Financial Focus 01 2016

1

OTLAXE KEIN

NEDNEGOMREV ROOV ENIZAGAM

6102 / 1 SUCOF LAICNANIF

GOOLOCEANYG

10

PO KEEW EKLE LN.SUCOFLAICNANIF ,NEDNEGOMREV NEGGOLB NE SREMENREDNO NUH REVO SREDRUUTSEB .S’AMMELID NE NEGNIRAVRE NEVEL NJIZ SI OTLAXE KEIN NEREDNIK MO GIZEB GNAL EEMRAAD NE DNOZEG OZ INSPIRATIE,RMENINGEN EN VERHALEN UIT DE WERELD VAN VERMOGENDEN ET KJILEGOM KJIRSNAK OZ JIH .NEGNERB ET DLEREW REVO REEM REDNO TGOLB .KLOW EZOR ED NE KAV NJIZ

REEM

SGOLB

revore dnamein slA‘ teh taatseb ,taarp niz erekez ni EEN VLIEGENDE ’ . t e i n k o o START

ln.sucoflaicnanfi.www

DOSSIER: STARTKAPITAAL + ONDERNEMENDE OUDERS EN KINDEREN + TOP 5 BIJZONDERE GEBOUWEN

01 / 2016

XXX COLOFON

‘Goede ideeën en ondernemende mensen hebben we nooit genoeg’ Annemarie Rosebeek Directeur Marketing & Directe Kanalen ABN AMRO MeesPierson

FINANCIAL FOCUS

2

FINANCIAL FOCUS

3

‘Mijn moeder overleed na een lange periode van Alzheimer. Ik zag daardoor opeens mijn eigen, nog af te leggen, levenspad voor me.

Dan groeit er snel een besef over wat veel betekenis heeft en wat uiteindelijk weinig betekenis heeft. Het klinkt een beetje soft.

Maar zo is het wel.’

‘Ik werkte op dat moment in de reclame en stelde mezelf de vraag of ik dat werk nog jaren wilde gaan doen. En of het werk genoeg betekenis had. Het antwoord luidde tweemaal “nee”. Vervolgens ben ik vertrokken bij het bureau. In deze baan kan ik in potentie het verschil maken voor honderdduizenden mensen met diabetes en

Foto: Erik van der Horst

hun families. Dat geeft een heel goed gevoel.’

4

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENTEN

Hanneke Dessing Directeur Diabetes Fonds

SLEUTEL

MOMENTEN

gehele

INTERVIEW LEZEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

5

25

Ondernemen De lessen die ouders ĂŠn kinderen leerden

13

Han de Jong Voorzichtig optimisme over 2016

32

Column

16 DOSSIER De vliegende start

60 minuten voor na uw 60ste

14

D.E Master Blenders 1753 Het zwarte goud uit Joure

6

FINANCIAL FOCUS

INHOUD

FINANCIAL FOCUS // 01 // 2016

42

10

IN FOCUS: MARKTEN EN BELEGGEN

46

EXPERTISE

52

SERVICE EN COLOFON

Top 5 Bijzondere gebouwen

Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u op pagina 52.

40 Infographic Migratie: wie, waarheen, waarom

34 Kickstarter Omdat u het mogelijk wilt maken

FINANCIAL FOCUS ONLINE Veel artikelen uit deze uitgave kunt u ook online terugvinden en makkelijk delen. Op de website van Financial Focus vindt u veel meer video’s, artikelen en verhalen uit de wereld van vermogenden, blogs en nieuwsberichten van de specialisten van ABN AMRO MeesPierson.

WWW.FINANCIALFOCUS.NL CONTACT MET ONS? Hebt u vragen naar aanleiding van artikelen in deze uitgave? Bij veel artikelen staan contactgevens van de betrokken specialisten.

Op pagina 53 vindt u algemene contactgegevens. En uiteraard ontvangt uw private banker graag uw vragen of verzoeken om meer informatie.

FINANCIAL FOCUS

7

8

FINANCIAL FOCUS

VOORWOORD

De decembermaand waarin ik met familie en vrienden genoten heb van de feestdagen ligt weer achter me. En nu staat er een nieuw jaar te wachten. Ik heb er heel veel zin in.

In het dossier van deze Financial Focus draait het om een nieuwe start. Namelijk die van uw kind als ondernemer. Hoe kunt u hem of haar helpen een ondernemersdroom uit te laten komen? En wat is fiscaal van belang om in de gaten te houden?

Ook kijken we naar uw rol als ouder. Natuurlijk wil je je kind zo lang mogelijk voor allerlei onheil behoeden.

‘Kijk uit met fietsen!’, ‘Let op met oversteken!’ Het zijn goedbedoelde adviezen die we allemaal hebben gegeven. De vraag is of u die moet blijven geven wanneer uw kind met een eigen bedrijf wil starten. Of wordt het tijd om hem zijn eigen weg te laten gaan, ook al stoot hij daarbij zo af en toe zijn neus? Daarom is het belangrijk om te bepalen hoe u zich wilt opstellen richting uw kind wanneer u hem of haar gaat helpen.

Als partner, als coach of echt vanaf de zijlijn?

PERSOONLIJK ANNEMARIE ROSEBEEK Directeur Marketing & Directe Kanalen ANNEMARIE.ROSEBEEK@NL.ABNAMRO.COM

Goede ideeën en ondernemende mensen hebben we nooit genoeg. Ik hoop daarom dat u uw voordeel doet met de adviezen van onze specialisten. En wellicht dat u uw zoon of dochter gaat helpen om zijn of haar ondernemersdroom werkelijkheid te laten worden.

ONLINE FINANCIALFOCUS.NL > SPECIALISTEN > ANNEMARIE ROSEBEEK

FINANCIAL FOCUS

9

In focus VAN START!

187.177

In 2014 zagen volgens de Kamer van Koophandel 187.177 startende bedrijven het licht.

Onderstaande grafiek geeft het verloop weer vanaf 2010.

startende bedrijven in 2014

200.000 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000

2010

2011

2012

2013

2014

IN WELKE SECTOREN STARTEN AL DIE BEDRIJVEN? De Kamer van Koophandel maakt onderscheid tussen de zzp’er en het mkb.

ZAKELIJK 20%

ZAKELIJK 29%

ZZP

OVERIG 40%

OVERIG 42% BOUW 18% BOUW 11% DETAILHANDEL 10%

GEZONDHEID 10%

Bron: Kamer van Koophandel

10

FINANCIAL FOCUS

DETAILHANDEL 10%

GEZONDHEID 10%

MKB

INFOCUS

LIEVER ‘IN THE SKY’ DAN SKYPE Rapporten verzendt u digitaal, u werkt samen in een document en via teleconferencing vergadert u alsof u samen aan één tafel zit.

Het idee was ooit dat al deze technologische ontwikkelingen het reizen overbodig zouden maken. Hoe anders is alleen de realiteit, schrijft The Economist.

Volgens de Global Business Travel Association is er in 2015 meer geld besteed aan zakenreizen dan ooit: 1,25 biljoen dollar. Voor 2016 gelden nagenoeg dezelfde cijfers. Volgens de website BusinessTravelNews.com vormen IBM, Deloitte en General Electric de top drie van ondernemingen die het meeste geld uitgeven aan zakelijke vliegreizen.

De forsere uitgaven zijn te danken aan hernieuwd vertrouwen in de economie na de crisistijd van de afgelopen jaren. Werkgevers sturen werknemers weer de hele wereld

MARKTEN EN BELEGGEN

over om deals te sluiten en op zoek te gaan naar nieuwe mogelijkheden voor partners of afzetmarkten.

Uit ander onderzoek blijkt dat 63% van de Amerikaanse bedrijven in 2015 meer budget besteedde aan zakenreizen dan het jaar ervoor.

Desondanks is er eveneens een trend om de reizen wél zo goedkoop mogelijk te houden door bijvoorbeeld upgrades van vliegreizen en hotels aan banden te leggen. The Economist ziet daar overigens nog wel interessante mogelijkheden die bedrijven tot op heden links laten liggen. Door namelijk meer gebruik te maken van de ‘shared economy’. Zo zou u natuurlijk de volgende keer weer kunnen inchecken in het Hilton, maar waarom niet via Airbnb in een rijtjeswoning in een vriendelijke forenzenwijk nabij Londen?

Bron: The Economist

Een belegger laat zich niet terroriseren Het doel van terreur is angst zaaien. Juist daarom zoeken terroristen openbare gelegenheden op om hun bommen af te laten gaan of machinegeweren leeg te schieten. In de hoop dat mensen daarna niet meer een glas wijn op een terras durven te drinken of een concert durven te bezoeken.

Die angst werkt door in de hele samenleving.

Dus ook op de beurs. Bij de aanslagen in de VS op 11 september 2001 was het zakencentrum van New York een duidelijk uitgekozen doelwit en een statement van afkeer van het kapitalisme.

aan dat het effect van dit soort aanslagen (gelukkig) beperkt is. Wall Street sloot een aantal dagen na de aanslagen van 9/11 en boekte verliezen toen de beurzen weer open gingen. Maar een maand later waren die verliezen al weer ingelopen. Hetzelfde gold voor de beurs in Londen na de aanvallen op het transportnetwerk in juli 2005. Binnen een paar dagen was het negatieve effect weer verdwenen.

Volgens economen is het effect van dit soort aanslagen dat mensen bepaalde aankopen even uitstellen. Maar van afstel is normaal gesproken geen sprake.

EFFECT OP BEURZEN

LANGDURIGER EFFECT

De vraag is alleen of terroristen met hun daden daadwerkelijk succesvol zijn in het zaaien van die angst. Volgens The Economist tonen resultaten van de financiële markten

Slagen terroristen dan er nooit in ook economische gaten te schieten in een samenleving? Jawel. Terreur in andere delen van de wereld of gedurende een langere

periode kan wél een significant effect op de economie hebben. Zo kan een aanslag in een populair vakantieland er toe leiden dat dit land een tijdje wordt gemeden door toeristen.

Dat kan in sommige landen een grote klap toebrengen aan de economie. Hetzelfde geldt voor landen waar terreur langdurig aan de orde is, zoals in Noord-Ierland. In zo’n geval zullen investeerders zich voor langere periode terugtrekken en zal dat zichtbaar worden in de economische resultaten.

De aanslagen in Parijs laten diepe sporen achter bij iedereen die er direct of indirect bij betrokken is geweest. Maar de inwoners van de stad lieten al in de dagen na de aanslag zien dat ze zich niet zouden laten breken. En dat geldt ook voor de financiële markten.

Bron: The Economist

FINANCIAL FOCUS

11

In focus MARKTEN EN BELEGGEN

Duurzame productie moét:

hoe grote merken kunnen helpen In het jaar 2050 zijn er 2 miljard extra mensen op aarde die graag te eten willen hebben. Dat is een forse uitdaging. Eentje die alleen maar overwonnen kan worden door duurzaam te produceren, schrijft het zakenblad Forbes.

Tijdens The Atlantic Food Summit die in oktober werd gehouden, kwam de verantwoordelijkheid ter sprake van de grote spelers in de voedingsindustrie. Grote merken kunnen consumenten opvoeden om te kiezen voor duurzame voedingsmiddelen én hebben de macht om ervoor te zorgen dat de productieketens ook duurzamer gaan functioneren.

HONEST TEA Zo sloot het merk Honest Tea recentelijk een groot contract met fastfoodketen Wendy’s in de VS. De drankenfabrikant Honest Tea maakt onder meer biologische dranken en ziet kans met deze deal veel meer van zijn duurzame producten aan consumenten te verkopen.

12

FINANCIAL FOCUS

Honest Tea werd eerder overgenomen door Coca-Cola. Door de schaalvergroting die Coca-Cola mogelijk maakte, daalden de productiekosten van de drankjes van Honest Tea. De helft van de winst die dat opleverde, werd weer teruggeven aan de boerderijen en gemeenschappen waar Honest Tea zijn grondstoffen vandaan haalt. Zo ontstond er door deze samenwerking dus een win-win situatie.

OP ZOEK NAAR BOEREN Wat echter nog een grote uitdaging wordt, zo constateert Forbes, is het vinden van de mensen die al die duurzame grondstoffen moeten gaan produceren. Volgens cijfers van het Amerikaanse ministerie van Landbouw is de gemiddelde Amerikaanse boer 60 jaar oud en is slechts 6% van de boeren jonger dan 35. Om al die monden te kunnen voeden in 2050 zal dus ook daar een oplossing voor gevonden moeten worden.

Bron: Forbes

COLUMN: HAN DE JONG

De ontwikkeling van de wereldeconomie stelde het afgelopen jaar teleur: de groei was lager dan verwacht. Deze keer lag de schuld daarvoor vooral bij de opkomende economieën. Europa presteerde conform verwachting en de VS en Japan bleven slechts licht achter bij de verwachtingen.

