks is het aandeel Tesla voor degenen die al vroeg zijn ingestapt tot nu toe een goede investering gebleken.

Het aandeel Tesla laat zien dat groen investeren én goed renderen prima samen gaan.

DAT IS HET AANTAL AUTO’S DAT TESLA IN 2015 WIL VERKOPEN.

5 HOOGTEPUNTEN

memorabele AANDELEN 2004 Elon Musk investeert in Tesla en wordt voorzitter van de raad van bestuur.

2003 Martin Eberhard en Marc Tarpenning richten Tesla op.

2010 Tesla wordt beursgenoteerd aan de Amerikaanse beurs NASDAQ.

2013 In het eerste kwartaal wordt voor het eerst winst geboekt.

Tesla opent eerste fabriek in Tilburg.

2013 Het aandeel breekt door de koers van $170 en is daarmee in drie jaar tijd tien keer meer waard geworden.

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

15

DOSSIER DUURZAAM BELEGGEN .

Een stap

in de goede richting

INVESTEREN IN EEN BETERE WERELD

16

FINANCIAL FOCUS

DOSSIER: DUURZAAM BELEGGEN 18

20

Duurzame kantoren in Nederland

De tien principes van de UN Global Compact

20 Nederlandse duurzame beursgenoteerde bedrijven

22 De Dow Jones Sustainability Europe Index

Een duurzame beleggingsportefeuille? Alleen als het óók rendement oplevert. Zo denken velen over duurzaam investeren. De eerste stap is bedenken wat ú wilt. Om vervolgens te kijken wat er allemaal mogelijk is.

‘Wat er zoal in mijn beleggingsportefeuille zit? Nou, een groot elektronicaconcern, een verfproducent en een fabrikant van voedingsmiddelen bijvoorbeeld.’ Het gesprek valt even stil in het groepje waarmee u aan het borrelen bent. Dan schraapt iemand zijn keel.

‘Mmnh, interessant. Maar elektronica en verf zijn toch slecht voor het milieu en in voeding zit veel te veel suiker waardoor de hele samenleving te dik wordt. Daar zou je niet meer aan mee willen werken?

Toch?’ De vraagsteller kijkt u vriendelijk glimlachend aan. Alle ogen zijn inmiddels op u gericht…

Daar staat u dan. Philips, Akzo en Unilever. Nooit iets verkeerds in gezien.

Maar misschien heeft die vent met die ongezellige opmerkingen tóch wel een punt. Is het nog wel acceptabel om te beleggen in een vervuilende industrie? Hoe richt u een duurzame beleggingsportefeuille eigenlijk in? En zou u uw portefeuille nog eens door moeten lichten op ‘goede’ en ‘slechte’ aandelen?

WAT IS GOED EN WAT IS SLECHT? De vraag is echter of je aandelen wel zo overduidelijk in een ‘goede’ of ‘slechte’

categorie kunt indelen. Want hoewel de olie-industrie bijvoorbeeld inderdaad het milieu behoorlijk belast, vloeit er ook veel geld uit die industrie juist naar onderzoek naar schonere alternatieven.

Of neem de internationale farmaceut GlaxoSmithKline. In verschillende landen is het bedrijf betrokken bij onderzoeken naar corruptie. Corruptie is naar alle maatstaven natuurlijk ‘slecht’. Deze procedures hebben er óók toe geleid dat de onderneming veel tijd en energie heeft gestoken in een nieuw systeem voor de monitoring van de verkoopactiviteiten om problemen in de toekomst voor te zijn. En dat zorgt er weer voor dat het bedrijf op dit moment juist weer ‘goed’ bezig is.

‘Het is dus niet zo zwart/wit’, legt Solange Rouschop uit. Rouschop is Sustainability Manager bij ABN AMRO. ‘Je zou er genuanceerder naar moeten kijken. En daarbij ook echt álle onderdelen van een bedrijf moeten meenemen.’ Haar belangrijkste advies voor iedereen die duurzaam wil beleggen: ‘Ga eerst bij jezelf te rade.

Wat vind jij zelf belangrijk? En gebruik vervolgens die persoonlijke maatstaf bij

de beoordeling van een portefeuille.’

Rouschop ziet een toenemende belangstelling voor duurzaam beleggen.

Voor een deel heeft dat te maken met de media die meer schrijven over duurzame vraagstukken. ‘Tien jaar geleden werd bijvoorbeeld de klimaatverandering nog wel betwist. Tegenwoordig ondervinden veel mensen de gevolgen ervan aan den lijve. Maar er is ook veel meer aandacht voor de arbeidsomstandigheden in derdewereldlanden, zeker na het instorten van Rana Plaza, de kledingfabriek in Bangladesh waarbij meer dan 1000 mensen omkwamen.’

Daarnaast lijken beleggers zich ook steeds vaker bewust van hun eigen onwetendheid. Want zeg nu eerlijk: weet

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

17

DUURZAME KANTOREN IN NEDERLAND Zonnepanelen, slim gebruik van regenwater en stevige isolatie. Steeds meer kantoorgebouwen worden duurzaam. De Building Research Establishment (BRE), het wereldwijde beoordelingsinstituut voor duurzame gebouwen, geeft kantoorpanden een cijfer voor de mate van duurzaamheid.

Nederland doet het goed want in Amsterdam staat het duurzaamste kantoorpand van de wereld. Hierbij de top drie van meest duurzame kantoorpanden in de categorie nieuwbouw en renovatie.

u eigenlijk precies in welke bedrijven u belegt, wat die bedrijven doen en wie de toeleveranciers van die bedrijven zijn? ‘Als je het op de man af vraagt, wil niemand beleggen in bedrijven die gebruik maken van kinderarbeid.

Maar wie heeft zijn portefeuille al eens daadwerkelijk daarop laten screenen?’

INZICHT VOOR AANDEELHOUDERS EN INVESTEERDERS Maar hoe zet u nu die eerste stap op weg naar een duurzame portefeuille? Daarvoor zou u de ‘Duurzaamheidsindicator’ kunnen gebruiken.

De Duurzaamheidsindicator geeft een oordeel over de duurzaamheid van een groot aantal bedrijven. De beoordeling komt tot stand door bedrijven binnen een sector onderling te vergelijken.

Bedrijven krijgen een score tussen 1 (slecht) en 5 (uitstekend).

Er wordt naar een groot aantal factoren gekeken. Zo moet het bedrijf bijvoorbeeld niet alleen zelf duurzaam produceren, maar wordt er ook gekeken of de producten die het bedrijf maakt een duurzame bijdrage leveren aan de samenleving. Neem twee bedrijven die verpakkingsmaterialen maken en álles in het productieproces ‘goed’ doen. De

18

FINANCIAL FOCUS

fabriek waar er uiteindelijk afbreekbaar verpakkingsmateriaal van de band rolt, zal uiteraard hoger scoren dan de collega die nog altijd alleen maar plastic als grondstof gebruikt.

MONITORING VAN BEDRIJVEN In principe eindigt met die objectieve waardering van het bedrijf in de vorm van de Duurzaamheidsindicator de bemoeienis van de bank. ‘Wij verstrekken de informatie en staan voor een duurzamere ontwikkeling, maar uiteindelijk is het de klant die beslist welk bedrijf hij wel of niet opneemt in zijn portefeuille’, legt Rouschop uit. Er is echter een belangrijke uitzondering. Als een bedrijf een van de tien principes van de ‘UN Global Compact’ schendt, krijgt de onderneming het wel aan de stok met de bank.

De United Nations Global Compact is een initiatief van de Verenigde Naties om bedrijven te stimuleren om duurzaam en maatschappelijk verantwoord beleid te voeren en te rapporteren over de uitvoering ervan.

De UN Global Compact heeft tien fundamentele principes op het gebied van mensenrechten, arbeidsrechten, milieu en anti-corruptie bijeengebracht (zie pagina 20).

‘Als duidelijk wordt dat een bedrijf

1. The Edge Score: 98,4 The Edge staat aan de Zuidas in Amsterdam. De hoofdhuurder van het pand is zakelijke dienstverlener Deloitte. Maar ook advocatenkantoor AKD en softwarebedrijf Salesforce zitten in het pand. Het pand is energieneutraal, onder meer door het gebruik van zonnepanelen. Ook kan iedere werknemer de verlichting en het klimaat op zijn werkplek instellen via een app.

2. Kantoor en laboratoria RIVM en CBG Score: 94,3 Daglicht, uitzicht en ruimtelijkheid dragen in het pand bij aan een prettige en inspirerende werkomgeving. Een glazen toren van 18 verdiepingen met kantoren en laboratoria, omgeven door een groen begroeide plint met verschillende functies.

3. Kantoorgebouw Geelen Counterflow Score: 94,2 Mede dankzij de 330 zonnepanelen op het dak wekt het kantoor een overschot aan duurzame energie op.

Het overschot aan zonne-energie zal op de eigen productielocatie worden gebruikt.

Het hoofdkantoor van ABN AMRO scoort een ‘Excellent’ bij de categorie bestaande panden.

DOSSIER: DUURZAAM BELEGGEN

een van die regels schendt, dan zakt dat bedrijf wat ons betreft door het ijs. We gaan dan, vaak gezamenlijk met andere institutionele investeerders, druk uitoefenen op zo’n bedrijf om de situatie te veranderen. Dat wordt een ‘engagement traject’ genoemd. Dat gebeurt overigens in eerste instantie achter gesloten deuren. Maar als er geen verbetering optreedt in het gedrag kan dat leiden tot het advies om het bedrijf te verkopen’, aldus Rouschop.

ABN AMRO trekt bij een engagement traject samen op met Robeco. En in veel gevallen helpen ook institutionele beleggers mee om de druk op de onderneming in kwestie op te voeren.

Maar hoe check je nu of een bedrijf zich schuldig maakt aan kinderarbeid of corruptie? Daarvoor maakt ABN AMRO gebruik van de diensten van Sustainalytics. Dat bedrijf monitort ondernemingen, onder andere aan de hand van de principes van de UN Global Compact. De analisten zoeken uit of er ergens ter wereld melding wordt gemaakt van controverses in de pers en rapporten van onder andere NGO’s.

Ook rechtszaken en boetes worden betrokken in de analyses. De bank ontvangt periodiek alerts met updates van de beoordelingen van de analisten van Sustainalytics.

‘Sustainalytics biedt inzicht in de duurzaamheidsprestaties van bedrijven.

ABN AMRO beslist vervolgens zelf hoe er op basis van die inzichten wordt gehandeld’, legt Joris Laseur van Sustainalytics uit. ‘Structureel kijken we naar meer dan 10.000 bedrijven wereldwijd. En inmiddels bieden we voor bijna 5.000 bedrijven een duurzaamheidsscore aan op basis van tientallen indicatoren.’ De gegevens van Sustainalytics worden vooral gebruikt door banken en vermogensbeheerders.

