Financial Focus 03 2016

INSPIRATIE, MENINGEN EN VERHALEN UIT DE WERELD VAN VERMOGENDEN

UIT OF THUIS?

HOE WILT U LATER WONEN? DOSSIER: WONEN OP LATERE LEEFTIJD + FEATURE: WIJN + TOP 5 KLEINSTE KONINKRIJKEN

03 / 2016

XXX COLOFON

Het is goed om na te denken over de toekomst, maar vergeet vooral niet vandaag te genieten.

Silvia Zonneveld Directeur Private Wealth Management

FINANCIAL FOCUS

2

‘Mijn Sleutelmoment is het moment dat ik poolonderzoeker Marc Cornelissen ontmoette. Hij heeft mij ontvankelijk gemaakt voor het idee dat integer ondernemen wérkelijk mogelijk is. En mij tegelijkertijd het zelfvertrouwen gegeven dat ik zo’n integere ondernemer van de toekomst zou kunnen worden.

Helaas is hij vorig jaar op tragische wijze verongelukt in Canada, maar zijn visie en denkwijze inspireren mij nog steeds.’

‘Marc leidde de Climate Change College. Dat is een expeditie in het noordpoolgebied en Alaska waar ik in 2007 aan deelnam. Die twee weken hebben enorme indruk op mij gemaakt omdat ik daar met eigen ogen heb gezien hoe het poolijs aan het smelten was. Daardoor maakte twijfel in mij plaats voor urgentie.

En voor het besef: klimaatverandering moet zo snel mogelijk stoppen en ik wil

Foto: Lode Greven

daar een rol in spelen.’

4

FINANCIAL FOCUS

SLEUTELMOMENTEN

Aart van Veller (31) mede-oprichter en CCO van de duurzame energiemaatschappij Vandebron (@vandebron)

SLEUTEL

MOMENTEN

gehele

INTERVIEW LEZEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

5

25

13

Portretten

Han de Jong

Bijzonder wonen

Rente van nul en de emoties

32

Column Innovatie dwingt tot samenwerken

16 DOSSIER Uit of thuis?

6

FINANCIAL FOCUS

14

BAM Van timmerwerkplaats naar grootste bouwbedrijf van Nederland

INHOUD

FINANCIAL FOCUS // 03 // 2016

42

10

IN FOCUS: MARKTEN EN BELEGGEN

46

EXPERTISE

52

SERVICE EN COLOFON

Top 5 Kleine koninkrijken Financial Focus is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u op pagina 52.

40 Infographic Jong geleerd is oud gedaan

34 Wijn van waarde Wat maakt druivensap waardevol?

FINANCIAL FOCUS ONLINE Veel artikelen uit deze uitgave kunt u ook online terugvinden en makkelijk delen. Op de website van Financial Focus vindt u veel meer video’s, artikelen en verhalen uit de wereld van vermogenden, blogs en nieuwsberichten van de specialisten van ABN AMRO MeesPierson.

WWW.FINANCIALFOCUS.NL CONTACT MET ONS? Hebt u vragen naar aanleiding van artikelen in deze uitgave? Bij veel artikelen staan contactgevens van de betrokken specialisten.

Op pagina 53 vindt u algemene contactgegevens. En uiteraard ontvangt uw private banker graag uw vragen of verzoeken om meer informatie.

FINANCIAL FOCUS

7

8

FINANCIAL FOCUS Illustratie: Hanneke van der Meer

VOORWOORD

Ons huis was al helemaal ingericht op onze oude dag toen we het vier jaar geleden kochten. Niet bewust, maar de oude bewoners hadden er een complete liftschacht en lift in laten bouwen zodat ze de trap niet meer hoefden te gebruiken. Voor ons was hij echter overbodig, dus hebben we ‘m er uit gehaald. Maar het is goed om te weten dat het huis zo weer toekomstbestendig te maken is.

Ik merk dat steeds meer mensen langer thuis willen blijven wonen, ook al kampen ze met enkele ouderdomskwalen of hebben ze zo nu en dan wat meer hulp nodig. Gelukkig is dat, bijvoorbeeld met behulp van domotica, ook steeds vaker mogelijk.

Die wens zie ik bijvoorbeeld terug bij mijn eigen ouders.

Ook zij hebben inmiddels een leeftijd bereikt waarop niet alles meer vanzelf gaat. Maar ze zijn zo gehecht aan het huis dat van verhuizen voorlopig nog geen sprake kan zijn. Mijn vader houdt dieren rondom het huis en heeft veel parkieten en papegaaien in volières. Daar zou in een verzorgingshuis geen plek meer voor zijn – en alleen daarom al is een verhuizing vooralsnog onbespreekbaar.

Als het later noodzakelijk is dan ben ik zelf bereid om naar een andere omgeving te verhuizen. Gelukkig ontstaan er de laatste tijd steeds meer initiatieven, wie weet komt dat later ook voor mij en mijn man nog eens van pas. Dan gaan we bijvoorbeeld wonen in een mooie zorgvilla of in een groot appartementencomplex met een groep vrienden.

Wel ben ik me er van bewust dat deze toekomstplannen geld kosten. En dat het daarom slim is om daar nu in de financiële planning alvast rekening mee te houden. Het dossier in deze Financial Focus is daarom ook bedoeld om u een beeld te schetsen van de mogelijkheden die u later heeft én de prijskaartjes die daaraan hangen.

PERSOONLIJK SILVIA ZONNEVELD Directeur Private Wealth Management SILVIA.ZONNEVELD@NL.ABNAMRO.COM

Of die lift ooit nog terug komt in ons huis weet ik niet. De liftschacht is omgebouwd en nu hebben we er een mooie vide in de huiskamer voor terug gekregen die zorgt voor prachtige lichtinval in huis. Het is goed om na te denken hoe u de toekomst voor u ziet en de zaken daarvoor al te regelen. Maar vergeet vooral niet op dit moment hier volop van te genieten.

FINANCIAL FOCUS

9

In focus WEET WAT U EET …

Uw Bonuskaart is snel genoeg getrokken als u boodschappen doet bij de Albert Heijn. En uw bestellingen bij de andere supermarkten doet u wellicht inmiddels online. Hierdoor heeft uw supermarkt een aardig idee van uw bestedingen aan voedsel en huishoudelijke artikelen.

MOGEN SUPERMARKTEN DE GEGEVENS OVER UW AANKOPEN GEBRUIKEN OM U EEN PERSOONLIJKE AANBIEDING TE DOEN? Mogen supermarkten uw persoonlijke gegevens delen met fabrikanten om

Mogen supermarkten uw gegevens

de smaak, ingrediënten of samenstel-

gebruiken om verpakkingen te creë-

ling van producten te verbeteren?

ren die verspilling tegengaan?

De vraag is nu: wat doet zo’n supermarkt met al die gegevens? Tot op heden blijft het bij een speciale aanbieding die u per e-mail ontvangt.

Maar er is natuurlijk veel meer met die data mogelijk.

11%

16%

31%

21%

19%

ABN AMRO vroeg onderzoeksbureau TNS NIPO te onderzoeken wat de supermarkt van u met uw persoonlijke gegevens mag doen.

Aanbiedingen ontvangen we graag en de data gebruiken om betere verpakkingen te maken, is vaak ook geen probleem. Maar onze data geven we niet zo graag weg om producten te verbeteren.

Over de hele linie blijkt dat jongeren (1834 jaar) meer bereid zijn om persoonlijke informatie te delen dan oudere generaties (65+). Consumenten die er bezwaar tegen hebben om persoonlijke informatie te delen, zijn bang voor controleverlies en inbreuk op privacy. Of ze zien er het nut niet van in.

ABN AMRO verwacht voor de toekomst dat alle schakels in de voedselketen de komende jaren meer moeten investeren in digitalisering.

Dat is noodzakelijk om aansluiting bij de digitale consument te vinden, elke schakel in de keten efficiënter te maken en op zoek te gaan naar nieuwe concurrentievoordelen. En

13%

25%

22%

Zeer veel bezwaar

16%

Veel bezwaar

26%

Neutraal

om te innoveren, efficiënter te produceren of verspilling tegen te gaan.

Nieuwe technologieën kunnen meer data verzamelen en ontsluiten, waarmee veranderende – en onverwachte – patronen voorspeld kunnen worden. Sneller inspelen op consumentwensen of kwaliteitsafwijkingen in het productieproces achterhalen: het kan alleen als bedrijven digitalisering hoger op de agenda zetten.

Om al die data op een juiste manier te kunnen interpreteren zal er vervolgens binnen de

Geen bezwaar

Totaal geen bezwaar

keten meer moeten worden samengewerkt, waarbij (gezamenlijk) wordt geïnvesteerd in nieuwe technieken en connectiviteit tussen de schakels.

Wel verwacht de consument maximale transparantie over welke gegevens waarvoor worden gebruikt, welke voordelen dat oplevert en hoe die gegevens precies zijn beschermd. Alleen zo ontstaat vertrouwen en betrokkenheid bij de consument. En pas dan kan het maximale uit de digitalisering van onze voeding gehaald worden, menen de onderzoekers.

Bron: ABN AMRO Insights

10

FINANCIAL FOCUS

INFOCUS

MARKTEN EN BELEGGEN

5G: omdat het moet én omdat het kan Filmpjes kijken, video’s delen, games spelen. Niet omdat het moet, maar omdat het kan, zoals een telecomaanbieder dat in zijn reclameslogan zegt. Momenteel vindt de uitrol plaats van het snelle 4G-netwerk waarmee u op uw mobiele telefoon sneller dan ooit het internet op kan.

Maar over de opvolger van dit snelle netwerk wordt al volop gesproken door de industrie. Met 5G wordt alles nog vele malen sneller zodat u met uw telefoon, maar ook met uw auto, koelkast en wasmachine altijd ‘connected’ bent.

Het duurt nog wel even voordat u de eerste aanbieding voor 5G zal krijgen als consument. Er moeten nog een heleboel beslissingen volgen voordat de techniek echt uitgerold kan worden. Zo is nog niet duidelijk welke technische standaarden er gebruikt zullen worden en op welke frequentie het netwerk zal gaan functioneren.

Wel is al duidelijk dat 5G een boel gaat verbeteren. Het netwerk wordt bijvoorbeeld niet alleen sneller maar ook flink energiezuiniger.

En de techniek wordt een stuk kleiner waardoor de grote masten tot het verleden behoren. De antennes die voor 5G nodig, zouden bijvoorbeeld in de constructie van een gebouw geplaatst kunnen worden en daarmee nagenoeg onzichtbaar worden.

Vooral in Azië wordt al hard gewerkt aan het opzetten van de eerste 5G-netwerken. Zuid-Korea wil al in 2018 een 5G-netwerk in de lucht hebben wanneer het de Olympische Winterspelen organiseert. Japan is het gastland van de Olympische Zomerspelen in 2020 en wil dan ook kunnen pronken met een 5G-netwerk.

Het zijn overigens niet alleen de telecomaanbieders die de nieuwe technologie graag zien komen. Ook de fabrikanten van hardware, zoals de producent van de zelfrijdende auto of de koelkast of wasmachine die op het internet aangesloten gaat worden, zien graag een snellere mobiele techniek ontstaan. Daarmee zouden hun apparaten allemaal beter met elkaar kunnen communiceren.

Daarnaast hebben ook internetbedrijven als Facebook en Google een belang bij sneller internet voor mobiele apparaten. Hoe sneller het internet, hoe meer audio en video u zal gaan downloaden en bekijken en hoe meer advertenties deze bedrijven u kunnen voorschotelen.

Wanneer u de eerste telefoon met 5G-capaciteit kunt kopen, is nog onduidelijk. Ga er van uit dat dat in ieder geval niet eerder dan 2020 zal zijn.

Bron: Economist

BRENGT 2016 EEN CORRECTIE OP DE KUNSTMARKT? Beleggers begonnen 2016 met een forse dreun. De aandelenmarkten schoten flink in de min de eerste weken van het jaar. Maar niet alleen aandelen kregen te maken met een correctie. Ook de kunstmarkt lijkt een heel ander jaar te gaan beleven dan 2015 als we moeten afgaan op de laatste veilingopbrengsten.

In februari vonden veilingen van hedendaagse kunst plaats bij Christie’s en Sotheby’s. De opbrengsten hiervan lagen respectievelijk 50% en 44% lager dan vorig jaar. Ook de veiling van Impressionisten en moderne kunst bracht minder op. Bij Christie’s lag de opbrengst 35% lager en bij Sotheby’s zelfs 50%.

Volgens Todd Levin, een kunstadviseur in New York, was er op de kunstmarkt de eerste helft van 2015 sprake van een piek, terwijl daarna de verkopen afnamen. Hij verwacht ook voor de rest van 2016 lagere opbrengsten, zei hij tegenover de New York Times.

De oorzaak? Ook hier (net als op de aandelenmarkten) speelt de langzamere groei in China een rol. Het maakt potentiële kopers minder gretig.

Dat betekent overigens niet dat er voor specifieke werken niet weer recordprijzen betaald zullen worden in 2016. De New York Times geeft voorbeelden van kunstwerken die de afgelopen tijd juist méér hebben opgebracht dan verwacht. Zo bracht een beeld van Rodin begin februari nog 11,6 miljoen pond op. Dat was het dubbele van de prijs die verwacht werd. En een houtskooltekening van Picasso die in oktober nog van de hand was gegaan voor 1,2 miljoen dollar, wist in februari 2,1 miljoen dollar op te brengen bij een veiling van Sotheby’s. Maar tegelijkertijd waren er ook bij beide veilinghuizen gevallen van bekende stukken waarvoor helemaal geen koper gevonden kon worden.

Zolang er onzekerheid blijft over de wereldwijde economische groei zal dat effect hebben op de kunstmarkt. In mei staan er een aantal grote veilingen op de agenda die een beeld zullen geven over hoezeer kopers zich zullen laten leiden door de onzekerheden op andere markten.

Bron: New York Times

FINANCIAL FOCUS

11

In focus

MARKTEN EN BELEGGEN

3D-printing en robots: ook de bouw ondergaat een digitale transformatie Het proces van digitalisering in de bouw staat pas aan het begin. Dat betekent niet dat er geen aandacht voor is, maar er is nog een wereld te winnen.

De bouw is al ver met het digitaliseren van het bouwproces, bijvoorbeeld door het gebruik van BIM, wat staat voor Bouw Informatie Model.