De duim gaat aarzelend omhoog

Voorzichtig optimistisch over de wereldeconomie in 2016 Van rente en aandelenkoers tot opkomende markten.

Chief Economist van ABN AMRO Han de Jong geeft

De vooruitzichten voor 2016 en later hangen sterk af van het antwoord op twee vragen. Kunnen de opkomende economieën de problemen waarmee zij in 2015 hebben geworsteld, de baas worden? En kunnen de welvarende economieën hun groeimomentum vasthouden?

enthousiast commentaar op de ontwikkelingen op de Ons antwoord is op beide vragen een voorzichtig ‘ja’.

In het basisscenario gaan we er van uit dat de wereldeconomie in 2016 en 2017 iets sneller groeit dan in 2015. Belangrijk hierbij is dat de opkomende economieën er wat beter in slagen om de problemen waarmee zij in de loop van 2015 te maken kregen, aan te pakken.

De economische vertraging in China houdt aan, maar de negatieve doorwerking in de rest van de wereldeconomie zal afzwakken. De grondstofmarkten lijken te ver naar beneden te zijn doorgeschoten, zodat wij voor 2016 rekenen op ten minste een stabilisatie van de prijzen. Tot slot is de financiële situatie in de opkomende economieën verkrapt. Omdat de valuta’s van deze landen al fors zijn gedaald en de grondstofprijzen naar verwachting stabiliseren, is het ergste mogelijk achter de rug.

Ons vertrouwen in de vooruitzichten voor de eurozone en de VS is zelfs nog groter. Het economisch herstel heeft hier inmiddels een breed draagvlak en de beide economieën hebben de wind nog steeds in de rug.

financiële markten. Door zijn verrassende inzichten leert u de financiële wereld te doorgronden.

PERSOONLIJK HAN DE JONG Chief Economist bij ABN AMRO HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM ONLINE FINANCIALFOCUS.NL > CONTACT > HAN DE JONG TWITTER > @HANDEJONG14

Onze verwachtingen staan bloot aan risico’s. De Chinese economie kan sneller vertragen en de daling van de invoer kan aanhouden. Bovendien gaan bij een langer aanhoudend overaanbod op de grondstofmarkten de grondstofprijzen mogelijk verder omlaag. En de schuldproblematiek in de opkomende economieën, in combinatie met een stijgende rente in de VS en een sterke dollar, kan ertoe leiden dat de financiële situatie daar verder verkrapt.

Hoe groot deze risico’s precies zijn, is uiteraard moeilijk te peilen. Wij schatten de kans dat ons basisscenario uitkomt op 65%-70% tegen 30%-35% voor het risicoscenario.

FINANCIAL FOCUS

13

D.E Master Blenders 1753 HET ZWARTE GOUD UIT JOURE

Een jaar nadat D.E Master Blenders 1753 beursgenoteerd werd, verdween het aandeel weer van de beurs na een overname door een groep Duitse investeerders onder leiding van Joh. A. Benckiser (JAB). Een hele korte beursgeschiedenis dus voor een bedrijf met een eeuwenoude geschiedenis.

7,5 miljard euro DAT IS DE WAARDERING DIE D.E MASTER BLENDERS 1753 KRIJGT IN 2013 ALS HET BEDRIJF NA HET BOD VAN EEN GROEP DUITSE INVESTEERDERS VAN DE BEURS VERDWIJNT. EEN JAAR EERDER, BIJ DE BEURSINTRODUCTIE, WERD DE WAARDE VAN HET BEDRIJF NOG GESCHAT OP ZO’N 4 MILJARD EURO.

Egbert Douwe en zijn vrouw beginnen op 11 maart 1753 in het Friese Joure een winkel in koloniale waren. Er worden onder meer kruidenierswaren en chocolade verkocht.

Zoon Douwe Egberts neemt het bedrijf in 1780 over en gaat ook koffie, thee en tabak bewerken.

Douwe Egberts is inmiddels een begrip in Nederland. Het bedrijf begint na de Tweede Wereldoorlog met de uitbreiding naar het buitenland. In 1978 verkopen de erfgenamen van Egberts de meerderheid van de aandelen aan het Amerikaanse concern Sara Lee Corporation. De tabaksonderdelen worden in 1998 verkocht aan Imperial Tobacco.

In 2012 besluit Sara Lee Douwe Egberts te

14

FINANCIAL FOCUS

verzelfstandigen onder de naam D.E Master Blenders 1753. Op 12 juni wordt door een klap op de gong bij de opening van de handelsdag gevierd dat het bedrijf genoteerd is aan NYSE Euronext Amsterdam. Fokke en Sukke merken die dag met een knipoog op dat zij niet meteen in Douwe Egberts zijn gestapt. ‘Straks blijkt dat hele koffie drinken … één grote zeepbel.’

Een zeepbel wordt het niet, maar de aankondiging in maart 2013 dat het bedrijf in gesprek is met een groep Duitse investeerders onder leiding van Joh. A. Benckiser (JAB), komt voor beleggers wel onverwachts. De koers van het aandeel schiet met ruim een kwart omhoog.

De investeerders doen een bod van 12,50 euro waarmee het bedrijf op zo’n 7,5 miljard euro wordt gewaardeerd. Fors meer dan de 4 miljard euro dat het bedrijf nog waard was tijdens de introductie op de beurs.

Het bod slaagt waardoor D.E Master Blenders 1753 volledig in handen komt van de investeerders en op 26 oktober 2013 al weer afscheid neemt van zijn beursavontuur.

De aandeelhouders die er vanaf het begin bij aanwezig waren, hebben een aardige koerswinst meegemaakt en zullen waarschijnlijk geen bittere nasmaak aan het avontuur hebben overgehouden.

MEMORABELE AANDELEN

BOEKHOUDSCHANDAAL Hoewel D.E Master Blenders 1753 maar relatief kort aan de beurs was genoteerd, lukte het de koffieproducent wel om in een boekhoudschandaal verwikkeld

Koers in euro’s

14

te raken. Toen de jaarcijfers voor 2012 werden opgemaakt, bleek namelijk dat de cijfers voor de Braziliaanse activiteiten niet klopten. Er was sprake van oninbare vorderingen en voorraden en verkopen

12

zouden op een onjuiste wijze in de administratie zijn opgenomen. Nadat de cijfers kloppend waren gemaakt, bleek het eigen vermogen van D.E Master Blenders 1753 85 miljoen euro tot 95

10

miljoen euro lager te zijn en het resultaat over het gebroken boekjaar 2012 circa 45 miljoen euro tot 55 miljoen euro lager.

2012

1753 Egbert Douwe en zijn vrouw beginnen een winkel in koloniale waren.

13 0-1 12

12

-0

8-

13

13 6-0 12

12

-0

4-

13

13 2-0 12

12 2-1 12

12

-1

0-

12

12 8-0 12

12

-0

6-

12

8

26 oktober 2013

Sara Lee besluit DE af te Laatste handelsdag. splitsen. Het bedrijf gaat D.E Master Blenders 1753 zelfstandig door als verdwijnt weer D.E Master van de beurs.

Blenders 1978 1753.

12 juni 2012 Sara Lee Corporation De handel in aandelen neemt Douwe Egberts D.E Master Blenders (DE) over.

1753 gaat van start in Amsterdam.

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

15

DOSSIER UW ONDERNEMENDE KIND .

Een vliegende

start …

HOE U DE ONDERNEMERSDROOM VAN UW KIND MET UW VERMOGEN EN KENNIS WERKELIJKHEID KUNT MAKEN

16

FINANCIAL FOCUS

UW ONDERNEMENDE KIND

19

21

Gaat hij het redden?

Welke rol neemt u op zich?

23 Investeren in de ondernemer

24 Waar moet ik starten?

Je ziet dat je kind het in zich heeft. En je wilt hem of haar graag helpen met zijn of haar eerste bedrijf. Wat zijn de mogelijkheden? En hoe stel je je op?

Als coach, als partner of juist helemaal buiten beeld?

‘Pap? Mam?’ U kijkt op uit de krant en ziet een blik die u uit duizenden herkent. Vroeger ging het dan om een spelcomputer, een nieuwe jas of geld voor een cd van een hippe jongensband uit Engeland. Maar inmiddels is ze halverwege de twintig en afgestudeerd. Het zal dus wel om iets anders gaan.

verstandig om bij te springen? Hoe kunt u dat dan op een slimme manier doen? En hoe houdt u een oogje in het zeil zonder dat u feitelijk de leiding op u neemt van het bedrijf van uw zoon of dochter?

Een uurtje later heeft uw oogappel u helemaal bijgepraat over een sector die u eerder nog nauwelijks kende. Ze heeft haar huiswerk gedaan, weet overduidelijk waar ze aan begint en heeft als klap op de vuurpijl zelfs al een volledig businessplan uitgewerkt.

Alle seinen staan op groen, behalve die ene.

Ze heeft startkapitaal nodig om haar droom te kunnen verwezenlijken. Of pap en mam misschien …

Veel ouders kunnen hun kind maar moeilijk iets weigeren. Trok die kleine toen hij drie jaar was een pruillip dan werden de eisen als nóg een filmpje op tv of een extra toetje direct ingewilligd. Dus als hij nu met een verzoek bij u langs komt, vindt u het ook wat lastig om hem meteen de deur te wijzen.

Uw emoties zijn heel goed te begrijpen. Toch is het slim om in dit soort situaties waarbij het al gauw gaat om serieuze bedragen, hele goede afspraken te maken. Dat geldt nog sterker wanneer u meerdere kinderen heeft.

Het is natuurlijk prachtig dat de jongste wilde plannen heeft met zijn eigen restaurant waar

In dit dossier gaan we in op het faciliteren van een “nieuw begin”: dat van uw ondernemende zoon of dochter. Is het

hij alleen maar gerechten uit het zuidoosten van Mongolië wil gaan serveren, maar hoe zit het dan met uw twee andere oogappels die al jarenlang in dienstverband hard werken voor hun inkomen?

VAN PA EN MA ÓP DE BANK NAAR PA EN MA ÁLS BANK

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

17

Er zijn drie scenario’s mogelijk waarmee u de ondernemersdroom van uw kind kunt ondersteunen. U kunt geld schenken, uitlenen of investeren.

Alsjeblieft en veel succes ermee De meest eenvoudige manier om uw ondernemende zoon of dochter een duwtje in de rug te geven, is om hem of haar een deel van het startkapitaal te schenken. Er bestaan voor deze schenkingen geen bijzondere vrijstellingen, maar u kunt gebruik maken van de gewone schenkingsvrijstellingen.

Dat betekent voor kinderen dat er jaarlijks een bedrag is vrijgesteld van € 5.227,-. Voor kinderen ouder dan 18 jaar en jonger dan 40 jaar geldt een eenmalige vrijstelling van € 25.322,- (bedragen 2015). Meer schenken mag uiteraard ook, maar dan zal uw kind

18

FINANCIAL FOCUS

hierover belasting moeten betalen. Bij een schenking tot en met € 121.295 betaalt uw kind (na aftrek van de vrijstelling) hierover een schenkbelasting van 10%. Is de waarde van de schenking € 121.296 of hoger, dan is het percentage 20%. Maar uiteraard kunt u ook deze schenkbelasting weer schenken aan uw kind, zodat hij of zij uiteindelijk géén belasting hoeft te betalen over het geschonken bedrag. Let er wel op dat dit voordeeltje voor het kind wel bij de schenking wordt opgeteld en er dus meer schenkingsbelasting verschuldigd is. ‘Let er wel op dat u dit geld vervolgens ook écht kwijt bent’, waarschuwt Gordon Doull. Hij is specialist Estate Planning bij ABN AMRO MeesPierson.

‘U moet dit bedrag dus ook écht kunnen missen.’ Denk dus ook goed na over uw eigen toekomstplannen. Hoeveel

vermogen heeft u daar voor nodig? En past een schenking dan nog steeds in het plaatje?

Heeft u meerdere kinderen en wilt u geen ruzie in de tent na uw overlijden?

Dan is het verstandig een zogenoemde ‘inbrengverplichting’ af te spreken. Dat betekent dat de schenking moet worden ingebracht in de nalatenschap. Heeft u dus een ton geschonken aan uw dochter en laat u bij uw overlijden € 800.000 na aan uw drie kinderen, dan zal uw dochter haar schenking aan uw nalatenschap moeten toevoegen en ontvangt zij € 200.000 en uw andere twee kinderen € 300.000 uit uw nalatenschap.

‘Zo’n schenking moet dan dus gezien worden als een voorschot op de erfenis’, legt Doull uit.

Heeft u die inbrengverplichting afgesproken, maar bedenkt u later dat u daar toch van af wilt zien? Dan kunt u dat in uw

UW ONDERNEMENDE KIND

Gaat hij het redden?