Voor een deel is de analyse en monitoring mensenwerk voor de meer dan 120 analisten die bij Sustainalytics werken. Maar er wordt ook intensief gebruik gemaakt van automatische systemen die data aanleveren. Met behulp van alle verzamelde gegevens en analyses actualiseert Sustainalytics voortdurend zijn analyses en scores.

ONDERZOEK HARVARD Maar waarom zou een onderneming kiezen voor duurzaamheid? Uit onderzoek blijkt dat duurzame ondernemingen beter presteren op lange termijn. Voor veel ondernemingen is duurzaamheid daarom al lang niet meer slechts een deel van de strategie om het geweten te sussen.

Toch zien veel mensen een belegging in een bedrijf dat ‘aan duurzaamheid doet’ nog altijd als een soort van liefdadigheid.

In ieder geval doe je dat niet voor je portemonnee, zo wordt vaak geredeneerd.

Uit onderzoek blijkt echter dat dat niet juist is. Onderzoekers van Harvard University en London Business School legden in 2011 de prestaties van twee groepen bedrijven naast elkaar. De eerste groep bestond uit 90 beursgenoteerde Amerikaanse bedrijven met een brede, strategische duurzaamheidsaanpak en de tweede groep bestond uit 90 bedrijven die weinig investeerden in duurzaamheid.

Over een periode van 18 jaar werden de bedrijven onder meer vergeleken op CO2-reductie, groen inkoopbeleid en energie-efficiëntie. Maar ook

FINANCIAL FOCUS

19

1 Unilever

DRIE NEDERLANDSE DUURZAME BEURSGENOTEERDE BEDRIJVEN

2 PostNL

3 Heineken

DE TIEN PRINCIPES VAN DE UN GLOBAL COMPACT MENSENRECHTEN Principe 1: bedrijven dienen binnen de grenzen van hun invloedssfeer de internationaal uitgevaardigde mensenrechten te eerbiedigen.

Principe 2: bedrijven dienen zich er steeds van te vergewissen dat zij niet medeplichtig worden aan schending van mensenrechten.

ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN Principe 3: bedrijven dienen de vrijheid van vakvereniging en de effectieve erkenning van het recht op collectieve onderhandelingen te handhaven.

Principe 4: de uitbanning van iedere vorm van verplichte en gedwongen arbeid.

Principe 5: de effectieve

20

FINANCIAL FOCUS

afschaffing van kinderarbeid.

Principe 6: de bestrijding van discriminatie in arbeid en beroep.

MILIEU Principe 7: bedrijven dienen voorzorg te betrachten bij hun benadering van milieuuitdagingen.

Principe 8: bedrijven moeten initiatieven ondernemen om een groter milieubesef te bevorderen.

Principe 9: bedrijven zullen de ontwikkeling en de verspreiding van milieuvriendelijke technologieën stimuleren.

ANTI-CORRUPTIE Principe 10: bedrijven moeten elke vorm van corruptie tegengaan, inclusief afpersing en omkoping.

1. Unilever Voeding & drank Unilever besteedt onder meer aandacht aan duurzamere verpakkingen en het duurzaam delven van grondstoffen. Ook is het bedrijf transparant over zijn belastingbetalingen en mensenrechtenissues. Het aantal vrouwen in het management blijft ook groeien.

Daarnaast zet het bedrijf zich in om sanitaire voorzieningen, hygiëne en toegang tot veilig drinkwater te verbeteren.

2. PostNL Transport PostNL probeert onder meer zijn footprint te beperken door te testen of het bedrijf op bepaalde routes alternatieve vervoermiddelen kan inzetten, zoals elektrische scooters. Ook probeert het bedrijf het aantal transporten in stadscentra te beperken door goederen samen te voegen met die van externe vervoerders. Daarnaast richt PostNL zich op mensen met een arbeidsbeperking.

Ze kunnen via deeltijdwerk de vereiste werkervaring opdoen binnen de sorteer- en distributiecentra of als bezorgers.

3. Heineken Voeding & drank Heineken heeft in de afgelopen jaren de hoeveelheid water dat nodig is bij het brouwen van bier fors gereduceerd. Ook probeert het bedrijf zoveel mogelijk van hernieuwbare energie zoals zonne-en windenergie gebruik te maken. Maar Heineken vindt ook dat het bedrijf een verantwoordelijkheid heeft om mensen te stimuleren verantwoord te drinken. Daarom werkt het bedrijf samen met overheden en NGO’s om een verantwoord gebruik van alcohol te promoten.

Geïnteresseerd in deze bedrijven?

Kom dan 11 november naar het Duurzaamheidsdebat waar o.a. bovenstaande bedrijven een kijkje in hun duurzame keuken geven (zie pagina 52).

DOSSIER: DUURZAAM BELEGGEN

Wat weet u eigenlijk van de bedrijven waarin u belegt? gezondheid, balans tussen werk en vrije tijd en gemeenschapsactiviteiten werden meegenomen in het onderzoek.

Wat bleek? De ondernemingen die fors investeerden in duurzaamheid bleken meer koerswinst te boeken én een minder volatiel verloop van de aandelenkoers te vertonen. Het extra rendement dat deze bedrijven maakten, loog er niet om. De winstgevendheid van het eigen vermogen lag een kwart hoger en het rendement op het geïnvesteerd vermogen zelfs tot 60% hoger.

LOGISCH DAT ZE HET GOED DOEN …

Rouschop is in de verste verte niet verbaasd over de uitkomsten van het onderzoek. ‘Eigenlijk is het zelfs logisch. Neem twee verzekeraars. De ene heeft een grondige analyse gedaan van de klimaatverandering en daar zijn portefeuille op aangepast. De ander heeft dit aspect helemaal niet bekeken. In welke van de twee zou je willen beleggen?’

Bedrijven die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben staan, hebben daardoor meer dan andere bedrijven de risico’s voor de toekomst in kaart

gebracht. Dat getuigt ook weer van beter management. In het algemeen zijn dit dus stabielere bedrijven en presteren ze daardoor goed op de langere termijn in ieder geval gelijk aan hun peers.

‘Met andere woorden: je hoeft geen activist te zijn om duurzaam te beleggen.

Wie ervoor kiest te beleggen in duurzame bedrijven zal over het algemeen beter geïnformeerd zijn omdat hij naast de gebruikelijke financiële informatie ook duurzaamheidsinformatie meeneemt bij zijn beleggingsbeslissingen’, zegt Rouschop.

Een voorbeeld? FrieslandCampina. Dat zuivelbedrijf is afhankelijk van koeien.

En dat zijn weer een van de grootste bronnen van CO2-uitstoot. Je kunt er donder op zeggen dat de regelgeving met betrekking tot deze dieren de komende jaren alleen maar strikter zal worden. En FrieslandCampina denkt daar nú al over na. Wel zo prettig voor de toekomstige levensvatbaarheid van het bedrijf.

DUURZAAMHEID LEIDT TOT INNOVATIE Een andere reden waarom duurzame bedrijven het over het algemeen goed

doen, heeft te maken met het feit dat een bedrijf dat zijn blik op de toekomst gericht heeft en de mogelijke risico’s overziet, ook eerder op zoek zal gaan naar innovaties om mogelijke problemen voor te blijven.

Rouschop haalt het voorbeeld van Philips aan. Het bedrijf begon ooit met de gloeilamp maar maakt nu veel ledlampen. ‘Die gaan natuurlijk veel langer mee. Terwijl je als producent van die lampen natuurlijk beter af zou zijn als je die lampen jaarlijks bij je klanten zou kunnen vervangen’, legt Rouschop uit.

Philips paste daarom in het zakelijk segment zijn strategie aan. Waardoor er een slimmer verdienmodel ontstaat én het bedrijf wordt gestimuleerd lampen te maken met een nóg langere levensduur.

Hoe? Door geen lampen meer te gaan verkopen, maar door ze te verhuren.

Zo vloeien er toch jaarlijks inkomsten binnen, maar weet het bedrijf de inkomsten op peil te houden zolang de lampen steeds langer meegaan.

Ook op andere vlakken probeert Philips duurzame innovaties mogelijk te maken.

Door bijvoorbeeld led-lampen te maken

FINANCIAL FOCUS

21

Dow Jones Sustainability Europe Index Wie wil beleggen in de beste duurzame Europese bedrijven kan de Dow Jones Sustainability Europe Index volgen. In deze index zijn ook een aantal Nederlandse bedrijven vertegenwoordigd.

In deze infographic is te zien hoe de Dow Jones Sustainability Europe Index het in 2015 heeft gedaan in vergelijking met de AEX.

120

115

110

100

95 Dow Jones Sustainability Europe Index AEX

Sinds 21 september 2015 maken de volgende Nederlandse bedrijven deel uit van de Dow Jones Sustainability Europe Index:

Aegon Ahold Akzo Nobel Delta Lloyd DSM Heineken ING Groep KPN

Philips PostNL Randstad RELX SBM Oshore Unilever Wereldhave Wolters Kluwer

15 01

-0

9-

20

15 01

-0

8-

20

15 01

-0

7-

20

15 01

-0

6-

20

15 01

-0

5-

20

15 01

-0

4-

20

15 01

-0

3-

20

15 20 2-0 01

01

-0

1-

20

15

90

Heineken en Wereldhave zijn nieuw in de index. Ook Air France-KLM is in de index opgenomen, maar dat bedrijf wordt formeel als een Frans bedrijf gezien.

Cijfers geĂŻndexeerd naar slotstand 31-12-2014 = 100.

22

FINANCIAL FOCUS

die het natuurlijke daglicht nabootsen.

Hierdoor kan voedselproductie ook ‘s nachts doorgaan of kunnen planten boven elkaar geplaatst worden in kassen waardoor er meer voedsel geproduceerd kan worden op minder grond.

Maar niet alleen Philips is ‘goed bezig’.

Ook een bedrijf als Unilever dat als voedingsmiddelenproducent minder suiker in zijn voeding probeert te stoppen, zodat mensen gezonder kunnen leven.

Of Akzo die zijn verven van minder chemicaliën voorziet, zetten belangrijke stappen voor een betere wereld.

IMPACT BELEGGEN Voor diegenen die nóg een stapje bewuster met zijn investeringen wil omspringen is er overigens nog een extra stap te zetten: die richting ‘impact beleggen’. Rouschop ziet dat er steeds meer belangstelling hiervoor aan het ontstaan is.

Met impact beleggen probeert u investeringen te doen die niet alleen duurzaam zijn maar ook direct van invloed zijn op bijvoorbeeld

de arbeidsomstandigheden in derdewereldlanden. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het investeren in een microfinancieringsfonds.