Dit is een digitaal model waarbij alle relevante informatie tijdens het hele bouwproces door alle bouwpartijen wordt opgeslagen, gebruikt en beheerd. Dit model wordt voornamelijk gebruikt bij grotere bouwprojecten waar veel verschillende partijen, zoals architecten, aannemers, installateurs en onderaannemers, moeten samenwerken.

Ook worden de eerste stappen gezet bij het digitaliseren van het product, bijvoorbeeld door middel van 3D-printing. Een bekend voorbeeld is een grachtenpand dat in Amsterdam geheel wordt gebouwd met een 3D-printer. Ook wordt er op dit moment gewerkt aan een metalen brug die door een 3D-printer wordt gebouwd. Dit zijn initiatieven op kleine schaal, maar 3D-printing heeft potentie om in de toekomst vaker gebruikt te worden. Maar dan wel bij het printen van onderdelen. Er zullen in de toekomst niet zo snel hele gebouwen geprint worden, al gebeurt dit in China al wel. De vraag is namelijk wat de kwaliteit en levensduur van dergelijke gebouwen is.

De meeste winst kan de bouw behalen in het digitaliseren van personeel door middel van robots. Het is vrijwel zeker dat banen in de bouw geraakt gaan worden door digitalisering. Er is een groot verschil tussen de kans op digitalisering van laagtechnische beroepen en hoogtechnische beroepen. Lassers, schilders, betonarbeiders en dakdekkers hebben een grote kans dat hun werk wordt gedigitaliseerd. Bij hoogtechnische en creatieve beroepen, bijvoorbeeld ingenieurs en architecten, loopt dat niet zo’n vaart. Deze ontwikkeling zorgt ervoor dat er in de toekomst ander personeel nodig is in de bouw en dat bouwplaatsen anders ingericht moeten worden om ruimte te bieden aan robots. Digitalisering kan de arbeidsproductiviteit in de bouw verhogen. Dat is nodig om de concurrentie voor te blijven.

ABN AMRO schreef een rapport over deze ontwikkelingen. U kunt dit vinden op insights. abnamro.nl/2016/02/digitale-transformatie-bouw/ Bron: ABN AMRO Insights

12

FINANCIAL FOCUS

COLUMN: HAN DE JONG

Onlangs verlaagde de ECB haar belangrijkste tarief naar 0% en nam ze enkele andere maatregelen om de economie te stimuleren. De reacties in ons land waren heftig. Economen zijn uitermate verdeeld. Is dit verstandig beleid?

Beleid ECB

Rente van nul en de emoties Van rente en aandelenkoers tot opkomende markten.

We moeten ons realiseren dat we sinds het uitbreken van de crisis in 2007/2008 het grootste experiment op het terrein van monetair beleid meemaken dat de mensheid ooit heeft gezien. Hoe dit afloopt, weten we niet.

Chief Economist van ABN AMRO Han de Jong geeft enthousiast commentaar op de ontwikkelingen op de financiële markten. Door zijn verrassende inzichten leert u de financiële wereld te doorgronden.

De ervaring van de jaren dertig suggereert dat niets doen in een crisissituatie een slechte optie is. Zelfs als er niet direct een crisis dreigt, laat de ervaring van Japan van de laatste decennia zien dat wachten tot de deflatie heeft toegeslagen ook niet verstandig is. Nu de inflatie in de eurozone negatief is en de inflatieverwachtingen verontrustend laag zijn, is het begrijpelijk dat centrale bankiers actie ondernemen. Succes is niet gegarandeerd, het blijft onontgonnen gebied.

Vaak wordt gezegd dat het bijzondere beleid tot nu toe niet heeft gewerkt. In mijn optiek zijn centrale banken redelijk succesvol geweest sinds de crisis uitbrak. Een depressie is voorkomen. Het financiële stelsel is stabieler. In de VS zijn schuldratio’s gedaald, bij ons zijn schulden verschoven van zwakke naar sterkere schouders. Internationale betalingsbalansonevenwichtigheden zijn verminderd.

Wel liggen er nog stevige uitdagingen. De deflatoire krachten in de mondiale economie zijn niet verdwenen en in opkomende landen zijn de schulden de laatste jaren fors opgelopen.

PERSOONLIJK HAN DE JONG Chief Economist bij ABN AMRO

Het zou fijn zijn als we een wat hogere economische groei konden realiseren. Dat kan op verschillende manieren. Helaas is de bereidheid om dat te doen via overheidsbegrotingen zeer beperkt. Verder zouden beleidsmakers maatregelen moeten nemen die de economie dynamischer maken. Er zijn de laatste jaren hierbij wel vorderingen gemaakt in de Europese landen, maar te weinig. Doordat andere beleidsmakers hun verantwoordelijkheid laten liggen, is de druk op de ECB om de kastanjes uit het vuur te halen eigenlijk te groot.

HAN.DE.JONG@NL.ABNAMRO.COM ONLINE TWITTER > @HANDEJONG14

De vraag blijft of dit bijzondere monetaire beleid gaat werken. De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik het niet weet. Maar ik vind het beleid zeker verdedigbaar en alternatieven die overtuigender zijn, zie ik absoluut niet.

FINANCIAL FOCUS

13

BOUWEN MET

BAM De Koninklijke BAM Groep begon als timmerwerkplaats, maar groeide uit tot het grootste bouwbedrijf van Nederland. In 2008 kreeg het bedrijf een plekje in de AEX. De kredietcrisis zorgde voor een flinke aderlating, zodat de eredivisie van de beurs al weer in 2011 verlaten moest worden.

NEEM EEN KIJKJE! Benieuwd hoe de bouw verloopt van Hoog Catharijne in Utrecht, het Stadhuiskwartier in Deventer of het

Koers aandeel BAM in euro’s

Haus der Zukunft in Berlijn? Via de site

20

van BAM (www.bam.eu) is een aantal

18

bouwprojecten live te volgen via de

16

webcam.

14 12 10 8 6 4 2

14

FINANCIAL FOCUS

16 01 01 -

13 01

-0

1-

0 11 01 -0

01

-0

1-

07

0

MEMORABELE AANDELEN

De eerste aanzet tot de Koninklijke BAM

In 1927 wordt het bedrijf omgezet in een

bedrijf 125 jaar en mag de onderneming het

Groep werd op 12 mei 1869 gegeven toen

naamloze vennootschap onder de naam N.V.

predicaat ‘koninklijke’ voeren. Zo ontstaat de

Adam van der Wal een timmerwerkplaats opende in het dorpje Groot-Ammers. Van de

Bataafsche Aanneming Mij van Bouw- en Betonwerken v/h Firma J. van der Wal en

Koninklijke BAM Groep.

BAM ontwikkelt, bouwt en onderhoudt

Wal is gespecialiseerd in het herstellen van de

Zoon. De verwijzing naar Batavia vloeit

projecten op het gebied van wonen, werken,

vele molens in de omgeving. Ook maakt hij grafkisten. Zoon Jan neemt het bedrijf eind

voort uit het werk dat het bedrijf doet voor de Bataafse Petroleum Maatschappij (nu

transport en recreatie. Het bedrijf is actief in meer dan 30 landen en marktleider in

19de eeuw over en breidt uit naar Vlaardingen

onderdeel van Shell). In die tijd bouwt het

Nederland. De groei van de groep in de

en Den Haag. Zoon Joop komt in 1926 bij zijn vader werken en de naam van het bedrijf wordt

bedrijf onder meer het Bronovo ziekenhuis in Den Haag, Diergaarde Blijdorp in Rotterdam,

afgelopen decennia is vooral te danken aan een aantal grote overnames: Verenigde Bedrijven

gewijzigd in Fa. J. van der Wal en Zoon.

het AVRO-gebouw aan de Keizersgracht in

Bredero (1988), NBM-Amstelland (2000) en

Amsterdam, het City Theater in Amsterdam en neemt Soestdijk voor prinses Juliana en prins

HBG (2002).

Bernhard onder handen.

Het bouwbedrijf krijgt een forse tik door de kredietcrisis. Terwijl BAM in 2008 nog ruim

In 1959 wordt het bedrijf beursgenoteerd.

28.500 werknemers in dienst heeft, is dit aantal

Vanaf 1973 wordt de bedrijfsnaam BAM Holding N.V. gebruikt. De naam Bataafsche

in 2014 gezakt tot iets meer dan 23.000.

Het aandeel staat een korte tijd in de AEX. In

Aanneming Maatschappij blijft in gebruik voor

september 2008 is de marktkapitalisatie van

de utiliteitsbouwactiviteiten tot 1992. Daarna is BAM niet langer in gebruik als afkorting,

BAM groot genoeg voor een plaatsje in de AEX. In februari 2011 vertrekt BAM echter

maar uitsluitend als naam. In 1994 bestaat het

weer naar de Midkap.

23.000

IN 2004 WERKTEN ER BIJ BAM IETS MEER DAN 23.000 MENSEN. FORS MINDER DAN DE 28.500 WERKNEMERS DIE BAM NOG IN 2008 HAD.

1959

2008

BAM wordt beursgenoteerd.

BAM wordt in de AEX genoteerd. Helaas moet het bedrijf

1869

1927

in 2011 weer terug naar de Midkap.

1994

Bedrijf wordt NV onder de naam N.V. Bataafsche

BAM mag predicaat

Adam van der Wal een

Aanneming Mij van Bouw- en

‘koninklijk’ voeren.

timmerwerkplaats opent in Groot-Ammers.

Betonwerken v/h Firma J. van der Wal en Zoon.

BAM ontstaat wanneer

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

15

DOSSIER WONEN.

Uit of

thuis?

HOE WILT U LATER WONEN?

16

FINANCIAL FOCUS

WONEN

20

22

Vergunningen mantelzorgwoningen

Leg het vast in een levenstestament

24

23

Eigen bijdrage voor zorgkosten

Wat kost dat nou?

Later. Dat klinkt misschien nog ver weg. Toch is het slim om daar zo nu en dan eens over na te denken. Hoe wilt u wonen? Waar wilt u wonen? En hoe wilt u geholpen worden als u wat meer zorg nodig heeft?

Een prachtig huis, rustige buurt en veel ruimte. U geniet met volle teugen van uw huis. Maar heeft u er al wel eens over nagedacht of dat ook zo kan blijven? Over tien of twintig jaar?

in uw testament? En is er iets geregeld als u het zelf allemaal niet meer kunt beslissen?

Later lijkt nog zo ver weg. Maar, zoals Harry Jekkers ooit zei: later is allang begonnen. Goed om daar even bij stil te staan.

Die mooie diepe tuin moet u dan ook blijven onderhouden, geen winkels in de buurt is misschien niet zo handig en alle trappen in uw grote huis komt u niet meer op. De vraag is dus wat u wilt gaan doen later. Is de locatie nog ideaal als u ouder bent? Kan het huis eventueel aangepast worden om levensloopbestendiger te worden? Wilt u dichter bij uw kinderen gaan wonen?

Scenario 1: Terug naar pa en ma

Grote kans dat u nog helemaal geen zin heeft om hier over na te denken als u zich nog jong en fit voelt. Maar een verbouwing van uw huis is nu misschien geen big-deal, maar als u 75 bent en het noodzakelijk is, wellicht wel. Wilt u liever in een zorgvilla terecht komen als u zorg nodig gaat hebben? Dan is het slim om daarvoor alvast een deel van uw vermogen te reserveren. En wat doet u als één van de kinderen een oogje in het zeil wil komen houden? Wordt die daarvoor gecompenseerd

uw kinderen met zijn of haar startende gezin die ruimte juist heel goed kan gebruiken. U kunt er dan voor kiezen om uw kind met zijn gezin een plek te bieden in uw huis terwijl u zelf – mits uw perceel dat toelaat – in de tuin gaat wonen. Inmiddels zijn er WAAR EN MET WIE? verschillende bedrijven die semipermanente Er zijn verschillende scenario’s te bedenken voor huisjes aanbieden die eenvoudig zijn op te uw woonsituatie later. We hebben er 7 voor u bouwen en af te breken. Een gemiddelde op een rijtje gezet (zie pagina 18). De scenario’s mantelzorgwoning is 6 bij 9 meter groot, gaan uit van twee hoofdvragen: 1) wilt u in uw oftewel 54m2. De woning heeft dan een huis blijven of bent u bereid te vertrekken en 2) woonkamer, slaapkamer, keuken, badkamer heeft u wel of geen hulp nodig? en een halletje. Maar de mantelzorgwoningen

Wilt u in uw huis blijven wonen maar vindt u het wel prettig dat er iemand is om een oogje in het zeil te houden? Dan zou u met één van uw kinderen af kunnen spreken om weer thuis te komen wonen. U bent zeker niet de enige die dit scenario ziet zitten. Volgens het Sociaal Cultureel Planbureau zegt één op de drie 55-plussers later samen met de kinderen te willen wonen.

Misschien was uw huis ooit ideaal toen de kinderen nog thuis woonden, maar begint het nu wat groot te worden. Terwijl één van

DIT ARTIKEL

DELEN?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

17

3

BLIJVEN

zonder hulp

Huis levensloopbestendig maken

7 kunnen ook uitgebreid worden met bijvoorbeeld een grotere woonkamer of een extra slaapkamer.

BLIJVEN

zonder hulp

BLIJVEN OF VERTREKKEN?

Kleiner, handiger en/of goedkoper gaan wonen

7 SCENARIO’S

4

VERTREKKEN met hulp

1

5

BLIJVEN

VERTREKKEN

met hulp

Familie trekt in

met hulp

2

FINANCIAL FOCUS

Zorgvilla of verzorgingshuis

6

BLIJVEN

VERTREKKEN

Zorg in huis/ mantelzorg

Naar verpleeghuis

met hulp

18

(Dicht)bij familie gaan wonen

met hulp

De kosten van een mantelzorgwoning variĂŤren tussen de 30.000 en 100.000 euro, maar inmiddels bestaat er ook een markt voor tweedehands mantelzorgwoningen.

Klinkt dit aantrekkelijk? Denk dan wel na over de volgende zaken. Allereerst uw kind dat intrek neemt in uw oude woning. Koopt hij of zij de woning of blijft u eigenaar en trekt uw kind in als huurder van het pand?

Aan beide opties kleven voor- en nadelen.

Bij een verkoop kunt u vanaf 2017 mogelijk gebruik maken van de schenkingsvrijstelling van 100.000 euro. Maar de rest van het bedrag moet wel op te brengen zijn door uw kind. Tenzij u hem of haar meer wil schenken om de koop mogelijk te maken, maar dan gaat u (of uw kind) hierover wel schenkbelasting betalen. Huren kan ook, maar besef dan wel dat u met de vaste lasten van het huis blijft zitten. Heeft u meerdere kinderen? Dan is het ook van belang om te

bekijken of u uw andere kinderen met deze afspraken niet benadeelt. En voorzien de afspraken ook nog in een ‘escape’ voor beide partijen wanneer de situatie minder goed bevalt dan eerder gedacht?