Uit onderzoek van de Kamer van Koophandel blijkt dat ongeveer de helft van de startende bedrijven bij zowel zzp’ers als in het mkb na 5 jaar niet meer bestaat.

LAND- EN TUINBOUW

GEZONDHEID

mkb

mkb

77%

83%

CULTUUR, SPORT EN RECREATIE

INDUSTRIE

mkb

57%

FINANCIËLE INSTELLINGEN

mkb

zzp

60%

58%

ZAKELIJKE DIENSTEN

mkb

zzp

71%

57% mkb

zzp

60%

BOUW

zzp

mkb

46%

46%

51%

zzp

58%

HORECA

52%

67%

69%

58%

mkb

zzp

zzp

zzp

ICT EN MEDIA

ENERGIE, WATER EN MILIEU

GROOTHANDEL

LOGISTIEK

mkb

56% zzp

mkb zzp

45%

44%

50%

mkb

mkb

46%

56%

zzp

44%

zzp

40%

DETAILHANDEL Bovenstaand zijn de overlevingskansen per sector weergegeven voor zowel het mkb als voor zzp’ers. Hieruit blijkt dat over het algemeen gesteld kan worden voor beide

zzp

mkb

groepen dat na vijf jaar bijna de helft van het aantal start initiatieven gestrand is. Er

46%

zijn wel onderlinge verschillen. Zo doet het mkb het een stuk beter in de landbouw.

38%

De zzp’er doet het beter in onder andere de ICT.

Bron: Kamer van Koophandel FINANCIAL FOCUS

19

testament bepalen. Let wel: andersom is dit níet mogelijk. Dus heeft u bij de schenking afgesproken dat het geld niet gezien moet worden als een voorschot op de erfenis, dan kunt u niet in uw testament alsnog een inbrengverplichting afdwingen. Als er niets bepaald is, hoeft er niet ingebracht te worden.

Er is ook nog een alternatieve manier mogelijk om alle kinderen bij de schenking gelijk te trekken. U kunt namelijk op hetzelfde moment een legaat in het testament opnemen ten gunste van de andere kinderen. Zo’n legaat bepaalt dat aan iemand een bepaald genoemd geldbedrag wordt nagelaten. Op die manier kunt u ervoor zorgen dat iedereen uiteindelijk hetzelfde bedrag ontvangt.

Alsjeblieft, maar mag ik het wel een keertje terug?

In plaats van het geld te schenken aan uw zoon of dochter, kunt u hem of haar het bedrag ook lenen. ‘Voor sommige ouders zit daar juist een opvoedkundige reden achter’, vertelt Doull.

‘Zij willen dat hun kinderen ook ervaren dat geld niet gratis is.’

Wanneer u gaat lenen aan uw kind, is het van belang welke rechtsvorm het bedrijf van uw zoon of dochter heeft. Is het een eenmanszaak of een BV? In dat laatste geval kunt u namelijk nog kiezen of u aan de BV gaat lenen of aan uw kind persoonlijk als directeurgrootaandeelhouder (dga) van de BV. Die keuze heeft namelijk consequenties. Zowel wanneer het onverhoopt tóch mis zou gaan met de onderneming (daarover later meer) als voor uw belastingaangifte nu. Wanneer u leent aan de eenmanszaak van uw kind of aan hem of haar als dga van een BV, dan wordt de lening als een persoonlijke lening gezien en zal deze bij uw eigen vermogen worden opgeteld en worden belast in box 3.

In principe geldt dat ook voor een lening aan de BV. Maar let op wanneer u deze BV onder gunstige (ongebruikelijke) voorwaarden laat lenen. Dan kan in sommige gevallen de lening in box 1 terecht komen met als gevolg een veelal duurder belastingregime. Bij een lening aan een eenmansbedrijf geldt dit ook.

Goed idee: ik doe mee Heeft uw kind wel héél goed over het businessplan nagedacht en gaat bij u direct het ondernemersbloed weer door de aderen

20

FINANCIAL FOCUS

stromen? Dan kunt u natuurlijk afspreken dat u mede-investeerder wordt in de onderneming.

Er zijn verschillende scenario’s te bedenken waarbij u meer of minder betrokken bent bij de uitvoering van het bedrijf. U kunt uw zoon of dochter uiteraard het voorstel doen om partners te worden. ‘Laten we er niet omheen draaien: de meeste kinderen zitten daar écht niet op te wachten’, zegt Doull.

Hij heeft in zijn praktijk meerdere ouders en kinderen hierover gesproken. ‘Kinderen zijn net zo eigenwijs als hun pa en samen met pa in een bedrijf is dus in veel gevallen misschien niet zo verstandig. Het zou niet de eerste keer zijn dat dat tot flinke ruzies leidt binnen de familie. En daar wordt natuurlijk niemand beter van.’

Er zijn echter prima alternatieven. U kunt bijvoorbeeld aandeelhouder worden, of stille vennoot. In dat laatste geval richt u samen een commanditaire vennootschap (cv) op.

Uw kind wordt beherend vennoot en heeft de dagelijkse leiding in handen en u bent als stille vennoot alleen financieel betrokken.

Als u aandeelhouder wordt, dan kunt u ook nog nadere afspraken met elkaar maken over de zeggenschap die u krijgt in het bedrijf.

Bijvoorbeeld door aandelen zonder stemrecht te accepteren of juist prioriteitsaandelen die u op bepaalde gebieden extra zeggenschap kunnen geven.

WAT ALS HET TÓCH MISGAAT …

Failliet? Ja, al die andere bedrijven natuurlijk, maar de onderneming van úw kind toch zeker niet? Maar toch, als denkexercitie dan alleen maar even … wat gebeurt er als het toch onverhoopt mis gaat?

Bij een schenking heeft u pech Na de schenking was u uw geld kwijt en daar verandert een faillissement niets aan natuurlijk. Maar het kan uiteraard heel zuur zijn voor uw kind als dit geld na uw overlijden nog wel verrekend moet worden met de nalatenschap. U kúnt daarvoor een andere regeling treffen. Dat, wanneer het faillissement bijvoorbeeld niet aan uw kind te wijten is, de schenking niet hoeft te worden ingebracht.

Volgens Doull is het echter wel raadzaam om hier goed over na te denken. ‘De grens is namelijk heel lastig om te trekken’, legt hij uit. ‘Wat gebeurt er als er sprake was van een economische dip, maar uw kind ook de verkeerde beslissingen heeft genomen in reactie hierop?’ Van belang is ook het perspectief van uw andere kinderen in de gaten te houden. ‘Hoe fair is het als uw ene kind al een hoop geld heeft gekregen, daarna heeft verloren en alsnog een gelijk deel in de nalatenschap krijgt? Want wat als uw kind wél succesvol was geweest met zijn onderneming? Had hij dan ook een deel van zijn winst willen verrekenen met de nalatenschap? Waarschijnlijk niet.

Ondernemen is risico nemen en soms loopt dat slecht af en soms goed.’

STARTKAPITAAL

DE BESTE STUURLUI …

Vroeger, toen u nog geen financieel belang had in het bedrijf van uw zoon of dochter, kon u ongevraagd alle goede raad geven die u maar wilde. Maar inmiddels liggen de kaarten toch nét even anders. Als u de financiële afspraken goed heeft vastgelegd, is het ook verstandig na te denken over de manier waarop u zich gaat bemoeien met de startup van zoon- of dochterlief. Welke rol ziet u voor zichzelf weggelegd en voelt uw zoon of dochter zich daar ook prettig bij?

PARTNER // Waarom alleen doen als het ook samen kan? Althans, zo redeneert ú. Maar de vraag is of uw kind er ook zo over denkt. Uw zoon of dochter wil graag het nest uit. Dat betekent echt zélf leren vliegen dus. Ga daarom goed met elkaar in gesprek over de diepere wensen van beide kanten wanneer dit scenario op tafel komt.

En als u dan écht samen aan de slag wilt, zorg dan voor hele goede afspraken. Bij een huwelijk gaat u immers ook niet over één nacht ijs …

COACH // Als u zelf ondernemer bent (geweest) dan heeft u waarschijnlijk veel waardevolle adviezen die u met uw zoon of dochter kunt delen. Dat kan prima in een rol van coach. Spreek wel goed af wat ‘coachen’ volgens jullie betekent.

Misschien ziet u zichzelf iedere dag een paar uur rondlopen in het bedrijf van uw kind, terwijl hij of zij liever eens per maand de zaken met u doorspreekt tijdens een dinertje.

OP AFSTAND // Kijk eens terug op uw eigen carrière.

Van welke momenten in uw professionele leven heeft u het meeste opgestoken? Een keer een kapotte knie vallen, is helemaal niet erg. Daar leert u juist van. Dat geldt ook voor uw zoon of dochter. Die fouten maken ook onderdeel uit van een goede opvoeding. Dus wellicht is op afstand blijven en alleen ingrijpen als u écht het idee heeft dat de zaken een verkeerde wending nemen, helemaal nog niet zo’n slecht idee …

FINANCIAL FOCUS

21

22

FINANCIAL FOCUS

UW ONDERNEMENDE KIND

NIET INVESTEREN IN DE ONDERNEMING MAAR IN DE ONDERNÉMER Een goed begin is het halve werk. Dat geldt ook voor het starten van een onderneming. Met een goed plan ben je er nog niet. In plaats van uw vermogen aan te wenden om de plannen van uw kroost te financieren, kunt u natuurlijk ook zorgen voor de sponsoring van een gedegen opleiding. Een vakopleiding kost misschien een paar honderd euro, maar aan een MBA aan INSEAD hangt al snel een prijskaartje van meer dan 65.000 euro.

Let op bij een lening Heeft u een lening verstrekt aan die prachtige sandalenfabriek van uw kind en gaat het bedrijf op de fles? Dan hebben de bank en de Belastingdienst over het algemeen als eerste recht op hun geld. Pas daarna komt u als concurrent crediteur aan de beurt. En dat betekent in veel gevallen dat er weinig meer voor u over blijft.

Bovendien moet u dat bedrag ook nog eens delen met alle andere concurrent crediteuren.

Wilt u iets meer zekerheid dat u een deel van uw geld nog terug ziet na faillissement? Dan kunt u een hypotheek of pandrecht vestigen op (on)roerende zaken die in het bezit zijn van degene aan wie u heeft geleend (de BV óf uw zoon of dochter als dga).

Let er echter op dat er in het geval van een faillissement kritisch wordt gekeken naar de situatie zoals die was vlak vóór dat het bedrijf op de fles ging. ‘Kijk bijvoorbeeld uit met het verstrekken van een lening op het moment dat

het al niet zo goed gaat met het bedrijf’, zegt Doull. ‘Sympathiek van pa en ma om even bij te springen met wat geld, maar het is maar de vraag of zij dat geld ooit weer terug zullen zien.’

Ook de zoon of dochter die zijn ouders voor het onheil wil behoeden en de lening vlak voor het faillissement terugbetaalt, kan flink in de problemen komen. ‘Dat kan aangemerkt worden als “paulianeus handelen”. Daarvan is sprake wanneer iemand met voorbedachte rade een crediteur voortrekt door een schuld af te betalen. Uw kind kan daarvoor als bestuurder worden bestraft en de curator kan u bovendien alsnog dwingen het bedrag terug te storten.’

Voor uw positie bij faillissement maakt het overigens wel verschil of u heeft geleend aan de BV of aan de dga. Bij een BV heeft u alleen een vordering op de bezittingen van die BV, tenzij hoofdelijke aansprakelijkheid is bedongen. Heeft u aan uw zoon of dochter

als dga geld geleend en heeft hij of zij dat bedrag omgezet in aandelen in de BV, dan heeft u via die aandelen (die na faillissement waardeloos zijn geworden) een vordering op de bezittingen in de BV. Maar daarnáást heeft u ook een vordering op de privébezittingen van uw zoon of dochter als dga. En hoewel het misschien begrijpelijk is dat u na een faillissement van het bedrijf van uw oogappel niet meteen denkt aan het kaalplukken van hem of haar in privé, is het voor de volledigheid toch goed om u bewust te zijn van het verschil in rechtspositie.

Als investeerder in hetzelfde schuitje Gedeelde smart is halve smart. Als u hebt geïnvesteerd in het bedrijf van zoon- of dochterlief en de tent gaat failliet, dan likt u beiden de wonden hiervan. Een vennootschap beperkt wel uw aansprakelijkheid tot het bedrag dat u heeft geïnvesteerd. Tenzij er sprake is geweest van onbehoorlijk bestuur.

FINANCIAL FOCUS

23

WAAR MOET IK STARTEN?

‘Als u samen met uw kind in een cv zit, moet u ook extra waakzaam zijn’, waarschuwt Doull. ‘Als u de rol van stille vennoot hebt in een cv met uw kind, stelt u zich dan ook zo op.