HOE KUNT U ZELF MEER TE WETEN KOMEN? Wilt u, naast de hulp die de bank u kan bieden, ook zelf controleren of uw ideeën over een betere wereld stroken met de strategie van de ondernemingen waarin u belegt? Dat kan. Zo publiceren veel bedrijven een duurzaamheidsverslag.

Maar ook een organisatie als de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) doet periodiek onderzoek naar de stand van zaken bij beursgenoteerde bedrijven. En u kunt natuurlijk ook zelf het bedrijf kritische vragen stellen op de algemene vergadering van aandeelhouders.

Duurzaamheidsverslag Ieder beursgenoteerd bedrijf moet jaarlijks tekst en uitleg geven bij de resultaten. Dat gebeurt in een financieel jaarverslag. Voor veel aandeelhouders is die informatie over

de cijfertjes en de hoeveelheid machines en personeel echter onvoldoende om zich een goed beeld te kunnen vormen over het bedrijf. Zij willen ook weten hoe het bedrijf zich inspant voor een betere wereld. Als een snoepfabrikant kan kiezen tussen het gebruik van ‘normale’ cacao of cacao van boeren die zich inspannen om het gewas zonder bestrijdingsmiddelen te telen, welk keuze maakt het bedrijf dan?

Of worden er door die kledingfabrikant ook wel eens onaangekondigde inspecties gehouden bij die naaiateliers in Bangladesh om te zien wie de spijkerbroeken eigenlijk in elkaar zetten?

Om een antwoord te geven op die vragen is het ‘duurzaamheidsverslag’ of het ‘maatschappelijk verslag’ in het leven geroepen. Hierin wordt gekeken naar ethische vraagstukken en de belasting voor het milieu ten aanzien van de activiteiten van de onderneming. Het Global Reporting Initiative (GRI) is een internationaal instituut (gevestigd in Amsterdam) dat wereldwijde richtlijnen ontwikkelt voor duurzaamheidsverslagen. Met

FINANCIAL FOCUS

23

behulp van de laatste richtlijnen (de G4) zijn vorderingen op het gebied van duurzaamheid meetbaar, uitgebreid onderbouwd en onderling vergelijkbaar.

VBDO De VBDO is een Nederlandse beleggersvereniging die opkomt voor de belangen van institutionele en particuliere beleggers die willen bijdragen aan duurzame ontwikkeling.

De VBDO maakt multinationals en beleggers bewust van hun bijdrage aan een duurzame kapitaalmarkt door onderzoek uit te voeren en te publiceren, bijeenkomsten te organiseren om kennis uit te wisselen en vragen over duurzaamheid te stellen op aandeelhoudersvergaderingen. Vooral dat laatste lijkt zo nu en dan een effectief middel om druk te zetten op bedrijven om beter hun best te doen om duurzamer te produceren.

Algemene vergadering van aandeelhouders Het aandeel dat u in bezit heeft, biedt u een deel van de eigendom van de

24

FINANCIAL FOCUS

onderneming. Dat heeft een economische waarde (u kunt het aandeel verkopen en u ontvang mogelijk dividend), maar u heeft in veel gevallen ook iets te vertellen in de onderneming met behulp van uw stemrecht op de algemene vergadering van aandeelhouders. Zo’n vergadering (‘ava’ genoemd) biedt de mogelijkheid aan het bestuur en de raad van commissarissen om rekening en verantwoording af te leggen aan de aandeelhouders. Bovendien is er ook ruimte voor die aandeelhouders om beide bestuursorganen te ondervragen. Steeds vaker worden er tijdens de ava’s kritische vragen gesteld ten aanzien van de manier waarop een bedrijf onderneemt.

TERUG NAAR DE BORREL Daar staat u dan op de borrel. Waar de ogen nog altijd op u gericht zijn. U schraapt uw keel en glimlacht. Dan legt u haarfijn aan uw gehoor uit hoe Philips, Akzo en Unilever met hun innovaties en producten werken aan een betere wereld.

En hoe ú met uw duurzame beleggingsportefeuille daar bovendien ook nog eens goed van profiteert.

SAMENWERKING ABN AMRO MEESPIERSON & TRIODOS ABN AMRO MeesPierson en Triodos Bank richten zich samen op duurzame beleggers. Triodos MeesPierson Sustainable Investment Management houdt zich uitsluitend bezig met duurzaam vermogensbeheer voor zowel particuliere als professionele cliënten.

In het segment van particuliere beleggers en Stichtingen & Instellingen verzorgt Triodos MeesPierson Sustainable Investment Management het duurzame vermogensbeheer voor cliënten van ABN AMRO MeesPierson en Triodos Bank Private Banking.

Institutionele partijen kunnen ook direct bij Triodos MeesPierson terecht.

De beleggingsspecialisten van Triodos MeesPierson Sustainable Investment Management kijken bij het beheer naar financiële én duurzame criteria.

Dat draagt bij aan een meer duurzame samenleving. Zonder dat dit ten koste gaat van de financiële resultaten.

PORTRET: DUURZAAM

3X duurzaam DUURZAAM ZAKELIJK ÉN PRIVÉ

‘Niet alleen omdat het verwacht wordt, maar omdat het nódig is’ DEZE ONDERNEMERS GEVEN LEIDING AAN EEN DUURZAAM BEDRIJF. MAAR DAAR HOUDT HET WAT HEN BETREFT NIET OP. OOK PERSOONLIJK PROBEREN ZE ZO DUURZAAM MOGELIJK TE LEVEN. DRIE PORTRETTEN VAN DEZE ONDERNEMERS DIE LEVEN VOLGENS HET ADAGIUM: PRACTISE WHAT YOU PREACH.

FINANCIAL FOCUS

25

PORTRET Water, koffie, thee

Van nieuwste leasebak naar elektrisch ‘Klanten verwachten iets van me’ ‘Toen we 7,5 jaar geleden begonnen met EARTH Concepts – in die tijd verkochten we alleen nog water, nu ook koffie en thee – reed ik nog in de nieuwste leasebak. Dat was ik zo gewend. Tot een klant mijn auto zag en vroeg: dus je rijdt géén elektrische auto? Ik merkte dat ik dankzij ons duurzame concept anders werd bekeken. Er werd iets van me verwacht. Intussen rijd ik een elektrische auto en heb ik in mijn tuin een oplaadpaal staan. Niet alleen omdat het verwacht wordt, maar ook omdat het nodig is. Ik zie als ik voor zaken in China ben wat er gebeurt als we niks doen. De consequenties van het grenzeloze consumeren zijn daar pijnlijk zichtbaar: het afval, de smog, je kunt er niet uit de kraan drinken. Na een paar dagen Shanghai heb ik last van mijn keel.’

‘Ik ben in de loop der jaren steeds duurzamer gaan leven. Als ik te lang onder de douche sta, zegt mijn vriendin: “Lekker duurzaam”. We gebruiken groene energie, eten biologisch, scheiden afval, kopen FEITEN biologisch (af)wasmiddel. Helaas kan ik niet zonder vliegen, omdat we veel zaken doen in China.

NAAM / Ik probeer wel altijd de CO2-uitstoot te compenseren. De fabrikant van onze verpakkingen laat PATRICK DE NEKKER daarnaast voor elke gekapte boom nieuwe bomen planten. Altijd meer, omdat een deel dood LEEFTIJD / gaat. En natuurlijk zou ik meer kunnen doen. De trein pakken als ik de auto niet nodig 43 heb. Of zonnepanelen op het dak van ons huurhuis plaatsen.’

‘Het is niet mijn missie om anderen te overtuigen. Nieuwe medewerkers hoeven geen milieuactivist te zijn, al levert onze duurzame instelling wel mooie sollicitatiegesprekken op. Mensen kiezen niet vanwege het loon voor ons bedrijf, wel vanwege de uitdaging. Zij rijden “gewoon” in een tweedehands leaseauto. Ook onze klanten kiezen bewust voor ons, omdat ze iets willen uitstralen. In de hospitality bijvoorbeeld kijken ze echt naar elke cent, toch kiezen voor een iets duurder product. Zo laten ze zien aan hun gasten: dit doen wij, help je mee? Er is zo veel mogelijk. Met het zuiveren van lucht kun je 1.500 liter water per dag “maken”. We onderzoeken op dit moment wat we daarmee kunnen in ontwikkelingslanden.’

26

FINANCIAL FOCUS

EEN VAN DE OPRICHTERS VAN / EARTH CONCEPTS (WATER, KOFFIE EN THEE).

EARTH CONCEPTS DONEERT 100% VAN DE WINST AAN WATERPROJECTEN EN HEEFT INMIDDELS AL MEER DAN 800.000 EURO AFGEDRAGEN

Fotografie: Maurice Heesen

PORTRET: DUURZAAM

FINANCIAL FOCUS

27

PORTRET Strategie & communicatie

Van kiloknaller naar biologische kip ‘Duurzaamheid is geen boetedoen, maar bewustzijn’ ‘Voor mij viel het kwartje tijdens een sabbatical. Ik ging duiken bij de Galapagoseilanden, zag miljoenen vissen en vroeg me af waarom ik nergens eerder zo veel vissen had gezien. Ik ben toen gaan lezen over misstanden in de visserij.

Een opmerking van mijn vrouw schudde me opnieuw wakker. Ik had in de supermarkt gekozen voor een kiloknaller kip, omdat die net zo veel kostte als één biologische kipfilet. Mijn vrouw zei: als jij niet voor biologische kip kiest, wie dan wel? Ze had gelijk. Ik bedacht me dat niemand in de keten van de industriële kip er beter van was geworden.

Daarvoor was de kip gewoonweg te goedkoop. Biologische kip is niet te duur, industriële kip is te goedkoop.’

‘Duurzaamheid is voor mij: een papiertje meer oprapen dan je weggooit. Ook als bedrijf. Het is geen boetedoen, maar bewustzijn. Bij elke keuze die ik maak – zowel privé als als duurzaam ondernemer – probeer ik voor de meest duurzame te gaan. Maar ik heb mijn grenzen. Als ik er dertig kilometer voor moet omrijden, doe ik dat niet. Ik ben niet Roomser dan de paus. Ik werk niet alleen voor duurzame opdrachtgevers. Al hoop ik wel dat ik ze in die richting kan krijgen. Zo hoop ik ook dat fabrikanten en marketeers anders gaan denken.

Met de website Beterereclame.nl zet ik me daarom in voor zinvolle reclame. Reclame die eerlijk is en duidelijkheid geeft over de intentie van merken.’

FEITEN ‘Als docent aan de Hogeschool van Amsterdam (HvA) probeer ik ook studenten bewustzijn bij te brengen. Zij zijn onbewust best heel duurzaam. Maar als ik vraag: wie eet er elke dag vlees, dan steekt bijna iedereen zijn hand op. En bijna niemand weet dat je biologisch geteelde groente bij de Lidl kan kopen. Door studenten bewustzijn bij te brengen, ontstaan de leukste ideeën. Zo heeft een student zijn stagebedrijf ervan overtuigd om zonnepanelen op de showroom te plaatsen.’