Want het is belangrijk in dit scenario dat iedereen zich bij deze situatie wel senang voelt. Het lijkt in eerste instantie misschien gezellig om uw kind weer in de buurt te hebben, maar u geeft er beiden wel een hoop privacy voor op. Maak dus goede afspraken over hoe u hier samen mee om gaat. Mogen de kleinkinderen op zondag al vanaf 7:00 uur aan uw bed staan? En hoe wordt het gedeelde gebruik van de tuin geregeld?

Volgens Tjarko Denekamp, specialist Schenken en Erven bij ABN AMRO MeesPierson, is het bij een groter gezin slim om de zaken goed door te spreken. ‘Als er over een dergelijk scenario wordt gesproken, wordt er al vaak naar het kind gekeken die het dichtste bij pa en ma woont. En ook

oplevert – zeker als het kind zijn of haar baan opzegt of minder gaat werken om de zorg voor pa of ma op zich te nemen. Maar een kind vindt het wel fijn om erkenning van broers of zussen te krijgen voor de taken die hij of zij op zich neemt.’

nog vaak naar de dochter in plaats van de zoon. Ik merk vaak dat daarbij een financiële compensatie nog niet eens de meeste discussie

Het grote verschil tussen de thuiszorg of de zorg au-pair is het feit dat de laatste bij u in huis trekt. ‘De zorg au-pair lijkt in opkomst

Scenario 2: Hulp in huis U wilt graag thuis blijven wonen en heeft hulp nodig, maar u wilt uw naaste omgeving daarmee niet belasten? Dan kunt u hulp in huis halen. Dat kan reguliere thuiszorg zijn die een paar uur of – in ploegendienst – 24 uur per dag in huis is of een ‘zorg au-pair’ die hulp biedt en bij u in huis woont.

De prijs voor deze hulp aan huis hangt af van de mate van zorg die u nodig heeft. Gaat het om huishoudelijk werk of heeft u medisch gekwalificeerd personeel nodig? De bureaus die de particuliere thuiszorg of uw zorg aupair regelen, kunnen inmiddels bijna iedere vorm van zorg voor u regelen.

WAT KOST ZORG? ZORGVILLA De netto kosten van een zorgvilla starten vanaf ongeveer 40.000 euro per jaar.

Dit bedrag is samengesteld uit huur- en servicekosten voor de zorgvilla, die vaak voor een deel fiscaal aftrekbaar zijn.

De kosten voor de zorg worden betaald uit uw PGB of een andere vorm van vergoeding van zorgkosten. Hiervoor geldt een eigen bijdrage van maximaal 10.000 euro per jaar. Dit bedrag is onderdeel van de genoemde netto kosten. De voornaamste variabelen in de uiteindelijke netto kosten zijn de huur- en servicekosten van de zorgvilla (er zijn verschillende segmenten) en uw inkomen.

INDICATIE NETTO PER JAAR € 40.000

FINANCIAL FOCUS

19

VERGUNNINGEN MANTELZORGWONINGEN De regels voor het plaatsen van een mantelzorgwoning (een woning in de tuin voor familie die u verzorgt) zijn in 2014 versoepeld. In de meeste situaties is daardoor geen omgevingsvergunning (bouwvergunning) meer nodig. Wel xxxmoet de familie aan kunnen tonen dat er sprake is van mantelzorg. Dat kan in de praktijk nog wel eens lastig zijn als de mantelzorgwoning er komt uit vóórzorg voor vader of moeder. Verandert de situatie – bijvoorbeeld omdat u overlijdt – dan geldt die vrijstelling voor een vergunning niet meer.

Het effect is in veel gevallen dat de mantelzorgwoning uit de tuin moet of dat de verbouwde garage weer terug moet worden gebracht in de oude staat. Een extra argument om te kiezen voor een verplaatsbare woning omdat deze dan gemakkelijk kan worden doorverkocht.

te zijn’, legt Jacques Hogerwerf, specialist Vermogensstructurering van ABN AMRO MeesPierson, uit. ‘Het grote voordeel is dat er altijd iemand in huis is. Maar zo’n zorg aupair is natuurlijk wel gebonden aan normale werkuren en kan dus niet 24 uur per dag voor u klaarstaan. Het nadeel is dat u waarschijnlijk een deel van uw privacy opgeeft.’

Er zijn Nederlandse zorg au-pairs te vinden, maar veel van deze zorgverleners komen ook uit het buitenland. In het geval van een buitenlandse au-pair gaat de communicatie vaak in het Engels. Wel iets om op te letten.

Ga bij een buitenlandse zorg au-pair uit van een maandsalaris vanaf zo’n 3000 euro. In sommige gevallen zou de inzet van een zorg au-pair betaald kunnen worden uit het persoonsgebonden budget (PGB) indien u daarvoor in aanmerking komt (zie rekenvoorbeeld op pagina 23).

‘In het buitenland is deze situatie veel

20

FINANCIAL FOCUS

WONEN En hoewel bijna alles wel te automatiseren is, wijst Denekamp erop het vooral ook weer niet te overdrijven. ‘U kunt natuurlijk wel een systeem installeren dat voor u de gordijnen open en dicht doet, maar dan hoeft u dadelijk bijna niet meer op te staan van de bank. Terwijl een beetje lichaamsbeweging – wanneer u daar nog toe in staat bent – voor iedereen op latere leeftijd eigenlijk juist goed is.’

Scenario 4: (Dicht)bij familie gaan wonen

gezien dat iemand een complete volledige lift in zijn huis had laten bouwen toen hij minder goed ter been werd’, vertelt Hogerwerf. ‘Maar dat is natuurlijk een forse investering. En bouwtechnisch moet dat in het huis ook maar net kunnen.’

gebruikelijker’, vertelt Denekamp. ‘In Italië zit dan 7 dagen per week, 24 uur per dag, een vrouw bij moeder in huis. Volgens de Nederlandse regelgeving mag zo’n persoon niet continu beschikbaar zijn. Een zorg au-pair lijkt daarom vooral geschikt als onderdeel van een bredere oplossing.

Overdag kan vader of moeder bijvoorbeeld altijd een beroep doen op de kinderen, terwijl ’s nachts een zorg au-pair in huis beschikbaar is.’

Scenario 3: Huis levensloopbestendig maken Heeft u (nog) helemaal geen hulp in huis nodig? Dan kunt u ook bekijken of u uw huis met enkele aanpassingen beter geschikt kunt maken voor een verblijf op latere leeftijd.

Wordt u slechter ter been? Dan kan een stoellift bij de trap uitkomst bieden. Maar er zijn ook andere oplossingen mogelijk. ‘Ik heb in een grachtenpand in Amsterdam wel eens

In veel gevallen zal de optie om de slaapkamer naar beneden te verhuizen een makkelijkere – en in ieder geval minder kostbare – oplossing zijn. Toch zal dit vaak ook een forse verbouwing betekenen waarbij bijvoorbeeld een garage of schuur geïsoleerd moet worden en leidingen aangelegd moeten worden om een toilet en/of douche mogelijk te maken.

Ten slotte kunt u uw leven in huis een stuk makkelijker maken met de installatie van domoticasystemen. Hiermee kunt u bepaalde zaken in huis automatiseren. De verlichting of verwarming bijvoorbeeld. Maar u kunt ook via een app op uw telefoon of tablet kijken wie er voor de deur staat en de voordeur opendoen. Een ‘slimme vloer’ is inmiddels ook op de markt. Die registreert wanneer u valt en blijft liggen en schakelt daarna automatisch de hulpverlening in. Maar de vloer kan bijvoorbeeld ook ‘zien’ of u onrustig bent en er wellicht iets aan de hand is. Of direct het licht aanzetten wanneer u uw eerste stap uit bed zet.

Voelt het huis al jaren te groot en heeft u eigenlijk ook niet meer zo’n band met de buurt waar u woont? Dan kunt u natuurlijk ook een betere plek zoeken om te wonen. Terwijl het in scenario 1) ging om een kind dat bij ú in huis komt, is de situatie omgekeerd natuurlijk ook mogelijk. U trekt bij uw kind in huis of – iets minder drastisch – u gaat dicht bij hem of haar wonen.

Feitelijk gelden hiervoor alle opmerkingen die al eerder gemaakt zijn. Zorg voor duidelijke afspraken over eventuele kosten én bespreek hoe u ervoor zorgt dat u beiden uw privacy behoudt. ‘Let er ook op dat de relatie met uw kind hierdoor kan veranderen. Uw zoon of dochter komt dan niet meer langs voor de gezelligheid maar vooral om voor u te zorgen.

Uw familieband kan opeens veranderen in die van een zorgverlener en een patiënt’, geeft Denekamp aan.

Bekijk een nieuwe omgeving bovendien ook eens met een andere bril, geeft Hogerwerf mee als tip. ‘Stel dat u over een tijdje toch intensiever zorg nodig gaat hebben, is die dan in uw nieuwe omgeving eenvoudig te vinden? Als u een woonstap maakt op latere leeftijd, is dat wel iets om in het achterhoofd te houden.’

Scenario 5: Naar de zorgvilla of het verzorgingshuis Levert het zelfstandig wonen problemen op? Omdat u wel eens wat vergeet of het bereiden van de maaltijden bijvoorbeeld veel energie kost? Dan kan een verhuizing naar een zorgvilla of een verzorgingshuis uitkomst bieden.

Bij een zorgvilla zien veel mensen een statig pand in een villawijk in de stad of een prachtig landhuis met uitzicht op landerijen in een dorp voor zich. U huurt er een kamer of appartement en krijgt er alle zorg die u verder nodig hebt. Zo kunt u rustig van uw oude dag genieten. Aan zo’n plek hangt natuurlijk een prijskaartje. Maar

FINANCIAL FOCUS

21

LEG HET VAST: UW LEVENSTESTAMENT Ideeën vormen over uw toekomstige zorg is niet makkelijk. De of-, hoe-, en wanneer-vragen zijn vaak lastig te beantwoorden. Maar als u het voor u uitschuift, kan de situatie ontstaan dat u niet meer zelf kunt beslissen. Anderen moeten dat dan voor u doen. Bijvoorbeeld uw kinderen.

Weten zij van uw wensen? In de praktijk zien we hier vaak moeilijke situaties ontstaan. Het ene kind meent dat de ouder de zorg thuis wil organiseren, ongeacht de kosten. Het andere kind weet zeker dat de ouder dat, gezien de kosten, nooit zou hebben gewild. Leg daarom uw wensen vast in een levenstestament zodat uw wensen ook in de toekomst het uitgangspunt blijven.

gelukkig kunt u ook met iets minder budget kunt u al terecht in een zorgvilla of een verzorgingshuis.

Heeft u recht op een bijdrage uit de Wet langdurige zorg (Wlz), dan wordt een deel van de kosten voor een zorgvilla of verzorgingshuis hieruit betaald. Iedereen die gebruik maakt van de Wlz betaalt ook een eigen bijdrage. Die is voor een thuiswonende lager dan voor iemand die in een verpleeghuis woont. Voor de Wlz geldt iemand die in een zorgvilla woont of eigen woonruimte huurt in het verzorgingshuis als “thuiswonend”. Voor een alleenstaande met een groter inkomen of vermogen scheelt dat maximaal zo’n 18.000 euro per jaar aan eigen bijdrage. Met die ‘winst’ kunt u al een deel van uw huur in de zorgvilla of het verzorgingshuis financieren.

In uw vermogensplanning is het van belang met een dergelijk scenario rekening te houden. Houd een potje achter de hand om

22

FINANCIAL FOCUS

een verblijf in een zorgvilla of verzorgingshuis te kunnen blijven betalen (zie ook het rekenvoorbeeld op pagina 19). ‘Uiteraard is het heel aardig van u wanneer u al uw kinderen een deel van uw vermogen wilt gaan schenken volgend jaar, maar schenk niet álles weg. Bent u zich er van bewust dat er op latere leeftijd sprake kan zijn van een kostenpiek om uw laatste dagen ook in comfort te kunnen slijten’, zegt Denekamp.

Lees ook het kader Eigen bijdrage voor zorgkosten op pagina 24.

Scenario 6: Naar een verpleeghuis Wanneer u 24 uur per dag hulp nodig heeft, kunt u worden toegelaten tot een verpleeghuis. Daar is intensieve zorg, behandeling en toezicht altijd dichtbij en zijn er passende activiteiten in een veilige omgeving. In Nederland wonen ongeveer 50.000 mensen in een verpleeghuis.

Wanneer u verblijft in een dergelijke

WONEN

WAT KOST ZORG? ZORG THUIS

zorginstelling met een indicatie op basis van de Wlz, dan krijgt u de meeste kosten van zorg en verblijf vergoed. U betaalt wel een eigen bijdrage voor de zorg die u krijgt in de instelling. Omdat u ‘uitwonend’ bent wanneer u in een verpleeghuis woont, bedragen die kosten voor een alleenstaande met een groter inkomen of vermogen maximaal zo’n 27.600 euro.

Scenario 7: Kleiner, handiger en of goedkoper gaan wonen Als u nog prima zelfstandig kunt wonen, kan een verhuizing tóch te overwegen zijn. Heeft u de hypotheek op uw huis al afbetaald? Of is uw huis in de loop der jaren in waarde gestegen? Dan zit er op dit moment veel geld vast in de stenen van uw huis. Als u toch al niet zo goed weet wat u met al die ruimte in uw huis moet doen, kan het een goed moment zijn om te verhuizen naar een kleinere woning, bijvoorbeeld een serviceflat,

om een deel van uw vermogen te verzilveren, zegt Hogerwerf. ‘Een kleinere woning die speciaal is ingericht voor een oudere bewoner kan heel veel extra gemak opleveren.’

Let er wel op wat u precies koopt, zegt Denekamp. Hij kent verhalen van speciale zorgwoningen die bijvoorbeeld niet rolstoeltoegankelijk zijn – lastig als u uiteindelijk tóch wat slechter ter been wordt.

Of het prachtige seniorenappartement met een mooi balkon. Om de schuifpui te kunnen openen, was echter wel zoveel kracht nodig dat een gemiddelde bewoner zijn zoon of dochter over moest laten komen om op het balkon te kunnen gaan zitten.

