Nederlandse economie in zicht
Economisch Bureau Nederland
Economie maakt inhaalslag 10 september 2015
Nederlandse economie is bezig met een inhaalslag De Nederlandse economie doet het goed en groeit harder dan vorig jaar. In de eerste helft van het jaar liep de stijging van het bruto binnenlands product (BBP) verder op: naar gemiddeld 2¼% j-o-j. Dit is mede te danken aan het feit dat de groei breder wordt gedragen. Naast de uitvoer, die in de voorbije magere jaren is blijven toenemen, dragen al enige tijd de investeringen en naderhand ook de consumptie bij aan de groei. De groei kan aanhouden, mede dankzij de economische ontwikkelingen in het buitenland: we gaan ervan uit dat de groei in VS en de eurozone in het tweede halfjaar licht kan versnellen. We gaan in ons hoofdscenario niet uit van een harde landing van de Chinese economie. De onzekerheid daarover is echter wel toegenomen. Tegenvallende ontwikkelingen in China en andere opkomende economieën vormen een risico voor het verdere herstel. Mede door de gedaalde olieprijs en de goedkopere euro kan het BBP dit jaar zo’n 2¼% stijgen. Als de gaswinning in Groningen niet zou zijn beperkt, had de groei zo’n ½%-punt hoger kunnen uitvallen. De BBP-groei werd in het tweede kwartaal met een ½%-punt (kwartaal-op-kwartaal) gedrukt door de lagere gasproductie. Eigenlijk wist de economie het groeitempo van het eerste kwartaal vast te houden. Dankzij de lastenverlichting van EUR 5 miljard kan de groei in 2016 iets hoger uitvallen dan dit jaar. We hebben daarom onze BBP-raming verhoogd naar 2½%. Gelet op de recente positieve ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en de (vooralsnog) gunstige vooruitzichten voor de economie hebben we onze ramingen voor de werkloosheid voor dit en volgend jaar licht verlaagd. Volgend jaar zal de inflatie hoger uitkomen dan dit jaar. Dat heeft te maken met de verdere stijging van de dollarkoers. Ook de olieprijs zal iets stijgen. Onze inflatieraming voor 2016 hebben we echter toch iets verlaagd. Dat is het gevolg van de verlaging van de raming voor de olieprijsstijging in 2016 en onze licht herziene prognose van de dollarkoers.
2
Nederlandse economie in zicht - Economie maakt inhaalslag - 10 september 2015
Economie bezig met inhaalslag Nico Klene – 020 628 4204
De Nederlandse economie doet het goed en groeit flink harder dan vorig jaar. Volgend jaar zou de groei, mede dankzij de
BBP-groei is versneld
lastenverlichting, nog iets hoger kunnen uitvallen. Tegenvallende ontwikkelingen in de opkomende economieën in de
% j-o-j
wereld vormen echter een risico voor het verdere herstel. 3
BBP-groei in de versnelling …
2
Na twee jaren van krimp liet de economie vorig jaar een groei
1
zien van 1%. Die 1% is een gemiddelde voor heel 2014. In het slotkwartaal van dat jaar lag het groeitempo echter met 1½% jaar-op-jaar duidelijk hoger. En in de eerste helft van dit jaar
0 -1
liep de groei van het bruto binnenlands product (BBP) verder
-2
op: naar gemiddeld 2¼% j-o-j. Dit hogere cijfer wordt mede
-3 10
veroorzaakt door het feit dat de groei breder wordt gedragen.
11
12
Naast de uitvoer, die in de voorbije magere jaren is blijven groeien, dragen al enige tijd de investeringen en ook de
13
Nederland
14
15
Eurozone
Bron: Thomson Reuters Datastream
consumptie bij aan de toename van het BBP. En ook als we kijken naar sectoren wordt het aanhoudende herstel breder gedragen: alle marktsectoren schrijven positieve cijfers; vorig jaar al trouwens. De bouw, een paar jaar geleden nog de
BBP minder gegroeid dan mogelijk was
zwakste broeder onder de sectoren, laat dit jaar zelfs een productiestijging zien van zo’n 4½%. … na zeven magere jaren
EUR miljard
190 180
Door de economische crisis heeft de economie een aantal
170
jaren onder haar kunnen gepresteerd: de feitelijke productie
160
was lager dan de ‘potentiële’ productie. Pas in het tweede
150
kwartaal van dit jaar bereikte de economie weer de omvang van het tweede kwartaal van 2008 - vóór de Grote Recessie. Onder ‘normale’ omstandigheden zou het BBP in die zeven
140 130 00
jaar echter zo’n 11 à 12% zijn toegenomen.