‘Ik gruw ervan als mensen duurzaamheid verwarren met geitenwollensokken. Ik ben duurzaam ondernemer en leef zo duurzaam mogelijk. Mijn huis heeft zonnepanelen, ledverlichting, de muren en vloeren zijn goed geïsoleerd. Maar dat betekent niet dat er geen comfort is. Ik noem mezelf een positieve realist. Ik ben geen doemdenker, maar deel graag positieve voorbeelden met mijn omgeving.’

28

FINANCIAL FOCUS

NAAM / YNZO VAN ZANTEN LEEFTIJD / 44 IS / ECONOOM EN DUURZAAM ONDERNEMER. RICHTTE GREEN INC OP (STRATEGIE, DUURZAAMHEID EN COMMUNICATIE).

HAALDE INNOCENT DRINKS NAAR EUROPA. IS DOCENT AAN DE HVA.

Fotografie: Maurice Heesen

PORTRET: DUURZAAM

FINANCIAL FOCUS

29

PORTRET Beeldentuin & galerie

Van respect voor de natuur tot zendeling ‘Ik begrijp niet dat mensen ontkennen dat er wat aan de hand is’ ‘Nadat ik mijn bedrijf had verkocht, ben ik in 1989 met mijn vrouw een beeldentuin begonnen. Vijf jaar geleden is daar de galerie bij gekomen. De eerste duurzame galerie in Nederland. En daar zijn we best trots op. Het gebouw is gerealiseerd in houtmassiefbouw, de ramen hebben drielaags geïsoleerd glas, er staan 97 zonnepanelen op het dak, voor het filteren van het water gebruiken we een ‘helofytenfilter’ (waarbij water gezuiverd wordt met riet), we hebben een warmte/koude opslag-installatie voor verwarming en koeling en slimme betaalbare domotica.’

‘Duurzaamheid heeft voor mij te maken met hoe je in het leven staat. Ervoor kiezen om de goede dingen te doen en de dingen goed te doen. Ik kan moeilijk begrijpen dat mensen ontkennen dat er iets met de wereld aan de hand is, terwijl we voor miljarden euro’s aan dijkversteviging bouwen om het land te behoeden voor overstromingen vanwege de stijgende zeespiegel. Die houding, daar word ik soms moedeloos van.’

‘Het respect voor de natuur is me met de paplepel ingegoten. Sommige kinderen bliezen vroeger kikkers op of lieten meikevers aan een draadje vliegen. Zoiets kwam gewoon niet in mij op. Op de natuur moest je zuinig zijn. Ook nu nog vind ik dat je niet alleen maar moet streven naar waardevermeerdering maar naar waardecreatie. Door bijvoorbeeld te beleggen in bedrijven die hun steentje bijdragen aan een betere wereld.’

‘Op het gebied van duurzaamheid voel ik me soms een zendeling. Ik wil bezoekers van de beeldentuin en galerie graag vertellen wat we allemaal aan duurzaamheid doen. Volgens mijn vrouw soms tot vervelens toe.’

‘Ik neem ook wel eens het vliegtuig en pak de auto als ik een paar afspraken heb en daarmee tijdwinst boek. Daar zie ik geen probleem in. Het streven is om zo vaak mogelijk voor het meest duurzame alternatief te kiezen. En in veel gevallen is een duurzame keuze inmiddels - zeker in het geval van zonnepanelen of elektrisch rijden - ook het slimste voor je portemonnee.’

30

FINANCIAL FOCUS

FEITEN NAAM / DICK RAKHORST LEEFTIJD / 73 OPRICHTER VAN / MANUDAX, IMPORTEUR ELEKTRONICA EN ITHARDWARE. STARTTE MET ZIJN VROUW DE DUURZAME BEELDENTUIN EN GALERIE INTERART.NL.

Fotografie: Maurice Heesen

PORTRET: DUURZAAM

FINANCIAL FOCUS

31

Wanneer je boven de aarde zweeft, zie je met eigen ogen hoeveel schade de mens de aarde tot nu toe al heeft aangedaan. Smeltende poolkappen, erosie door ontbossing, luchtvervuiling. De Nederlandse astronaut André Kuipers mocht al twee keer de ruimte in en vertelde daar met groot enthousiasme over tijdens de Instituten & Charitas Jaardag 2015 op 9 september jongstleden.

Maar hij sprak tijdens die dag ook zijn zorgen uit over de toekomst van onze planeet. We hebben echt maar één aarde en die moeten we koesteren, was zijn niet mis te verstane boodschap.

Groot denken, klein beginnen Alle kleine beetjes helpen. Dat geldt zeker

Het thema van de Instituten & Charitas Jaardag 2015 was duurzaamheid. En de zorg voor de aarde is uiteraard een belangrijk aspect van duurzaamheid. Gelukkig zijn er allerlei initiatieven die proberen op een slimme wijze onze planeet een stukje minder te vervuilen. Het jonge bedrijf aQysta liet bijvoorbeeld zien hoe een innovatief schoepenrad (zie foto) kan worden ingezet om zonder vervuiling van dieselmotoren landbouwgrond in bijvoorbeeld Nepal en Indonesië te irrigeren. En mijn collega Jan Willem Hofland haalde het voorbeeld aan van een schaapsherder die op een gegeven moment besloot om iedere dag 100 eikels in de grond te stoppen. Vijftig jaar later leverde die dagelijkse kleine stapjes een prachtig bos op. Een goed voorbeeld van hoe alle kleine beetjes helpen.

voor het streven naar een duurzamere wereld. U kunt met uw vermogen de wereld van morgen positief beïnvloeden.

En dat er iets moet gebeuren, werd nog eens duidelijk gemaakt tijdens de Instituten & Charitas Jaardag 2015.

Maar duurzaamheid is meer dan alleen zorg voor de natuur. Het gaat ook om zorg voor mensenrechten en arbeidsomstandigheden. En om de waarden en normen die bedrijven hanteren bij het ondernemen.

PERSOONLIJK

ERAN HABETS Directeur Instituten & Charitas ABN AMRO MeesPierson ERAN.HABETS@NL.ABNAMRO.COM ONLINE financialfocus.nl > specialisten > Eran Habets twitter > @eranhabets

32

FINANCIAL FOCUS

ABN AMRO MeesPierson streeft ernaar een betere bank te zijn die bijdraagt aan een betere wereld. Door duurzame keuzes te maken. Voor de bank zelf en voor u als klant. Door bijvoorbeeld u in heldere taal uit te leggen wat u kunt verwachten van onze producten en de risico’s die daaraan kleven. En voor u de meest duurzame ondernemingen op een rijtje te zetten zodat u uw beleggingsportefeuille eenvoudig kunt verduurzamen.

Maar ook door, waar nodig, bedrijven te stimuleren meer aan duurzaamheid te doen.

André Kuipers legde tijdens zijn presentatie uit dat er vier typen personen nodig waren om de mens uiteindelijk de ruimte in te krijgen: dromers, denkers, doeners en durfals.

Om een leefbare wereld op aarde te behouden, zijn echter vooral doeners nodig. De bank probeert zijn steentje bij te dragen en ik hoop dat u daartoe ook bereid bent. Want ook u kunt met uw vermogen een grote impact hebben.

Graag praat ik met u verder hoe we samen het verschil kunnen maken.

COLUMN: ERAN HABETS

MEER

DUURZAAMHEID? Bekijk de artikelen van Eran Habets op www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

33

Hoe honderden miljarden informatiepakketjes de wereld verbeteren

BETERE KEUZES DOOR BIG DATA

‘Big data’ is een buzzword. Er wordt over gesproken als over het internet in de begindagen, het gaat onze wereld veranderen.

Maar wat is big data precies - en kunnen we met behulp van een immense data-chaos, de wereld daadwerkelijk verbeteren?

34

FINANCIAL FOCUS

BIG DATA

PHONE TRAFFIC CZ9613329440722601196728 MD2429070279145622813820 SA3555335594786717312652 TN9880265393164241541481 LB30492327115750109488140332

JDH42YYY3AI CHD60UUV1ZY FQG75BAE8GH KIA53MPS3CX ZMH46PAT2SW

3E40482A-E7B9-A586-8BD8-7D4A44A2C90E 8A5D1D12-D5CC-7CBC-9489-9E56D251DD29 D8481BD1-064C-7518-0C5F-6C83E8C5964F 50242C9C-0D6A-C5A2-79B3-217537B94C89 2EA2C4B1-B5E1-3A26-D89C-C22FE4CCF043

4,36085E+15 5,18939E+15 5,16095E+15 5,12356E+15 5,32993E+15

GL3181255223594204 NO2414231057012 SE9352518266591172145423 GE64927881050012137522 MR2454769365597050123784067 GR1461320818179432900751116 PL18089475245722411271293470 TR105691029306581125842115 GE46475166286361266602

FHN59HAI0AB DKO00QRP3HV VUS99AXR2WJ JSQ87GZA0ZU LNM24TDZ1JE BOR52CAN6BK GXS24NEF0LX GWA01PWA0KK WHK07AVD2VW

014FB034-3ECA-9FCD-AC95-374C37D95E13 B521DE63-19FB-41C0-91C3-05E533239735 F370F3BD-9586-B189-F871-CCA8F53BCE8E D70349D6-B7AA-AD9E-87BF-1DE25D8C79E6 ACBF517A-02BD-D043-DED1-4001D9D5F525 9E90641A-0944-917B-1969-2BA01924FD4D C197D7CF-DD80-1BA6-9999-EB35E6E4290A B271FDC6-A370-65F0-63CE-B53A0FC19A35 BFFBB747-95BF-76B6-7A1E-7E24281EF200

5,3514E+15 5,18547E+15 5,31471E+15 5,34005E+15 5,3418E+15 5,34878E+15 3,49548E+14 5,19351E+15 3,77124E+14

ACCOUNTS US ALITAQUIAME RESCIAE MAIO. UT INT ETUR ABORI REPRA NESEQUIA VOLORA ET QUE VEL MAXIMOL

IP IPADRES: 77.61.241.100 PROVIDER: KPN HOSTNAAM: STATIC.KPN.NET

DATES 14 | 12 | 2015 / 10:45 21 | 08 | 2014 / 11:10 24 | 06 | 2014 / 09:18 31 | 03 | 2015 / 08:27

37˚C FE 26

A N A LY Z E D ATA . . .

