Vrijduiken.be by ACMP-CGPM

ONDER WATER OP ÉÉN ADEMTEUG

Cursus Vrijduiken

Versie: 23/01/24

Deze cursus kwam tot stand dankzij de medewerking van verschillende NELOS-leden. Om te vermijden dat we iemand zouden vergeten hebben we ons beperkt tot de mensen die hun schouders onder dit project gezet hebben. Die vormen slechts het topje van de ijsberg van de vele medewerkers aan deze cursus. We dragen deze cursus graag op aan allen die belangeloos hun kennis, middelen en enthousiasme ingezet hebben om deze vernieuwde versie mogelijk te maken. De redactieraad bestaat uit: Coordinator

Laurent Schmitz

Verantwoordelijke uitgever

Ronny Margodt (voorzitter NELOS)

Hoofdredactie

Walter Mellaerts (Sportcomissie NELOS)

Origineel ontwerp

Herwig Van Cotthem

Redactieteam

François Vissers, Pieter Vandenwyngaert, Dr. Stefan De Smet

NELOS-huisstijl

Ivo Madder

Eindredactie

Greetje Buysse

Certified ISO/EN

Heb je opmerkingen over de cursus, of beschik je over beelden of teksten die we kunnen opnemen, mail ons dan op vrijduiken@NELOS.be.

Coverfoto: Caine Delacy. Materiaalfoto's: credit van de resp. merken. © Dit is een uitgave van NELOS vzw. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar worden gemaakt zonder toestemming van NELOS vzw. NELOS vzw is niet aansprakelijk voor schade of letsel dat het gevolg is van het gebruik van de informatie in deze handleiding. NELOS vzw behoudt zich het recht voor wijzigingen aan te brengen zonder voorafgaand bericht. Versie: 23/01/24

Inhoudstafel

Inhoudstafel 1. Van de redactie ��7 1.1. Onze aanpak ��8 1.2. Onze certificaten ��8

2. Ontdek de wondere wereld onder water ��9 2.1. Wat is vrijduiken ��10 2.1.1. Static Apnea (STA) �� 10 2.1.2. Dynamic Apnea with fins (DYN) �� 10 2.1.3. Dynamic Apnea without fins (DNF) �� 10 2.1.4. Free immersion (FIM) �� 10 2.1.5. Constant Weight (CWT) �� 10 2.1.6. Constant Weight No Fins (CNF) �� 10 2.1.7. Variable Weight (VWT) �� 10 2.1.8. No limits (NLT) �� 11 2.1.9. The cube / Jump Blue (JB) �� 11 2.1.10. Snorkeling / skin diving �� 11 2.1.11. Spearfishing (SF) �� 11 2.1.12. Andere �� 11

2.2. Kennismaking met je materiaal ��12 2.3. De afspraken voor je eerste (zwembad) training ��19 2.4. Communiceren onder water ��22 2.5. Communicatie aan de oppervlakte ��23

3. De opleiding in het zwembad ��24 3.1. Basisoefeningen in het zwembad ��24 3.1.1. Ademen op snorkel �� 24 3.1.2. Eendenduik �� 25

3.2. Permanente evaluatie ��26 3.3. Reanimatie of CPR ��26

4. Vrijduiken in openwater ��29 4.1. Afspraken vooraf ��29 4.2. Welke zijn de meest aangewezen vrijduikplaatsen voor je eerste duiksessie? ��29 4.3. Je doopduik ��30 4.3.1. De afspraken met je boeileider �� 30 4.3.2. Te water gaan �� 30 4.3.3. De debriefing �� 30 4.3.4. Het klaren of equilibreren van je oren �� 35 4.3.5. Het klaren van je duikbril �� 37 4.3.6. Tandpijn tijdens het vrijduiken �� 37

4.4. Tijdens de opstijging ��37 4.5. Na de duik ��38 4.6. Chronische klachten ��38 4.7. Dehydratatie ��41 4.8. Duikersoorirritatie (zwemmersoor) ��41 4.9. Vrijduiken in zee ��42 4.9.1. Weersomstandigheden �� 42 4.9.2. Getijden en stromingen �� 43

NELOS - cursus vrijduiken

Over deze cursus

5. Theoretische basiskennis voor een Discovery Vrijduiker ��44 5.1. De voorbereiding ��44 5.2. De briefing ��44 5.3. De nazorg ��44 5.4. De redding ��45 5.5. Basisademhalingstechniek ��45 5.6. LMC en Black-Out ��45

6. Fysica ��47

6.1. Samenstelling van lucht, luchtdruk, hydrostatische druk en absolute druk ��47 6.2. Druk en volumeverhoudingen ��47 6.3. Druk in een gasmengsel – Wet van Dalton ��48

7. Anatomie en fysiologie ��49 7.1. Borstkas, ribbenkast of thorax ��49 7.2. Longen, bronchiënboom en longalveolen ��50 7.3. Samenstelling van lucht op zeeniveau ��50 7.4. Ademhalingsmechanisme ��51 7.5. Longvolumina ��51 7.6. Regulatie van de ademhaling ��52 7.6.1. De bloedsomloop �� 53 7.6.2. De 'luchtkamers' in het menselijk lichaam �� 54 7.6.3. Afdalen of verhogen van de druk in de 'luchtkamers' �� 54 7.6.4. Opstijgen of verlagen van de druk in de 'luchtkamers' �� 55

8. Ademhalingstechnieken voor het vrijduiken ��56 8.1. Hoe moeten we ademen vóór een vrijduik? ��56 8.1.1. Middenrif (buik-) ademhaling �� 56 8.1.2. Borstademhaling �� 56 8.1.3. Drieledige ademhaling (Dirgha Pranayama of 'Three-part breath') �� 57 8.1.4. De laatste adem (Last Breath) �� 57 8.1.5. Herstelademhaling (Recover – recovery breathing) �� 57 8.1.6. De 'breathe-up' of de voorbereiding van de vrijduik �� 58

9. Veilig vrijduiken ��60 9.1. Wat gebeurt er als we onze adem te lang inhouden? ��60 9.1.1. Verlies van Motorische Controle (LMC Loss of Motor Control) �� 61

9.2. Hyperventilatie ��61 9.2.1. Het effect van hyperventilatie op een vrijduiker �� 62

9.3. De ademprikkel is je beste vriend ��63 9.4. De duikreflex (MDR – 'Mammalian Dive Reflex') ��65 9.4.1. Bradycardie �� 65 9.4.2. Perifere vasoconstrictie �� 66 9.4.3. Het milteffect ('Spleen effect') �� 66 9.4.4. Bloodshift �� 66 9.4.5. Duikdiurese �� 66

9.5. Zwembad black-out ��67 9.6. De syncopale afspraak op 7 meter ('Le rendez-vous syncopal') ��67 9.7. De gouden regels van de vrijduiker ��68 9.7.1. Veiligheidsplan �� 68 9.7.2. Briefing �� 68

Inhoudstafel

9.7.3. Zwembad �� 68 9.7.4. Buitenwater �� 70

9.8. De 'safety diver', zijn cruciale rol en hoe snel ingrijpen bij incidenten ��71 9.8.1. De duiktijd inschatten �� 72

9.9. De 'Rope Rescue' ��72

10. Algemene richtlijnen voor vrijduiken ��74 11. Leerstofoverzicht - Adventure Apnea Diver ��76 12. Theoretische basiskennis voor een Advanced Vrijduiker ��78 12.1. Meer lucht inademen ��78 12.1.1. Oefeningen om de totale long capaciteit (TLC) te vergroten �� 79 12.1.2. Oefeningen om het residueel volume (RV) te verkleinen �� 81 12.1.3. Uddiyana bandha �� 82 12.1.4. De ochtendroutine �� 83

12.2. Spierverzuring ��86 12.3. Oefeningen om langer je adem in te houden ��86 12.4. Belangrijke effecten bij vrijduiken op diepte ��87 12.4.1. Klaren op grote diepte: 'dieptefalen' �� 87 12.4.2. Bloodshift �� 88 12.4.3. Gevolgen van dehydratatie �� 88

12.5. Het onder water bewegen ��89 12.5.1. De dolfijnslag met of zonder monovin �� 89 12.5.2. Drijfvermogen en de 'freefall' �� 90

12.6. Anatomie van het klaren ��91 12.6.1. Controle van het zachte gehemelte ('Soft Palate') �� 92 12.6.2. De positie van de tong �� 92 12.6.3. De volledige Frenzelbeweging �� 92 12.6.4. Veelgemaakte fouten �� 92

12.7. Veilig vrijduiken op grote diepte ��93 12.7.1. Gassen lossen op in vloeistoffen: de Wet van Henry �� 93 12.7.2. Onstaan van barotrauma's van de ademhaling �� 93 12.7.3. De longsqueeze �� 94 12.7.4. De tracheasqueeze �� 94 12.7.5. Behandeling van een squeeze �� 95 12.7.6. Vermijden van een squeeze �� 95

12.8. Taravana ��96

13. Leerstofoverzicht - Advanced Apnea Diver ��98

NELOS - cursus vrijduiken

Over deze cursus

Voorwoord In 2015 verzette Herwig Van Cotthem als voorzitter van de NELOS Sportcommissie bergen werk om het vrijduiken binnen onze federatie terug op de rails te krijgen. Hij had het leeuwendeel in het schrijven van de eerste versies van deze cursus. Graag laten we hem aan het woord: Welkom in de onderwaterwereld op één ademteug. Je zal niet gewoon onder water duiken, maar gewoon één worden met het onderwaterleven. Je zal de nodige technieken aanleren om langer, dieper of verder onder water te gaan door je terug in contact te brengen met je basisreflexen die je gemeen hebt met alle andere zoogdieren. Zo kan je je zowel recreatief als competitief in het vrijduiken verdiepen. Ik ben heel trots op deze nieuwe opleiding vrijduiken. Onze ambitie is om een opleiding vrijduiken op topniveau te brengen, opdat zowel beginnende als ervaren vrijduikers op een veilige manier kunnen genieten van de adembenemende onderwaterwereld op één ademteug. Deze cursus wil vooral een inspiratiebron zijn bij het vrijduiken. We hebben de kennis en ervaring van gepassioneerde vrijduikers (jij dus?) gebundeld tot een boeiend en wetenschappelijk onderlegd geheel. Tegelijkertijd is het een ervaringsgericht document met veel duidelijke illustraties. In naam van NELOS bedank ik hartelijk alle enthousiaste medewerkers die, totaal onbezoldigd, vele uren gespendeerd hebben om een opleidingsprogramma van wereldklasse te realiseren dat velen zal motiveren om zich te verdiepen in de wondere onderwaterwereld van de NELOS-vrijduiker.

Herwig Van Cotthem

LEGENDE Opgelet/belangrijk Test/verruim je kennis Weblink/URL Tip/wetenswaardig Formule Informatie

Als we in deze cursus 'hij' zeggen, dan bedoelen we evengoed 'zij'. De mannelijke vorm wordt gewoon uit praktische overwegingen gebruikt, om niet telkens 'hij/zij' te moeten schrijven. Trouwens, wist je dat een derde van de NELOS-vrijduikers vrouwen zijn?

Van de redactie

Foto: François Vissers

Algemene info

Freediving is fun! Vrijduiken is een sport voor iedereen. Een groot longvolume of gespierd lichaam is geen vereiste en de sport kan beoefend worden op alle leeftijden. Daarmee is vrijduiken toegankelijk voor nieuwelingen, ervaren (vrij-) duikers als competitieve atleten. Bedenk het! Geloof het! Beleef het!

Het hele doel is zo diep of zo lang mogelijk op één ademteug te duiken. Het is een sport waarbij men een specifieke gemoedstoestand tracht te bereiken. En je hoeft helemaal niet diep te gaan want één centimeter is al voldoende. Het gaat over het gebruik van de juiste techniek, in de juiste mentale toestand, in plaats van fysieke kracht, en dit alles in veilige omstandigheden. Vrijduiken was ooit een manier om voedsel te verzamelen. Het is nu een recreatieve sport waarbij de mens zichzelf motiveert om op één ademteug een grote diepte te bereiken. Je neemt een laatste ademteug en glijdt onder de oppervlakte. Je kan de drukverandering voelen, hoort de geluiden van het leven om je heen en concentreert je op je bewegingen om een ontspannen en toch heel bewuste gemoedstoestand te bereiken. De technieken die we aanleren brengen je alle nodige hulpmiddelen om veilig en ontspannen te vrijduiken. De opleiding bestaat uit lespakketten en lesmateriaal voor alle niveaus: • Discovery Apnea Diver (10 m - CMAS FDDA) is een kennismakingsbrevet voor het vrijduiken. Het laat toe in een beperkte Foto: Laurent Schmitz tijd de vrijduiktechnieken aan te leren. Het is de ideale kennismaking voor mensen die graag snorkelen tijdens hun vakantie en dit veilig willen doen. Deze opleiding voldoet aan de ISO-13970 standaard voor 'Gids Recreatief Snorkelen'. • Adventure Apnea Diver (20 m – CMAS 1* Apnea Diver) is een basisbrevet voor de gedreven vrijduiker. Het laat toe in een beperkte tijd zelfstandig te vrijduiken in een buddysysteem. Het is het ideale startersbrevet voor de gepassioneerde vrijduiker. Alle gebrevetteerde persluchtduikers en iedereen die voldoende watervastheid heeft kunnen meteen deelnemen aan deze opleiding. • Advanced Apnea Diver (30 m – CMAS 2* Apnea Diver) is een gevorderd brevet voor enthousaste vrijduikers die hun kennis en ervaring willen verdiepen. Daarmee mag je opleiding geven aan Discovery en Adventure als je ook het brevet van Assistent-Instructeur (VTS) behaald hebt. • Master Apnea Diver (40 m – CMAS 3* Apnea Diver) staat voor meesterschap in vrijduiken! Het is het meest doorgedreven vrijduikbrevet. Daarmee mag je opleiding geven aan Discovery, Adventure en Advanced op voorwaarde dat je ook het brevet Assistent-Instructeur (VTS) behaald hebt. Meer details over de verschillende brevetten vind je in de NELOS-Infomap vrijduiken. Dit document bevat ook een gedetailleerde beschrijving van alle proeven en protocollen.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

1.1. Onze aanpak Deze cursus bestaat uit volgende hoofdstukken, telkens aangeduid door een kleur in de marge: • Recreatief vrijduiken: een ervaringsgericht deel, waar we je uitleggen wat je allemaal te wachten staat als beginnende vrijduiker. We nemen je mee van je eerste dag bij de club, tot het ogenblik dat je je brevet haalt. Dit deel bevat bovendien belangrijke materie voor alle vrijduikers, ongeacht hun brevet. • Theoretische basiskennis voor de Adventure Apnea Diver (CMAS 1* Apnea Diver): een overzicht van de theoretische kennis voor de Adventure Vrijduiker. Dit deel bevat alles wat je moet weten over vrijduiken op dit niveau. • Theoretische basiskennis voor de Advanced Apnea Diver (CMAS 2* Apnea Diver: dit hoofdstuk omvat de specifieke leerstof voor de Advanced vrijduiker. Het is uiteraard zo dat een Advanced vrijduiker ook alle andere basiskennis moet kennen.

Een cursus is meer dan een mooi boek. Onze doelstelling is de opleiding zo toegankelijk mogelijk te maken voor iedereen. We hebben ons heel bewust beperkt, zowel in breedte als in diepte van de leerstof. Als je over bepaalde onderwerpen meer wilt weten, kan je terecht bij één van onze gespecialiseerde afdelingen van NELOS. Je vindt een volledige lijst van mogelijkheden op de NELOS-website.

Als je opmerkingen hebt over deze cursus kan je deze mailen naar vrijduiken@NELOS.be, zo kunnen we met zijn allen de kwaliteit van deze cursus verbeteren.

1.2. Onze certificaten Het certificaat dat je krijgt aan het einde van je opleiding is erkend door verschillende internationale organisaties: • CMAS: is de oudste wereldfederatie voor vrijduikers die de diverse nationale duikfederaties groepeert. • ISO: onze certificaten zijn conform de ISO standaarden en onze organisatie wordt geregeld doorgelicht door de EUF (European Underwater Federation) om te zorgen dat onze opleidingen conform zijn. Onze instructeurs beschikken allemaal over een wettelijk erkend diploma. We zijn dan ook de enige vrijduikorganisatie in België met door Sport.Vlaanderen erkende en VTS (Vlaamse Trainerschool) gevormde instructeurs. We wensen je veel plezier en succes bij deze opleiding, waar je dingen gaat doen die je nooit voor mogelijk achtte. Bedenk het! Geloof het! Beleef het!

De redactie

Recreatief vrijduiken

2. Ontdek de wondere wereld onder water Ofwel ben je geïnspireerd door de mooie beelden van vrijduikers, ofwel is 'Le grand bleu' je gewoon altijd bijgebleven, ofwel ken je een vrijduiker van een NELOS-club die je maar al te graag meesleept naar zijn zwembad, ofwel vind je via de website de juiste contactpersoon met info over de introductie-avonden. Hoe het ook zij, het vertrouwde zwembadgebeuren waarbij je waarschijnlijk leerde zwemmen, krijgt plots een andere dimensie. Een mens kan alleen maar een langere tijd onder water verblijven als hij heeft leren vrijduiken. Deze voor iedereen ongewone wereld gaat vandaag voor je open. Het enthousiasme van de aanwezige vrijduikers valt onmiddellijk op. Ze gaan verder dan een sport beoefenen, ze hebben een gemeenschappelijke passie. Graag word je meegenomen, stap voor stap, naar de wonderen van de zee. Natuurlijk is het zwembad geen zee. Het zwembad is wél de ideale springplank om de eerste stappen te zetten en om in een heel veilige en gecontroleerde omgeving de nieuwe technieken aan te leren. Bij de eerste kennismaking wordt onmiddellijk de toon gezet. Vrijduikers horen vrienden te zijn, want ze gaan elkaar onvoorwaardelijk vertrouwen onder water. Veiligheid primeert altijd boven de persoonlijke wensen. En je zal je altijd moeten aanpassen aan de wetten van het water en niet omgekeerd. De eerste wetten krijg je direct mee:

Je duikt nooit alleen! Want je zorgt steeds dat je een buddy hebt voor je veiligheid.

Je klaart altijd je oren! Je stopt onmiddellijk als je pijn hebt in je oren (en gaat terug naar de oppervlakte).

Je ademt nooit uit onder water! Ook niet als je opstijgt! Want je wilt zoveel mogelijk zuurstofhoudende lucht in je longen houden én je moet absoluut je drijfvermogen behouden!

Duik nooit in hyperstrekking! Want zo verhoog je het risico op een duikongeval! Je kijkt dus nooit omlaag tijdens het dalen of omhoog tijdens het stijgen. Je blijft steeds met je 'kin tegen je borst'.

Respecteer je grenzen! Ga nooit voorbij je maximale diepte, nooit voorbij je maximale tijd, en duik nooit als je je niet fit voelt. Het doel is van sierlijk en ontspannen te genieten van de onderwaterwereld.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

2.1. Wat is vrijduiken Vrijduiken is een vorm van duiken met ingehouden adem en wordt beoefend in open zee, in zoetwatermeren en zwembaden. Als vrijduiker kan je de onderwaterwereld zelf van dichtbij beleven, en dit zonder hulp van ademapparatuur. Sommigen leren vrijduiken omdat het hen in staat stelt om op een natuurlijke wijze deel te nemen aan het leven in zee en met vissen, schildpadden, dolfijnen, haaien te zwemmen terwijl anderen verslaafd geraken aan de sensatie. Er bestaan verschillende vormen en disciplines in het vrijduiken. Hier zijn de bij ons meest bekende (disciplines waarvoor competities bestaan worden aangeduid met een afkorting):

2.1.1. Static Apnea (STA) Een discipline met als doel zo lang mogelijk onder water te blijven. De vrijduiker ligt aan de oppervlakte, met zijn aangezicht in het water en houdt zijn adem in. Deze vorm van vrijduiken beoefenen we in het zwembad.

2.1.2. Dynamic Apnea with fins (DYN) Afstandzwemmen onder water met zwemvliezen of monovin. Het doel is een zo groot mogelijke afstand onder water af te leggen. Ook deze vorm van vrijduiken gebeurt in het zwembad.

Foto: CMAS

2.1.3. Dynamic Apnea without fins (DNF) Afstandzwemmen onder water zonder vinnen of monovin. Het doel is een zo groot mogelijke afstand onder water af te leggen. Ook voor deze vorm van vrijduiken kunnen we in het zwembad terecht.

2.1.4. Free immersion (FIM) Zonder vinnen trekt de vrijduiker zich op eigen kracht langs een touw omlaag. Bij het keerpunt draait hij zich om en trekt zich weer op eigen kracht naar boven. De maximale diepte moet van tevoren opgegeven worden.

2.1.5. Constant Weight (CWT) Langs een lijn daalt de vrijduiker af en zwemt op eigen kracht naar beneden. Hij draait om en zwemt op eigen kracht weer naar boven. Hij mag de lijn niet gebruiken om zich aan voort te trekken, behalve bij het keerpunt. Doel is zo diep mogelijk te duiken en weer veilig en ontspannen boven te komen. De maximale diepte moet van tevoren worden opgegeven. Deze discipline staat ook bekend als 'constant ballast' en 'fixed weights'.

2.1.6. Constant Weight No Fins (CNF) Zoals CWT maar dan in schoolslag en zonder vinnen.

2.1.7. Variable Weight (VWT) De vrijduiker maakt gebruik van een gewicht van max. 30 kg om af te dalen (gewicht of slee). De vrijduiker komt op eigen kracht weer boven, zwemmend of gebruik makend van het touw.

Zie hier de volledige lijst van door CMAS ondersteunde disciplines.

Foto: François Vissers

2.1.8. No limits (NLT)

2.1.9. The cube / Jump Blue (JB) De duiker daalt af naar ongeveer 15 meter en zwemt daar een zo groot mogelijke afstand langs een op diepte aangelegd groot vierkant en stijgt dan weer op. Het lijkt enigszins op een combinatie van 'Constant weight' en 'Dynamic with fins'.

2.1.10. Snorkeling / skin diving Dit is geen 'sportdiscipline' van het vrijduiken. De bedoeling is hier om de onderwaterwereld te bewonderen vanaf de oppervlakte (snorkeling) of tijdens een onderwaterparcours (skin diving).

2.1.11. Spearfishing (SF)

Recreatief vrijduiken

Deze discipline komt het meest in het nieuws omdat de duiker er spectaculaire dieptes mee bereikt. Hij maakt gebruik van een gewicht naar keuze, meestal een slee. De duiker komt boven met behulp van een hefballon, lier, ander drijfmiddel of toestel. Let op: zowel CMAS als NELOS ondersteunen deze discipline niet.

Foto: Laurent Schmitz

Spearfishing is onderwatervissen met behulp van een harpoen of speer. NELOS geeft geen opleiding en ondersteunt harpoenvissen niet , maar CMAS doet dat wel. Een groeiend aantal NELOS vrijduikers verdiept zich in het speervissen via vrijduiktrainingen in het zwembad en openwatersessies in het buitenland. Harpoenvissen is momenteel immers niet toegestaan in België en Nederland.

2.1.12. Andere Vrijduiken is nooit zo populair geweest. Meer en meer mensen willen proeven van deze tegelijkertijd oeroude en hypermoderne sport. Nieuwe varianten van de klassieke disciplines worden geregeld uitgevonden. Bijvoorbeeld zijn er meer en meer mensen die de onderwaterwereld in apneu fotograferen. Anderen combineren yoga en vrijduiken. En, jawel, onderwater kun je zelfs meerminnen en -mannen vinden!

Foto: Laurent Schmitz

Om je een idee te geven van waar mensen toe in staat zijn vind je hier een overzicht van wereld records zowel voor mannen als voor vrouwen: https://en.wikipedia.org/wiki/Freediving#CMAS_recognized_world_records

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

2.2. Kennismaking met je materiaal Ja, voor we onze eerste plons maken in het zwembad gaan we het eerst eens hebben over het benodigde materiaal! Hoe goed en ervaren je als vrijduiker ook bent, de eerste de beste bescheiden vis zal je zo voorbij zwemmen. Hij zal je er telkens aan herinneren dat je in zijn wereld nooit dat niveau zal halen. Gelukkig zijn er hulpmiddelen en technieken die ons hier enigszins kunnen helpen. De goede raad van je begeleidende lesgever/instructeur is letterlijk goud waard. Een verkeerde aankoop is vaak weggegooid geld. Tijdens de initiatie en bij de eerste lessen zal je vaak materiaal van de club mogen lenen. Later wordt verwacht dat je er zelf over beschikt. VINNEN Het gebruik van vrijduikvinnen zorgt voor een gemakkelijke voortbeweging in het water. Vinnen geven je de nodige stabiliteit en wendbaarheid. Voor vrijduiken gebruik je altijd vinnen met gesloten voet. Belangrijk bij de keuze van de vinnen is dat je op volgende punten let: • Voor vrijduiken gebruiken we vinnen met extra lange 'blades' omdat we langzame vinbewegingen maken, om zo, met zo weinig mogelijk bewegingen, een zo efficiënt mogelijke slag te ontwikkelen. • De 'foot pockets' van vrijduikvinnen moeten comfortabel zitten en toch een stevige verbinding met de voeten vormen. De maten houden rekening met het dragen van dunne neopreensokken. • Vrijduikvinnen moeten de juiste stijfheid hebben in overeenstemming met onze beenspieren (te stijve vinnen kunnen krampen veroorzaken). • Hoe lichter, hoe beter! Met lichte vinnen heb je minder neklood nodig. Je verliest ook minder kracht bij elke beweging. Carbonvezel- en glasvezelblades zijn meestal lichter maar ook kwetsbaarder dan plastic blades. • Voor extra veiligheid kun je boven de 'foot pockets' best 'fin holders' dragen. Die maken het verliezen van een vin zo goed als onmogelijk.

Een monovin is uiterst efficiënt maar niet geschikt voor beginnende vrijduikers. Bovendien is niet iedereen even comfortabel met een monovin. Vooral het gebrek aan stabiliteit aan de oppervlakte is even wennen. Maak de voet van de zwemvinnen nat door deze in het zwembad te soppen zodat je er makkelijker in glijdt.

Aan de waterkant zullen we, met onze vinnen aan, steeds achteruit stappen om niet te struikelen. Voor langere afstanden of als we extra lange vinnen aan hebben, doen we de vinnen beter uit. Foto: Laurent Schmitz

Recreatief vrijduiken

JE VRIJDUIKPAK Je hebt een vrijduikpak nodig (liefst van compressed neopreen) om onderkoeling te vermijden en om je te beschermen tegen zonnebrand of netelende dieren. Je pak moet echt als gegoten zitten. Te strak geeft een te beperkte bewegingsruimte. In een te ruim pak daarentegen zal voortdurend water in en uit lopen, waardoor je snel afkoelt. In 'onze' wateren dragen we klassiek een 5 mm tot 7mm vrijduikpak. Een degelijk pak sluit goed af, zodat er slechts weinig water binnenkomt. Al het water dat binnenkomt en terug het pak kan verlaten, gaat met (te-)veel warmte lopen. In warmere streken kan 3 mm volstaan. Over het algemeen zijn triatlonpakken erg geschikt voor zwembad en warm water. Ze isoleren goed en zijn heel flexibel onder de arm. Een slecht passend pak isoleert niet! Kies dus eerder voor een dun pak dat perfect aansluit (omdat het zo flexibel is past het beter) dan voor een stijver dik pak. De warmte van het pak wordt in de eerste plaats bepaald door de hoeveelheid circulerend water, dan pas door de dikte. Na de duik spoel je je duikpak met zuiver zoet water. Drogen doe je best in de schaduw. Dus niet in de volle zon of in de droogkast! Bij je vrijduikpak horen ook aangepaste handschoenen. In de zomer volstaan bij ons dunne handschoenen of zelfs helemaal geen. In de winter moeten ze je handen beschermen tegen te grote afkoeling. Je kunt dan opteren voor dikke handschoenen. Je kunt dan wel iets minder gemakkelijk fijne handelingen in het water uitvoeren. Deze keuze dien je na een tijdje vrijduiken zelf te maken. Naast handschoenen heb je ook neopreensokken nodig om je voeten en tenen te beschermen tegen de kou en/of schuurwonden.