Als blijkt dat u zich toch met de dagelijkse leiding van het bedrijf heeft bemoeid, kunt u daarmee in de problemen komen en voor een veel hoger bedrag dan uw investering aansprakelijk worden gesteld. Bent u zich dus bewust van uw specifieke rol in de vennootschap en houdt u zich daar aan.’

Zo kan ik het me toch écht niet meer herinneren …

Doull heeft één belangrijke tip: ‘Wees zakelijk als het om financiën gaat.’ Zet dus iets op papier wanneer er geschonken, geleend of geïnvesteerd wordt. Dat kan in principe zonder tussenkomst van de notaris. Als belangen groter worden, is het verstandig om zaken ook officiëler te laten registeren. Het voordeel van een akte laten opmaken bij een

24

FINANCIAL FOCUS

notaris is dan dat zo’n akte in ieder geval altijd weer boven tafel komt.

Het is natuurlijk fantastisch om de ondernemersdroom van uw kind uit te zien komen, maar het is goed om realistisch te blijven. Meer dan de helft van alle ondernemingen bestaat na een periode van vijf jaar niet meer. En vrijwel iedereen ging waarschijnlijk met het idee van start dat dat alleen maar die ander zou overkomen. Zorg daarom dat u het geld kunt missen en dat de afspraken voor u, uw kind en eventuele broers en zussen glashelder zijn. In dat geval is het mogelijk maken van het starten van een eigen onderneming van uw zoon of dochter waarschijnlijk een van de mooiste bestemmingen die u aan uw vermogen kunt geven.

Bij het starten van een onderneming komt er heel wat op de nieuwbakken ondernemer af. Vergunningen, registraties, subsidies. Waar vind je een geschikt pand? Hoe bouw je een netwerk op? De volgende websites geven uw zoon of dochter een vliegende start.

Kamer van Koophandel Wat komt er kijken bij het overnemen van een bedrijf en hoe regelt u de financiering? Op die vragen geeft de site van de Kamer van Koophandel een antwoord. www.kvk.nl Ondernemersplein Onder meer informatie over het maken van een ondernemersplan en de btw-aangifte. Maar ook informatie over personeel en bedrijfshuisvesting. www.ondernemersplein.nl MKB Servicedesk Met nieuws en de mogelijkheid om een profiel aan te maken en op zoek te gaan naar andere ondernemers om zo je netwerk uit te breiden. www.mkbservicedesk.nl

PORTRET: ONDERNEMERS

3X Ondernemers ONDERNEMENDE OUDERS EN KINDEREN

‘Ik zie vooral de overeenkomsten tussen ons als ondernemer’ DEZE DRIE OUDERS EN HUN KINDEREN ZIJN ALLEMAAL ONDERNEMER. MAAR WAAR VADER EEN BEDRIJF OPBOUWDE IN DE ENE SECTOR, BESLOTEN DE KINDEREN IN EEN HELE ANDERE BRANCHE ACTIEF TE WORDEN. DE KANS OP EEN FAMILIEBEDRIJF IS DAARMEE VERKEKEN, MAAR DE LIEFDE VOOR HET ONDERNEMEN WORDT WÉL GEDEELD.

FINANCIAL FOCUS

25

PORTRET Kapper en ontwerper

Creatief én commercieel ‘We gebruiken elkaar veelvuldig als klankbord’ AD PETERS, EIGENAAR VAN FRANCHISEFORMULE AD PETERS HAIRCOMPANY ‘Jorno hielp al vroeg mee in de zaak. Hij had talent voor het knippen. Maar hij is zijn eigen weg gegaan en dat vind ik prima. Je moet iets doen waar je gelukkig van wordt. Dat heb ik ook altijd gedaan en daarom kan ik zeggen dat ik nog nooit een dag in mijn leven gewerkt heb.’

‘Van mij hoeven de salons ook niet zo nodig in de familie te blijven. Als je er eenmaal niet meer bent, zijn mensen je snel genoeg vergeten. Die roem is dus allemaal betrekkelijk. Bovendien is het waarschijnlijk alleen maar eenvoudiger om de salons te verkopen als er geen familie bij betrokken is.’

‘Jorno en ik verschillen behoorlijk. Hij reageert heel anders dan ik vroeger. Ik was heel impulsief en nam snel beslissingen. De goede én de slechte beslissingen. Hij is veel rustiger en denkt langer na over zaken. Daar kreeg ik soms wel eens de kriebels van, maar nu zie ik in dat dat wel een gefundeerde mening oplevert waarmee je betere beslissingen kan nemen.’

‘Als ik zelf een zakelijke beslissing moet nemen, gebruik ik hem ook altijd even als klankbord. Mijn vrouw is het meestal wel met mij eens, maar het is ook goed om even een ander geluid te kunnen horen.’

‘Hoewel we werkzaam zijn in twee verschillende sectoren, zie ik ook vooral de overeenkomsten tussen ons als ondernemer. We zijn beiden creatief én commercieel bezig.’

JORNO PETERS, OPRICHTER VAN DSIGN LAB, GROOTHANDEL IN SHIRTS ‘Ik ben echt in de kapsalon opgegroeid. In mijn jeugd heb ik veel geholpen maar uiteindelijk heb ik voor een vervolgopleiding in de mode gekozen. Eerst ervaring opgedaan bij andere merken en zeven jaar geleden met een partner begonnen met een eigen onderneming.

We maken in opdracht complete collecties shirts voor dames en heren.’

‘Niet vies zijn van hard werken, dat is de belangrijkste les die ik van huis uit mee heb gekregen. Daarnaast is het ondernemen ook altijd gestimuleerd. Ik kreeg ook alle ruimte om te starten. En dat is wel prettig want je begint als ondernemer natuurlijk met niets. Mijn vader en moeder hebben in eerste instantie daarom ook geholpen met huisvesting en de administratie.’

‘Mijn vader is uniek in de branche. Ik heb er veel respect voor hoe hij dat voor elkaar heeft gekregen. Zijn mening is daarom ook waardevol voor me. Bij grotere investeringen vraag ik hem altijd om advies. Hij is dus ook mijn klankbord. En soms blijken we dan helemaal niet op één lijn te zitten. Is dat erg? Juist niet, ook daar leer je weer van.’

26

FINANCIAL FOCUS

FEITEN NAAM / AD PETERS (IN DE STOEL) OPRICHTER VAN / AD PETERS HAIRCOMPANY

NAAM / JORNO PETERS OPRICHTER VAN / DSIGN LAB

PORTRET: ONDERNEMERS

FINANCIAL FOCUS

27

PORTRET Wijnhandelaar en financieel planner

Contact met de klant ‘Een pittige mail gaat eerst nog even langs mijn vader’ JAN KAMSMA, EIGENAAR VAN VINISOL MEERSSEN, IMPORTEUR VAN ITALIAANSE KWALITEITSWIJNEN ‘Het wijnhuis is van start gegaan in de periode dat ik ook commercieel directeur van zorgverzekeraar CZ was.

Binnen CZ was ik ook aan het “ondernemen”, want ik moest als directeur het bedrijf staande houden binnen alle concurrentie. Daar heb ik veel van geleerd.’

‘Vinisol is begonnen vanuit een hobby die al snel een passie werd. Nadat ik Italië in 1974 als wijnland had ontdekt, heb ik veel van mijn vrije tijd gestoken in de wijn. Maar pas nadat Fons Stevens van restaurant Juliana mij vroeg of ik ook Italiaanse wijnen aan hem kon leveren, ging ik echt als bedrijf van start. De contacten met de leveranciers en de klanten zijn voor mij het leukste. Wijn draait om genieten en levenskunst, daar haal ik ook de meeste voldoening uit.’

‘Ook mijn vrouw heeft jarenlang een succesvol bedrijf gehad dus het ondernemen speelde wel een grote rol in het gezin. Er werd ook veel over gesproken, zowel over de positieve kanten ervan als de negatieve.’

‘Ik heb veel respect voor de stap die Muriel heeft gezet. En natuurlijk ook dat ze er ook heel succesvol mee is geworden. Het feit dat ze in 2015 verkozen is tot financieel planner van het jaar geeft aan dat ze hier helemaal op haar plek is.’

MURIEL PALM-KAMSMA, EIGENAAR VAN KAMSMA FINANCIEEL ADVIES ‘Mijn moeder had een zaak met interieurdesign en verlichting. Ik hielp haar regelmatig mee in de winkel. Maar dan niet in de verkoop, maar juist in de administratie. Het was dus al vroeg duidelijk dat mijn voorkeur bij financiële zaken lag.’

‘In eerste instantie ben ik na mijn studie bij een groot bedrijf gaan werken. Maar uiteindelijk miste ik toch het klantencontact én wilde ik graag weer terug naar Limburg. Toen heb ik dus besloten dat ik voor mezelf zou gaan beginnen.’

‘Het was voor mij niet de vraag óf ik ooit een eigen onderneming zou beginnen, maar wannéér. Terwijl iedereen zei: begin er niet aan. Maar ik ben blij met die zelfstandigheid en onafhankelijkheid. Ondernemen zit in mijn genen en financiële planning is mijn passie, daar word ik vrolijk van.’

‘Mijn ouders vonden het overigens wél meteen een goed idee en hebben het direct gesteund. Ze zijn voor mij ook een belangrijk klankbord. Dan bespreken we bijvoorbeeld hoe je met een bepaalde soort klant om zou moeten gaan. Of wat een logische volgende stap zou kunnen zijn om te zetten.

Maar we helpen elkaar ook soms op een hele praktische manier. Als ik een pittige mail wil sturen, gaat hij eerst altijd nog even langs mijn vader.’

FEITEN NAAM / JAN KAMSMA OPRICHTER VAN / VINISOL MEERSSEN

NAAM / MURIEL PALM-KAMSMA OPRICHTER VAN / KAMSMA FINANCIEEL ADVIES

28

FINANCIAL FOCUS

PORTRET: ONDERNEMERS

FINANCIAL FOCUS

29

PORTRET Aardappelgroothandel en uitgever

Financiële nuchterheid ‘Hij kan de zaken heel goed analyseren’ LEEN VERHAGEN, VOORMALIG EIGENAAR VAN AARDAPPELGROOTHANDEL VERHAGEN ‘Als ik een cijfer voor het ondernemerschap zou moeten geven, dan geef ik Marc een hoger cijfer dan mezelf.

Waarom? Kijk wat hij heeft weten op te bouwen. Na de verkoop van zijn eerste bedrijf was hij financieel onafhankelijk. Zo succesvol ben ik met de aardappelenhandel nooit geweest.’

‘Toen hij uiteindelijk écht de eerste stap als ondernemer zette, ben ik daarover wel bezorgd geweest. Hij had een goed salaris en dat gaf hij toch maar zomaar op. Maar die zorgen heb ik nooit met hem gedeeld. Ik zag wel dat hij de risico’s duidelijk in kaart had gebracht en dat gaf me vertrouwen. En dat vertrouwen heeft hij nooit beschaamd.’

‘Hij had een paar jaar daarvoor al afscheid van de aardappelhandel genomen. Daar had ik geen hartzeer over hoor.

Ik was op dat moment alleen nog aandeelhouder in het bedrijf en vond dat hij moest doen wat hij wilde doen.

Bovendien was het bedrijf ook bij mijn opvolger in goede handen.’

‘We bespreken natuurlijk niet alle kleinigheden die bij het ondernemen horen, maar als er grotere beslissingen spelen, dan hebben we het daar samen wel over. Maar ik geef alleen advies, hij weet beter dan ik wat goed voor zijn zaak is.’

MARC VERHAGEN, BEDENKER VAN DE BONGO BON EN EIGENAAR VAN UITGEVERIJ LUSTER ‘Het ondernemen is me wel met de paplepel ingegoten. Die eigen verantwoordelijkheid, de vrijheid, zelf bepalen wanneer je werkt. Dat vond ik allemaal al vroeg aantrekkelijk klinken. Toch ben ik na mijn afstuderen eerst in het familiebedrijf begonnen. Van 1994 tot 1996 was ik daar werkzaam maar het bleek toch niet te zijn wat ik wilde. Na een korte tijd in de reclame ben ik in 2000 met een compagnon begonnen in België met het bedrijf Weekendesk.

FEITEN Later hebben we de Bongo bon geïntroduceerd.’

NAAM / LEEN VERHAGEN ‘Ik kende mijn compagnon nog van mijn studie en we hadden altijd al het plan (STAAND) om ooit samen iets te starten. Ook hij komt uit een ondernemersgezin, dus OUD-EIGENAAR VAN / we begrepen van elkaar wel waarom dat idee zo trok.’

AARDAPPELGROOTHANDEL ‘Van huis uit heb ik een duidelijke financiële nuchterheid VERHAGEN meegekregen. Geen avonturen beginnen, zeker niet met geleend geld. Daarnaast was het thuis ook: afspraak is afspraak. Ook al komt dat ooit nadelig voor jou uit.’