10:28 AM / 08-10-2015 :: BOODSCHAPPEN HALEN. NEEM IK WORTELS MEE OF PREI @ BESTFRIEND004

♥ HARTBEAT

14:56 PM / 05-10-2015 :: @SHOPS KIJKEN VOOR NIEUWE #NIKES. GOEDE SCHOENEN NODIG VOOR SQUASHEN OP #DONDERDAG 09:32 PM / 04-10-2015 :: #HART SLAAT OP VOLLE TOEREN. HARDLOPEN TUSSEN NOORD EN DE BEGIJNENHOF #HEALTH

 BUY

♥

120

BIG DATA FAVORITE LOCATIONS 5.0821471388134 52.0534036347229

🎯🎯 5.0821471388134 52.0534036347229

SOCIAL NOEL, LILA L. EDWARDS, WENDY Y. LAWSON, TOBIAS V. BROOKS, DIETER J. VINCENT, CORA D. KEY, CIARA X. BURNETT, MAXWELL P. POTTER, BRIAR P. FOX, VANNA W. JAMES, GISELA R.

HEALTH RISKS BLOODPRESSURE ANKLES LUNGS DIET LOW CARBON REDUCE FAT

ACCOUNTS PWN79GOG0BV OJZ84FEM1JT MTP35VPC8XU XJB20BVW8RO ETD45SIT6AJ PMN20XBG6TV

5,18606E+15 5,11293E+15

5,18606E+15 5,11293E+15 5,17685E+15 3,78461E+14 5,18342E+15 5,19626E+15 4,69029E+15 5,17236E+15 5,18191E+15 3,41773E+14 3,43604E+14 5,21399E+15 3,49803E+14 3,46213E+14 3,49338E+14 5,15898E+15 3,77569E+14

TRASH 5:28 AM / 01-10-2015 :: LOL! LMAO! HAHAHA WITH @BUDDY HE ‘S SO FUNNY #HILARIOUS #ROFL

 ARTIKEL

ONLINE LEZEN? www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

35

ECHT BIG Big data, de explosie van beschikbare informatie en de toenemende moeilijkheid die zinvol te verwerken, werd voor het eerst benoemd in 1944 door een Amerikaanse academicus die groeiende bibliotheken beschreef. Na de snelle groei van informatie in de twintigste eeuw, raakt de groei van data in onze eeuw echt in een stroomversnelling. In 2007 schatten analisten dat er in het voorgaande jaar wereldwijd 161 exabytes werden gecreëerd. Eén exabyte is een miljard gigabyte. Zoals gebruikelijk werd destijds een enorme groei van datacreatie voorspeld en zoals gebruikelijk werd die groei onderschat. In 2012 werd bijna drieduizend exabyte gecreëerd.

36

FINANCIAL FOCUS

XXX

Het klinkt geweldig, maar wat is er zo ‘big’ aan big data en wat is het verschil met ‘gewone data’? De term is eigenlijk enigszins misleidend, of op zijn minst eenzijdig. Big data is vooral een ontwikkeling in datacreatie en –analyse, niet iets totaal anders dan conventionele data. Big data onderscheidt zich van ‘gewone’ data op drie fronten: het gegevensvolume, de snelheid van de groei en de verscheidenheid van de data.

Doordat het internet nog iedere dag een stukje meer onderdeel van ons leven wordt, neemt de hoeveelheid data ook met enorme sprongen toe. En al die gegevens verschillen behoorlijk van elkaar. Onder meer in de kwaliteit en de bruikbaarheid ervan. Een telefoongesprek is iets anders dan de data van de stappenteller die diezelfde telefoon voor u bijhoudt.

Wanneer je die data wilt gaan analyseren en gebruiken, kom je een aantal problemen tegen. Door het alsmaar groeiende volume en toenemende

complexiteit is die big data zowel een potentiële informatie-goudmijn, als een chaos die moeilijk productief te maken is. Hoe leg je verbanden in de miljarden Facebook-berichtjes die dagelijks verschijnen? Hoe is deze willekeurige informatie waardevol te maken en hoe verbetert het ons leven?

ECOLOGISCHE VOETSTAP Tot niet zo lang geleden was het voor bedrijven praktisch ondoenlijk om in te schatten hoe groot hun ecologische voetafdruk eigenlijk was.

Neem een multinational die zoiets eenvoudigs als energieconsumptie slechts gecompartimenteerd en onvolledig in kaart wist te brengen.

Dochterondernemingen hielden bij wat ze verbruikten, maar het grote plaatje van het gehele bedrijf ontbrak. Al die informatie koppelen, verschaft the big picture en goede analyse verkleint de mogelijkheid dat bijvoorbeeld een CO2-reductie bij dochteronderneming A teniet wordt gedaan door een toename in energieverbruik bij toeleverancier B.

FINANCIAL FOCUS

37

SCARY DATA Er zijn stemmen die beweren dat dat Facebook in de toekomst eerder weet dat u zwanger bent dan uzelf. Door analyse van big data en de koppeling van devices, voorspellen ze dat het mogelijk is om uit dag- en nachtritme, internetaankopen en surfgedrag af te leiden of u in verwachting bent.

Over toeleveranciers gesproken: steeds meer bedrijven vragen van hun toeleveranciers al duurzaamheidsdata.

Zo’n bedrijf brengt niet alleen de directe impact van zijn eigen activiteiten in kaart, maar kan de enorme hoeveelheid data van zijn toeleveranciers ook gebruiken om te kijken hoe groot de indirecte afdruk op het milieu is.

Deels hebben bedrijven ook steeds

38

FINANCIAL FOCUS

minder keus, want consumenten laten duurzaamheidscriteria meewegen in hun beslissing te kiezen voor een bepaalde leverancier.

MACHTIGE CONSUMENT Big data stelt consumenten ook in staat beter geïnformeerd beslissingen te nemen. Zo kan de data er bijvoorbeeld toe leiden dat voorheen oncontroleerbare

marketingclaims ineens wél na te trekken zijn. Welke telecomaanbieder heeft eigenlijk het beste en snelste bereik in Nederland? Een number-crunching app, daaraan een paar duizend telefoons koppelen, en big data levert het antwoord.

Maar ook kleine beetjes helpen. Omdat uw koelkast gekoppeld is aan het web en doorgeeft wat er koud staat, staat

BIG DATA

u zich nooit meer in de supermarkt af te vragen of u wel genoeg eieren in huis heeft. Dubbelkoop (en daarmee bederf en weggooien) wordt zo voorkomen.

Op meta-niveau kunnen zoekmachines als Google en sociale netwerken als Facebook uw boodschappenlijstje (iedereen googelt of Facebookt weleens een recept) gebruiken voor gepersonaliseerde aanbiedingen. Maar ze kunnen die data ook verkopen aan de supermarkt in de buurt, die zo een assortiment in huis kan halen dat beter aansluit bij de clientèle. Ook dat voorkomt mismatch tussen kopers en aanbieders; de markt wordt efficiënter.

GEZONDHEID Ook op het persoonlijke vlak kan big data u helpen. Uw telefoon of horloge kunnen nu al een hele rits lichaamsparameters voor u in de gaten houden. Dat gaat inmiddels veel verder dan het registreren van het aantal stappen dat u dagelijks zet. Uw telefoon kan bijvoorbeeld uw hartslag meten, of slaappatroon, vetpercentage en het energieverbruik van het lichaam.

Het is niet ondenkbaar dat dit in de

toekomst artsen kan helpen een diagnose te stellen. De data in een telefoon zeggen immers meer dan een consult en ze zijn een goede aanvulling op eventuele verdere medische tests.

INNOVATIE Ook de wetenschap zet big data in. Een goede analyse van een grote hoeveelheid gegevens kan helpen ziekteverspreiding beter in kaart te brengen, vaccinonderzoek te versnellen en preventie te verbeteren. Maar big data kan ook ons inzicht in het klimaat vergroten door klimaatmodellen betere data-input te verschaffen.

Die wetenschappelijke inzichten kunnen vervolgens ook vaak weer omgezet worden in praktische toepassingen. Tesla, de fabrikant van revolutionaire elektrische auto’s, laat zien wat dan mogelijk is. Met behulp van computerkracht, opslagruimte en breedbandinternet staat een Tesla voortdurend in contact met ingenieurs.

Verbeteringen, in de vorm van systeemupdates, worden naar de auto gestuurd zonder dat de bestuurder daar last van heeft én zonder tussenkomst van een monteur.

Door het verzamelen van grote hoeveelheden gegevens én de sneller analyse daarvan, krijgen bedrijven en consumenten beter inzicht in hun eigen gedrag of productieprocessen. Dat biedt vervolgens kansen om betere, duurzamere beslissingen te nemen. En daarbij is het einde van de mogelijkheden nog lang niet in zicht.

BIG VS BAD DATA Big data bruikbaar maken, is iets anders dan een sleepnet over het internet uitgooien en dan hopen dat er wat nuttigs wordt gevangen. Middels slimme algoritmen en analyse wordt big data in ten minste twee fasen gewaardeerd.

Eerst wordt zo gericht mogelijk gezocht en vervolgens wordt die informatie geanalyseerd op bruikbaarheidswaarde.

Het grote probleem voor investeringen in big data is de afnemende toegevoegde waarde. Als de dataset exponentieel toeneemt, wil dat niet zeggen dat hetzelfde geldt voor de toegevoegde waarde van de analyse ervan.

FINANCIAL FOCUS

39

FONDS Nadruk op meetbare resultaten en écht baanbrekende innovatie

Investeren in duurzame oplossingen Sinds 2013 investeert het ABN AMRO Social Impact Fonds in ondernemingen die zich richten op een maatschappelijk doel en daarbij een bijdrage leveren aan marktverandering.

Duurzaam ondernemen is een platgetreden term. Zowat iedereen zegt het te doen, maar het is voor klanten steeds moeilijker om te bepalen wat dat nu precies betekent. Het ABN AMRO Social Impact Fonds schept duidelijkheid: duurzaamheid zit ‘m in de voordelen die een investering voor toekomstige generaties heeft.

En dat betekent beginnen bij deze generatie, door te investeren in sociaal en maatschappelijke relevante ondernemingen.

MAATSCHAPPELIJKE RIMPELING In de investeringspot is €10 miljoen beschikbaar en het Social Impact Fonds

40

FINANCIAL FOCUS

heeft tot nu toe zeven investeringen gedaan, met bedragen tussen de een miljoen en een half miljoen euro.

Voorwaarde voor een investering is dat een sociale onderneming een dubbel doel heeft: het transformeren van de markt, waardoor een maatschappelijke rimpeling ontstaat. Een geinig product is dus niet genoeg.

Om in aanmerking te komen voor een investering, moet een onderneming in ieder geval op één van de volgende gebieden een ‘market changer’ zijn: duurzaamheid, toegang tot markten, begeleiding kansarme groepen, wijkopbouw en sociale cohesie, zorg,

ontwikkelingssamenwerking en fairtrade en tot slot onderwijs en cultuur.