Bedenk ook dat koop niet altijd de meest logische weg is. ‘Huur kan op latere leeftijd veel interessanter zijn. Misschien zijn de eisen die ouderen over een aantal jaar aan hun appartement stellen wel veranderd en zitten uw nabestaanden na uw overlijden

De prijs voor zorg thuis is lastig in te schatten. Helpt uw partner of de familie mee? En als u professionele hulp nodig heeft: is dit alleen hulp in het huishouden, of gaat het om medische zorg voor 24 uur per dag? In dat laatste geval kunt u als indicatie gebruiken: netto kosten van ongeveer 90.000 euro tot 100.000 euro per jaar.

Dit bedrag is samengesteld uit de kosten voor de hulp, een vergoeding vanuit een PGB, de eigen bijdrage voor het PGB van maximaal 10.000 euro per jaar en het fiscale voordeel over de netto last. De omvang van het PGB is afhankelijk van de zorgbehoefte en het fiscale voordeel van de omvang van uw inkomen. De exacte uitkomst is dus afhankelijk van uw persoonlijke situatie. Het genoemde bedrag kunt u zien als een indicatie.

INDICATIE NETTO PER JAAR €90.000 - €100.000

FINANCIAL FOCUS

23

WAT KOST ZORG? VERZORGINGSHUIS Als u recht heeft op verblijf in een zorginstelling, dan wordt dat betaald vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz).

U moet wel een inkomensafhankelijke bijdrage betalen. Voor een alleenstaande AOW-er is de maximale eigen bijdrage afgerond 27.600 euro per jaar. Naast dit bedrag rekent de zorginstelling mogelijk nog extra voor bepaalde diensten (wassen van kleding bijvoorbeeld).

INDICATIE NETTO PER JAAR € 27.600

met een onverkoopbaar appartement. Als ook daarbij het abonnement voor bepaalde servicekosten blijft doorlopen, kan dit een onaangename last vormen. Dan was het beter geweest als u gewoon een aantal jaar uw appartement had gehuurd. Bovendien betekent huren na de verkoop van uw woning ook dat er meer vermogen wordt vrijgemaakt om zorg of hulp in te kopen’, legt Denekamp uit.

MAAR U BENT NU NOG ZO JONG EN VITAAL …

Nadenken over later? Terwijl u nu nog midden in het leven staat? Dat kan nog wel even wachten, zal u denken.

Waarschijnlijk is dat ook zo. Toch is het voor zestigers al eens goed om na te gaan wat de opties zijn en na te denken over waar u zich prettig bij zou voelen. Later bij de kinderen in de achtertuin of liever zo lang mogelijk in uw eigen huis blijven wonen?

Een verzorgingstehuis of liever de zorgvilla?

Bij verschillende wensen horen namelijk

ook verschillende financiële plaatjes. En hoe ouder u bent, hoe beter u daarvoor het budget kunt bepalen. Kijkt u ook eens naar de plek waar u nu woont. Is dit de handigste plek wanneer u wellicht over een tijdje meer hulp of zorg nodig heeft? Of is het slimmer om alvast de eerste stappen te zetten naar een nieuwe leefomgeving?

En wat gebeurt er als u zelf niet meer in staat bent om beslissingen te nemen?

Denk na over het opstellen van een levenstestament. Meer daarover leest u in het kader op pagina 22.

Bedenk u ook dat er misschien nog een aantal ‘dure’ jaren aan gaan komen. Zeker als u uw laatste dagen op een comfortabele wijze wilt slijten, kost dat geld. Zorg dus dat u daarvoor een potje heeft.

Later is allang begonnen … En het wordt heel wat gemakkelijker als u zich er al eerder goed op heeft voorbereid.

EIGEN BIJDRAGE VOOR ZORGKOSTEN

24

In 2013 wijzigde de berekening van de eigen bijdrage voor de AWBZ. We werden geacht 8% extra inkomen uit ons vermogen te realiseren. Samen met de 4% van box 3 bracht ons dat op 12% (fictief) inkomen uit vermogen. Veel mensen vonden dat onrechtvaardig en vaak ontstond de gedachte: “als ik dat vermogen niet heb, word ik ook niet geacht dat extra inkomen te hebben”. Schenken is een mogelijkheid om van vermogen af te komen.

Het is niet verstandig ons alleen te richten op het puzzelstukje van de eigen bijdrage voor de zorg.

Laten we de eigen bijdrage voor de Wlz nemen.

Die geldt als u bijvoorbeeld wordt opgenomen in een verzorgingshuis en deze bijdrage is maximaal € 27.600 per jaar. Mogelijk betaalt u minder als u uw vermogen weggeeft. Maar als u u nog niet op de drempel van het verzorgingshuis staat, wilt u waarschijnlijk prettig kunnen blijven leven. En dan is het waarschijnlijk niet slim om uw vermogen nu weg te geven.

De AWBZ is inmiddels geschiedenis. De eigen bijdrage geldt nu voor de Wmo en de Wlz. De Wmo is voor de fase ‘zorg thuis’ en de Wlz voor de fase waarin 24 uur per dag zorg of toezicht nodig is.

Of overweegt u een alternatief voor het verzorgingshuis? Bijvoorbeeld een zorgvilla? Dat kan, maar daarvoor moet u meestal wel over voldoende geld beschikken.

De vraag is dus welk probleem u oplost wanneer

FINANCIAL FOCUS

u uw vermogen gaat wegschenken. Als u de zorg thuis wilt organiseren, bedraagt de eigen bijdrage afgerond ongeveer € 10.000 per jaar.

Gemiddeld duurt deze fase ongeveer 3 jaar.

Tegenover deze lasten staat dat uw inkomen doorloopt. De vraag is dus of u per saldo armer wordt van de eigen bijdrage.

Bovendien kan het zijn dat u op basis van uw inkomen in box 1 (pensioen) al de maximale bijdrage moet betalen. Dat is het geval bij een bruto inkomen vanaf ongeveer € 60.000 per jaar.

Laat u dus goed informeren over uw situatie.

Wegschenken om de zorgkosten te ontlopen, is niet in iedere situatie de verstandigste beslissing.

PORTRET: BIJZONDER WONEN

3X Bijzondere woningen WONEN IN EEN BIJZONDER HUIS

‘Het gebouw is niet “bling-bling”.

Daar moet je tegen kunnen’ DRIE PORTRETTEN VAN MENSEN DIE NIET IN DE DOORSNEE RIJTJESWONING WONEN. EEN (DEEL VAN EEN) KASTEEL, EEN BUNKERHUIS EN EEN ONDERLANDWONING. HOE KWAMEN ZE ER TERECHT? EN HOE IS HET OM IN ZO’N BIJZONDER HUIS TE WONEN?

FINANCIAL FOCUS

25

PORTRET Onderlandwoning

Onder de grond maar toch veel licht ‘Veel mensen willen zo’n huis, maar in de praktijk blijkt zoiets heel lastig om te realiseren’ ‘Eigenlijk vind ik de naam “Onderlandwoning” niet helemaal goed gekozen. Het is inderdaad een woning met een heuvel er overheen, maar hij zit niet echt onder de grond. Het is meer een “Landschapswoning”, een woning die onderdeel uitmaakt van het landschap.’

‘Op het dak en aan de zijkanten van de woning ligt grond. Het voordeel is de isolerende werking ervan. In de winter blijft het langer warm en in de zomer is het koeler. Het huis maakt deel uit van de ecologische woonwijk EVALanxmeer in Culemborg. Toen het huis gebouwd werd, is berekend dat het ongeveer 60% zuiniger zou zijn dan een normaal huis van deze omvang. Overigens is die besparing niet alleen te danken aan de isolerende werking van het water en de grond. Het huis is ook voorzien van een warmtepomp en er is bijvoorbeeld gebruik gemaakt van leemstuc. Als ik ook nog zonnepanelen zou installeren, woon ik energieneutraal.’

‘Deze woningen maakten oorspronkelijk geen deel uit van de plannen. Ik was als architect bezig in de wijk met een ander huis toen ik werd gevraagd door wat nu mijn buren zijn om een onderlandwoning te ontwerpen.

Ik heb toen in eerste instantie een idee gemaakt voor één huis. De projectgroep van de gemeente opperde, aangezien voor het project best een aanzienlijke procedure nodig was, om een groepje te maken. Daarvan ben ik er zelf eentje gaan bewonen.’

‘Echte nadelen hebben deze woningen wat mij betreft niet. Ze zijn behoorlijk licht, omdat de bovenramen vrij uitzicht op de hemel hebben en daardoor veel licht bieden. De grond houdt het water vast en op het dak ligt een drainagelaag zodat er ook geen modderpoelen ontstaan. Het enige is dat je midden in de natuur zit en dus zo nu en dan last van wat beestjes hebt.’

‘Ik hoor regelmatig mensen zeggen dat ze altijd al zoiets hebben gewild.

Maar in de praktijk blijkt het heel lastig te zijn om zo’n project van de grond te krijgen. Vaak zijn beschikbare kavels daar niet voor geschikt of werkt de gemeente niet mee.’

‘Normaal gesproken wil je als architect meteen weer aan een volgend huis beginnen als je er eentje hebt afgerond. Maar dit is écht een hele fijne woning.

Achteraf had ik er misschien nog een paar extra kamers bij willen hebben. Wellicht dat die er nog wel eens komen.’

26

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE / JASPER CREMER WAT / ONDERLANDWONING IN CULEMBORG UIT / 2009

Foto: Maurice Heesen

PORTRET: BIJZONDER WONEN

FINANCIAL FOCUS

27

PORTRET Hamtoren

Geen bling-bling kasteeltoren ‘Je moet feeling met het gebouw hebben want je draagt acht eeuwen geschiedenis op je schouders’ ‘Toen de betovergrootvader van mijn ex-man, Willem-Jan, het kasteel Den Ham zo’n 160 jaar geleden kocht, was het geheel in ruïneuze staat. Deel voor deel is het kasteel toen afgebroken. Waarschijnlijk om de bouwmaterialen te verkopen. Uiteindelijk bleef alleen de toren en de fundamenten van de voorkant van het kasteel over. Lange tijd is er vervolgens niets met de Hamtoren gedaan. In 1960 zijn mijn schoonouders begonnen met een renovatie. Die heeft veel langer geduurd dan gepland. Pas twintig jaar later was het pand opgeknapt en kon het bewoond worden.’

‘Dat er iemand van de familie in de toren zou gaan wonen, had niemand verwacht. Maar toen ik hier voor het eerst kwam, was het direct duidelijk: ik was op slag verliefd op het gebouw. De ouders van Willem-Jan moesten in eerste instantie wennen aan het idee. Dit was toch geen plek om een gezin te gaan starten, dachten zij. Maar hoe langer we er over spraken, des te meer het ging leven en raakten zij ook erg enthousiast. Zij vonden het erg fijn dat het bijzondere gebouw op deze manier in de familie kon blijven.’

‘We hebben hier met de kinderen 26 jaar lang een geweldige tijd gehad. Er was natuurlijk meer dan genoeg ruimte in huis, veel grond om buiten te spelen en zelfs water om met de kano’s te varen. We zijn dankbaar dat we dat allemaal hebben mogen meemaken. Maar nu staat de Hamtoren tóch te koop. Het is tijd om het stokje over te dragen aan mensen die er ook graag voor willen zorgen. Ik gun het een ander om van deze bijzondere plek te kunnen gaan genieten. Ik heb in de loop van de tijd hier veel georganiseerd en op die manier mensen laten meegenieten van het gebouw. Dat ben ik, met het oog op de verhuizing, nu deels aan het afronden. Ik verzorg nog wel rondleidingen op afspraak (zie foto).’

FEITEN ‘Het gebouw is niet “bling-bling”. Het is een authentiek gebouw en daar zitten ook haken en ogen aan. Je leeft hier met het ritme van het gebouw. Daar moet je feeling voor hebben. Daarom zijn we op zoek naar een koper die dat begrijpt. Je draagt weliswaar acht eeuwen geschiedenis op je schouders, maar de schoonheid daarvan ben ik altijd blijven zien.’

28

FINANCIAL FOCUS

WIE / JACINTHA BATENBURG WAT / DE HAMTOREN IN VLEUTEN UIT / 1450

PORTRET: BIJZONDER WONEN

RONDLEIDING INTERESSE IN EEN RONDLEIDING DOOR DE HAMTOREN? KIJK DAN OP

Foto: Maurice Heesen

JACINTHABATENBURG.NL.

FINANCIAL FOCUS

29

PORTRET Bunkerhuis

Alleen aan de buitenkap een trap ‘Het leggen van leidingen is lastig in een dekplaat van twee meter beton’ ‘Aan de buitenkant zie je eigenlijk niet dat dit een bijzondere woning is. Dat was ook de voorwaarde in de jaren 50 om deze woning te mogen bouwen. De architect moest er voor zorgen dat de bunker waarop het huis is gebouwd, niet meer zichtbaar zou zijn. Waarschijnlijk lag de aanblik van die bunkers net na de oorlog gevoelig, terwijl sloop geen optie was vanwege de kosten. Het huis is dus eigenlijk om de bunker heen gebouwd. De bunker biedt nu plaats aan een dubbele garage en de rest van het huis staat er bovenop.’

‘Een nadeel van de bunker vormt het dak van twee meter dik beton. Toen het huis werd gebouwd is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande gaten voor de aanleg van leidingen. Maar nu ze aan vervanging toe zijn kom je daar niet meer bij en moeten we alsnog door die betonplaat heen boren. Momenteel wordt de woning grondig gerenoveerd. Het is een rijksmonument, dus dat moet zorgvuldig gebeuren. We hopen er in september in te kunnen trekken. Hoewel we dan een huis hebben dat zich bijna weer volledig in de oorspronkelijke staat bevindt, past het ons jonge gezin als gegoten. Het is ooit ontworpen voor een gezin met vijf kinderen en dat zie je ook terug in de inrichting: zelfs de kinderkapstok en de zandbak zijn mee-ontworpen.’

‘Het huis heeft ruim drie jaar te koop gestaan. Waarschijnlijk schrikt de monumentenstatus van het interieur kopers af. Maar omdat ik me als architect bezighoud met renovatie en herbestemming zag ik vooral de kansen en mogelijkheden van dit bijzondere huis. De woning is gebouwd voor een echtpaar waarvan de vrouw niet zo lang was. Dat zie je terug in de keuken, waar alles net even lager is dan je zou verwachten. Dat levert een uitdaging op omdat ik zelf graag in de keuken sta en bijna twee meter lang ben. Maar we hebben al bedacht dat een dik hakblok op het aanrecht een prima oplossing daarvoor zal zijn. Een ander voorbeeld is de wasmachine. Die stond oorspronkelijk in de bunker. Maar omdat er geen trap is vanuit het huis naar de bunker gingen de oorspronkelijke bewoners altijd met de wasmand buitenom.