Onderkoeling Water geleidt veel beter warmte dan lucht (en heeft ook een grote warmteopslagcapaciteit). De centrale verwarming in de huiskamer steunt op deze eigenschap van water. Dit betekent ook dat je de beschikbare warmte onder water snel kan verliezen, als je je niet voldoende beschermt of te lang onder water blijft. Zeker in onze contreien kan het water flink afkoelen. Het is van groot belang om te weten wat koude met je lichaam doet. Vooreerst zal het lichaam zich verzetten tegen deze afkoeling en door meer energie te produceren trachten het verlies aan warmte te compenseren. Als dat niet lukt, zullen de spieren extra bewegen, zoals het typische rillen. Als dat niet voldoende warmte genereert, komen de spieren in een stadium dat ze minder kunnen bewegen en zullen verstijven. De gevoeligheid voor koude is erg verschillend van persoon tot persoon en ook uiterst afhankelijk van de doeltreffendheid van de isolatie van het gebruikte duikpak. De ene persoon kan meer warmte genereren en de andere kan meer koude verdragen. Toch is het van het grootste belang om tijdig je buddy op de hoogte te brengen van je ongemak bij kou. Het is uit den boze om het zover te laten komen dat je spieren verstijven en je zelfs niet meer helder kunt denken. Extreme onderkoeling kan leiden tot bewustzijnsverlies.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

LOODGORDEL Voor het vrijduiken maken we gebruik van een klassieke rubberen riem met een normale, weliswaar grotere gesp. De meeste vrijduikers hebben tussen de 2 en 4 kg lood nodig (zie kadertje 'Wet van Archimedes') in het zwembad. Een neutrale drijfvermogen is van belang om enerzijds je hele lichaam onder water te houden, om je met de minste inspanning voort te bewegen (zie snorkel) en anderzijds om oefeningen in het zwembad mogelijk te maken, zonder dat je automatisch naar de oppervlakte komt. Tijdens de eerste zwembadsessies zal je lesgever/instructeur bepalen welke hoeveelheid lood je best op je loodgordel schuift. De loodblokken zijn netjes overtrokken met een plastic coating. Onbeschermde loodblokken kunnen immers vegen op de zwembadvloer achterlaten of zelfs de tegels beschadigen. Steek de 'punt' van je (te lange) loodgordel niet binnen want je buddy moet je loodgordel gemakkelijk kunnen verwijderen door aan de punt te trekken. DUIKBRIL Met de duikbril breng je een klein luchtkamertje voor je ogen aan, opdat deze normaal zouden functioneren onder water. Het duikmasker moet zowel de ogen als de neus omsluiten, maar via de buitenzijde van je bril moet je wel in je neus kunnen knijpen om je oren te kunnen klaren (zie verder). Belangrijke punten waar we op moeten letten zijn: • Voor het vrijduiken moet het volume van je duikbril zo klein mogelijk zijn, er bestaan ook modellen die speciaal samendrukbaar zijn zodat je er slechts weinig extra lucht in hoeft te blazen tijdens het dalen. • De afdichtingsrand dient goed af te sluiten en is daarom dubbel uitgevoerd. Het is natuurlijk bijzonder ongemakkelijk als er onder water continu water in je duikbril sijpelt. Vooraleer je een voor jou onbekende duikbril opzet, ga je best na of deze wel past. Je kan dit eenvoudig testen door hem op te zetten zonder de hoofdband te gebruiken en dan door de neus in te ademen. Als hij niet valt als je hem loslaat en stopt met inademen maar nog niet uitademt, past hij. • Duikbrillen met een gebogen acrylaatglas hebben een kleiner volume maar vervormen het zicht onderwater. Als je last hebt van zeeziekte moet je dit type vermijden. • Doorzichtig silicone is een goede keuze als je gaat snorkelen, maar een ondoorzichtig model laat je toe om je beter te concentreren aan de daallijn, zonder externe afleiding. • Spiegelende of gekleurde glazen zijn uit den boze omdat je buddy dan je ogen niet kan zien. Indien je een bril draagt in het dagelijkse leven is het mogelijk om een duikmasker te bestellen met corrigerende glazen. Verzorg je bril goed, daar het één van de cruciale onderdelen van je materiaal is dat relatief gemakkelijk stuk kan gaan. Een beschermdoos en reservehoofdbandje zijn geen overbodige luxe. Voorkom aandampen! Bij een nieuwe duikbril schrob je best het glas en ook het 'frame' aan de binnenzijde met tandpasta om de dunne siliconenfilm te verwijderen waardoor je bril heel snel aandampt. Voor elk gebruik wrijf je – alvorens de duikbril nat te maken – de binnenkant van het glas in met een beetje spuug of een speciaal daarvoor bestemd product. Duiken met contactlenzen kan maar vraagt speciale aandacht. Bij oefeningen zoals het masker ledigen kunnen de lenzen weggespoeld worden, dus steeds je ogen dicht houden.

De neusklem houd je aan tijdens de hele duik, anders riskeer je water in te ademen als je onderwater een 'blackout' zou hebben. De luchtoverdruk bij de opstijging kan je terug inhaleren. Oefenen is de boodschap! SNORKEL Om te ademen moeten we telkens lucht komen happen aan de oppervlakte. Bij zeezoogdieren – zoals een dolfijn of walvis – is de in- en uitademopening bovenaan het hoofd gesitueerd, zodat hun kop niet helemaal uit het water hoeft te komen om lucht te happen. Bij ons is dat niet zo. Een snorkel (of tuba) is nu net een verlengstuk van je mond tot boven je hoofd zodat je, met je hoofd geheel in het water, kunt ademhalen. Onder water haal je de voorwaartse kracht niet uit het afduwen van de bodem, zoals boven water, maar uit het wegduwen van water. Je wordt het minst moe bij je voortbeweging als je zoveel mogelijk water kan verplaatsen. Dit is natuurlijk het geval als je lichaam volledig ondergedompeld is en je niet telkens je hoofd boven water uit moet steken.

Recreatief vrijduiken

NEUSKLEM Sommige gevorderde vrijduikers gebruiken een neusklem om de oren te klaren zonder dat ze hun neus met de hand moeten dichtknijpen. Dan duik je wel zonder bril en meestal met de ogen dicht. Of je kunt een speciale vrijduikbril kopen, van het type 'Hektometer' of 'Fluid'. Deze zijn wel veel duurder dan een gewone vrijduikbril. Een neusbrilletje voor het zwemmen is niet geschikt omdat het een onderdruk veroorzaakt tegen de ogen ('squeeze').

De optimale snorkel is circa 40 cm lang en heeft een diameter van ongeveer 2 cm. Met een te nauwe snorkel zullen je longen nooit het gevraagde luchtdebiet bij een inspanning kunnen leveren. Het is gevaarlijk om je snorkel in de mond te houden tijdens een duik, o.a. omdat je dan niet meteen kunt ademen eens terug aan de oppervlakte. Meer nog, bij het bovenkomen zal je eerst de snorkel willen klaren door een krachtige uitademing, wat de kans op een black-out verhoogt. Ook als je onderwater een 'black-out' zou hebben is de kans groter dat je verdrinkt als de snorkel in je mond steekt. Dus: onderwater, snorkel uit de mond! Voor vrijduiken kan je best een drijvende snorkel zonder flexibele stukken aanschaffen. Er bestaan ook frontale snorkels, maar die zijn vooral bedoeld voor vinzwemmers. DUIKBOEI & LOODZAK Als je gaat vrijduiken heb je een speciale boei met een daallijn en loodzak of ballast nodig. Dit is ook het soort boei dat we tijdens de opleiding gaan gebruiken. Ook als je samen gaat snorkelen heb je een signalisatie nodig boven water zodat vanop een boot te zien is dat er vrijduikers in het water liggen.

Bevestig een fluitje aan je duikboei, zo kan je gemakkelijk de aandacht trekken als er iets gebeurt.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

Voor de veiligheid gebruik je best een zinkende daallijn want een drijvende lijn veroorzaakt een gigantisch kluwen aan de oppervlakte. De daallijn mag niet rekken, anders kan je geen efficiënte FIM doen en zijn de diepte-aanduidingen niet betrouwbaar. VEILIGHEIDSKATROL De veiligheidskatrol wordt onderaan de boei gemonteerd zodat de daallijn gemakkelijk opgehaald kan worden. Door de ingebouwde rem kan de loodzak niet terug zakken, ook als je de daallijn loslaat. LANYARD De lanyard is één van onze belangrijkste veiligheidsmiddelen. Met een musketon klikt je hem aan de daallijn vast en aan de andere kant met een speciale sluiting rond je arm, been of loodgordel. Zo blijf je steeds verbonden met de daallijn en hou je contact met je buddy boven. In uiterste nood kan je buddy de daallijn ophalen en je zo terug bovenbrengen. Let er op dat jouw lanyard voorzien is van een ‘quick release’ systeem zodat je de lanyard steeds kan afgooien in het geval dat hij ergens vast komt te zitten.

VRIJDUIKCOMPUTER Tegenwoordig bestaan er, naast de mechanische dieptemeters, talloze handige vrijduikcomputers. De eenvoudigste en goedkoopste modellen meten de diepte en de duur van je duik en geven je de oppervlaktetijd aan. Meestal kun je een of meerdere diepte-alarmen instellen. De duiken van je sessie worden opgeslagen zodat je achteraf de data kunt raadplegen. Vrijwel alle modellen bieden ook de traditionele uurwerkfuncties aan: (wereld-)tijd, dagalarm, chrono, timer,... Recentelijk zijn er ook vrijduikcomputers op de markt gekomen die gevorderde functies aanbieden, zoals het berekenen van de verplichte intervaltijden of zelfs de decompressie. Als je ook graag gaat persluchtduiken, kan je kiezen voor een model dat geschikt is voor beide sporten, maar let op dat dit niet te groot en hinderlijk is om te vrijduiken. NEKLOOD Omdat onze benen en de lange vrijduikvinnen redelijk zwaar zijn, verstoren ze ons evenwicht onderwater. Als we horizontaal zwemmen of recupereren aan de oppervlakte, zakken de benen onder ons. Om ons evenwicht te corrigeren kunnen we (eventueel zelfgemaakt) neklood dragen of een zgn. 'Lobster'.

Recreatief vrijduiken

Foto: Laurent Schmitz

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

Wet van Archimedes Als je twee voorwerpen op elkaar legt, draagt het ene voorwerp het andere en er gebeurt ogenschijnlijk niets. De zwaartekracht waarmee de aarde alle voorwerpen aantrekt zorgt ervoor dat het bovenste voorwerp weegt op het onderste. Het onderste voorwerp is zo sterk dat het het bovenste voorwerp kan dragen en er ontstaat een reactiekracht (een opwaartse stuwkracht) die net zo groot is als de aantrekkingskracht van het bovenste voorwerp. Water is wel vervormbaar. Je weet dat een voorwerp ofwel drijft, dit wil eigenlijk zeggen gedeeltelijk in het water ligt, zweeft of naar de bodem zinkt. Ook hier zijn twee krachten aan het werk. Enerzijds het gewicht van een voorwerp en anderzijds de hoeveelheid water die het voorwerp kan verplaatsen. Deze hoeveelheid water dat verplaatst wordt door de onderdompeling van F een voorwerp wordt bepaald door het volume van het F voorwerp en bepaalt de mate van opwaartse kracht die een voorwerp in het water ondervindt. Als de open onderwaartF se krachten gelijk zijn, dan zweeft een voorwerp. Is de zwaartekracht groter dan de opwaartse kracht, dan zinkt het voorwerp. Als de zwaartekracht kleiner is, dan drijft het voorwerp. G G G Een voorwerp, dus ook een vrijduiker, heeft in het water schijnbaar een kleiner gewicht. Dit kan op eenvoudige ZINKEN ZWEVEN STIJGEN manier met een proef aangetoond worden, door een voorwerp op te hangen aan een hangweegschaal. Als men het voorwerp onderdompelt kan men op de hangweegschaal duidelijk aflezen dat het voorwerp schijnbaar lichter weegt. F<G

F=G

F>G

Als vrijduiker streven we een neutraal drijfvermogen of schijnbare gewichtloosheid na. Deze gewichtloosheid is net één van de speciale ervaringen die het duiken zo leuk maakt. Zweven in het water, zoals een vogel in de lucht, is echt een fijn gevoel. Het is ook zo dat astronauten gewichtloosheidoefeningen doen in het water tijdens de voorbereiding op hun verblijf in de ruimte. Volume van de verplaatste vloeistof = volume van de steen Een mens bestaat hoofdzakelijk uit weefsels die een neutraal drijfvermogen hebben ten opzichte van water. Natuurlijk hebben we ook beenderen die zinken in het water en een zekere vetmassa, die op het water drijft. Bovendien zijn er ook een aantal plaatsen in ons lichaam waar er zich lucht bevindt, zoals in onze longen. Lucht heeft een heel klein gewicht, namelijk 1,3 gram per liter. Het drijfvermogen van lucht is dus erg groot. De grootte van deze twee elementen varieert van persoon tot persoon en dat bepaalt hoofdzakelijk hoeveel extra gewicht je aan je loodgordel dient te hangen om een neutraal drijfvermogen te hebben. 0.23

Wet van Archimedes Een lichaam, ondergedompeld in een vloeistof, ondergaat een opwaartse stuwkracht gelijk aan het gewicht van de verplaatste vloeistof.

Voor we echt in het water springen moeten we toch wel wat afspraken maken om alles veilig en probleemloos te laten verlopen. HET BUDDYSYSTEEM Na de al uitgebreide uitleg over het materiaal krijg je eindelijk je vrijduikpartner of 'buddy' toegewezen voor je eerste zwembadtraining. Er zijn heel wat zaken waarvoor je hulp nodig hebt in de vrijduiksport. Daarom heb je een buddy. Je buddy zorgt steeds voor je veiligheid boven en onder water. Ook tijdens de zwembadsessies passen we dit toe.

Als er iets mis gaat, is je buddy steeds binnen handbereik! Je lesgever/instructeur begrijpt maar al te goed met hoeveel vragen en onduidelijkheden je zit. Bij de voorstelling en de geruststellende intro Foto: Roeland Maes ervaar je al hoe enthousiast hij je de eerste kneepjes van deze intrigerende sport wil bijbrengen. Vooreerst krijg je de boodschap dat jij als beginner het uiteindelijke beslissingsrecht hebt of een bepaalde actie al of niet doorgaat. Nooit of nooit mag je je als vrijduiker in een situatie laten brengen waar je je niet op je gemak voelt. Mettertijd ga je verschillende barrières overschrijden en grenzen verleggen, maar dit mag nooit tegen jouw zin zijn. Veiligheid is hét sleutelwoord, waarrond we een heleboel afspraken maken.

Recreatief vrijduiken

2.3. De afspraken voor je eerste (zwembad) training

Het is je nu al duidelijk dat met een buddy vrijduiken een must is; niet alleen tijdens de opleidingsfase of om je te helpen in geval van nood, maar ook omdat je met z'n tweeën meer ervaart en die ervaringen dan kan delen.

Bij een statische apneu zal de vrijduiker zijn gezicht zo lang mogelijk ondergedompeld in het water proberen te houden, terwijl zijn buddy de tijd opneemt en de veiligheid waarborgt.

Foto: François Vissers

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

HET KLAREN VAN JE OREN EN JE MASKER Tijdens de afdaling onder water treedt er een grote drukverandering op, die veel groter is dan we gewoon zijn op het land. In het weerbericht horen we spreken over hoge- en lagedrukgebieden, maar die verschillen hooguit enkele tientallen millibar. Onder water ondervind je een toename van 10 mbar al door 10 cm af te dalen. Bij het afdalen naar 10 meter is de toename al 100 x groter. Op 10 meter diepte heb je een verdubbeling van de druk t.o.v. de druk aan de oppervlakte. Om de druk in je oren en je masker (duikbril) gelijk te maken met de omgevingsdruk, moet je klaren. Je duikbril kan je klaren door er een beetje lucht in te blazen via je neus. Je oren kan je klaren door je neus dicht te knijpen en voorzichtig lucht uit je mond in de eustachiusbuizen te persen. Dit noemen we de 'Frenzel'.

Het menselijk oor Deze tekening toont op een vereenvoudigde wijze de anatomie van het oor en haar verbinding met de luchtwegen. Het buitenoor loopt van de oorschelp tot aan het trommelvlies. Het vangt de geluidsgolven op en leidt deze naar het trommelvlies, dat onder invloed van de geluidsgolven zal trillen. Het middenoor is de ruimte waarin de gehoorbeentjes gelegen zijn. In deze holte bevindt zich lucht. De gehoorbeentjes zijn op hun beurt verbonden met het eigenlijke gehoororgaan, het binnenoor. Hier worden de trillingen omgezet in zenuwimpulsen die onze hersenen ervaren als geluiden. Het middenoor is verbonden met de keel via de buis van Eustachius. Het is via dit kanaaltje dat je zorgt dat de extra waterdruk in ons buitenoor op het trommelvlies gecompenseerd kan worden door extra lucht uit je luchtwegen.

Stijgbeugel

Ovale venster

Zenuw

Aambeeld

Hamer

Slakkenhuis Externe gehoorgang Trommelvlies

Buis van Eustachius

Buitenoor

Middenoor

Ronde venster

Binnenoor

Als je in het dagelijks leven iets vasthoudt, voel je dat het gewicht op je handen duwt. Je hebt daar twee aspecten bij. Enerzijds het eigenlijke gewicht of de massa en anderzijds de oppervlakte waarmee je in contact komt met het voorwerp. Naarmate het raakoppervlak kleiner wordt, is het moeilijker om een voorwerp te dragen. In een extreme situatie, waarbij het gewicht te groot of het raakoppervlak te klein is, kan je het voorwerp zelfs niet meer dragen of beschadig je je lichaam (bijv. snijden of prikken). Als je een nagel in een plank wenst te hameren, gaat dit heel gemakkelijk met een scherpe punt en helemaal niet als je de nagel omdraait en je met dezelfde kracht op de punt slaat. Het verband tussen kracht (gewicht) en oppervlakte noemen we druk. Als je nu onder water gaat, is al het water boven je lichaam te 'dragen' en is ons hele lichaam het raakoppervlak. Deze druk valt best mee onder water omdat je het gewicht van het water boven je doorgeeft aan het water onder je. Je kan profiteren van de tegendruk en je ondervindt schijnbaar niets. Onze oren zijn daar echter een uitzondering op.

Recreatief vrijduiken

Druk onder water

Foto: Coolshots.be.

Het oor is een erg fijngevoelig orgaan. Zie ook in het blok 'Het menselijk oor'. Het water drukt aan de buitenkant op je trommelvlies (buitenoor) terwijl er zich geen water bevindt aan de andere kant van dat trommelvlies (middenoor) en die druk kan niet zomaar doorgegeven worden. Je dient dus zelf de tegendruk te creëren aan de andere kant van je trommelvlies. “Een eenvoudige handeling”, garandeert je lesgever/instructeur. Boven water doet hij het netjes voor; knijpen in het neusstuk van de duikbril en tegelijkertijd zachtjes druk opbouwen door een beweging in de mond. Je doet dit na en je voelt een raar 'klikken' achter in je oor. Dat heet 'je oren klaren'. Het geeft wel een raar gevoel, maar je weet best hoe je het moet doen. Ofwel voel je zelf op kleine diepte al het drukverschil tussen midden- en buitenoor en tracht je onmiddellijk te klaren, ofwel geeft je instructeur/lesgever aan, door zelf duidelijk zijn eigen oren te klaren, om deze beweging preventief uit te voeren. Hetzelfde principe doet zich ook voor in je duikbril. Het water duwt op je bril en de lucht tussen de glazen en je ogen wordt samengedrukt. Als dit persen zich doorzet, kan je vervelende reacties verwachten in de omgeving van je ogen. Om dit te vermijden kan je heel eenvoudig wat lucht uitademen via je neus. Je uitgeademde lucht heeft de omgevingsdruk en compenseert de druk van het omgevende water. Als er teveel lucht zou komen in je bril, ontsnapt die eenvoudig langs de zijkanten zonder dat er water binnenkomt.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

2.4. Communiceren onder water Einde duik of einde oefening.

Onder water kan je niet spreken. Vrijduikers en persluchtduikers gebruiken een beperkte gebarentaal. Met een paar handsignalen kan je de belangrijkste elementen om je vrijduik veilig te laten verlopen melden en begrijpen. Deze 'taal' is bovendien internationaal.

• OK: een OK-teken is zowel een vraag "Is alles OK met je?", als een antwoord "Alles is OK met mij". Dit duikteken wordt het meest gecommuniceerd. Het is een belangrijk gegeven voor je boeileider of instructeur. Hij gaat voort op deze informatie. Dus nooit dit duikteken bevestigend beantwoorden, als het niet effectief zo is. In de vrijduiksport heeft het geen zin je beter voor te doen dan je je eigenlijk voelt. Het OK-teken wordt ook vaak aan de oppervlakte gebruikt. Het vormt een belangrijk deel van ons oppervlakteprotocol. • Niet-OK: dit is de tegenhanger van het OK-teken. Meestal wijs je na dit teken naar het probleem, bijv. last van je oren omdat je niet kan klaren. Komt er geen bijkomende informatie dan wijst dit op een ernstig probleem en zal je safety de redding inzetten. • Dalen: het daalteken staat voor zowel "Gaan we nog dieper?" als "We gaan nu dieper!" • Stijgen: dit teken kan zowel een vraag "Wil je / mag ik stijgen?" als een opdracht zijn: "Stijg!". • Versnellen: "Zwem sneller!". • Vertragen: "Zwem trager!". • Einde duik of oefening: "De duik of oefening is ten einde" of "Ik wil stoppen".

Foto: Frenzel - shutterstock.

Het OK-teken.

Recreatief vrijduiken

2.5. Communicatie aan de oppervlakte Noodsignaal oppervlakte.

Foto’s (2): Coolshots.be.

OK-teken aan de oppervlakte.

Door een grote O met je armen te vormen, kan je aan de oppervlakte naar personen op de waterkant duidelijk maken dat alles OK is.

Als je hulp nodig hebt, gebruik je aan de oppervlakte het noodsignaal: met een gestrekte arm op het wateroppervlak slaan.

Foto: Wikipedia

De wit-blauwe vlag (letter 'A' of 'alpha') is de internationale code om de aanwezigheid van (vrij)duikers aan te geven. In de VS, Italië en op veel exotische locaties wordt echter de rood/witte 'Diver Down' vlag gebruikt.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

3. De opleiding in het zwembad De opleiding tot vrijduiker geschiedt voor een groot gedeelte in het zwembad, omdat je daar in een beschermde omgeving bent die toelaat om verschillende handelingen – die nodig zijn om een goede vrijduiker te worden – op een veilige en aangename manier aan te leren. Het water is er warm (meestal toch), helder en je bent beschut tegen wind, regen, stroming en andere natuurelementen. Bovendien zijn de zwembadsessies ook een moment van ontmoeting met je clubgenoten en dit creëert de zo belangrijke clubsfeer. Vrijduiken doe je niet alleen bij NELOS, je hebt er ook een heleboel vrienden en kameraden bij. Elke lesgever heeft een heel arsenaal aan verschillende oefeningen. De bedoeling is om jouw niveau te verbeteren in functie van een gesteld doel: watergewenning, vrijduiktechniek of conditie. Na een tijdje zal je specifiek trainen op bepaalde oefeningen die nodig zijn om een bepaald brevet te behalen.

3.1. Basisoefeningen in het zwembad 3.1.1. Ademen op snorkel Als je goed wilt zwemmen met vinnen aan de oppervlakte is het juiste gebruik van je snorkel noodzakelijk. Vooreerst dient hij juist gestoken te worden. De snorkel komt mooi naast je oor recht omhoog uit het water. Het eenvoudigste is om hem mee onder de hoofdband van je duikbril te steken. Links of rechts heeft geen belang. Indien er een grote golf over je heen spoelt of je hebt je hoofd te laag gehouden, loopt je snorkel vol met water. Dit voel je onmiddellijk. De eerste reactie is om je horizontale houding te verlaten en krampachtig je hoofd zo ver mogelijk uit het water te brengen, zodat je je snorkel uit je mond kunt nemen om hem leeg te laten lopen. Dit is bijzonder onpraktisch en vermoeiend. Daarom leren we je een andere manier om je snorkel watervrij te maken. Je hoofd blijft onder water en zonder je hoofd achterover te buigen geef je een korte, krachtige ademstoot waardoor die kleine hoeveelheid water vanzelf uit je snorkel vliegt. Soms is een tweede ademstoot nodig om enkele achtergebleven druppels weg te blazen en klaar is kees. Je zult deze techniek snel onder de knie hebben. Ademen via een snorkel is kinderspel!

Foto: Ivo Madder

Het ledigen van de snorkel is een belangrijke oefening voor je veiligheid; het komt in het begin immers voor dat je je hoofd te diep houdt tijdens het zwemmen met vinnen en je plots water in je snorkel krijgt. Je moet je snorkel vlot en efficiënt kunnen leegblazen zonder je te verslikken. Het moet echt een automatisme worden.

Zwemmen met vinnen

Recreatief vrijduiken

Je voortbewegen in het zwembad is een techniek, die bij de ene vrijduiker als een tweede natuur ingebakken zit, terwijl bij iemand anders er flink aan gesleuteld dient te worden. Zwemmen met vinnen (of in de 'duikersvolksmond' ook wel 'palmen' genoemd) is een basisvaardigheid van het vrijduiken. Zwemmen op je buik: dit is de meest voorkomende manier van zwemmen met vinnen. Je lichaam dient zo weinig mogelijk weerstand te ondervinden van het water en de geleverde inspanning moet een zo groot mogelijke efficiëntie opleveren. Je lesgever/instructeur zal hierbij de nodige specifieke tips geven. Een goede zwemtechniek herken je aan een soepele beweging uit de heup, niet vanuit de knieën. Dit is een vaak voorkomende, verkeerde zwembeweging, die resulteert in een beperkte voortbeweging, daar een groot gedeelte van de stuwkracht ongedaan gemaakt wordt door de terugkomende knieën. Een ander kenmerk van een goede vinslag is de voldoende grote amplitude (ongeveer 90°) bij het op en neer gaan van de vinnen. Te korte vinbewegingen maken je vlugger moe. Je mag je armen aan de oppervlakte als zwemhulp gebruiken maar onder water blijven ze onbeweeglijk voor of naast het lichaam.

3.1.2. Eendenduik We spreken van een 'eendenduik' per analogie met de manier waarop eenden duiken. Eigenlijk bestaan er drie manieren om een vrijduik naar diepte te starten: voor-, zij- of achterwaarts. De voorwaartse eendenduik is de basistechniek en wordt vanaf het begin van de opleiding aangeleerd. Eendenduik, een techniek om gemakkelijker naar beneden te gaan.