MEER DAN RENDEMENT Waarom ABN AMRO geld steekt in deze ondernemingen? De bank gelooft dat de combinatie van het nastreven van maatschappelijk rendement én een bedrijfsmatige financieel winstgevende aanpak, de toekomst heeft. Daarom vindt zij marktontwikkeling belangrijk en werkt het fonds samen met verschillende partners in de markt, de overheid en met universiteiten. Zoals met de Universiteit Utrecht die de kennis en kunde levert om niet alleen te investeren, maar de jonge ondernemingen ook

VOORBEELDEN Het Social Impact Fonds investeert momenteel onder andere in deze drie duurzame ondernemingen.

ENERGY FLOORS

BEEBOX

TEXT TO CHANGE (TTC)

Als we lopen of dansen of hardlopen gooien we eigenlijk energie weg. Tot dat inzicht kwamen de bedenkers van Engery Floors. Waarom zouden we de dansvloer van een discotheek niet uitrusten met tegels die onze bewegingen omzetten in elektriciteit? Doordat de tegels bij iedere stap die erop wordt gezet een centimeter meegeven, wordt energie opgewekt. Het ideaal is self-sustainability, een discotheek waar de bezoekers bijvoorbeeld hun eigen licht maken. Maar de Energy Floor werkt natuurlijk ook in winkelcentra of op drukke stations. In ieder geval wordt een energiepotentieel ontsloten dat anders niet gebruikt wordt. Wat met ‘duurzaamheid’ wordt bedoeld, is zelden zo concreet geïllustreerd als door Energy Floors.

Twee ons groenten en twee stuks fruit per dag, voor de meeste mensen is dat veeleer iets wat de dokter zegt dan de hoeveelheid die ze echt consumeren.

En in veel huishoudens is een keer per week aardappelen, dan eens spaghetti en dan weer een gehaktbal de norm.

Beebox doorbreekt dat patroon door een box verrassende en gezonde ingrediënten bij de klant thuis te bezorgen. De producten zijn biologisch en Beebox garandeert een eerlijke prijs voor de boer. Alle groenten, fruit en vlees komen rechtstreeks van de boer, zonder tussenhandel, waardoor de boer 40 procent van de eindprijs ontvangt. Eerlijke producten en eerlijke handel dus.

Mobiele telefoons zijn wijdverbreid in ontwikkelingslanden. Dat bracht Text to Change op het idee om bruikbare informatie naar grote groepen mensen te sturen. Want ondanks de hoge dichtheid van het aantal mobiele telefoongebruikers, blijft informatievoorziening in deze landen achter. Het begon in 2008 met het versturen van duizenden smsjes naar bewoners in een Ugandese regio waar op hiv werd getest. Door het sms-bombardement lieten veel meer mensen dan verwacht zich testen. Ook tijdens de recente ebola-uitbraken informeerde Text to Change mensen over ziektehaarden en gaf adviezen thuis te blijven, of hoe overledenen op de veiligste wijze te begraven.

inhoudelijk vooruit te helpen. Het is niet alleen investeren en wachten op rendement.

Over rendement is sowieso nog niet veel te zeggen. Het ABN AMRO Social Impact Fonds heeft vooralsnog geen van zijn investeringen verkocht. Het verkent nu eerst de markt en probeert in kaart te brengen of en hoe het businessmodel van duurzame en maatschappelijke relevante ondernemingen werkt. Klanten die geïnteresseerd zijn om deel te nemen aan het Fonds, moeten daarom nog even wachten.

FINANCIAL FOCUS

41

eco-resorts

Zo luxe kan duurzaam zijn OP DEZE VIJF PLEKKEN WORDT HET NUTTIGE MET HET AANGENAME VERENIGD

42

FINANCIAL FOCUS

TOP 5

URNATUR ZWEDEN

Op drie uur rijden van Stockholm ligt diep in de Zweedse bossen een verzameling blokhutten.

Urnmatur wil zoveel mogelijk zelfvoorzienend zijn.

Dus zonne-energie, warmte van het haardvuur, groente uit de tuin en vlees van de eigen schaapskudde. www.urnatur.se

Duurzaamheid is meer dan een rage, het is een manier van leven geworden. Dus ook op vakantie. Het luxe ecotoerisme staat pas net op de kaart, maar groeit snel. Deze vijf plekken bieden u veel rust ĂŠn een goed geweten.

MEER

TOP 5?

www.ďŹ nancialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

43

FINCA ROSA BLANCA COFFEE PLANTATION & INN COSTA RICA U staat ‘s ochtends op en krijgt koffie geserveerd die op de ecologische plantage rondom uw hotel is verbouwd. Het beddengoed is er gemaakt van bamboe en afval bestaat niet, want zelfs de koffieprut wordt gebruikt om het land mee vruchtbaar te maken. www.fincarosablanca.com

ECO BEACH AUSTRALIË

Door toerisme wordt de aarde letterlijk platgetreden. Op dit Australische resort staan daarom alle cabins op palen, die met elkaar verbonden zijn door paden die ook op palen staan. Zo wordt de bodem ontzien. Maar er is meer, het water wordt bijvoorbeeld uit de eigen put gehaald. www.ecobeach.com.au

44

FINANCIAL FOCUS

XXX

THE GREEN HOUSE VERENIGD KONINKRIJK

The Green House probeert producten vooral lokaal te betrekken, zodat er minder transport nodig is. Alles wat in dit hotel van ver komt, is alsnog voorzien van keurmerken die aangeven dat het op zijn minst eerlijke producten zijn. Voor de rest komen eten en drinken uit de regio, met als bijzonderheid een keur aan lokale en ambachtelijk gebrouwen bieren. www.thegreenhousehotel.co.uk

BELLEMONT WEST INDIES

Dit is een soort Hof van Eden. Hoewel er aan luxe geen concessie wordt gedaan (dus hier wel elektrische apparaten als televisies en jacuzzi’s), is het landschap daarentegen letterlijk eetbaar. De tuinen staan vol met vruchtdragende gewassen, compleet met uitnodigende ‘pick me’-bordjes. www.bellemontfarm.com

FINANCIAL FOCUS

45

MARKT EN ECONOMIE

EXPERT NIEUWS

Op deze pagina’s belichten we enkele interessante fondsen en sectoren voor beleggers.

Ook informeren we u op deze pagina’s over diensten en producten die wellicht voor u interessant zijn. Wilt u meer lezen over onze expertise en adviezen? Op de website van Financial Focus publiceren we regelmatig blogs en artikelen met tips, aandachtspunten en onze visie op ontwikkelingen die relevant kunnen zijn voor uw vermogen.

WWW.FINANCIALFOCUS.NL DUURZAAM FONDSEN MANDAAT

HULP BIJ DUURZAME DILEMMA’S Het aanbod duurzame beleggingsfondsen is groot en divers. Welke te kiezen? Het Duurzaam Fondsen Mandaat is een aantrekkelijke oplossing.

Steeds meer klanten houden binnen de beleggingsportefeuille rekening met duurzaamheidscriteria. Duurzaamheid is echter een veelomvattend begrip. Het kiezen van een passende strategie kan tijdrovend en complex zijn. ABN AMRO biedt het Duurzaam Fondsen Mandaat.

Bedoeld voor klanten die duurzaam willen beleggen, maar geen tijd of zin hebben om zich in deze complexe materie te verdiepen.

Het mandaat bevat zowel aandelen, obligaties, alternatieve beleggingen als liquiditeiten. In een verhouding die past bij het risicoprofiel van de klant en het beleggingsbeleid van de bank. Door de omvang van ABN AMRO krijgen klanten via het mandaat bovendien toegang tot gerenommeerde buitenlandse fondsen die voor andere particuliere beleggers (nog) niet beschikbaar zijn.

SPREIDING Een belangrijk voordeel van Duurzaam Fondsen Mandaat is spreiding. De klant profiteert van de

46

FINANCIAL FOCUS

expertise van zorgvuldig geselecteerde fondsbeheerders. De spreiding over meerdere fondsen en beleggingsstijlen zorgt bovendien voor demping van het risico. Het mandaat wordt beheerd door Triodos MeesPierson (TMP), de duurzame vermogensbeheer “boetiek” van ABN AMRO. De beheerders van TMP selecteren uit het wereldwijde aanbod de fondsen die het best scoren op duurzame én financiële criteria. Daarbij werken zij samen met AA Advisors, de fondsspecialisten van ABN AMRO MeesPierson.

EIGEN CRITERIA Het mandaat bevat 10 tot 15 aandelenbeleggingsfondsen, elk met eigen duurzaamheidscriteria. Sommige fondsen sluiten hele sectoren, zoals energie of banken, uit omdat deze niet bij hun visie op duurzaamheid passen. Andere fondsen proberen actief ondernemingen in duurzame sectoren als biologische voeding, duurzame energie of milieutechnologie te vinden. Weer anderen hanteren een ‘best in class’ benadering: per sector beleggen zij in de ondernemingen die volgens hun criteria het meest duurzaam zijn. Overigens combineren veel fondsen meerdere van de genoemde benaderingen.

ALTERNATIEVE BELEGGINGEN Naast aandelenfondsen bevat het mandaat ook vastrentende waarden en alternatieve beleggingen. Belegd wordt in zowel duurzame obligatiefondsen als in individuele leningen. Daarbij wordt, naast de kredietwaardigheid, de duurzaamheid van de uitgever – onderneming of land – beoordeeld.

Dit leidt er toe dat bijvoorbeeld alleen staatsleningen van landen worden opgenomen die hun burgers goed onderwijs, goede sociale voorzieningen en een schoon milieu bieden. Ook moeten de landen zich daarnaast houden aan internationale verdragen, bijvoorbeeld op het gebied van klimaatverandering en mensenrechten.

De portefeuille bevat ook alternatieve beleggingen. Deze helpen om het risico nog beter te spreiden. Beleggingen die een beperkte correlatie hebben met de andere beleggingscategorieën.

Zoals microfinanciering, een belegging in windmolenparken of duurzaam gebouwd vastgoed.

FRANK HOOGENDIJK Directeur Triodos MeesPierson Sustainable Investment Management FRANK.HOOGENDIJK@NL.ABNAMRO.COM

EXPERTISE

Randstad

GEVRAAGD: FLEXIBEL PERSONEEL Randstad Holding

ISIN-code:

RAND Uitzendorganisaties profiteren van het economisch herstel in Europa. Randstad is het best gepositioneerd voor toenemende vraag naar flexibel personeel.