Wij laten een ontbrekende kast in de woning bijmaken: naar oorspronkelijk ontwerp, maar net iets breder, zodat daar straks een wasmachine in past. Zo moet je soms creatief zijn om in dit huis te kunnen leven, maar daarvoor woon je wel in een heel bijzonder huis.’

30

FINANCIAL FOCUS

FEITEN WIE / STEVEN VAN DER GOES WAT / BUNKERHUIS IN DEN HAAG UIT / 1955

Foto: Maurice Heesen

PORTRET: BIJZONDER WONEN

FINANCIAL FOCUS

31

Voor fondswervende instellingen, vermogensfondsen en religieuze instellingen is er de laatste tijd veel veranderd op het gebied van communicatie, relatie en techniek. De communicatie is veel directer geworden door de komst van sociale media. Doordat de gever mondiger is geworden, is de relatie veranderd en verwacht een gever meer transparantie. En door de digitalisering worden er andere eisen gesteld aan de techniek van administratie en betalingen. Wilt u hier een antwoord op hebben, dan zult u moeten innoveren. Stilstaan is geen keuze.

Innovatie dwingt tot samenwerken De gulle gever verwacht dat goede doelen in snel tempo innovaties omarmen. U ontkomt er niet aan om hieraan mee te doen.

Maar u staat er niet alleen voor. Slimme samenwerkingen zorgen voor snellere innovatie. Zo snijdt het mes aan beide kanten.

PERSOONLIJK

ERAN HABETS Directeur Instituten & Charitas ERAN.HABETS@NL.ABNAMRO.COM

32

FINANCIAL FOCUS

Het Jaarcongres van Instituten & Charitas sluit dit jaar hierop aan.

We staan stil bij de impact van de digitalisering voor u aan de hand van sprekende voorbeelden. Uiteraard kijken we daarbij ook naar de ontwikkelingen die de komende jaren op 贸ns af gaan komen. En we laten zien hoe wij daar mee om gaan.

Ik geloof zelf dat innoveren, digitaliseren 茅n samenwerken het enige succesvolle antwoord is op deze veranderingen. Daarmee zorgen we ervoor dat we ook morgen nog relevant en interessant zijn.

Door te innoveren biedt u mensen die willen geven bijvoorbeeld nieuwe manieren om te doneren. Contactloos met zijn betaalkaart bijvoorbeeld, in plaats van met een acceptgiro of kleingeld in de collectebus.

Door te digitaliseren behoudt u het contact met uw doelgroep. De jaarlijkse brief wordt bijvoorbeeld ingeruild voor een website met de mogelijkheid om vragen via de chat te stellen of contact via Facebook of Twitter. Maar door te digitaliseren kunt u bijvoorbeeld ook uw inkomsten en uitgaven veel beter inzichtelijk krijgen waardoor u ook kunt voldoen aan de roep om transparantie vanuit de samenleving.

Innoveren en digitaliseren kost echter ook geld. Daarom is het verstandig om op zoek te gaan naar slimme allianties. Door samen te werken kunnen (technische) innovaties sneller tot stand komen.

Zo zijn bijvoorbeeld de Nierstichting en KWF een samenwerking aangegaan met technologiestichting STW. Zij bundelen hier hun krachten om de beste medische wetenschap te verbinden met technisch-wetenschappelijk onderzoek, waarbij op elk project onderzoekers en gebruikers bij elkaar worden gebracht.

Ook bij vermogensfondsen zien we een trend om samen te gaan werken. Hierdoor kunnen de kosten voor techniek en administratie gedeeld worden, waardoor de fondsen minder kosten kwijt zijn en tegelijkertijd sneller kunnen innoveren vanwege de schaalvoordelen.

Samenwerkingen zijn ook voor de bank een noodzaak geworden. Zo werken we bijvoorbeeld samen met startende bedrijven in de fintechsector. En werkt ABN AMRO samen met sociale en duurzame ondernemingen via het Social Impact Fonds.

Innovatie is geen keuze meer. U moet. Maar u staat er niet alleen voor. Door slim samen te werken, kunt u innovatie juist versnellen.

Ook de bank werkt graag met u samen om dit mogelijk te maken.

Ik zie u graag op ons Jaarcongres.

COLUMN

MEER

INFO?

Ga naar abnamromeespierson.nl/ic

FINANCIAL FOCUS

33

SAINT EMILION FACTS WIJN / ZUIVER RODE WIJNGEBIED SINDS DE 3E EEUW OPPERVLAKTE/ 5500 HA BIJZONDER / IN 1999 WERD HET ‘RECHTSGEBIED’ SAINTÉMILION OP DE WERELDERFGOEDLIJST GEPLAATST VANWEGE HET LANDSCHAP GERICHT OP WIJNBOUW EN DE HISTORISCHE MONUMENTEN IN DE STAD EN OMLIGGENDE DORPEN

34

FINANCIAL FOCUS

FEATURE

Wijn van waarde DRUIVENSAP KAN LEKKER ÉN HEEL WAARDEVOL ZIJN …

De ene fles wijn kost een tientje, de andere een paar honderd euro.

Wat veroorzaakt dit grote prijsverschil? Want uiteindelijk zit in beide flessen toch hetzelfde product: druivensap?

ARTIKEL

ONLINE LEZEN? www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

35

Het zonovergoten terras in uw achtertuin en dan een koele witte wijn erbij … Heerlijk.

Wijn is om van te genieten. Dat lukt met een wijntje van een tientje, maar er zijn ook exemplaren die honderden euro’s waard zijn. Wat maakt de ene wijn nu onbetaalbaar terwijl die andere gewoon bij de supermarkt te koop is?

Voor wie meer wil begrijpen van wijn is een spoedcursus wijnterminologie geen weggegooid geld. Woorden als ‘terroir’, ‘grand cru classé’ en ‘domaine’ zijn niet zomaar hocuspocus, maar bieden belangrijk inzicht in een wijn. Daarnaast kunnen ze een verhaal vertellen over de waarde van de wijn, ook al blijft de ontwikkeling en dus de waarde van de wijn altijd het geheim van de fles.

LOCATIE, LOCATIE, LOCATIE Vergelijk wijntermen met het jargon van de arts; van het laatste begrijpt de leek ook heel weinig, maar het zijn niet zomaar formules en bezweringen, het is een taal die van levensbelang is voor de patiënt. Nu betekent dat niet dat vinologische termen een kwestie van leven en dood zijn, maar ze zijn van groot belang om voor de juiste wijn te kiezen.

Ze helpen om smaak én waarde te bepalen.

Vooral de Franse wijn vraagt enige oefening om vat op te krijgen. De Fransen gebruiken hun termen namelijk net anders dan in de rest van de wereld. Wijnproducenten in Duitsland of Italië benoemen zowel de druif als de regio waar de wijn is gemaakt. In landen als Argentinië is de plek veel minder belangrijk.

In Frankrijk is de plaats alles; vaak worden de druivensoorten in een fles niet eens (prominent) benoemd.

dat is een samenballing van alle elementen die hebben meegespeeld bij de groei van de druif, vaak letterlijk. Het gaat om de ligging van de wijnranken ten opzichte van de elementen. Hoeveel zonlicht genieten de druiven, hoe is de invloed van de wind, wat is de samenstelling van de bodem? Al die eigenschappen spelen een rol; daarom is precieze plaatsbepaling zo belangrijk.

Dat kan vrij extreem zijn: een wijngaard aan de ene kant van de weg kan wijnen leveren die vele honderden euro’s kostbaarder zijn dan die van de wijngaard aan de overkant van diezelfde weg. Dergelijke prijsverschillen zijn vooral te vinden in de meest exclusieve appéllations, zoals Pauillac en Saint Julien in de Bordeaux.

Of tussen chateaus die top Bourgognewijnen maken in de Bourgogne. In zekere zin is de waarde van Franse wijn bepaald door het aloude makelaars-dictum: locatie, locatie, locatie.

TERMINOLOGISCHE CONFUSIE; ZO MOEILIJK IS HET ALLEMAAL NIET Het is goed om een aantal termen snel en simpel door te nemen. ‘Vin de pays’ bijvoorbeeld. De kwaliteit van deze wijnen kan van zeer pover tot zeer goed reiken, maar deze flessen zijn in ieder geval niet de eerste kandidaten voor waardevolle wijnen. Vin de pays heeft namelijk geen appéllation en wordt minder strikt toegepast. Wat ons bij de term ‘appéllation’ brengt. Dit wordt ook wel Appéllation d’Origine Contrôlée (AOC) genoemd. Hoe dit systeem van vastgestelde (en prestigieuze) gebieden tot stand kwam is een te lang verhaal voor dit artikel. Wat van belang is om te beseffen is dat deze AOC’s belangrijke aanwijzingen zijn voor de kwaliteit van de wijn.

36

FINANCIAL FOCUS

1. Château Cheval Blanc 1947 228.201 euro 2. Château Lafite-Rothschild 1869 174.519 euro 3. Château Margaux 1787 168.750 euro 4. Château Lafite 1787 120.000 euro 5. Château Cheval Blanc 1947 101.344 euro Overigens verwisselde een 1992 Screaming Eagle in 2008 voor 500.000 dollar van eigenaar. Dat was echter op een veiling voor het goede doel, het is dus de vraag of die prijs ook de echte waarde van de wijn reflecteerde.

meer dan het jaar waarin de gebottelde druiven zijn geoogst; de jaargang van de oogst dus. En jaren zijn heel belangrijk als indicatie voor de kwaliteit van een wijn.

Met de term ‘Grand Cru’ (letterlijk ‘grote oogst’, waarmee met ‘groot’ de kwaliteit van de wijn wordt bedoeld) worden in Frankrijk de beste wijnen aangeduid per gebied. De term is wettelijk beschermd in Frankrijk. In verschillende gebieden heeft de term echter weer een andere betekenis. Zo mag in SaintÉmilion bijvoorbeeld wel 60% van de productie de naam ‘Grand Cru’ gebruiken. Maar voor de Bordeaux geldt juist een zeer prestigieus classificatiesysteem voor Grands Crus. Daar behoren slechts een zeer beperkt aantal chateaus tot de Grand Crus: Margaux, Latour, Lafitte Rothschild, Haut Brion en Mouton Rothschild.

KIJKEN, KIJKEN, NIET PROEVEN

Zelfs ‘plaats’ is niet specifiek genoeg. De specifieke plek waar de wijnranken groeien kan een wereld van verschil maken. Daarom gebruiken de Fransen de term ‘terroir’,

DE DUURSTE FLESSEN

‘Vintage’ is ook een term die vaak langskomt en een zekere allure met zich mee lijkt te brengen. In feite betekent de term vaak niets

De plek van de wijngaard, het jaar van de oogst. Die informatie vindt u allemaal op het etiket. Dat is dus ook een belangrijke bron om

XXX

FINANCIAL FOCUS

37

te zien wat u in handen heeft. Maar er is meer te zien aan de fles: het niveau van de wijn ín de fles.

als collectors item nog steeds zijn waarde behouden.

PRIJZENFESTIVAL Het is normaal dat in de loop der jaren een klein deel van de wijn uit de fles ontsnapt.

Dat gebeurt onder meer door verdamping. In principe hoeft dat de kwaliteit van de wijn ook niet aan te tasten, mits de wijn al die tijd goed is opgeslagen.

Hoewel alle zaken die we besproken hebben van invloed zijn op de waarde van de wijn, gaat het de liefhebber natuurlijk ook om de kwaliteit van de wijn zelf. Als u zelf geen kenner bent, is het soms moeilijk de smaak op waarde te schatten. U kunt u dan laten leiden door de kenners.

Maar er zijn uiteraard grenzen aan het niveau dat de wijn in de fles mag hebben. Als we uitgaan van een normale Bordeaux fles met een ‘hals’ en ‘schouders’ dan begint oudere wijn kritiek te worden wanneer het niveau tot onder de ‘schouders’ is gezakt. Iets eronder kan nog wel voor wijnen van 40 jaar en ouder, maar komt het niveau daaronder dan

Zo bestaan er verschillende medailles die aan wijnen toegekend worden. Het Concours Général dat ieder voorjaar tijdens de grote landbouwbeurs van Parijs wordt gehouden, is een bekend wijnconcours waar medailles worden toegekend. Ook verschillende wijngebieden wijzen jaarlijks medailles toe

zal de wijn waarschijnlijk niet meer drinkbaar zijn. Overigens betekent dat niet per se dat de wijn niet meer waardevol is. Hij kan wellicht

aan wijnen die in die regio zijn geproduceerd.

Daarnaast zijn er bekende wijnproevers die ook hun waardering voor wijnen delen, zoals

38

FINANCIAL FOCUS

bijvoorbeeld Robert Parker. Goed om daarbij te weten is dat deze proevers vaak niet over één nacht ijs gaan en hun oordeel vellen na verschillende proefsessies.

FRAUDE IN WIJN Van plan om een bijzondere wijn te kopen?

Let dan wel even op. Zeker als u de wijn bijvoorbeeld via een onbekende bron op het internet koopt. Voor vrijwel ieder item dat waardevol is, geldt dat er wel iemand is die zal proberen het product na te maken. Denk aan tassen van bekende ontwerpers, parfums of schilderijen. Dat geldt dus ook voor wijn.

De laatste jaren komen er steeds meer exclusieve wijnen op de markt waarbij vraagtekens door kenners worden gezet.

De fraudegevallen zijn in te delen in twee soorten. Bij de ene vorm van oplichting probeert een oplichter via een nieuw etiket van de ene wijn een andere te maken. Door

FEATURE

bijvoorbeeld op een Pétrus van 1980 een etiket te plakken uit 1982 stijgt de fles enorm in waarde. Probleem vormt daarbij de kurk, die ook van een jaartal voorzien is. Maar ook daar kan een oplichter mee sjoemelen.

Bovendien worden veel van deze flessen pas jaren later geopend (of in sommige gevallen nooit) waardoor de fraude pas later aan het licht komt.