Je neemt de laatste diepe ademhaling van je 'Breathe-Up' en klaart meteen je oren. De snorkel haal je uit de mond. Met enkele vinslagen creëer je een zachte voorwaartse stuwkracht. Je zwemt voorbij de eventuele vrijduikboei. Je plaatst vervolgens de armen gestrekt in verticale positie naar onder. Onmiddellijk hierop aansluitend buig je je middel in een hoek van 90°, waardoor je hoofd en bovenlichaam naar beneden zakken. Bijna tegelijkertijd gooi je één of beide benen mooi in de lucht, zodat deze opnieuw een rechte lijn vormen met je hoofd en bovenlichaam. Zorg ervoor dat de benen niet voorbij 180° in de lucht komen en je op een soepele, geruisloze manier het water inglijdt. Het gewicht van je benen zorgt er dan voor dat je netjes naar beneden geduwd wordt, zodat je relatief snel naar de bodem zakt. Nog even je oren klaren en je kan afdalen. Vergeet niet je snorkel uit de mond te nemen!

NELOS - cursus vrijduiken

Bij de opleiding vrijduiken gebruiken we een soort permanente evaluatie om op te volgen of je de verschillende basisvaardigheden voldoende onder de knie hebt. Deze evaluatie wordt netjes online bijgehouden op je DIVES profiel op vrijduiken.be Er is dus geen praktijkexamen zoals bij andere sporten of op school. Naarmate je vordert, raakt ook je profiel meer en meer ingevuld. Het bijwonen van de theorielessen en de CPR workshop worden eveneens op de profiel. Voor de theorie bestaat er wel een examen, vanaf kandidaat 'Adventure'.

3.3. Reanimatie of CPR Misschien heb je het nooit nodig, maar toch is het is zinvol om een cursus CPR te volgen.

Foto: Ivo Madder.

Onder water op één ademteug

3.2. Permanente evaluatie

CPR staat voor cardiopulmonaire resuscitatie en dat is een ander woord voor het behouden of terug op gang brengen van de levensbelangrijke functies; ademhaling en hartwerking. Bij NELOS staan we erop om duikers (vrijduikers maar ook persluchtduikers, vinzwemmers of onderwaterhockeyspelers) voor te bereiden op de ernstigste situaties, zonder dat dit je af hoeft te schrikken. Omdat bij NELOS de veiligheid primeert, hebben wij ervoor gekozen dat er voor het behalen van een brevet telkens een workshop CPR gevolgd moet worden. Een heel goede aanvulling bij je inzicht in CPR en behandeling van vrijduikongevallen, is de opleiding tot Duiker-Hulpverlener, die elk jaar bij NELOS georganiseerd wordt. Meer informatie vind je binnen je duikschool en op de NELOS-website.

Absorptie Een lichtstraal is een bundeling van verschillende kleuren. Je kan die duidelijk waarnemen wanneer het zonlicht breekt op regen (prisma) en er een mooie regenboog te voorschijn komt. De verschillende kleuren licht zijn stralen met een andere golflengte en een verschillende energie-inhoud. In lucht behoudt een lichtstraal zo goed als volledig zijn energie-inhoud. Onder water daarentegen worden de stralen van het zonnespectrum progressief geabsorbeerd in volgorde van lange golflengten (infrarood, rood, enz.) naar korte golflengten (blauw, groen, enz.).

Rood Oranje Geel Groen Blauw Indigo Violet

Als een rode lichtstraal een weg van drie meter in water afgelegd heeft, zien we haar niet meer rood maar groen. We zien dus op drie meter diepte een rode zeester niet meer rood, maar ook op 1 meter diep zal een rode vis, die op drie meter afstand voorbij zwemt, groenig lijken. Bij een afstand van 10 meter zien we geen oranje meer. Vanaf 30 meter volgt het gele licht. Groen en blauw houden het langste stand. Op een diepte van 400 meter heerst er volledige duisternis. Het is dan ook duidelijk dat, als je een lichtbron of duiklamp meeneemt onder water, je de echte kleuren opnieuw kan waarnemen. Op dertig meter diepte zie je het rode koraal in het licht van je duiklamp mooi rood.

absolute druk = hydrostatische druk + 1 bar

Op zeeniveau = 1 bar 1 bar

Vanuit deze wetenschap kunnen we een belangrijk fenomeen verklaren in de vrijduiksport. Als we stijgen van 30 meter naar 20 meter, daalt de absolute druk van 4 bar naar 3 bar, dit is 1/4 van de druk. Als we stijgen van 10 meter naar de oppervlakte, dan daalt de druk van 2 bar naar 1 bar; een halvering van de druk. Dus dezelfde veranderingen in diepte (10 meter) geven relatief een veel groter drukverschil op ondiepte dan op grotere diepte.

10 m

2 bar

20 m

3 bar

30 m

4 bar

40 m

5 bar

1 bar 2 bar

Waterdruk (Hydrostatische druk) 10 meter = 1 bar

Absolute druk = Atmosferische druk + Hydrostatische druk

Luchtdruk (Atmosferische druk)

In de vrijduiksport kunnen we stellen dat de atmosferische druk gelijk is aan 1 bar, ondanks dat de luchtdruk een beetje schommelt met het weer. Bovendien moeten we ook rekening houden met de hydrostatische druk (de druk van het water). Hoe dieper we duiken, hoe meer water (gewicht) boven ons is en hoe groter de druk. Om die druk te berekenen op een bepaalde diepte, bijv. 10 meter, berekenen we het gewicht van een waterkolom met een basisoppervlak van 1 m² en een hoogte van 10 meter. Als we op 30 meter diepte zijn, ondervinden we een hydrostatische druk van 3 bar en als we ook met de atmosferische druk rekening houden, hebben we een totale of absolute druk van 4 bar.

Recreatief vrijduiken

Hydrostatische druk

Dieptebeperking Als vrijduiker ben je beperkt in diepte. De dieptebeperking komt voornamelijk uit het feit dat je als kandidaat nog eerst de ervaring en kennis dient op te doen om die diepte op een veilige manier te kunnen bereiken. Er zijn ook enkele belangrijke fysiologische verschillen die maken dat je langzaam diepte moet opbouwen (dus voorzichtig en over een bepaalde periode dieper en dieper gaan).

Flexibiliteit van het lichaam We hebben al gezien dat je de oren moet klaren. Tijdens de afdaling verkleint ook het volume van de longen. Zo worden onze borst en buik door de hydrostatische druk samengedrukt. De mate waarin dat mogelijk is dienen we langzaam op te bouwen om geen kneuzingen krijgen als gevolg van deze snel toegenomen druk. Daarom: als je ergens pijn voelt ga dan nooit dieper, breek de duik af en keer gewoon terug naar de oppervlakte.

Dieptedronkenschap Het stikstofgas aanwezig in de lucht geeft op diepte sterke narcotische effecten, zoals concentratieverlies en ernstige coördinatiestoornissen Dieptedronkenschap is vergelijkbaar met alcoholische intoxicatie, maar dan onder water.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

Waarvoor staat NELOS ? NELOS vzw is de grootste Vlaamse duikfederatie. NELOS staat voor NEderlandstalige Liga voor Onderwateronderzoek en -Sport. Samen met de Waalse LIFRAS vormt NELOS de Belgische federatie BEFOS: de BElgische Federatie voor Onderwateronderzoek en -Sport. BEFOS is stichtend lid van de wereldduikbond CMAS (Confédération Mondiale des Activités Subaquatiques), mede opgericht door Commandant Cousteau. Omdat jouw vrijduikschool of -club ook lid is van NELOS, heb je ook automatisch een verzekering voor alle duiksessies en clubactiviteiten die met de vrijduiksport te maken hebben, als je tenminste geslaagd bent voor je geneeskundig onderzoek. De clubsecretaris zal je daar de nodige medische fiche voor bezorgen. Hij zal je aanbevelen om zo spoedig mogelijk contact op te nemen met een arts van jou keuze om het medisch onderzoek uit te voeren. De secretaris kan je een aantal in de duiksport gespecialiseerde dokters aanwijzen indien je dat wenst. Als je aangesloten bent bij een NELOS-club, beschik je over een wereldwijde erkenning van je duikbrevet. NELOSbrevetten zijn immers erkende CMAS-brevetten, die bovendien EUF-gecertificeerd zijn (een soort ISO-normering van de European Underwater Federation). De Commissie vrijduiken bepaalt de normen waaraan elke vrijduiker dient te voldoen om een bepaald brevet of titel te halen. Zo zijn de minimumbekwaamheden van elke gekwalificeerde NELOS vrijduiker duidelijk vastgelegd, zodat een veilige ploegindeling en sessieplanning opgesteld kunnen worden, zonder dat de vrijduikers elkaar persoonlijk hoeven te kennen. Je ontvangt tevens 5 x per jaar het NELOSbondsblad Hippocampus, met informatie over de Commissie vrijduiken, interessante duikreisbeschrijvingen, onderwaterbiologie en allerhande wetenschappelijke artikels die je extra achtergrondinformatie over de (vrij-)duiksport bezorgen. De Hippocampus is één van de kanalen om de nieuwe tendensen en inzichten bij onze leden te brengen. Daarnaast heb je ook de website www.NELOS.be NELOS kent 4 brevetten vrijduiken: Discovery, Adventure, Advanced, Master en daarnaast nog de titel van Assistent-Instructeur en 3 instructeurtitels vrijduiken. Uiteraard biedt NELOS ook de klassieke persluchtbrevetten (recreatief duiken en sportduiken), vinzwemmen, onderwaterhockey en nog een hele waaier aan opleidingen en brevetten aan: • instructeursopleidingen; • Duiker-Hulpverlener • Duiker-Redder(*); • jeugdduiken(*); • brevetten voor duikers met een handicap(*); • onderwaterfotografie en -videografie(*); • opleidingen onderwaterbiologie; • opleidingen nitroxduiken(*); • technische opleidingen: extended range en trimixduiken(*); • diverse specialisatiebrevetten(*); (*) enkel persluchtduikers

Vrijduiken leer je vooral uit theoretisch onderbouwde praktijk. In deze cursus kunnen we werken aan de theoretische inzichten. Het meeste zal je echter bijleren door de praktische raadgevingen van je instructeurs of van andere ervaren vrijduikers bij je openwaterduiken. Waar kan je zoal vrijduiken in Vlaanderen? Hoe zal een sessie verlopen? Met wie mag je vrijduiken? Hieronder zetten we alles even op een rijtje. We beschrijven enkele fictieve sessies waarin we verschillende ervaringen en inzichten doorgeven. In de praktijk zal je merken dat je met elke vrijduik watervaster wordt en bijleert. Een aantal basistechnieken zal je systematisch inoefenen tot het bijna een automatisme wordt. De hierna beschreven vrijduiksessies zijn samenbundelingen van de verschillende stappen die je zal zetten tijdens je vrijduikopleiding. De chronologie zal misschien niet altijd overeenkomen met jouw ervaringen. Er blijft een groot verschil tussen de praktijk van het vrijduiken en de theoretische benadering ervan.

Verken

duikplaats, zichtbaarheid, mogelijkheden, meteo, ...

Voorbereiding

Inschrijven

Veiligheidplan

De duiksessie

Algemene Briefing

Briefing Duiksessie

Nagenieten

Debriefing

Nagenieten Story time :-)

Thuis Aangekomen bij de duikplaats

plaats, tijd, aankondiging, ...

bij de ADV Kom op tijd

Voor de duiksessie

Recreatief vrijduiken

4. Vrijduiken in openwater

Checkup

materiaal, meteo, deelnemers

Checkup

Materiaal, veiligheid, daallijn, meteo, ...

Having fun Freediving!

4.1. Afspraken vooraf Binnen NELOS staan we erop om zoveel mogelijk ervaring door te geven. Het spreekt dan ook voor zich dat de meer ervaren vrijduiker met de minder ervaren vrijduiker ingedeeld wordt onder toezicht van een gekwalificeerd lesgever/instructeur. De eerste duiksessie is toch wel heel speciaal. We bouwen langzaam de diepte op en maken je op een veilige manier vertrouwd met het water. Een eerste en belangrijke vraag is: "Waar gaan we vrijduiken?".

4.2. Welke zijn de meest aangewezen vrijduikplaatsen voor je eerste duiksessie? De omstandigheden waarin de eerste vrijduiken gebeuren zijn belangrijk. Hiermee bedoelen we: • geen tijdsdruk bij het omkleden; neem rustig de tijd; • eenvoudig in en uit het water kunnen gaan; • goede zichtbaarheid; • aangename temperatuur; • uitrusting die goed zit en waarmee je vertrouwd bent; • geen stroming.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

In België zijn er heel wat duikplassen om je eerste vrijduiken te maken. Het zijn voornamelijk diepe zwembaden, meren en steengroeves. Vaak zijn er beperkende voorwaarden om op deze plaatsen te mogen vrijduiken; ofwel dien je aangesloten te zijn bij bepaalde duikclubs of moet je over een vergunning beschikken. Wat wij steengroeve of 'carrière' noemen zijn ondergelopen putten die ontstaan zijn door arduin-, marmer- of zandwinning. Ze bevinden zich voornamelijk in het Franstalige landsgedeelte. Het zicht kan variëren en hangt vooral af van de samenstelling van de bodem en de aanwezigheid van waterplanten. Voor een eerste duiksessie wordt meestal een diep zwembad aangeraden, zoals de Nemo33 in Brussel, de duiktank Transfo in Zwevegem, de Fosse Loïc Leferme in Duinkerke of Todi in Beringen. In de zomer is de 'put van Ekeren' (domein Muisbroek) ook een uitstekende locatie om te beginnen.

4.3. Je doopduik Voor de eerste openwatersessie is een ontspannen sfeer en een geruststellende begeleider heel belangrijk. Je club of Nelos organiseren regelmatig openwaterduiken, waar zij voor het juiste opleidingskader, de nodige veiligheid en de extra ambiance zorgen. Meestal worden de openwatersessies op de WhatsApp of via e-mail aangekondigd. Vaak moet je je inschrijven via een Doodle omdat het aantal plaatsen beperkt is. Je instructeurs zullen je uitleggen hoe het allemaal in de praktijk werkt. Het is zover! Je hebt je laten informeren over de reisroute naar de duikplaats en je hebt het transport geregeld. Je bent er klaar voor… Op de duikplaats aangekomen meld je je bij de ADV (Algemene DuikVerantwoordelijke). Het is zijn taak om iedereen zo veilig en optimaal mogelijk aan zijn trekken te laten komen. Hij is ook de persoon die op voorhand een veiligheidsplan en een boei-indeling opgesteld heeft. Op het afgesproken tijdstip geeft hij een algemene briefing waarin hij de duikplaats uitvoerig beschrijft. Ook komen alle veiligheidsaspecten aan bod: veiligheid aan de kant, beschikbaarheid van zuurstof, vrijduikregels,… Tot slot roept hij de namen van de boeileiders en de duikers die ze begeleiden af. De kans is groot dat je bij die eerste sessie één van je vertrouwde instructeurs als boeileider krijgt.

4.3.1. De afspraken met je boeileider Je krijgt ook nog een briefing van je boeileider. Omdat je maar half weet wat je te wachten staat, doet het goed dat een vertrouwd iemand je de laatste afspraken meegeeft, vóór je sprong in het onbekende. Je slingert heen en weer tussen nieuwsgierigheid en angst voor het onbekende. Je instructeur wijst je op de gelijkenissen met een zwembadtraining. Maar hij legt vooral de nadruk op de verschilpunten. Samen overloop je de hele sessie. Hoe maak je je klaar? Hoe ga je te water? Waar dien je zeker goed op te letten? – op tijd je oren klaren – lucht in je bril blazen – en vooral genieten van je vrijduiken!

4.3.2. Te water gaan Het water is niet overal even warm als in de Nemo33 (33 m diep en 33°C warm!). Je voelt het langs verschillende kanten langzaam in je neopreenpak sijpelen en vooral de kou in je gezicht is even wennen. Na een korte tijd heeft je lichaam zich aan de temperatuur aangepast. Je instructeur controleert of je correct uitgelood bent.

4.3.3. De debriefing Je trekt je neopreenpak uit en kruipt weer in je vertrouwde kleren. Je voelt nog wel dat je lichaam zich moet acclimatiseren. Een heerlijke douche en/of een warm soepje doen wonderen! Dan ga je terug naar je boeileider en overloop je samen de duiksessie nog eens. Wat ging goed, wat ging minder, wat heb je geleerd, ... Daarna is het tijd om de mooie verhalen te delen: story time! Je kan meteen een volgende sessie plannen.

Tijdens je eerste vrijduiken zal je boeileider waarschijnlijk vragen hoeveel lood je de vorige keer aan had en hoeveel je nu aan hebt, want een correcte uitloding is belangrijk bij het vrijduiken. Op aanraden van je instructeur krijg je meer of minder lood mee. Bij de eerste sessies is er steeds een extra voorraad lood voorzien (in de oppervlakteboei). Zeker tijdens de eerste duiksessies, indien je niet telkens over hetzelfde duikpak beschikt, moet je steeds je hoeveelheid lood aanpassen. Als je teveel lood meeneemt, dan zal je niet genoeg drijven in de laatste meters van je opstijging. Dit is niet enkel vermoeiend, het kan levensgevaarlijk zijn! Aan de oppervlakte zal je je ook niet comfortabel kunnen voorbereiden. Met te weinig lood zal je teveel inspanning moeten leveren om naar beneden te zwemmen, waardoor je prestaties minder zullen zijn. Als vrijduiker ben je correct uitgelood als je op 1/3 van de max. duikdiepte met volle longen stabiel blijft hangen. Dit is echter een minimum. Bij twijfel is een kilo minder altijd veiliger dan een kilo teveel... Als uitzondering op de regel ga je tijdens 'skin diving' bij een (ondiep) onderwaterparcours proberen om 'neutraal' ongeveer één meter boven de bodem te zweven. Dit is ook het geval als je op een wrak gaat vrijduiken. Tijdens zo'n sessie ga je dus regelmatig je uitloding moeten aanpassen aan de bodemdiepte.

Recreatief vrijduiken

Correct uitloden in open water

Gebruik in de eerste plaats een handige loodgordel waar je makkelijk lood kan afnemen of toevoegen en die je ademhaling niet belemmert (dus niet gespannen op de onderbuik maar lager zodat je onderbuik voldoende bewegingsvrijheid krijgt). De beste manier om je goed uit te loden is tijdens een proefduik. Spreek even af met je buddy dat je je uitloding gaat uittesten, vervolgens doe je een korte 'breathe-up' en ga je naar beneden tot op de gewenste diepte van uitloding. Daar moet je stabiel blijven hangen zonder te zakken of te stijgen. Indien je daar nog steeds zakt moet je wat lood wegnemen, en omgekeerd als je daar stijgt moet je wat extra lood aangorden. Vergeet niet dat de optimale hoeveelheid lood die je mee dient te nemen niet enkel afhangt van de dikte van je duikpak, maar ook van je vrijduikdiepte. Naargelang je dieper duikt, ga je minder lood meenemen. Er is nog een factor waarmee je rekening moet houden bij de uitloding in open water: namelijk het water zelf. Ja, water kan verschillen! Zo heeft water een groter gewicht als het zout bevat. Het water van de Noordzee weegt ongeveer 1,025 kg per liter, terwijl zoet water 1 kg per liter weegt. Stel dat je als vrijduiker een volume hebt van ongeveer 80 liter, je zal in zee een vergrote opwaartse stuwkracht ondervinden van 2 kg. Je dient er dus rekening mee te houden dat je in zout water meer lood meeneemt dan in zoet water en omgekeerd. Vergeet niet om je uitloding aan te passen als je van zout naar zoet water gaat, en omgekeerd.

Waarom horen we anders onder water? Onze oren zetten de geluidstrillingen om in een signaal naar de hersenen. Daar boven water het ene oor elke geluidsgolf met een heel klein, maar registreerbaar tijdsverschil hoort ten opzichte van het andere oor, kunnen onze hersenen afleiden waar die trilling vandaan komt. Geluidstrillingen zijn anders in water dan in lucht. Omdat het water een grotere dichtheid heeft, is er meer energie nodig om het water aan het 'trillen' te krijgen. Dit verklaart de 'stilte' onder water. Maar de geluidsgolf verplaatst zich wel veel sneller in water (ongeveer 5 keer zo snel) dan in lucht. Hierdoor zijn de tijdsverschillen niet meer registreerbaar door onze hersenen en is het veel moeilijker om de richting vanwaar het geluid komt te bepalen.

NELOS - cursus vrijduiken

Duik afspraak

Lanyard & Breathe-up

Herstelademhaling

Eendenduik

Oppervlakte Protocol

Glide ‘Fin - down’ - Oren klaren

Onder water op één ademteug

Je zorgt voor de veiligheid van je buddy terwijl je ontspannen ademt

10 m

Ontmoet je safety/buddy

‘Fin-up’

Freefall - Oren klaren

Keerpunt Grijp de daallijn om te keren Je buddy voelt de ruk en weet dat hij je tegemoet moet duiken

Een vrijduiksessie doe je meestal in een kleine groep. Je eerste sessies gebeuren onder begeleiding van een ervaren lesgever/instructeur. Je lesgever zal het nodige materiaal meenemen om te kunnen vrijduiken: • een boei waar je aan kan uitrusten, en waar de daallijn aan bevestigd is; • een daallijn, een dik touw dat je kan gebruiken als referentie tijdens je duik, waar je de lanyard aan kan vastmaken en dat je kan gebruiken om je voort te bewegen voor Free Immersion (FIM); • een gewicht van 6 à 12 kg dat gebruikt wordt als bodemlood; • in competities wordt er een bodemplaat aan de daallijn vastgemaakt met daarboven een 'stopper' (tennisbal) zodat je kan voelen dat je er bijna bent. Op de bodemplaat wordt dan de tag bevestigd die bewijst dat je je aangekondigde diepte bereikt hebt en die je naar de oppervlakte moet meebrengen. OPSTELLEN Bij het begin van de sessie stelt de boeileider de daallijn op, en laat het bodemlood zakken tot een afgesproken diepte (maximaal de diepte die de duikploeg mag bereiken, dus de maximumdiepte van de minst gebrevetteerde).

Recreatief vrijduiken

De duiksessie

INDUIKEN Als de daallijn veilig opgesteld is, dan begint de boeileider met een paar herhalingsoefeningen en opwarmingsoefeningen zoals: • een controleduik om te zien of je correct uitgelood bent en geen klaarproblemen hebt; • een oefenredding om ervoor te zorgen dat iedereen de reddingstechnieken begrepen heeft, en op dezelfde manier toepast; • een opwarmingsduik (zoals een 'hang' op een bepaalde diepte, d.w.z op een bepaalde diepte aan de daallijn hangen, net onder het punt waar je neutraal uitgelood bent). VRIJDUIKEN Na het induiken kan de sessie beginnen. Vermits we in groep vrijduiken zullen we één voor één een duik doen. Enkel de vrijduiker en zijn buddy hangen aan de boei. De anderen wachten op afstand. Als de vrijduiker terug is en zijn oppervlakteprotocol heeft beëindigd, is het volgende buddypaar aan de beurt. Op deze manier is de oppervlaktetijd optimaal tussen twee duiken, met een zo lang mogelijke recuperatieperiode. Indien er meer dan vier vrijduikers zijn wordt de volgorde van de buddyparen door de boeileider bepaald. DE VRIJDUIK De vrijduik bestaat uit de volgende fases: • De duikafspraak, waarbij je vertelt wat je gaat doen (FIM - Free Immersion, CWT - Constant Weight, ...), hoe diep, hoe lang, eventuele proeven, waar je de safety diver verwacht, enz. • Dan volgt je 'breathe-up'. • Dan je laatste adem - the 'last breath'. • Dan ga je onder (met een eendenduik). • 'Fin-down': de eerste meters zul je dan je drijfvermogen moeten overwinnen, je zal dus krachtig naar beneden moeten zwemmen of je naar beneden trekken aan de koord. Tijdens deze periode ben je zo zuinig mogelijk met je energie en zorg je dus voor een rustige maar efficiënte vinslag. Het belangrijkste is dat je goed je oren klaart en ervoor zorgt dat je te allen tijde ontspannen bent. • 'Freefall': enkele meters onder het punt waar je correct uitgelood bent (meestal 10-15 meter – niet voor

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

een Discovery en Adventure) begint dan je freefall of je vrije val omdat je nu zwaarder bent door het verminderde volume van je neopreenpak en je longen. Je zal merken dat dit één van de aangenaamste momenten is van de vrijduik. Het belangrijkste is weer dat je goed je oren klaart en ervoor zorgt dat je op elk moment ontspannen bent. Tijdens deze fase verzorg je de houding van je lichaam. Je zwemt niet, je laat je gewoon naar beneden 'vallen' in 'freefall'. • Keerpunt: als je terug wenst te keren neem je het touw vast en keer je om. • Fin-Up: nu moet je met een rustige maar efficiënte vinslag terug naar boven. Zorg ervoor dat je ontspannen blijft, je hebt alle tijd. Als je onrustig en snel zwemt dan verbruik je teveel zuurstof. Tijdens deze fase zal je safety diver je ontmoeten, je bent dus in veiligheid. • Glide: als je terug in de 10 meter zone komt zal je volume terug toegenomen zijn, je bent dan terug lichter en je zweeft (glide) naar de oppervlakte. Tijdens deze fase gebruik je zo weinig mogelijk energie en je verzorgt je houding (en zwemt uiteraard niet). Tijdens deze fase ben je oog in oog met je 'safety diver' (veiligheidsduiker) die samen met je stijgt. • Vlak vóór de oppervlakte concentreer je je op je komende herstelademhaling, zodat je die correct uitvoert als je bovenkomt, je kan je handen uit het water steken en de boei eerst vastnemen voor je bovenkomt. • Je komt boven en doet de herstelademhaling gedurende 20 seconden, het veiligste is om naar je buddy te kijken zodat die kan zien of alles goed met je is. • Ten slotte doe je het oppervlakteprotocol: je kijkt naar je buddy en geeft met één hand het OK-teken. Daarna heb je even de tijd om de ervaring te bespreken, want freediving is fun! Zo heb je genoeg tijd om op adem te komen. Als jouw buddypaar terug aan de beurt is ben jij veiligheidsduiker (of 'safety diver') voor je buddy. (Tijdens je eerste duiken zal de instructeur die rol van je overnemen zodat je de tijd hebt om nog wat na te genieten aan de oppervlakte). Tijdens de hele vrijduik hou je je 'kin op de borst'. Je kijkt nooit waar je naartoe zwemt! Kijk op snorkel hoe je buddy's duiken en luister naar de debriefing van hun safety. Zo leer je ook uit de fouten van de anderen.

Foto: René Depraetere.

Spierkramp

Als de spieren vermoeid of afgekoeld raken kunnen ze onvrijwillig gaan samentrekken en spreekt men van spierkramp. Meestal gaat het om een spiergroep die samentrekt op krampachtige wijze met pijn als gevolg. Normale beweeglijkheid is dan niet meer mogelijk. De behandeling bestaat uit het langzaam uitrekken van de spier ('stretchen'). Je buddy kan je daarbij helpen. Na enkele seconden voel je de pijn wegtrekken in de spier. Nadien kan men de spier zachtjes masseren en opwarmen, door te wrijven en te knijpen.

Je weet al van in het zwembad dat je de waterdruk die op je trommelvliezen komt, dient te compenseren door je oren te 'klaren'. Als we buiten duiken gaan we meestal dieper dan in het zwembad en is het tijdig klaren van de oren een must om een barotrauma te voorkomen. Barotraumata zijn letsels veroorzaakt door een drukverschil (bij afdalen of opstijgen), meestal ter hoogte van de oren, ogen, sinussen, trachea of longen.