NAAM / ‘Mijn eerste bedrijf is uiteindelijk verkocht. Daarna MARC VERHAGEN ben ik de uitgeverij Luster gestart. Het succes van MEDE-OPRICHTER VAN / Weekendesk en Bongo was het juiste idee op WEEKENDESK EN DE het juiste moment. Dat is voor een deel ook BONGO BONNEN geluk hebben. Ik merk dat het succesvol NU EIGENAAR VAN / opzetten van een uitgeverij een stuk UITGEVERIJ LUSTER moeilijker is.’

30

FINANCIAL FOCUS

PORTRET: ONDERNEMERS

FINANCIAL FOCUS

31

Aangezien uit onderzoek blijkt dat slechts 7% het leuk vindt om over zijn pensioen na te denken en 48% helemaal niets doet met pensioen, lijkt me de kans niet groot dat dit onderwerp uw lijstje van goede voornemens voor dit jaar heeft gehaald.

60 minuten voor na uw 60ste Pensioen is voor veel mensen ‘iets voor later’ en dat nodigt niet uit om er nú alvast goed over na te denken. Onze hersenen werken ook niet mee. Voor de hersenen is er geen verschil tussen het beeld dat u van uzelf hebt op oudere leeftijd en het beeld van een onbekende. Dat zet niet aan tot het nemen van noodzakelijke stappen, want wie wil er nu geld opzij gaan leggen voor een wildvreemde? Tenslotte is de associatie met ouder worden toch nog altijd negatief: ziektes, dood. Daar wilt u liever niet aan denken. En dus vermijdt u ook liever het onderwerp pensioen.

Hoe wilt u over een aantal jaar van uw pensioen genieten? Waarschijnlijk heeft u daar al wel over nagedacht. Maar heeft u ook al eens uitgezocht of uw pensioensituatie daarvoor wel toereikend is? Met de investering van een uurtje wordt

Toch zijn de cijfers verontrustend genoeg om in actie te komen.

Slechts 16% spaart bij voor zijn pensioen terwijl eigenlijk 35% dat zou móeten doen. Ongeveer de helft denkt te weinig pensioen op te bouwen. En één op de vijf mensen zal uiteindelijk onder zijn gewenste minimumniveau uitkomen wanneer er niets wordt ondernomen.

De stap te zetten om het pensioenplaatje nu echt eens helder te krijgen, voelt voor menigeen als een ritje in de achtbaan. Je weet niet zo goed wat er allemaal nog aan zit te komen. Toch kunt u in een persoonlijk gesprek van een uurtje waarschijnlijk al een heel goed beeld krijgen of u er goed, matig of waardeloos voor staat. En welke mogelijkheden u heeft om uw situatie te verbeteren. Dat klinkt toch als een kleine investering voor uzelf of, als u ondernemer bent, voor uw werknemers?

u waarschijnlijk al een hoop wijzer.

PERSOONLIJK

MASHA BRIL Pensioenexpert MASHA.BRIL@NL.ABNAMRO.COM ONLINE financialfocus.nl > specialisten > Masha Bril twitter > @mashabril

32

FINANCIAL FOCUS

Voor vrijwel iedereen komt er wel een moment waarop u gedwóngen wordt om uw pensioensituatie onder ogen te zien. Omdat de geldverstrekker van de hypotheek de cijfers bijvoorbeeld wilt hebben. Bent u een directeurgrootaandeelhouder? Dan is de kans groot dat u dit jaar al eens moet gaan nadenken over uw oude dag. Er staan namelijk een aantal wijzigingen op stapel die gevolgen gaan hebben voor het opbouwen van pensioen in eigen beheer.

Zie zo’n moment niet als een straf maar als een zegen. Want de tijd die u nu even besteedt aan uw pensioen, kan het verschil uitmaken tussen de laatste jaren van uw leven slijten in een verzorgingstehuis achter de geraniums of met uw vrienden uit de zorgvilla op de tiende hole van de nabij gelegen golfbaan. Daar heeft u toch wel een uurtje voor over?

Foto: Tristan Colangelo

Foto: Mark Asthoff

COLUMN

MEER

PENSIOEN?

Bekijk de artikelen van Masha Bril op www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

33

Kickstarter: maakt het mogelijk FINANCIﾃ記E STEUN IN RUIL VOOR EEN BEDANKJE OF CADEAUTJE

34

FINANCIAL FOCUS

FEATURE

Een bedankje, dat is wat u krijgt. En soms een cadeautje. Maar in ruil voor uw financiële bijdrage aan een Kickstarter-project krijgt u geen aandelen, obligaties of geld. U doet vooral mee omdat u wilt dat het product het leven ziet. En in veel gevallen levert dat duizenden of zelfs miljoenen dollars op.

LET’S EXPLORE KILIAN IDSINGA FACTS KICKSTARTPROJECT / MAGAZINE DOEL/ EEN GEDRUKT MAGAZINE BIEDT EEN LEZER EEN UNIEKE ERVARING: DE GEUR EN STRUCTUUR VAN HET PAPIER EN EEN PRACHTIG WERK MET MOOIE VERHALEN VOOR OP DE BOEKENPLANK BACKERS / 221 OPBRENGST / 9.606 euro

ARTIKEL

ONLINE LEZEN? www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

35

OUYA JULIE UHRMAN FACTS KICKSTARTPROJECT / VIDEO CONSOLE DOEL/ BETAALBARE CONSOLE BACKERS / 63.416 OPBRENGST / 8.596.474 dollar

DE DRIE NEDERLANDSE SUCCESSEN Kickstarter is ook in Nederland actief.

En dat is een succes. De ontwikkelaars van Awesomenauts haalden meer dan drieëneenhalf ton op om hun 2D-game uit te breiden. Dat was bijna drie keer meer dan hun richtbedrag. Zij zijn vooralsnog het grootste Kickstarter-succes uit Nederland. Op de tweede plaats worden ze gevolgd door het bedrijf dat Homey bedacht. Homey is een apparaat waarmee u via spraakcommando’s alle apparaten in uw woonkamer aan kunt sturen. Homey haalde meer dan tweehonderdduizend euro op. De derde plaats is voor de slimme tas Phorce. Phorce is een accupack en tas in een. Op Kickstarter haalde het project voor deze praktische tas bijna honderdzestigduizend dollar op.

Beethoven was een moderne componist. Hij was één van de eerste kunstenaars – en zeker de bekendste – die voor zijn levensonderhoud niet afhankelijk was van een dienstverband.

Hij ontving giften van beschermheren, maar daar stond niet tegenover dat hij voor hen Kapellmeister of hofcomponist was. Het werk dat hij onder hun bescherming schreef, verkocht hij ook aan hen; het was geen tegenprestatie.

Hoe modern het in die tijd ook was, het klinkt voor ons wat vreemd en ouderwets. De mecenas – zo heet de rol van de min of meer belangeloze beschermer van de kunsten – is iemand die we zeker in Nederland met een vergrootglas moeten zoeken. Het instituut bestaat niet of nauwelijks meer. En toch is Kickstarter een wereldsucces door juist in

36

FINANCIAL FOCUS

te spelen op de behoefte om zonder grote tegenprestatie een beginnend bedrijf te helpen.

GRATIS GELD Kickstarter is een crowdfundingwebsite en in 2009 opgericht. Crowdfunding is een alternatieve vorm van financieren, waarbij een bedrijf dat financiering nodig heeft zich rechtstreeks tot potentiële geldschieters wendt.

Dit gebeurt bijna altijd via internet, waar de onderneming aangeeft hoeveel geld nodig is en investeerders (dikwijls gewone mensen, geen professionele financiële partijen) kunnen aangeven hoeveel ze willen geven.

Het grote verschil met Kickstarter is dat de ‘investeerders’ geen aandelen in het bedrijf krijgen, of anderszins financieel gecompenseerd worden voor het project dat ze steunen. Donateurs kunnen hooguit

een bedankje of een cadeautje verwachten.

In veel gevallen bestaat dat uit het product dat is gesteund. En dat werkt. Sinds haar oprichting heeft Kickstarter al meer dan twee miljard dollar opgehaald van bijna tien miljoen gebruikers. Er zijn via Kickstarter zo’n kwart miljoen projecten begonnen, waarvan ongeveer veertig procent uiteindelijk zijn richtbedrag daadwerkelijk heeft weten te bereiken.

HET HOE EN WAAROM VAN KICKSTARTER Een van de voornaamste redenen voor het succes van Kickstarter is dat het traditionele financieringskanalen omzeilt. Kleine bedrijven en beginnende ondernemers kunnen vaak niet aan de benodigde leningen komen om hun idee te realiseren. Een lening bij een bank loskrijgen

XXX

LEM Let’s Explore Magazine voor een ongetest product is buitengewoon moeilijk. Geld van een andersoortige investeerder aannemen, verplicht dikwijls tot tegenprestaties en verlies van volledige zeggenschap over de onderneming. Daar zijn goede redenen voor, maar beide opties zijn voor ondernemers vaak onwenselijk.

Kickstarter is dus uitdrukkelijk geen investeringsplatform. Wie snel rijk wil worden door een slimme investering en een fijn rendement moet hier niet wezen.

Kickstarter werkt anders. Het is heel simpel: een ondernemer gaat naar de website van Kickstarter, klikt daar aan dat hij een project wil beginnen, voert een minimumbedrag in dat hij op wil halen (het ‘richtbedrag’), schrijft een pitch en het feest kan beginnen.

En die producten kunnen dus van alles zijn.

Een Nederlandse lifestyle-journalist was

“27 verhalen uit de hele wereld...” “...in een prachtig vormgegeven magazine met heel veel foto’s”

FINANCIAL FOCUS

37

THE WONDERLAND BOOK KIRSTY MITCHELL FACTS FOTOBOEK / FINE ART KICKSTARTPROJECT / BOEK DOEL/ MITCHELL MAAKT FANTASIEVOLLE PORTRETTEN VAN FICTIEVE FIGUREN. DE INSPIRATIE KOMT VOORT UIT DE VERHALEN VAN HAAR TE VROEG OVERLEDEN MOEDER EN HAAR EIGEN FANTASIE. BACKERS /

DE DRIE GROOTSTE INTERNATIONALE SUCCESSEN

2399 OPBRENGST / 334.170 dollar

onlangs de eerste die er ooit in slaagde om een geurtje via Kickstarter gefinancierd te krijgen. Hoewel het project nog loopt, heeft hij inmiddels meer dan zes keer het richtbedrag binnengehaald. Maar op Kickstarter worden ook videogames, koelboxen en vele andere producten gerealiseerd. Alles wat geschikt is om te crowdfunden, heeft er zijn plek.

De meest succesvolle categorie is overigens muziek, daarna volgen film en video en vervolgens boeken en tijdschriften. De meeste projecten die meer dan een miljoen dollar wisten op te halen, zitten in de categorieën games en technologie.

EN DIE DONATEURS DAN? Eigenlijk is het een wonder dat Kickstarter bestaat. Want wie heeft nu ooit willen investeren in een platform dat winst maakt afhankelijk van de vrijgevigheid van donateurs?

Kickstarter ontvangt namelijk vijf procent commissie van het binnengehaalde bedrag.

Kickstarter bleek een gouden greep, maar

38

FINANCIAL FOCUS

Pebble, of voluit: de Pebble Technology Corporation, heeft maar liefst twee noteringen in de lijst met de drie succesvolste Kickstarter-projecten. Op nummer één en drie staan Pebble-smartwatches, computers voor om de pols. Wat Pebble bijzonder maakt is dat de horloges te customizen zijn; het nieuwe uiterlijk van uw polsjuweel is gewoon te downloaden. Voor beide versies zijn respectievelijk meer dan twintig en meer dan tien miljoen dollar opgehaald.

Op nummer twee staat de zogenaamde ‘Coolest fridge’, een multifunctionele koelbox/blender/alleskunner die dertien miljoen dollar ophaalde.

waarom werkt het eigenlijk? Natuurlijk, het omzeilt banken en investeerders, maar dat is alleen voor de aanbodkant interessant.

Daarmee heeft een donateur niet zoveel te maken.

Donateurs krijgen, zoals gezegd, niet zoveel.

Het is vergelijkbaar met Beethoven: donateurs helpen een bepaald product te realiseren; een product dat zij later kunnen kopen. Voor deze moderne invulling van het mecenaat is nog altijd animo. Natuurlijk, veel donateurs krijgen het product waarvoor zij intekenen, maar niet altijd en niet altijd gratis – soms is er hooguit korting. De meerwaarde voor donateurs die alleen een bedankje krijgen, is dat zij meehelpen een product te realiseren dat ze anders niet hadden kunnen kopen.

En natuurlijk levert het helpen van een jong bedrijf ook een goed gevoel op.