Daarnaast zijn er oplichters die de juiste lege fles met het juiste etiket voorzien van nieuwe wijn. Sommige oplichters hebben een goede neus voor het samenvoegen van wijnen totdat een zelfde smaak wordt verkregen als het origineel. Ook dan is het maar de vraag of de fraude uitkomt. Zo bestaat er het verhaal van een restaurant in Las Vegas dat een Pétrus uit 1982 van enkele duizenden dollars serveerde aan een stel gasten. De inhoud van de fles beviel goed en de groep wilde er nog eentje.

Die fles werd echter teruggestuurd omdat de

smaak anders was dan de eerste. Vervolgens werd een derde fles opengetrokken die wél weer beviel. Na die avond werden de flessen nader onderzocht en wat bleek: de tweede was de échte fles Pétrus uit 1982 en de andere twee waren vervalsingen.

De moraal van dat laatste verhaal? De waarde van wijn is slechts één aspect van de fles, uw persoonlijke smaak is een belangrijke andere. De meest waardevolle wijnen hoeven in uw beleving helemaal niet de lekkerste te zijn. Houd dat in uw achterhoofd als u een wijn koopt. Gaat u voor de fles of de inhoud?

FINANCIAL FOCUS

39

Jong geleerd is oud gedaan Als u het goed heeft thuis, wilt u natuurlijk ook dat uw kinderen het goed hebben.

Een gedegen financiële opvoeding helpt daarbij, blijkt uit onderzoek van het Nibud (maart 2016). Daarom start ABN AMRO MeesPierson in het najaar met de Generation Next Academy.

Financiële zelfredzaamheid Is de financiële zelfredzaamheid van een kind dat een financiële opvoeding heeft gehad later groter dan iemand die geen uitleg heeft gekregen over hoe om te gaan met financiën?

55 / 64% Een financiële opvoeding leidt er niet toe dat de uitgaven vaker op een rijtje worden gezet. Het is niet duidelijk wat de reden hiervoor is. Wellicht is de behoefte hiertoe minder omdat er al een goed beeld bestaat van de persoonlijke financiële situatie.

met financiële educatie

zonder financiële educatie

Huishouden spaart

zonder financiële educatie

Geen producten kopen als er geen geld voor is

met financiële educatie

met financiële educatie

zonder financiële educatie

Zet tenminste 1 x per jaar uitgaven op een rij

84 / 69%

87 / 63% Op = op geldt voor mensen die hebben geleerd om met geld om te gaan. Zonder die opvoeding is men vaker geneigd om ook zonder geld toch zaken te kopen.

Sparen kun je leren.

Wanneer er sprake is geweest van een financiële opvoeding wordt er meer gespaard dan wanneer daarvoor geen aandacht is geweest.

Bron: Financiële opvoeding & het financiële gedrag als volwassene, Nibud, maart 2016

40

FINANCIAL FOCUS

FINANCIËLE OPVOEDING

Hoe vaak praten jongeren met ouders over geldzaken?

Uit eerder onderzoek van het Nibud (september 2014) blijkt dat jongeren van 12 tot 24 jaar in veel gevallen over geldzaken praten met hun ouders: 3% 14% 22%

(BIJNA) NOOIT PAAR KEER PER JAAR

18%

1-2 KEER PER MAAND 1-2 KEER PER WEEK BIJNA ELKE DAG

42%

IN GESPREK

FINANCIËLE

In gesprekken tussen ouders en kinderen over geld

educatie

gaat het vooral over aankopen en uitgaven.

Aankopen en uitgaven Sparen Baantje/inkomen Regelingen van de overheid Weet niet/geen specifiek onderwerp 0%

5%

10%

15%

20%

RUZIE!

25%

ABN AMRO MeesPierson start in het najaar met de Generation Next Academy. Speciaal voor de jongere

Praten over geld met ouders leidt ook tot ruzie. Vooral wanneer het gaat om

tussen 18 en 30 jaar die zich goed wil voorbereiden op het

waaraan het geld wordt uitgegeven of hoeveel geld er wordt uitgegeven:

krijgen van en omgaan met het vermogen in de familie.

In dit interactieve jaarprogramma wordt onder meer aandacht besteed aan vermogensplanning, beleggen en

Waar ik mijn geld aan uitgeef

bedrijfsopvolging. Samen met de experts van de bank

Hoeveel geld ik uitgeef

én andere jonge mensen die met dezelfde vragen zitten.

Omdat ik in de winkel makkelijk iets koop

Interesse? U leest er meer over op

Hoeveel geld mijn ouders aan mij geven

abnamromeespierson.nl/generationnextacademy

Omdat ik (meer) moet gaan werken 0%

10%

20%

30%

40%

FINANCIAL FOCUS

41

BHUTAN Het Koninkrijk Bhutan is een land dat ingesloten ligt door China en India. Het roept associaties op met sprookjesachtige koninkrijken; de inwoners noemen hun land ‘Druk Yul’, wat ‘land van de draak’ betekent. In 1999 werden voor het eerst internet en televisie-uitzendingen toegestaan.

Ook had de koning er sinds mensenheugenis de absolute macht. Pas in 2008 transformeerde het land zich officieel tot constitutionele monarchie, waarbij democratie werd geïntroduceerd.

42

FINANCIAL FOCUS

TOP 5

koninkrijken

Grote vorsten over kleine koninkrijken

VIJF HELE KLEINE STATEN MET EEN MONARCH AAN HET HOOFD

Om deze ministaatjes te vinden, moet je flink turen op de landkaart.

Maar het meest bijzondere: ze hebben allemaal een koning of sultan als staatshoofd. Waar vind je deze kleine koninkrijken?

MEER

TOP 5?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

43

BRUNEI In Brunei is de sultan nog altijd staatshoofd en hoofd van de regering tegelijk. De sultan is een streng gelovige moslim en verwisselde het wettencorpus van Brunei in 2014 voor de sharia, de islamitische wet.

Brunei is rijk aan olie en daardoor hoogontwikkeld met een rijke bevolking. Het ligt aan de noordkust van het Indonesische eiland Borneo en is op dit moment het enige land in de wereld zonder staatsschuld.

LESOTHO Het klein bergkoninkrijk Lesotho is helemaal omsloten door Zuid-Afrika. Het is het hoogste land ter wereld – het ligt volledig boven de 1000 meter – en is bekend om zijn skiresorts. Het werd in 1966 onafhankelijk van Groot-Brittannië, na een lange periode van politieke onrust en gewelddadigheden.

Na de onafhankelijkheid werd het land een constitutionele monarchie waarin de koning louter ceremoniële functies had.

Lesotho kreeg te maken met verschillende coups waardoor de koning steeds meer macht kreeg, maar Letsie III is nu weer bijna volledig ceremonieel vorst.

44

FINANCIAL FOCUS

TOP 5

TONGA Tonga is een eilandengroep die zich in de Stille Oceaan bevindt.

Het land is al eeuwen een monarchie en zette pas in 2010 stappen om een constitutionele monarchie te worden door parlementaire verkiezingen uit te schrijven. Tonga is nooit gekoloniseerd geweest, maar was gedurende de twintigste eeuw een beschermde staat van Groot-Brittannië. In 1970 verklaarde het land zich volledig afhankelijk van Groot-Brittannië.

De huidige koning ging, net als zijn voorgangers, in GrootBrittannië naar school.

WALLIS EN FUTUNA Wallis en Futuna zijn eilanden in de Stille Oceaan met een oppervlakte van slechts een vijfde van de gemeente Amsterdam. Het is staatkundig een bijzonder interessante ‘collectiviteit’, zoals het land ook wel wordt aangeduid.

De collectiviteit is een Frans overzees gebiedsdeel, wat Wallis en Futuna officieel geen koninkrijk maakt, maar de omkering is des interessanter. Want hoewel het staatshoofd de Franse president is, is de leiding van de eilanden grotendeels in handen van drie koningen wier status nog stamt uit de tijd dat de eilanden geen koloniën waren. Wallis en Futuna lijken een soort omgekeerde constitutionele monarchie, waarbij het staatshoofd geen monarch is, maar een flink deel van de macht wel onder koningen verdeeld is.

MEER

TOP 5?

www.financialfocus.nl

FINANCIAL FOCUS

45

EXPERT RT NIEUWS S

MARKT EN ECONOMIE Op deze pagina’s belichten we enkele interessante fondsen en sectoren voor beleggers. Ook informeren we u op deze pagina’s over diensten en producten die wellicht voor u interessant zijn.

Wilt u meer lezen over onze expertise en adviezen? Op de website van Financial Focus publiceren we regelmatig blogs en artikelen met tips, aandachtspunten en onze visie op ontwikkelingen die relevant kunnen zijn voor uw vermogen.

WWW.FINANCIALFOCUS.NL

Beleggingsvisie

INSPELEN OP NIEUWE FASE De overgang naar een nieuwe fase in de economische cyclus vraagt om aanpassingen. Het besef neemt toe dat dat economische cyclus in een meer volwassen fase is beland.

Daarbij hoort een gematigdere groei van de economie en de winsten. De koersontwikkeling op de financiële markten is onder die omstandigheden wat minder uitbundig. Toch zijn de koersen verder gestegen, wat zorgt voor een verbetering van de stemming op de financiële markten.

CHINA HELPT WERELDECONOMIE De verbeteringen zijn vooral het gevolg van het beleid van de centrale banken. Het stimulerende beleid van de ECB en het voorlopig uitblijven van renteverhogingen door de Fed heeft de onrust op de financiële markten aanzienlijk teruggedrongen. Hier ligt wel een risico op de loer voor de aandelenmarkten. Een van de redenen voor een hoger verwachte economische groei, ligt in China.

Indicatoren op het gebied van

46

FINANCIAL FOCUS

export, industriële productie, detailhandelsverkopen en de investeringen laten verbetering zien.

Er blijven wel de nodige zorgen, vooral in Zuid-Europa. In Spanje en Portugal blijkt het moeilijk om nieuwe stabiele regeringen te vormen en Griekenland worstelt met de hervormingsprogramma’s.

Daarnaast stemmen de Britten in juni over het uittreden van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie (BREXIT). Dit kan zorgen voor de nodige onrust op de financiële markten.

AANDELENRISICO VERMINDERD Omdat de bedrijfswinsten in de huidige fase van de economische cyclus vermoedelijk lager uitkomen en er nieuwe onzekerheden opdoemen, is de weging van aandelen verlaagd naar licht overwogen. We hebben daarbij in de ontwikkelde landen geen voorkeur voor een regio (Europa, Verenigde Staten en

Japan). In de opkomende markten handhaven we een voorkeur voor aandelen in opkomend Azië boven die uit Latijns-Amerika en Oost-Europa. De sectorvoorkeur verschuift van de sector financiële diensten naar de sector telecom.

Hoewel de kredietverlening door banken groeit, krijgt de sector te maken met onzekerheden over de economische groei, het beleid van centrale banken en druk op de marges. De ongunstige balanssituatie van telecombedrijven is aan het verbeteren en veel bedrijven leveren een aantrekkelijk dividendrendement.

OBLIGATIES BLIJVEN ONDERWOGEN Door de verwachte zeer lage rendementen op de obligatiemarkten, handhaven we de forse onderweging van obligaties. De onderweging in staatsobligaties betreft vooral de kernlanden van de eurozone, waar deze obligaties erg duur zijn en het effectief rendement vaak zelfs

negatief. Een groot deel van de obligatieportefeuille vullen we in met bedrijfsobligaties. Hoewel de rendementsverschillen de laatste tijd zijn afgenomen, bieden deze obligaties een iets aantrekkelijker rendement.

De overwogen positie in hedgefunds is teruggebracht tot een strategische weging, gericht op risicodiversificatie. De weging van vastgoed wordt verhoogd van onderwogen naar neutraal. We verwachten dat de rente laag blijft en daar profiteren beleggingen in vastgoed van. Prijzen van een aantal grondstoffen, met als blikvanger olie, zijn de afgelopen maanden aan het stijgen. We handhaven de overweging, omdat we verwachten dat deze stijging doorzet door de gematigde groei van de wereldeconomie en een beperkte toename van het aanbod.

BEN STEINEBACH Hoofd Beleggingsstrategie BEN.STEINEBACH@NL.ABNAMRO.COM

EXPERTISE

Duurzame criteria

HELDER INZICHT IN DUURZAAMHEID BEDRIJVEN ABN AMRO houdt bij beleggingsbeslissingen rekening met duurzame criteria. Ook klanten moeten goed onderbouwde beleggingsbeslissingen kunnen nemen. Daarom stelt de bank informatie over de duurzaamheid van bedrijven beschikbaar voor klanten.

ABN AMRO is overtuigd van het belang van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Daarom wordt ook in het beleggingsbeleid met duurzame criteria rekening gehouden.

Naast het financiële resultaat is het immers belangrijk rekening te houden met de impact die een onderneming op de omgeving heeft, zoals op het milieu, maar ook op werknemers en klanten. Deze impact wordt in een zogeheten duurzaamheidsindicator inzichtelijk gemaakt voor klanten, zodat zij weloverwogen beleggingsbeslissingen kunnen nemen. De duurzaamheidsindicator geeft aan hoe bedrijven presteren ten opzichte van sectorgenoten op het gebied van onder andere milieu, sociale aspecten en goed ondernemingsbestuur.

BEST IN CLASS Uit de indicator blijkt welke bedrijven goed presteren en welke niet. Bedrijven worden niet bij voorbaat uitgesloten, tenzij

bewezen is dat deze zich met zeer controversiële zaken bezighouden (zie nevenstaand kader voor het uitsluitingenbeleid). Ook in sectoren die worden gezien als vervuilend – zoals de energiesector en de auto-industrie – kunnen klanten beleggen. We zoeken naar ondernemingen die binnen hun sector het beste scoren op financiële, maar ook op ESG (Environmental, Social, Governmental) factoren.

Deze selectiemethode wordt ook wel best in class genoemd en biedt een goede stimulans voor ondernemingen om de duurzaamheid te verhogen.

Bovendien kan de bank als beheerder van een groot aantal aandelen invloed uitoefenen op de onderneming en hen ook op die manier bewegen om duurzamer te produceren.

Klanten kunnen zien wie deze koplopers zijn en deze informatie in hun beleggingsbeslissingen meenemen.

ANALYSE We geloven dat samen met ondernemingen op zoek gaan naar duurzame oplossingen bijdraagt aan een betere wereld.

Dat vraagt wel om een kritische onafhankelijke beoordeling van de prestaties van bedrijven.

Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de research van het onafhankelijke duurzame onderzoeksbureau Sustainalytics.

Zo ontstaat een goed beeld

van de ESG-impact van een onderneming, zoals bijvoorbeeld het gebruik van grondstoffen en arbeidsomstandigheden voor werknemers. Deze analyse wordt gebruikt voor de duurzaamheidsindicator.