4.3.4. Het klaren of equilibreren van je oren Met klaren of equilibreren bedoelen we het gelijkstellen van de druk in het middenoor aan de druk van de omgeving. De omgevingsdruk stijgt onder water heel snel met de diepte. Een afdaling naar 10 meter is al een verdubbeling van de omgevingsdruk! Als we afdalen neemt de omgevingsdruk toe en wordt het trommelvlies naar binnen gedrukt. Gelukkig is het trommelvlies wat elastisch en kan het een meter waterdruk probleemloos verdragen. Meerdere meters worden echter pijnlijk. Daarom moeten we 'tijdig klaren', zo ongeveer elke meter die we afdalen (dieper dan 10 m moeten we niet meer elke meter klaren). Bij het stijgen moet je niet klaren, ons lichaam doet dat automatisch.

Recreatief vrijduiken

Tijdens de afdaling

Er zijn verschillende klaartechnieken: VALSALVA Het Valsalvamaneuver wordt nog altijd veel gebruikt in de klassieke duiksport (met perslucht). Voor vrijduikers is Valsalva af te raden omdat we bij dit maneuver teveel druk op de oren kunnen brengen en zo schade toebrengen aan de gevoelige delen van het binnenoor. Valsalva wordt hier beschreven, vooral opdat je het verschil met de Frenzel zou herkennen: • Neus dichtknijpen, mond toe en zachtjes met de longen blazen. Probeer zo het het topje van je neus op te blazen. Je zal een druk in de oren voelen en een vreemd 'pop'-geluid horen. • Nooit hevig blazen, want dat kan het binnenoor blijvend beschadigen! FRENZEL Dit is de belangrijkste methode van klaren voor vrijduikers en je moet deze techniek echt goed beheersen. Je kan deze techniek best regelmatig inoefenen bijvoorbeeld door elke keer je voor een rood verkeerslicht staat een klaarbeweging te doen. Het verschil met Valsalva is dat we het topje van onze neus niet opblazen met onze longen maar met de lucht in onze mondholte. Vermits we daar veel minder luchtvolume hebben kunnen we de druk die we op onze oren zetten veel beter doseren. • sluit de glottis, m.a.w. zorg ervoor dat er geen lucht van en naar de longen kan gaan. Dit is hetzelfde mechanisme dat je even toepast als je een zwaar voorwerp optilt; • knijp je neus dicht; • plaats je tong tegen je tanden en sluit de lucht af met je tong zodat je druk kan zetten met je tong tegen het gehemelte. Het is erg vergelijkbaar met de positie van de tong als je de letters 'T', 'G' of 'K' uitspreekt; • blaas dan het topje van je neus op door de tong naar omhoog te brengen en zodoende het luchtvolume te verkleinen en druk te zetten op je oren; • oefen wat door je tong naar boven en naar beneden te verplaatsen en observeer het effect op je oren en op je neus. Met de Valsalvamethode kan je niet klaren met lege longen. Dit is een van de manieren om zeker te zijn dat je effectief aan het 'frenzelen' bent: adem volledig uit en probeer dan je oren te klaren.

NELOS - cursus vrijduiken

Ik kan mijn oren niet klaren.

Foto’s (3): Coolshots.be.

Onder water op één ademteug

KLAREN DOE JE VÓÓR JE DRUK VOELT IN JE OREN De beste manier om te klaren is vóór je druk in je oren voelt, en zelfs vóór je onder water gaat. Je eerste klaarbeweging is dus vlak na je laatste inademing en vóór je eendenduik. Bij vrijduiken klaar je heel veel en liefst elke meter. Niet alle oren zijn dezelfde en het is dan ook normaal dat het ene oor gemakkelijker klaart dan het andere. Bij de ene persoon gaat het ook moeilijker of gemakkelijker dan bij de andere. Bij een beginnende duiker gaat het ook steeds moeilijker dan bij een geoefend duiker. Je oren raken als het ware 'geoefend' in het klaren. Terwijl de ene vrijduiker heel bewust verscheidene perfecte klaarbewegingen moet maken vooraleer hij op diepte kan komen, kan het zijn dat een andere vrijduiker niet eens beseft dat hij aan het klaren is. Van groot belang is dat elke duiker de nodige aandacht aan het klaren besteedt. Je hoeft zeker niet te wachten tot het pijnlijk wordt voor je tot bijkomende actie overgaat. Er zijn al teveel trommelvliezen onnodig beschadigd.

Bij een verkoudheid kan je moeilijk of helemaal niet klaren. Forceren zal enkel je trommelvliezen en/of midden- en binnenoor beschadigen. Pijn is nooit normaal! Als je pijn voelt, stop onmiddellijk met vrijduiken. Stress en spanning hebben ook een negatieve invloed, alsook naar beneden kijken tijdens de afdaling. Een verkoudheid kan er ook de oorzaak van zijn dat de slijmvliezen in je neus opzwellen. Niet alleen je buis van Eustachius, de verbinding tussen neus en middenoor, kan dan verstopt geraken, maar ook de doorgangen naar je sinussen. Door het drukverschil ontstaat er een onderdruk in de holtes boven en achter je ogen en/of achter je neus en dit kan een stekende pijn met zich meebrengen.

Met een verkoudheid of hooikoorts ga je niet duiken!

Hier bestaan géén trucjes tegen. Enkel je vrijduik beëindigen en je verkoudheid of sinusitis laten genezen helpt.

Foto: Shutterstock

Tijdens het dalen plakt ons duikmasker steeds harder op ons gezicht door de toenemende druk van het water. Er ontstaat een onderdruk in het masker. Het is alsof ons gezicht naar het glas van het masker wordt gezogen om zo de Wet van Boyle-Mariotte (zie kader Pg. 39) te kunnen handhaven. We spreken van een 'brilsqueeze'. Door de onderdruk zwellen de slijmvliezen in de neusholte en gaan de bloedvaten in de huid van het gezicht opzwellen. Deze kunnen barsten met bloeduitstorting in de huid als gevolg. Vooral de bloedvaten van de oogbol zwellen en barsten gemakkelijk. Dit ziet er spectaculair uit en is vervelend maar meestal ongevaarlijk. Brilsqueeze voorkomen is eenvoudig. Een beetje lucht via je neus in je masker blazen is voldoende. Een brilsqueeze durft al eens bij beginnende vrijduikers voor te komen. Je komt immers in een wereld waar zoveel te beleven is en waar je op zoveel moet letten, dat sommigen vergeten wat lucht in hun bril te blazen én de toenemende druk van hun duikbril negeren. Je instructeur zal tijdens je eerste duiken je er steeds attent opmaken om wat lucht in je bril te blazen. Na enkele duiken wordt dit jouw verantwoordelijkheid. Klaar je bril na 3x frenzelen in de eerste 10 m van de afdaling. Foto: prilfish.

Onderdruk in je duikbril kan bloeduitstortingen in en rond je ogen veroorzaken. Regelmatig een beetje lucht door je neus uitblazen voorkomt dit.

Recreatief vrijduiken

4.3.5. Het klaren van je duikbril

4.3.6. Tandpijn tijdens het vrijduiken

Foto: Ivo Madder.

Tandimplosie t.g.v. onderdruk in je tand. Laat regelmatig nazien door je tandarts!

Een andere soms pijnlijke ervaring kan je overkomen als je cariës hebt. Je tanden hebben een heel sterke buitenlaag, het tandglazuur. Daaronder zit het veel zachtere tandbeen. Bij beginnend tandbederf komt er een gaatje in het glazuur en gaan er bacteriën het tandbeen aantasten. Zo kan er achter een relatief klein gaatje in het glazuur, toch een flinke holte in je tand ontstaan. Als er tijdens het dalen of opstijgen geen lucht in of uit dat gaatje kan, ontstaat er een onderdruk of overdruk in je tand, waarbij je tandzenuw flink zal protesteren. De enige oplossing voor dit probleem is de duik afbreken en naar de tandarts gaan. Dus niet alleen je luchtwegen maar ook je tanden dien je als vrijduiker met zorg te behandelen. Een goede tandhygiëne en op tijd (om de 6 maand) een preventief tandartsbezoek, zijn aangewezen.

4.4. Tijdens de opstijging Terwijl je tijdens het dalen de onderdruk diende te vermijden, is het bij het stijgen de overdruk, die je parten kan spelen op verschillende delen van je lichaam. Opnieuw kunnen je oren lastig doen. De met je Frenzel opgebouwde tegendruk in je middenoor verdwijnt vanzelf via je buis van Eustachius. Soms hoor je zelfs de overtollige lucht ontsnappen. Indien je oren toch niet spontaan zouden 'ontluchten', kan je trager stijgen of enkele seconden stoppen tijdens het stijgen. Als dit niet helpt kan je het zogenaamde 'Toynbee-maneuver' (methode van Toynbee) uitvoeren. Je brengt je onderkaak zo ver

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

mogelijk naar voor en beweegt het traag heen en weer. Zo help je je buis van Eustachius optimaal te ontluchten. Wat je ook al eens kan overkomen, is het onevenwichtig ontsnappen van het teveel aan lucht in je middenoor. Er heerst dan een hogere druk in het ene oor dan in het andere. De hersenen kunnen de signalen die ze zo van de evenwichtsorgaantjes ontvangen niet verwerken en je kan hierdoor duizelig worden. Meestal duurt dit maar even. Een geleerde naam voor dit fenomeen is 'alternobar vertigo' (duizeligheid door verschillende druk). Als zich volgende symptomen zouden voordoen na een duiksessie: acute oorpijn, doofheid of verminderd gehoor, bloedend oor of pijn bij Frenzel aan de oppervlakte, dan kan je best zo snel mogelijk contact opnemen met een neus-keel-oorarts (NKO-arts). Je mag dan tijdelijk niet meer vrijduiken. Soms kan er tijdens het afdalen voldoende lucht in je sinussen gekomen zijn, maar door een verhoogde irritatie van de slijmvliezen in je neus tijdens je duik, kan er een aantal doorgangen geblokkeerd geraken. De lucht zet uit bij verminderde druk en de sinussen kunnen niet meerekken. Dit is wederom pijnlijk en er bestaat onder water geen afdoend hulpmiddel tegen. Een goede gezondheid is een uitgangspunt voor elke duiker. Laat je niet verleiden tot het innemen van onaangepaste 'slijmvliesontzwellers'. Vaak werken ze heel kort en hebben ze achteraf een verhoogde zwelling tot gevolg.

4.5. Na de duik Als je na de duik boven komt, voer je de herstelademhaling uit, dan geef je het OK teken. Daar je je een hele tijd in een vreemde wereld bevonden hebt, dien je er van uit te gaan dat elk symptoom aan de duik gerelateerd is, of het tegendeel moest overduidelijk zijn (bijv. voet verzwikt bij het uit het water komen). Te vaak worden symptomen genegeerd of ten onrechte aan andere problemen geweten. Voel je iets abnormaals bespreek het zeker met je instructeur of met anderen die goed op de hoogte zijn van het vrijduiken. Bij ernstige problemen aarzel niet en verwittig : • Algemeen noodnummer (in Europa): 112. Zorg dat je over alle gegevens van je duiksessie beschikt. Men kan de specifieke duikgegevens uit de meeste vrijduikcomputers achterhalen. Zorg dat je die bij je hebt. • AIG-ASSISTANCE: +32 3 253 69 16. In geval van repatriëring/hospitalisatie ten gevolge van een vrijduikongeval in het buitenland. Het polisnummer van je verzekering bij NELOS is: ARENA 2.009.718/010. In geval je een beroep dient te doen op gespecialiseerde medische hulp, dien je steeds een attest aan te vragen dat maximaal 48 uur na het ongeval opgemaakt wordt. Je moet dan binnen de veertien dagen een ongevalsaangifte bij NELOS afleveren. Je kan een ongevalsaangifte eenvoudig downloaden op de NELOS website.

4.6. Chronische klachten Ook op langere termijn kunnen zich klachten ontwikkelen bij fervente vrijduikers. Verminderd gehoor, tinnitus (oorsuizen), chronische rhinitis, huidaandoeningen, longoedeem,... Het is dus belangrijk dat je regelmatig op controle gaat, liefst bij een arts die vertrouwd is met de duikproblematiek.

Wat gebeurt er als de druk verandert en het volume zich kan aanpassen onder water; bijv. een ballon (een trimvest) of een omgekeerde emmer in water? PROEF: We dompelen een omgekeerde emmer met een inhoud van 10 liter onder in het Diepte Druk Volume pxV water. Aan de oppervlakte is de emmer vol met lucht. Hier is nog geen hydrostatische druk en Lucht 10 l de druk bedraagt daar 1 bar als gevolg van de 0m 1 bar 1 bar x 10 l = 10 barl atmosferische druk. We weten dat op 10 meter de absolute druk 2 bar bedraagt en zien dat het 1/2 =5 l volume lucht in de emmer verminderd is tot 5 10 m 2 bar 2 bar x 5 l = 10 barl liter of nog maar de helft van het oorspronkelijke volume. Op 30 meter neemt de lucht nog maar 1/4 van het oorspronkelijke volume in. 1/3 = 3,3 l 20 m 3 bar We zien dat het volume van het gas afneemt 3 bar x 3,3 l = 10 barl wanneer de druk erop toeneemt en omgekeerd, als de druk afneemt, vergroot het volume van het gas. Bovendien heeft het groter (kleiner) 1/4 = 2,5 l 30 m 4 bar 4 bar x 2,5 l = 10 barl worden van het volume een evenveel maal kleiner (groter) worden van de druk als gevolg en omgekeerd heeft het groter (kleiner) worden 40 m 5 bar 5 bar x 2 l = 10 barl 1/5 = 2 l van de druk een evenveel maal kleiner (groter) worden van het volume als gevolg. Als wetmatigheden zich zo verhouden zijn ze omgekeerd evenredig. 50 m 6 bar 6 bar x 1,66 l = 10 barl We kunnen dit fenomeen ook goed verklaren met de 'botsingentheorie'. We stellen de temperatuur en het aantal gasmoleculen constant in. Als het volume toeneemt dan zijn er in verhouding minder botsingen tegen de wand en daalt dus de druk. Als het volume afneemt, zijn er meer botsingen en vergroot de druk. Als de druk toeneemt, moeten er meer botsingen komen. Daar de snelheid van de moleculen constant is, moet de af te leggen weg verkleinen en dus het volume verminderen. Omgekeerd, als de druk afneemt, moet het volume vergroten om minder botsingen op de wand te krijgen. Dit fenomeen is een fysische wetmatigheid (Wet van Boyle-Mariotte): bij constante temperatuur (T) is het volume (V) van een bepaalde hoeveelheid gas omgekeerd evenredig met de druk (p). Uitgedrukt in fysische grootheden wordt dit:

Recreatief vrijduiken

Verband tussen volume en druk

p x V = constante We zien tevens dat de druk op verschillende dieptes telkens per 10 meter met 1 bar toeneemt, terwijl het volume evenredig verkleint. Als we van 40 meter naar 30 meter stijgen, verlaagt de druk met 1 bar van 5 bar naar 4 bar en stijgt het volume met 0,5 liter van 2 liter naar 2,5 liter. Als we van 10 meter naar de oppervlakte stijgen, daalt de druk opnieuw met 1 bar van 2 bar naar 1 bar, maar stijgt het volume met 5 liter van 5 liter naar 10 liter.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

Waarom heb je zuurstof nodig? De spieren en organen hebben energie nodig om te kunnen werken. Die energie wordt in normale omstandigheden geleverd door de verbranding van voedingsstoffen (meer bepaald suikers en vetten) met zuurstof. Dit noemen we de stofwisseling of de verbranding die in de cellen van de spieren en andere organen gebeurt, inclusief de hersenen.

Afvalstoffen

Voedingsstoffen ENERGIE Zuurstof (O2)

Koolstofdioxide (C02) Water (H20)

De brandstof of voedingsstoffen (suikers, eiwitten en vetten) komen via ons spijsverteringsstelsel in ons bloed terecht en worden over ons hele lichaam verdeeld. De nodige zuurstof wordt uit de lucht gehaald via de longen en via dezelfde bloedsomloop naar de spieren en organen gebracht. Bovendien heeft ons lichaam ook een bepaalde optimale temperatuur van 36 à 37°C (de gemiddelde lichaamstemperatuur ligt tussen de 35,5 °C en 37,8 °C). We halen de energie om die te bereiken en te behouden ook uit de stofwisseling. Naast de verkregen energie produceert dit verbrandingssysteem koolstofdioxide en water. De CO2 verlaat het lichaam via de bloedsomloop en daarna via de longen. Het is ook hoofdzakelijk de hoeveelheid aan CO2 in ons bloed die de ademhalingsfrequentie bepaalt en eigenlijk niet het mogelijk tekort aan zuurstof. De behoefte aan zuurstof neemt toe bij de vraag naar een grotere inspanning, maar automatisch zal dan ook de productie van koolstofdioxide stijgen. Het (afval)water verlaat hoofdzakelijk ons lichaam via het urinestelsel, de uitademingslucht en transpiratie.

Ambassadeur van het onderwaterleven Vrijduikers kunnen genieten van een schoonheid die velen niet kunnen zien, waardoor ze er ook weinig aandacht aan besteden. Hier is een ambassadeurstaak weggelegd voor de vrijduiker en ook een grote verantwoordelijkheid, zeker op reis. • Op een exotische locatie betekent een vinslag op het koraal vaak de dood voor talloze koraalpoliepen. Controleer daarom steeds je uitloding om nergens tegen te botsen. • Informeer anderen over de kwetsbaarheid van het koraal en over de gevolgen van onze Foto: Laurent Schmitz aanwezigheid. Houd samen het rif schoon. Laat niets achter behalve je schaduw... • Respecteer de fauna. Raak geen dieren aan. Het aanraken van vissen kan hun slijmlaag rondom de schubben, die hen beschermt tegen allerlei infecties en schimmels, beschadigen zodat ze kwetsbaar worden. • Neem niets mee, behalve mooie herinneringen of onderwaterfoto's. • Koop geen rijkdommen van de zee aangeboden in zogenaamde souvenirswinkeltjes.

4.7. Dehydratatie

Foto: Ivo Madder.

Recreatief vrijduiken

Dehydratatie betekent uitdroging. Je lichaam voelt een nood aan water en stuurt het signaal 'dorst'. Vaak komt dit signaal veel te laat. Als vrijduiker verlies je immers meer vocht dan je eigenlijk zou Het is belangrijk verwachten. Hitte, zon, een strak neopreenpak, een lange autorit, reizigersdiarree,... om voor en na de duik voldoende veroorzaken vochtverlies. Daarenboven is er tijdens een onderdompeling een verschuiwater te drinken. ving van je bloed uit de periferie (de buitenkant) naar het centrum van je lichaam. Je nieren interpreteren dit alsof je lichaam een toegenomen bloedhoeveelheid heeft en zorgen voor een verhoogde vochtafscheiding richting urineblaas: de 'duikdiurese'. De enige echt afdoende remedie is het drinken van voldoende water. Dus geen alcoholische of cafeïnehoudende dranken, want die zorgen voor nog grotere vochtafscheiding en/of vochtbinding. Water en fruitsap zijn goed. Isotonische dranken zijn ideaal. Je drinkt best preventief vóór de duiksessie en eveneens daarna. Zorg ook voor een goede spreiding van de vochtinname: begin ruim voor de aanvang van de vrijduiksessie want een grote hoeveelheid drinken net voor het vrijduiken heeft minder effect. Sommige vrijduikers verminderen bewust het drinken om tijdens de duik niet in hun duikpak te urineren. Het nadeel van een ruikend duikpak weegt echter helemaal niet op tegen de mogelijke gevolgen van een uitgedroogd lichaam. Bovendien zorgt een voldoende hydratatie voor goede vrijduikprestaties en het werkt preventief tegen sommige vrijduikongevallen. Neem een drinkbus mee in de boei en bescherm je tegen de zon door een hoofddeksel (kap, muts of 'buff') te dragen.

4.8. Duikersoorirritatie (zwemmersoor) Daar je buitenoor de kans niet krijgt om volledig op te drogen en je in 'levend' water vrijduikt, bestaat er een kans dat er zich een irritatie of schimmelvorming voordoet in je gehoorgang. Sommige vrijduikers zijn hier gevoelig voor en dit veroorzaakt dan een flinke jeuk. Best preventief je oren na elke sessie goed spoelen met mineraalwater en eventueel zure oordruppels. Heb je ondanks deze voorzorgen toch hevige jeuk? Dan bestaan er bij je apotheker doeltreffende zalf en druppels.

Foto: Wikipedia

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

4.9. Vrijduiken in zee Niet zo heel ver van hier, in de Nederlandse provincie Zeeland, vind je de mooiste vrijduikplaatsen van de Benelux. De Oosterschelde en het Grevelingenmeer zijn beide druk bezochte duikwateren. Ook in het buitenland kun je vrijduiken op zee. Bretagne, de Middellandse zee of tropische zeeën zoals Egypte of Indonesië zijn heel populair bij vrijduikers. Voor het vrijduiken in zee zijn er echter een aantal bijkomende zaken waarmee je rekening dient te houden. Je kan er niet zomaar in het water springen. We overlopen hieronder enkele aandachtspunten. • laat je begeleiden door een ervaren buddy, een gids of een lokale vrijduiker • hou afstand van vissers en hun materiaal • vermijd snijwonden door schelpen of koraal niet aan te raken • zorg voor een aangepaste uitrusting. Lanyard en boei mogen zeker niet ontbreken • kies steeds het tijdstip van de minste stroming • "Plan your dive and dive your plan!" • verstoor de dieren niet, raak ze niet aan, voed ze niet • hou de duikplaatsen schoon • let op met waardevolle voorwerpen in de auto

4.9.1. Weersomstandigheden Hou rekening met de windrichting bij de keuze van je duikplaats. Aflandige wind kan het effect van de stroming zo versterken dat je de kant niet meer kunt bereiken. Het weer heeft een rechtstreekse invloed op het wateroppervlak. Harde wind zal het wateroppervlak woelig maken, wat een nadelige invloed op het zicht onder water heeft. Ook wordt in en uit het water gaan moeilijk en zelfs gevaarlijk. Bij hevige wind is het dus aangeraden om niet te gaan vrijduiken. Weet dat de weersomstandigheden nog aanzienlijk kunnen verslechteren tijdens je vrijduiksessie waardoor het verlaten van de duikplaats wel eens een acrobatische krachttoer kan wordt. Het best ga je duiken wanneer er al een paar dagen goed weer voorspeld is. Het water is dan kalm en het zicht een stuk beter. Duikschool Orca Bree publiceert superhandige getijdentabellen voor de meeste duiklocaties in Zeeland. Deze tabellen geven het tijdstip van de kentering aan en zijn gebaseerd op vele jaren sportduikervaring. https://www.orca-bree.be/getijden

Foto: Laurent Schmitz

4.9.2. Getijden en stromingen

Hoe kies je het juiste moment: • het best ga je het water in rond het tijdstip van de kentering. Dit is het moment dat de getijdegolf van richting verandert en dus even stilstaat. • het tijdstip van de kentering valt ongeveer samen met het tijdstip van hoogwater en laagwater. Deze tijdstippen kan je opzoeken in de getijdentabellen. • plan je vrijduiksessie net voor de kentering bij HW of net na de kentering bij LW • plaatselijke omstandigheden zoals bv. strekdammen kunnen de richting en sterkte van de stroming beïnvloeden. • bij springtij mag je meer stroming verwachten dan bij doodtij. Bij HW is de stroming iets sterker dan bij LW.

Recreatief vrijduiken

Stromingen en getijden vormen een specifiek gevaar als je op zee gaat vrijduiken. Als je niet oplet kan de stroming je meesleuren en kun je de kant niet meer bereiken. Ook onder water kunnen gevaarlijke stromingen ontstaan die je naar beneden trekken en waarmee je rekening moet houden. De algemene regel is eenvoudig. Bij opkomend water zal de stroming je naar de kant en naar boven duwen. Bij afgaand water zal je naar de open zee en naar onder getrokken worden. Het is dus meestal veiliger om bij opkomend water te gaan vrijduiken.

Gebruikte Terminologie in de getijdentabellen: • HW (hoogwater): moment dat het water zijn hoogste stand bereikt heeft. • LW (laagwater): moment dat het water zijn laagste stand bereikt heeft. • N.A.P.: Normaal Amsterdams Peil: referentiehoogte van het water in Nederland. • DOODTIJ: periode van enkele dagen na eerste en laatste kwartier (EK – LK) van de maan, waarbij het verschil tussen HW en LW het kleinst is. Je hebt dan het kleinste NAP-verschil, zwakkere stroming en langere kentering. • SPRINGTIJ: periode van enkele dagen na volle of nieuwe maan (VM – NM) waarbij het verschil tussen HW en LW het grootst is. Je ondervindt dan sterkere stroming en een kortere kentering. • KENTERING. Dit is het moment dat de getijdengolf van richting verandert en dus even stilstaat.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

5. Theoretische basiskennis voor een Discovery Vrijduiker Omdat de vorige pagina's geschreven werden als een beleveniservaring van een beginnende duiker en dus niet echt als de pagina's in een klassiek cursusboek bestempeld kunnen worden, maar eerder als een introductie tot de vrijduiksport, brengen we hier een overzicht van de theoretische basiskennis die een Discovery Freediver zou moeten bezitten.

5.1. De voorbereiding Het belangrijkste voor de Discovery Vrijduiker is dat hij op een correcte manier de duik kan voorbereiden aan de hand van het veiligheidsplan. Je instructeur kan je dat veiligheidsplan bezorgen, maar je kan het ook downloaden van onze website. Tijdens je opleiding zal je instructeur je meermaals begeleiden bij het maken van het veiligheidsplan, en tijdens de diverse sessies zal je zelf een veiligheidsplan opmaken. De Discovery Vrijduiker moet dus een snorkelduik kunnen voorbereiden rekening houdend met: • selectie van de locatie volgens de mogelijkheden van de deelnemers en omgevingsfactoren; • noodplan en noodvoorzieningen (EHBO-benodigdheden, zuurstof, communicatie-apparatuur, noodnummers, ziekenhuis etc.); • basisstation (veiligheid aan de kant), terugroepmechanisme, signalen; • voorbereiding van het vrijduikmateriaal; • voorbereiding en werking van het logistieke en ondersteunende materiaal (boot, ladder, boeien,...); • de beperkingen voor de deelnemers (bijv. gebied, begin-en eindtijd, gevarenzones, maximale diepte); Het veiligheidsplan dient onder alle omstandigheden opgemaakt te worden, dus ook bij zwembadduiken.

5.2. De briefing De Discovery Vrijduiker moet uiteraard een korte briefing geven rond de duik: • wie is de boeileider, wie zijn de duikbuddy's; • incident en noodprocedures, afspraken met de klantveiligheid;; • site / milieu-overwegingen; • voorbereiding van het materiaal; • belangrijke informatie vóór de vrijduiksessie: hoe in/uit het water gaan (strand, ladder, springen,…); administratieve procedures (bijv. naamafroeping van de deelnemers bij in en uit het water gaan). • tijdens de vrijduiksessie: ga nooit samen onder, tenzij met een instructeur. Je buddy is steeds je veiligheid; maak altijd een duikafspraak, let op signalen van stress bij je buddy;

5.3. De nazorg De Discovery Vrijduiker zorgt ook na de duik voor zijn buddies: • debriefing (iedereen een fijne duiksessie gehad, opmerkingen bij oefeningen, afspraak voor volgende keer,...); • zorg voor het materiaal (spoelen, drogen, correct wegbergen).