WAAR GELD IS, IS FRAUDE …

Zoals gezegd is het starten van een project bij Kickstarter kinderlijk eenvoudig. Voor

bezoekers is het vervolgens niet altijd gemakkelijk om te verifiëren of de partij die er achter zit wel te vertrouwen is. Mooie plaatjes en een gelikt filmpje kunnen potentiële geldschieters al snel over de streep helpen. Het is dan ook niet zo vreemd dat het een aantal keer (bijna) fout is gegaan.

Wat werkt fraude bij Kickstarter in de hand?

Een campagne op Kickstarter duurt een bepaalde periode. Is het gewenste bedrag in die tijd opgehaald, dan ontvangt de eigenaar van de campagne zijn geld en is het de bedoeling dat hij uiteindelijk zijn beloftes nakomt. Maar Kickstarter stelt zelf uitdrukkelijk dat het daarvoor geen garanties afgeeft. Wel probeert Kickstarter sinds mei 2014 de identiteit van de starter van een campagne te verifiëren. En vertrouw je een campagne toch niet helemaal, dan kun je ‘m aanmelden bij Kickstarter en wordt een campagne eventueel onderzocht.

Maar het loopt ook nog wel eens verkeerd af.

Zo wist de campagne voor het bordspel The Doom That Came To Atlantic City 122.000

XXX

Ph o

to

by Fi re

bo x.c

om

/R

EX

PEBBLE ERIC MIGICOVSKY FACTS KICKSTARTPROJECT / PEBBLE SMART WATCH DOEL / EEN SMARTWATCH DIE DE GEBRUIKER GEHEEL NAAR ZIJN HAND KAN ZETTEN. BACKERS / 78.471

dollar op te halen en te innen. Daarna besloot de maker echter dat hij het toch niet zo zag zitten om het product daadwerkelijk te gaan maken. Hij liet nog wel weten dat hij zich had verkeken op zijn eigen ervaring en dat er sprake was van juridische en technische problemen. De geldschieters konden naar hun centen fluiten. Uit een recent onderzoek blijkt dat dit geen uitzondering is. Maar liefst in 9% van de gevallen blijken geldschieters geen product te ontvangen of een product te krijgen dat niet voldoet aan de eerdere beloftes.

Bij de game Mythic: The Story of Gods and Men ging het ook bijna fout. In de campagne werd hoog opgegeven over de ervaring van het team met het produceren van dit soort computerspellen. Het bleek echter allemaal gelogen te zijn. De campagne haalde in rap tempo geld binnen maar voordat de termijn verstreken was, werd de fraude ontdekt en kregen de geldschieters hun geld terug.

Overigens lukte het Encik Farhan ook om de boel een tijd lang te flessen, maar dan via de

andere kant. Hij financierde verschillende campagnes met zijn creditcard, wachtte vervolgens totdat hij zijn product binnen had en annuleerde daarna zijn betaling. Dat lukte hem een keer of honderd voordat Kickstarter zijn systeem aanpaste en ervoor zorgde dat deze vorm van fraude minder gemakkelijk geworden is.

OPBRENGST / 20.338.986 dollar

NEDERLANDSE INITIATIEVEN Het succes van Kickstarter is andere partijen ook opgevallen. In Nederland is vooral Geldvoorelkaar een belangrijke concurrent.

Maar dit is meer een investeringsplatform.

Opgezet door twee oud-bankdirecteuren, belooft het investeerders van een gerealiseerd project een mooi rendement van zeven procent per jaar. Aanhangers van sociale en milieuvriendelijke initiatieven kunnen in Nederland terecht bij CrowdAboutNow.nl.

Autoruildienst SnappCar haalde daar meer dan een half miljoen op.

Crowdfunding is wereldwijd een succes.

Kickstarter is de vreemde eend in de bijt, doordat het investeerders terugschaalt tot donateurs die een bedankje of een product krijgen. Niets meer. Het succes moeten we toch echt zoeken in iets wat lange tijd is weggeweest: mensen willen nog altijd bijdragen aan een mooi product.

FINANCIAL FOCUS

39

IK VERTREK!

WIE, WAT, WAAR EN WAAROM PAKTEN DE NEDERLANDERS HUN KOFFERS?

HOEVEEL? Grote schepen met wuivende mensen op de kade. Jonge gezinnen op de boot en opa’s en oma’s op de kant. ..

Canada

VS

Australie

Nieuwzeeland

Dat is het beeld dat bij veel mensen leeft bij ‘emigratie’.

Zuidafrika

Na de Tweede Wereldoorlog zochten veel Nederlanders hun heil in andere werelddelen.

1945

VOORAL DE EERSTE VIJFTIEN JAREN NA DE TWEEDE

HET TOPJAAR WAS 1952, TOEN

WERELDOORLOG VERTROKKEN VEEL MENSEN NAAR

PER SALDO BIJNA 50.000 MENSEN

LANDEN ALS CANADA, DE VERENIGDE STATEN,

NAAR ÉÉN VAN DEZE LANDEN

AUSTRALIË, NIEUW-ZEELAND EN ZUID-AFRIKA.

VERTROKKEN.

1946

1952

1950

Europa

WAARHEEN? EMIGRATIE PER WERELDDEEL

1995

emigranten x 1000

2005

Azië 1995

Amerika

1995

2014

2005

2005 2014 2014

Afrika

1000 - 3000 emigranten 4000 - 5000 emigranten 6000 - 16.000 emigranten 14.000 - 19.000 emigranten 35.000 - 80.000 emigranten

40

FINANCIAL FOCUS

1995

2005

2014

Australie

1995

2005

2014

EMIGRATIE BEVOLKINGSGROEI 150000 Emigratie Migratiesaldo

120000

90000

60000

30000

20 10

20 00

19 90

19 80

19 70

19 50

19 60

0

-30000 DE JAREN 1946, 1950 EN 1958 KWAMEN ER JUIST OOK VEEL MENSEN TERUG VANWEGE DE OMVANGRIJKE REPATRIËRINGSGOLVEN

-60000

1960

VANUIT NEDERLANDS-INDIË (LATER INDONESIË).

1958

MIGRATIEMOTIEVEN Vooral jonge stellen kiezen voor een nieuw bestaan. Meest voorkomende motieven:

HUIZENTEKORT

ANGST WOIII

ECONOMIE

WAAROM? Sinds 2008 is niet alleen het aantal autochtone emigranten gedaald, ook het aandeel

EMIGRANTEN NAAR HERKOMST

autochtonen dat plannen heeft om te emigreren is afgenomen. Degenen die weg

150000

willen uit Nederland noemen vaker werk als belangrijkste reden. De rust, ruimte en natuur in het buitenland trekken

120000

nu juist wat minder. Jongeren willen vaker emigreren dan

90000

ouderen, en dan vooral voor werk of opleiding.

60000

Westerse allochtoon

30000

Niet - Westerse allochtoon Autochtoon Totaal

Bron cijfers: cbs

0

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

FINANCIAL FOCUS

2014

41

architectuur

Gebouwen die een nieuw begin aankondigden WELKE GEBOUWEN WAREN BAANBREKEND EN INVLOEDRIJK VOOR DE HEDENDAAGSE ARCHITECTUUR?

Sommige gebouwen bepalen de aanblik van een straat, anderen het aangezicht van een stad.

Maar de buitencategorie van architectonische hoogstandjes bepaalt hoe de stedelijke wereld er uit zal zien. Ze staan aan het begin van een traditie. Welke architectonische mijlpalen bleken meer dan een meesterwerk te zijn? Wat waren de blauwdrukken voor fabrieken en stadsgezichten in de twintigste en eenentwintigste eeuw? Dit is, in willekeurige volgorde, de top vijf.

42

FINANCIAL FOCUS

TOP 5

GUGGENHEIM MUSEUM VERENIGDE STATEN

Architect Frank Lloyd Wright wilde dat het Guggenheim Museum een ‘tempel van de geest’ zou zijn. In alle gevallen is het Guggenheim Museum uit 1959 een lust voor het oog en bovendien het begin van een traditie. Wright doorbrak met dit gebouw het architectonisch modernisme waarbij vorm noodzakelijkerwijs functie volgt. Daarmee bepaalde hij eveneens hoe musea er tot vandaag de dag uitzien. www.guggenheim.org/new-york

MEER

TOP 5?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

43

DITHERINGTON FLAX MILL VERENIGDE KONINKRIJK

Het gebouw ziet er niet bijzonder uit. En dat is precies het punt. Ditherington Flax Mill is bijna twee eeuwen de blauwdruk voor fabriekspanden geweest. Het is het eerste gebouw in de wereld met een ijzeren frame en werd in 1797 voltooid.

Het ontwerp is van Charles Bage. Het gebouw wordt door de gietijzeren constructie ook wel de ‘grootvader van de wolkenkrabber’ genoemd. www.flaxmill-maltings.co.uk

SAGRADA FAMÍLIA

ECHOVIREN

De bouw van de Sagrada Família, een levenswerk dat de architect Antoni Gaudí ruimschoots heeft overleefd, begon in 1882. Naar verwachting is het bouwwerk tussen 2026 en 2028 eindelijk af. Voor veel toeristen is het de voornaamste reden om Barcelona te bezoeken. De Sagrada Família is misschien wel de laatste belangrijke en zeker de meest excentrieke interpretatie van de gotiek.

Dit gebouw zou wel eens het meest baanbrekende bouwwerk van de afgelopen decennia kunnen zijn. Het ontwerp van designers Smith|Allen stelt in estethische zin niets voor, maar de bouwstenen en de manier waarop het gebouwd is, zullen de komende honderd jaar nog van invloed zijn. Echoviren is namelijk het eerste 3D-geprinte stuk architectuur in de geschiedenis. De 585 componenten zijn bovendien gemaakt van biologisch afbreekbaar materiaal.

SPANJE

VERENIGDE STATEN

www.sagradafamilia.org cargocollective.com/SmithAllen/ECHOVIREN

44

FINANCIAL FOCUS

TOP 5

HOME INSURANCE BUILDING

VERENIGDE STATEN

Hoewel het Flatiron gebouw in New York veel bekender is, geldt het Home Insurance Building in Chicago als de eerste echte wolkenkrabber. Het massieve gebouw uit 1885 was 42 meter hoog en telde tien verdiepingen, maar door een stalen frame (uiteindelijk afgekeken van de Ditherington Flax Mill) woog het slechts een derde van wat het gewicht zou zijn geweest als het gebouw volledig in steen gebouwd zou zijn. Het gebouw werd ontworpen door Willem Le Baron Jenney, een pionier in hoogbouw die door dit werk de ‘vader van de Amerikaanse wolkenkrabber’ wordt genoemd. Helaas is het gebouw in 1931 gesloopt.

MEER

TOP 5?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

45

EXPERT NIEUWS

MARKT EN ECONOMIE Op deze pagina’s belichten we enkele interessante fondsen en sectoren voor beleggers. Ook informeren we u op deze pagina’s over diensten en producten die wellicht voor u interessant zijn.

Wilt u meer lezen over onze expertise en adviezen? Op de website van Financial Focus publiceren we regelmatig blogs en artikelen met tips, aandachtspunten en onze visie op ontwikkelingen die relevant kunnen zijn voor uw vermogen.

WWW.FINANCIALFOCUS.NL

DE UITVOERDER VAN DE LAATSTE WIL De keuze voor de executeur krijgt meestal weinig aandacht bij het opstellen van het testament.

Jammer, want het kiezen van de juiste persoon kan veel ellende rondom de nalatenschap voorkomen.

Bij de afwikkeling van een nalatenschap is een belangrijke rol weggelegd voor de executeur. Hij of zij bestuurt de nalatenschap volgens het testament en voert daarmee de laatste wil van de overledene uit.

Een zware, maar eervolle taak.

Degene die het testament opstelt, moet er wel rekening mee houden dat hij een mogelijk complexe taak op de schouders van de executeur laadt.

GRAM HALEN Het is gebruikelijk om de partner of het oudste kind als executeur in het testament te benoemen.

Maar bedenk dat hierdoor de partner of kind na het

46

FINANCIAL FOCUS

overlijden lijnrecht tegenover de familieleden kan komen te staan.

Voor sommige erfgenamen is de afwikkeling van de nalatenschap de laatste kans om hun gram te halen over ongenoegens in het verleden. Met ruzie tot gevolg. In zo’n situatie kan het inschakelen van een externe executeur uitkomst bieden. Zo had een echtpaar hun oudste zoon in beide testamenten tot executeur benoemd. Toen er ruzie tussen de zoon en een dochter dreigde te ontstaan, kozen ze ervoor een externe executeur te benoemen.

Ze wilden niet dat de kinderen tegenover elkaar zouden komen te staan bij de afwikkeling van de nalatenschap. Zeker nu de dochter inmiddels een nogal bazige echtgenoot had, die ook nog eens advocaat was.