Koers Randstad 62

€

60 58 56 54 52

15 8-

15 8-

-0 31

15

-0

8-

30

15 8-

-0 29

15 8-

-0 28

15 8-

-0 27

-0

15 8-

26

-0

15 8-0

STRUCTUREEL De stijgende vraag naar uitzendkrachten is niet uitsluitend het gevolg van de economische groei. Er is ook een structurele trend zichtbaar waarin ondernemingen kiezen voor flexibel personeel om pieken in de productie op te vangen. Randstad speelt daarop in, bijvoorbeeld door werknemerspools te creëren waaruit werkgevers naar behoefte medewerkers met de juiste expertise kunnen inschakelen. De uitzendorganisatie zorgt voor de juiste opleidingen en richt zich op de duurzame inzetbaarheid van de medewerkers in de pool.

De trend van flexibele arbeid zorgt ook voor een toenemend gebruik van andere

25

15 24

8-

15 8-

-0 23

15 8-

-0 22

15 8-

-0 21

-0

8-0

20

15

50

19

Uitzendorganisaties profiteren traditioneel in periodes van economisch herstel. Als het herstel nog pril is, vullen bedrijven hun behoefte aan personeel graag flexibel in. Pas als duidelijk is dat de groei structureel is, worden medewerkers in vaste dienst genomen.

De cijfers van brancheorganisatie voor uitzenders ABU laten dit effect zien. In de periode voor de zomervakantie steeg het aantal uren van uitzendkrachten met 11 procent, ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. In de technische sector werden zelfs 27 procent meer uren gemaakt door uitzendkrachten. Randstad is een van de uitzendorganisaties die volop van dit effect profiteert. Mede door de sterke positie in Europa. De groei beperkt zich niet alleen tot Duitsland, ook in veel andere Europese landen trekt de economie aan. Aantrekkelijk voor beleggers is dat de groei samen met eerdere kostenbesparingen zorgen voor een stijging van de marges van Randstad.

Door de grootte van de organisatie kan snel en zonder grote investeringen aan de vraag naar personeel worden voldaan.

Randstand is het op één na grootste uitzendorganisatie ter wereld. Het Zwitserse Adecco is de grootste.

NL0000379121

diensten van de uitzender. Een voorbeeld is payrolling – waarbij de werkgever diensten als salarisadministratie en afdracht van premies door de organisatie laat uitvoeren. Ook neemt Randstad steeds vaker het HR-beleid en de werving en selectie van personeel van klanten over. Dit zorgt voor extra omzet en is een van de redenen waarom het aandeel Randstad koopwaardig is.

RALPH WESSELS Aandelen Analist RALPH.WESSELS@NL.ABNAMRO.COM

Actuele koersen en fondsnieuws Wilt u op de hoogte blijven van actuele koersontwikkelingen en van ontwikkelingen op de geld- en kapitaalmarkten? Als u inlogt via internetbankieren vindt u actuele koersinformatie over aandelen, obligaties en beleggingsfondsen en nog veel meer informatie.

Log in via internetbankieren.

Ga naar Private Banking > Beleggen > Mijn dealingroom

FINANCIAL FOCUS

47

EXPERT NIEUWS

Robeco Euro Sustainable Credit Fund

DUURZAAM EN DEGELIJK Robeco

Euro Sustainable Credit Fund

ISIN-code:

Benchmark: Barclays Euro-

LU0503372517

Aggregate Corporates (euro)

Fondsmanager:

Jan Willem de Moor

Rendementen

Koers Euro Sustainable Credit Fund €

(jaargemiddelde)

135 130 125 120 115 110 105

4,3%

1 Jaar geannualiseerd

5 Jaar geannualiseerd

4,4%

100 95

3 Jaar geannualiseerd

Rekening houden met duurzame factoren kan aantrekkelijke beleggingsmogelijkheden opleveren. Dat geldt niet alleen voor aandelen, maar ook voor obligaties zo bewijst het Robeco Euro Sustainable Credit Fund.

Een nieuwe BMW krijgt zijn kleur niet in een spuiterij, maar wordt gedipt. Niet alleen is er door de aanpassing van het productieproces veel minder lak nodig, ook daalde de hoeveelheid schadelijke dampen in de fabrieken van de autofabrikant.

Het is slechts een van de voorbeelden van duurzaam ondernemerschap. De duurzame werkwijze van steeds meer bedrijven draagt niet alleen bij aan een betere wereld. Ook beleggers profiteren hiervan. Het Robeco Euro Sustainable Credit Fund belegt daarom in obligatieleningen van duurzame bedrijven. Het fonds heeft gemiddeld circa 80 obligatieleningen in portefeuille, waaronder van het genoemde BMW. CRITERIUM Duurzaamheid is een steeds vaker gebruikt criterium bij de beoordeling van beleggingen. Een duurzame visie

15 5-0 18

18

-0

5-

14

13 5-0 18

18

-0

5-

12

11 5-0 18

-0

5-

10

90

18

2,3%

kan een positief effect hebben op de winst van een onderneming. Bovendien blijkt uit onderzoeken dat bedrijven die maatschappelijk verantwoord ondernemen minder risicovol zijn dan bedrijven die dat niet doen. Interessant voor obligatiehouders die rekenen op een vaak jarenlange stroom van uitkeringen.

Het Robeco Euro Sustainable Credit Fund belegt in bedrijfsobligaties die noteren in euro’s van de beste én meest duurzame beursgenoteerde ondernemingen in de ogen van Robeco. Het fonds wordt beheerd door Robeco’s credit-team, dat bestaat uit acht portefeuillemanagers en dertien creditanalisten. De portefeuillemanagers stellen de obligatieportefeuilles samen en beheren deze. De analisten analyseren informatie over de leningen en bedrijven.

Daarbij wordt zowel gebruikgemaakt van de expertise van Robeco, als van de duurzame research van Robeco SAM. Laatstgenoemde is een Zwitserse Robeco-dochter die zich al decennia bezighoudt met analyse van aandelen en obligaties op basis van duurzame criteria.

INEFFICIËNTIES Het selectieproces van het fonds is gericht op zowel financiële als duurzame criteria. Het universum van kwaliteitsleningen wordt daartoe per sector gerangschikt op basis van duurzaamheid. Per sector komen zo de meest duurzame ondernemingen bovendrijven. Fondsmanager Jan Willem de Moor en zijn team beleggen alleen in leningen van bedrijven die de ranglijst aanvoeren. Een stijl die best-in-class wordt genoemd. Door kennis van zowel de kredietmarkten als duurzame criteria kan het fondsteam bovendien profiteren van inefficiënties in de markt. Bijvoorbeeld rond de waardering van een lening. Dat leverde in de afgelopen drie jaar een gemiddeld rendement van 4,4% per jaar op. Daarmee bleef het fonds iets (- 0,6%) achter bij de index.

MANUEL HERNANDEZ FERNANDEZ ABN AMRO Advisor MANUEL.HERNANDEZ@NL.ABNAMRO.COM

De essentiële beleggersinformatie vindt u op abnamro.nl/fondsen.

48

FINANCIAL FOCUS

EXPERTISE

Financieren

STIMULANS VOOR DUURZAAM MAKEN EIGEN WONING Een duurzame woning is goed voor het milieu én de energierekening. Ruime financieringsmogelijkheden maken het makkelijk om direct verbeteringen aan te brengen.

Bij het vinden van de juiste koopwoning gaat het niet alleen om de kosten voor de aanschaf, maar ook om de woonlasten.

Daar maken naast kosten als onderhoud en servicekosten, ook energiekosten deel van uit. Hoe zit het bijvoorbeeld met de verwarming en isolatie van het huis? Het verplichte energielabel geeft daar sinds dit jaar enige duidelijkheid over. De door de overheid uitgegeven energielabels variëren van A (zeer zuinig) tot G (zeer onzuinig).

Het label geeft een indicatie hoe zuinig het huis is met gas, elektriciteit en warmte. De overheid wil met het energielabel het energiezuinig maken van de woning stimuleren.

NIET ZUINIG? Is de woning die u wilt kopen niet energiezuinig? Dan kan het aantrekkelijk zijn om direct bij aankoop te investeren in energiebesparende maatregelen.

Bijvoorbeeld in energiezuinige kozijnen, isolatie of het aanbrengen van zonnepanelen. Dit is goed voor het milieu en ook goed voor de energierekening. Zeker in een groter huis, dat vaak meer energie vraagt

voor verlichting en verwarming.

Bovendien kunnen deze investeringen de waarde van de woning verhogen. De verwachting is dat duurzaamheid in de toekomst een belangrijke factor wordt bij de verkoop van een woning.

RUIME REGELS FINANCIERING De overheid wil op verschillende manieren duurzaam wonen stimuleren.

Daarom mag er dit jaar meer worden gefinancierd als wordt geïnvesteerd in energiebesparing. Normaal kunt u dit jaar een hypotheek afsluiten tot 103% (inclusief 2% overdrachtsbelasting) van de waarde van uw eigen huis. Dit percentage daalt de komende jaren stapsgewijs tot 100 procent vanaf 2018. Maar voor het financieren van energiebesparende maatregelen gelden ruimere regels. Het meefinancieren van bijvoorbeeld dakisolatie of een zonneboiler is mogelijk tot maximaal € 9.000. Dit was in 2014 nog € 8.000.

Wie wil investeren in een energieneutrale (‘nul-op-de-meter’) woning kan dit jaar tot € 25.000 lenen. (€ 13.500 in 2014).

Uw private banker kan u meer over de voorwaarden vertellen.

Meer energiebespaartips staan in het Groene boekje van ABN AMRO. Dit is te downloaden op de site (www.abnamro.nl/groeneboekje).

Hypotheek

103% waarde huis

Aanschaf woning

Extra financiering

Energiebesparende maatregelen

PETER PLEIJSANT Specialist Fiscaliteit/Wonen PETER.PLEIJSANT@NL.ABNAMRO.COM

De essentiële beleggersinformatie vindt u op abnamro.nl/fondsen.

FINANCIAL FOCUS

49

EXPERT RT NIEUWS S

Circulaire economie

ANDERS KIJKEN NAAR GEBRUIK Het groeiend aantal consumenten leidt tot een sterk stijgende vraag naar grondstoffen. Die strijd om grondstoffen vraagt om creatieve oplossingen. De oplossing ligt in de circulaire economie.

De vraag naar grondstoffen stijgt nog elk jaar, als gevolg van de wereldwijd toenemende welvaart. Naast de ecologische gevolgen – zoals verhoogde uitstoot van broeikasgassen - zien we ook politieke en economische consequenties. Meer vraag naar grondstoffen zorgt niet alleen voor prijsstijgingen, maar ook voor meer prijsfluctuatie en politieke bemoeienis.