5.4. De redding

• • • • •

• • • •

Duik zo snel mogelijk naar het slachtoffer. Neem op diepte de eventuele snorkel uit de mond van het slachtoffer, maar laat het masker of neusklem. Houd je hand tegen zijn gesloten mond. Je tweede hand gaat boven de nek van het slachtoffer ('head sandwich' greep). Zwem nu vlot naar boven, met gestrekte armen en het slachtoffer boven u. Houd het hoofd van het slachtoffer licht naar beneden gebogen (geen hyperstrekking!). Onderweg mag geen lucht ontsnappen. Eenmaal aan de oppervlakte drijft het slachtoffer schuin, met hangende benen. Neem de duikbril van het slachtoffer af en voer het internationaal 'BTT' (Blow Tap Talk) reddingsprotocol uit: 1. BLOW: blaas twee keer krachtig over zijn gezicht, in de richting van de neusgaten. 2. TAP: tik lichtjes op zijn wang. 3. TALK: spreek het slachtoffer bij zijn naam aan en spoor hem aan om te ademen: "Eric, ademen!" Als het slachtoffer niet ademt: voer twee beademingen via de neus uit en roep dan pas om hulp. Doe zijn loodgordel en eventuele lanyard uit (kan ook vóór de BTT). Sleep het slachtoffer naar de kant, hoofd in hyperstrekking. Voer om de ±10m één beademing uit, mond op neus. Begin onmiddellijk met de reanimatie.

Recreatief vrijduiken

Reddingsoefeningen en een basiskennis van CPR en zuurstoftoediening zijn heel belangrijk. Tijdens je opleiding zal hiervoor een specifieke sessie opgezet worden. Moet je een buddy redden, ga je als volgt te werk:

Het reddingsprotocol tijdens proeven staat beschreven in de Infomap. Maar als je iemand werkelijk moet redden, moet je de richtlijnen toepassen in functie van de situatie. Als je bv. ver van de kant bent, of als je slachtoffer lucht verloren heeft en zwaar is, ga je eerst de loodgordels verwijderen (van het slachtoffer en van jezelf), eventueel al op diepte. In een diep zwembad ga je daarentegen geen tijd verliezen met loodgordels en beademen tijdens het slepen. Je brengt je slachtoffer zo snel mogelijk naar de kant waar iemand hem uit het water zal halen. Je instructeur zal de verschillende situaties tijdens de oefenduiksessies simuleren zodat je de redding onder alle omstandigheden kan uitvoeren. Breng jezelf niet in gevaar tijdens de redding. Als het slachtoffer te diep is of je oren niet klaren, breng het slachtoffer boven met een 'Rope Rescue' (ophalen van de daallijn) en vraag om hulp. De safety vrijduiker draagt altijd vinnen, ook als het thema van de duiksessie 'No Fins' is. Je loodgordel weegt ook! Langdurig slepen en beademen is makkelijker als je je eigen loodgordel verwijdert.

5.5. Basisademhalingstechniek Tijdens je voorbereiding adem je normaal, via de neus. Dit is belangrik om hyperventilatie te voorkomen. Hyperventilatie is gevaarlijk en slecht voor je prestaties. Je instructeur zal je leren hoe je de 'breathe-up' en de 'recovery breathing' moet uitvoeren.

5.6. LMC en Black-Out Door gebrek aan zuurstof kan een vrijduiker in twee levensgevaarlijke situaties terechtkomen: • Black-Out (BO) of bewusteloosheid. BO gebeurt plotseling. • Loss of Motor Control (LMC). Verlies aan motorische controle ook wel eens 'samba' genoemd. De vrijduiker is bij bewustzijn maar kan zijn bewegingen tijdelijk niet controleren. BO en LMC kunnen zowel onder als boven water gebeuren, na de vrijduik. In beide gevallen moet de safety/buddy snel ingrijpen (zie 'redding' hierboven). Je instructeur zal je leren om BO en LMC bij andere vrijduikers te herkennen en er adequaat op te reageren. Hij zal je ook leren hoe je BO en LMC gemakkelijk bij jezelf kunt vermijden.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

Theorie 46

Adventure Apnea Diver

6. Fysica Vrijduiken doen we in een vreemd, maar oh zo mooi milieu. Daarom is het belangrijk dat we een aantal wetmatigheden van de natuur begrijpen, vooraleer we veilig kunnen gaan vrijduiken.

6.1. Samenstelling van lucht, luchtdruk, hydrostatische druk en absolute druk We zijn het gewoon te stappen, te lopen en te fietsen op een harde ondergrond en gewone lucht in te ademen. Gewone lucht is een opeenstapeling van een aantal luchtlagen. De atmosfeer is verschillende kilometers dik. Lucht weegt niet veel, maar heeft toch een gewicht (1,3 gram/liter op 1 bar druk). Al deze luchtlagen drukken op elkaar en zorgen ervoor dat we lucht onder 'atmosferische druk' inademen. Deze druk heeft een grootte van ongeveer 1 bar. Deze luchtdruk varieert een beetje en dat heeft grote gevolgen voor het weer, denk maar aan de barometer. In de vrijduiksport heeft dit kleine drukverschil geen belang en stellen we de luchtdruk steeds gelijk aan 1 bar. Lucht is samengesteld uit 79% stikstof en 21% zuurstof (afgeronde waarden). Water is, anders dan lucht, niet samendrukbaar. Water geeft druk door. Dus als we gaan duiken, gaat het water op ons drukken. Deze kracht is veel groter, want 1 liter water weegt 1 kilo. We voelen hier ogenschijnlijk niets van, omdat er evenveel kracht aan de andere kant op ons lichaam komt. Ons lichaam mag je beschouwen als een samenstelling van 'speciale vloeistoffen', die deze druk doorgeven, zodat deze krachten elkaar opheffen. Voor de 'luchtholtes' (longen, sinussen, enz.) is dat natuurlijk een heel ander verhaal (zie hoofdstuk geneeskunde). Bij benadering geeft 10 meter water dezelfde druk als de atmosferische druk. Dit wil ook zeggen dat op 10 meter diepte de druk verdubbelt. We ondervinden op 10 meter diepte 1 bar atmosferische druk en 1 bar hydrostatische of relatieve druk (waterdruk). Deze twee drukken samen noemen we de absolute druk of de totale druk (2 bar). Op 20 meter komt er opnieuw 1 bar relatieve druk bij en ervaren we een absolute druk van 3 bar.

6.2. Druk en volumeverhoudingen Gassen zijn samendrukbaar. Wanneer we de druk op een gas verhogen dan zal het volume ervan verkleinen, of omgekeerd, als de druk vermindert zal het volume van het gas groter worden. Dit gebeurt ook met lucht. Deze volumeveranderingen zijn aanzienlijk. Als je bijv. naar 10 meter diepte duikt, verdubbelt de druk (van 1 bar naar 2 bar) en halveert het volume gas of lucht (bijv. van 10 liter naar 5 liter); als je van 10 meter (2 bar) naar de oppervlakte (1 bar) komt, halveert de totale druk en verdubbelt het volume gas of lucht. Met deze natuurwet moeten we als vrijduiker in verschillende situaties goed rekening houden.

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

Als je verder wilt gaan in het vrijduiken is het natuurlijk belangrijk dat je ook je theoretische kennis ervan verbreedt en verdiept, daarom geven we hier een overzicht van de theoretische basiskennis die een Adventure (1* Apnea Diver) zou moeten bezitten.

Foto: Laurent Schmitz

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

6.3. Druk in een gasmengsel – Wet van Dalton Kennis van de wet van Dalton is op zich niet noodzakelijk voor vrijduikers maar omdat het vaak terugkomt in literatuur gebaseerd op de duiksport is het interessant om de notie van 'partiële druk' te begrijpen. Wanneer we in een afgesloten ruimte aan een gas een tweede gas toevoegen dan zal, omdat er meer moleculen tegen de wanden botsen, de druk van dit mengsel groter zijn dan de druk die er eerst was. Je kan de nieuwe druk berekenen door de drukken, die de twee gassen zouden hebben als ze die ruimte alleen moesten innemen, bij elkaar op te tellen. Dezelfde redenering geldt ook als er drie of meer gassen gemengd worden.

Wet van Dalton Wanneer twee of meer gassen, zich in eenzelfde ruimte bevinden, dan is de druk van het mengsel gelijk aan de som van de drukken die elk gas afzonderlijk zou hebben als het alleen in die ruimte was. Dit is een moderne verwoording van de empirische bevindingen van John Dalton (1766 – 1844), een Engelse natuurkundige. Deze vereenvoudigde versie houdt enkel rekening met parameters die voor vrijduikers relevant zijn. De druk die één van de gassen zou hebben, als het de ruimte van het mengsel alleen zou innemen, noemen we de PARTIËLE DRUK (pp). De Wet van Dalton stelt dus dat de som van alle partiële drukken in een gasmengsel gelijk is aan de totale druk van het gasmengsel. In formule is dit:

ptot pp1 pp2 ... ppn

Waarin: • ptot = de totale druk van het mengsel, ook wel uitgedrukt als ptotaal of gewoon p; • pp = partiële druk van een gas, ook wel uitgedrukt als ppgas; • 1 tot n = de verschillende gassen in een gasmengsel. De partiële druk van een gas is de druk die door dat gas zou uitgeoefend worden, indien het zich alleen in een bepaalde ruimte zou bevinden. We duiden de partiële druk van een gas aan met 'ppgas', waarbij we 'gas' door het chemische symbool van het betrokken gas vervangen. Bijvoorbeeld: ppO2 is de partiële zuurstofdruk.

Diepte

Druk

ppO2

ppN2

pprestgassen

0m 10 m 20 m 30 m

1 bar 2 bar 3 bar 4 bar

0,21 0,42 0,63 0,84

0,78 1,56 2,34 3,12

0,01 0,02 0,03 0,04

De partiële druk van een gas berekenen we door de totale druk van het mengsel te vermenigvuldigen met het percentage van dit gas in het mengsel.

PARTIËLE DRUK = TOTALE DRUK x % GAS In formule is dit:

ppgas pptot % gas

Anatomie en fysiologie

3D-afbeeldingen (2): Visible Body.

De borstkas (thorax) – met daarin de borstholte – wordt begrensd door de ribben, het borstbeen, de wervelkolom en het middenrif of diafragma, een krachtige spier. Tussen de ribben zijn ademhalingsspieren vastgehecht die deze benige kas omhoog- en opentrekken bij het inademen. De stevige borstkas beschermt een aantal kwetsbare organen: de beide longen, met tussenin het mediastinum: een ruimte waarin het hart, de slokdarm, de luchtpijp en een aantal grote bloedvaten liggen. Aan de naar elkaar toegekeerde binnenzijden bevindt zich bij iedere long een uitholling, de longpoort (porta pulmonis), waar de luchtpijptakken, de bloedvaten en zenuwen in- en uittreden. De uittreedplaats voor de bronchus (luchtpijpvertakking), de bloedvaten, de lymfevaten en de zenuwen wordt de longhilus (hilus is poort, navel) genoemd.

De linkerlong bestaat uit twee longkwabben en de rechterlong uit drie longkwabben. Elke long bestaat uit tien longsegmenten. Dit zijn functioneel gescheiden gebieden. Het inwendige van de longen bestaat uit bronchi, bronchiolen en longtrechtertjes met de longblaasjes (longalveolen). Elke long is bekleed met het longvlies. De binnenzijde van de borstkas, de thoraxwand, is bekleed met het borstvlies. Deze beide vliezen (of pleurabladen) kleven tegen elkaar, en worden slechts door een dun vloeistoflaagje van elkaar gescheiden. Hierdoor Neusholte zal bij vergroting van Mondholte de borstholte door de Strottenhoofd Luchtpijp inademingsspieren de long tegelijkertijd Longen de beweging van de borstkas moeten volgen en dus uitzetten (inademing). Borstbeen Diafragma Bronchiolen Bronchiën

Ribben

De uitademing komt tot stand doordat het longweefsel, uitgerekt bij inademing, door zijn eigen elasticiteit de borstkas weer in zijn oorspronkelijke rusttoestand doet weerkeren.

Alveolen (longblaasjes)

Gedeoxigeneerd bloed (zuurstofarm bloed)

Geoxigeneerd bloed (zuurstofrijk bloed)

Haarvat (capillair)

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

7.1. Borstkas, ribbenkast of thorax

CO2

Alveool (longblaasje)

Alveolair membraan

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

7.2. Longen, bronchiënboom en longalveolen De luchtpijp (trachea), welke een diameter van ongeveer 1 cm heeft, bevindt zich in de hals en in de ruimte in de borstkas (thorax) tussen beide longen (mediastinum). Bij het binnenkomen van de borstholte, ter hoogte van de vijfde borstwervel, vertakt de luchtpijp zich in twee bronchi of bronchiën (= meervoud voor bronchus; luchtpijpvertakking), één voor elke long. De rechterhoofdbronchus vertakt zich tot drie kwabbronchi, de linkerhoofdbronchus vertakt zich tot twee kwabbronchi. De bronchiën vertakken zich dan verder tot kleinere bronchiolen, en tenslotte tot de longblaasjes (alveolen). Het aantal longblaasjes wordt geschat op 150 miljoen per long (300 miljoen in totaal). Ze hebben een diameter van ongeveer 0,3 mm. Wanneer men alle longblaasjes open naast elkaar zou leggen, wordt een oppervlakte van bijna 100 m² bedekt. De longen kunnen vergeleken worden met holle druiventrossen. De druiven zijn dan de longblaasjes, en de holle steeltjes waaraan de druiven vasthangen vormen de bronchiënboom of bronchiaalboom. De bronchiënboom en de luchtpijp zorgen enkel voor het transport van de lucht en zijn zo gevormd dat, bij rustig ademen, de gassen zo weinig mogelijk weerstand ondervinden (laminaire stromingen – geen turbulenties). Wanneer de ademhaling niet rustig gebeurt, of wanneer de ademhalingsgassen 'dikker' worden (door bijvoorbeeld te ademen onder druk), dan ontstaat er wel een weerstand. Deze weerstand moet dan overwonnen worden door de ademhalingsspieren. Om deze 'arbeid' te verlichten werd bij de professionele duikers de zware stikstof in het ademgas vervangen door een lichter inert gas: helium of zelfs waterstof. Bij het technisch duiken wordt ook gebruik gemaakt van helium. De eigenlijke uitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide gebeurt ter hoogte van de longblaasjes en wel door diffusie. Rond de longblaasjes, die een wand hebben die één cellaag dik (of dun) is, liggen fijne bloedvaatjes (haarvaten of capillairen) waarvan de wand ook maar één cellaag dik is. Het is ter hoogte van deze barrière dat de onmiddellijke diffusie tussen de ademgassen en het bloed geschiedt. De longblaasjes hebben aan de binnenzijde een dun laagje surfactant (samentrekking van 'surface acting agent'): dit is een dunne film fosfolipiden en eiwitten. Deze film zorgt ervoor dat de longblaasjes mooi open blijven staan, tegen de oppervlaktespanning van de wand van de blaasjes in. De surfactant is heel kwetsbaar. Niet alleen vloeistoffen (osmose), maar ook zuurstof in bepaalde concentraties kunnen de surfactant beschadigen.

7.3. Samenstelling van lucht op zeeniveau INGEADEMDE LUCHT • 20,99% zuurstofgas • 0,03% koolstofdioxide • 78,03% stikstofgas • 0,94% sporen van edelgassen UITGEADEMDE LUCHT • 16,55% zuurstofgas • 4,43% koolstofdioxide • 78,03% stikstofgas • 0,94% sporen van edelgassen

Bloed in (arterieel) Lage ppO2 Hoge ppCO2

Alveool

CO 2 uit

O2 in

Bloed uit (veneus) Hoge ppO2 Lage ppCO2

Tijdens de ademhaling wordt dus zuurstof opgenomen en koolstofdioxide afgegeven. De lichaamscellen halen niet alle zuurstof uit het bloed, zelfs niet bij grote inspanning. Het aderlijk bloed is in rust nog voor ongeveer 75% verzadigd met zuurstof. Van de CO2 in het bloed is ongeveer 25% gebonden aan de hemoglobine in de rode bloedlichaampjes en ongeveer 75% is opgelost in het bloedplasma.

7.4. Ademhalingsmechanisme Onderstaande figuur toont vereenvoudigd het ademhalingsmechanisme. We zien dat twee longvormige ballonnen opgehangen zijn in een stolp gevuld met water. De glazen bodem van de stolp is vervangen door een dun, rubberen membraan, dat het diafragma voorstelt. De ballonnen zijn niet afgesloten, maar staan in contact met de lucht buiten de stolp. Wanneer we het membraan van de stolp naar beneden trekken, vergroot het volume in de stolp. Hierdoor daalt de luchtdruk ten overstaan van de omgevingsdruk buiten de stolp. Door dit drukverschil wordt lucht aangezogen en blazen de ballonnen op. Dit is wat er gebeurt bij een inademing: het diafragma spant zich op en beweegt zo naar beneden, én de ribbenkast vergroot door werking van de andere ademhalingsspieren, waardoor lucht in de longen aangezogen wordt. Wanneer we het rubberen membraan nu loslaten, verhoogt de druk in de stolp en wordt de lucht uit de ballonnen gedrukt. Dit is wat er gebeurt bij de uitademing: het diafragma ontspant zich en wordt zo naar boven getrokken, en tegelijk ontspannen ook de andere ademhalingsspieren zich, waardoor de ribbenkast terug verkleint. De druk in de borstkas neemt toe en de lucht stroomt uit de longen. Door het rubberen membraan dieper naar beneden te trekken en sneller naar boven en beneden te laten bewegen, verhoogt de hoeveelheid uitgewisselde lucht tussen omgeving en ballonnen; net zoals bij de ademhaling.

7.5. Longvolumina De hoeveelheid lucht die iemand kan verplaatsen, is afhankelijk van geslacht, leeftijd, gewicht, lichaamssamenstelling en lengte. De longvolumina worden gemeten met een spirometer. De hoeveelheid lucht die bij een rustige in- en uitademing verplaatst wordt, wordt het tidaal volume (TV) of ademvolume genoemd. In rust ligt het TV tussen 0,4 en 1,0 liter per ademhaling. De hoeveelheid lucht die iemand kan verplaatsen bij maximaal in- en uitademen, noemt men de vitale capaciteit (VC). Bij gezonde jonge vrouwen bedraagt de VC 3 tot 4 liter; gezonde jonge mannen hebben een VC tussen 4 en 5 liter. Grote personen hebben vaak een VC van 6 tot 7 liter. Bij een aantal topsporters werden VC van 7 tot 8 liter gemeten. Dit ligt vooral aan genetische en lichamelijke kenmerken, vermits training weinig effect heeft op de VC. De flexibiliteit van de borstkas bepaalt wel mee de vitale capaciteit en het residueel volume. Na een maximale uitademing blijft er nog een kleine hoeveelheid lucht in de longen. Dit wordt het residueel volume (RV) genoemd. Dit volume varieert tussen de 0,8 en 1,2 liter bij jonge vrouwen en tussen de 0,9 en 1,4 liter bij jonge mannen. Bij het ouder worden, vergroot het RV door vermindering van de elasticiteit van de longen.

NELOS - cursus vrijduiken

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

De zuurstof in de uitademingslucht is nog ruim voldoende om een niet-ademende bewusteloze drenkeling via mond-op-mond beademing van zuurstof te voorzien. Anderzijds kan een beademing helpen indien een drenkeling pas bovenkomt, maar maak wel eerst de luchtwegen vrij want water in de longen blazen is levensgevaarlijk.

Foto: Ivo Madder.

Onder water op één ademteug

Spirometrie: een methode om de longvolumina (longfunctie of longcapaciteit) te meten met behulp van een spirometer.

De totale longcapaciteit (TLC) is het maximale volume tot waar de longen uitgerekt kunnen worden. Het staat gelijk aan de vitale capaciteit en het residueel volume samen. Niet alle lucht die ingeademd wordt, bereikt de longalveoli, waar de eigenlijke diffusie of gasuitwisseling gebeurt. Het gaat om de lucht die bij elke ademhaling in de neus, mond, luchtpijp, bronchiën en bronchiolen zit. Deze hoeveelheid lucht wordt de dode ruimte (DR) genoemd, juist omdat deze niet mee kan doen aan de gasuitwisseling. De dode ruimte wordt bij duikers nog vergroot door bijvoorbeeld een snorkel of door het volume van de ademautomaat.

Het volume van de dode ruimte ligt gemiddeld tussen de 150 en 200 ml (ongeveer een derde van het tidaal volume). Dit betekent dus dat wanneer we tijdens een rustige ademhaling 500 ml lucht inademen, slechts 350 ml gebruikt wordt voor uitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide. Dit betekent ook dat hoe groter de dode ruimte wordt, hoe minder lucht beschikbaar wordt voor de gasuitwisseling. Dat is één van de redenen waarom de snorkellengte beperkt is tot 50 cm; indien hij langer zou zijn, wordt de dode ruimte te groot. Wanneer de dode ruimte even groot wordt als het volume lucht dat bij de inademing verplaatst wordt, wordt er dus geen lucht gebruikt voor de gasuitwisseling en stikt de persoon, ondanks het feit dat hij blijft ademen.

7.6. Regulatie van de ademhaling De regulatie van de ademhaling is een complex systeem en gebeurt vanuit het ademhalingscentrum dat in het verlengde ruggenmerg (of het verlengde merg, een deel van de hersenen) ligt. De zenuwcellen die hier liggen activeren het diafragma en de andere ademhalingsspieren. Dit gebeurt normaal gezien zonder dat we er ons bewust van zijn, zonder dat we er bewust iets voor moeten doen. In rust wordt dit ademcentrum vooral geprikkeld door het CO2-gehalte in ons bloed (meer bepaald: door de zuurtegraad, welke gekoppeld is aan hetCO2-gehalte). Na iedere inademing verbruikt het lichaam de opgeHersenen nomen zuurstof. Tegelijkertijd neemt de hoeveelheid geproduceerde CO2 toe, tot op een zeker moment de prikkeldrempel van het ademcentrum wordt overschreden. Het centrum reageert daarop met een signaal naar de ademhalingsspieren die het volume van de thorax doen toenemen en we ademen in. Tijdens de daarop Verlengde ruggenmerg volgende uitademing wordt de overtollige hoeveelRuggengraat heid CO2 naar buiten afgevoerd. Ter hoogte van de grote halsslagaders en de aortaboog liggen chemoreceptoren, die gevoelig zijn voor zuurstoftekort in het arteriële bloed. Vooral in rust spelen ze een rol bij de regeling van de ademhaling. Op deze manier worden het zuurstof- en vooral CO2-gehalte in het bloed binnen nauwe grenzen gehouden. Bij lichamelijke inspanning reageert het centrum met een verdieping en versnelling van de ademhaling. Er is dan immers meer zuurstof nodig, maar er wordt ook meer CO2 geproduceerd door het metabolisme. De regeling van de ademhaling bij inspanning gebeurt hoofdzakelijk door het CO2-gehalte in het bloed. Het ademcentrum kan ook emotioneel beïnvloed worden: kort en snel ademen bij angst, het stokken van de adem bij plots gevaar, de zucht van verlichting, zware adem bij hartstocht, enz.

CO2 (koolstofdioxide, ook wel koolzuurgas genoemd) is een sterke stimulans voor de ademhaling, die grotendeels onbewust gebeurt. Een teveel aan koolzuurgas of koolzuur in het bloed wordt heel goed waargenomen (prikkeling van het diafragma; snel omhoog komen van het middenrif), dit in tegenstelling tot een zuurstoftekort dat niet bewust waargenomen wordt. Het ademhalingscentrum is gelegen in het verlengde merg van de hersenen en is uiterst gevoelig voor koolzuur (H2CO3 = H2O + CO2). Een CO2-stijging doet de ademhaling intensiever worden: dus kunnen we H2CO3 beschouwen als de ademhalingsregelaar.

7.6.1. De bloedsomloop De bloedsomloop is een gesloten systeem van holle, gespierde buizen met het hart als pomp. Ook het hart is hol en heeft een gespierde wand. Het hart wordt door een tussenschot in en rechter- en linkerhelft verdeeld. Iedere helft bezit twee ruimten: een voorkamer en een kamer. De voorkamer is de opvangruimte, waarin het binnenkomende bloed wordt opgenomen en doorgepompt naar de tweede ruimte, de kamer. De rechterkamer pompt het bloed naar de longen en de linkerkamer pompt het bloed uit het hart naar de verschillende andere organen en Hersenen en de spieren.

Bovenste ledematen

Rechtervoorkamer Linkervoorkamer

Linkerkamer

Rechterkamer

Alle bloedvaten die het bloed vanuit het hart via een steeds verder doorge1 voerde reeks van vertakkingen naar de lichaamscellen voeren, 10 heten slagaders. Uit al deze lichaamscellen of weefsels stroomt het bloed weer samen in steeds wijder wordende vaten die het 9 bloed terug brengen naar de rechtervoorkamer van het hart. 8 Deze vaten noemt men aders. Van hieruit gaat men naar de 6 rechterkamer van het hart, dat het bloed naar de longen pompt. 4 1 Longen 2 Rechtervoorkamer In de longen ligt een netwerk van fijne slagadertjes (de capillai2 3 Rechterkamer 5 ren) tegen de buitenzijde van de longblaasjes. 4 Linkervoorkamer Nadat de gasuitwisseling in de longen plaatsgevonden heeft, 3 5 Linkerkamer 6 Bovenste holle ader 7 stroomt het met zuurstof beladen, koolstofdioxidearm bloed via 7 Onderste holle ader de longaders naar de linkervoorkamer van het hart. Vervolgens 8 Longslagader 12 bereikt het bloed de linkerkamer en wordt van hieruit door de 9 Aorta 10 Longader aorta via een enorme reeks vertakkingen tot in de haarvaten Buik en 11 Hersenen en onderste ledematen van alle organen (behalve de longen) voortgestuwd. Vervolgens bovenste ledematen stroomt het bloed – dat nu zuurstofarm en beladen met kool12 Buik en onderste ledematen stofdioxide is – via steeds wijder wordende aders terug naar de rechtervoorkamer. Het bloed vanuit de beide armen en het hoofden halsgebied bereikt uiteindelijk de rechtervoorkamer via de bovenste holle ader. Het bloed vanuit de rest van het lichaam (behalve de longen) keert terug naar de rechtervoorkamer via de onderste holle ader.

longen

NELOS - cursus vrijduiken

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

Koolzuurgas

Onder water op één ademteug

Het hart pompt het bloed uit de rechtervoorkamer naar de rechterkamer. Daar wordt het tegelijkertijd en in dezelfde hoeveelheid als in de linkerkamer weer voortgestuwd, ditmaal door de longslagader. Volgens hetzelfde principe als de aorta in de rest van het lichaam, zal de longslagader zich opsplitsen tot aan de haarvaten, die de buitenzijde van de longblaasjes bedekken. Daar vindt de gasuitwisseling plaats. Door hun erg dunne wand (één cellaag longblaasje en één cellaag haarvat) is de uitwisseling van de stofwisselingsproducten heel gemakkelijk. Vervolgens stroomt het bloed via de longaders naar de linkervoorkamer en zal vanuit de linkerkamer weer opnieuw door het gehele lichaam (behalve de longen) gepompt worden. In de heel korte pauze tussen twee hartslagen vullen de beide voorkamers zich gelijktijdig.