DIPPEN IN PLAATS VAN SPUITEN De onafhankelijke analyses leveren waardevolle inzichten op. Zo zien veel mensen de Japanse autofabrikant Toyota – producent van de succesvolle hybride Toyota Prius – als een voorloper op het gebied van duurzaamheid binnen de sector.

Uit onderzoek blijkt dat het Duitse BMW door technologische innovatie veel duurzamer produceert. Onder andere door verregaande investeringen in duurzame innovatie. Zo krijgt een nieuwe BMW zijn kleur niet in een spuiterij, maar wordt gedipt. Niet alleen is er door de aanpassing van het productieproces veel minder lak nodig, ook daalde de hoeveelheid schadelijke dampen in de fabrieken van de autofabrikant.

Reden voor ABN AMRO om bij een belegging in de autosector de voorkeur te geven aan BMW boven minder duurzame sectorgenoten en dit ook met klanten te communiceren.

Zo wil de bank duurzame innovatie stimuleren, ook onder traditionele beursgenoteerde ondernemingen.

BELEGGINGEN UITSLUITEN ABN AMRO kiest er voor om bepaalde beleggingen uit te sluiten omdat ze niet duurzaam zijn. Bijvoorbeeld producenten van controversiële wapens.

De bank gaat het gesprek aan met bedrijven die de UN Global Compact Principles grof schenden. Wanneer zij na een dialoog hun bedrijfsvoering niet verduurzamen, kan de bank besluiten een dergelijke onderneming uit te sluiten.

Voor fondsbeleggingen streven we er naar alleen samen te werken met fondshuizen die de zogeheten UNPRI-principes onderschrijven. Met deze United Nations Principles for Responsible Investment laat een fondshuis zien verantwoord beleggen hoog in het vaandel te hebben en rekening te houden met milieu, sociale omstandigheden en goed ondernemingsbestuur.

ANNEMIEK DRESEN Specialist Duurzaamheid ANNEMIEK.DRESEN@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

47

EXPERT RT

PAST UW AFLOSSINGSVRIJE HYPOTHEEK NOG BIJ UW WENSEN? Veel vermogende particulieren hebben in het verleden gekozen voor een aflossingsvrije hypotheek. Deze hypotheekvorm heeft voordelen, maar kan ook een onverwachte restschuld opleveren.

De aflossingsvrije hypotheek was lange tijd populair. Een hypotheekvorm waarbij de huiseigenaar gedurende de looptijd van de hypotheek alleen de rente betaalt en niet aflost op de schuld. Dat zorgde voor fiscaal voordeel en relatief lage maandlasten. Bij andere hypotheekvormen wordt gedurende de looptijd van de hypotheek wel afgelost of wordt er vermogen opgebouwd. Bij de aflossingsvrije lening resteert aan het einde van de looptijd

BOETEVRIJ AFLOSSEN Bij ABN AMRO hypotheken kan jaarlijks 10 procent van de hypotheeksom boetevrij worden afgelost. Bij sommige hypotheken met oudere voorwaarden is het boetevrije bedrag hoger. ABN AMRO biedt klanten daarnaast de mogelijkheid om boetevrij af te lossen tot de WOZwaarde. Aantrekkelijk als de woning ‘onder water staat’, en dus minder waard is dan de hypotheek die erop rust.

48

FINANCIAL FOCUS

een hypotheekschuld. Die kan worden afgelost door de verkoop van de woning of met geld dat beschikbaar is naast de hypotheek. Maar sluiten deze karakteristieken van de aflossingsvrije hypotheek nog steeds aan bij uw situatie?

KRITISCHE BLIK Mede door de kredietcrisis kijken veel huiseigenaren nu anders naar de woningfinanciering. De stijging van de huizenprijzen is niet meer vanzelfsprekend. Sommige huizenbezitters houden door de daling van de waarde van de woning ten opzichte van de schuld een restschuld over. Bijvoorbeeld na verkoop aan het eind van de looptijd. Of als de woning op korte termijn moet worden verkocht, bijvoorbeeld door een scheiding.

Niet iedereen is zich daarvan bewust. Ook veranderingen in de persoonlijke situatie kunnen vragen om een kritische blik op de hypotheek. Bijvoorbeeld als de huiseigenaar binnen afzienbare tijd met pensioen gaat. Het eventueel lagere belastingtarief vanaf pensioendatum zorgt ervoor dat het voordeel van de fiscale aftrek over de betaalde hypotheekrente daalt. Hierdoor stijgen de netto woonlasten.

van de aflossingsvrije hypotheek.

Sinds de kredietcrisis stimuleert de overheid het aflossen van schulden, onder andere door de hypotheekrenteaftrek stapsgewijs te verminderen in de hoogste belastingschijf. Dit jaar is de rente aftrekbaar tegen maximaal 50,5 procent. In 2001 werd de maximale hypotheekrenteaftrek voor nieuwe hypotheken beperkt tot 30 jaar. Voor veel huiseigenaren betekent dit een forse stijging van de woonlasten in 2031.

AFLOSSEN OF NIET

VERMINDERDE AFTREK

Aflossen kan de nadelen van de aflossingsvrije hypotheek verminderen. Bij de afweging om uw hypotheek extra af te lossen met spaargeld of beleggingen in box 3 speelt het rendement een belangrijke rol. Aflossen is financieel aantrekkelijk als het netto rendement van het vermogen in box 3 lager is dan de netto kosten van uw hypotheek.

Overweeg altijd of het verstandig is vermogen te gebruiken voor aflossing. Mogelijk is er een ander bestedingsdoel zoals de studie van de kinderen. Het (deels) omzetten van de aflossingsvrije hypotheek naar een annuïtaire of lineaire vorm is een alternatief. Daardoor daalt de hypotheekschuld tijdens de resterende looptijd, maar hoeft

Ook overheidsbeleid speelt een rol in de afnemende populariteit

u het beschikbare vermogen niet in een keer aan te spreken.

NIEUWS S

LAGERE LASTEN Belangrijk voordeel van aflossen is de lagere hypotheekschuld, waardoor de maandlasten dalen.

Mogelijk komt u door de extra aflossing ook in aanmerking voor een lager rentetarief.

Bovendien daalt mogelijk ook de vermogensrendementsheffing.

Houd ook rekening met de nadelen. Mogelijk moet u boeterente betalen, als u meer aflost dan boetevrij is toegestaan volgens de hypotheekvoorwaarden (zie kader). Aflossen heeft daarnaast gevolgen voor de aankoop van een nieuwe woning in de toekomst. Door veranderde wetgeving is - simpel gesteld - de rente over een nieuwe aflossingsvrije hypotheek niet meer aftrekbaar. Leningen moeten sinds 2013 een annuïtair aflosschema hebben om in aanmerking te komen voor renteaftrek. Tenzij de nieuwe lening onder overgangsrecht valt. Kortom, het is belangrijk uw wensen en eisen in kaart te brengen.

MAARTEN DEKKER Specialist Hypotheken MAARTEN.M.DEKKER@NL.ABNAMRO.COM

PETER PLEIJSANT Specialist Fiscaliteit PETER.PLEIJSANT@NL.ABNAMRO.COM

EXPERTISE

Betere wereld

IMPACT BELEGGEN MAAKT HET VERSCHIL Een toenemend aantal beleggers wil niet alleen een financieel rendement behalen, maar er ook voor zorgen dat de wereld een beetje beter wordt. Bijvoorbeeld door bij te dragen aan armoedebestrijding. ABN AMRO werkt samen met de Nederlandse ontwikkelingsbank FMO om dit mogelijk te maken.

zelfredzaamheid en stelt ze in staat om banen te creëren. Met één lening help je niet alleen de lokale bank, maar een hele gemeenschap.’

MEER DAN MICROFINANCIERING

ABN AMRO MeesPierson is bij diverse initiatieven rond impact investing betrokken Een lening verstrekken aan een en werkt onder andere samen lokale bank in Bangladesh. Geen met FMO. Doel is deze vorm voor de hand liggende belegging. van beleggen voor particuliere Het is een voorbeeld van een snel klanten beschikbaar te maken. groeiende beleggingscategorie; Daarbij is het belangrijk dat een impact investing. Beleggingen belegging voldoende is gespreid die naast financieel rendement en voldoende groot is zodat ook maatschappelijk rendement beleggers gemakkelijk kunnen opleveren. Bijvoorbeeld omdat ze deelnemen tegen aanvaardbare in ontwikkelingslanden bijdragen risico’s en acceptabele aan meer werkgelegenheid of de verhandelbaarheid. Recent werd beperking van de CO2-uitstoot. het FMO Privium Impact Fund FMO heeft jarenlange ervaring opgesteld voor klanten van in impact investing, legt Yvonne ABN AMRO MeesPierson Bakkum, directeur van FMO (zie kader).

Investment Management uit.

Bakkum van FMO IM ziet ‘Door een lening te verstrekken de aandacht voor impact aan een lokale bank in investing bij particuliere bijvoorbeeld Bangladesh kan beleggers toenemen. ‘Veel deze meer kredieten geven aan mensen zijn bekend met het midden- en kleinbedrijf. Deze microfinanciering,’ zo merkt ze. ondernemers krijgen daarmee Daarbij worden kleine leningen toegang tot het financiële verstrekt aan zelfstandigen in systeem. Dat vergroot hun ontwikkelingslanden, die helpen

om in hun inkomen te voorzien.

Maar impact investing omvat veel meer,’ benadrukt Bakkum. ‘We investeren steeds meer in grotere ondernemingen en projecten in ontwikkelingslanden.’ FMO richt zich daarbij op vier sectoren: financiële dienstverleners, energiesector, landbouw en telecom. De projecten zijn divers, legt Bakkum uit. ‘Zo hebben we leningen verstrekt voor de aanleg van een koffieplantage in Tanzania met een geavanceerd watermanagementsysteem en wordt geïnvesteerd in twee windmolenparken in Nicaragua.’

Het land kampte met veel stroomstoringen, waardoor vaak vervuilende dieselaggregaten werden ingezet. Het windmolenpark geeft een paar honderdduizenden huishoudens de beschikking over stabiele elektriciteit en beperkt de uitstoot van grote hoeveelheden CO2.

SELECTIE PROJECTEN FMO besteedt veel tijd aan de selectie en analyse van geschikte projecten. Bakkum: ‘Projecten worden uitvoerig gescreend, door onze ervaren mensen op de locatie, zodat we precies weten waarin we investeren.’ Daarnaast

BELEGGEN MET IMPACT Beleggers die zijn geïnteresseerd in impact investing kunnen via ABN AMRO MeesPierson deelnemen in het FMO Privium Impact Fund. Via dit fonds participeren beleggers in onderhandse leningen die FMO verstrekt aan geselecteerde private projecten en ondernemingen in ontwikkelingslanden. Beleggers investeren samen met FMO in meer dan 40 projecten verspreid over landen en sectoren. Voor meer informatie: neem contact op met uw beleggingsadviseur.

worden de investeringen over diverse projecten gespreid.

‘Impact investing is geen liefdadigheid,’ benadrukt Bakkum. ‘Het is belangrijk dat het geld van investeerders mét rente terugkomt. De resultaten van FMO laten zien dat dit ook gebeurt, en dat een goed gespreide portefeuille een stabiel rendement oplevert.’

Actuele koersen en fondsnieuws

Log in via internetbankieren.

Wilt u op de hoogte blijven van actuele koersontwikkelingen en van ontwikkelingen op de geld- en kapitaalmarkten? Als u inlogt

Ga naar Private Banking > Beleggen

via internetbankieren vindt u actuele koersinformatie over aandelen, obligaties en beleggingsfondsen en nog veel meer informatie.

> Mijn dealingroom

FINANCIAL FOCUS

49

EXPERT RT NIEUWS S

Aandeel Priceline

MEELIFTEN MET DE

REISLUSTIGE CONSUMENT Boekingsbedrijf Priceline profiteert van het toenemende aantal hotelboekingen van onder andere de Chinese consument.

De consument die een hotelovernachting wil boeken doet dat steeds vaker via internet.

Op sites als Booking.com of Expedia kan snel uit het wereldwijde aanbod de meest aantrekkelijke accommodatie worden gekozen en gereserveerd.

Deze bemiddelaars verdienen hun geld door voor elke boeking een vergoeding te vragen. Aan hotels, maar ook in toenemende mate ook aan theaters en autoverhuurbedrijven. Tegelijk met de accommodatie regelt de reislustige consument ook graag theaterkaarten, een huurauto of een reisverzekering.

Een van de grootste spelers op deze markt is het Amerikaanse Priceline. Een boekingsbedrijf dat in de afgelopen jaren snel is gegroeid door een lange serie overnames van onder andere het Nederlandse Booking.com.

MOBIEL BOEKEN Priceline profiteert van het toenemende aantal boekingen.

Niet alleen door consumenten uit Europa en Amerika. Ook steeds meer consumenten in opkomende markten – met name China en landen in Latijns-Amerika – weten Priceline te vinden. De goed werkende mobiele website en de app van het bedrijf dragen daar aan bij. Zo heeft een groot deel van de Chinezen alleen internettoegang via de mobiele

50

FINANCIAL FOCUS

Priceline Group Inc PCLN

ISIN-code: US7415034039

Koers Priceline

$ 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0

99

19

01

20

03

20

telefoon. De boekingen uit opkomende landen zijn naar verwachting goed voor circa 60 procent van het totaal in de komende vijf jaar.

NETWERK Grote kracht van Priceline is het omvangrijke wereldwijde netwerk van aangesloten accommodaties.

Vooral het aantal aangesloten hotels in Europa is groot. De Verenigde Staten kennen van oudsher veel hotelketens met een eigen marketingafdeling.

Voordeel voor de vele individuele hotels in Europa is dat ze de marketinginspanning kunnen beperken door zich bij een boekingssite als Priceline aan te sluiten.

Priceline breidt het netwerk gestaag uit door de overname van lokale boekingsbedrijven, of nauwe samenwerking met

05

20

07

20

09

20

deze partijen. Daardoor heeft Priceline een sterke positie in de versnipperde markt.

Belangrijkste concurrent is het eveneens Amerikaanse Expedia.

De verwachting is dat deze grote spelers steeds meer kleine spelers overnemen om op die manier het marktaandeel te vergroten en zo te profiteren van het stijgende aantal boekingen. Dat bemoeilijkt de toetreding van nieuwe spelers op de markt.