CIRCULAIRE ECONOMIE Tijd dus om na te denken over de toekomst. Zuiniger omgaan met grondstoffen, water en energie is een goed begin. De groeiende vraag naar eten en spullen kunnen we echter niet remmen. Een meer structurele oplossing is nodig. Aan ‘minder’ zit namelijk een grens. Dat geldt niet voor de circulaire economie. In haar ideale vorm maakt deze eindeloos gebruik van grondstoffen, water en hernieuwbare energie. We ontwerpen spullen op zo’n manier dat bij productie, gebruik en uiteindelijk hergebruik nauwelijks waardevolle grondstoffen ‘weglekken’. Het afval van het ene product wordt een hoogwaardige grondstof voor het andere. Besparen is dus de eerste stap, productieketens circulair maken de volgende.

ANDERS KIJKEN Bedrijven zijn op grote schaal bezig met businessmodellen, gebaseerd op circulaire principes. Zo presenteerde het Nederlandse Fairphone een smartphone

50

FINANCIAL FOCUS

Miele

wasbeurtenabonnement

Circulaire economie

Bierbrouwerij op zonne-energie

Fairphone modulaire telefoon

die grotendeels modulair is opgebouwd.

Om je telefoon weer up-to-date te maken hoef je enkel een module te vervangen en niet de hele telefoon. De onderdelen kunnen makkelijk hergebruikt worden.

In de circulaire economie wordt anders gekeken naar gebruik. Neem de ideeën van witgoedreus Miele. De consument koopt niet meer een wasmachine, maar neemt een ‘wasbeurten-abonnement’ en betaalt daarmee voor alle waskosten.

Vanzelfsprekend ontwerpt Miele de machine met de laagst mogelijke kosten voor water, wasmiddel en elektriciteit.

Het gebruikte witgoed komt uiteindelijk terug bij de producent, die de metalen een tweede leven geeft in een nieuwe wasmachine.

BANK ALS KATALYSATOR ABN AMRO heeft als financiële dienstverlener niet alleen ideeën over de overgang naar een circulaire economie, maar ook over hoe we die kunnen

ABN AMRO financiering

faciliteren en versnellen. Bedrijven die op een circulair businessmodel overschakelen, hebben daar een passende financiering bij nodig. Daar kunnen we als bank bij helpen. Zo bedacht ABN AMRO een vorm die het voor bierbrouwer Wieckse Witte mogelijk maakt bier volledig op zonne-energie te brouwen. De bank investeerde in een bv die de zonnepanelen kocht en deze plaatste op het dak van de bierbrouwerij en de opgewekte elektriciteit verkoopt aan de brouwerij.

Voorbeelden die laten zien dat we verder moeten durven kijken. Dan komen we zeker tot innovatieve oplossingen die bijdragen aan de circulaire economie.

RICHARD KOOLOOS Hoofd Duurzaam Bankieren RICHARD.KOOLOOS@NL.ABNAMRO.COM

EXPERTISE

Beleggingsvisie

BINNENLANDSE BESTEDINGEN STIMULEREN GROEI Nu de tijdelijke turbulentie op de financiële markten afneemt, is de onderliggende economische groei weer beter zichtbaar.

Index: 1-1-2014 = 100

S&P-500 Eurostoxx-600

120

De wereldwijde aandelenmarkten kenden sinds de vorige Beleggingsvisie in juli wederom forse koersuitslagen.

Ze werden gedreven door een onverwachte devaluatie van de Chinese yuan, het bereiken van een akkoord met Griekenland en positieve bedrijfsresultaten over het tweede kwartaal. Ondanks de afzwakking van de Chinese economie, ontwikkelt de wereldeconomie zich bevredigend.

MEER BESTEDINGEN We handhaven onze sterke overweging van aandelen, op basis van de gunstige vooruitzichten. In de Verenigde Staten leidt de groei van de werkgelegenheid tot hogere consumentenbestedingen.

Zo lokt de aantrekkende woningmarkt allerlei bestedingen in woninginrichting, verbouwingen en hypotheken uit. In Europa hebben de lage financieringskosten, de lage olieprijs en de lage euro gunstige effecten. Een sterke daling van de koersen op de aandelenmarkten in beide regio’s, zoals die zich in augustus heeft voorgedaan, is daarom niet gerechtvaardigd.

VOORKEUR VOOR EUROPA De waarderingen op de markten zijn nog steeds aantrekkelijk. Het winstmomentum is in Europa – mede door de lagere rente en de zwakke euro – wat sterker dan in de Verenigde Staten.

Daarom hebben we een voorkeur voor Europese aandelen. Ook de waarderingen in opkomende markten zijn aantrekkelijk.

Verloop aandelenkoersen in 2014 en 2015

130

110

AEX Nikkei-225

100

90

80 2014

apr

jul

okt

2015

apr

jul

De rol van best presterende aandelenmarkt is dit jaar niet langer voor de VS, maar voor de Europese en Japanse markten.

Reden om het overwogen aandelenbelang daar te handhaven. Vooral in Azië waar de vooruitzichten het beste zijn.

De sectorvoorkeuren zijn evenmin gewijzigd. We blijven overwogen in de sector informatietechnologie. Daarnaast houden we een voorkeur voor de sector gezondheidszorg. Een onderwogen belang handhaven we in de sectoren telecom en nutsbedrijven.

VERWACHTE RENTESTIJGING Door de extreem lage renteniveaus op de wereldwijde obligatiemarkten, vooral in Europa en Japan, zijn de risicokarakteristieken van obligaties anders dan gebruikelijk. Een stijging van de obligatierentes ligt voor de hand.

We handhaven een nagenoeg maximale onderweging in obligaties en zoeken extra rendement in meer risicovolle segmenten van de markt. Ook bedrijfsobligaties, zowel leningen van zeer kredietwaardige bedrijven als meer risicovolle high yield leningen.

GRONDSTOFFEN Het overwogen belang in hedge funds blijft gehandhaafd, de nadruk ligt op strategieën die inspelen op de bewegingen op de aandelenmarkten.

Dit zorgt voor een spreiding van het risico. Beleggingen in vastgoed zijn gevoelig voor een stijging van de rente.

Bovendien vertoont het koersverloop een grote gelijkenis met dat van aandelen.

Reden om de bestaande onderweging in vastgoed te handhaven. Hoewel het overwogen belang in grondstoffen per saldo tegen ons heeft gewerkt door de gedaalde grondstoffenprijzen, behouden we onze positie. Wanneer de verwachte versnelling van de economische groei in de Verenigde Staten en Europa uitkomt, zullen ook de grondstofprijzen stijgen.

BEN STEINEBACH Hoofd Beleggingsstrategie BEN.STEINEBACH@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

51

SERVICE & EVENEMENTEN Woensdag 11 november bent u vanaf 19.00 uur van harte welkom op ons hoofdkantoor in Amsterdam. In een interactieve discussie met o.a. Heineken, Unilever en PostNL nemen we u mee in de wereld van duurzaam beleggen. Hoe heeft uw portefeuille impact op milieu en maatschappij? En wat hebben deze bedrijven daarmee te maken? U kunt alles vragen wat u altijd heeft willen vragen. Meld u aan via financialfocus.nl.

Mini-docu

John Loudon Bekijk de mini-docu van de bestuurder van Commonland financialfocus.nl/john.

Envelop

11 november

Duurzaamheidsdebat

Voor de tweede maal ontvangt u Financial Focus verpakt in plastic. Niet zo duurzaam. Dat klopt. De papieren envelop die er eerder omheen ging, ging te vaak kapot. Na enig onderzoek naar alternatieve verpakkingen hebben we voor deze oplossing gekozen. Zo blijft de kwaliteit het beste gewaarborgd. We vragen u deze envelop bij het plastic afval te deponeren, zodat het gerecycled kan worden.

OVER ABN AMRO MEESPIERSON ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: ◆ aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; ◆ bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; ◆ beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten.

Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro.nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€ 0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 09000024. ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01.

ALGEMENE DISCLAIMER De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag

52

FINANCIAL FOCUS

daarom nadrukkelijk niet beschouwd worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten. De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s). Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te ver-menigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U

mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik.

US PERSON DISCLAIMER ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen.

Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

COLOFON

05 // 2015 FINANCIAL FOCUS

is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u in de disclaimer op pagina 52.

AFMELDEN

U kunt het abonnement opzeggen via uw private banker.

SCHENKEN

In de volgende editie Dossier over filantropie DE VOLGENDE EDITIE VAN FINANCIAL FOCUS VERSCHIJNT IN DECEMBER.

Hebt u vragen voor onze experts uit dit magazine? Zij helpen u graag!

U kunt altijd bellen met uw eigen private banker. Of met de private banking assistenten van ons Private Banking Advies & Service Team.

Bereikbaar op maandag t/m vrijdag van 7.00 – 23.00 uur en zaterdag van 8.00 – 20.00 uur

0800 024 07 34

Uitgever

ABN AMRO MeesPierson

Concept & Realisatie LVB Networks

Drukwerkcoördinatie

Sumis Printmanagement

Redactieadres

ABN AMRO Redactie Financial Focus Postbus 283 (AA1040) 1000 EZ Amsterdam

Een vraag voor de redactie?

financial.focus@nl.abnamro.com

(Vanuit het buitenland: 0031 20 5176356)

Omslagillustratie Ella Nitters

(Met nieuws na 15 september 2015 kon in deze uitgave geen rekening meer worden gehouden.)

JOS TER AVEST Algemeen directeur ABN AMRO MeesPierson jos.ter.avest@nl.abnamro.com BEN STEINEBACH Hoofd Beleggingsstrategie ben.steinebach@nl.abnamro.com SOLANGE ROUSCHOP Sustainability manager solange.rouschop@nl.abnamro.com

Financial Focus online

Op www.financialfocus.nl leest u meer artikelen over en uit de wereld van vermogenden.

ABN AMRO MeesPierson online Informatie over producten en diensten van ABN AMRO MeesPierson vindt u op www.abnamromeespierson.nl

ERAN HABETS Directeur Instituten & Charitas eran.habets@nl.abnamro.com

FINANCIAL FOCUS

53

COLOFON

COLOFON

DELIA DE VREEZE DIRECTEUR WAGENINGEN UNIVERSITEITS FONDS

ELKE WEEK OP FINANCIALFOCUS.NL BLOGGEN ONDER MEER VERMOGENDEN EN ONDERNEMERS OVER HUN ERVARINGEN EN DILEMMA’S. DELIA DE VREEZE SMEEDT ALS DIRECTEUR VAN HET WAGENINGEN UNIVERSITEITS FONDS VRUCHTBARE BANDEN TUSSEN UNIVERSITEIT EN SAMENLEVING. DELIA BLOGT ONDER MEER OVER DE FINANCIERING VAN ONDERZOEK.

'Onderzoek naar iets ogenschijnlijk kleins kan het toekomstperspectief van de aarde drastisch verbeteren'

MEER

BLOGS

www.financialfocus.nl