7.6.2. De 'luchtkamers' in het menselijk lichaam Om een aantal duikproblemen te begrijpen en te voorkomen, is het noodzakelijk om enkele algemene kenmerken van het menselijk lichaam te kennen. Vooral plaatsen waar er zich lucht kan bevinden, zijn voor een vrijduiker van groot belang. We weten dat gassen samengedrukt worden of uitzetten bij drukveranderingen. Als de 'omhulsels' van deze luchtruimtes zich niet kunnen aanpassen, kan er zich een probleem voordoen. Het belangrijkste orgaan met lucht is natuurlijk ons ademhalingsstelsel. Onze longen − waar het bloed gezuiverd wordt van afvalstoffen (o.a. koolstofdioxide) en voorzien wordt van zuurstof − zijn heel belangrijk maar gevoelig voor volumeveranderingen. Bovendien is onze neus verbonden met een aantal luchtkamers, de sinussen. Daarnaast is er in ons oor achter het trommelvlies ook een plaats (het middenoor) gevuld met lucht. Daar worden de geluidstrillingen doorgegeven via de gehoorbeentjes naar het binnenoor. Deze kleine luchtkamer is door de buis van Eustachius verbonden met de keel, zodat er lucht in of uit kan geraken. Eruit, gaat normaal zonder moeite. Extra lucht inbrengen kan je via het oren klaren, zoals je al in het zwembad doet. Ook kan je uitzonderlijk lucht in je maag of darmen hebben. Kleine luchtholtes in onverzorgde tanden kunnen tevens voor problemen zorgen. Ook je duikbril vormt een ruimte gevuld met lucht. Elk van deze luchtkamers zal van de vrijduiker speciale aandacht vragen.

7.6.3. Afdalen of verhogen van de druk in de 'luchtkamers' Sinussen: Indien de doorgang van de neus naar de sinussen belemmerd is, bijv. door teveel aan slijm bij een verkoudheid, worden deze ruimtes niet of onvoldoende gevuld met lucht met een hogere druk. De omliggende weefsels geven de omgevingsdruk door en er komt een hogere druk op deze ruimtes. Dit heeft als gevolg dat deze ruimtes een kleiner volume willen innemen en dat gaat niet. We voelen pijn achter de neus en/of boven de ogen. Hoe dieper we gaan hoe groter de pijn wordt. We zullen onherroepelijk de duik moeten beëindigen. De ene vrijduiker is hier gevoeliger voor dan de andere. In het algemeen kan je stellen dat een flinke verkoudheid of sinusitis een tegenindicatie is voor een duik. Oren: Reeds in het zwembad ondervind je de druk op je trommelvlies, zodra je naar het diepe gedeelte duikt. Een correct uitgevoerde klaarbeweging zorgt ervoor dat er lucht met een hogere druk door de buis van Eustachius komt, zodat de onderdruk verdwijnt. Opnieuw kan door een verkoudheid deze buis 'verstopt' geraken, zodat 'klaren' te moeilijk of uitgesloten is. Indien je bij het dalen pijn in je oor voelt, stop je onmiddellijk met verder af te dalen. Je geeft teken aan je buddy (zie verder) zodat deze weet wat er gebeurt. Je stijgt een beetje, opdat de pijn verdwijnt en tracht door een nieuwe zachte klaarbeweging lucht door je buis van Eustachius te krijgen. Indien dit echt niet lukt, dien je de duik te beëindigen. Indien je niet luistert naar de pijnsignalen, kan je trommelvlies uitrekken of erger, scheuren. Naast flink wat pijn, kan er bloed uit je oor komen en kan je flink duizelig zijn, omdat het evenwichtsorgaan dat zich in je binnenoor bevindt, ook ontregeld wordt. Je zal een bezoek aan een neus-keel-oorarts moeten brengen.

Tanden: Indien door slechte tandverzorging het glazuur van je tand zo aangetast is dat bacteriën het binnenste van een tand doen verdwijnen, ontstaat daar een kleine luchtkamer. Vaak zal er in het glazuur slechts een klein gaatje zijn, terwijl het binnenste van de tand erger aangetast is. De lucht kan zich niet of onvoldoende door het gaatje wringen, zodat het volume in de kleine luchtkamer wil verkleinen, wat niet lukt. Dit veroorzaakt pijn aan de gevoelszenuw die zich binnen in de tand bevindt. Ook dit scenario betekent het einde van je duik of van je tand … Goede tandverzorging is nog belangrijker voor een vrijduiker dan voor iemand die niet duikt. Ogen (duikbril): Om scherp onder water te kunnen zien, is er een luchtlaag nodig vóór je oog. Daarom dragen we een duikbril. Ook het volume van deze luchtruimte zal verkleinen bij het dalen. Als we bij het dalen ook een beetje lucht via onze neus uitademen, zal het volume van je duikbril niet verkleinen. In het begin moet je dit heel bewust doen, zodra je je duikbril iets harder voelt drukken. Na enkele duiken doe je dit automatisch. Indien je dit niet doet, komt er onderdruk op je ogen, zodat je deze kunt beschadigen bij het verder dalen. Je monitor/instructeur zal toezien tijdens je eerste duiken of je zeker wat lucht uitademt via je neus. Duikmaskers voor vrijduikers hebben een klein volume. De eerste 5 meters kunnen zeker opgevangen worden door de elasticiteit van het masker. Dieper zal je op een gecontroleerde manier door via de neus uit te ademen, wat lucht in je masker moeten blazen.

7.6.4. Opstijgen of verlagen van de druk in de 'luchtkamers' Als we opstijgen zet de lucht in onze luchtkamers uit. Indien het omhulsel niet of onvoldoende het extra volume lucht laat ontsnappen, kunnen we problemen krijgen omdat dit omhulsel niet of onvoldoende uitrekbaar is. Oren: Waar het soms al eens moeilijk is om de druk achter je trommelvlies even groot te maken als de verhoogde omgevingsdruk bij het dalen, gebeurt het 'ontluchten' van ons middenoor zonder extra inspanning, via de buis van Eustachius. Maag en/of darmen: Indien er zich om één of andere reden gas zou opstapelen in onze ingewanden tijdens de duik, zal dit uitzetten, wat voor het nodige ongemak zorgt. Een verkeerde manier van klaren waar de duiker bij elke beweging lucht slikt of overtollige gasvorming bij het verteren van bepaalde groenten zijn de meest voorkomende oorzaken. Beide dienen voorkomen te worden. Tanden: Zoals een onderdruk in je tanden geen deugd doet, is een eventuele overdruk op die plaats mogelijks nog vervelender. In extreme omstandigheden kan het teveel aan luchtvolume het uiteenspatten van een slechte tand of vulling veroorzaken. Goede tandverzorging is een must voor elke vrijduiker.

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

Maag of darmen: Indien er zich lucht in je maag of darmen bevindt, zal je bij het dalen daar weinig last van ondervinden, omdat deze organen licht samendrukbaar zijn. Je maag en darmen zijn gewend om zich te ledigen indien er minder eten verteerd moet worden. Een kleiner volume ga je niet voelen.

Ogen (duikbril): Ook hier zal het teveel aan lucht zonder enig probleem uit de duikbril ontsnappen. Dit worden we eigenlijk niet gewaar. Deze overdruk vraagt geen extra aandacht, tenzij je die lucht opnieuw probeert in te ademen.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

8. Ademhalingstechnieken voor het vrijduiken Ademhalingstechnieken zijn een essentieel onderdeel van freediving. Het gebruik van efficiënte ademhalingstechnieken helpt je de tijd dat je onder water kan blijven te verlengen en is essentieel om na elke duik op een correcte manier de herstelademhaling uit te voeren. Een degelijke kennis van gevaarlijke ademhalingstechnieken, zoals hyperventilatie, is ook belangrijk, want deze technieken kunnen de apneutijd verkorten en zijn gevaarlijk voor vrijduikers. De bedoeling van deze technieken is niet om meer zuurstof op te nemen want in normale omstandigheden is je arteriële saturatie al bijna 100%. Bewust ademen laat je vooral toe om tot rust te komen vóór je vrijduik.

8.1. Hoe moeten we ademen vóór een vrijduik? Ontspanning is de primaire doel van de ademhaling vóór een vrijduik. Eerst moeten we weten hoe te ademen met het volledige scala van ademhalingsspieren waarover we beschikken.

8.1.1. Middenrif (buik-) ademhaling Bij buikademhaling gebruik je het middenrif om lucht in de longen te zuigen. • Ga makkelijk zitten of liggen en focus op je buik en het middenrif. • Leg een hand op je buik en voel hoe je buik op en neer gaat; adem door je neus in en laat de buik opbollen. • Je voelt dat de ademhaling tegen je hand duwt; adem kalm uit en voel hoe je buik weer ruimte geeft aan je hand. Je hoeft niet te letten op je ademhaling, alleen maar op de beweging van je buik. Als dit niet meteen lukt, leg dan een boek of iets zwaars op je buik, probeer het boek met je buik omhoog te duwen. • Wanneer dit lukt, tracht dan wat langer uit te ademen dan in te ademen; wacht even voordat je weer inademt. Je kan dit via volgende instructie: inademen gedurende 3 tellen – 1 tel vasthouden – uitademen gedurende 6 tellen – 1 tel vasthouden. Het is vooral belangrijk dat het uitademen 2 maal langer duurt dan het inademen, en voel vooral hoe je langzaam rustiger wordt, focus op de ontspanning. • Doe dit gedurende een vijftal minuten. Oefen dit enkele keren per dag, ook zonder je hand op je buik te leggen. Probeer geleidelijk aan om ook buikademhaling toe te passen terwijl je strijkt, naar een spannende film kijkt, op een vergadering of tijdens een examen.

8.1.2. Borstademhaling Bij borstademhaling trekken de spieren tussen je ribben samen. Door deze contractie gaat de borstkas omhoog en wordt groter, waardoor er lucht in de longen gezogen wordt. Tijdens het ademhalen kan je ook de borst naar voren en omhoog zien bewegen. Bij borstademhaling gebruik je de borstpieren om lucht in de longen te zuigen. • Ga makkelijk zitten of liggen en focus op je borst. • Leg een hand op je borst en voel hoe je borst op en neer gaat; adem door je neus in en laat de borst groter worden. • Je voelt dat de ademhaling tegen je hand duwt; adem kalm uit en voel hoe je borst weer ruimte geeft aan je hand. Je hoeft niet te letten op je ademhaling, alleen maar op de beweging van je borst. • Wanneer dit lukt, tracht dan wat langer uit te ademen dan in te ademen; wacht even voordat je weer inademt. Je kan dit via volgende instructie: inademen gedurende 3 tellen – 1 tel vasthouden – uitademen gedurende 6 tellen – 1 tel vasthouden. Het is vooral belangrijk dat het uitademen 2 maal langer duurt dan het inademen, en voel vooral hoe je langzaam rustiger wordt. • Doe dit gedurende een vijftal minuten. Oefen dit enkele keren per dag, ook zonder je hand op je borst te leggen. Probeer geleidelijk aan om ook bewust deze ademhaling toe te passen terwijl je strijkt, naar een spannende film kijkt, op een vergadering of tijdens een examen.

Bij de drieledige ademhaling gebruik je het hele bovenlichaam voor de ademhaling. Drieledige ademhaling helpt je ontspannen, helpt om het hartritme en de bloeddruk te verlagen. Het is belangrijk om deze ademhaling goed in te oefenen om ze te kunnen gebruiken om de longen maximaal te vullen en zo langer onder water te kunnen blijven: • ga gemakkelijk zitten of liggen; • leg één hand op de borst en de andere op de buik; • begin met de buikademhaling; • als je niet verder kan met de buikademhaling ga dan over naar de borstademhaling. Blijf gefocust op het middenrif en zorg ervoor dat je de buik niet loslaat; • bij het einde van de ademhaling breng je je schouders omhoog en lichtjes achteruit om het volume maximaal te benutten. Focus op ontspanning en souplesse van de ademhaling; • adem uit in omgekeerde volgorde, en zorg ervoor dat het uitademen twee keer zolang duurt als het inademen. Als het dus 5 seconden duurt om in te ademen adem dan 10 seconden uit; • blijf in deze ritmische ademhaling en verleng indien mogelijk de tijden zolang het maar comfortabel blijft voelen (bijv 6 seconden inademen, 12 seconden uitademen). Mits wat oefening kom je zo gemakkelijk aan een ademcyclus van 1 minuut; • laat ook een korte pauze tussen het in en uitademen; • als je een ontspannen ritme gevonden hebt handhaaf dat dan gedurende 10 cycli; • als je buiten adem geraakt tijdens de oefening adem dan 2 keer rustig en keer vervolgens terug naar de drieledige ademhaling; • focus in alle omstandigheden op je ontspanning en volg je ademhaling heel nauwgezet op, zorg dat je de beweging in elk detail kan voelen zodat je zowel bewust als ontspannen bent; • tot slot kan je bij het einde van de inademing de onderste ribben naar buiten brengen, doe dit vooral door te focussen op het naar buiten brengen want in het begin lijkt het alsof er niets beweegt.

8.1.4. De laatste adem (Last Breath) De laatste adem voor een vrijduik wordt gebruikt om zo veel mogelijk lucht in de longen te krijgen: • adem volledig uit, door gebruik te maken van borst- en buikspieren. Gebruik geen extreme kracht, maar blijf bewust in je ontspanning; • adem vervolgens maximaal in zoals beschreven onder de drieledige ademhaling. Vul eerst de buik dan de borst, en lift de schouders, tenslotte duw je de onderste ribben naar buiten om je longen maximaal met lucht te vullen.

8.1.5. Herstelademhaling (Recover – recovery breathing) De eerste paar ademhalingen bij het bovenkomen na een vrijduik zijn extreem belangrijk voor je veiligheid want op dat ogenblik is het zuurstofniveau in je lichaam het laagst. Plots uitademen kan ervoor zorgen dat je bewusteloos raakt omdat de druk in de longen zakt en het zuurstofniveau ontoereikend wordt. Wat we willen bereiken is dat we op een veilige manier de lucht in de longen verversen. Voor een goede herstelademhaling:

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

8.1.3. Drieledige ademhaling (Dirgha Pranayama of 'Three-part breath')

• vlak voor je bovenkomt focus je op de herstelademhaling en herhaal je mentaal de procedure; • kom boven en zorg dat je een goede houvast hebt; • denk vooral aan inademen en niet aan uitademen; • open je strottenklepje met de intentie om in te ademen, op dat ogenblik zal er uiteraard een beetje lucht ontsnappen; • ontspan en adem in;

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

• hou de druk tegen door je mond dicht te houden, het is vooral belangrijk om voldoende druk in je borstkas te behouden; • doe dit enkele keren na mekaar en laat telkens wat meer lucht vrij; • na een 20-tal seconden kan je dan langzaam overschakelen op een normale ademhaling. Oefen deze ademhaling regelmatig, bijvoorbeeld thuis in de sofa, of telkens je wacht voor het rode licht bij het auto rijden. Tijdens het autorijden mag je uiteraard geen apneu doen, maar bewust ademhalen helpt om ontspannen te blijven.

8.1.6. De 'breathe-up' of de voorbereiding van de vrijduik Nu we de verschillende ademtechnieken gezien hebben is het belangrijk om te komen tot een goede ademtechniek tijdens het vrijduiken. Een vrijduik bestaat uit de volgende grote fases: • Relaxatie: de voorbereiding van de vrijduik waarbij we vooral zo ontspannen mogelijk willen vrijduiken. Hiervoor gebruiken we de buikademhaling gedurende een aantal minuten. Doe je ogen toe, ontspan je spieren, denk aan een liedje of visualiseer positieve beelden voor een goede ontspanning tijdens deze fase. • Zuiveren van de longen: tijdens deze fase zorgen we ervoor dat de lucht in onze longen vers is. Tweemaal een drieledige ademhaling op een rustige manier zorgt ervoor dat we zuivere lucht in onze longen hebben. Deze periode duurt ongeveer 30 seconden. • De laatste adem. • De duik. • De herstelademhaling, deze periode duurt ongeveer 20 seconden. • Normale ademhaling.

Voorbereiding Relax

Zuiver

buikademhalingen enkele minuten

2 drieledige ademhalingen 30 sec

Afspraak

diepte-tijd-afstand-...

Duik / apneu

Laatste adem Duik/apneu Recuperatie Oppervlakteprotocol

Ontspannen - ademen - beveiliging van je buddy

Start Verwijder je masker, adem rustig via de neus in buikademhaling tijdens je recuperatietijd tussen twee vrijduiken. Op deze manier kun je optimaal rusten zonder hyperventilatie te riskeren. Als je tintelingen in de vingers of een ijl gevoel hebt, ben je aan het hyperventileren! Wacht met vrijduiken, adem normaal, traag en ondiep via de neus tot het overgaat. De voorbereiding kan in een stabiele houding, tegen de kant, aan de boei of drijvend op de rug. Op zee moet je je soms voorbereiden op snorkel, met je hoofd in het water. Dit is echter minder efficiënt.

Elk jaar organiseert de Commissie vrijduiken een vrijduikstage in het buitenland, toegankelijk voor alle vrijduikers vanaf Adventure. Sommige locaties zijn wereldbekend bij vrijduikers. Het 'Mekka' van het vrijduiken situeert zich in de Sinaïwoestijn in het Egyptische stadje Dahab. Vrijduiken is mogelijk in de baai van Dahab tot dieptes van ongeveer 50 m. Voor het 'echte werk' gaan vrijduikers naar de 'Blue Hole', op een tiental kilometer van Dahab. Het water in de Blue Hole is rustiger dan in de baai van Dahab en je kunt er heel diep vrijduiken in een adembenemende omgeving. Het stadje Kaş aan de Turkse riviera is een andere bekende bestemming voor NELOS-vrijduikers. Zowel Kaş als Dahab bieden helder en warm water. Al op een paar meter van de kant kun je er op grote diepte vrijduiken. Het is dus niet verwonderlijk dat er vaak vrijduikcompetities plaatsvinden in deze twee bijzondere locaties. Wat kun je van een vrijduikstage verwachten? • Dagelijks twee vrijduiksessies op zee met de mogelijkheid om je 'comfortzone' veilig uit te breiden. • Nieuwe technieken leren, nieuwe grenzen verkennen onder begeleiding van ervaren instructeurs. • Elke dag een ochtendsessie yoga waar je specifieke oefeningen aangeleerd krijgt ivm vrijduiken. • Workshops: ademhalingstechnieken, oefeningen om de oren te klaren, knopen en zeemanschap,... • De mogelijkheid om een boei of een sessie te (leren) leiden, of te duiken met nieuwe buddy's. • Een of meerdere bootuitstappen om de rijke onderwaterfauna tijdens het vrijduiken te bewonderen. • Wrakduiken, waar steeds een specifieke biotoop aanwezig is. • De mogelijkheid om proeven af te leggen in de beste omstandigheden. • Avontuur, vriendschap en ontdekkingen die je nog jarenlang zullen bijblijven! Vrijduiken in de 'Blue Hole' van Dahab: een onvergetelijke ervaring! Foto: François Vissers

NELOS - cursus vrijduiken

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

Op vrijduikstage

Onder water op één ademteug

Veilig vrijduiken Om veilig te kunnen vrijduiken moet je een aantal belangrijke regels naleven.

9.1. Wat gebeurt er als we onze adem te lang inhouden? Als we onze adem lang inhouden is er een aanzienlijke periode waarin we nog steeds voldoende zuurstof hebben ondanks de verhoogde concentratie van de CO2. Tijdens deze fase hebben we dus een sterke ademprikkel. Het is belangrijk te weten hoe ons lichaam hier op reageert. Met wat ervaring kan je het verschil voelen tussen een verhoogde ademprikkel en een effectief tekort aan zuurstof. Als het zuurstofniveau afneemt dan komen we in een toestand van hypoxie (zuurstofgebrek). Hypoxie veroorzaakt geen echte ongemakken of pijn. Vandaar dat je heel bewust met je lichaam moet omgaan en de oefening onmiddellijk afbreken als de symptomen zich voordoen. Sommige symptomen, zoals bewusteloosheid, kunnen zich plots en geheel onverwacht manifesteren. Hier is wat er gebeurt bij zuurstoftekort (hypoxie) : • Bij een lichte hypoxietoestand treden de eerste tekenen op: blauwe verkleuring van het aangezicht, lippen, slijmvliezen en vingers (cyanose). Deze blauwe verkleuring wordt veroorzaakt doordat de hemoglobine, waar nu veel minder zuurstof aan gebonden is dan normaal, een blauwe kleur heeft. Bij jezelf kan je deze toestand vooral herkennen omdat je heel verward bent en niet meer helder kan nadenken of reageren. Sommige vrijduikers krijgen gezichtsstoornissen. Daarom is het zo belangrijk van je ogen open te houden tijdens de laatste fase van je vrijduik zodat je alles heel bewust kan observeren. • Als het zuurstoftekort erger wordt spreken we van een ernstige hypoxietoestand. Het lichaam reageert op een heel bijzondere manier om zich tegen de hypoxie te beschermen door verlies aan motorische controle (LMC - Loss of Motor control) ook wel eens 'samba' genoemd. • Zakt de hoeveelheid zuustof nog verder, treedt bewusteloosheid (black-out - BO) onverwacht op, gevolgd door coma en uiteindelijk de dood. Het bewustzijnsverlies is een gevolg van een zuurstoftekort in de hersenen

Ademprikkel

Samba Bewusteloos O2 60

CO2

Ernstige hypoxie kan leiden tot epileptische aanvallen, waarbij de vrijduiker ongecontroleerde bewegingen maakt omdat hij de controle over zijn spieren verliest. Deze bewegingen kunnen invloed hebben op het gehele lichaam of zich beperken tot slechts één deel ervan zoals een arm. Vrijduikers gebruiken hiervoor dikwijls de term 'samba' omdat deze een goed visueel beeld geeft van de symptomen want de spasmen lijken veel op samba dansen. LMC gaat soms gepaard met een staat van mentale verwarring en/of extreme roerloosheid. Dit duurt meestal maar een paar seconden. Als de vrijduiker opnieuw begint te ademen krijgt hij weer voldoende zuurstof en verdwijnen de symptomen snel. In sommige gevallen kan LMC leiden tot bewusteloosheid (BO) zelfs als de ademhaling hervat wordt.

9.2. Hyperventilatie We kunnen onze ademhaling binnen zekere grenzen willekeurig stopzetten of opvoeren: apneu bij vrijduik en hyperventileren. Wanneer we na een normale uitademing niet inademen, duurt het ongeveer 40 seconden voor de drang om terug in te ademen sterk genoeg is om de ademhaling te hervatten. Deze drang wordt veroorzaakt door een stijging van de hoeveelheid CO2 (en niet de dalende hoeveelheid zuurstof !). Als ons lichaam teveel CO2 bevat, is de drang om in te ademen niet meer tegen te houden. Hyperventileren is het sneller-dan-normaal ademhalen, ofwel oppervlakkig, ofwel diep. Veel vrijduikers hyperventileren vóór een vrijduik. Vaak doen ze dat onbewust omdat ze zenuwachtig of buiten adem zijn. Onervaren vrijduikers gebruiken soms bewust deze techniek, omdat ze denken dat ze op die manier het zuurstofgehalte in hun lichaam kunnen verhogen. Dit is echter onmogelijk vermits het zuurstofgehalte in het bloed bij saturatie maximaal is en we er dus niet meer zuurstof in krijgen door meer te ademen.

Apneu zonder hyperventilatie

Black-out

Ademprikkel CO2

Apneutijd

Black-out

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

9.1.1. Verlies van Motorische Controle (LMC Loss of Motor Control)

Apneu met hyperventilatie

Ademprikkel

CO2 Apneutijd

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

Door hyperventilatie: • Vermindert de hoeveelheid CO2 in ons bloed en zo wordt de ademprikkel uitgesteld • Neemt het risico op black-out (BO) en LMC sterk toe terwijl de duikprestaties verminderen

9.2.1. Het effect van hyperventilatie op een vrijduiker Vermits de kans op black-out sterk toeneemt door hyperventilatie is deze uiterst gevaarlijk. Daarenboven kan de de hyperventilerende vrijduiker minder lang onder blijven want: • zijn hartslag verhoogt en zo verbruikt hij meer zuurstof en kan hij bijgevolg minder lang zonder adem; • hyperventilatie veroorzaakt meer spanning in de spieren die het ontspanningseffect van de ademhalingstechnieken teniet doen; • de binding tussen hemoglobine en zuurstof wordt sterker zodat het bloed minder efficiënt zuurstof aan de weefsels af kan geven en de vrijduiker dus sneller een black-out kan krijgen; • de bloeddoorstroming naar de hersenen vermindert sterk door vasoconstrictie; • hyperventilatie kost teveel inspanning vóór de duik, wat voor kortere tijden onder water zorgt en vaak levensgevaarlijke situaties veroorzaakt.

Hyperventileer dus nooit bij het vrijduiken! Wanneer we bewust sneller (en dieper) ademen (hyperventilatie) vóór een apneu, daalt de ppCO2 in de longblaasjes van de normale 0,053 bar (40 mmHg) naar 0,02 bar (15 mmHg), waardoor een gradiënt vanuit het veneuze bloed naar de longblaasjes ontstaat. Hierdoor verlaat veel CO2 het bloed. Tijdens de apneu duurt het langer vóór de drang om te ademen optreedt. Zoals we later zullen zien, schuilt hierin een gevaar: de zuurstofconcentratie in het arteriële bloed daalt tijdens de apneu en wanneer de zuurstofconcentratie onder zijn kritieke drempel zakt alvorens de hoeveelheid CO2 hoog genoeg geworden is om de ademhaling terug te starten, treedt bewustzijnsverlies op met alle gevolgen vandien.

Black-out! CO2-drempel (ademprikkel) CO2 CO2 na hyperventilatie Tijd 1

Dikke groene lijn = O2 normale ademhaling Dikke rode stippellijn = O2 na hyperventilatie Dikke blauwe lijn = CO2 normale ademhaling Dikke paarse stippellijn = CO2 na hyperventilatie

1. Start apneu 2. Normale ademimpuls 3. Uitgestelde ademimpuls

Tezelfdertijd is de CO2-daling slecht voor onze stofwisseling. Je krijgt prikkelingen in de vingers en om de mond en geleidelijk toenemende krampen in de handen. Hyperventileer NOOIT! Het is levensgevaarlijk! Je zou verwachten dat je door de hyperventilatie nog een extra hoeveelheid zuurstof opneemt en je zo een soort 'reserve' aanlegt. Dit is echter niet zo: het slagaderlijk bloed is bij een normale ademhaling al zo goed als volledig gesatureerd met zuurstof (97%). Een grotere zuurstofreserve opbouwen, kan dus niet door te hyperventileren.