ECONOMISCHE GROEI Beleggers moeten er rekening mee houden dat Priceline een cyclisch aandeel is. De koers van het aandeel fluctueert op de consumentenbestedingen die op hun beurt weer nauw samenhangen met de economische groei in een land. Daarnaast nemen de komende jaren ook de kosten

11

20

13

20

15

20

voor marketing toe door het uitrollen van de activiteiten in vooral opkomende markten. We verwachten dat de stijging echter wordt gecompenseerd door de aanwas van nieuwe klanten.

Als de groei van de boekingen doorzet zoals verwacht, heeft dit een positieve invloed op de winst. Het verwerken van grotere stroom boekingen vraagt een beperkte investering. Deze loopt immers over de bestaande platformen van het bedrijf. Op lange termijn zien we groei van de omzet en winst van Priceline.

MAURITS HELDRING Aandelen Analist MAURITS.HELDRING@NL.ABNAMRO.COM

EXPERTISE

Robeco Global Consumer Trends fonds

UITGAVEN CONSUMENT

DRIJVEN DE MARKT Fonds:

ISIN-code:

Fondsmanager:

Benchmark:

Robeco Consumer Trends

LU0871827464

Jack Neele en Richard Speetjens

MSCI AC World (referentie-index)

OPKOMENDE MARKTEN MEER ONLINE Het fondsteam onderscheidt drie trends die van invloed zijn op de consumentenbestedingen. De trend van de digitale consument, de opkomende consument en sterke merken. Binnen elk thema

Binnen het thema opkomende consument wordt ingespeeld op de toenemende consumentenbestedingen in de opkomende markten. Het fondsteam investeert onder andere in het Chinese Tencent – het op

16 1-0 18

15 918

-0 18

vier na grootste internetbedrijf ter wereld. Daarnaast vormen ook luxe merken een interessante beleggingscategorie. Mede dankzij dit thema wist het fonds het in 2015 beter te doen dan de aandelenmarkten als geheel. Een bijzondere prestatie gezien de ontwikkelingen in onder andere de opkomende markten in dat jaar.

-0

15 5-

15 1-0 18

14 9-0 18

14 5-0

1-0 18

selecteren de fondsbeheerders de bedrijven die het meest profiteren van de geselecteerde trends.

Belangrijke trend is de digitale consument. Wereldwijd geven consumenten niet alleen veel uit aan smartphones, tablets en e-readers. Deze apparatuur wordt ook gebruikt om steeds meer online te kopen. Als gevolg daarvan verschuiven de advertentiebudgetten wereldwijd van traditionele media naar mobiel en online. Om hiervan te profiteren investeert het fonds in onder andere Facebook en Alphabet, het moederbedrijf van zoekmachine Google.

18

14

13 9-0 18

13 5-0 18

1-

13

180 160 140 120 100 80 60

-0

Strategen volgen wereldwijd nauwgezet de uitgaven van de consument. Hoeveel we kopen en wat we kopen heeft immers directe invloed op de economie.

Het fondsteam van het Robeco Consumer Trends fonds probeert door het analyseren van trends te voorspellen waar consumenten hun geld gaan uitgeven. Om vervolgens te beleggen in de ondernemingen die daar het meest van profiteren. Dat gaat beheerders Jack Neele en Richard Speetjens goed af. Over de afgelopen drie jaar wist het fonds een gemiddeld rendement van bijna 15 procent per jaar te behalen. Beleggers in het fonds moeten echter wel enig risico aankunnen. Op korte termijn is het gedrag van consumenten onvoorspelbaar en dat kan leiden tot forse koersuitslagen op korte termijn.

Koers Robeco Consumer Trends fonds

€ 200

18

Het koopgedrag van consumenten is onvoorspelbaar. Toch weten de fondsbeheerders van het Robeco Consumer Trends fonds er patronen in te ontdekken. Daar kunnen beleggers hun voordeel mee doen.

in opkomende landen en de IT-sector. Daarnaast bevat de portefeuille van het fonds een aantal meer speculatieve namen zoals Amazon en Tripadvisor. De thematische beleggingsinsteek van het Robeco Consumer Trends fonds heeft zich bewezen, maar beleggers moeten wel de tijd hebben om tussentijdse koersbewegingen te doorstaan.

DEFENSIEF Het derde thema sterke merken richt zich op bekende merken die een aantrekkingskracht hebben op consumenten wereldwijd. Voorbeelden zijn Nestlé en Unilever, beide eigenaar van bekende merken op het gebied van voeding en persoonlijke verzorging. Maar ook koffieketen Starbucks en sportschoenenfabrikant Nike.

Dit thema is tevens het meest defensieve thema. Het zorgt voor enige demping van de meer risicovolle beleggingen

MANUEL HERNANDEZ FERNANDEZ AA Advisors MANUEL.HERNANDEZ@NL.ABNAMRO.COM

FINANCIAL FOCUS

51

SERVICE

Waar vind ik meer informatie over beleggen?

Financial Focus is sinds begin 2015 van opzet veranderd. We proberen u met dit magazine en op financialfocus.nl te inspireren en te helpen met bijzondere verhalen en interessante artikelen.

Als u meer wilt weten over beleggen kunt u natuurlijk ook bij ons terecht.

U vindt onder meer onze actuele beleggingsvisie, koersen en informatie over onze producten op abnamromeespierson.nl/beleggen.

In print of digitaal?

Het magazine Financial Focus is zowel in print als digitaal te lezen.

Ontvangt u het magazine nu per post en wilt u Financial Focus liever digitaal lezen?

Laat u dat dan weten aan uw private banker of stuur een mailtje naar de redactie.

Ondernemers centraal in juni

Hoe gaan ondernemers om met zaken als innovatie, privacy en bedrijfsoverdracht?

Eind juni gaan we met een aantal bekende ondernemers hierover in gesprek.

Meer informatie vindt u op fifinancialfocus.nl/ nancialfocus.nl/ ondernemers.

Nieuw:

dagelijkse inspiratie via Daily Focus Daily Focus is de nieuwe dagelijkse nieuwsbrief van Financial Focus. Daily Focus scant voor u wereldwijde zakelijke media en biedt u een compacte selectie met een samenvatting van deze artikelen. U ontvangt deze nieuwsbrief elke werkdag om 8:00 uur. U kunt zich aanmelden via financialfocus.nl/dailyfocus.

OVER ABN AMRO MEESPIERSON ABN AMRO MeesPierson is een handelsnaam van ABN AMRO Bank N.V. ABN AMRO Bank N.V. is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10 (1082 PP) te Amsterdam (Nederland). Het internetadres van ABN AMRO MeesPierson is abnamromeespierson.nl. ABN AMRO Bank N.V. heeft een bankvergunning van De Nederlandsche Bank N.V. en is opgenomen in het register van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onder nummer 12000004. ABN AMRO Bank N.V. kan optreden als: ◆ aanbieder van betaal-, spaar- en kredietproducten; ◆ bemiddelaar en adviseur van betaal-, spaar-, krediet- en verzekeringsproducten; ◆ beleggingsonderneming voor alle beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten.

Informatie over de klachtenregeling van ABN AMRO Bank N.V. en de geschilleninstantie waarbij ABN AMRO Bank N.V. is aangesloten kunt u vinden op abnamro. nl/klachtenregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024 (€ 0,10 per minuut). Op ABN AMRO Bank N.V. zijn het beleggers-compensatiestelsel en het depositogarantiestelsel van toepassing. Meer informatiedaarover kunt u vinden op: abnamro.nl/garantieregeling of opvragen via telefoonnummer 0900-0024.

ABN AMRO Bank N.V. is ingeschreven in het Handelsregister K.v.K. Amsterdam onder nummer 34334259. Het BTW-identificatienummer van ABN AMRO Bank N.V. is NL820646660B01.

ALGEMENE DISCLAIMER De in dit document aangeboden informatie is opgesteld door ABN AMRO Bank N.V. en is bedoeld als informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De informatie mag daarom nadrukkelijk niet beschouwd

52

FINANCIAL FOCUS

worden als een advies of als een voorstel of aanbod tot 1) het aankopen of verhandelen van financiële instrumenten en/of 2) het afnemen van beleggingsdiensten noch als een beleggingsadvies. Beslissingen op basis van de informatie uit dit document zijn voor uw eigen rekening en risico. De informatie en de voorwaarden die van toepassing zijn op door ABN AMRO Bank N.V. aangeboden financiële instrumenten en beleggingsdiensten verleend door ABN AMRO Bank N.V. kunt u vinden in de Voorwaarden Effectendienstverlening ABN AMRO N.V. en het Informatieblad Effectendienstverlening ABN AMRO Bank N.V. die verkrijgbaar zijn via abnamro.nl/beleggen. Hoewel ABN AMRO Bank N.V. tracht juiste, volledige en actuele informatie uit betrouwbaar geachte bronnen aan te bieden, verstrekt ABN AMRO Bank N.V. expliciet noch impliciet enige garantie dat de aangeboden informatie in dit document juist, volledig of actueel is. ABN AMRO Bank N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor druk- en zetfouten.

De in dit document opgenomen informatie kan worden gewijzigd zonder voorafgaand bericht. ABN AMRO Bank N.V. is niet verplicht de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. ABN AMRO Bank N.V. en/of haar agenten of onderaannemers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid ten aanzien van enige schade (met inbegrip van gederfde winst), die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie die u in dit document wordt aangeboden of het gebruik daarvan. ABN AMRO Bank N.V. , of de rechthebbende, behoudt alle rechten (waaronder auteursrechten, merkrechten, octrooien en andere intellectuele eigendomsrechten) met betrekking tot alle in dit document aangeboden informatie (waaronder alle teksten, grafisch materiaal en logo’s).

Het is niet toegestaan de informatie uit dit document te kopiëren of op enigerlei wijze openbaar te maken, te verspreiden of te ver-menigvuldigen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO Bank N.V. of rechtmatige toestemming van de rechthebbende. U mag de informatie in dit document wel afdrukken voor uw eigen persoonlijk gebruik.

US PERSON DISCLAIMER ABN AMRO Bank N.V. (“ABN AMRO”) is niet geregistreerd als broker-dealer en investment adviser zoals bedoeld in respectievelijk de Amerikaanse Securities Exchange Act van 1934 en de Amerikaanse Investment Advisers Act van 1940, zoals van tijd tot tijd gewijzigd, noch in de zin van andere toepasselijke wet- en regelgeving van de afzonderlijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Tenzij zich op grond van de hiervoor genoemde wetten een uitzondering voordoet, is de beleggingsdienstverlening van ABN AMRO inclusief (maar niet beperkt tot) de hierin omschreven beleggingsproducten en beleggingsdiensten, alsmede de advisering daaromtrent niet bestemd voor Amerikaanse ingezetenen [“US Persons” in de zin van vorenbedoelde wet- en regelgeving]. Dit document of kopieën daarvan mogen niet worden verzonden of meegebracht naar de Verenigde Staten van Amerika of worden verstrekt aan Amerikaanse ingezetenen.

Onverminderd het voorgaande is het niet de intentie de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten te verkopen of te distribueren of aan te bieden aan personen in landen waar dat ABN AMRO op grond van enig wettelijk voorschrift niet is toegestaan. Een ieder die beschikt over dit document of kopieën daarvan dient zelf na te gaan of er wettelijke beperkingen bestaan tegen de openbaarmaking en verspreiding van dit document en/of het afnemen van de in dit document beschreven beleggingsdiensten en/of beleggingsproducten en zodanige beperkingen in acht te nemen. ABN AMRO is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van beleggingdiensten en/of beleggingsproducten die in strijd met de hiervoor bedoelde beperkingen zijn afgenomen.

COLOFON

03 // 2016 FINANCIAL FOCUS

is een uitgave van ABN AMRO MeesPierson. De informatie in deze uitgave is informatie in algemene zin en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. Meer informatie hierover leest u in de disclaimer op pagina 52.

AFMELDEN

U kunt het abonnement opzeggen via uw private banker.

In de volgende editie Ondernemen DE VOLGENDE EDITIE VAN FINANCIAL FOCUS

Uitgever

ABN AMRO MeesPierson

Concept & Realisatie LVB Networks

VERSCHIJNT IN AUGUSTUS

Drukwerkcoördinatie

Sumis Printmanagement

Hebt u vragen voor onze experts uit dit magazine? Zij helpen u graag!

U kunt altijd bellen met uw eigen private banker. Of met de private banking assistenten van ons Private Banking Advies & Service Team.

Bereikbaar op maandag t/m vrijdag van 7.00 – 23.00 uur en zaterdag van 8.00 – 20.00 uur

0800 024 07 34 (Vanuit het buitenland: 0031 20 5176356)

Redactieadres ABN AMRO

Redactie Financial Focus Postbus 283 (AA1040) 1000 EZ Amsterdam

Een vraag voor de redactie?

financial.focus@nl.abnamro.com

SILVIA ZONNEVELD

Omslagillustratie Ella Nitters

Directeur Private Wealth Management silvia.zonneveld@nl.abnamro.com

(Met nieuws na 15 april 2016 kon in deze uitgave geen rekening

HAN DE JONG

meer worden gehouden.)

Chief Economist han.de.jong@nl.abnamro.com

Financial Focus online

Op www.financialfocus.nl leest u TJARKO DENEKAMP

meer artikelen over en uit de wereld

Specialist Schenken en Erven

van vermogenden.

tjarko.denekamp@nl.abnamro.com JACQUES HOGERWERF

ABN AMRO MeesPierson online Informatie over producten

Specialist Vermogensstructurering

en diensten van ABN AMRO

jacques.hogerwerf@nl.abnamro.com

MeesPierson vindt u op www.abnamromeespierson.nl

ERAN HABETS Directeur Instituten & Charitas eran.habets@nl.abnamro.com

FINANCIAL FOCUS

53

XXX

FINANCIAL FOCUS

55

HERMAN VISSIA ONDERNEMER

ELKE WEEK OP FINANCIALFOCUS.NL BLOGGEN VERMOGENDEN, ONDERNEMERS EN BESTUURDERS OVER HUN ERVARINGEN EN DILEMMA’S. HERMAN VISSIA IS EIGENAAR VAN DE TECHNOLOGIEBEDRIJVEN ‘PICOPOINT’ EN ‘BYELEX’ EN ACTIEF IN WIT-RUSLAND. HIJ BLOGT OVER HET VERSCHIL IN ZAKENDOEN TUSSEN NEDERLAND EN WITRUSLAND.

‘We zijn in Nederland kwetsbaar geworden door onze welvaart.’

MEER

BLOGS

www.financialfocus.nl