03
06
09
Potentieel
Om (een deel van) de gemiste groei goed te kunnen maken,
12
15
Feitelijk
Bron: CBS en eigen berekening
moet de economie geruime tijd harder groeien dan de potentiële groei. Die potentiële groei wordt geschat op zo’n 1½% (mogelijk wat minder). Het verleden laat zien dat economieën die door een dip enkele jaren onder hun
Toename economische activiteit breed gedragen
vermogen hebben gepresteerd, daarna de achterstand weer -
Bijdrage aan BBP-groei in %-pt
deels - inlopen. In welke mate dat deze keer het geval zal zijn, zullen we moeten afwachten. De voorbije magere jaren hebben de economie veel achterstand opgeleverd.
2,5 1,5 Uitvoer
Dit en volgend jaar lijkt de economie inderdaad harder te
Bedrijfsinvesteringen
0,5
Part. consumptie
groeien dan haar potentiële tempo (de ‘kruissnelheid’ van de economie). En eigenlijk is het beeld nog iets beter, want de economische groei wordt gedrukt door de verminderde
-0,5
Woninginvesteringen Overheidsbestedingen
-1,5
BBP
gaswinning in Groningen. Vorig jaar viel de groei daardoor zo’n ½%-punt lager uit (dan zonder de verminderde gaswinning het geval was geweest). En ook dit jaar wordt de groei met naar schatting een ½%-punt gedrukt.
-2,5 11
12
13
14
15
16
Bron: CPB; ramingen 2015 en 2016 ABN AMRO Bank
3
Nederlandse economie in zicht - Economie maakt inhaalslag - 10 september 2015
Groei was in tweede kwartaal hoger dan het lijkt
Groei met en zonder delfstoffenwinning
De geringere gaswinning in Groningen speelde de BBP-groei in het tweede kwartaal sterk parten. Volgens voorlopige cijfers groeide de economie 0,1% ten opzichte van het voorgaande
% k-o-k
1,0
kwartaal (k-o-k). Dat was flink minder dan de 0,6% in het eerste kwartaal. Dat lijkt op een groeivertraging. Een nadere
0,5
blik op de cijfers leert echter dat de BBP-groei in het tweede kwartaal (k-o-k) met 0,5%-punt werd gedrukt door de forse
0,0
krimp van bijna 20% in de delfstoffenwinning (lees: gaswinning). We kunnen dus zeggen dat de economie in het
-0,5
tweede kwartaal de vaart erin heeft gehouden. -1,0 12
Opnieuw zijn, in het voorjaarskwartaal, de consumptie van
14
15
Excl. delfstoffenwinning
gezinnen, de particuliere investeringen en de uitvoer gestegen. Opvallend is vooral de toename van de investeringen in
13
Feitelijk
Bron: Thomson Reuters Datastream en eigen berekening
woningen met 7% k-o-k. Na vier kwartalen met stijgingen op rij lagen deze investeringen inmiddels 30% boven het niveau van het tweede kwartaal van 2014. De toename van de bedrijfsinvesteringen bleef daar ruim bij achter.