9.3. De ademprikkel is je beste vriend Wanneer we onze adem inhouden (apneu) ervaren we al snel de drang tot ademen als gevolg van de verhoogde CO2 in het bloed. Je kan dat op verschillende manieren voelen: 1. Een gevoel van spanning. 2. De behoefte om te slikken. 3. Een branderig gevoel rond de longen en het middenrif. 4. Onvrijwillige contracties van het middenrif en andere spieren verantwoordelijk voor de borstademhaling. Vrijduiken is voor iedereen een heel persoonlijke ervaring. Het geheim van lang onder blijven ligt in de juiste 'state of mind'. Het is belangrijk om tegelijkertijd geheel ontspannen en gefocust te zijn. De ademprikkel helpt ons hierbij, want hij laat ons aanvoelen hoe ver we precies kunnen gaan. Als voorbeeld geven we hier de ervaring weer van een vrijduiker in een apneu oefening van 5:30. • De eerste minuut – Heel ontspannen, ik ben me niet bewust dat ik niet adem. Mijn ogen zijn dicht zodat ik kan samensmelten met het water en mijn gedachten kan loslaten. Ik lig met het gezicht naar beneden, plat op het water, mijn armen en benen hangen ontspannen naar beneden, en ik ontspan rustig elk spiertje in mijn lichaam. • Twee minuten – Af en toe denk ik: 'ik wil ademen', maar dit idee is makkelijk van me af te zetten. Ik begin bewust mijn geest op andere gedachten te brengen dus ik overloop de gebeurtenissen van gisteren. • Twee minuten dertig seconden – Een interne druk in mijn lichaam begint te groeien, en ik weet dat ik binnenkort contracties krijg. Mijn lichaam spant zich een beetje op want ik wil het begin van de contracties nog een beetje uitstellen. Ik slik even omdat het me helpt om de spanning in mijn keel los te laten. • Drie Minuten – Het interne drukgevoel bereikt een niveau waarbij ik denk dat ik te veel energie gebruik om de contracties uit te stellen. Het ongemak van het besef dat de contracties op het punt staan te beginnen is vergelijkbaar met het gevoel dat je ziek gaat worden. De eerste contractie in mijn middenrif veroorzaakt in mijn lichaam onvrijwillig spasmen, want het lichaam probeert om zijn eigen ademhaling te starten. De contracties komen vanaf nu ongeveer elke tien seconden. Een kleine golf van opluchting overspoelt mij als ze voorbij zijn en de eerste rustpauze optreedt. Ik zet de drang van me af om aan tijd te denken, want anders begin ik me zorgen te maken dat de contracties nu vroeger begonnen dan anders en dat werkt heel demotiverend dus denk ik bewust aan wat anders. Daarom concentreer ik me op de verdere

NELOS - cursus vrijduiken

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

Bij langdurig hyperventileren zal het CO2-gehalte dalen waardoor de bloedvaten van de hersenen gaan vernauwen. Zo zal de zuurstofvoorziening langzaam verminderen, met als gevolg: • ijl gevoel in het hoofd; • duizeligheid; • wazig zicht en oorsuizingen; • hoofdpijn; • flauwte, syncope.

Onder water op één ademteug

ontspanning van mijn lichaam, vooral mijn hoofd en nek. Mijn hartslag vertraagt. • Drie minuten dertig seconden – De start van de moeilijkste fase voor mij. Dit is waar negatieve gedachten mij continu achtervolgen. De uitdaging ligt in de mentale weerbaarheid, en ik word overspoeld door gedachten als: "Ik denk niet dat ik het kan vandaag", "vandaag is de dag dat ik vroeg ga opgeven", "waarom doe ik dit?" of "de contracties kwamen vroeg vandaag". De lichamelijke sensaties zijn intens onaangenaam, en het is moeilijk ze te verdringen want je weet dat je gewoon je hoofd omhoog kan steken om ze te doen ophouden. De lichamelijke gewaarwordingen zijn extreem sterk, en soms voelt het alsof ik verdrink. De wetenschap dat ik de komende twee minuten in deze toestand zal doorbrengen komt hard aan – bij sommige mensen komen de contracties veel later en zo moeten ze ze maar kort verdragen. Ik weet echter dat we allemaal 2 keer zolang onder kunnen blijven vanaf het ogenblik dat de contracties beginnen dus concentreer ik me op leuke activiteiten uit het verleden, waarbij ik continu de focus leg op de herinnering aan elk detail van die vroegere ervaring. Mijn buddy legt voorzichtig mijn handen op de rand van het zwembad en ik weet dat er altijd goed voor me gezorgd wordt. • Vier minuten dertig seconden – Het keerpunt. Zodra ik het signaal heb gekregen dat ik al vier en een halve minuut onder ben, begin ik me gelukkiger te voelen. Ik weet dat ik nabij de vijf minuten ben, en het einde is in zicht. De contracties komen om de paar seconden en ik begin er net aan te wennen. Incidentele negatieve gedachten steken de kop op, maar het besef dat de vijf minuten bijna om zijn is meestal genoeg om deze gedachten om te zetten in doorzettingsvermogen. Mijn hartslag daalt tot minder dan 50 slagen per minuut (BPM). • Vijf Minuten – Ik word licht euforisch. Ik heb het gehaald - het gaat nu steeds makkelijker. De contracties komen snel (ongeveer elke seconde), en ze zijn kleiner. De negatieve gedachten zijn helemaal verdwenen. Ik kan mijn polsslag duidelijk in mijn hoofd horen en andere geluiden klinken dof en veraf. Tijdens deze fase open ik mijn ogen zodat ik me minder op de contracties focus en me volledig richt op mijn omgeving. Ik bereid me langzaam fysiek en mentaal voor om boven te komen (ik beeld me in hoe ik ga bovenkomen, waar mijn buddy staat, hoe ik de recovery breathing ga uitvoeren, veiligheidsprotocol, ...) • Vijf Minuten Dertig seconden-Point of no return – De tijd begint te vliegen. Ik heb weinig moeite om mijn adem in te houden. Ik merk aan de symptomen dat ik bijna mijn limiet bereikt heb: geluiden klinken gedempt, er ontstaat een begin van tunnelvisie en een gevoel van wezenloos gemak. De hypoxische euforie houdt mij in een ijzeren greep. Nu moet ik bovenkomen, anders is het te makkelijk om mezelf te overtuigen dat ik nog verder kan gaan, want ik voel me goed. Ik breng mijn voeten onder me, langzaam zet ik mijn lichaam rechtop en til mijn hoofd boven water. Na zes grote herstelademhalingen neem ik mijn masker af, kijk ik naar mijn buddy en geef ik met een brede glimlach van voldoening het OK-signaal.

Foto: Laurent Schmitz

Foto: Roland Wantens.

De duikreflex is bij alle zoogdieren – dus ook de mens – aangeboren, hoewel sterker bij waterzoogdieren.

Ons lichaam heeft, net als alle andere zoogdieren, een ingebouwde duikreflex als we onder water gaan. Deze reflex wordt geactiveerd als: • we blootgesteld worden aan fris water, en dan vooral aan het voorhoofd en de nek; • we in een toestand van hypoxie komen (dus als we al veel zuurstof verbruikt hebben); • bij toename van de hydrostatische druk onder water op ons lichaam. Als gevolg van deze duikreflex zullen er zich een aantal veranderingen in het lichaam voordoen: bradycardie, perifere vasoconstrictie, milteffect, bloodshift en duikdiurese.

9.4.1. Bradycardie Het van het Grieks afkomstige woord 'bradycardie' duidt op een vertraging van de hartfrequentie, waarbij 'brady' 'traag' en 'cardia' 'hart' betekenen. Bradycardie tijdens een apneu hangt nauw samen met de hypoxie en de veroorzaakte perifere vasoconstrictie. Ze wordt verder versterkt door onderdompeling van het gezicht in koud water. Ook is ze afhankelijk van de individuele reactie en kan dus van persoon tot persoon sterk verschillen. Bradycardie is nuttig voor vrijduikers want de tragere hartslag vermindert het zuurstofverbruik, wat resulteert in langere duiken. Ze geeft bovendien een intens gevoel van eenheid met het water. Tijdens de breathe-up is het heel belangrijk je eigen manier te vinden om je helemaal te ontspannen want dat helpt bij het verlagen van de hartslag. Sommige mensen gebruiken meditatietechnieken, anderen gebruiken dan weer specifieke visualisatietechnieken. De voorbereiding begint al op weg naar de duikplek. Zoek ontspanning: beweeg rustig, praat minder, adem bewust. Rustgevende muziek kan uiteraard ook helpen. Elke vrijduiker vindt relaxatie op z'n eigen manier, dus moet je uitzoeken wat er voor jou werkt!

NELOS - cursus vrijduiken

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

9.4. De duikreflex (MDR – 'Mammalian Dive Reflex')

Onder water op één ademteug

9.4.2. Perifere vasoconstrictie Eén van de sterkste mechanismen die bijdragen tot het beschermen van het lichaam tijdens een apneu is perifere vasoconstrictie. Bij vasoconstrictie (vaatvernauwing) worden de bloedvaten nauwer, waardoor er minder bloed doorheen stroomt. Deze vaatvernauwing is dezelfde als bij koude en treedt op in de huid en het daaronderliggende spierweefsel. Ook onze armen en benen (de extremiteiten) krijgen minder bloed dan onder normale omstandigheden. Daar de huid en de spieren minder doorbloeding krijgen zullen ze dus ook minder zuurstof verbruiken. Er komt hierdoor meer zuurstof beschikbaar voor de vitale organen, zoals het hart, de hersenen, de longen, de lever en de nieren. Je zou kunnen verwachten dat dergelijke dalingen van hartfrequentie en -debiet gepaard gaan met een daling van de bloeddruk. In realiteit ondervinden vrijduikers hier echter geen last van. Dit valt te verklaren door het feit dat het samenknijpen van bloedvaten in de zogenaamde perifere weefsels (huid en spieren) er voor zorgen dat de bloeddruk op peil blijft en daarmee ook de bloedaanvoer via de halsslagaders naar de hersenen bewaard blijft. Geen daling van de bloeddruk dus, maar we stellen integendeel wel heel uitgesproken bloeddrukstijgingen vast. Perifere vasoconstrictie kan uiteindelijk ook aanleiding geven tot de overschakeling naar een anaerobe (zonder zuurstof) stofwisseling met productie en stapeling van lactaat (de zuurrest van melkzuur) in perifere weefsels tot gevolg. Vooral de benen en de armen voelen dan zwaar.

9.4.3. Het milteffect ('Spleen effect') Een ander opmerkelijk aspect van de duikrespons is het samentrekken van de milt. Hierdoor komen rode bloedcellen vanuit de milt in de bloedbaan. Meer rode bloedcellen in de bloedbaan geeft een toename van de hematocriet (het procentuele aandeel van rode bloedcellen in een bepaald volume bloed). Deze toename van de hematocriet is een tijdelijk fenomeen dat zich opbouwt tijdens een serie van vrijduiken die kort op elkaar volgen. 10 minuten na de laatste vrijduik daalt het gehalte aan rode bloedcellen weer terug naar de normale waarde. Rode bloedcellen staan in voor de binding van zuurstof en koolstofdioxide in het bloed. Bij een (tijdelijke) toename van de hematocriet ontstaat er dus meer opslagcapaciteit voor deze gassen in het bloed.

9.4.4. Bloodshift De 'bloodshift' is een verplaatsing van bloed van de periferie naar het hart en de bloedvaten die zich in de borstholte bevinden. Gezien bloed nagenoeg niet samendrukbaar is, gaat het mechanisme van 'bloodshift' het samendrukken van de thorax tot volumes kleiner dan het natuurlijke (minimale) longvolume tegen. Tot 1 liter bloed kan zich zo in de bloedvaten rond de alveolen van onze longen zetten. Dankzij de bloodshift kunnen vrijduikers diep duiken.

9.4.5. Duikdiurese De duikdiurese of immersiediurese is een toename van urineproductie als gevolg van koude en onderdompeling.

Foto: Laurent Schmitz

9.5. Zwembad black-out

9.6. De syncopale afspraak op 7 meter ('Le rendez-vous syncopal') Ascent Hypoxic Blackout (of 'AHB') is een speciale vorm van bewustzijnsverlies, welke voornamelijk voorkomt tijdens de opstijgfase van een diepe vrijduik en wel in een zone gelegen tussen 10 m en de oppervlakte. Verscheidene factoren spelen hierbij een rol: • Tijdens het stijgen vermindert de hydrostatische druk op samendrukbare lichaamsdelen. Hierdoor kan meer bloed terug naar de periferie stromen en daalt het debiet van de bloedcirculatie in bijv. de hersenen. • De opstijging gebeurt per definitie op het einde van de vrijduik. Er werd zuurstof verbruikt tijdens de inspanning van de vrijduik en de beschikbare zuurstof zakt nu dichter bij de kritieke drempel. • Door voorafgaande (hyper)ventilatie blijft de hoeveelheid CO2 onder het alarmpeil. • Tijdens de opstijging het hoofd naar achteren strekken, zeker in combinatie met een te strakzittende kap, geeft een prikkeling van baroreceptoren in de halsslagader. Gevolg is een vertraging van de hartslag (bradycardie). Tijdens de apneu zorgt de duikreflex sowieso al voor een tragere hartslag (die meer uitgesproken is in koud water). Bradycardie betekent minder aanvoer van zuurstof naar de hersenen. Na een diepe vrije duik, bij of aan het einde van de opstijging, werken al de hoger vermelde factoren samen. Er blijft te weinig zuurstof, de bloeddruk daalt, het hartritme is traag en dit alles kan dan tot bewustzijnsverlies of 'samba' (LMC) leiden door zuurstoftekort in de hersenen. VOORKOMEN • Duik steeds met een 'safety diver'. • Maak een duikafspraak voor elke duik en geef diepte en tijd aan je 'safety diver'. • "Plan your dive, dive your plan!" Hou je aan je duikafspraak. • De 'safety diver' vertrekt als jij op je grootste diepte bent en komt je halfweg tegemoet. Hij stijgt samen met jou naar de oppervlakte. Kijk naar mekaar tijdens deze stijging • Maak een veiligheidsplan en zorg voor veiligheidsmateriaal (zuurstofkoffer, noodnummers, kantveiligheid,...). • Hou je hoofd nooit in hyperstrekking, kijk steeds voor je uit (of 'kin op de borst') en niet naar omhoog. • Hyperventileer NOOIT! BEHANDELING bij zwembad black-out, LMC en syncopale afspraak op 7 meter: • Haal het slachtoffer zo snel mogelijk uit het water, liefst voordat hij water inademt (zelden mogelijk). • Check de vitale parameters en handel volgens het CPR-protocol. Dien zo snel mogelijk zuivere zuurstof toe. • In geval van verdrinking: handel volgens het CPR-protocol. Geef het slachtoffer zo snel mogelijk zuivere zuurstof (als het zelfstandig kan ademen). Ook wanneer het slachtoffer goed bij bewustzijn is, is transport naar het ziekenhuis noodzakelijk, gezien het risico op uitgestelde verdrinking (ten gevolge van beschadiging van de surfactant kunnen laattijdig ademhalingsproblemen optreden).

NELOS - cursus vrijduiken

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

Wanneer men vooraf hyperventileert (het gehalte CO2 in het bloed daalt), om daarna een zo groot mogelijke afstand te zwemmen, kan de hoeveelheid zuurstof tijdens het zwemmen beneden het minimumpeil zakken, nog voor dat de drang tot ademhalen optreedt. De hersencellen krijgen dan te weinig zuurstof. Zonder waarschuwing verliest de vrijduiker dan plotseling het bewustzijn met grote kans op verdrinking. Dit wordt de zwembad black-out genoemd.

Onder water op één ademteug

9.7. De gouden regels van de vrijduiker Vrijduiken doe je nooit alleen. Je duikt steeds met een buddy die een gedegen training in reddingstechnieken genoten heeft. Dit is de belangrijkste regel bij het vrijduiken. Als je met een nieuwe trainingspartner aan de slag gaat dan doe je best eerst een paar reddingsduiken om er zeker van te zijn dat je allebei het juiste competentieniveau hebt.

9.7.1. Veiligheidsplan Een veiligheidsplan moet zowel voor het zwembad als voor buitenwater opgemaakt worden, en op een duidelijk aangegeven plaats beschikbaar zijn. Dit omvat o.a.: • de persoon die aangesteld is om in te grijpen. Deze persoon moet vertrouwd zijn met CPR en zuurstoftoediening; • zuurstof, water en EHBO-uitrusting; • de noodnummers (bijv. in Europa: 1-1-2, keuze 1); • een evacuatieplan van de duikplaats naar de kant; • het evacuatieplan: transportmiddelen (auto, ziekenwagen, heli) om naar het dichtstbij gelegen medisch centrum te gaan; • locatie (adres, routebeschrijving/navigatie) en telefoonnummer van de dichtstbij gelegen medische centra en decompressiecentra.

9.7.2. Briefing Aan elke duiksessie moet een complete briefing met alle deelnemers voorafgaan. Volgende onderwerpen moeten daarbij aan bod komen: • veiligheidsplan; • maximale diepte en tijd voor alle deelnemers; • afspraken rond buddy en veiligheidsduiker; • herhaling reddingstechnieken; • organisatie (wie brengt de daallijn aan, wie bergt ze op,…); • afspraken rond omstandigheden van de duikplaats en daallijn; • weg van en naar het water; • controle materiaal; • controle daallijn en oppervlaktesignalisatie.

9.7.3. Zwembad Een veilige dynamische of statische apneu begint met goede afspraken tussen duiker en buddy. 'Breathe-up', vertrek, aantal keerpunten (afstand) en signalisatie moet je op voorhand aangeven, zeker wanneer je maximaal traint. Een vrijduik is een individuele prestatie en belevenis. De buddy houdt afstand en observeert de duiker. Aftellen naar een 'official top' (startsignaal) gebeurt enkel indien onderling afgesproken, tijdens proeven (verplicht) en op wedstrijden. Foto: Sergey Orlov - shutterstock.

STA • Kies het juiste pak! Een goed pak zorgt voor drijfvermogen en behoud van warmte. Twee factoren die niet te onderschatten zijn bij een goede statische prestatie. Dit is ook voor het dynamische deel van toepassing. • Als buddy tijdens een statische sessie ben je zowel safety als coach. Het geruststellen van een vrijduiker in de laatste fase van z'n statische apneu levert extra tijd op. Ook hier leidt oefening tot een beter inzicht. • Wees alert voor signalen van hypoxie! Oefen de specifieke BO-problematiek van een statische apneu. Doordacht handelen in geval van samba/BO is van vitaal belang. VEILIG BEËINDIGEN VAN EEN STATISCHE/DYNAMISCHE APNEU De herstelademhaling na een apneu komt uitvoerig aan bod in de vakliteratuur. De lichaamspositie waarin je deze uit moet voeren, is echter weinig beschreven en minstens even belangrijk. Als de vrijduiker bovenkomt en het oppervlakteprotocol uitvoert, bij voorkeur met de rug naar het bad gekeerd, zal hij de armen op de zwembadrand plaatsen. Dit om te vermijden dat hij, bij bewustzijnsverlies, gemakkelijk onder water wegglijdt. De buddy houdt oogcontact tot zeker 30 seconden na de apneu want ook een paar seconden na het oppervlakteprotocol kan de vrijduiker nog een black-out of LMC krijgen.

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

DYN Volgende punten dragen bij tot een veilige en aangename beleving van de apneu. • Oefen zowel op stijl als op apneu! Alle aspecten van de dynamische apneu vergen aandacht. Enkel zo komt er rust in lichaam én geest. Wat bijdraagt tot ieders algemene veiligheid in het water. • Besteed tijd aan je uitloding! Vraag hierbij hulp aan je buddy. Een horizontale positie geeft de minste hydrodynamische weerstand. Oefen het losmaken van de verschillende soorten loodgordels (heupen/of neklood). • Steeds de vrijduiker begeleiden tijdens minstens de laatste 25% van de afstand! Je blijft achter de duiker met zicht op het hoofd. Dit stelt je als buddy in staat snel te handelen in geval van een black-out. Let op: een vrijduiker in black-out heeft nog momentum (snelheid) en beweegt dus nog voorwaarts! • Oefen de specifieke BO-problematiek, een black-out gebeurt sneller dan je denkt. Leer de signalen herkennen, voor een snelle interventie. • Train steeds 60-80 % van je maximale capaciteit! Beperk het aantal maximale pogingen tot 1 training in de maand. • Opgepast voor overtraining! Je adem inhouden is een uitputtende bezigheid. Een foutieve aanpak resulteert, zoals bij andere sporten, in een tegengesteld effect. • Opgelet voor de zwembadrand!

ALGEMEEN • Train volgens schema. Dit levert een beter rendement op van je beperkte zwembadtijd. Ook zal je hierdoor sneller vooruitgang boeken. De voorbereiding van deze schema's geven je ook een beter inzicht in je eigen prestaties. • Interpreteer signalen van je lichaam of dat van je buddy op een correcte en gezonde manier. • Een lichte samba of symptomen van BO zijn voldoende voor het beëindigen van de zwembadsessie.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

9.7.4. Buitenwater Aan een vrijduiksessie in open water moet een goede voorbereiding voorafgaan, waarbij je ook al het materiaal grondig controleert. Zorg ook voor een veilige duikplaats, zodat je optimaal van het vrijduiken kan genieten. Belangrijk: • Respecteer je oren! Bij de minste pijn in de oren moet je de duik onmiddellijk beëindigen. • Respecteer je grenzen! Hou je te allen tijde aan je limieten. Duik nooit dieper dan je maximale diepte en beperk zo mogelijk de duiktijd tot 50 % van je maximale static. • Bouw je diepte op! Als je even niet meer gedoken hebt bouw dan langzaam (gedurende enkele dagen) je diepte op. Oefen ook met FRC duiken vóór je dieper gaat om je lichaam vertrouwd te maken met diepe duiken. FRC staat voor 'Functional Residual Volume'. Als we deze techniek toepasssen, duiken we met de longen gedeeltelijk leeg (op 'passive exhale') waardoor een beperkte diepte aanvoelt als een veel grotere diepte. • 'Plan your dive, dive your plan!' (Plan je duik en duik je plan!) Voor elke diepe duik geef je aan welke diepte je wilt bereiken en hoe lang je wilt wegblijven. Je spreekt samen met je veiligheidsduiker af op welke diepte hij/zij je zal ontmoeten. Hou je steeds aan deze planning zodat je buddy gepast kan reageren, ga dus nooit dieper dan afgesproken en blijf niet langer weg. • 'Rescue practice' voor de duik! Bij het begin van elke duiksessie oefen je met je buddy een 'rescue' duik. • Bij koude of beperkte zichtbaarheid duik je steeds door gebruik te maken van een daallijn en 'lanyard'. • Ga niet vrijduiken bij nacht of sterk verminderde zichtbaarheid. Weliswaar maakt het eens onderwater niets uit (je kunt perfect met je ogen toe vrijduiken) maar het is geen goed idee omdat je buddy en de veiligheid aan de kant je moeilijk of niet kunnen zien. • Je moet de maximale dieptes te allen tijde respecteren. De maximale diepte van 2 buddy's is de maximale diepte van de minst gebrevetteerde d.w.z. dat als een 2* Apnea Diver samen duikt met een 3* Apnea Diver de maximale diepte voor beiden beperkt wordt door de diepte van de 2* Apnea Diver.

Limieten • Discovery STA 1’ • Adventure STA 2’ • Advanced STA 3’ • Master STA 3’30”

DYN 25 m DYN 40 m DYN 60 m DYN 75 m

Diepte 10 m Diepte 20 m Diepte 30 m Diepte 40 m

• De daallijn mag niet langer zijn dan de maximale diepte van de minst gebrevetteerde van een duikploeg (2 of meer duikers), de maximale diepte van de daallijn mag nooit overschreden worden. Best maak je gebruik van een 'stopper' of tennisbal om de maximale diepte te beperken. • Vrijduiken met een 'open lijn' (een te lange daallijn zonder 'stopper' of tennisbal) is verboden! • Gebruik op diepe duikplaatsen of op plaatsen met stroming steeds een 'lanyard' zodat een 'rope rescue' mogelijk is. • Een instructeur ter plaatse mag beslissen dat een bepaalde duikploeg dieper mag dan de maximale diepte, bijvoorbeeld in het kader van een duikopleiding of in het kader van een competitie.

Hoewel we op alles voorbereid zijn en alles veilig doen kan het natuurlijk zijn dat er zich een black-out of samba voordoet. Zeker op wedstrijden als mensen hun limieten opzoeken kan dat effectief ook gebeuren. De 'safety diver' speelt dus altijd een belangrijke rol. Taken van de Safety: • het de duiker comfortabel maken tijdens de breathe up, bijv. door een vlotter onder de benen aan te brengen; • lanyard vastgeklikt? • observeren op snorkel van de duiker tijdens zijn performance; • de daallijn vasthouden om de activiteit van de buddy te volgen; • notie van duiktijd behouden om te kunneningrijpen wanneer de buddy het afgesproken teken niet geeft; • prompt vertrekken op het afgesproken teken van de duiker; • blijven dalen tot bij de duiker; • tijdens het stijgen dicht bij, en een beetje onder de duiker blijven zodat hij hem kan opvangen bij een evt. B.O.; • uitkijken voor oppervlakteveiligheid bij het bovenkomen; • observeren van de duiker gedurende één minuut na het bovenkomen; • aanmoedigen voor het maken van het oppervlakteprotocol indien noodzakelijk; • lanyard los? • vragen naar de indrukken van de duik; • feedback geven over de technische afwerking van de duik. HOE MOET JE INGRIJPEN ALS 'SAFETY DIVER'? De eerste momenten van een incident zijn de belangrijkste, want als je snel ingrijpt dan is het risico voor een ernstig incident zo goed als onbestaande. • Hou je buddy met de luchtwegen boven water en verwijder al het materiaal van het gelaat (bril, neusklem, ...) • Indien je buddy nog bij bewustzijn is zorg dan voor een goede ondersteuning en stabiliteit waarbij de luchtwegen te allen tijde uit het water blijven, zodat je buddy de tijd krijgt om te recupereren. • Verwijder de loodgordel (indien nodig). • Zorg ervoor dat de luchtwegen vrij zijn. • Indien je buddy bewusteloos is, voer je het oppervlakte safety protocol en volg je de stappen in het veiligheidsplan. Ook bij andere incidenten moet de safety ingrijpen. Bijvoorbeeld als de vrijduiker zijn lanyard vergeten is, of als hij in de richting van een obstakel zwemt. Bij oefeningen (niet tijdens wedstrijden) kan de safety de vrijduiker met de arm begeleiden in de laatste meters van de opstijging, om niet tegen de onderkant van de boei of andere obstakels te botsen. Hou de duiker vast tijdens zijn herstelademhaling tot hij het OK-teken heeft gegeven. Onder alle omstandigheden stop je met duiken na een incident.

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

9.8. De 'safety diver', zijn cruciale rol en hoe snel ingrijpen bij incidenten

Foto: Laurent Schmitz

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

9.8.1. De duiktijd inschatten Voor elke duik maak je een duikafspraak. Aan je veiligheidsduiker vertel je: • de diepte die je wilt bereiken, bijvoorbeeld 30 meter; • de geschatte duiktijd, bijvoorbeeld je plant 1 minuut weg te blijven (EDT); VOORBEELD Bij deze duik kunnen we dus een aantal berekeningen maken: Afkorting

Definitie

Uit ons voorbeeld

Estimated Dive Time

EDT

De geschatte tijd van de duik

1 minuut = 60 seconden

Meeting Depth Time

MDT

De tijd die de 'safety diver' nodig heeft om de meeting diepte te bereiken

10 seconden

Remaining Dive Time

RDT

De tijd die beide duikers nodig hebben om de oppervlakte te bereiken

15 seconden

Safety Descent time

SDT

Hoe lang na het vertrek van de duiker moet de 'safety duiker' starten

35 seconden

EDT-(MDT + RDT) = SDT Een goede snelheid is 1 meter per seconde, let er wel op dat je de laatste 10 meter van je duik rustig stijgt, zorg er dus voor dat je zeker de laatste 10 meter gebruik maakt van de 'glide'.