COMPLEXE NALATENSCHAPPEN Executeurs krijgen te maken met nalatenschappen die

complexer zijn dan in het verleden. Bijvoorbeeld door het toenemend aantal ‘samengestelde gezinnen’. Steeds vaker hebben partners kinderen uit een eerdere relatie. Dat maakt de vererving ingewikkeld en – soms – emotioneel. Daarnaast kunnen nalatenschappen complex zijn omdat testamenten tegenwoordig zijn gericht op het beperken van de erfbelasting. Een executeur kan dit vaak niet doorgronden zonder de hulp van een specialist. Maakt de executeur de verkeerde keuzes, dan kunnen de erfgenamen hem later ter verantwoording roepen.

zo nodig de benoeming van de executeur te wijzigen. Het helpt daarnaast als de opsteller van het testament bij leven vertelt aan de betrokkenen wie de executeur is en waarom deze keuze is gemaakt. Zo’n familieberaad kan veel onduidelijkheid en ruzie voorkomen. Het zorgt bovendien vaak voor meer begrip voor de executeur en zijn gecompliceerde taak.

FAMILIEBERAAD Een notaris of een specialist van de bank kan worden benoemd tot executeur. Of hem helpen bij het uitvoeren van zijn taak. Dit kan worden vastgelegd in het testament. Het is verstandig om elke vijf jaar het testament te bekijken en

ARNOUT CANKRIEN Specialist Bewindvoering en Executele ARNOUT.CANKRIEN@NL.ABNAMRO.COM

EXPERTISE

PIT VOOR DE OBLIGATIEPORTEFEUILLE Fonds:

ISIN-code:

Benchmark:

Legg Mason Permal Income Strategy

IE00BXRTLD08

Barclays Aggregate Bond index

Obligatiebeleggers zien door de stijging van de marktrente het rendement op de portefeuille dalen. Het toevoegen van een multimanager hedgefund kan het rendement op een obligatieportefeuille verhogen.

Het kan voor obligatiebeleggers aantrekkelijk zijn een hedgefund aan de portefeuille toe te voegen.

Deze alternatieve beleggingen combineren de kans op een aantrekkelijk rendement, met een risico dat vergelijkbaar is met dat van een obligatiebelegging.

Deze groep hedgefunds speelt in op het feit dat obligatiemarkten niet altijd efficiënt zijn. Leningen van overheden en bedrijven kunnen tijdelijk lager of hoger geprijsd zijn dan hun werkelijke waarde. Bijvoorbeeld door een overname, wetswijziging of aandeelhoudersactivisme. Goed geïnformeerde beleggers kunnen hier op inspelen. Bijvoorbeeld

door te laag gewaardeerde leningen te kopen of door short te gaan in overgewaardeerde stukken. Het Legg Mason Permal Income Strategy fonds belegt in de managers die in deze geavanceerde strategieën zijn gespecialiseerd. Het fonds biedt daarmee particuliere beleggers toegang tot deze alternatieve strategieën. Bijvoorbeeld om het rendement op een bestaande (long-only) obligatieportefeuille te verhogen.

RENTERISICO Het Legg Mason Permal Income Strategy fonds belegt in diverse managers die ieder op hun eigen manier naar inefficiënties op de obligatiemarkten zoeken. De spreiding over circa tien managers en niet-gecorreleerde strategieën zorgt voor een relatief laag risico.

Het fonds is daarmee interessant voor onder andere lange termijn obligatiebeleggers. Die laatste

zien door de verwachte verdere stijging van de marktrente het rendement op de obligaties in de eigen portefeuille dalen.

Toevoegen van een multimanager fonds kan het renterisico van de portefeuille als geheel doen dalen. Het fonds zoekt naar een aantrekkelijk rendement, tegen een lager dan gemiddeld risico. Beoogd is een (totaal) rendement van circa 6 procent.

De benchmark – de Barclays Aggregate Bond index – heeft een gemiddeld jaarrendement van circa 4 procent.

Holdings. Een fonds voor institutionele beleggers dat sinds 1996 door het team wordt beheerd. Met een fondsomvang van circa 3 miljard is dit het grootste multimanager obligatiefonds ter wereld.

SPOREN VERDIEND Hoewel het fonds sinds augustus 2015 is geregistreerd, hebben fondshuis Legg Mason Permal en het fondsteam hun sporen binnen fondsmanagement al verdiend. Het fonds belegt namelijk in de meest liquide (best verhandelbare) managers binnen het Permal Fixed Income

MANUEL HERNANDEZ FERNANDEZ AA Advisors MANUEL.HERNANDEZ@NL.ABNAMRO.COM

Actuele koersen en fondsnieuws Wilt u op de hoogte blijven van actuele koersontwikkelingen en van ontwikkelingen op de

Log in via internetbankieren.

geld- en kapitaalmarkten? Als u inlogt via internetbankieren vindt u actuele koersinformatie

Ga naar Private Banking > Beleggen > Mijn dealingroom

over aandelen, obligaties en beleggingsfondsen en nog veel meer informatie.

FINANCIAL FOCUS

47

EXPERT NIEUWS

BESTEDINGEN HUISHOUDENS STIMULEREN HERSTEL ECONOMIE Het gaat weer goed met de Nederlandse economie. Vooral de toenemende – maar grillige – bestedingen van consumenten stimuleren de groei, zo ziet het Economisch Bureau.

Onder invloed van de crisis hield de Nederlandse consument de afgelopen jaren de hand op de knip. Door onzekerheden op onder andere de arbeidsmarkt, daalden de bestedingen van huishoudens in vergelijking met de jaren vóór de crisis. De omslag kwam in 2015. Voor het eerst sinds 2008 nemen de bestedingen weer toe. Met een positief effect op de economische groei in ons land. Die komt - uitgedrukt in Bruto Nationaal Product – in 2016 naar verwachting uit op 2,3 procent.

Dat consumenten meer te besteden hebben komt onder andere door de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Er zijn minder ontslagaanvragen, het aantal openstaande vacatures stijgt en de werkgelegenheid neemt toe. We verwachten dat deze verbetering, die al vanaf de

48

FINANCIAL FOCUS

tweede helft van 2013 zichtbaar is, doorzet. Dit betekent dat de werkloosheid verder daalt en de lonen wat meer stijgen.

GRILLIG PATROON De bestedingen van Nederlandse huishoudens laten in vergelijking met andere Europese landen een afwijkend patroon zien. De grotere uitslagen naar boven en beneden zijn opvallend. Dit komt onder andere door het overheidsbeleid. De regering bezuinigde flink in tijden dat het economisch slecht ging.

Voorbeeld is de timing van de btw-verhoging. Procyclische maatregelen die een grote weerslag hebben op het reëel besteedbaar inkomen van de Nederlanders. Die inkomensschokken zijn ook terug te zien in de consumptie.

Nu de economie verbetert, laat de overheid de teugels weer wat vieren. Dit versterkt de economische groei, en houdt het grillige patroon in stand.

STRUCTUREEL De volatiliteit in de bestedingen

zien we niet verdwijnen. Hier liggen namelijk ook structurele redenen aan ten grondslag.

Bijvoorbeeld de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Weliswaar hebben Nederlandse werknemers in vaste dienst veel rechten. Maar degenen zonder vast contract - een steeds grotere groep – kennen minder bescherming.

Een andere reden voor blijvende bewegelijkheid is de huizenmarkt.

De overheid stimuleert de vraag naar koopwoningen met fiscale voordelen, maar zet tegelijkertijd een rem op nieuw aanbod. Dit drijft de huizenprijzen verder omhoog, maar leidt ook tot forsere waardedalingen bij marktcorrecties.

Ook vooruitzichten voor de woningmarkt stemmen positief.

Kopers die eerder onzeker waren over de huizenmarkt en de aanschaf van een nieuwe woning uitstelden, komen weer in beweging.

Woningverkopen nemen daardoor toe. In combinatie met de lage rente stuwt dit de huizenprijzen. Een belangrijke stimulans komt ook van de lagere energieprijzen. De prijs van een vat olie is meer dan gehalveerd ten opzichte van vorig jaar.

De aanpassing zorgt voor lagere vaste lasten en ruimte voor andere consumptieve bestedingen.

GROEIVERSNELLERS De kenmerken die voor volatiliteit zorgen, versterken echter ook de groei.

Groeiremmers worden groeiversnellers. Zo is arbeidsmarktflexibiliteit een pré. Het verlaagt de drempel bij werkgevers om personeel aan te nemen, zodat de werkgelegenheid snel stijgt bij economisch herstel.

PHILIP BOKELOH Specialist Economisch Bureau PHILIP.BOKELOH@NL.ABNAMRO.COM

EXPERTISE

SCHENKING EN ALLES WAT DAAR TUSSEN KOMT Een schenking aan een (klein) kind is een mooi gebaar. Een goede voorbereiding voorkomt dat de gift verkeerd wordt besteed of door de verkeerde wordt besteed.

Schenking onder bewind 100

Ouders en grootouders hopen met een schenking aan hun jonge (klein)kinderen vaak een lange termijn doel te bereiken. Bijvoorbeeld een bijdrage aan de studiekosten of het vergemakkelijken van de aankoop van een huis in de toekomst. Regelmatige schenkingen bieden de ontvanger de kans een substantieel vermogen op te bouwen. Door de schenkingen bijvoorbeeld over een langere periode te beleggen kan een bedrag worden bereikt dat de kosten van een studie ver overstijgt. In theorie.

In de praktijk wordt het doel van de gever vaak niet behaald.

Bijvoorbeeld omdat het geld door het kind tussentijds wordt uitgegeven aan andere doelen dan de schenker voor ogen had.

Of omdat bij een scheiding een deel van het vermogen bij de ex-echtgenoot van het volwassen kind belandt.

OVER DE SCHOUDER Bij het schenken kan al rekening worden gehouden met eventuele obstakels in de toekomst. Zo

100

Schenking

kan een kind vanaf zijn 18e verjaardag vrij beschikken over het geld op zijn spaarrekeningen.

Een mogelijke bedreiging voor het zorgvuldig opgebouwde vermogen. Dit kunt u voorkomen door een schenking onder bewind. De ouder kan daarbij zelf de bewindvoerder zijn of iemand in deze rol benoemen. De bewindvoerder bepaalt bijvoorbeeld of het geld van de schenking wordt gespaard of belegd en moet toestemming geven voor opnames uit het tegoed.

Zo kan de ouder meekijken over de schouder van de ontvanger bij de besteding van geld. De gever bepaalt tot welke leeftijd het bewind op de schenking geldt. Eerder vrijgeven kan altijd.

Uitsluitingsclausule

UITSLUITINGSCLAUSULE Het toevoegen van een uitsluitingsclausule voorkomt dat een deel van de gift onbedoeld bij de schoonzoon of dochter terecht komt als het kind trouwt in gemeenschap van goederen.

Een uitsluitingsclausule bepaalt dat een schenking niet in de huwelijksgemeenschap van het kind valt, nu of in de toekomst.

Zo voorkomt de gever dat de gift bij een schenking voor de helft eigendom wordt van de ex-echtgenoot. Bij de schenking moet dan wel duidelijk zijn dat voor de gift en de opbrengsten een uitsluitingsclausule geldt.

Later toevoegen van de clausule aan een gedane schenkingen is niet mogelijk. Het volstaat om op de bankoverschrijving te vermelden ‘schenking met

uitsluitingsclausule’ en het bankafschrift goed te bewaren.

Ook kan de schenking inclusief uitsluitingsclausule worden vastgelegd in een akte. Een voorbeeld staat op onze site*.

VOORAF Er zijn dus diverse manieren om een schenking goed tot zijn recht te laten komen. Daarbij is het wel belangrijk om vóór het doen van de schenking het bewind of een uitsluitingsclausule vast te (laten) leggen. * www.abnamro.nl/schenkingsakte

TJARKO DENEKAMP Specialist Schenken en Erven TJARKO.DENEKAMP@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

49

EXPERT NIEUWS

Aandeel: Allergan

NIEUW BEGIN VOOR FARMACEUT MET AMBITIE

EXPANSIE De expansiedrift van het nieuwe Allergan is nog lang niet ten einde. Medio 2015 werd het bedrijf overgenomen door de Amerikaans/Ierse sectorgenoot Actavis, dat de naam Allergan adopteerde. Veelbesproken is nu ook de geplande mega-fusie met het Amerikaanse farmabedrijf Pfizer, waardoor het grootste farmabedrijf ter wereld ontstaat.

Voordelen daarvan liggen niet alleen in het complementerende

50

FINANCIAL FOCUS

Allergan

ISIN-code:

AGN

IE00BY9D5467

Koers Allergan

$ 350 300 250 200 150 100 50

productenaanbod. Pfizer heeft ook een grote internationale merkbekendheid en een uitgebreid distributienetwerk.

De fusie biedt Pfizer ook de kans het hoofdkwartier te verplaatsen naar Ierland, een land met een veel lagere winstbelasting dan in de Verenigde Staten. Daar is negatief gereageerd op deze ‘belastingconstructie’, maar wij verwachten dat de fusie hoe dan ook doorgang zal vinden omdat aan de nu geldende regels voor een overgang van het belastingdomicilie naar Ierland voldaan is.

VERGRIJZING Het potentieel van de producten van Allergan is groot. Niet alleen in ontwikkelde, maar ook in opkomende markten. De sterk groeiende middenklasse in deze landen koopt steeds

meer medicijnen, maar ook cosmetische producten.

Daarbij kan Allergan gebruik maken van het internationale uitgebreide distributienetwerk van Pfizer. Allergan profiteert bovendien van de toenemende vraag naar medicijnen in vergrijzende economieën, zowel in de ontwikkelde alsook in de opkomende markten. De onderneming werkt bijvoorbeeld aan therapeutische toepassingen van een oogmedicijn dat ook kaalheid zou kunnen voorkomen.

Ook het aantal niet-cosmetische toepassingen van het middel Botox tegen onder andere incontinentie, migraine en epilepsie neemt toe.

FOCUS Voor beleggers is het aantrekkelijk dat Allergan zich richt op constante verbetering van het

15 1-0 01

01

-0

1-

14

13 1-0 01

01

-0

1-

12

11 -0 01

01

-0

1-

1-

10

09 1-0 01

08 1-0 01

-0

1-

07

0

01

Het Amerikaanse farmaciebedrijf Actavis, dat na de recente acquisitie van Allergan nu diens naam heeft aangenomen is in de afgelopen jaren ontstaan uit een lange reeks van grote en kleine fusies en overnames.. Na het succesvolle bod op Allergan is een van de grootste farmaciebedrijven ter wereld met een divers productaanbod ontstaan. Zo heeft Allergan diverse medicijnen tegen oogaandoeningen in portefeuille, maar ook de bekende rimpelvervager Botox. Aantrekkelijk voor aandeelhouders is dat Allergan zich richt op de ontwikkeling van veelgebruikte, maar relatief simpele medicijnen, bijvoorbeeld voor cosmetische toepassingen.

Deze vragen lagere, minder risicovolle investeringen voor onderzoek ten opzichte van bijvoorbeeld complexe oncologie (kanker) medicijnen.

productenaanbod. Ook door het afstoten van bedrijfsonderdelen die niet bij de kernactiviteiten passen. Zo werd recent een onderdeel dat zich bezig houdt met de ontwikkeling van generieke varianten van merkmedicijnen verkocht voor 40 miljard dollar aan marktleider Teva Pharmaceuticals. Anders dan veel andere farmaceutische bedrijven laat Allergan geen grote hoeveelheden cash lang op de balans staan. In plaats daarvan steekt Allergan dit in weloverwogen overnames die winst- en dividendgroei voor aandeelhouders opleveren.

EDITH THOUIN Hoofd thematische research ABN AMRO MeesPierson EDITH.THOUIN@NL.ABNAMRO.COM

EXPERTISE

Beleggingsvisie

LANGZAAM MAAR GESTAAG Het economisch herstel gaat door in 2016, al neemt de kracht ervan af. Aandelen blijven aantrekkelijk, maar de rendementen zijn lager dan in voorgaande jaren.

In 2016 zet de opgaande economische cyclus zich voort.

Voor de meer ontwikkelde landen zijn de lage prijzen van grondstoffen – en vooral van energie – een stimulans voor de economie. Daarnaast is er sprake van lagere financieringskosten, betere beschikbaarheid van krediet en daalt de noodzaak van overheidsbezuinigingen.

Voor de eurozone en Japan leidt de waardedaling van de euro en de yen bovendien tot een verbetering van de concurrentiepositie van het bedrijfsleven. De economie wordt in beide landen gestimuleerd door omvangrijke opkoopprogramma’s van obligaties door de centrale banken. In de Verenigde Staten heeft de Federal Reserve een begin gemaakt met het verhogen van de rente, maar de Amerikaanse economie is zover verbeterd dat deze een hogere rente moet kunnen verdragen. De sterke groei van de werkgelegenheid in oktober en november bevestigt de nieuwe dynamiek. In de eurozone heeft het herstel van de economie een bredere basis gekregen. Het vertrouwen bij zowel ondernemers als consumenten is inmiddels weer dicht in de buurt van het niveau van voor de crisis.

De consumptieve bestedingen leveren een toenemende bijdrage aan de economische groei van de eurozone.

UITGEWERKT De ongunstige factoren die opkomende landen parten speelden, zullen in 2016 geleidelijk uitgewerkt raken.

Zo zullen de exportvolumes toenemen waardoor de groei aantrekt. De terugval van de Chinese economische groei is deels het gevolg van de transitie naar een meer consumptiegerichte economie, deels ook van het interen op de voorraden. Dat laatste is tijdelijk en zal in 2016 leiden tot herstel van productie.

De prijzen van grondstoffen lijken het dieptepunt te zijn genaderd.

AANDELEN GEMATIGD OVERWOGEN Hoewel we in 2016 geen einde zien aan de opgaande economische cyclus, neemt de kracht ervan af. Het verwachte rendement van aandelen zal daardoor lager zijn dan in de afgelopen jaren. Het verwachte rendement op obligaties is echter nog lager vanwege de verwachte stijging van de rente. Omdat de waardering van aandelen nog steeds aantrekkelijk is, handhaven we een gematigd overwogen belang in aandelen. Daarbij blijven we neutraal voor zowel de meer ontwikkelde regio’s als de opkomende markten. De voorkeur gaat uit naar Europa ten koste van de Verenigde Staten en we zijn neutraal voor Japan. De voorkeur voor Europa

komt voort uit een verwacht beter economisch potentieel en een wat aantrekkelijkere waardering vergeleken met de Verenigde Staten en Japan.

Binnen de opkomende markten handhaven we een sterke voorkeur voor opkomend Azië.

In de sectorvoorkeuren zijn geen wijzigingen aangebracht.

We blijven overwogen in de sectoren gezondheidszorg en informatietechnologie en onderwogen in de sectoren nutsbedrijven en telecom.

VOORKEUR BEDRIJFSOBLIGATIES GEHANDHAAFD Op basis van een aantrekkende economie en een geleidelijk oplopende inflatie verwachten we het komende jaar een beperkte stijging van de kapitaalmarktrente. Dit zorgt voor vermogensverlies voor obligatiebeleggers, reden om het onderwogen belang in obligaties als beleggingscategorie te handhaven. Binnen obligaties zijn we fors onderwogen in staatsobligaties. Binnen deze laatste categorie zoeken we wat extra rendement in staatsobligaties in de Europese periferie (Spanje en Italië). Daarnaast hebben we een overwogen belang in bedrijfsobligaties, zowel van zeer kredietwaardige bedrijven als in zogeheten high yield, obligaties met een hoog verwacht rendement maar ook met een hoger risico. We vinden het extra risico gerechtvaardigd omdat de vooruitzichten voor bedrijven

nog steeds gunstig zijn en de faillissementsrisico’s daardoor relatief gering.

HEDGE FUNDS, VASTGOED EN GRONDSTOFFEN We handhaven een overwogen belang in hedge funds, waarbij we strategieën kiezen die gevoelig zijn voor de bewegingen op de aandelenmarkten: met name long-short equity, event driven en Macro/CTA. Op deze wijze proberen we het portefeuillerisico te spreiden.

Beleggingen in vastgoed zijn in beginsel gevoelig voor een stijging van de rente, reden om de bestaande onderweging te handhaven. Omdat de verwachte rentestijging achter blijft bij eerdere verwachtingen, zien we alleen voor het meest offensieve risicoprofiel enige ruimte om vastgoed op te nemen.

Hoewel het overwogen belang in grondstoffen vanwege de gedaalde prijzen per saldo tegen ons heeft gewerkt, handhaven we onze positie. We verwachten dit jaar een stijging wanneer de economische groei in de Verenigde Staten en Europa op peil blijft en in de opkomende landen herstelt. Bovendien bieden grondstoffen vaak risicospreiding in tijden van onzekerheden en risico’s, die voor onrust zorgen op de financiële markten.

BEN STEINEBACH Hoofd Beleggingsstrategie BEN.STEINEBACH.@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

51

SERVICE

Meer blogs, Sleutelmomenten & inspiratie op de website ...

YouTube www.youtube.com/ financialfocusaamp

Wilt u nog vaker geïnspireerd worden en kennis opdoen via Financial Focus? Volg ons dan ook online op financialfocus.nl. Met onder meer nieuws, achtergronden, sleutelmomenten, memorabele aandelen en blogs van specialisten en ondernemers. Maar u kunt er natuurlijk ook de artikelen uit de magazines teruglezen.

De site van Financial Focus is ook speciaal vormgegeven voor uw tablet en mobiel. Zo mist u dus niets, ook niet als u onderweg bent.

Geïnspireerd raken?

Ga dan naar het YouTube-kanaal van Financial Focus.

OVER ABN AMRO MEESPIERSON ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: ◆ aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; ◆ bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; ◆ beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten.

Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro. nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€ 0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024.

ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01.

ALGEMENE DISCLAIMER De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd

52

FINANCIAL FOCUS

... en via YouTube Op het YouTube-kanaal van Financial Focus zijn video’s te vinden die inspireren en meningen en verhalen te bekijken uit de wereld van vermogenden. Zo zijn er bijvoorbeeld klanten die vertellen over hun sleutelmoment en vindt u video’s die uitleggen hoe schenken aan goede doelen werkt. Ook de rubriek Memorabele Aandelen is op het YouTube-kanaal van Financial Focus te vinden.

worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten.

De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s).

Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te ver-menigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik.

US PERSON DISCLAIMER ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen.

Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

COLOFON

01 // 2016 FINANCIAL FOCUS

is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u in de disclaimer op pagina 52.

AFMELDEN

UIT DE HAND GELOPEN HOBBY

In de volgende editie Dossier over hoe u van uw hobby uw werk kunt maken DE VOLGENDE EDITIE VAN FINANCIAL FOCUS

U kunt het abonnement opzeggen via uw private banker.

Uitgever

ABN AMRO MeesPierson

Concept & Realisatie LVB Networks

VERSCHIJNT IN MAART.

Drukwerkcoördinatie

Sumis Printmanagement

Hebt u vragen voor onze experts uit dit magazine? Zij helpen u graag!

U kunt altijd bellen met uw eigen private banker. Of met de private banking assistenten van ons Private Banking Advies & Service Team.

Bereikbaar op maandag t/m vrijdag van 7.00 – 23.00 uur en zaterdag van 8.00 – 20.00 uur

0800 024 07 34 (Vanuit het buitenland: 0031 20 5176356)

Redactieadres ABN AMRO

Redactie Financial Focus Postbus 283 (AA1040) 1000 EZ Amsterdam

Een vraag voor de redactie?

financial.focus@nl.abnamro.com

Omslagillustratie Ella Nitters ANNEMARIE ROSEBEEK

(Met nieuws na 15 december 2015

Directeur Marketing & Directe Kanalen

kon in deze uitgave geen rekening

annemarie.rosebeek@nl.abnamro.com

meer worden gehouden.)

HAN DE JONG

Financial Focus online

Chief Economist han.de.jong@nl.abnamro.com

Op www.financialfocus.nl leest u meer artikelen over en uit de wereld van vermogenden.

GORDON DOULL Specialist Estate Planning gordon.doull@nl.abnamro.com

ABN AMRO MeesPierson online Informatie over producten

en diensten van ABN AMRO MASHA BRIL

MeesPierson vindt u op

Pensioenexpert

www.abnamromeespierson.nl

masha.bril@nl.abnamro.com

FINANCIAL FOCUS

53

XXX

FINANCIAL FOCUS

55

SLEUTELMOMENTEN COLOFON

Hanneke Dessing Directeur Diabetes Fonds

SLEUTEL

MOMENTEN

gehele

INTERVIEW LEZEN? FINANCIAL FOCUS 2 www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

5

NIEK EXALTO GYNAECOLOOG

MEER

BLOGS

www.financialfocus.nl

MAGAZINE VOOR VERMOGENDEN

‘Als niemand erover praat, bestaat het in zekere zin ook niet.’

FINANCIAL FOCUS 1 / 2016

ELKE WEEK OP FINANCIALFOCUS.NL BLOGGEN VERMOGENDEN, ONDERNEMERS EN BESTUURDERS OVER HUN ERVARINGEN EN DILEMMA’S. NIEK EXALTO IS ZIJN LEVEN LANG BEZIG OM KINDEREN ZO GEZOND EN DAARMEE ZO KANSRIJK MOGELIJK TER WERELD TE BRENGEN. HIJ BLOGT ONDER MEER OVER ZIJN VAK EN DE ROZE WOLK.

0