Sterke stijging investeringen in woningen na diepe dip Omdat ook de invoer sterk toenam, bleef de BBP-groei
% j-o-j
beperkt tot slechts 0,1%. 30
Woningmarkt is geen groeiremmer meer
20
De woningmarkt doet het beter dan verwacht. Dat geldt voor
10
zowel de nieuwbouw als de renovatie van woningen. Zo zijn de verkopen van nieuwbouwwoningen flink gestegen: in de
0
eerste zeven maanden waren het er 47% meer dan in de
-10
zelfde periode van 2014. Ook de verkopen van bestaande
-20
woningen zitten nog steeds in de lift: in dezelfde periode zagen we een stijging van ruim 21%. Ten slotte is het aantal
-30 08
09
10
11
12
13
14
15
vergunningen voor nieuwe woningen in het tweede kwartaal verdubbeld ten opzichte van een jaar eerder.
Bron: Thomson Reuters Datastream
Begin juli zijn echter enkele normen voor de woningmarkt aangescherpt.1 Het ligt voor de hand dat veel kopers daardoor zijn gestimuleerd om de koop van een woning naar voren te halen. Ook de huizenprijzen stijgen langzaam maar zeker
Woningverkopen en -prijzen verder gestegen
verder. In de eerste zeven maanden zijn de prijzen gemiddeld 2½% j-o-j opgelopen. We denken dat de gemiddelde prijs-
115
220
stijging dit jaar nog wat hoger kan uitkomen: op ongeveer 3%. En een vergelijkbare stijging voorzien we voor 2016.
200 105 180
Vooruitzichten zijn positief, maar …
95
160
De vooruitzichten voor de Nederlandse economie zijn positief. Dat heeft ook te maken met onze verwachtingen voor de VS
140 85 120
en de eurozone. We voorzien daar voor het tweede halfjaar een licht hoger groeitempo dan in de eerste jaarhelft. Beide regio’s hebben baat bij de gedaalde olieprijzen. De eurozone profiteert bovendien van de goedkopere euro en de gedaalde rente. Dat geldt uiteraard ook voor de Nederlandse economie.
De NHG-grens is verder verlaagd en de banken moeten nieuwe, strengere inkomensnormen van het Nibud hanteren ten aanzien van hypotheken. 1
75
100 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 Huizenprijzen (index; l.a.)
Bron: Thomson Reuters Datastream
Transacties (12-m totaal x1000; r.a.)
4
Nederlandse economie in zicht - Economie maakt inhaalslag - 10 september 2015
Daarbij komt dat het Nederlandse kabinet voor volgend jaar een flinke lastenverlichting gepland heeft van EUR 5 miljard
Opgaande lijn stemmingsindicatoren
(0,7% van het BBP). We hebben deze lastenverlichting nu in
Index
onze ramingen meegenomen en daarom onze BBP-prognose
10
118
5
109
consumptie zal profiteren van de lastenverlichting. De groei
0
100
van deze bestedingen kan volgend jaar oplopen naar bijna
-5
91
-10
82
-15
73
… opkomende economieën kunnen roet in eten gooien
-20
64
De stemmingsindicatoren voor de economie zijn in de zomer
-25
voor 2016 met een ¼%-punt verhoogd naar 2½%. Vooral de
2%. Een dergelijk cijfer zagen voor het laatst in 2007.
55 08
verder verbeterd. Dat wijst op een aanhoudende en mogelijk
09
10
12
13
14
15
Producentenvertrouwen industrie (l.a.) Economisch-sentimentindicator (r.a.)
zelfs iets sterkere groei van de economie. Wel merken we op dat de cijfers in september wat zijn teruggevallen. Dat heeft waarschijnlijk te maken met de onrust op de financiële markten
11
Bron: Thomson Reuters Datastream
als gevolg van de zorgen over de Chinese economie. Ook enkele andere opkomende economieën laten een groeivertraging zien.2 We gaan in ons hoofdscenario niet uit van een harde landing van de Chinese economie, maar het risico
Meer banen – minder werklozen
van tegenvallers en daarmee van minder economische groei is wel toegenomen. Werkloosheid gestaag verder omlaag Dankzij de groei van de economie, die in de zomer van 2013
x1000
8500
750
8400
650
8300
550
8200
450
8100
350
inzette, neemt ook de werkgelegenheid weer toe - sinds het voorjaar van 2014. Door de toename van het aantal banen kon de werkloosheid in de eerste zeven maanden van dit jaar verder dalen. We denken dat de werkloosheid langzaam maar zeker zal blijven dalen. De groei van het BBP die we nu zien,
8000
250 08
blijft wat achter bij de groei in eerdere herstelperiodes.