9.9. De 'Rope Rescue' Neem nu het volgende geval. Je duikt als safety je buddy tegemoet, maar je ziet hem niet naar boven komen. Dan moet je alleen terug naar de oppervlakte. Door een klaarprobleem kan je niet naar beneden en je buddy krijgt een black-out bij het stijgen. Deze ongelukkige samenloop van omstandigheden is uiterst zeldzaam, maar het is beter om je erop voor te bereiden. We gaan ervan uit dat je buddy z'n lanyard aanheeft. Dan onderneem je volgende stappen. Als er andere mensen in de buurt zijn, vraag dan steeds om hulp! Procedure zonder veiligheidskatrol: • ga op de boei liggen; • trek de daallijn met de handen omhoog; • als er nog een duiker is vraag hem dan om stand-by te staan voor een redding; • als je alleen bent dan trek je de daallijn en de duiker naar de oppervlakte; • maak het bodemlood goed vast; • neem de duiker vast en begin de normale reddingsprocedure; • als de duiker lang onder geweest is begin je onmiddellijk te beademen;

Procedure met veiligheidskatrol: • zet je voet tegen de katrol; • trek met de handen aan de daallijn. Gebruik je beenspieren als je armen vermoeid geraken; • als er nog een duiker is vraag hem dan om stand-by te staan voor een redding; • als je alleen bent dan trek je de daallijn en de duiker naar de oppervlakte; • vanaf een tiental meters zal de duiker vanzelf naar de oppervlakte drijven; • neem de duiker vast en begin de normale reddingsprocedure; • als de duiker bewusteloos is begin je onmiddellijk te beademen; Ook als de duiker bijkomt moet hij onmiddellijk naar een ziekenhuis om een uitgestelde verdrinking te voorkomen.

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

Zonder veiligheidskatrol bestaat er een risico als je de daallijn los laat (ook tijdens een oefening). Als een buddy zich tussen de opgehaalde daallijn bevindt, kan hij dan plots onder water gesleurd worden.

Foto: Octopus

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

10. Algemene richtlijnen voor vrijduiken

Je duikt nooit alleen. Want je zorgt steeds dat je een buddy hebt voor je veiligheid. Je buddy moet in staat zijn om je te redden op de diepte waar je naartoe wil, en moet onderlegd zijn in reddingstechnieken. Wanneer je een 'safety dive' doet, zorg je ervoor dat je je buddy halfweg ontmoet en hem ('face-to-face') naar de oppervlakte begeleidt binnen de 10 meter zone.

Je klaart altijd je oren. Je stopt onmiddellijk als je pijn hebt in je oren (en gaat terug naar de oppervlakte).

Je ademt nooit uit onder water.

Ook niet als je opstijgt! Want je moet absoluut de zuurstofdruk in je longen én je drijfvermogen behouden! Uitademen kan leiden tot een onmiddellijke black-out omdat de druk in je longen afneemt en er dus plots onvoldoende zuurstof is. Zeker gecombineerd met de verlaagde druk in de 10 meter zone wordt het risico op black-out heel groot. Verder zal je ook drijfvermogen verliezen bij het uitblazen en dus meer inspanning moeten leveren om terug naar boven te komen.

Duik nooit in hyperstrekking! Je kijkt dus nooit omlaag tijdens het dalen of omhoog tijdens het stijgen,

maar wel steeds met je hoofd op je borst. Het uitstrekken van de nek zorgt voor een slechte hydrodynamische positie (banaan!) en maakt het klaren moeilijker. Bovendien bemoeilijkt die houding de bloedstroom naar de hersenen en kunnen er bij diepe duiken problemen ontstaan ter hoogte van de keel en de longen omdat je zo de luchtpijp verlengt. Hou je kin dus steeds tegen de borst en gebruik de daallijn als visuele referentie.

Respecteer je grenzen. Ga nooit voorbij je maximale diepte, nooit voorbij je maximale tijd, en duik nooit als je je niet fit voelt. Het doel is van sierlijk en ontspannen te genieten van de onderwaterwereld.

Je kent en respecteert je lichaam (iedereen is verschillend). We hebben allemaal verschillende grenzen. Vrijduiken vereist een langzame aanpassing aan het milieu en bewust zorgzaam omgaan met je lijf. Luister naar de signalen van je lichaam en ga niet mee in de strijd van dieptes en tijden als je er niet klaar voor bent.

Maak altijd je veiligheidsplan. Want als je samen een veiligheidsplan maakt dan weet je dat je veilig gaat vrijduiken en wat je moet doen bij incidenten.

"Freediving is fun!" Een goede voorbereiding zorgt ervoor dat alle deelnemers weten dat ze hun sport in veilige omstandigheden kunnen beleven.

je plan.

Je hyperventileert nooit. Want het brengt jezelf en je mededuikers in gevaar Hyperventilatie stelt de ademprikkel uit. Door de verhoogde hartslag, samen met een verhoogde spanning in het lichaam, worden je prestaties minder goed. Je loopt bovendien een sterk verhoogd risico op black-out.

Je duikt correct uitgelood. Je past altijd je uitloding aan je materiaal en de omstandigheden aan, je test voor elke duiksessie je uitloding.

Te zwaar uitgelood zijn is levensgevaarlijk omdat je grote inspanningen moet leveren om terug naar boven te gaan. Een vrijduiker is normaal neutraal uitgelood (met volle longen) tussen de 10 en 15 meter diep of op een derde van de duikdiepte.

Vrijduikers!

Gebruik boei, daallijn en vlag. Je zorgt ervoor dat de anderen je zien, en tegelijkertijd geniet je van het noodzakelijke comfort aan de oppervlakte.

Want zo ben je te allen tijde zeker dat je zichtbaar bent voor boten! Daarnaast is een oppervlakteboei essentieel om terug op je normale ademritme te komen en te recupereren.

Nooit vrijduiken na flesduiken. Je wacht ten minste 12 uur na de laatste flesduik. Na een duik met flessen heb je een grotere kans op een deco-ongeval tijdens je vrijduik. Vrijduiken en flesduiken gaan dus niet samen. Rustig snorkelen mag wel na een flesduik.

Je duikt zonder snorkel. Want je verwijdert steeds je snorkel als je onder water gaat. Je snorkel willen leeg blazen na een lange diepe duik kan leiden tot een black-out en is dus levensgevaarlijk. Ook bij een black-out onderwater is de kans op verdrinking groter.

Je drinkt voldoende water. Want zo blijf je steeds gehydrateerd.

Theoretische basiskennis voor de 'Adventure Apnea Diver'

Plan je duik, duik je plan. Je maakt voor elke duik een duikafspraak met je buddy, en je houdt je aan

Je eet niet vóór het vrijduiken. Want maaltijden vóór het vrijduiken zijn af te raden omdat ze je prestatie verminderen en je een oncomfortabel gevoel geven.

Als je 's ochtends gaat vrijduiken kan je beter niet eten, als je 's avonds gaat vrijduiken kan je beter enkele uren voordien niet eten.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

11. Leerstofoverzicht - Adventure Apnea Diver Als kandidaat Adventure zou je een antwoord moeten kunnen geven op volgende vragen. Deze lijst is niet compleet. Ze is bedoeld om je te helpen de stof in te studeren en met een hoge slaagkans aan het examen deel te nemen. • Verschil tussen O2, koolstofmonoxide, CO2, stikstof, zuurstof, CO, koolstofdioxide. • Wat is perifere vasoconstrictie? Wat doet ze? Is het iets goeds? • Een ballon bevat 4 l. Wat is zijn volume als je hem meeneemt op 30 m diepte? • Hoe werkt de ademprikkel? • Een harde plastic bal met een volume van 4 l en een gewicht van 4 kg valt in het zwembad. Drijft hij? En als het een zeewaterzwembad was? • Wat gebeurt er bij een gebrek aan O2? En bij een te hoge hoeveelheid CO2? • Wat is de duikreflex? Oorzaak? • Middenoor, buis van Eustachius, buitenoor, binnenoor, keelholte,...Wat gebeurt er bij het klaren? Waar komt de lucht vandaan, langs waar stroomt hij en waar eindigt hij? • Barotraumata: trauma's tgv een verandering in druk: overdruk of onderdruk. Leg uit. • Wat is het verschil tussen 'free fall' en 'glide'? • Wat is de dieptebeperking van een 1* Apnea Diver? En als een 1* duikt met een 3*, hoe diep mogen ze duiken? • Wat is een veiligheidsplan? • Welke techniek is meer geschikt voor vrijduikers: Valsalva of Frenzel? Waarom? • Heb je meer of minder lood nodig in zeewater? • Als ik van plan ben om tot 24 m te duiken, op welke diepte moet ik drijven? Waarom? • Leg uit: begrippen samba (LMC) en black-out. • Waarom is hyperventileren fout? • Leg uit: CWT, VWT, FIM, CNF, DYN, STA. • Hoe doe je de CPR na een black-out (BO) aan de kant / na een BO onder water? • Wat is bradycardie? • Als 'safety' moet je je buddy tot 30 seconden na de duik observeren. Waarom? • Wat is het verschil tussen 'buikademhaling', 'breathe-up' en 'drieledige ademhaling'. • Wat is het beste moment om te vrijduiken op zee? Leg uit: LW, HW, Kentering,... • ... Foto: Laurent Schmitz

Theoretische basiskennis voor de 'Advanced Apnea Diver'

Theorie

Advanced Apnea Diver

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

12. Theoretische basiskennis voor een Advanced Vrijduiker Dieper en verder leren vrijduiken is zowel een mentale als fysieke uitdaging die je leven een positieve wending geeft. Voor sommige vrijduikers vormt de mentale uitdaging de grootste belemmering, voor anderen de fysieke, maar voor de meesten is het de combinatie van beide. Om deze hindernissen te overwinnen en om nieuwe 'Personal Bests (PB)' te bereiken zullen we je hier technieken aanleren om die dingen te bereiken die je niet voor mogelijk hield. In dit deel van de cursus leren we je: • hoe je meer lucht kan inademen; • hoe je met zo weinig mogelijk inspanning toch zoveel mogelijk kan bereiken; • nieuwe klaartechnieken; • specifieke veiligheidsmaatregelen en fysica voor Advanced vrijduiken. Vergeet niet: Vrijduiken is Fun! Respecteer te allen tijde je grenzen, zowel qua afstand, tijd en diepte.

12.1. Meer lucht inademen Bij volwassenen zijn de longen volgroeid, ze kunnen dus niet groter worden. Voor de meesten onder ons is het echter niet de grootte van de longen die ons tegenhoudt om meer lucht in te ademen, maar wel de flexibiliteit van de ribbenkast, borstkas en omhullende spieren. De flexibiliteit van onze thorax (borstkas) verbeteren zal ons helpen om meer lucht in te ademen.

6.000 IRV

VC 2.900 TV

TV 500

TLC

2.400

FRC

Luchtvolume in de longen (ml)

IRV 3.100

1.200

VC 5.000

TLC 6.000

ERV 1.400

ERV

1.000

RV 1.000

Tijd TV = tidaal volume, is het volume lucht dat je met elke ademteug in- of uitademt (ademvolume). RV = residueel volume, is het volume dat na een krachtige uitademing in de longen achterblijft. IRV = inspiratoir reserve volume, is het extra volume lucht dat je naast het TV nog kan inademen. ERV = expiratoir reserve volume, extra volume dat je na een normale uitademing nog met kracht kan uitblazen. VC = vitale capaciteit, is de max. hoeveelheid lucht die je kan uitademen na een max. inademing. TLC = totale longcapaciteit, staat gelijk aan de vitale capaciteit en het residueel volume samen. FRC = functionele residuele capaciteit is de hoeveelheid lucht in de longen na normale uitademing.

12.1.1. Oefeningen om de totale long capaciteit (TLC) te vergroten Regelmatig stretchoefeningen van de thorax doen helpt om de flexibiliteit van de tussenribspieren te verbeteren. Zo zal de ribbenkast verder kunnen opengaan en zal zo de totale longcapaciteit (TLC) vergroten. Een goede flexibiliteit van de borst helpt ook om je rustig te voelen als je oefeningen doet met volle longen. Zoals bij alle vormen van stretching is het belangrijk om voorzichtig te beginnen en langzaam de intensiteit te verhogen. Het is ook beter van regelmatig korte sessies te doen i.p.v. occasionele intense sessies. THORAXSTRETCH • Hou je armen langs je lichaam, en adem rustig. • Breng je armen achterwaarts terwijl je traag inademt. • Bij volledige inademing strek je je armen (voorzichtig) zo ver mogelijk naar achter, probeer je schouderbladen tegen mekaar te brengen. • Hou deze positie enkele seconden aan. • Breng je armen langzaam terug langs je lichaam terwijl je uitademt (adem 2 keer zo traag uit als je inademt). STRETCH VAN DE ZIJKANT VAN DE THORAX • Hou je armen horizontaal op schouderhoogte met je vingertoppen tegen mekaar. • Breng je ellebogen omhoog terwijl je traag inademt. • Bij volledige inademing strek je je ellebogen (voorzichtig) zo ver mogelijk naar boven. • Hou deze positie enkele seconden aan. • Breng je ellebogen langzaam terug langs je lichaam terwijl je uitademt (adem 2 keer zo traag uit als je inademt).

• Breng je ellebogen omlaag terwijl je traag inademt. • Bij volledige inademing strek je je ellebogen (voorzichtig) zo ver mogelijk naar beneden, en breng je schouderbladen zo dicht mogelijk bij mekaar. • Hou deze positie enkele seconden aan. • Breng je ellebogen langzaam terug langs je lichaam terwijl je uitademt (adem 2 keer zo traag uit als je inademt).

NELOS - cursus vrijduiken

Theoretische basiskennis voor de 'Advanced Apnea Diver'

Bij het vrijduiken is het belangrijk de totale longcapaciteit (TLC) te vergroten, om meer lucht te kunnen inademen om zo onze apneutijden te verbeteren. Anderzijds zal het verkleinen van het residueel volume (RV) ervoor zorgen dat we meer lucht kunnen gebruiken uit onze longen om de oren te klaren op grotere diepte.

Onder water op één ademteug

DE KATSTRETCH • Zit op handen en knieën, zorg voor een hoek van 90 graden ter hoogte van je heupen. • Maak een bolle rug door je rug naar boven te brengen terwijl je langzaam inademt. • Bij volledige inademing strek je je rug (voorzichtig) zo ver mogelijk naar boven. • Hou deze positie enkele seconden aan. • Breng je rug langzaam terug in de beginpositie terwijl je uitademt (adem 2 keer zo traag uit als je inademt).

• Breng nu je hoofd naar beneden en maak een holle rug terwijl je langzaam inademt. • Bij volledige inademing maak je je rug (voorzichtig) zo hol mogelijk. • Hou deze positie enkele seconden aan. • Breng je rug langzaam terug in de beginpositie terwijl je uitademt (adem 2 keer zo traag uit als je inademt). Zorg steeds voor een goede opbouw van de oefeningen want je lichaam moet zich aanpassen aan deze bewegingen. Om blessures te vermijden: • Begin steeds met een opwarming, bijvoorbeeld enkele eenvoudige stretchoefeningen zonder inademing of uitademing • Zorg ervoor dat je in het begin je longen niet extreem vol of extreem leeg blaast, oefen regelmatig en bouw langzaam op • Doe de oefeningen langzaam en voorzichtig. • Maak zeker in het begin geen extreme stretchbewegingen. Foto: Laurent Schmitz

Het verkleinen van het residueel volume (RV) zal ons toelaten om lucht uit onze longen te gebruiken op grotere diepte. Regelmatig oefeningen doen om het middenrif te stretchen zal helpen om de flexibiliteit van het middenrif te verbeteren en het residueel volume (RV) te verkleinen door te zorgen dat het middenrif hoger in de borstkas kan. Dit zal toelaten om op grotere diepte onze oren te klaren. Ook hier is het beter om regelmatig korte sessies te doen i.p.v. occasionele intense sessies. THORAXSTRETCH • Hou je armen langs je lichaam, en adem rustig. • Breng je armen achterwaarts terwijl je traag uitademt. • Bij volledige uitademing strek je je armen (voorzichtig) zo ver mogelijk naar achter, probeer je schouderbladen tegen mekaar te brengen, duw daarbij je middenrif zo ver mogelijk naar boven. • Hou deze positie enkele seconden aan. • Breng je armen langzaam terug langs je lichaam terwijl je inademt. ZIJWAARTSE STRETCH VAN HET MIDDENRIF • Hou je armen horizontaal op schouderhoogte met je vingertoppen tegen mekaar. • Breng je ellebogen omhoog terwijl je traag uitademt. • Bij volledige uitademing strek je je ellebogen (voorzichtig) zo ver mogelijk naar boven, duw daarbij je middenrif zo ver mogelijk naar boven. • Hou deze positie enkele seconden aan. • Breng je ellebogen langzaam terug langs je lichaam terwijl je inademt.

• Breng je ellebogen omlaag terwijl je traag uitademt. • Bij volledige uitademing strek je je ellebogen (voorzichtig) zo ver mogelijk naar beneden, en breng je schouderbladen zo dicht mogelijk bij mekaar, duw daarbij je middenrif zo ver mogelijk naar boven. • Hou deze positie enkele seconden aan. • Breng je ellebogen langzaam terug langs je lichaam terwijl je inademt.

NELOS - cursus vrijduiken

Theoretische basiskennis voor de 'Advanced Apnea Diver'

12.1.2. Oefeningen om het residueel volume (RV) te verkleinen

Onder water op één ademteug

DE KATSTRETCH VAN HET MIDDENRIF • Zit op handen en knieën, zorg voor een hoek van 90 graden ter hoogte van je heupen. • Maak een bolle rug door je rug naar boven te brengen terwijl je langzaam uitademt. • Bij volledige uitademing strek je je rug (voorzichtig) zo ver mogelijk naar boven, duw daarbij je middenrif zo ver mogelijk naar boven. • Hou deze positie enkele seconden aan.

• Breng je rug langzaam terug in de beginpositie terwijl je inademt. • Breng nu je hoofd naar beneden en maak een holle rug terwijl je langzaam uitademt. • Bij volledige uitademing maak je je rug (voorzichtig) zo hol mogelijk, duw daarbij je middenrif zo ver mogelijk naar boven. • Hou deze positie enkele seconden aan. • Breng je rug langzaam terug in de beginpositie terwijl je inademt.

12.1.3. Uddiyana bandha Dit is een van de interessantste pranayama-oefeningen voor vrijduikers. Het verbetert de flexibiliteit in het diafragma en de borstkas. Het gevoel in de longen is te vergelijken met dat van een diepe duik, tot aan het residueel volume (RV). Voor meer uitleg, klik op de foto hiernaast om een video te bekijken. Let op: Uddiyana bandha kan gevaarlijk zijn als je hem niet correct uitvoert.

Foto: Bart Denys Foto: Bart Denys

Als je je prestaties wilt verbeteren is geregeld oefenen belangrijk. Een fijne ochtendroutine helpt je niet enkel om beter te vrijduiken, je krijgt nog een extra bonus: je wordt vrolijker, creatiever en je hebt meer energie. De kwaliteit van je leven kan er alleen maar beter van worden. ROTATIE VAN DE WERVELKOLOM • Zit in kleermakerzit. • Maak traag cirkels met je lichaam, adem uit terwijl je naar achter helt, en adem in terwijl je naar voor buigt. • Doe dit 5 keer, en verander dan van richting (dus maak eerst 5 cirkels in wijzerzin en dan 5 in tegenwijzerzin).

ZEEMEERMINSTRETCH VAN DE WERVELKOLOM • Zit in kleermakerzit. • Breng je armen boven je hoofd in de positie voor monovinzwemmen. • Adem diep in en strek je zo ver mogelijk uit. • Hou deze positie enkele seconden aan terwijl je je adem inhoudt. • Ontspan terwijl je je armen terug op je knieën legt en langzaam uitademt.

VOORWAARTSE EN ACHTERWAARSTE BEWEGING VAN DE WERVELKOLOM • Zit in kleermakerzit. • Beweeg je lichaam voorwaarts en achterwaarts, adem uit terwijl je naar achter helt, en adem in terwijl je naar voor buigt. • Doe dit 5 keer. • Na 5 keer doe je de 'zeemeerminstretch' (zie hierboven).

NELOS - cursus vrijduiken

Theoretische basiskennis voor de 'Advanced Apnea Diver'

12.1.4. De ochtendroutine

Onder water op één ademteug

LATERALE FLEXATIE VAN DE RUG • Zit in kleermakerzit. • Adem diep in. • Beweeg je langzaam naar rechts, met 1 arm over het hoofd en de ander arm op de grond, terwijl je je adem inhoudt. • Strek je zo ver mogelijk uit. • Hou de stretch enkele seconden aan. • Kom terug in kleermakerszit. • Beweeg je langzaam naar links, met 1 arm over het hoofd en de ander arm op de grond, terwijl je je adem inhoudt. • Strek je zo ver mogelijk uit. • Hou de stretch enkele seconden aan. • Kom terug in kleermakerszit. • Doe dit 5 keer naar elke kant. • Na de oefening doe je de 'zeemeerminstretch' (zie hierboven). ROTATIE STRETCH VAN DE RUG • Zit in kleermakerzit. • Adem diep in. • Draai rond je as, breng 1 arm achter je en de ander hand op je knie • Strek je zo ver mogelijk uit. • Hou de stretch enkele seconden aan. • Kom terug in kleermakerszit • Doe dezelfde beweging aan de andere kant. • Strek je zo ver mogelijk uit. • Hou de stretch enkele seconden aan. • Kom terug in kleermakerszit. • Doe dit 5 keer naar elke kant. • Na de oefening doe je de 'zeemeerminstretch' (zie hierboven).

Let op voor blessures: • Zorg ervoor dat je in het begin je longen niet extreem vol of extreem leeg blaast, oefen regelmatig en bouw langzaam op. • Doe de oefeningen langzaam en voorzichtig, stretch ook niet te ver, want het moet steeds aangenaam voelen.

NEKROTATIE • Zit in kleermakerzit. • Draai je hoofd zo langzaam en ver mogelijk rond. • Doe dit eerst in wijzerzin en dan in tegenwijzerzin.

ZIJWAARTSE STRETCH • Zit met je benen gespreid op de grond. • Adem diep in. • Strek je met beide handen zo ver mogelijk naar 1 enkel. • Kom terug recht terwijl je uitademt. • Strek je met beide handen zo ver mogelijk naar de andere enkel. • Herhaal dit 5 keer aan elke kant. SLUIT JE OEFENING AF • Zit in kleermakerszit. • Doe een volledige breathe-up. Na de routine kun je een paar minuten relaxen. WISSELADEMHALING (Nadi shodhana) Wisselademhaling helpt je om tot rust te komen. Het is ook een ideale ademhalingstechniek tijdens de voorbereiding van een apneu-oefening. Bij de uitvoering van wisselademhaling wordt beurtelings een neusgat afgesloten, bijvoorbeeld door met de duim aan een zijde in te drukken. Bij een verstopte neus kan men ook op een zij gaan liggen zodat het tegenoverliggende neusgat vanzelf opengaat. De oefening kan er bijvoorbeeld uit bestaan aan een zijde gelijkmatig in te ademen, de adem niet langer dan twee seconden vast te houden en vervolgens via het andere neusgat gelijkmatig uit te ademen: eerst links in dan recht uit & rechts in, links uit & links in, rechts uit & rechts in, links uit & links in, enz.

Theoretische basiskennis voor de 'Advanced Apnea Diver'

ROTATIE VAN DE SCHOUDERS • Zit in kleermakerzit. • Breng je armen naast je schouders. • Draai rond je as naar links terwijl je inademt. • Draai rond je as naar rechts terwijl je uitademt. • Herhaal deze beweging 10 keer zo snel mogelijk naar elke kant. • Na de oefening doe je de 'zeemeerminstretch' (zie hierboven).

VUURADEMHALING (Kapalabathi of Breath of Fire) Bij de Kapalabhati-ademhaling ‘pers’ je als het ware de ademhaling door de neus naar buiten op de uitademing. De buikspieren en het middenrif spannen zich kort en krachtig aan, een soort pompende beweging die naar binnen gaat. Hierdoor wordt de lucht via de neusgaten naar buiten geforceerd op de uitademing. De focus ligt echt op het naar buiten ‘forceren’ van de uitademingen. Het zijn hele korte krachtige uitademingen. De inademing komt eigenlijk vanzelf door de buikspieren weer te laten ontspannen en de lucht naar binnen te laten stromen.

NELOS - cursus vrijduiken

Onder water op één ademteug

12.2. Spierverzuring Bij vrijduiken zullen we gedurende langere periodes onder water blijven. Daardoor zal er echter onvoldoende zuurstof in het bloed zitten om een normaal metabolisme mogelijk te maken. Hierdoor zal er zich melkzuur opbouwen in de spierweefsel en zal spierverzuring ontstaan. Ook perifere vasoconstrictie tijdens diepe vrijduiken versterkt spierverzuring. De ophoping van melkzuur in je spierweefsel wordt gekenmerkt door een branderig gevoel in je spieren. Je kunt je verzuurde spieren op een gegeven moment niet meer bewegen. Tijdens langdurige en/of diepe apneus kun je verzuring ervaren als een zwaar gevoel in armen en benen. Als je tijdens een diepe vrijduik zoveel last hebt van verzuring dat je met moeite naar boven kunt palmen, maak gebruik van de daallijn om je met je armen op te trekken. Doe dat ook als je krampen krijgt. Maak je klaar om in te grijpen als je als veiligheidsduiker merkt dat je buddy last heeft van verzuring en de daallijn gebruikt om op te stijgen (of begint te palmen/zwemmen tijdens een FIM). 1. VERGROOT JE UITHOUDINGSVERMOGEN OM SPIERVERZURING TE VOORKOMEN Je kunt de overmatige productie van melkzuur vermijden door je conditie of je uithoudingsvermogen te verbeteren. Door anaerobe training krijg je minder last van verzuring. Een groot uithoudingsvermogen betekent dat je hartlongfunctie van goede kwaliteit is. Hoe beter je hartlongfunctie, des te efficiënter de zuurstoftoevoer naar je spieren tijdens het sporten. Hoe beter de zuurstoftoevoer, des te meer melkzuur je verbrandt en des te minder melkzuur zich in je spieren op kan hopen. 2. GEEF JE SPIEREN VOLDOENDE RUST TEGEN VERZURING Pas echter op als je spieren eenmaal verzuurd zijn. Je spiercellen hebben – enigszins afhankelijk van de ernst van de verzuring – namelijk enkele dagen nodig om te regenereren. Als je met verzuurde spieren gaat vrijduiken, loop je een verhoogde kans op spierstijfheid en krampen.

12.3. Oefeningen om langer je adem in te houden Veel vrijduikers gebruiken CO2-tabellen als training om te leren omgaan met hypercapnie (verhoogde hoeveelheid CO2 in het bloed). Het helpt om je tolerantie voor de hoge concentraties aan CO2 en de spierverzuring in het lichaam te verbeteren. CO2-tabellen bestaan uit een vaste reeks van apneus waarbij de recuperatietijden steeds korter worden. Dit kan zowel statisch als dynamisch. Het doel van de oefeningen is om CO2 in het lichaam op te bouwen en het niveau hoog te houden, terwijl je toch nog de tijd krijgt om het zuurstofniveau op peil te brengen. Als uitgangspunt van een CO2-tabel begin je van je maximale prestatie. De apneutijd of afstand is steeds 60% van je maximale prestatie. Als je dus een maximale apneu hebt van 4 minuten dan is de apneutijd 2:20 voor de oefening. De CO2-tabel ziet er dan als volgt uit: Apneutijd

Recuperatietijd

Start

2:20

1:45

2:20

1:30

2:20

1:15

2:20

1:00

2:20

0:45

2:20

0:30

2:20

Einde

Als je dus een maximale dynamic hebt van 100 meter dan is de afstand 60 meter voor de oefening.

De CO2-tabel ziet er dan als volgt uit:

Rust tijd

Start

60 meter