10
11
12
13
14
Werkzame beroepsbevolking (l.a.)
Daardoor verloopt de afname van de werkloosheid wellicht ook wat langzamer.
09
15
Werklozen (r.a.)
Bron: Thomson Reuters Datastream
De tekenen van een verdere verbetering van de arbeidsmarkt zijn positief. Het aantal uitzenduren liet in het tweede kwartaal de negende achtereenvolgende stijging zien (+3,2% k-o-k).
Flinke toename aantal uitzenduren
Jaar-op-jaar is de stijging opgelopen naar +9%. Het aantal vacatures name in het tweede kwartaal eveneens voor de negende keer op rij toe. Opnieuw was er een stijging van 5% k-o-k (20% j-o-j). Het aantal aangevraagde en het aantal verleende ontslagvergunningen blijft afnemen. En de vacature-
% j-o-j
15 10 5
indicator van het CBS laat de laatste maanden weer enige verbetering zien na de tijdelijke terugval in april-mei.
0 -5
Gelet op de recente arbeidsmarktontwikkelingen en de (vooralsnog) gunstige vooruitzichten voor de economie hebben we onze ramingen voor de werkloosheid voor dit en volgend jaar licht verlaagd.
-10 -15 08 Bron: CBS
2
ABN AMRO Macro Focus, ‘Top zes van risicovolle opkomende markten’ https://insights.abnamro.nl/macro-focus-top-zes-van-risicovolle-opkomende-markten/
09
10
11
12
13
14
15
5
Nederlandse economie in zicht - Economie maakt inhaalslag - 10 september 2015
Inflatie omhoog
Inflatie hoger
De inflatie is dit jaar geleidelijk weer gestegen. Mede door de sterk gedaalde energieprijzen was de inflatie in januari afgenomen naar 0%. Vervolgens liep de stijging van de
% j-o-j
4
consumentenprijsindex op naar ongeveer 1%, om in augustus weer wat te dalen naar 0,8%. De inflatiestijging sinds januari
3
kunnen we deels toeschrijven aan de geringere daling van de energieprijzen. Daardoor wordt de inflatie dus minder gedrukt
2
dan voorheen. We zien echter in diverse productgroepen wat meer inflatie. De kerninflatie (het cijfer exclusief o.a. energie,
1
groente en fruit) is ook opgelopen. Dat heeft wellicht te maken met het economisch herstel waardoor de neerwaartse druk op de prijzen wat afneemt. Bovendien is de dollar duurder
0 08
09
10
Inflatie
geworden. Al met al zal de gemiddelde inflatie dit jaar iets hoger zijn dan we dachten.
11
12
13
14
15
2014
2015
Kerninflatie
Bron: Thomson Reuters Datastream
Volgend jaar zal de inflatie hoger uitkomen dan dit jaar. Dat heeft te maken met de verdere stijging van de dollarkoers die de invoer duurder maakt. Ook de olieprijs zal iets stijgen. Het neerwaartse effect van de eerst gedaalde olieprijs op de inflatie zal wegvallen en vervolgens overgaan in een licht
Kerncijfers Nederlandse economie
opwaarts effect. Ook de aanhoudende economische groei kan
2013
bijdragen aan meer inflatie. Toch hebben we onze inflatieraming voor 2016 iets verlaagd. Dat is het gevolg van de geringere olieprijsstijging die we nu voor 2016 verwachten, en onze licht herziene prognose van de dollarkoers, die mogelijk pas eind dit jaar pariteit bereikt.
2016
% mutaties
BBP
-0,4
1,0
2,3
2,5
-1,4
0,0
1,7
1,9
Overheidsconsumptie
0,2
0,3
-0,1
0,6
Investeringen
-4,5
3,5
7,6
4,4
Uitvoer
2,4
4,0
4,5
5,0
Invoer
1,1
4,0
4,5
6,0
Consumentenprijzen (CPI)
2,5
1,0
0,8
1,5
Consumentenprijzen (HICP)
2,6
0,3
0,4
1,4
Lonen
1,3
1,1
1,3
1,7
Particuliere consumptie
Niveaus Werkloosheid (% beroepsbevolking)
7,3
7,4
6,9
6,4
Lopende rekening (% BBP)
11,0
10,8
11,1
10,6
Saldo overheid (% BBP)
-2,4
-2,4
-2,0
-1,5
Herziene cijfers zijn gecursiveerd. Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
6
Nederlandse economie in zicht - Economie maakt inhaalslag - 10 september 2015
APPENDIX 1. TABEL MACRO-INDICATOREN
Kerncijfers Nederlandse economie 2012
2013
2014
% mutaties
BBP
2014
2015
Kwartaal 4
Kwartaal 1
Kwartaal 2
Kwartaal 3
k-o-k
k-o-k
k-o-k
k-o-k
2015r
2016r
-1,1
-0,4
1,0
0,9
0,6
0,1
2,3
2,5
Particuliere consumptie
-1,2
-1,4
0,0
0,8
0,6
0,2
1,7
1,9
Overheidsconsumptie
-1,3
0,2
0,3
-0,6
0,4
0,0
-0,1
0,6
Investeringen
-6,3
-4,5
3,5
3,6
2,4
2,1
7,6
4,4
Uitvoer goederen & diensten
3,8
2,4
4,0
0,9
1,1
1,0
4,5
5,0
Invoer goederen & diensten
2,7
1,1
4,0
0,7
0,3
2,3
4,5
6,0
Consumentenprijzen (CPI - % j-o-j)
2,5
2,5
1,0
0,9
0,2
0,9
0,8 (aug)
0,8
1,5
Consumentenprijzen (HICP - % j-o-j)
2,8
2,6
0,3
0,2
-0,5
0,4
0,4 (aug)
0,4
1,4
Lonen part, sector (% j-o-j)
1,6
1,3
1,1
1,2
1,2
1,2
1,4 (aug)
1,3
1,7
6,9
6,4
2015r
2016r
Niveaus
Werkloosheid (% beroepsbevolking)
5,8
7,3
7,4
7,1
7,1
6,9
6,8 (jul)
Producentenvertrouwen (ultimo)
-5,6
0,1
3,4
3,4
1,4
4,6
3,5 (aug)
Consumentenvertrouwen (ultimo)
-39
-17
-7
-7
2
6
6 (aug)
2013
2014
Kwartaal 1
Kwartaal 2
Kwartaal 3
k-o-k
k-o-k
k-o-k
Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
Kerncijfers internationale economie 2012
2014 Kwartaal 4
2015
% mutaties
BBP eurozone
-0,8
-0,2
0,9
0,4
0,5
0,4
1,6
2,2
BBP Duitsland
0,6
0,4
1,6
0,6
0,3
0,4
1,8
2,4
BBP Verenigde Staten
2,2
1,5
2,4
0,5
0,2
0,9
2,7
3,1
Niveaus
USD per EUR (ultimo)
1,32
1,38
1,21
1,21
1,07
1,11
1,12 (aug)
1,00
1,10
Korte rente eurozone (%, 3m Euribor, ultimo)
0,2
0,3
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0 (aug)
0,0
0,0
Lange rente, 10jr Bund (%, Duitsland, ultimo)
1,3
1,9
0,5
0,5
0,2
0,8
0,8 (aug)
0,5
1,4
Lange rente, Nederland (%,10jr staats, ultimo)
1,5
2,2
0,7
0,7
0,3
1,0
1,0 (aug)
0,6
1,5
111,7
108,7
98,9
76,1
53,9
61,9
46,7 (aug)
60
65
Olieprijs Brent (USD/vat, gemiddelde) Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau
7
Nederlandse economie in zicht - Economie maakt inhaalslag - 10 september 2015
Lees meer over het Economisch Bureau op:
https://insights.abnamro.nl/category/economie/
Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de economie en sectoren. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico’s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product – met inachtneming van alle mogelijke risico’s – past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren, In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden.