Τεύχος 12

^J&JZ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ

ΑΙΓΙΝΑ,

ΙΟΥΛΙΟΣΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

ΕΚΔΟΣΗ

2006

*£*

*m . '.-

,

It»

mm

2η Ε Β Δ Ο Μ Α Δ Α -ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΙΓΙΝΑ Η ΑΙΓΙΝΑ ΣΤΟΥΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ GORHAM PHILLIPS STEVENS: ΕΝΑΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

lì âtriKâl*. ΕΦΗΜΕ3ΡΙΣ ΦΙΑΟΛΟΓΙΚΙϊ, Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η ΚΑ!

ΤΕΚΒΟΛΟΓίΚΠ,

«Όνομάζεται δε ή έφημ,ερίς αΰτη, ΠΡΟΑΓΓΕΛΙΑ. Λ,ίνγί

Vif jjuiw ou)-fpi(ip30(, ïni\ti.:

toiJIÌV!*T*.A

Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, ώς υπό παροεκούντων είς Αίγιναν εκδιδομένη»

Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ Περιοδική πολιτιστική έκδοση

Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Ξανθίππη Μίνα Μπανιά

Τεύχος 12ο. Αίγινα, Ιούλιος-Δεκέμβριος 2006

Παραγωγή: Graphicon, Μαυρομιχάλη 36, 106 ! Αθήνα, τηλ.: 210 3613992

Ιδιοκτήτης - Εκδότης: Αστική μη κερδοσκοπική Εταιρεία

Συνδρομές:

«Η Αιγιναία».

Εσωτερικού: 20 ευρώ

Έδρα: Ιωάννου Σακκιώτου 8,

Φοιτητές-Μαθητές: 15 ευρώ

Κυψέλη Αιγίνης, 180 10 Αίγινα.

Εξωτερικού: 30 ευρώ

ΑΦΜ: 099119847

Οργανισμών-Τραπεζών: 60 ευρώ Υπεύθυνος συνδρομών:

Διευθυντής:

Γιάννης Πούντος

Γεώργιος Ι. Μπόγρης

τηλ. 2297026278-6932648020

Αρχισυντάκτης: Αχιλλεύς Γ. Χαλδαιάκης

Επιταγές-Εμβάσματα:

Διαχειριστής:

Γεώργιος Μπόγρης,

Γιάννης Φ. Πούνχος

Μητροπόλεως 9, 180 10 Αίγινα,

Συντακτική επιτροπή:

τηλ.: 2297026625-61876-6944370587

Κώστας Γαβρόγλου,

Γιώργος Γουλάκος,

Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού,

Βαλαωρίτου 12, 106 71 Αθήναι,

Γιώργος Κουλικούρδης,

τηλ.: 2103628501

Βασίλης Λυκούρης,

Αριθμός τραπεζικού λογαριασμού:

Μιχάλης Μουτσάτσος,

241/47005110

Γεώργιος Μπόγρης,

Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος

Γιάννης Πούντος, Δημήτρης Σαραντάκος,

Επιστολές-Συνεργασίες

Αχιλλεύς Χαλδαιάκης,

στη διεύθυνση:

Άννα Χάρρισσον.

Αστική μη κερδοσκοπική Εταιρεία

Το κόσμημα του εξωφύλλου

«Η Αιγιναία».

της Αιγιναίας είναι

Διόρθωση κειμένων:

Τ.Θ. 38, 180 10 Αίγινα

του Γιάννη Μόραλη.

Κώστας Βούλγαρης

Ηλεκτρονική διεύθυνση: www.aiginaia.gr e-mail:pountosj@aig.forthnet.gr

ISSN 1108-748Χ

ΤΕΥΧΟΣ 12

irivaia Ι

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ

Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ ΙΚΗ

2η Εβδομάδα Οικολογίας στην Αίγινα

m

!^*S

^H.

ΕΚΔΟΣΗ

Π

Ε

Ρ

ΚΕΙΜΕΝΑ

Ι

Ε

Χ

Ο

Μ

Ε

Ν

Α

8-40

Σώζων Μπέσης Μεγάλες Ώρες

8

Βασίλης Πλάτανος «Θαλασσινή και ναυτική Αίγινα»

11

Βασίλης Ι. Λυκούρης Η Αίγινα στους μεσαιωνικούς χάρτες, η ιστορία τους και οι πληροφορίες που δίδουν

18

Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας Gorham Phillips Stevens: ένας φιλέλλην αρχιτέκτων και αρχαιολόγος

27

Ο πρόξενος Ζαν Ζιρό και η σχέση του με την Αττική το 17ο αιώνα

36

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ Ηλίας Μεσσίνας Η εβδομάδα οικολογίας στην Αίγινα (2005-2006)

43

Κώστας Καρράς Προβληματισμοί γύρω από την Παγκόσμια Ημέρα του Περιβάλλοντος

48

Δημήτρης Ρόκος Πολιτικές ανάπτυξης και περιβάλλοντος. Από τις θεωρίες στην πράξη

54

Κώστας Στεφ. Τσίπηρας Τρία βιοκλιματικά σπίτια στην Αίγινα

66

Αλέξανδρος Τομπάζης Βιοκλιματική κατοικία Ήλιος 3 στην Πέρδικα, Αίγινα

74

41-115

Δρ. Λιλή Χρυστοφορίδου Το πρόγραμμα RECORA για τις Ανανεώσιμες Πηγές στις αγροτικές περιοχές της Αττικής

78

Ηλίας Μεσσίνας Πρόγραμμα ανακύκλωσης στην Αίγινα (2004-2006)

86

Άννα Χπζανίδου Παλιά και νέα προβλήματα της φιστικιάς στην Αίγινα

96

Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού Η παράδοση της Πρωτομαγιάς και το χαμένο λουλούδι Λυδία Καρρά Κινηματογράφος και Περιβάλλον. «Φωνή Αιγαίου»

107

2η Εβδομάδα Οικολογίας στην Αίγινα. Πρόγραμμα 114

ΚΕΙΜΕΝΑ

116-117

Λίνα Μπόγρη-Πεχρίτου Ο υγιός της καλοτσουράδας 116

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

118-119

Βασίλης Πλάτανος Τα μοιρολόγια

της Άντισσας

118

Μάρθα Λυκούρη-Παπαγεωργίου Τα βήματα σε περίμενα υν

118

Λάμπρος Σπυριούνης Τα μυστικά ποιήματα 1-7

119

Έβη Τουλούπα Από την Πνύκα στο Παγκράτι

119

104

i|4-~, fAS-"'iJÉl"*ïÂr«4 aa. ÌV.K.«j. E. E gin e ^ i t d i ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΗΣ «ΑΙΓΙΝΑΙΑΣ» ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι. ΜΠΟΓΡΗ

Φίλες και φίλοι!

Τ

ο παρόν τεύχος κυκλοφορεί λίγο νωρίτερα από τα άλλα καλοκαίρια. Ο λόγος είναι γιατί περιλαμ­

βάνει ομιλίες και άρθρα από προσωπικότητες που έχουν προσκληθεί για την Εβδομάδα Οικολογίας,

που διοργανώνεται στην Αίγινα από 9-17 Ιουνίου. Μία λίαν σημαντική και αξιέπαινη πρωτοβουλία, που η διοργάνωση της γίνεται από τον αρχιτέκτονα κ. Ηλία Μεσσίνα. Δεν θα μπορούσε λοιπόν η Αιγιναία να μην αποδεχθεί αυτή την ευγενή πρόσκληση και συμμετέχει με τον τρόπο της στην Εβδομάδα αυτή. Αλλω­ στε το περιοδικό μας συχνά-πυκνά αναφέρεται σε οικολογικά θέματα. Οικολογία, βιώσιμη ανάπτυξη, αεκρορεία, ήπιες μορφές ενέργειας κ.λπ., κ.λπ., όροι που τις τελευ­

ταίες δεκαετίες όλο και συχνότερα απασχολούν όλο και περισσότερους ανθρώπους. Μερικοί από τους όρους αυτούς, μπήκαν στο λεξιλόγιο μας σαν έννοιες και πρακτικές μόλις τις τελευταίες 1-2 δεκαετίες και συνεχώς προστίθενται και άλλες. Ήπιες λοιπόν και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ηλιακή, αιολική, γεωθερμική, βιοντήζελ κ.λπ.), μια και το ενεργειακό καθίσταται όλο και πιο πολύπλοκο και δαπανηρώτερο, ανακύκλωση, κομποστοποίηση κ.λπ. Ρύπανση του περιβάλλοντος, τρύπα του όζοντος, ερημοποίηση, φαινόμενο θερμοκηπίου κ.ά. Στις κλειστές αγροτικές κοινωνίες του παρελθόντος (απώτερου αλλά μερικές φορές και πιο πρόσφα­ του, ακόμη και εδώ στην Αίγινα), επικρατούσε ισορροπία μεταξύ ανθρωπίνων δραστηριοτήτων προς ικα­ νοποίηση των καθημερινών αναγκών επιβίωσης και της επίπτωσης, του αποτελέσματος των δραστηριο­ τήτων αυτών στο περιβάλλον των εν λόγω κοινωνιών. Η διαχείριση του περιβάλλοντος, φυσικού και ανθρωπογενούς, και μιλώντας για την συνολική εικό­ να, ήταν τέτοια ώστε να μην το εξαντλεί, ούτε να το καταστρέφει. Έτσι, επί αιώνες και για γενεές επί γενεών, η ισορροπημένη σχέση ανθρώπινη δραστηριότης-επίπτωση στο περιβάλλον, εξασφάλιζε την επάρκεια, επιβίωση και αναπαραγωγή των κλειστών αυτών κοινωνιών. Βεβαίως δεν έλειπαν οι φυσικές καταστροφές, οι πόλεμοι, τα τυχαία γεγονότα και η ακούσια ή εκού­ σια καταστροφική ανθρώπινη επίδραση. Όμως πάλι, κάποια στιγμή, η ισορροπία επανεγκαθίστατο, στο ίδιο το προηγούμενο, ή στο τροπο­ ποιημένο ή αλλοιωμένο από αυτές τις επιδράσεις περιβάλλον. Ήταν οι ίδιες οι κοινωνίες που προσαρμό­ ζονταν πια προς τον περιβάλλοντα ζωτικό τους χώρο, τροποποιώντας ή επανακαθορίζοντας το είδος και την ένταση των δραστηριοτήτων τους, στο τοπίο που καθόριζε η νέα πραγματικότητα. Ζούμε στη λεγόμενη μεταβιομηχανική εποχή και η ανθρωπότητα έχει πλέον περάσει στην εποχή της λεγόμενης τεχνολογικής επανάστασης. Η αύξηση του εισοδήματος μας και των προς κατανάλωσιν αγαθών, συμβαδίζει με την εξάλειψη ή ελαχιστοποίηση των παλιών, κλειστού τύπου, κοινωνιών, που φθίνουν συνεχώς από την εποχή της εντό­ νου βιομηχανικής παραγωγής.

4

- f c j '

"

le Phare àlÎ^^l^.attcoicpas.

Mouillage. Αστυφιλία, εκβιομηχάνιση της παραγωγής, επιχειρείν και επιχειρημαακότης ανέτρεψαν τις σχέσεις έν­ δον των κοινωνιών αυτών και εισέβαλλαν αλλοιώνοντας τις προηγούμενες παραγωγικές και κατ' επέκτασιν κοινωνικές σχέσεις και δομές. Αλλού φέρνοντας την εγκατάλειψη του προαναφερθέντος τύπου δρα­ στηριότητος των κοινωνιών του παρελθόντος και αλλού επιφέροντας μεγάλες έως και ανεπανόρθωτες κα­ ταστροφές στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον τους. Αν τραβήξει κανείς μία νοητή γραμμή από τον Μαραθώνα περίπου μέχρι και τους Άλωνες, θα παρα­ τηρήσει ότι στο τμήμα της Αίγινας, νότια και ανατολικά αυτής της (νοητής) γραμμής, συναντιώνται οικι­ σμοί ημιορεινοί και παραθαλάσσιοι, όπου το έδαφος είναι φτωχό και άγονο, όπου το επιτρέπουν οι συν­ θήκες έχει μετατραπεί σε αναβαθμίδες (πεζούλες, σκάλες). Δουλεύοντας επί αιώνες οι προγονοί μας, φρόντιζαν να εξασφαλίζουν το λιγοστό εύφορο χώμα που είχαν, διατάσσοντας το και προστατεύοντας το με αυτές τις πέτρινες αναβαθμίδες, τις ξερολιθιές. Όπως και σε πολλά άλλα νησιά του Αιγαίου. Οι τελευταίες καλλιεργητικές δραστηριότητες, σε αυτούς τους χώ­ ρους, σταμάτησαν πριν από 3 περίπου δεκαετίες. Οι οικισμοί που εξυπηρετούσαν και επιβίωναν χάρη σε αυτές τις αγροτικές δραστηριότητες, μικροί από 5-10 έως και 30-40 κατοικίες, δομημένοι στην κλίμακα, το μέτρο και την αρμονία με τον περιβάλλο­ ντα χώρο. Μία φυσική αίσθηση αρχιτεκτονικής και αισθητικής προσαρμογής προς το αγροτικό περιβάλ­ λον που τους έτρεφε. Θαρρείς και το έκαναν από φόβο ή ευγνωμοσύνη ή δεν ξέρω ποιο άλλου είδους αί­ σθημα. Αλλά και μόνο η ανάγκη να ήταν αυτό το αίσθημα, η ανάγκη της επιβίωσης, φανέρωνε τον δεσμό και τον σεβασμό τους προς τη φύση, με τρόπο φυσικό, αβίαστο και αυθόρμητο. Οι κατοικίες τους, μικρές, απλές, λιτές. Όσο και οι ανάγκες. Τα υλικά κατασκευής τους, από τα δια­ θέσιμα του εγγύς χώρου υλικά. Πέτρα για τη δόμηση, ξύλινα δοκάρια από κέδρο για στήριξη της ορο­ φής, μαλλιά αιγοπροβάτων και άχυρα για τη μόνωση στους τοίχους, μείγμα λάσπης και αχύρων για την κάλυψη-μόνωση της οροφής, ασβέστης για επίχρισμα και καθαριότητα. Τα παραγόμενα αγαθά, μόλις που επαρκούσαν για την επιβίωση της κάθε οικογένειας. Δημητριακά (στά­ ρι, κριθάρι, σίκαλη), βίκος για ανθρώπους και τα εκτρεφόμενα ζωντανά, ξερικές καλλιέργειες, αρακάς, κου­ κιά, ρεβύθια, λίγα τα μποστάνια γιατί λίγο και το νερό. Ελιές για το λαδάκι και μερικά αμπέλια για το κρασί. «Ο καλός ο νοικοκύρης πρέπει να έχει στάρι, λάδι, κρασί, σκάλο και γάτα». Ο σκύλος για τους κλέ­ φτες και η γάτα για τα ποντίκια. Έτσι επιβίωσαν για αιώνες. Τα απορρίμματα σχεδόν μηδενικά. Ούτε υλικά συσκευασίας, ούτε φαγητά (πού να περισσέψει), ούτε χαρτιά (πού εφημερίδες και περιο­ δικά;), ούτε πλαστικά (δεν είχαν εφευρεθεί), ούτε μπουκάλια γυάλινα (δυσεύρετα και πολύτιμα για το νοι­ κοκυριό), ούτε αλουμίνιο (μόνο καμμιά άδεια τενεκεδένια κονσέρβα. Μερικές φορές και αυτές χρησιμο­ ποιούσαν για ποτήρια νερού. Θυμάστε; Σ' όλες σχεδόν τις παλιές πηγές (αλλαχού της Αίγινας) και τις σουβάλες (πολλές στην Αίγι­ να), ένα τενεκεδάκι τσίγκινο από κονσέρβα, συνήθως δεμένο μ' ένα σπάγγο, για να λύνει τη δίψα των τοσπαναραίων και των περαστικών, ή τουριστών (περιηγητές τους έλεγαν τότε). Η τέλεια ανακούφιση. Η αποχέτευση ανύπαρκτη, υπαίθρια ικανοποιούνταν οι ανάγκες καθαριότητος και ατομικής υγιεινής. Συνεπώς καμμία πρόνοια ή ανάγκη για έργα καθαριότητος, αποχέτευση, αποκομιδή σκουπιδιών κ.λπ.

5

Η ανακύκλωση λειτουργούσε με φυσικό τρόπο, θα λέγαμε. Ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε τα ανα­ γκαία, απέρριπτε ελάχιστα, η γη ανταπέδιδε, και η ζωή συνεχιζόταν. Στο ειδυλλιακό (;) αυτό αγροτικό περιβάλλον, καθώς και στους παραθαλάσσιους οικισμούς και χω­ ριά του νησιού μας, όπου στις παραπάνω δραστηριότητες προστίθεται και η αλιεία, έννοιες όπως ρύπαν­ ση περιβάλλοντος, ανακύκλωση, τοξικό νέφος, άναρχη δόμηση κ.λπ. είναι ανύπαρκτη. Οι οικισμοί αυτοί, αλλού εγκαταλλελειμένοι, αλλού με πρωτοφανή τον ρυθμό νεοανεγειρόμενενων πα­ ραθεριστικών κατοικιών, απώλεσαν τον αγροτικό τους χαρακτήρα, επιβιώνουν και μεταλάσσονται σε χώ­ ρους εξοχικής κατοικίας. Οι αναβαθμίδες όμως και οι πεζούλες παρέμειναν. Για να θυμίζουν τους αιώνες κοπιαστικής εργα­ σίας που τις δημιούργησαν. Και να αποτελούν από μόνες τους ένα αρχιτεκτονικό θαύμα. Ένα φυσικό μνη­ μείο πολιτιστικής κληρονομιάς, που χρήζει προστασίας και θαυμασμού. Σαν τέτοιο το αναγνώρισε και η αρμόδια Διεύθυνση της Ε.Ε. πριν από λίγο καιρό. Αυτόν τον πλούτο, δυστυχώς, η σύγχρονη, μαζική δόμηση, τον αγνοεί, τον παραγνωρίζει και τον κα­ ταστρέφει. Πολλές πεζούλες καταστρέφονται και θηριώδεις οικοδομές αναγείρονται στους χώρους τους. Έξω από κάθε σεβασμό προς τη φύση και τα μνημειώδη έργα του ανθρώπου. Η σημερινή Αίγινα, με τους 25.000 περίπου μονίμους κατοίκους, πληθυσμός σχεδόν διπλάσιος απ' ό,τι πριν μια 20ετία και με συνεχή ανοδική τάση, αφού στους μόνιμους προστίθενται και οι νέοι κάτοικοι, που αποζητούν μία καλύτερη ποιότητα ζωής, τείνει να αλλάξει ριζικά εικόνα. Η πόλη, τα χωριά και οι μικροί ημιορεινοί, καθώς και οι παραθαλάσσιοι οικισμοί, που ορίζουν το δο­ μημένο περιβάλλον του νησιού, καθώς και οι νεοανεγειρόμενοι οικισμοί, εκτός από ανθρώπινες ψυχές δέ­ χονται και πλήθος νέων κατοικιών. Με δεδομένη την έλλειψη Χωροταξικού Σχεδίου καθώς και ZOE (Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου), όπως και ειδικών αισθητικών και αρχιτεκτονικών προδιαγραφών δόμησης, παρατηρείται μία τρομακτική, τε­ ρατώδης και άναρχη δόμηση, όπου οι τεράστιοι όγκοι μπετόν και οι έξω από κάθε μέτρο και κλίμακα κα­ τασκευές κυριαρχούν. Κυριολεκτικά, ο κάθε ένας κτίζει ό,τι θέλει, όπου θέλει και όπως θέλει, προσβάλλοντας την ιστορία, τη φυσιογνωμία και το περιβάλλον του νησιού. Και ακόμη, οι υπερβάσεις, οι παρανομίες και η μαζική και εμπορική δόμηση (συγκροτήματα κατοικιών, με τους κοινοφανείς όρους «μεζονέττες», «πολυτελή δια­ μερίσματα», «λουξ αυτόνομες ή ημιαυτόνομες εξοχικές κατοικίες», φτωχαίνουν τον τόπο και θησαυρίζουν τους επιτήδειους (ξένοι προς το νησί οι περισσότεροι). Και αυτό με την ανοχή ή τη συνενοχή της Πολεοδομίας, αρμόδιας για την προστασία από την παρα­ νομία. Είναι γνωστές άλλωστε, από το παρελθόν, οι περιπτώσεις υπαλλήλων της που μέσα στο γενικότε­ ρο κλίμα διαφθοράς των Υπηρεσιών, εκβιάζουν ανοιχτά και απροκάλυπτα τους πάντες. Γνωστό σε όλους το «γρηγορόσημο», αν δεν θέλουν να ταλαιπωρηθούν από την Υπηρεσία αυτή. Η δε ΕΠΑΕ (Επιτροπή Αρχιτεκτονικού Ελέγχου) της Πολεοδομίας, μόνο αρχιτεκτονικό έλεγχο δεν κάνει. Πώς αλλοιώς να εξηγήσει κανείς τις κραυγαλέες περιπτώσεις βιασμού του φυσικού περιβάλλοντος της Αίγινας, με τη δόμηση στις κορυφογραμμές, τους ανεπίτρεπτους, άγαρμπους, τερατώδεις μπετονιένους όγκους, που διαταράσσουν κάθε έννοια κλίμακας και μέτρου. Η πρόσφατη έκθεση του Σώματος Ελεγκτών-Επιθεωρητών της Δημόσιας Διοίκησης για το έτος 2005 (Ημερήσιος Αθηναϊκός Τύπος της 9/05/06), κατονομάζει ως «Συνδικάτα διαφθοράς» τις Πολεοδομίες, οι οποίες φιγουράρουν πρώτες στον χάρτη κακοδιοίκησης της έκθεσης και έπονται Δήμοι, Νομαρχίες, 6

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

χ. 12

Ταμεία κ.λπ. Μια ματιά στην είσοδο της Πέρδικας, αποδεικνύει του λόγου την αλήθεια. Η εικόνα της Πέρδικας, που όλοι μας ξέρουμε, καταστράφηκε ανεπιστρεπτί. Με την ανοχή της Πολεοδομίας. Πιθανόν οι διαπιστώσεις αυτές να δημιουργήσουν σε κάποιους (καλοπροαίρετα ή μη), την εντύπωση ότι διακατέχομαι από μία αποστροφή προς την ανάπτυξη και την πρόοδο και μία ανεδαφική και άκαιρη νοσταλγία για το παρελθόν και τη συντήρηση της υπανάπτυξης. Ο αντίλογος είναι ότι, τουναντίον, η προστασία του περιβάλλοντος και η σχεδιασμένη και συμβατή με τον χαρακτήρα, την παράδοση και το φυσικό περιβάλλον του νησιού, δόμηση, μόνο θετικά στην εικόνα του νησιού και στο εισόδημα του Αιγιναίου, μπορεί να επιδράσει. Η σημαντικότερη πηγή πλούτου για το νησί είναι ο εσωτερικός τουρισμός και οι επισκέπτες του Σαββατοκύριακου. Έρχονται στην Αίγινα, πολλοί από τα 4.000.000 της κατοίκων του λεκανοπεδίου, για να ξεφύγουν από τα δεινά της μεγαλούπολης. Ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβος, κυκλοφοριακό χάος, μακρυά από τη φύση, όλα αυτά διώχνουν όλο και περισσότερους, προς τον κοντύτερο νησιωτικό προορισμό, την Αίγινα. Έρχονται εδώ γιατί λαχταρούν και ονειρεύονται το φυσικό περιβάλλον του νησιού μας, τον καθαρό αέρα, το εκπληκτικό και μοναδικό του φως, τη θάλασσα, την ησυχία και την επαφή με τη φύση. Τη φυ­ γή από το ασφυκτικά δομημένο περιβάλλον της Αθήνας και του Πειραιά. Εάν η Πέρδικα, ο Μαραθώνας, ο Μεσαγρός, το Σφεντούρι, το Ανιτσαίου, οι Πόρτες παραχωρήσουν το φυσικό τους περιβάλλον σε παρόμοιες κατασκευές με αυτές της Αθήνας, θα νοιώσουν την ασφυξία που προκαλεί στους ταλαιπωρημένους Αθηναίους, το λαβυρινθώδες, απάνθρωπο τέναγος των πολυκατοικιών. Και θα εξαφανιστούν, θα πάρουν των ομματίων τους οι επισκέπτες, οι πηγές του εισοδήματος τους. Εάν η ρύπανση του χερσαίου, θαλάσσιου και ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος και η ηχορύπανση, το κυκλοφοριακό χάος αυξηθούν και άλλο, οι επισκέπτες θα φύγουν γι' αλλού, το νησί θα στενάξει και οι νέοι θα ξενιτευτούν. Ήδη βλέπουμε τα πρώτα ανησυχητικά σημεία. Κατά καιρούς τα σκουπίδια μάς πνίγουν, ο υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας, υφάλμυρος ήδη, ρυπαίνεται και εξωγενώς, το παρκάρισμα και η κυκλοφορία οχημάτων γίνονται όλο και δυσκολώτερα, ιδίως μέσα στην πόλη, το γνωστό πρόβλημα του νερού παραμένει και γνειαι όλο και πιο δύσκολο. Η αποχέτευση ανύπαρκτη. Πού έγκειται λοιπόν η πρόοδος και πού η συντήρηση; Θα μπορέσουμε να κρατήσουμε τις ισορροπίες, πριν η πλάστιγγα γύρει οριστικά προς την άλλη με­ ριά, ή θα εξακολουθήσουμε έτσι, ονομάζοντας πρόοδο την εξομοίωση με το άναρχο τσιμεντένιο τέρας της πρωτεύουσας; Θα προστατεύσουμε το φυσικό και δομημένο περιβάλλον του τόπου μας από τους κινδύνους που το απειλούν, υποβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής των κατοίκων του νησιού και του εισοδήματος τους, ή θα τα αφήσουμε όλα στην τύχη και την αδράνεια; Είπαμε για τύχη; Ποια τύχη; Μα αν συνεχίσουμε να ανα­ ρωτιόμαστε έτσι, η τύχη είναι γνωστή. Δίπλα είναι η Σαλαμίνα και η Λούτσα, εδώ είναι η Αγία Μαρίνα και η Σουβάλα. Καλό σας καλοκαίρι.

7

ΣώζωνΜπέσης, Μεγάλες

Ωρες"

Η Παναγίτσα

ο βαλα

- Άγιος

Νικόλαος

ΎΟς

Η Π

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Η,

Βγαίναμε έξω

ι

Μια στιγμή πιο μπροστά

'ι

11 ι > λους ανέμους

οπό ι;; ιοί κ ι ω] ο

-ο ήλιος μες τους ύπνους μας

χτισμένες προσευχές

τέλειο nopισκάλι-

θα, ι

στα πεζοδρόμια της θόΐασσας

'

χαμηλωμένη η α θρ< » ινη φ ε>(

t

t^.

μ Ι

!

-ο,

v

co !

· Σο':'

ί,υ ι ι,ιΐ , Ο Ο Ο Ο

',ιιιι tic, ιΐ|>|ΐιΐ| at μιι, η ; μ \ τ . ι οι δρόμοι του αλατιού πάνω στα f : ;;\Τ

ΙΓιέ)

' t

, βαθιά

«

και δίχως [έλος ;

Η,ίΐ ' . . , ;;; ; ; . ; · . * ' ' ;

ι ή

is ι '< ιροι

^ '.μ μ Σ ν μ ο - Σ Σ ' ! : Σ

Μ/71 ' U-

ι «| '

:

που μας γνωρίζει

)t,TJM ι ι ί

ο/οΰ προσ

στη ζωνο ·

\'·'':'''^'"

ν! ", : τπς

ι

: , ··]·,

Ί

Εδώ το μως στα ν εγγύτητο του τροπαίου

,

, ύ oc L ι ο ω

pi

ΊΟΙ

no [ι ι ι u j

u

'±υτό που ζούμε άρχισί

< t ι ο ,i M i r >νος pio μοή τοj» !

ο~

ι-

ιύσημο θεού ο: : σαν -,- ο ο έ\χ δώρ

-coi·4;

ι jJiOOC OOpuO]

,

1-'α φ\π

ο Σ

β;;'

ι τ,Γ«..

-οοοροβολοόντας ο'ι ψυχές! »: lCClAoKUÌj

I '

i ÌÒK

νεόχοοοοοήΣ

•

"-

'

''

, ,

, , .'

' Vi ν.' ίof

1

' ^, WÎ1 'ΐψ~

ί * ! ' Ο

γάλα του uusoptoioi

• ι ο ί πάλι

ρ.ενάλο ioiciiî o u Γμ.-τώβρη

"Seniυποσχόμενη ματιά

• 'lóoooivo βυθοί

ττα ειΐϊοομένα Λ< CHI οξίζει

' Γ *') ! *"t''

"

·

. ; , ;, (.

,

ί ,, ί , χ ο-.ìàti

s

'πρ'άςεις"γλυκές"και ,τμ .[It u'jp καθαρότητας - «κ

π, J >.;

Λ

ά

[pa

• Ί " . ο·ρ

φ pj οο ' , \M,ijf

ο./ oc :

avF'ï

! ,ο, ; L'ufi

-' 111 ίο τι -

'ç'soo; ο|..χ-!:;':οε;/. Σο ο; JοΣοονε

^ Σ|' ;? ' ;•

;

;i- icrtiKc γερ| ένα

όφοα(ϊτ*||)|^||ρίΐ||νίί Μ |ί :' = Σ Σ Ϊ ι -Τ;

αρσονοΚίί ι ! ,

: .Μ

, Σεπτέμβρη

"

μ,Ο

'

.. ιι, ' :

'ορ

,ρ

- _ ;. ο -" μ J / > ,

<ομ

-

J.

'Γι

•Ι L'I-

co'-c

• '. ,

_·'

. ΙΊ

ι

,ι

ä

,

,

Σ;,Ο '

0,0 Τ·'· .

,'

, · κ - nâVTI ,

{

,

· ;

, [

,

οι π ;. : ο ο m - ,.-1 • μ

.:ν μ· ο Σ';·' _ υ?:

έ';

^ -

αυτό μονάχο _ ι (ιΛ

, ι

'

3η

Ο, Ι

ΓΟΥΣΤΑΒΟΣ - ALABAMA

'92-'94

Ο θάνατος ακίνητος μέσα στη φλόγα του κεριού πλασμένο' βλέμμα Ένα φύσημα σκορπίζει τη φωτιά ερωτήματα και στάχτες Στο τελευταίο χρυσό λάφυρο του κόσμου Μόνος Ο, II Σκέψη μια αυτή η σκέψη διαβήτης και μέσα . ένας κόσμος αφανέρώτος πίσω από τις λέξεις Q, III

Ο Ακαιρος Νοτιάς : Στα μεγαλόπρεπα της θάλασσας νερά η χαρά που δεν πονά άκοποι αμάραντοι αφροί, βρόχινο κύμα! άπαντη η ομορφιά ακοίμητοι βυθοί μνήμα που σε ορίζει στα πιο καθαρά χρώματα της Γης χρυσή Αύοπη um ουρανού μακρινός ίΥρίζολ ιας πιω υυνι χίζει το δίκαιο βήμα του καιρού η αφεύγατη συνάντηση στο τέλος των πραγμάτων που θα μιλήσει, Νόμος Φίλοι |iqu μακρινοί και κο\ moi Νεκροί ή ζωντανοί Στο βάρος τούτης της στιγμής MtiUi μου βα()ιά ι\ωμί\οι Νύχτα σ' άρρηκτη ματιά

im.

m

|r i

ilIIfïE

"/* v

;.;;,·.:

!

ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΛΑΤΑΝΟΣ

«Θαλασσινή και ναυτική Αίγινα»

Η

θαλασσινή και ναυτική ιστορία για την Αίγινα αρχίζει από την πλούσια μυθο­

λογική της παράδοση κι ορισμένοι από τους ήρωες της είχανε πανελλήνια

ακτινοβολία, καθώς μας πληροφορεί ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας. Η Αίγινα, όμορφη νύφη της ελληνικής μυθολογίας, που απ' αυτή πήρε την ονο­ μασία του τ' ομώνυμο νησί. Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, ήτανε κόρη του πο­ ταμού Ασωπού. Την Αίγινα αγάπησε ο Δίας και, μεταμορφωμένος σ' αετό, την άρ­ παξε από τον Φλιούντα και την κουβάλησε κρυφά, από το φόβο της Ήρας, στο μι­ κρό νησί Οινώνη ή Οινοπίαν, που από τότε ονομάστηκε Αίγινα (Διόδ. 4, 72, 5). Από τον έρωτα αυτό γεννήθηκε ο Αιακός, πρώτος βασιλιάς στο νησί. Ανάμεσα στα παιδιά του Αιακού, ήταν ο μικρότερος, ο Φώκος, που απόχτησε από την Ψαμάθη, κόρη του Δία, αποκάλυψε στον πατέρα της Ασωπό ο βασιλιάς της Κορίνθου Σίσυφος. Στα ιε­ ρά της Ολυμπίας και των Δελφών είχανε στηθεί αγάλματα, που παρίσταναν τον Δία με την Αίγινα. Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές έρευνες, η ζωή στην Αίγινα άρχισε στην 4η χιλιε­ τηρίδα π.Χ. Οι πρώτοι κάτοικοι της ήρθαν από την Πελοπόννησο κι ιδρύσανε δύο συνοικισμούς. Ένα στο λόφο της Κολώνας, που ζούσαν από τη ναυτιλία, κι άλλο στο Μεσαγρό, που ήτανε γεωργοί. Στα μέσα της 3ης χιλιετίας, στις αρχές της πρωτοελ­ λαδικής περιόδου, νέοι κάτοικοι ήρθαν από το Αιγαίο, κι εγκατασταθήκανε στο λόφο της Κολώνας και ζούσαν από τη ναυτιλία και το εμπόριο. Καλοί ναυτικοί, αυτά τα χρόνια, κάναν εμπορικές ανταλλαγές με τις γειτονικές παραλίες της Επιδαύρου, της Αττικής και της Βοιωτίας. Στα μυκηναϊκά χρόνια (1580-1200 π.Χ.), ο οικισμός στην Κολώνα συνεχίζει να υπάρχει, χωρίς μεγάλη δραστηριότητα, γιατί στη θάλασσα κυ­ ριαρχούνε τα μυκηναϊκά πλοία. Οι κάτοικοι της Αίγινας στραφήκανε ξανά στη ναυ­ τιλία για να εξασφαλίσουνε τη ζωή τους και με τον καιρό κυριολεκτικά θαυματουρ­ γήσαμε, γιατί αναπτύξανε πολύ το εμπόριο με την Αττική, το Άργος, την Κόρινθο και τα νησιά του Αιγαίου. Η μεγάλη ακμή της Αίγινας άρχισε μετά το 734 π.Χ. και συνεχίστηκε ώς το 459 π.Χ. Στο διάστημα αυτό οι Αιγινήτες ναυτικοί κι έμποροι ταξίδευαν από τον Εύξεινο Πόντο ώς την Αίγυπτο, κουβαλώντας διάφορα προϊόντα και συγκεντρώνοντας μεγά­ λο πλούτο. Για τη διευκόλυνση των συναλλαγών τους πρώτοι έκοψαν νόμισμα. Ήταν ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΙΓΙΝΑ

ασημένιο κι είχε έμβλημα τη θαλάσσια χελώνα. Ευημερία γενική είχε το νησί, που ο πληθυσμός του μεγάλωνε πολύ. Έτσι, όχι μόνο υπήρχε ηρεμία και γαλήνη, αλλά σιγά-σιγά ιδρυθήκανε διάφορα ιερά και μεγάλα δημόσια κτήρια. Η αρχαία πόλη κατεί­ χε τη θέση της σημερινής. Είχε το πολεμικό της λιμάνι (Κρυπτό Λιμένα), στους νεωσοίκους χωρούσαν 60 τριήρεις, στην Καραντίνα, και το εμπορικό, εκεί που πιάνουνε σήμερα τα πλοία. Στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, το 480 π.Χ. οι Αιγινήτες πολεμήσανε μαζί με τους άλλους Έλληνες ενάντια στους Πέρσες και δείξανε μεγάλη γενναιότητα. Επίσης, στη ναυμαχία του Αρτεμισίου, όπου ξεχωρίσανε, σε σημείο που το Μαντείο των Δελφών τους κάλεσε ν' αφιερωθούνε στον Απόλλωνα «τα αριστήια της εν Σαλαμίνι ναυμα­ χίας» (Ηρόδοτος 8, 122). Το 458 π.Χ. οι Κορίνθιοι συμμαχήσανε με τους Αιγινήτες κι επιτεθήκανε στους Αθηναίους, σε μια προσπάθεια να σταματήσαυνε την ολοένα αυξανόμενη ναυτική τους δύναμη. Στη ναυμαχία στη Κεκρυφάλεια (Αγκίστρι), οι Αθηναίοι χτυπήσανε τα αιγινήτικα καράβια και τα νικήσανε. Αποβιβαστήκανε στο νησί κι υποχρεώσανε τους κατοίκους τους να γκρεμίσουνε τα τείχη, να πληρώσουνε μεγάλο φόρο -30 τάλαντακαι να παραδώσουνε το στόλο τους. Κατόπι δημιουργήθηκε μικρή ναυτική κίνηση.

Η καθαρά ιστορική περίοδος για την Αίγινα αρχίζει γύρω στα 950 π.Χ., ύστερα από μια πιθανή εγκατάλειψη του νησιού νωρίς στον 10ο αιώνα. Οι πηγές αργότερα μιλά­ νε για μεταναστεύσεις δωρικών πληθυσμών από την Πελοπόννησο, και συγκεκριμέ­ να την Επίδαυρο, προς την Αίγινα (Ηρόδοτος 8, 46. Παυσανίας 2, 29, 9). Στους επό­ μενους αιώνες το νησί αναδείχτηκε σε σπουδαία ναυτική κι εμπορική δύναμη. Στο τέ­ λος του 7ου αιώνα η Αίγινα, όπως και η Επίδαυρος, υπάγεται στο Άργος, που ο τύ­ ραννος του, ο Φείβων, έκοψε γύρω στα 700 π.Χ. τα πρώτα αργυρά νομίσματα της Ευρώπης στην Αίγινα. Τα νομίσματα αυτά είναι γνωστά ως «χελώνες», από το χαρα­ κτηριστικό έμβλημα του Ποσειδώνα -τη χελώνα τη θαλάσσια, που συμβόλιζε τη δύ­ ναμη της Αίγινας στη θάλασσα- που αναπαράσταση της στόλιζε τη μπροστινή όψη τους. Η εισαγωγή του νομίσματος συντέλεσε ώστε ν' αναδειχτεί η Αίγινα τον 7ο π.Χ. αιώνα σε μια από τις σημαντικότερες θαλάσσιες ία εμπορικές δυνάμεις στη Μεσόγειο. Τον άλλο αιώνα μάλιστα ίδρυσε κι αποικίες, την Κυδωνία στην Κρήτη και τον Αιγι­ νήτη στην Παφλαγονία. Η σημαντική ναυτική παρουσία της Αίγινας στην Μεσόγειο τον 6ο π.Χ. αιώνα μαρτυρείται κι από το γεγονός ότι απ' όλους τους Έλληνες, που ήταν εγκατεστημένοι στη Ναύκρατι της Αιγύπτου, μόνο οι Αιγινήτες, οι Σάμιοι και οι Μιλήσιοι είχανε χωριστούς ναούς για τη λατρεία τους, δηλαδή και αξιόλογες παροι­ κίες στον σημαντικό αυτό εμπορικό σταθμό της Μεσογείου. Με την κατάκτηση της Αίγινας από τους Αθηναίους το 456 π.Χ. και το διώξιμο του πληθυσμού της το 431 π.Χ., η κοπή νομισμάτων σταμάτησε. Στο τέλος του Πε­ λοποννησιακού πολέμου το 404 π.Χ, οπότε η αντίπαλος της Αθήνα κατέρρευσε ολο­ κληρωτικά, η Αίγινα ξαναπόχτησε την ελευθερία της, ο πληθυσμός της γύρισε και η ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 12

κοπή νομισμάτων ξανάρχισε. Αλλά επειδή η Αίγινα είχε χάσει τη δύναμη της στη θά­ λασσα, η παράσταση μιας χελώνας της ξηράς αντικατέστησε την παλιά θαλάσσια χε­ λώνα. Τα παλιά στοιχεία όμως παρέμειναν στην απεικόνιση των νομισμάτων, αφού στην πίσω όψη εξακολουθούσανε να έχουνε το έγκοιλο τετράγωνο, που ήτανε τώρα χωρισμένο με λεπτές γραμμές σε πέντε μέρη, είχε τα γράμματα Ν και Ι σ' ένα από τα ελεύθερα πεδία του κι ένα μικρό δελφίνι μέσα σε άλλο πεδίο. Το «επιφανέστατον» στην αρχαία Αίγινα είναι ο λόφος της Κολώνας, που γράφει ο Παυσανίας γι' αυτόν. Το όνομα Κολώνα (ιταλικά COLONNA) πήρε ο λόφος από τους Βενετσιάνους ναυτικούς, που χρησιμοποιήσανε τις κολώνες του ναού του Απόλ­ λωνα, που απ' αυτές σήμερα σώζεται μόνο μία, σαν σημάδι προσανατολισμού. Εντυ­ πωσιακά είναι τα ίχνη που διατηρούνται από τον πρωτοελλαδικό και τον μεσοελλαδικό συνοικισμό του νησιού. Πρωτοελλαδικές οχυρώσεις βρίσκονται κάτω από τον αρχαϊκό ναό του Απόλλωνα, δωρικό του τέλους του 6ου αιώνα π.Χ. Παλιότερα ο να­ ός της Κολώνας είχε ταυτιστεί με το ναό της Αφροδίτης, που αναφέρει ο Παυσανίας. Σήμερα πιστεύεται πως το ιερό της Αφροδίτης πρέπει να βρισκότανε κοντά στο εμπο­ ρικό λιμάνι. Η Αφροδίτη προστάτευε τη ναυσιπλοΐα και τους ναυτικούς, που οι αρ­ χαίοι την τιμοΰσανε κοντά στα λιμάνια σαν «ποντία, εύπλοια ή λιμενία». Και το ιερό της Αφαίας είναι δεμένο με τη ναυτική παράδοση, τη θαλασσινή της Αίγινας. Η λατρεία στη θέση του ιερού ανάγεται στα προϊστορικά χρόνια, γύρω στο 1300 π.Χ., και σχετίζεται με μια γυναικεία θεότητα της γονιμότητας, όπως αποδεί­ χνεται από τ' αρχαιολογικά ευρήματα που έφερε στο φως η ανασκαφική έρευνα. Αρχικά θεωροόσανε ότι ο ναός της Αφαίας είχε ιδρυθεί προς τιμήν της Αθηνάς, που η μορφή της δέσποζε στα δυο αετώματα. Αργότερα όμως, στις ανασκαφές των Γερ­ μανών αρχαιολόγων (1901), βρέθηκε μια αρχαϊκό επιγραφή όπου αναφέρεται το όνομα της τοπικής θεάς Άφας κι έτσι αποδείχτηκεε πως το ιερό ήταν αφιερωμένο στην Αφαία κι όχι στην Αθηνά. Για την Αφαία ο Παυσανίας αναφέρει πως υπήρχαν παραδόσεις στην Κρήτη. Από τον Δία και την Κάρμη γεννήθηκε η Βριτόμαρτι, που την είχε ερωτευτεί ο Μίνως. Για να τον αποφύγει, έπεσε στη θάλασσα, αλλά μπλέχτηκε στα δίχτυα ψαράδων. Έτσι, η Βριτόμαρτι βρέθηκε στα χέρια τους. Ένας όμως απ' αυτούς την ερωτεύτηκε, οπότε και πάλι για να γλυτώσει η όμορφη κόρη έπεσε στη θάλασσα και βγήκε στην Αίγινα όπου έγινε άφαντη (Αφαία) ο' ένα άλσος. Η Αφαία κρύφτηκε σε μια σπηλιά, πιθανώς σ' αυτή που υπάρχει στη βορειοανατολική γωνία του αρχαϊκού περιβόλου του ιερού της. Εκεί βρεθήκανε πολλά πήλινα ειδώλια κι άλλα αντικείμενα από τους μυκηναϊκούς χρόνους. Εκτός από το νόμισμα με τη θαλάσσια χελώνα, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αί­ γινας υπάρχουνε μεγάλα πιθάρια με αμαυρόχρωμες (θαμπόχρωμες) παραστάσεις πλοίων, που δηλώνουνε ταυτόχρονα τη ναυτική κυριαρχία της Αίγινας στο πρώτο μι­ σό της δεύτερης χιλιετία π.Χ. Ένας πρωτομινωικός αμφορέας, με διακόσμηση χταπό­ δι, και το πιο σημαντικό, μια πέτρινη άγκυρα με την επιγραφή «ΜΗ ΚΙΝΕΙ ΤΟΔΕ». Η ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΙΓΙΝΑ

επιγραφή απευθύνεται στους δαίμονες του θαλάσσιου βυθού, κάνει επίκληση σ αυ­ τούς, να μη μετακινηθούνε την άγκυρα και κινδυνεύσει το αγκυροβολημένο πλοίο. Στο κατάγιαλο, κοντά στον Αγιοβασίλη, στην περιοχή της Περιβόλας, βρήκα απολι­ θωμένα στρείδια, που φανερώνουνε τα ηφαιστειακά πετρώματα του νησιού. Οι αλλεπάλληλες πειρατικές επιδρομές των Σαρακηνών στη βυζαντινή περίοδο, αναγκάζανε τους κατοίκους της Αίγινας ν' αποσύρονται στις εσωτερικές ορεινές πε­ ριοχές, γύρω απ' την Παλιαχώρα, και ν' ασχολούνται με τη ναυτιλία, καθώς χρησιμοποιούσανε το λιμάνι της Σουβάλας' και τους όρμους της βόρειας παραλίας. Οι πα­ λιότερες πειρατικές επιδρομές είχαν αφήσει στο νησί την παράδοση του «κρίνου κα­ ταφυγίου πειρατών». ΠΑΛΙΟΤΕΡΑ ΟΙ ΑΙΓΙΝΗΤΕΣ ΚΑΤΑΠΙΑΝΟΝΤΑΝΕ ΜΕ ΤΗ ΣΠΟΓΓΑΛΙΕΙΑ, είχε ξα­ κουστούς και σπουδαίους σφουγγαράδες, αλλά σήμερα πια δεν υπάρχει τίποτα. Με­ τά το 1970 περίπου σταμάτησε η σπογγαλιεία από τους Αιγινήτες. Ο τελευταίος βουτηχτής Νικόλας Φωστιέρης συχωρέθηκεε τα Χριστούγεννα 2002 και η «Αιγιναία» (τεύχος 6), έγραφε το «συναξάρι» του. Σπουδαία πηγή πλούτου ήτανε προπολεμικά το σφουγγάρι για την Αίγινα. Στα κατοχικά χρόνια η σπογγαλιεία σταμάτησε ολοκληρωτικά. Ξαναξεκίνησε στα 1946, και το 1947 φύγανε δώδεκα καΐκια που είχαν οι: Κυριάκος Λεβεντόπουλος, Ανάστα­ σης Μαΐλης, Διονύσης Μπήτρος, Θόδωρος Γενίτσαρης, Νικόλας Μαργαρώνης, Αντώνης Λυκούρης, Δημήτρης Λέκκας από ένα καΐκι, αδελφοί Στρατηγού δύο, Ηλίας Πέππας και αδελφοί τρία καΐκια. Σε κάθε καΐκι σφουγγαράδικο, με πέντε δύ­ τες και έξη πλήρωμα το καθένα, εργαζότανε συνολικά εκατό τριανταδυό άνθρωποι. Αλλά, εκτός από αυτούς ένας ολόκληρος κόσμος εργαζότανε κι αποζούσε από τη σπογγαλιεία (κατεργασία, συσκευασία, εμπόριο). Από το 1928 ώς το 1939, για τη σπογγαλιεία από Αιγινήτες εργάστηκαν: 1.196 κυβερνήτες, 3.763 δύτες και 6.457 ναύτες. Σύνολο 11.416. Οι κυβερνήτες και οι ναύτες πληρωνότανε με το επίσημο μι­ σθολόγιο, οι δύτες με μερίδιο-ποσοστό, από 29 ώς 33% από το βάρος των σφουγ­ γαριών που βγάζανε με όλα τα άλλα έξοδα από την επιχείρηση και την τροφοδοσία. Το σφουγγάρι ήτανε και σπουδαία πηγή εισαγωγής συναλλάγματος. Αιγινήτες βουτηχτάδες ήτανε: Φώτης Φωστιέρης, Νικόλας Φωστιέρης, Γρηγόρης Χρυσοχόος ή Τσαπέκος, Σωτήρης Χρυσοχόος, Αριστείδης Πολυνιάδης, Κωνσταντίνος Κλώνος, Βα­ σίλης Σάββας, Κυριάκος Λαζάρου, Τάσος Μήτρος, Αντώνης Μήτρος ή Κουνάκος, Αντώνης Μαρίνης, Γιώργος Τρίμης (από Πέρδικα), Αντώνης Τρίμης, Τάσος Μήτρος (τόνε χτύπησε το ρέμα), Κυριάκος Γενίτσαρης (παράλυτος), Διονύσης Λορέντζος (πα­ ράλυτος), Κυριάκος Λαζάρου (τόνε χτύπησε το ρέμα), Νικολάκης Τρίμης ή Στούκος (παράλυτος), Νικόλας Διδσμιώτης. «Εισήλθες έως των πηγών της θαλάσσης; ή περιεπάτησας εις εξιχνίασιν της αβύσσου;». Ιώβ, κεφ. λη', 16.

14

ΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

ΟΙ ΑΙΓΙΝΗΤΕΣ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΩΣ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ, ΔΟΥΛΕΨΑΝΕ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ σαν ψαράδες και σαν ναυτικοί. Σαν ψαράδες χρησιμοποιήσανε διχτυάρικα, τράτες, ανεμότρατες, γρι-γρι, παραγάδια, πυροφάνια. Σπουδαίοι ήταν οι Αιγινήτες και στη ναυτοσύνη. Καθώς μας πληροφορεί ο Κώστας Σταμάτης, από τον χρόνο γέννησης 1849 ώς το 1970, έχουν απογραφεί οι εξής ναυτικοί: «Ο πρώτος απογραμμένος διπλω­ ματούχος ναυτικός της περιόδου αυτής λεγόταν Καπότας Ιωάννης του Νικολάου, γεννή­ θηκε στην Αίγινα το 1849 και είχε αριθμό ναυτικού φιλλαδίου 44033 Α, ενώ ο τελευταί­ ος λέγεται Μπουντούρης Ιωάννης του Νικολάου, γεννήθηκε στην Αίγινα το 1970 και έχει αριθμό ναυτικού φυλλαδίου 363 ΛΑ. Μετρήσαμε 3.412. Στη συνέχεια ξεχωρίσαμε τους διπλωματούχους, τους πτυχιούχους και τους αδειούχους και το αποτέλεσμα ήταν ότι, οι προσοντούχοι ναυτικοί φτάνουν τους 1.303. Από τον αριθμό αυτό οι 439 ανήκουν στο κατάστρωμα και από αυτούς 253 είναι ναύτες, ενώ 202 είναι διπλωματούχοι πλοίαρχοι. Οι διπλωματούχοι μηχανικοί είναι 447 και 417 οι λοιπές ειδικότητες διπλωματούχων».

1 ία τον προστάτη Άγιο Νικόλα των ναυτικών υπάρχουν πολλά εκκλησάκια στην Αί­ γινα, τα σπουδαιότερα είναι: ο Άγιος Νικόλας Θαλασσινός στον μώλο του λιμανιού, η μεγάλη εκκλησιά πάνω από το λιμάνι, στη Παλιαχώρα ο μονόχωρος δρομικός να­ ός Άγιος Νικόλας, στον 18ο αιώνα, ο μονόχωρος ναός με εγκαρσία διάταξη του ιε­ ρού Άγιος Νικόλας, στον ΐ4ο-15ο αιώνα, ο Άγιος Νικόλας του Μαόρικα, μεταβατι­ κός, μεταξύ ελεύθερου κι εγγεγραμμένου σταυρού, τύπος, στο 12ο αιώνα. Επιγραφή 1330. Μονόχωρος δρομικός ναός Άγιος Νικόλας στους Μύλους, κοντά στην Πα­ λιαχώρα, χρονολογία 1382-83. Στον Άγιο Νικόλα του Μαύρικα καθώς και στην Όμορφη Εκκλησιά, στους τοίχους, για αφιερώματα, υπάρχουνε χαράγματα ναυτι­ κών που φανερώνουνε πλεούμενα. Τέτοια καταγράψαμε με τον ζωγράφο Ράλλη Κοψίδη όταν βγάλαμε το βιβλιαράκι «Προσκυνητάρι της Αίγινας» (Αθήνα 1965). Στην Παλιαχώρα, στο ναό της Αγίας Κυριακής, σε τοιχογραφία για την Δεύτερη Παρουσία εικονίζεται προσωποποίηση της θάλασσας, που κάθεται πάνω σε κήτος μ' ένα ανθρώπινο κεφάλι στο στόμα του, γύρω διάφορα ψάρια, ένας κάβουρας, φορά­ ει κορώνα στο κεφάλι και βαστά στο δεξί χέρι καράβι δικάταρτο μ' έξι ναύτες πάνω του, ενώ στο αριστερό σκήπτρο. Η τοιχογραφία είναι στο 17ο αιώνα.

2-ιτα 1880 ο χωρικός, λαϊκός αρχιτέκτονας και γλύπτης Αλέξανδρος Ροδάκης, έχτισε το σπίτι του στον αιγινήτικο Μεσαγρό, που χαρακτηρίστηκε από τον αξέχαστο φίλο του Τζούλιο Καΐμη «λουλούδι της αρχιτεκτονικής της Αίγινας». Στο εσωτερικό του, πάνω από πόρτα, έχει και μια σκαλιστή βάρκα σε πουρί. Εξάλλου, Αιγινήτες λαϊκοί ζωγράφοι και γλύπτες, το 1991, στο Ιστορικό και Ααογραφικό Μουσείο του Δήμου Αίγινας, παρουσιάσανε έργα τους από τη ναυτική και θαλασσινή παράδοση του νησιού. Στον ίδιο χώρο και την ίδια χρονιά παρουσιάστη­ κε και η έκθεση «Τα καΐκια μας στην Αίγινα», με μοντέλα από παραδοσιακά πλεού­ μενα, που κατασκευάσανε με οίστρο Αιγινήτες τεχνίτες. Η ίδια έκθεση πρωτοπαρου­ σιάστηκε στην Αθήνα και στον Πειραιά. ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΙΓΙΝΑ

Σε μιαν άλλη έκθεση στο Λαογραφικό Μουσείο, το 2004, με θέμα «Αγινήχικα κα­ νάτια, καμβάς από πασπάρα», πολλά ήτανε ζωγραφισμένα με θαλασσινά και ναυτικά θέματα, αριστουργήματα λαϊκής διακόσμησης. Η ανυφάντρα Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού, το 1996, στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Δήμου Αίγινας παρουσίασε την έκθεση της «Η κεντημένη μου Αίγινα», και το 2004, στο Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα «Β. Παπαντωνίου» στο Ναύ­ πλιο, την έκθεση της «Κεντώντας τη θάλασσα», με κεντημένους καμβάδες. (Αύτη η θάλασσα, η μεγάλη και ευρύχωρος' Εκεί ερπετά, ων ουκ εστίν αριθμός, ζώα μικρά μετά μεγάλων». (Ψαλμός ΡΓ', 25) «Και το μεγαλούργημα από την κεντήστρα Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού στον καμβά με τα χρωματιστά μάλλινα νήματα "Το ταξίδι στη θάλασσα". Ολόκληρη η σύνθεση-χείμαρος έχει πάρα πολλές φιγούρες. Ιστιοφόρα, δελφίνια με πεντάμορφες γοργόνες πάνω τους να βαστάνε πλεούμενα, τρίαινες, ναυτίλοι, μεγάλη μουσική ορχήστρα, μ' έγχορδα και πνευστά όργανα, λίρες, κιθάρες, τρομπόνια, κρουστά, ανάμεσα σε χορό από δελφίνια, ψάρια, γοργόνες με κορώνα στο κεφάλι, με μια και δυο ψαροουρές, πραγματικά τρανή γιορτή, πανηγύρι, γιορτάσι, μυσταγωγία μυστηριακή».

ΚΑΙ ΜΙΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΙΓΙΝΗΤΕΣ ΠΟΥ ΠΟΛΕΜΗΣΑΝΕ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ, στον μεγάλο αγώνα, στο 1821, από τον Γιώργο Κουλικούρδη: «Επειδή οι Αιγινήτες εθεωρούντο καλοί ναυτικοί, σίγουρα θα πολεμούσαν και με τα καράβια των Ψαριανών, Υδραίων και Σπετσιωτών, αλλά δεν έχω πληροφορίες παρά μόνο για εκείνους, που στα έγγραφα τους αναφέρεται ότι πολέμησαν στη θάλασσα ή υπηρέτησαν σε διά­ φορα καράβια. Αναγνώστης Αθανασίου, Αγκιστριώτης, ναύτης, εγκαταστάθηκε αργότερα στη Σύ­ ρο. Πολέμησε από τα 1821-1827 ως ναύτης α' τάξης και ύστερα ως πυροβολητής α' τάξης στο πολεμικό καράβι Κίμων του Υδραίου Ιω. Βατζαξή και πήρε μέρος σε πολλές ναυμαχίες και στην εκστρατεία με τον Κόχραν στην Αλεξάνδρεια τον Μάιο του 1827. Χρήστος Αιγινήτης. Έσωσε με το καΐκι του πολλές αθηναϊκές οικογένειες. Πολέ­ μησε και στην ξηρά. Έπεσε στο Χαϊδάρι. Μιχάλης Βατικιώτης Κ. Ήταν ναύτης στο εμπορικό καράβι Ξενοφών του Ανδρέα Ν. Αποστόλη. Νικόλαος Βρέξης. Πολέμησε στη στεριά και στη θάλασσα. Ήταν ιδιοκτήτης τρε­ χαντηριού 17 τόνων. Νικόλαος Μ. Δραπανιώχης. Ναύτης στο πυρπολικό του Λαζάρου Μουσιού, Σπετσιώτης, που έκαψε μια τουρκική φρεγάτα στον Κάβο Ντόρο (20 Μαίου 1825). ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ,

τ. 12

Νικόλαος Εμμανουήλ. Πηδαλιούχος στο πολεμικό καράβι Ο Αλέξανδρος του Ι.Χ.' Αλεξανδρή, Ψαριανού. Πήρε μέρος στις εκστρατείες του πλοίου. Πέθανε μέσα στο καράβι στα 1829. Δημήτριος Ηλίας ή του Λία. Ναύτης. Αναφέρει ότι λέγεται και Μητζάτζος. Αντώνης Καλούδης. Ναύκληρος. Πολέμησε στην ξηρά και στη θάλασσα με πο­ λεμικά καράβια και πυρπολικά στην Ερεσό, Κω, Μεσολόγγι. Δημήτριος Καλούδης, Αρχιναυπηγός, Αξιωματικός στον Ναύσταθμο του Πόρου. Ανδρέας Καρύδης, ναύτης στο πυρπολικό του Κ. Νικόδημου. Κυριάκος Αθ. Μπέσης. Έσωσε το τσερνίκι του Ψαριανού Ανδρέα Καμπούρη, που ήταν φορτωμένο με πυρομαχικά και έπιασε φωτιά στο λιμάνι της Αίγινας. Γιάννης Πέππας. Βοήθησε με το καΐκι του τον Ν. Κριεζώτη στην εκστρατεία του στην Εύβοια (1827). Νικόλαος Πέππας, Υπαξιωματικός Β'. Με τα δύο ιδιόκτητα πλοία του και 25 ναύ­ τες, ως ακταιωρός παρακολουθούσε τον θαλάσσιο χώρο από τον Πειραιά ώς το Σούνιο. Αναγνώστης Χρυσοχόος Υπαξιωματικός Α'. Γραμματέας στο καράβι του Σπετσιώτη Αναστασίου Κολανδρουτσου και στον Αλέξανδρο του Ψαριανού Ι.Χ. Αλεξανδρή». Στην Αίγινα βρήκανε καταφύγιο πολλοί ψαριανοί μετά την καταστροφή του νη­ σιού από τους Τούρκους, το 1824. Στη διάρκεια του Αγώνα χτιστήκανε στην Αίγινα ωραίες οικοδομές από τον Κ. Κανάρη, τον Πετρόμπεη, τον Γεννάδιο κι άλλους, και η πρωτεύουσα του νησιού πήρε την όψη μικρής πόλης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Σόνια ντι Νόϋχοφ, «Αίγινα», εκδόσεις «Απόλλων».

- Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα.

- Εφημερίδα «Κήρυξ Αγίνης», Φεβρ. 1947, αριθ. 1.

- Ιωάννου Ρισπέν, «Ελληνική Μυθολογία», τόμος Α'.

- Εκδοτική Πολιτιστική Οικολογική Αίγινας (Ε.Π.Ο.Α.), Α'γινα '95, Γενικός Οδηγός Γνωρί­ στε την Αίγινα.

- Νικόλαος Μουτσόπουλος, «Η Παληαχώρα της Αίγινας», Αθήναι 1962.

- Κ. Βριεσλάντερ, «Το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα», επανέκδοση, Αίγινα 1993.

- Χαράλαμπος Πέννας, «Η Βυζαντινή Αίγινα», Αθήνα 2004.

- Γ. Κουλικούρδη, «Αίγινα Π, Η Αίγινα στην επανάσταση του 1821, Αιγινήτες Αγωνιστές», Αί­ γινα 2002.

- Ράλλης Κοψίδης-Βασίλης Πλάτανος, «Προσκυνητάρι της Αίγινας», Αθήνα 1965.

- Περιοδικό «Η Αιγιναία», τεύχη 6 (2002) και 8 (2006).

- Υπουργείο Πολιτισμού, «Το Ιερό της Αφαίας στην Αίγινα». ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΙΓΙΝΑ

ΒΑΣΙΛΗΣ Ι. ΛΥΚΟΥΡΗΣ*

Η Αίγινα στους μεσαιωνικούς χάρτες, η ιστορία τους και οι πΐηροφορίες π( 'ετά την κατάκτηση της Ελλάδος από τους Ρωμαίους, το 146 π.Χ., αρχί-

Μ:

.ζουν να λιγοστεύουν οι πληροφορίες για την Αίγινα. Η κατάσταση αυτή

συνεχίσθηκε με ελαφρές διακυμάνσεις μέχρι την επανάσταση του 1821. Η ιστορική αυτή πραγματικότης οφείλεται σε διαφόρους λόγους. Ό π ω ς π.χ. στην αναστάτωση την οποίαν επέφερε η ρωμαϊκή κατάκτηση της Ελλάδος, στην δημιουργία του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, της άλλως γνωστής ως Βυζαντι­ νής Αυτοκρατορίας, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, στην μετακίνηση του κέντρου ενδιαφέροντος, στην απώλεια του ενδιαφέροντος και της αίγλης που εί­ χαν η Αθήνα και ο Πειραιεύς κατά την παλαιοτέρα περίοδο, στην κατάκτηση της Αιγίνης από τους Φράγκους, Ενετούς και Τούρκους, στις περιπέτειες από τους πειρατάς, στην εγκατάλειψη της νήσου από τους περισσοτέρους κατοίκους κλπ. Παρά ταύτα, και κυρίως παρά το γεγονός ότι η Αίγινα, κατά την μακρά αυ­ τή περίοδο, δεν γειτνιάζει με σημαντικές πόλεις, ενώ ευρίσκεται στο κέντρο του Σαρωνικού Κόλπου, ούτε ευρίσκεται στην γραμμή πλεύσεως, που ακολουθούν τα μεγάλα πλοία της εποχής, που ταξιδεύουν για να προσεγγίσουν σε ονομαστά λιμάνια, εν τούτοις υπάρχει ένα διαρκές ενδιαφέρον για την Αίγινα. Το ενδιαφέρον αυτό δικαιολογεί και την ύπαρξιν πληροφοριών, τις οποίες πρέπει να εκμαιεύσουμε κατά κάποιον τρόπο. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως από τους Λατίνους το έτος 1204, οι κατακτηταί απεφάσισαν την διανομή, μεταξύ τους, των χωρών της Βυ­ ζαντινής Αυτοκρατορίας. Έτσι η Αίγινα, που μας ενδιαφέρει εν προκειμένω, παρεχωρήθη στους Ενετούς. Μετά προσαρτήθηκε στην Βαρωνία της Καρύστου και, σύμφωνα με τους όρους μιας άλλης συνθήκης, προεβλέπετο να επιστρέψει η Αίγινα στους Ενετούς, αν ο τελευταίος Καοπένα, Άρχων της Καρύστου, πέ­ θαινε χωρίς να αφήσει απογόνους. Αλλά και μετά την ανασύσταση της το έτος 1261, κυρίως όμως από της κυριεύσεως της Κωνσταντινουπόλεως από τους Οθωμανούς, το έτος 1453, η Αίγινα και μέχρι το 1821 αναφέρεται σε διεθνείς * Ο Βα ίλη Τ Λ

'

είναι επίτιμος δικηγόρος, 18

συνθήκες, όπως στην Συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως του 1497, κατά την οποίαν η Αίγινα περιέρχεται στους Ενετούς, στην συνθήκη της ΚωνσταντιΚΕΙΜΕΝΑ, Η Α1ΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

νουπόλεως του 1502, με την οποία η Αίγινα περιέρχεται στους Τούρκους και μετά από τροποποίηση της συνθήκης αυτής στους Ενετούς, στην συνθήκη του 1540, με την οποία η Αίγινα περιέρχεται στους Τούρκους, στην συνθήκη του Κάρλοβατς Κροατίας, του 1699, με την οποία η Αίγινα περιέρχεται στους Ενε­ τούς, και τέλος στην συνθήκη του Πασσάροβιτς Σερβίας, του 1718, με την οποία η Αίγινα περιέρχεται στους Τούρκους, ενώ με την συνθήκη του Κουτσούκ Καϊναρτζή της Βουλγαρίας, του 1774, η Ρωσσία αποκτά κηδεμονία επί των εν Τουρκία ορθοδόξων Χριστιανών και συνεπώς και των εν Αιγίνη. Παραλλήλως, κατά την ίδια αυτή εποχή, η Αίγινα αναφέρεται με παραπλή­ σια ονόματα στην αλληλογραφία και στις συζητήσεις των ισχυρών, αλλά και στους χάρτες της εποχής εκείνης. Γεωγράφοι και χαρτογράφοι εμφανίζονται στην αρχαία εποχή, :.:'.;., ύ· ΐ

Έλληνες από διάφορα σημεία του τότε γνωστού Κόσμου, όπως ο Αναξίμανδρος από την Μίλητο (611-546 π.Χ.), ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (φωτογρ. 1), ο Εκαταίος ο Ερετριεύς, Έλλην γεωγρά­ φος, ακμάσας κατά τα έτη 340-300 π.Χ., ο Μαρίνος ο Τύριος, Έλλην γεωγράφος, ακμάσας περί το 100 μ.Χ., ένας από τους με-

\

".•

γάλους Έλληνες πρωτοπόρους της χαρτογραφίας. Σχεδίασε τους πρώτους χάρτες για αποκλειστική χρήση των ναυτικών. Ήταν ο χαρτογράφος που επενόησε την προβολή της σφαιρικής επιφανείας της γης πάνω σε επίπεδο, με την μέθοδο που πολύ αργότερα

_.'_.!"

έγινε γνωστή σαν Μερκατορική. Την μέθοδο αυτή εβάσισε σε μια κυλινδρική προβολή που σχημάτιζε ένα δίχτυ από παραλληλό­

•

γραμμα, με βάση «τον διά της Ρόδου παράλληλον», τον παράλλη­ λο δηλαδή του Ελληνικού αυτού νησιού που αποτελούσε, την επο­ χή εκείνη, το κέντρο της ναυτιλιακής δραστηριότητος τού τότε γνωστού κόσμου. Τα συγγράμματα του Μαρίνου δυστυχώς εχάθησαν κι ο ίδιος είχε την τάχη όλων των πρωτοπόρων. Η δουλειά του

m

ξεχάσθηκε, για να ξαναγίνει γνωστή από τον Φλαμανδό Γεράρδο Μερκάτορα (1512-1594), πολύ αργότερα, που την ιδιοποιήθηκε κι έδωσε, στην προ-

.

J H M H

Ύ

|

'"

βολή αυτή του Μαρίνου, το δικό του όνο­ μα. Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος (φωτογρ. 2),

ί. • ·

}

:•:·<•·· itm

ifs*

Έλλην, έζησε τον 2ον μ.Χ. αιώνα. Ένας

ρ

*

Λ-

ΪΡρ

'^ ' Λ; »vif

Η

των μεγαλυτέρων αστρονόμων όλων των

i. • .,* M

<5RÏ|a,

.J

• 's 3 » - "

αιώνων και συγχρόνως ο μεγαλύτερος γε­

re»

ωγράφος της αρχαιότητος (φωτογρ. 3), και άλλοι. Αργότερα δε Άραβες κλπ. Κατά την περίοδο από της ενάρξεως

fi«

i

_> *.·.

' ψ:

των σταυροφοριών και εντεύθεν εμφανίζοH ΑΙΓΙΝΑ ΣΤΟΥΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ

19

νται Έλληνες χαρτογράφοι, όπως ο Ιωάννης Ξενοδόχος από την Κέρκυρα, ο οποίος το 1520 σχεδίασε τον χάρτη του και ο Γεώργιος Σιδερής ή Καλαποδάς από την Κρήτη. Η χρονολογία 1560 αναφέρεται σε ένα χάρτη του, τον 16ον αι­ ώνα αναφέρεται ο Νικόλαος Βουρδόπουλος από την Πάτμο, ακόμη ο καπετάν Νικόλας Κεφάλας από την Ζάκυνθο, ο οποίος σχεδίασε τον πρώτο έντυπο ελ­ ληνικό χάρτη που τυπώθηκε στο Παρίσι το 1818 σε ελληνική γλώσσα, και πολ­ λοί άλλοι διαφόρων εθνικοτήτων, όπως Γάλλοι, Ενετοί, Ολλανδοί, Γερμανοί κλπ. περιηγηταί και χαρτογράφοι, ακριβώς διότι είχε αρχίσει το επεκτατικό εν­ διαφέρον των δυτικών ηγεμόνων για τον χώρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, του Ευξείνου Πόντου, της Ανατολικής Μεσογείου, της Εγγύς και Μέσης Ανατο­ λής, της Αιγύπτου κλπ. Τέλος πρέπει να θυμηθούμε την «Χάρτα» του Ρήγα Βελεστινλή, η οποία εί­ ναι ένας γεωγραφικός χάρτης των Ελληνικών χωρών στην Ευρώπη και την Μ. Ασία, με τις θάλασσες και τα νησιά μας, αλλά και τους βορείους, υπόδουλους στους Τούρκους, γειτονικούς λαούς. Ο Ρήγας από το Βελεστίνο, του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Αντώνιος Κυριαζής, δικαίως έχει χαρακτηρισθεί ενθομάρτυς και πρόδρομος της Ελληνι­ κής Επαναστάσεως του 1821. Αφού έλαβε αρτία Ελληνική μόρφωση, εργάσθη­ κε ένα διάστημα ως διδάσκαλος, εσπούδασε την γαλλική και γερμανική γλώσσα, συνέγραψε βιβλία ποικίλου περιεχομένου, μετέφρασε ξένα κείμενα, και μελετού­ σε τρόπους για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, τον οποίον δεν μπορούσε να υπομένει. Εγύρισε διάφορες χώρες της Βαλκανικής χερσονήσου, διέδιδε τις ιδέες του και δημιουργούσε πυρήνες, οι οποίοι εργαζόντουσαν για τον ίδιο σκο­ πό. Τελικώς, κέντρο της δραστηριότητος του κατέστησε την Βιέννη, όπου συ­ στηματικούς πλέον σχεδίαζε και εργαζόταν για την απελευθέρωση των υποδού­ λων στους Τούρκους λαών της χερσονήσου του Αίμου. Στην Βιέννη σχεδίασε και εξέδωσε κατά το έτος 1797 την περίφημη «Χάρτα» του. Ο χάρτης του Ρήγα, με­ γάλων διαστάσεων, εχωρίζετο σε τμήματα και περιελάμβανε ολόκληρη την χερ­ σόνησο του Αίμου και την Μ. Ασία. Πολύ δε ωραίες εικόνες ερειπίων και νομι­ σμάτων κοσμούν τα περιθώρια του (φωτογρ. 4). Την εποχή εκείνη οι σχέ­ σεις Βιέννης και τουρκικής κυβερνή­ σεως ήσαν πολύ στενές. Δυστυχώς, οι ενέργειες

του

Ρήγα

επροδόθησαν

στους Αυστριακούς, οι οποίοι συνέλα­ ι""' '

;; ' ?•

. , . i - ^

% , .

' 4Α

,

=..

--«":

βαν τον Ρήγα με τους συνεργάτες του,

;,ft»ti. ,

στην Τεργέστη, κατά την κάθοδο του

'••-', ϊ •.-.•••:•!

προς την Ελλάδα, τους μετέφεραν

If-fî

στην Βιέννη και τους παρέδωσαν στους Τούρκους, οι οποίοι εφυλάκιt

20

f

'•'•'-:•*•"<-?v7.--:v·••-';•'•• - •.'•.;-"i.v.-'i;.

.

. .. .,,«;

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ,

τ. 12

σαν τον Ρήγα με τους συντρόφους του στον πύργο Νεμπόιζα (φωτογρ. 5), που βρίσκεται στο Βελιγράδι, κοντά στον Δούναβη, όπου και τους εξετέλεσαν δια στραγγαλισμού το 1798. Άλλη εκδοχή δέχεται ότι ερρίφθησαν δεμένοι στον Δού­ ναβη, όπου βρήκαν μαρτυρικό θάνατο εκ πνιγμού. Ευτυχώς η Ελληνική Κυβέρνηση επληροφορήθη εγκαίρως την σχεδιαζόμε­ νη εμπορική εκμετάλλευση του πύργου Νεμπόιζα. Επενέβη, μέσω της ελληνι­ κής πρεσβείας στο Βελιγράδι, και η Σερβική πλευρά απεδέχθη την ιστορική αξιοποίηση του πύργου. Τις σχετικές ενέργειες έχει αναλάβει η Βουλή των Ελλήνων με επί κεφαλής τον αντιπρόεδρο της κ. Γ. Σούρλα, προκειμένου να δο­ θεί στην Ελλάδα η χρήση του πύργου ή ωρισμένων χώρων του, για να γίνει μουσείο και να προστατευθεί σαν ένα ιστορικό μνημείο για όλους τους Έλληνες ή Σέρβους που βρήκαν τραγικό θάνατο εκεί από τον τουρκικό ζυγό. Μετά την μεγάλη, αλλά αξιόλογη αυτή παρένθεση, επανερχόμαστε στο θέμα μας. Οι χάρτες λοιπόν, της εποχής αυτής, παρουσιάζουν την περιοχή που ενδια­ φέρει, με τις γνώσεις και τα μέσα της εποχής εκείνης, ενώ είναι στολισμένοι υπερβολικά και παρέχουν γραπτώς κάθε δυνατή πληροφορία. Μπορεί δηλαδή ένας χάρτης της εποχής εκείνης να είναι ταυτοχρόνως καλλιτέ­ χνημα, επιστημονική καταγραφή και πολιτικό

- :--

ντοκουμέντο (φωτογρ. 6). Δεν είναι δε υπερβολή ο ισχυρισμός ότι, πριν μια δύναμη στείλει σε κάποια περιοχή στρατεύμα­ τα και κανονιοφόρους για να την καταλάβει, στέλ­ νει χαρτογράφους και περιηγητάς. Ο λόγος είναι προφανής. Οι χαρτογράφοι ζωγραφίζουν την διαδρομή που ακολούθησαν, τις ακτές, τα βουνά, τις χαράδρες, και οι περιηγηταί σημειώνουν διά­ φορες πληροφορίες εν σχέσει με τους ανθρώπους, με τις συνήθειες τους, τα έργα τους, τις πόλεις τους και ό,τι άλλο τους κάμει εντύπωση. Σήμερα οι χάρτες αυτοί αποτελούν αντικείμε­ νο ζωηρού ενδιαφέροντος, όπως και οι ανάλογες εκδόσεις των βυζαντινών και μεσαιωνικών κει­ μένων και συγκεντρώνονται κυρίως από Μου­ σεία και συλλέκτες. Ο χάρτης είναι από τις επινοήσεις του αν­ θρώπου, που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν «μαγικές». Φέρνει μπροστά μας την απεραντοσύ­ νη της Γης. Κάτι που αλλοιώς είναι αδύνατο να δούμε και να αντιληφθούμε. Η τεράστια, για τα Η ΑΙΓΙΝΑ ΣΤΟΥΣ ΜΕΣΑΙΟΝΙΚΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ

' Λ* .

21

6

ανθρώπινα μέτρα, γήινη έκταση, γίνεται με τον χάρτη προσβάσιμη, οικεία, και ο χάρτης ένα χειροπιαστό εργαλείο δουλειάς, αλλά και γνώσης, φυγής και ονεί­ ρου. (Ευάγγελος Λιβιεράτος σελ. 7). (φωτογρ. 7). Η ενασχόληση με τους μεσαιωνικούς χάρτες, οι οποίοι είναι δύο ειδών, εί­ ναι πράγματι πολύ ευχάριστη και ενδιαφέρουσα. Για τους νέους μας, ιδιαιτέρως, μπορεί να είναι η βάσις και η απαρχή επαγ­ γελματικής ενασχολήσεως. Εξ άλλου, στα ντουλάπια και τις κασέλες των καπε­ ταναίων προγόνων κάτι θα βρεθεί που αξίζει τον κόπο να διαφυλαχθεί.

5~"K«i?'W*vT~5'S > -

Το ένα είδος είναι ο γεωγραφικός χάρτης (φω­ τογρ. 8) με σχηματική παράσταση του χώρου που ενδιαφέρει, ενώ το άλλο είδος είναι ο πορτολάνος (φωτογρ. 9 και 10), ο οποίος επί πλέον των στοι­ χείων του πρώτου έχει γεωγραφικές πληροφορίες και οδηγίες για να μπορέσει το πλοίο να ταξιδεύ­ σει ασφαλώς προς την επιθυμητή περιοχή, αλλά και πληροφορίες για την ακίνδυνη είσοδο και έξο­ δο από τον λιμένα προσεγγίσεως. Τα ίδια περίπου στοιχεία περιέχουν και σύγχρονοι χάρτες (φωτο­ γρ. 10α). Ο χάρτης αυτός του λιμένος και πόλεως Αιγίνης, δίδει πληροφορίες... Στο εμπόριο υπάρχουν συλλογές με διάφο­ ρα κριτήρια εκάστη. Μία από τις καλές συλλογές είναι ο κατάλογος του πρέσβεως κ. Χρήστου Ζαχαράκι. Ο κατάλογος αυτός περιλαμβάνει χάρτες της Ελλάδος, στους πε­ ρισσοτέρους των οποίων απεικονίζεται και η Αίγινα των ετών 1477-1800, και έχει εκδοθεί στην Λευκω­ σία της Κύπρου το έτος 1982. Από τους χάρτες αυτούς, οι οποίοι είναι έρ­ γα δυτικών χαρτογράφων, κυρίως Γάλλων, Ενε­ τών, Ολλανδών, Γερμανών και άλλων, ο μελε-

22

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 12

τητής εξάγει ορισμένα συμπεράσματα και πληροφορίες.

Άτι& ittsZ- ma- μαΐστρο .0'm-tj)frà$- riiü Ay'.o'j -φ&'μα τα'· • : ÏTJ-ÏVÎ κ<Λ — Kiy>i'.w>:,-i] th?ò -τί " Ayy!irrpi Ικ τον κάβαν τον ypéyov va 0άληέ. vfy ττλώ/ιη οαυ ά?τψ;: κματαί- r o i γρίγαν ΐβρ«. ••Tpipziinfv.vä, Sam^tî -ο πάρια Tys Ά^φα-; «j'ai μίλΑιη stUem airi re Άγγιντρι in τον καβιι> τον •&•>-.<-} ΐ'ήιτη νά βάλη·; τψ ττλιόρ>· αο:·- * is τΐ/ι· ιΗφταν TUÙ vaiivivtif ißpt ynp.'.ir:-: β ατηρδ$ ταΐϊ Α'<-χρ% f iyut μί/ιλ.ν. ιϊκηοι.

Ήτοι: 1. Η χρονική περίοδος των ετών 1477-1800 περιλαμ­ βάνει την εποχή της μεγίστης αίγλης του Οθωμανικού

10

κράτους και την ανυπαρξία ελληνικής κρατικής υποστά­ σεως στον Ελλαδικό χώρο. Εν τούτοις οι ξένοι χαρτογράφοι, τα αισθήματα των οποί­ ων δεν ήσαν αναγκαίως φιλελληνικά, παραβλέπουν την επι­ κρατούσα τότε κατάσταση και περιγράφουν ως Ελλάδα (ή χρησιμοποιούν τα Ελληνικά τοπωνύμια, πράγμα το οποίον σημαίνει ότι ο χώρος κατοικείται από Έλληνες), τον χώρον της σημερινής Ελλάδος με ολόκληρη την Μακεδονία, Ήπει­ ρο, Θράκη, Δαρδανέλια, Κωνσταντινούπολη, Εύξεινο Πόντο, Μικρά Ασία, Αιγαίο Πέλαγος, Δωδεκάνησα, Κρήτη, Κύπρο, Ιόνιο Πέλαγος, Αδριατική κλπ., διότι στην συνείδηση τους εί­ χε επικρατήσει η άποψη ότι ο χώρος αυτός είναι Ελλάς και τα αναφερόμενα τοπωνυμία είναι ελληνικά, ακόμα και στους χάρτες που αναφέρουν την Τουρκία (ενδεικτικώς σημειώσατε τους χάρτες με αριθμούς 3, 5, 41, 80, 89, 122, 217, 220, 244, 257,440,465,506,818,857,1005,1014,1018,1025,1236, 1333, 1412, 1453, 1468, 2104, 2122, 2137, 2147 κλπ. της

lOa

συλλογής Ζαχαράκι). Ακόμα και ο Τούρκος ναύαρχος Πίρι Ρέις αναφέρει την Αίγινα ως Egene ή Aghana.

2. Ο κόλπος εντός του οποίου ευρίσκεται η Αίγινα ανα­ φέρεται ως Σαρωνικός, τις περισσότερες φορές όμως ανα­ φέρεται ως Κόλπος Αιγίνης (ενδεικτικώς σημειώσατε τους χάρτες με αριθμούς 5, 89,185,229, 230, 423,428,433 κλπ. της συλλογής Ζαχαράκι), ενώ το όνομα της νήσου Αιγίνης 11

αναφέρεται ως Engia, Aigina, Egina, Aegina, Egena, Legina, Egine, Angia (ενδεικτικώς σημειώσατε τους χάρτες με αριθ­ μούς 458, κλπ. της συλλογής Ζαχαράκι) (φωτογρ. 11).

3. Η απεικόνιση της περιοχής που επιθυμεί να εμφα­ νίσει ο χαρτογράφος είναι διάφορος της πραγματικής,

Hilf!

ακριβώς διότι τα μέσα της εποχής εκείνης είναι πολύ περιωρισμένα εν σχέσει με τα σημερινά. Για να γίνει δε αμέ­ σως αντιληπτή η διαφορά,αρκεί να συγκριθεί η εικόνα της Αιγίνης, της εποχής των χαρτογράφων, με αυτή την οποίαν οι ειδικοί λαμβάνουν σήμερα σαν φωτογραφία

•

από δορυφόρο (φωτογρ. 12).

4) Τα λάθη που είναι ενδεχόμενο να υπάρχουν σε Η ΑΙΓΙΝΑ ΣΤΟΥΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ

\

• •

23

12

(ορισμένους χάρτες και τα οποία μπορεί να οφείλονται σε διαφόρους λόγους, όπως κακή εκτίμηση, λανθασμένες πληροφορίες κλπ. Παράδειγμα αυτής της διαπιστώσεως παρουσιάζεται στον χάρτη του J. Honter με αριθμό 1015 της συλλογής Ζαχαράκι, εις τον οποίον, με κατεύθυν­ ση από του Πειραιώς προς την έξοδο του Σαρωνικού παρουσιάζεται πρώτα η Αίγινα και μετά η Σαλαμίς, ενώ η πραγματικότης είναι, ο ταξιδιώτης που φεύ­ γει από τον Πειραιά, να συναντήσει πρώτα την Σαλαμίνα και μετά την Αίγινα (φωτογρ. 13). Λάθη μικρότερα ή μεγαλύτερα, σημαντικά ή ασήμαντα, υπάρ­ χουν βεβαίως πολλά. Τα περισσότερα από αυτά δεν θα υπήρχαν εάν οι χαρτο­ γράφοι είχαν στην διάθεση τους τα σημερινά μέσα.

5) Ειδικές πληροφορίες για κάποιο συγκεκριμένο τόπο. Ο Μ. V. Coronelli (Μάρκος Βικέντιος), Ενετός (1650-1718), ο οποίος υπήρξε από τους σημαντικότερους χαρτογράφους της εποχής εκείνης και μα­ θηματικός, εις τον χάρτη του με αριθμό 795 της συλλογής Ζαχαράκι, αναφέρει πλάι στο σχήμα της Αιγίνης το όνομα της νήσου «Egena» και την πληροφορία ότι η Αίγινα είναι φρούριο «il e Fortezza». Έχουμε δηλαδή την πληροφορία ότι η Αίγινα την εποχή συντάξεως αυτού του χάρτου ονομάζεται «Egena» και, αυ­ τή την εποχή, ήταν φρούριο και μάλιστα αξιόλογο, αφού αναφέρεται από τον συγκεκριμένο και διάσημο χαρτογράφο (φωτογρ. 11). Η ενασχόληση με τους μεσαιωνικούς χάρτες είναι πράγματι πολύ ενδιαφέ­ ρουσα, αφού προσφέρει χαρά και ικανοποίηση, με την έρευνα, η οποία δεν αποκλείεται, σε κάποια στιγμή, να αποβεί και προσοδοφόρος.

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 12

Για τους ενδιαφερομένους για την Αίγινα, θα ήθελα να επαναλάβω μια σκέ­ ψη, την οποία έχω διατυπώσει και άλλοτε, ότι δηλαδή η Αίγινα η οποία έχει πο­ λύ σημαντική αρχαία ιστορία, όπως και νεωτέρα, δεν μπορεί παρά να έχει πα­ ρουσία και κατά την μεγάλη σκοτεινή περίοδο, που μεσολαβεί. Θα πρέπει λοι­ πόν να καταγράφεται κάθε ανακαλυπτομένη πληροφορία, ώστε οι ειδικοί επι­ στήμονες (ιστορικοί, φιλόλογοι κ.λπ.) να συγκεντρώσουν, αξιολογήσουν και αξιοποιήσουν αυτές τις πληροφορίες για τον εμπλουτισμό της Ελληνικής Ιστο­ ρίας και της Αιγίνης βεβαίως. Θα πρέπει, τέλος, να ληφθεί υπ' όψιν, ότι με την έρευνα δεν ασχολούνται μόνον ειδικοί επιστήμονες, αλλά και ερασιτέχνες που έχουν ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο θέμα. Δηλαδή συνιστώ στους νέους να ασχοληθούν με την συλ­ λογή και μελέτη των μεσαιωνικών χαρτών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Κοότσικας Κων. «Οι Ελληνικοί Πορτολά­ νοι», Εκάτη, Ν. Ερυθραία, 2000.

2) Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος «Αιγαιοπελα­ γίτικοι Πορτολάνοι», Πειραιεύς, 1981.

3) Ευάγγελος Λιβιεράτος «Χαρτογραφίας και χαρτών περιήγησις», Θεσσαλονίκη, 1998.

4) Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος «Περίπλους

10) «Ο Μερκάτωρ Λογοκλόπος;», Αθήναι, 1961.

11 ) Η Καθημερινά - Επτά Ημέρες «Χάρτες και Χαρτογράφοι της Μεσογείου», Αθή­ ναι, 11/7/1999.

12) Η Καθημερινά - Επτά Ημέρες «Κλαύ­ διος Πτολεμαίος ο Γεωγράφος», Αθή­ ναι, 12/3/2000.

Νήσων», Μάιος 2004.

5) Ελληνική Εταιρεία Χαρτογραφίας -

13) Δημ. Λούπης «Ο Πίρι Ρέις 1465-1553)

ΕΛΙΑ «Εκατό χρόνια χαρτογραφίας του

Χαρτογραφεί το Αιγαίο», εκδόσεις Τρο­

Ελληνισμού», Αθήνα, 1992.

χαλία, Αθήνα, 1999.

6) «Η χαρτογράφησις του Ελληνικού χώρου

14) Χ. Σολιώτης, αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. «Ο

κατά τους 16ο, 17ο και 18ο αιώνας»,

Πορτολάνος της Ζαγοράς», Ναυτικά Επι­ θεώρηση.

Πειραιεύς, 1992.

7) Υπουργείο Πολιτισμού - Ελληνικό Τμήμα Διεθνούς

Συμβουλίου

Μουσείων

(ICOM) Gerhard Mercator, Αθήνα, 1991.

8) Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος «Συμπληρω­ ματικός

κατάλογος

της

εκθέσεως

Gerhard Mercator», Αθήνα, 1991.

9) Ελληνική Εταιρία Χαρτογραφίας «Χαρτο­ γράφηση του Ελληνικού Παραλίου και Νησιωτικού χώρου», Αθήνα, 1989.

15) Χ. Σολιώτης αντιναάαρχος Π.Ν. ε. α. «Η ναυτική ψυχή του Γένους», εκδόσεις Πιτσιλάς, Αθήνα, 1988.

16) Β. Σφυρόερας, Α. Αβραμέα. Σ. Ασδραχάς «Χάρτες και Χαρτογράφοι του Αι­ γαίου Πελάγους», εκδόσεις

ΟΛΚΟΣ

Αθήνα 1985.

17) Χαράλαμπος Πέννας, αρχαιολόγος, «Η Βυζαντινή Αίγινα», Υπουργείο Πολιτι­ σμού, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων Αθήνα 2004.

Η ΑΙΓΙΝΑ ΣΤΟΥΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ

•

•

'

ψ^\

Εξετάζοντας το πρόπλασμα της Ακρόπολης του G.P. Stevens. Διακρίνονται από αριστερά ο αρ­ χιτέκτονας Ιωάννης Τραυλός, δύο τεχνίτες, ο γλύπτης Τζων Νοταράς και ο G.P. Stevens (1941).

Κ Ω Ν Σ Τ Α Ν Τ Ι Ν Ο Σ ΔΕΚΑΒΑΛΛΑΣ

Gorham Phillips Stevens: ένας φιλέλλην αρχιτέκτων και αρχαιολόγος

I

I" ριν από σαράντα χρόνια πέθανε στην Αθήνα ένας φιλέλλην, αρχιτέκτων, J . διανοούμενος, αρχαιολόγος, θα έλεγα και καλλιτέχνης: ο Gorham

Phillips Stevens. Ο Stevens γεννήθηκε στο Staten Island της Νέας Υόρκης το 1876, από οι­ κογένεια που καταγόταν από τη Βοστόνη. Σε ηλικία 18 ετών έγινε δεκτός στην Αρχιτεκτονική Σχολή του MIT, απ' όπου έλαβε το δίπλωμα BSc (Bachelor in Science) το 1898 και το MCS (Master in Science) το 1899. To ίδιο έτος γίνεται δεκτός και σπουδάζει στην École des Beaux Arts στο Παρίσι. Από το 1902 έως το 1903 εργάζεται στο διακεκριμένο αρχιτεκτονικό γρα­ φείο των McKim, Mead & White στη Νέα Υόρκη. Το 1903 έρχεται με υποτροφία ως ερευνητής στην Αμερικανική Σχολή Κλα­ σικών Σπουδών στην Αθήνα, όπου παραμένει έως το 1906, ασχολούμενος, σε συνεργασία με άλλους, με τη μελέτη του Ερεχθείου. Κατά την παραμονή του στην Αθήνα γνωρίζει και ερωτεύεται την Αννέτα Νοταρά, αδελφή της γιαγιάς μου, την οποία και παντρεύεται το 1906. Τον ίδιο χρόνο φεύγουν για την Αμε­ ρική και εγκαθίστανται στη Νέα Υόρκη, όπου ο Stevens πιάνει και πάλι δουλειά στους McKim, Mead & White. Μεταξύ των μελετών που διεκπεραιώνει για λο­ γαριασμό τους είναι και ο σιδηροδρομικός σταθμός Pennsylvania Station, από γυαλί και σίδερο, τα πιο προηγμένα υλικά της εποχής. Στο πνεύμα όμως του εκλεκτικισμού που επικρατούσε τότε στις ΗΠΑ, η σύνθεση ήταν εμπνευσμένη από τις αρχαίες θέρμες. Όταν το 1951 πρωτοπάτησα το πόδι μου στη Νέα Υόρκη, μόλις βγήκα από το καράβι, πριν καν φροντίσω για το πού θα κοιμηθώ, έσπευσα στο Penn Station να αποτίσω φόρο τιμής στο έργο του θείου μου. Αργότερα, το 1956, όταν υπέβαλα σχέδια για την αναμόρφωση της περιοχής Chelsea του Μανχά­ ταν, όπου βρίσκεται ο σταθμός, τόνισα τη σημασία του έργου ως αρχιτεκτονι­ κού επιτεύγματος μιας εποχής. Φευ όμως, όπως έγινε και με τις Halles στο Πα­ ρίσι και όπως συνεχώς γίνεται και στον τόπο μας, επικράτησαν άλλες απόψεις GORHAM PHILLIPS STEVENS: ΕΝΑΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

και έτσι σήμερα το κτήριο έχει αντικατασταθεί από ένα ουδέτερο κατασκεύασμα. Το τελευταίο έργο του Stevens στο γραφείο McKim, Mead & White ήταν το κτήριο της Αμερικανικής Ακαδημίας της Ρώμης, εμπνευσμένο από τη βίλλα Adrianna, έξω από τη Ρώμη, όπου επικρατούσε το παιγνίδι της σκιάς και του φω­ τός, αρχιτεκτονικό στοιχείο στο οποίο έδιναν ιδιαίτερη σημασία στην αρχαιότητα. Το 1912 προσφέρεται στον Stevens η διεύθυνση της Αμερικανικής Ακαδη­ μίας στη Ρώμη, οπότε εγκαταλείπει την Αμερική όπου δεν του έλαχε να ξαναγυ­ ρίσει. Το κτήριο της Ακαδημίας ολοκληρώνεται το 1914 υπό την επίβλεψη του. Από το 1913 έως το 1932 μένει στη Ρώμη, ως Διευθυντής της Αμερικανικής Ακαδημίας, με μια απουσία ενός έτους (1917-1918), για να υπηρετήσει ως λο­ χαγός στον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό. Κατά την παραμονή του στη Ρώμη τού δίνεται η ευκαιρία για τη δημοσίευ­ ση, μαζί με τους J. Wheeler και L. Casky, της ολοκληρωμένης πλέον μελέτης του Ερεχθείου (1927). Η μνημειώδης αυτή δίτομη έκδοση του J. Paton παραμένει έκτοτε η βασική εργασία για το Ερεχθείο. Τον θείο μου τον Gorham τον πρωτογνώρισα στη Ρώμη, όταν ήμουν πέντε ετών, όπου μας κάλεσε οικογενειακώς την άνοιξη του 1930. Έμενε στη βίλλα Aurelia στο Gianicolo, που του είχε παραχωρηθεί. Η Ρώμη εκείνη την εποχή ήταν μια πόλη μαγευτική - για μένα εξακολουθεί να είναι και σήμερα. Ο Stevens μάς πήγαινε τακτικά εκδρομές τις Κυριακές στα σπουδαιότερα περίχωρα της Ρώμης, οι οποίες μου άφησαν ανεξίτηλες αναμνή­ σεις, όπως οι κήποι με τα νερά της Villa d'Esté στο Tivoli. Η θεία μου η Αννέτα ήταν αρκετά χρόνια μεγαλύτερη του, και οι κακές γλώσσες απέδιδαν το δεσμό τους στο πάθος του για τις ελληνικές αρχαιότητες... Εγώ προτιμώ μια άλλη εκδοχή, έχοντας διαπιστώσει πόσο δεμένο ήταν αυτό το ζευγάρι. Η Αννέτα Νοταρά ήταν μια εξαίρετη γυναίκα, με κλασική παιδεία, αγάπη για τις τέχνες και τα γράμματα, δίψα για μάθηση μέχρι το βαθύτατο της γήρας, με σπάνιο χαρακτήρα και προσωπικότητα. Σε όλη την κοινή τους ζωή παραστάθηκε στον

G.P. Stevens, δημιουργώντας γύρω του την κατάλληλη

ατμόσφαιρα ώστε να μπορεί απρόσκοπτα να επιδίδεται στο δημιουργικό του έρ­ γο, αυτό της εμφύσησης νέας ζωής στα ερείπια της αρχαιότητας, μέσα από τα θαυμάσια σχέδια του. Αλλά και στο γράψιμο τού συμπαραστεκόταν, από την απλή έκφραση των απόψεων της μέχρι και την κοπιώδη εργασία της αντιπαρα­ βολής των δοκιμίων προτού πάνε για εκτύπωση. Όταν τελείωσε η θητεία του ως διευθυντή στην Αμερικανική Ακαδημία στη Ρώ­ μη το 1933, ο Stevens με τη θεία μου ήρθαν να εγκατασταθούν στην Αθήνα και έμει­ ναν μαζί μας στην οδό Τσακάλωφ 6. Το σπίτι ήταν μεγάλο και μας χωρούσε όλους. Το γραφείο και το καλό σαλόνι στην πρόσοψη παραχωρήθηκαν στον θείο μου. Το γραφείο ο Gorham το κράτησε ως γραφείο και καθιστικό, ενώ το σαλόνι μετατράΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

πηκε σε σχεδιαστήριο, όπου στα έκθαμβα μάτια μου -είχα μόλις πατήσει τα οκτώφαινόταν σαν άντρο θαυμάτων. Όποιο σχέδιο έκανε το παρακολουθούσα από κοντά. Προσπαθούσα να δι­ εισδύσω στο μυστικό του, πώς ζωντάνευε την άψυχη ύλη πάνω στο χαρτί. Για να το πετύχει, όπως συν των χρόνω κατάλαβα, χρειαζόταν σημαντική έρευνα -επί τόπου και από τα γραπτά άλλων ερευνητών-, πολλή πολλή εργασία και, καμιά φορά, και ευρεσιτεχνία. Όταν η όλη προεργασία είχε ολοκληρωθεί, προ­ χωρούσε στο στήσιμο του προοπτικού με το κλασικό σύστημα, που δεν διαφέ­ ρει ουσιαστικά από τη φωτογραφία ή από τον τρόπο που επεξεργάζεται τώρα τα σχέδια ο ηλεκτρονικός υπολογιστής. Με το σύστημα αυτό, που μου το έμαθε κι εμένα αργότερα, όταν κοιτάζεις το σχέδιο από την απόσταση που έχει το σημείο οράσεως από το οπτικό κέντρο, δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι βρίσκεσαι μέσα στην εικόνα. Στη συνέχεια το μελάνωνε, και μετά το ξανασχεδίαζε για να προσθέσει τις σκιές. Με αντίστοιχη προσοχή επέλεγε τα σημεία φυγής, με αποτέλεσμα κάποιο από αυτά να βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από την πινακίδα του σχεδίου. Αυτό εφάρμοσε και στην περίπτωση της αναπαράστασης της κρήνης της Πειρήνης στην αρχαία Κόρινθο. Ένα σχέδιο του μνημείου κατά τον 2ο π.Χ. αι­ ώνα και το δεύτερο κατά την εποχή του Η ρ ώ δ η του Αττικού. Για να λύσει το πρόβλημα της απόστασης του σημείου φυγής, έκοψε μια καμπύλη με χοντρό χαρτόνι, την προσάρμοσε στην πινακίδα του σχεδιαστηρίου, ώστε το ταυ, κα­ τάλληλα τροποποιημένο, να κινείται ακτινωτά με κέντρο το σημείο φυγής, σχε­ δόν σε δυο μέτρα απόσταση. Όταν αργότερα, λόγω ηλικίας, το χέρι του έτρεμε, κατασκεύασε ένα στήριγμα σε καρούλια, που είχε τη δυνατότητα να κινείται προς όλες τις κατευθύνσεις, και έτσι, ακουμπώντας το χέρι του, αποκτούσε απόλυτη ευκινησία και σταθερότητα. Μεταξύ άλλων σχεδίασε και κατασκεύασε από αλουμίνιο ένα όργανο σχε­ δίασης των ελίκων για ιωνικά κιονόκρανα, με βάση τα κιονόκρανα του ναού της Αθηνάς στην Πριήνη. Τα ενδιαφέροντα του Stevens δεν περιορίζονταν στην αρχαιότητα. Έτρεφε ιδιαίτερο θαυμασμό για τους μικρούς ταπεινούς βυζαντινούς ναούς που βρί­ σκονται σκόρπιοι στην Αθήνα. Τέτοιο παράδειγμα είναι ο ναός των Αγίων Θε­ οδώρων, με τον οποίο ασχολήθηκε μετά την Κρήνη της Πειρήνης, αποτυπώνο­ ντας τον πλήρως και σχεδιάζοντας το προοπτικό του. Το κύριο, όμως, ενδιαφέρον του για τα επόμενα χρόνια, μέχρις ότου ανέλαβε τη διεύθυνση της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, ήταν ο υπαίθριος χώρος της Ακρόπολης, μεταξύ των μνημείων, ακολουθώντας τη δια­ δρομή του Παυσανία. Σε όλη αυτή τη διαδρομή δεν άφησε τίποτα χωρίς να το εξετάσει εξονυχιστικά. Έτσι τον βλέπουμε να ασχολείται με το άγαλμα της Προ­ μάχου Αθηνάς, το κύριο μνημείο του χώρου μετά την είσοδο από τα Προπύλαια, GORHAM PHILLIPS STEVENS: ΕΝΑΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

^XSL^iJU&uSi--*-·.*-

•».-·'•

Ιδιοκατασκευή του G.P. Stevens για τη μέτρηση

χων ελίκων των κιονόκρανων του ναού της Αθηνάς στην Πριήνη (1956).

αναζητώντας τα τεκμήρια βάσει των οποίων θα μπορούσε να εκτιμηθεί το ύψος του και να ελεγχθεί το τμήμα που υποτίθεται ότι ήταν ορατό από τη θάλασσα. Οι εργασίες του αυτές τον οδήγησαν σε μια σειρά από προοπτικές αναπα­ ραστάσεις, μοναδικές στο είδος τους, όπως το προοπτικό των Προπυλαίων, που είναι χαρακτηριστικό του τρόπου που δούλευε. Μετά το αυστηρό σχέδιο με σινική μελάνη, ακολουθούσε ένα αντίγραφο με ελεύθερο χέρι σε διαφανές χαρ­ τί, και αυτό με σινική μελάνη. Εκεί έκανε το προσχέδιο της σκιαγραφίας με κάρ­ βουνο, με το σύστημα του «λαβί», με τη χρήση φιξατίφ. Με δυο λόγια, αφού όριζε τα ίχνη της σκιάς, περνούσε αλλεπάλληλες στρώσεις κάρβουνου, αφού σταθεροποιούσε την προηγούμενη με το φιξατίφ. Έτσι εξασφάλισε αυτό που λέγεται «ντεγκραντέ». Τέλος, γινόταν το σχέδιο με «λαβί». Το «λαβί» είναι μέθο­ δος όπου πρώτα βρέχεις το χαρτί και το κολλάς περιφερειακά στην πινακίδα και σχεδιάζεις πλέον στο χαρτί αφού στεγνώσει και έχει τραβήξει. Τότε με νε­ ρωμένη σινική μελάνη περνάς αλλεπάλληλες στρώσεις, τη μια μετά την άλλη, περιμένοντας να στεγνώσει η προηγούμενη.

30

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 12

Η διαφορά μεταξύ του «λαβί» και της ακουαρέλας συνίσταται στο ότι, ενώ, αν επιχειρήσεις να περάσεις νέα στρώση σε ήδη βαμμένη επιφάνεια με Υψώμα­ τα ακουαρέλας, καταστρέφεται η προηγούμενη, στο «λαβί», λόγω της ανεξίτη­ λης μελάνης, η κάθε στρώση είναι προσθετική. Για τον Stevens, η επιλογή του σημείου οράσεως απαιτούσε άκρα προσοχή. Η άποψη του ήταν ότι οι αρχαίοι έλληνες αρχιτέκτονες έδιναν ιδιαίτερη σημα­ σία από ποιο σημείο πρωτοαντίκριζες ένα μνημείο. Αυτό γινόταν μέσα από πρόπυλο ή κάποια πύλη, μεγάλη ή μικρή, πάντα με στόχο να διακρίνονται και οι τρεις διαστάσεις του κτηρίου με τον πλεονεκτικότερο τρόπο, ώστε το κτήριο να επιβάλλεται με το μεγαλείο του. Στην περίπτωση του Παρθενώνα, που δεν είναι ολόκληρος ορατός από τα Προπύλαια, έπρεπε να διαβείς από ένα πρόπυλο σε κατάλληλη θέση για την καλύτερη προβολή του μνημείου. Η μορφή του πρόπυλου απασχόλησε αρκετά τον Stevens, όπως μαρτυρούν τα εναλλακτικά του σχέδια. Το πρώτο είναι το επικρατέστερο. Μόλις διαβεί κανείς το πρόπυλο, ακολουθώντας τη διαδρομή του Παυσανία, έχει μια πλήρη εικόνα του Παρθενώνα από την καλύτερη δυνατή γωνία. Από αυτή την ίδια θέση, και προτού ανεβεί τις μεγαλοπρεπείς βαθμίδες για να φθάσει στο ναό, έχει ήδη μια πλήρη ει­ κόνα του οπισθοδρόμου, καθώς αυτός είναι υπερυψωμένος σε δύο βαθμίδες. Πέρα από την αισθητική της προσπέλασης προς τον Παρθενώνα, ο Stevens προχωράει στη μελέτη των ιχνών των αγαλμάτων και των αναθηματικών στη­ λών που είχαν στηθεί πάνω στις βαθμίδες, αλλά και των κιγκλιδωμάτων που του επιτρέπουν να σχηματίσει την τελική εικόνα του ναού. Τέλος, τον απασχολεί, όπως και άλλους μελετητές, το θέμα της ανισοσταθμίας της δυτικής βάσης του Παρθενώνα. Δεν ξέρω αν οι θεωρίες του είναι αποδεκτές σήμερα, στηρίζονται όμως στις αναζητήσεις του γύρω από τις οπτικές διορθώσεις και τις εκλεπτύνσεις των αρχιτεκτόνων της ελληνικής αρχαιότητας. Η άποψη του ήταν ότι, όπως ένας φωτογράφος ανεβάζει σε μια καρέκλα το μοντέλο του άμα έχει ύψος μόλις 152 εκ. -στην προκειμένη περίπτωση την αδελφή της γυναίκας τ ο υ - για να την κάνει να φανεί πιο ψηλή, έτσι υπερυψώθηκε ανεπαίσθητα, 3,5 εκ., η βορειοδυτική γωνία του Παρθενώνα, από εκεί δηλαδή που τον πρωτοβλέπει κανείς περνώντας το πρόπυλο. Για αντίστοιχο λόγο, όπως μαρτυρεί μια ανά­ γλυφη πλάκα από το θέατρο του Διονύσου, υπερυψώθηκε ο Παρθενώνας κατά 5 εκ. στο νοτιοδυτικό του άκρο, για να είναι καλύτερα ορατός κάτω από τα τείχη. Δυστυχώς στην πλάκα δεν διακρίνεται καλά ο Παρθενώνας, γιατί λείπει το πάνω μέρος του, που κόπηκε μαζί με τα κεφάλια των ανάγλυφων θεοτήτων. Τα πρώτα χρόνια της συγκατοίκησης μας, ο θαυμασμός μου για τον θείο μου γινόταν καμιά φορά φορτικός, με τις συνεχείς ερωτήσεις μου, που τον εμπόδιζαν να σκεφθεί. Τότε με άρπαζε, με πετούσε κάτω, καθόταν πάνω μου, άνοιγε ένα βιβλίο και διάβαζε, χωρίς να μου δίνει σημασία, μέχρι να ηρεμήσω. Άλλες φορές πάλι με προκαλούσε, όπως όταν έφτιαξε μια κατσαρίδα από μαύGORHAM PHILLIPS STEVENS: ΕΝΑΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

31

ρο χαρτί που έμοιαζε με αληθινή και την έβαλε στη ζαχαριέρα για την ώρα που θα πήγαινα να βάλω ζάχαρη στο γάλα μου. Ή μια άλλη φορά, κάποια Κυρια­ κή, που κάθισα καθυστερημένα για το πρωινό μου, ενώ όλοι οι άλλοι είχαν φ ύ ­ γει, αισθάνθηκα ξαφνικά δυο χέρια να αρπάζουν τα πόδια μου και βρέθηκα χά­ μω, κάτω από το τραπέζι, με τον θείο μου απέναντι μου σκασμένο στα γέλια. Αργότερα με έπαιρνε μαζί του στην Ακρόπολη ή στην αρχαία Κόρινθο ή και αλ­ λού, και μου εξηγούσε τις εκλεπτύνσεις των αρχαίων μνημείων και τις ευαι­ σθησίες της αρχιτεκτονικής. Θυμάμαι ακόμη, γύρω στο 1935 θαρρώ, που πάνω στην Ακρόπολη βρήκα­ με τον γερο-Μπαλάνο σε μια αναπηρική καρέκλα να δίνει οδηγίες για τις ανα­ στηλώσεις: «Τα βλέπεις αυτά που γίνονται», μου λέει ο Stevens με ένα πικρό χα­ μόγελο, «πολύ φοβάμαι πως σε μερικά χρόνια θα πρέπει να ξαναγίνουν». Κάποια μέρα που του έδειχνα ένα μπλοκ με σκίτσα που είχα κάνει με ελεύ­ θερο χέρι, αφού τα παίνεψε, γύρισε τις σελίδες ώσπου βρήκε μια άγραφη και μου λέει: «Πόσο ωραίο είναι το λευκό χαρτί». Όταν ο G.P. Stevens διορίστηκε Διευθυντής στην Αμερικανική Σχολή Κλα­ σικών Σπουδών το 1939, μετακόμισε με τη θεία μου στη σχολή, αλλά η επαφή μας δεν σταμάτησε. Μια φορά την εβδομάδα μάς έκανε το τραπέζι, στην αδελ­ φ ή μου και μένα, στην Αμερικανική Σχολή. Έτσι είχα τη χαρά και την ευχαρί­ στηση να παρακολουθώ από κοντά τη δουλειά του, που δεν σταμάτησε ούτε λό­ γω του Πολέμου. Τα σχέδια για το περίφημο πρόπλασμα της Ακρόπολης τα τε­ λείωσε το 1941. Η Αμερικανική Σχολή, σε συνεννόηση με την Αρχαιολογική Υπηρεσία, έλαβε ενεργό μέρος στην καταλογογράφηση και την απόκρυψη αρ­ χαιοτήτων. Με διευθυντή πάντα τον Stevens, η Αμερικανική Σχολή προσέφερε και υλική βοήθεια στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, όπως π.χ. με τη δωρεά δύο αυ­ τοκινήτων και ενός ασθενοφόρου στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό. Ο ίδιος ο Stevens μετέτρεψε πολλά από τα σχέδια του σε ταχυδρομικά δελ­ τάρια, τα οποία πουλούσαν στην Ακρόπολη και τα έσοδα κατανέμονταν στους φύλακες της Ακρόπολης και σε έναν Παιδικό Σταθμό στη Δραπετσώνα, στις δύ­ σκολες μέρες της Κατοχής. Συγχρόνως δεν έπαψε να ασχολείται με το πρόπλα­ σμα της Ακρόπολης, όπως μαρτυρεί η φωτογραφία του με τους τεχνίτες, τον γλύπτη Τζων Νοταρά και τον αρχιτέκτονα-αρχαιολόγο Γιάννη Τραυλό. Όταν το πρόπλασμα αυτό ολοκληρώθηκε, αποτέλεσε πρότυπο για μια ολό­ κληρη σειρά αντιγράφων σε πολλά μουσεία ανά τον κόσμο, κάνοντας έτσι πιο οικείες τις ελληνικές αρχαιότητες διεθνώς. Κύρια όμως απασχόληση του εξακολουθεί να είναι η αναπαράσταση των μνημείων της Ακρόπολης με τα προοπτικά του σχέδια, όπως των Προπυλαίων του 488 π.Χ. που τα αντικατέστησε αργότερα ο Μνησικλής, της στοάς του ιε­ ρού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος στην Ακρόπολη, της βορειοανατολικής γωνίας του Παρθενώνα, με το μνημείο το αφιερωμένο στη Ρώμη και τον Αύγουστο που ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 12

Ευχετήρια κάρτα του G.P. Stevens κατά τη διάρκεια της Κατοχής με το σχέδιο του της γραφικής αποκατάστασης του τελευταίου σταδίου κατασκευής του χρυσελεφάντι­ νου αγάλματος της Αθηνάς του Φειδία στο εσωτερικό του Παρθενώνα.

περιγράφει ο Παυσανίας ή του εσωτερικού του ναού του Ηφαίστου (Θησείου). Ή δ η είχα γίνει δεκτός στο Πολυτεχνείο και η επιρροή του θείου μου άρχι­ σε να εκδηλώνεται, όπως στο σχέδιο μου για τα Προπύλαια του Μνησικλή. Γρήγορα όμως αντιλήφθηκα ότι σε αυτόν τον τομέα δεν μπορούσα να συναγω­ νιστώ τον Stevens. Αλλο ήταν το δικό μου πεδίο ενδιαφέροντος. Αλλά ο Stevens δεν αρκείτο στις αρχαιολογικές έρευνες και αναπαραστάσεις. Ή δ η από το 1946 είχε αρχίσει να ενδιαφέρεται για την Αθήνα και το μέλλον της, υποστηρίζοντας ενεργά τις προτάσεις του Κώστα Μπίρη, αρχιτέκτονα του Δήμου για τη δημιουργία αττικού άλσους, από την Ακαδημία Πλάτωνος ώς το Παναθηναϊκό Στάδιο. Δυστυχώς οι προσπάθειες απέτυχαν και σήμερα πραγμα­ τοποιείται ένα κουτσουρεμένο άλσος με την επωνυμία «Συνένωση Αρχαιολογι­ κών Χώρων». Εξίσου ένθερμα ασχολήθηκε με την αναστήλωση της Στοάς του Αττάλου, GORHAM PHILLIPS STEVENS: ΕΝΑΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

To ex libris ίων ανιψιών του G.P. Stevens Νικολάου και Έτχας Δεκαβάλλα, σε σχέδιο του θείου τους.

παρά το γεγονός ότι ο εξαίρετος αρχιτέκτων-αρχαιολόγος Γιάννης Τραυλός ήταν περισσότερο στο προσκήνιο. Με το έργο αυτό αισθάνομαι ότι έχω κι εγώ ένα δεσμό. Τα πρώτα δολάρια που κέρδισα στην Αμερική ήταν για τη μετάφρα­ ση της αναλυτικής περιγραφής και του τιμολογίου που είχε συντάξει ο πολιτι­ κός μηχανικός του έργου Γιώργος Μπίρης, για τον αμερικανό αρχιτέκτονα του έργου Stuart Thomson.

To 1947 ο Stevens εγκατέλειψε τη διεύθυνση της Αμερικανικής Σχολής Κλα­ σικών Σπουδών, παραμένοντας όμως επίτιμος αρχιτέκνων της σχολής, και επανέ­ καμψε στην Τσακάλωφ 6. Εκεί, και μετά το θάνατο της θείας μου το 1956, εξακο-

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 12

To ex libris του G.P. Stevens και της συζύγου του.

λούθησε μέχρι το βαθύτατο του γήρας να ασχολείται με τις αρχαιολογικές έρευνες και αναπαραστάσεις, όπως μαρτυρούν τα σχέδια του για τη μορφή και τον τρόπο κατασκευής του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς στον Παρθενώνα. Παράλληλα έβρισκε καιρό για να κάνεει ex libris για τα ανίψια του, τον εαυ­ τό του και τη γυναίκα του. Η παράσταση του δικού του ex libris, φρόντισε να σκαλιστεί στον τάφο του με την επιγραφή «ΛΙΜΑΝΑ ΕΥΡΩΜΕΝ». Ένα χρόνο πριν πεθάνει, σε ηλικία 86 ετών, έγραψε ένα ποιηματάκι που το πα­ ραθέτω σε ελεύθερη μετάφραση:

Πόσο γέρος είσαι; Η ηλικία είναι μια υπόθεση

διανοητικά.

Άμα τα όνειρα σου τά 'χεις εγκαταλείψει, Άμα η ελπίδα δεν υπάρχει πια, Άμα το μέλλον δεν σε νοιάζει, Άμα οι ορμές σου έχουν

σβήσει,

Τότε είσαι γέρος. Αλλά αν απ' τπ ζωή τα καλά τα παίρνεις, Αν στη ζωή σου κρατάς τα χωρατά, Αν την αγάπη την έχεις πάντα μέσα σου, Όσο κι αν τα χρόνια σου περνούν, Όσο κι αν τα γενέθλια σου πετούν Γέρος δεν είσαι.

GORHAM PHILLIPS STEVENS: ΕΝΑΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

υ προςεγος Ζαν Ζιρο1 και η σχέση ίου με την Αττική το 17ο αιώνα (1674) Εκδόθηκε από τον Maxime Collignon Παρίσι (1913)

ο νησί Αίγινα, που στα ελληνικά ονομάζεται Αίγινα πήρε το όνομα της από την Αίγινα, κόρη του Αισώπου, βασιλιά των Πλαταιών. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι η Αίγινα μεταφέρθηκε σε αυτό το νησί από τον Δία και ότι στο παρελθόν ήταν ακα­ τοίκητο, έρημο και ονομαζόταν Οινώνη. Το νησί έχει έκταση 36 μίλια, απέχει από την Αθήνα 18 μίλια και από τον Μορέα 12 μίλια. Η απόσταση της Αίγινας από το λιμάνι των Λεόντων (Lyon) της Αθήνας είναι 25 μίλια. Στο κυρίως λιμάνι του νησιού δεν αγκυροβολούν πλοία. Υπάρχει, όμως, μετα­ κίνηση πλοίων ανάμεσα στο νησί της Αίγινας από την πλευρά του Αγίου Βασιλείου

2

και το νησάκι που ονομάζεται Μονή όπως επίσης και μεταξά των νησιών Αγκιστρίου και Δουρούσσας που απέχουν 3 μίλια από το μπροστινό λιμάνι της Αίγινας για το οποίο θα αναφερθώ παρακάτω. Τα λιμάνια της Αίγινας για φρεγάτες και γαλέρες είναι: το κανονικό λιμάνι, το οποίο είναι ισχυρό και προστατεύεται από κάθε είδους ανέμους εκτός από τον Πουνέντη και το Λίβα, οι οποίοι δεν είναι δυνατοί" στην είσοδο του λιμανιού υπάρχει μια εκκλησία αφιερωμένη στον Αγιο Νικόλαο 3 και στο βάθος του λιμανιού βρίσκεται μια άλλη εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία. 4 Το άλλο λιμάνι είναι παλιό, ονομάζεται Άγιος Μόλος και εκεί υπάρχει μια μεγά­ λη εκκλησία, πολύ όμορφη και παλιά, αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο. 5 Το λιμάνι εί­ ναι προς το παρόν κατεστραμμένο και αγκυροβολούν μόνο μικρές βάρκες.

1. Jean Giraud: Γάλλος Πρόξενος στην Αθήνα και ~ -Γ ',„„ . r ·>, Ì , ο, Ι. ίο γνωστό εςωκκλησι στην παραλιακή οοο προς Πέρδικα.

3. Είναι ο Λγ. Νικόλαος ο «θαλασσινός».

4. Ο παλαιότερος μικρός ναός της Παναγίτσας. r ^ , . Λ, Α , , « nr n , ; 5. Ο Αγ. Νικόλαος στο Μούλος (Καρουροπετρα).

6. Σαφής ένδειξη για την ύπαρξη του εξωκκλησίου Αγ. Μαρίνας στον σημερινό ομώνυμο οικισμό.

7. Εννοεί την σημερινή Παληοχώρα.

36

πο

Το άλλο λιμάνι ονομάζεται Σουβάλα, είναι χ ύ καλό και δεν επηρεάζεται από την τραμου-

ντάνα'το άλλο λιμάνι ονομάζεται Αγία Μαρίνα 6 , " ~ ~ ' " είνα1 καλό για γαλέρες αλλά επικίνδυνο για τον ελληνικό άνεμο και την τραμουντάνα. ττ , \ η -π Ι C_ JL t " ποΑπ' - Ιο νησί οεν ενει προς το παρόν • Κα ΐά π ό λ η η Ρ ^ Χ ω Ρ 1 0 EKTÓS Ο™ τ η ν π ο λ η της Αίγινας, η οποία επηρεάζεται από τον πουΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

νέντη και απέχει 4 μίλια από το κανονικό λιμάνι. Στο πάνω μέρος του νησιού βρί­ σκεται ένας μικρός πύργος, αρκετά ψηλός και δυσπρόσιτος.

8

1. Αυτός ο πύργος δεν υπήρχε πια τον 18ο αιώνα. Το 1729, ο Fourman επισκέ­ 9

πτεται την Αίγινα και γράφει στα Maurepa: «Στην κορυφή αυτού του βράχου άλλο­ τε υπήρχε ένας πύργος αλλά ο άρχοντας έκρινε ότι δεν ήταν απαραίτητος στις υπη­ ρεσίες του, γι' αυτό και τον κατεδάφισε και δεν υπάρχει πλέον τίποτα» (Αρχαιολογι­ κές υποστολές Ι, σελ. 565). Το 1654 οι Αιγινήτες, καθώς δεν ήθελαν να υπόκεινται στη γενική διοίκηση των Βενετών10 μαζέψανε ορισμένους τούρκους, κατοίκους του νησιού, οχυρώθηκαν μέ­ σα στον πύργο και πρόβαλαν αντίσταση κάποιες μέρες αλλά ο καπιτάνος 11 αφού έφε­ ρε ορισμένες ρωγμές στον πύργο, απέσπασε με απόλυτη μυστικότητα 600 Έλληνες και 60 Τούρκους, τους οποίους έστειλε σε γαλέρες. Το μόνο που ξεχώριζε στον πύρ­ γο ήταν η τοποθεσία του, καθώς βρισκόταν σε περίοπτη θέση. Και από εκεί, διακρί­ νονταν πολλά νησιά του Αρχιπελάγους και όταν υπήρχε ορατότητα φαινόταν μέχρι και η Αντίμηλος. Στον πύργο υπήρχαν περίπου 80 σπίτια, τα περισσότερα από τα οποία ανήκαν σε Τούρκους, αλλά καθώς ήταν ακατοίκητα, κατέρρευσαν. Το μεγαλύτερο μέρος των τειχών του πύργου ήταν από πολύ παλιά πέ­ τρα. Στον πύργο υπήρχαν δυο εκκλησίες, η μια δίπλα στην άλλη' η πρώτη εκκλησία λειτουρ­ γούσε σύμφωνα με το καθολικό τελετουργικό και η δεύτερη εκκλησία λειτουργούσε σύμφωνα με το ελληνικό τελετουργικό. Εκεί έγινε και ο ενταφιασμός σε μαρμάρινο τάφο ενός Βενετού προβλεπτή, που διέταξαν οι Φράγκοι στο νησί. Στην πόλη υπάρχουν μόνο επτά εκκλησίες και ένα μοναστήρι με μοναχές' 1 2 στην ύπαιθρο όμως, και στους λόφους υπάρχουν σχεδόν 560 εκκλησίες, και στο μισό της απόστασης έξω από την πόλη βρίσκεται ένα μοναστήρι

13

αρκετά

όμορφο όπου ζουν σχεδόν 42 καλόγεροι και το οποίο είναι αφιερωμένο στην Παναγία. Αυτοί συντηρούνται από δικά τους εισοδήματα, τα οποία προέρχονται από αγρούς, αμπελώνες, ζώα και μέλισσες, καθώς και από λίγες ελεημοσύνες. Υπάρχει ένας Επίσκοπος και περίπου 15 ιε­ ρείς' ο Επίσκοπος εξαρτάται άμεσα από τον Πα­ τριάρχη και όχι από τον Αρχιεπίσκοπο' το εισό­ δημα του ανέρχεται σε 250 πιάστρες περίπου το

8. Αββάς Φουρμώ: Γάλλος Ρωμαιοκαθολικός κληρικός, που επισκέφθηκε την Ελλάδα στα 1728-30 για να εξερευνήσει συστηματικά τις βιβλιοθήκες του ελληνικού χώρου και να αναζητήσει χειρόγραφα βι­ βλία.

9. Μωρεπά Ζαν Φρεντερίκ Φελυπώ: Γάλλος πο­ λιτικός (1701-1781). Γραμματέας Επικρατείας (1715). Γραμματέας επί των Ναυτικών (1723) και τέλος (1738) Υπουργός Επικρατείας.

10. ...οι Αιγινήτες... δεν ήθελαν να υπόκεινται στη γενική διοίκηση των Βενετών... πρόβαλαν αντί­ σταση. .. : Φανερή αντιπαράθεση των Ρωμηών Αιγινη­ τών προς την «παπικήν τιάραν».

11. Πρόκειται περί του ναυάρχου Φραγκίσκου Μοροζίνη, ο οποίος κατ' εντολήν της ενετικής συ­ γκλήτου «...επεβιβάσθη εις Παλιαχώραν και επροξένησε πλείστας ζημίας εις το φρούριον, εγκαταλείπο­ ντας την πόλιν επί οκταήμερον εις την λεηλασίαν των στρατευμάτων του» (Νεκ. Μουτσόπουλου). Όμως ακόμη και μετά απ' αυτή τη λεηλασία η Αίγινα αφέ­ θηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Την επανακατέλαβε ο ίδιος ο Μοροζίνης αργότερα, το 1687 οπότε αρχίζει η δεύτερη περίοδος λατινοκρατίας στο νησί έως το 1715, «οπότε επανήλθε η νήσος υπό τον τουρκικόν ζυγόν... αμάχως εις χείρας του Καπουδάν Πασσά Τζανούμ Κόδζα...». Η προηγούμενη περίοδος λα­ τινοκρατίας ήταν περ. 1204-1504.

12. Προφανώς η Αγ. Κυριακή.

13. Η Ιερά Μονή Παναγίας Χρυσολεοντίσσης.

Ο ΠΡΟΞΕΝΟΣ ΖΑΝ ΖΙΡΟ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ ΤΟΝ 17ο ΑΙΩΝΑ

37

χρόνο ή και παραπάνω, και οι ιερείς ζουν από το εισόδημα των ενοριών τους και από τις λειτουργίες που κάνουν στις άλλες εκκλησίες της υπαίθρου' οι συγκεκριμένοι ιε­ ρείς νυμφεύονται και έχει ο καθένας το επάγγελμα του' ή ράφτης ή υποδηματοποι­ ός ή εξασκεί κάποια άλλη τέχνη ή διδάσκει σε παιδιά. Η πόλη 1 4 αποτελείται από 800 οικίες περίπου, εκ των οποίων στο μεγαλύτερο από το μισό μέρος τους είναι ερειπωμένες' οι οικίες χτίζονται όπως ακριβώς και σε άλλα νη­ σιά του Αρχιπελάγους και το έδαφος της πόλης έχει κλίση όπως η πόλη της Νάξου. Στο νησί υπάρχουν σχεδόν τρεις χιλιάδες κάτοικοι, από τους οποίους παραπάνω από τους μισούς είναι γυναίκες και κορίτσια' γεγονός που εξηγείται από την πράξη του καπιτάνου να αποσπάσει 600 Έλληνες καθώς και τη βίαιη αρπαγή 300 άλλων πε­ ρίπου από τον καπιτάνο Bassa το 1668 όπως και την αποστολή τους στα ορυχεία της Κρήτης, όπου παραμένουν. Άλλα στέλνονται στις γαλέρες των Βενετών, και εξαιτίας της έλλειψης ανδρών, το νησί είναι πολύ φτωχό. Χάρη στο κέρδος που αποκομμίζουν από τη θάλασσα αυτοί οι έμπειροι ναυτικοί, που είναι από τους πιο ξακουστούς των νησιών του Αρχιπελάγους, άνθισε όλο το νησί. Όλες οι φρεγάτες που κατέχουν οι Τούρκοι της Αθήνας και ταξιδεύουν προς Κωνσταντινόπολη, Χίο, Σμύρνη και Αλεξάνδρεια έχουν ως πλήρωμα ναυτικούς και καραβοκύρηδες από την Αίγινα. Όμως η κατάσταση γίνεται πιο δυσμενής όταν για τρία χρόνια οι περισσότερες φρε­ γάτες (10-12) περνούν στην κατοχή των κουρσάρων και οι καημένοι οι ναυτικοί και καραβοκύρηδες ξοδεύουν τις οικονομίες τους' δεν τολμούν πλέον να βγαίνουν στη θάλασσα και δεν αισθάνονται σίγουροι στο νησί τους καθώς οι κουρσάροι τους επι­ σκέπτονται ανά διαστήματα και εφοδιάζονται με πουλερικά και άλλες προμήθειες που χρειάζονται αποσπώντας ό,τι καλύτερο από τις οικίες των κατοίκων. Το περα­ σμένο έτος, το Φεβρουάριο του 1673, καθώς έμεινα για 15 μέρες, διαπίστωσα ότι οι κάτοικοι βρίσκονταν σε εξαιρετικά δυσμενή θέση και πουλούσαν τα σύνεργα των οι­ κιών τους για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στους δασμούς των φεουδαρχών' κατά την περίοδο που βρισκόμουν εκεί, παρόλο που ήταν Αποκριά, μόνο τρεις φο­ ρές έσφαξαν πουλερικά, έτρωγαν κρέας μόνο την Κυριακή καί τρέφονταν μόνο με ψωμί από κριθάρι και λίγα λαχανικά. Για τις γυναίκες η τέχνη και ασχολία τους είναι ύφανση του βαμβακιού και η κα­ τασκευή βαμβακερών υφασμάτων. Η ένδυση των γυναικών είναι διαφορετική από τα άλλα νησιά, δηλαδή τα ρούχα τους δεν έχουν πολλές πιέτες μέχρι το εσωτερικό και οι πιο απλές γυναίκες φορούν πάνω από το φόρεμα τους ένα τσόχινο σακάκι με φαρδιά μανίκια χωρίς γούνα. Στην πόλη της Αίγινας υπάρχουν μόνο δυο πηγάδια, τα οποία όμως, είναι τόσο άφθονα σε νερό που εξυπηρετούν όλη την πόλη 14. Στη θέση της Παληαχώρας δηλαδή.

15. Επίτροποι ή Ελεγκτές: Εκλεγμένοι από τους ,„ _ r , , '•.','„ ? ραγιαοες Ρωμηοι, οι οποίοι αναλάμβαναν διοικητικές ευθύνες έναντι του Οθωμανικού κράτους.

38

{

χ ε ψώνα είτε καλοκαίρι. Στην ύπαιθρο υπάρΛ\ , , η ,ç χουν πολλά άλλα πηγάδια, ε τε

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 12

Ο λαός εκλέγει κάθε χρόνο τους τέσσερις Επιτρόπους ή Ελεγκτές του νησιού. Το νησί καταβάλλει τους εξής δασμούς: Πρώτα το χαράτσι που πληρώνουν μόνο οι έγγαμοι άνδρες και είναι ένα πιά­ στρο

16

ανά κεφαλή, ενώ τα αγόρια καταβάλλουν ένα τέταρτο του πιάστρου.

Οι δέκατες στα άλλα νησιά ανέρχονται στο 20 τοις εκατό της σοδειάς, δηλαδή πέ­ ντε μέτρα ανά δεκάτη, και ο Βοεβόδας

17

επιβάλλει δέκα μέτρα ανά δεκάτη και αφο­

ρούν το σιτάρι, το βαμβάκι, το κριθάρι, τα λαχανικά και τα αμύγδαλα.

18

Για το κρασί καταβάλλονται τρία άσπρα με χρέωση και του μούστου. Για τα αμπέλια καταβάλλονται τρία άσπρα ανά κεφαλή. Ο δασμός για τα τελωνεία ανέρχεται στα τέσσερα τοις εκατό. Πέρυσι ο Βοεβόδας συνέλεξε από τον φόρο της δεκάτης στο σιτάρι 820 κοίλα και από το κριθάρι 410' επιπλέον πρέπει να υπολογισθεί ο φόρος που επιβάλλεται στο σιτάρι και το κριθάρι σε όλο το νησί, καθώς και πρέπει να επισημανθεί οτι το μέτρο είναι όπως το κοίλο 19 της Κωνσταντινούπολης. Για αυτή τη χρονιά, ο καπιτάνο των κουρσάρων Greuvelier20 συνέλεξε τις δέκατες μαζί με έξι πλοία και τρεις φρεγάτες. Οι άλλοι δασμοί που συλλέγει ο Βοεβόδας είναι αγγαρείες ή πρόστιμα για όσους κάναν κάποια παράβαση και 32 πιάστρες για αυτούς που νυμφεύονται επιβάλλοντας τους και την τρίτη (ειδικός φόρος), χωρίς την είσπραξη του οποίου ο ιερέας δε μπο­ ρεί να τους παντρέψει. Οι Αιγινήτες εξαιρούνται από τον δασμό, ο οποίος καταβάλλεται όταν ένα πρό­ σωπο πεθαίνει χωρίς αρσενικούς απογόνους' τα οργωμένα χωράφια ή αυτά που εί­ ναι οργώσιμα ανήκουν στον Βοεβόδα που τα μεταπουλάει. Όσον αφορά το δασμό που επιβάλλεται όταν ένα πρόσωπο πεθαίνει χωρίς γονείς, ανήκει στο Βοεβόδα όπως και όλα τα αγαθά του μετά το θάνατο του. Επιπλέον, στο νησί υπάρχει ένας Καδής 2 1 , ο οποίος παραμένει ως σκλάβος για αρκετό καιρό στο πλοίο του καπιτάνο Greuvelier' ο Καδής του νησιού έχει μόνο τα οφέλη που του ανήκουν αποδίδοντας δικαιοσύνη στο νησί καθώς το ίδιο συμβαίνει και με τους Καδήδες της Τουρκίας' όπως διευκρινίζεται στη Συνθήκη της Αθήνας. Οι Αιγινήτες καταβάλλουν όλους τους παρα­ πάνω δασμούς όπως και το δασμό που πληρώ-

ig. Νομισματική μονάδα της Αιγύπτου και της

νεται από όλη την Τουρκία όταν ο άρχοντας διε,·, , e , \, Γ, torci πόλεμο, κατά τη διάρκεια του πολέμου των L L > > * Βενετών δεν κατέβαλλαν τον συγκεκριμένο δα-

Τουρκίας, ισοδύναμη με το 1/100 της λίρας. Το τουρκικό πιάστρο ονομάζεται και γρόσι. ,„ » , , , 18. Ασπρο: Ασημένιο νόμισμα.

19 Κ ο ι λ ό . Μ έ τ ρ ο χ ω ρ η χ ι κ ό τ η τ α ς που αντιστοι-

σμό, αλλά πλήρωσαν πέρυσι και αυτή τη χρονιά

χούσε σε 33 περίπου λίτρα ή σε βάρος 224 οκάδων.

το ποσό των 350 πιαστρών.

20 κ · Ρ ε ί* ε λ ι ε Υ < κ ™ : Γ ά λ λ ο ^ π ε ι Ρ α τ ή ι 5 ( π * α ν ε TO 1678). Αφού σχημάτισε ισχυρό πειρατικό στόλο, επί^ ^ ανεππυχώ(. να ^ κ ύ ρ ι ο ς τ η ζ Πελοποννή-

. Στο νησί μπορούν να οργωθούν και να καλ-

λιεργηθούν τα δύο τέταρτα της γης, αλλά ελλείψεί ανδρών, το μεγαλύτερο μέρος του νησιού εί,,, ναι ανεκμετάλλευτο. Γ Στο νησί συγκεντρώνονται: ρεβίθια, βαμβά-

σ ο υ

(1663-64). Στη συνέχεια περιορίστηκε στη λαφυ-

ραγώγηση των νησιών του Αιγαίου. Φονεύθηκε από τυχαία πιθανώς ανατίναξη της ναυαρχίδας του στην .Α ., Αστυπάλαια.

2 1 . Καδής: Ο Οθωμανός Ιεροδικαστής.

Ο ΠΡΟΞΕΝΟΣ ΖΑΝ ΖΙΡΟ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ ΤΟΝ 17ο ΑΙΟΝΑ

39

κι, μέλι, κερί, αμύγδαλα και δημητριακά σε ποσότητες' όσον αφορά τα αμπέλια, προς το παρόν, δεν βρίσκονται σε καλή κατάσταση, γιατί το μεγαλύτερο μέρος καταστρά­ φηκε από τους Βενετούς. Όσον αφορά τα οικόσιτα ζώα, πρόκειται για πρόβατα, γίδες, βόδια και χοίρους. Υπάρχουν επίσης άγρια ζώα, όπως αγριόχοιροι, λύκοι και αλεπούδες' όσο για λα­ γούς, δεν υπάρχει ούτε ένας στο νησί, και ούτε κάποιος έχει δει ποτέ, γεγονός αξιο­ πρόσεκτο. Αντιθέτως, υπάρχουν πολλές πέρδικες, οι οποίες βόσκουν κοντά σε δρό­ μους, σαν κοπάδια από πρόβατα, και προξενούν τόση μεγάλη ζημιά σε σπαρτά που οι κάτοκοι υποχρεώνονται, με διαταγή των Επιτρόπων, να βγαίνουν στην ύπαιθρο τον Απρίλιο και τον Μάιο και να βρίσκουν τις φωλιές των περδίκων για να σπάσουν τα αυγά τους. Αρχαιότητες του νησιού - Στο νησί υπάρχουν δύο ναοί που αποτελούν τα πιο ση­ μαντικά μνημεία της αρχαιότητας: ο ναός της Αφροδίτης 22 , κοντά στο πρώτο λιμάνι του νησιού και ο ναός του Πανελλήνιου Δία 2 3 , ο οποίος είναι αφιερωμένος από τον Αιακό, τον πρώτο βασιλιά του νησιού, και βρίσκεται στην άλλη πλευρά της πόλης με θέα την Αθήνα. Στον ναό της Αφροδίτης υπάρχουν μόνο δύο κολόνες ολόσωμες μαζί με μια δο­ κό και ορισμένα ερείπια. Στο ναό του Πανελλήνιου Δία υπάρχουν είκοσι μία ολόσω­ μες κολόνες από ωραία πέτρα που μοιάζει με μάρμαρο και δοκοί του είναι πεσμένες. Μέτρησα μία από αυτές τις δοκούς που έχει μήκος 18 παλάμες και πάχος 4 παλάμες, οι κολόνες έχουν όψος 30 παλάμες' στον ναό πρέπει να υπήρχαν 50 κολόνες δεδο­ μένου ότι υπάρχουν τέσσερις σειρές και κάθε σειρά έχει 12 κολόνες εκτός από τη δεύ­ τερη σειρά όπου υπάρχουν πέντε κολόνες, με μια κολόνα να είναι πιο κοντά στην πόρ­ τα' γεγονός που δείχνει ότι υπήρχαν 50 κολόνες. Ακόμη υπήρχε ένα θέατρο για το οποίο κάνει λόγο ο Παυσανίας, που το επισκέφτηκε, αλλά δεν έχει απομείνει κάτι άξιο προσοχής εκτός από την περιοχή όπου βρισκόταν. Στον χώρο φαίνονται ακόμα άλλοι μικροί ναοί που μπορεί να ήταν αφιερωμένοι στον Απόλλωνα, την Άρτεμη, τον Βάκχο και σε άλλους θεούς.

Τη μετάφραση από τα γαλλικά έκανε η Ελένη Παπαδημηχρίου, πτυχιούχος της γαλλικής φιλολογίας με μεταπτυχιακό σας μεταφράσεις.

22. «Η Κολώνα».

23. Λανθασμένη ταύτιση του Ναού της Αφαίας με τον βωμό του Ελλανίου Διός.

40

ΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

2Η ΕΒΔΟΜΑ • ;ΓΙ.ΑΤ: Π ΗΝ

AID

•

•

"

.

.

'

.

. .

:i.fe,l't?;!',y''

βββίίΐβ

:;

. "Λ

... - SIliÉÉiÉy&ì^

iV-;":;!;:;"''!! •

.·./.

mmsmffm '; •'•'.". ·:>•·•'•• •::••...

•••'.Ι '

,

: . : ί : : : : : : : : ΐ ; : Π : : Τ : : ;.

,

i

" , : ; Ί ;•

•.,

_

.

---•• ι.: :,--.

•':/••

-=jf.--: ; ; _' ;: = ::.--- ; •.- -•••.;#. : •. :- -•.. •: •

,' .

•

•••.: '

'

'Ό

\<-.:

-.»-ι--., = -. •• '

' '

''

Ε .

:•'•:

'

XJM

"P-mm S&&

r^fe?"^*'-'

Iti ! •••••'•••:.·:.•'•/;•••••.•.; I . .

•. :• :••.:••, • • '·:.•• , . •. • ν •

• c?4

WS« ^^âQrag^i

β

ÊÊSLI

.fi

à• 1 BR

HHHIK

-KHMmu

sÊKnÈ

IIS 42

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2H ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

ΗΛΙΑΣ ΜΕΣΣΙΝΑΣ

Η εβδομάδα οικολογίας στην Αίγινα (2005-2006)

Μ

ε αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος1 και την Παγκόσμια Ημε­ ρα κατά της Ερηνοποίησης και της Ξηρασίας 2 γίνεται φέτος η Εβδομάδα Οι­

κολογίας στην Αίγινα στις 9 με 17 Ιουνίου 2006. Η Εβδομάδα Οικολογίας στην Αίγινα είναι ένας θεσμός που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά την 1-8 Οκτωβρίου 2005, με πρωτοβουλία και διοργάνωση του γρά­ φοντα, σε συνεργασία με φορείς, οργανώσεις και συλλόγους, όπως το Λαογραφικό Μουσείο Αίγινας, το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, την Ελληνική Εταιρεία Ανακύκλωσης, τον Σύλλογο Ολιστικής Αρχιτεκτονικής και Οικολογικής Δόμησης, κ.α. Οι εκδηλώσεις φιλοξενήθηκαν στο Λαογραφικό Μουσείο Αίγινας, στην οδό Σπ. Ρόδη, σε κεντρικό σημείο της Αίγινας, το οποίο ευγενώς παραχώρησε το Διοικητικό Συμβούλιο των Φίλων του Λαογραφικού Μουσείου για το σκοπό αυτό. Στόχος της Εβδομάδας Οικολογίας ήταν και είναι η ενημέρωση και πληροφόρη­ ση του κόσμου, ώστε να γίνουν καθημερινή πρακτική ορισμένες απλές συνήθειες που, συλλογικά, θα έχουν ευεργετικό αποτέλεσμα στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. Το πρόγραμμα περιελάμβανε μεταξύ άλλων: διάλεξη για την Οικολογική Δόμη­ ση από τον αρχιτέκτονα Κώστα Τσίπηρα, συγγραφέα του βιβλίου «Οικολογική Αρχι­ τεκτονική» (εκδόσεις Κέδρος, 2005) και διάλεξη και επίσκεψη σε βιοκλιματική κα­ τοικία στην Πέρδικα με τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Τομπάζη. Προβολή της ταινίας του Αγγέλου Κοβότσου και Πάνου Κέκα «Τα σπίτια του ήλιου», με πρόλογο της δη­ μοσιογράφου Βάσως Κανελλοπούλου που συνεργάστηκε στην παραγωγή. Οι εκδη­ λώσεις για τα παιδιά αποτελούσαν ένα σημαντικό κομμάτι της Εβδομάδας Οικολο­ γίας και περιελάμβαναν θεατρικό παιχνίδι με θέμα την ανακύκλωση, με την Έλενα Φουντούκη και τον Βασίλη Βασιλάκη, κουκλο­ θέατρο με τίτλο «Πριτιλί και Ανακύκλωση» του σκηνοθέτη Βασίλη Βασιλάκη, οικολογικό έργα3

στήρι και κατασκευές που έφτιαξαν τα παιδιά . , , . ,, μαΐι μετον ενεργειολογο Ιρηγορη Μαλτείο και r l ί ~~ ι r ι r τ> την αρχιτέκτονα Βόλια Μαλτέζου. Κατά την Εβδομάδα Οικολογίας έγινε επίσης ,c\ τ ι , προσπάθεια να ξεκινήσει η οικιακή κομποστοποίηση και στην Αίγινα - όπως γίνεται σε άλλους Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

L

Πορτά

ζ ε τ α ι OT1(- 5 Ιουνίου,

2. Γιορτάζεται στις 17 Ιουνίου.

3

· 0 ι κατασκευές γίνονται από χαρτί, χαρτόνι, αλουμινόχαρτο και γενικά απλά, καθημερινά και ακίνι , . Γ, Τ Ι r ουναυλικα, με τα οποία τα πωοια κατασκευάζουν ηλιακούς θερμοσίφωνες για να ζεστάνουν νερό, ανεμόμυλους, κ.α. Η επαφή του παιδιού με τα αποτελέσματα των απλών αυτών λύσεων, τους δίνει τα ερεθίσματα να , , είναι πιο παρατηρητικά στα φυσικά φαινόμενα και τις αλληλεπιδράσεις με τη δραστηριότητα του ανθρώπου.

43

4

Δήμους της Αττικής . Επίσης, διάλεξη για την οικιακή κομποστοποίηση των οργανι­ κών υπολειμάτων της κουζίνας από τον μηχανικό περιβάλλοντος Δημήτρη Χωματίδη, συνεργάτη της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης. Για την προώθηση της κομποστοποίησης κληρώθηκαν επίσης 7 γερμανικοί κάδοι κομποστοποίησης, προσφορά του αντιπροσώπου Γιώργου Παππά και της Βελτιωτικής - Γ. Παππάς. Επίσης, οι εκ­ δηλώσεις περιελάμβαναν διάλεξη για την υγιεινή διατροφή της Δρ. Φυσικής Ιατρικής Ματίνας Χρονοπούλου και εργαστήρι για «Ζωή όλο ενέργεια» της ψυχολόγου Υβέτ Ναχμία, σε συνεργασία με το Σύλλογο Γυναικών Αίγινας. Τέλος, η δασκάλα Ρουθ Κάρτερ μίλησε για την οικολογική συνείδηση στα μικρά παιδιά, όπως εφαρμόζεται στις σχολές Στάινερ-Γουάλντορφ, ενώ ο γράφων παρουσίασε μερικούς απλούς τρό­ πους ανακύκλωσης οικιακών απορριμάτων. Στο χώρο του Λαογραφικού Μουσείου υπήρχαν δύο προβολές: του ντοκιμαντέρ «Ο Κύκλος των Χαμένων Υλικών» της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης και της ΕΤΙ, για την ανακύκλωση και προβολή για τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική της αρχιτέκτονος Έλλης Γεωργιάδου. Στο χώρο του Λαογραφικού 4. Παραδείγματος χάριν το πρόγραμμα που υλοποί­ ησε η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, σε συνεργασία με το Πειραματικό Λύκειο Αναβρύτων και με την υπο­ στήριξη της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς. Το πρό­ γραμμα είχε τίτλο «Κομπόστ από σκουπίδια! Μία πρωτο­ βουλία νέων στο σχολείο και στο σπίτι» και υλοποιήθηκε το 2001. Βλ Περιοδικό Σκουπίδια και Ανακύκλωση, τεύ­ χος 42 (Απρίλιος, Μάιος, Ιούνιος 2002), σελ. 3-4.

5. Με την ευκαιρία αυτή θέλω να ευχαριστήσω τον Γυμνασιάρχη Στέλιο Κρητικό και την καθηγήτρια γυμναστικής και περιβαλλοντικών μαθημάτων Έφη Παπαευσταθίου, καθώς επίσης και όλους τους μαθη­ τές που έλαβαν μέρος στην προετοιμασία της εγκατά­ στασης, για τη συνεργασία στο εγχείρημα των πλαστι­ κών μπουκαλιών.

6. Η απήχηση του τοπικού Τύπου και του κοινού στην Εβδομάδα Οικολογίας ήταν πολύ θετική, η προ­ σέλευση σας εκδηλώσεις μεγάλη και η προσφορά της Εβδομάδα Οικολογίας στα δρώμενα του νησιού ου­ σιαστική. Με μία μοναδική εξαίρεση, όπου σε «τοπική ελευθερική επιθεώρηση» της Αίγινας, ασκήθηκε ανού­ σια κριτική σε όλους τους παράγοντες της Εβδομάδας Οικολογίας, προσπαθώντας να ερμηνεύσει το περιε­ χόμενο και να μειώσει την αί,ία και την προσφορά της Εβδομάδας Οικολογίας στην τοπική κοινωνία. Να το­ νίσω ότι ο ασκών την κριτική παραδέχτηκε σε τηλε­ φωνική συζήτηση μου μαζί του, τον Απρίλιο 2006, ότι δεν παρευρέθηκε στις εκδηλώσεις της Εβδομάδας Οικολογίας. Επομένως άσκησε κριτική χωρίς να έχει καν γνώση του αντικειμένου. Βλ. Κυριακού, Γ. (2006). «Η 'ανακύκλωση' ως ανακύκλωση των κοινωνικών σχέσεων», Σχεδία (χειμώνας 2006), σελ. 147-149.

44

Μουσείου υπήρχαν επίσης ένας σταθμός Η/Υ (προσφορά Microtech) με πληροφοριακό υλικό του Διεπιστημονικού Ινστιτούτου Περιβαλλοντι­ κών Ερευνών για την οικολογική δόμηση και ειδι­ κός υποδοχέας για τη συλλογή μπαταριών (προ­ σφορά "Γερμανός" Αίγινας) και χώρος συλλογής των άδειων μελανιών εκτυπωτών (προσφορά Microtech) τα οποία στη συνέχεια ανακυκλώθηκαν. Εκτός από την κλήρωση των κάδων οικιακής κομποστοποίησης, κληρώθηκαν και ηλιακοί φορτιστές της Vodafone, που χρησιμοποιούν τον ήλιο για να φορτίσουν το κινητό τηλέφωνο. Τέ­ λος, τις εκδηλώσεις πλαισίωνε η εγκατάσταση «Πλαστικά Μπουκάλια» εμφιαλωμένου νερού, τα οποία συλλέχθησαν και ετοιμάστηκαν με την συμμετοχή των μαθητών του Ιου Γυμνασίου «Καποδίστριας», Αγ. Βαρβάρας, Αίγινας5. Χορηγοί της εκδήλωσης ήταν η ΑΝΕΔΗΚ Κρητικός, η Βελτιωτική - Γ. Παππάς και η MediTerra ΕΠΕ, ενώ χορηγοί επικοινωνίας ήταν η εφημερίδα «Νέα του Σαρωνικού» και ο δικτυακός τόπος www.aeginagreece.com. Η επιτυχία της πρώτης διοργάνωσης και η θετικη απήχησης που είχε στην τοπική κοινωνία" και τα δρώμενα του νησιού μας οδήγησε στη διοργά-

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η AITIN'AIA, χ. 12

νωση της δεύτερης Εβδομάδας Οικολογίας στην Αίγινα στις 9 - 1 7 Ιουνίου 2006. Η ουσιαστική διαφορά μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης διοργάνωσης αποτελεί το γεγονός ότι στην Δεύτερη Εβδομάδα Οικολογίας στην Αίγινα οι εκδηλώσεις θα λά­ βουν χώρα σε διαφορετικές τοποθεσίες της πόλης, όπως ο Πύργος Μάρκελου, η αυλή και ο περιβάλον χώρος, το Λαογραφικό Μουσείο και η αυλή του, το Δημοτικό Θέατρο, η γκαλερί Έγινα Αίγινα και το Θεατράκι. Στόχος είναι η αποκέντρωση των εκδηλώσεων και η χωρική εμπειρία και συμμετοχή της πόλης, καθώς θα μεταφέρεται το ενδιαφέρον από το ένα σημείο στο άλλο, με φόντο τα ιστορικά κτίρια του κέντρου της Αίγινας. Φέτος στις εκδηλώσεις συμμετέχουν ο Δήμος Αίγινας, το Λαογραφικό Μουσείο Αίγινας, το Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αίγινας, η Ελληνική Εταιρεία για την Προ­ στασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, το Πρόγραμμα RECORA, η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότη­ τας, η «Ήλιος» ΜΚ Εταιρεία για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, ο Σύλλογος Ολιστικής Αρχι­ τεκτονικής και Οικολογικής Δόμησης, ο Σύλλογος Γυναικών Αίγινας, ο Σύλλογος Ενεργών Πολιτών Αίγινας, ο Σύλλογος Φίλων της Αίγινας, το Περιοδικό Αιγιναία, το Σινέ ΤΙΤΙΝΑ, η Γκαλερί ΕΓΙΝΑ ΑΙΓΙΝΑ, Το Θεατράκι του Βασίλη Βασιλάκη, τα βι­ βλιοπωλεία Φλώρα, Λυχνάρι και Πάπυρος, ο "Γερμανός" Αίγινας, η Microtech (Αίγι­ να), το Σούπερ Μάρκετ Dia, ο Τάσος Ψωμιάδης και η TOYOTA Ελλάς. Φέτος οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν διάλεξη του Κώστα Καρρά, Προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς για την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος. Διάλεξη του αρχιτέκτονα Κώστα Τσίπηρα συγγραφέα του βιβλίου «Οικολογική Αρχιτεκτονική» (εκδόσεις Κέ­ δρος, 2005) για την Οικολογική Δόμηση και επίσκεψη σε βιοκλιματική κατοικία στην Αίγινα, συνοδεία του αρχιτέκτονα Τσίπηρα. Διάλεξη του Χρήστου Γανδά, Μηχανο­ λόγου Μηχανικού Περιβάλλοντος, για τις επιπτώσεις του αμιάντου στην υγεία και οδηγίες για την απομάκρυνση του. Διάλεξη του Μιλτιάδη Τσοσκοΰνογλου, Διευθυ­ ντή στον Τομέα Προστασίας του Περιβάλλοντος, Υγείας και Ασφάλειας της Εργα­ σίας της TOYOTA Ελλάς, για τη νέα τεχνολογία των υβριδικών αυτοκινήτων που εί­ ναι mo φιλικά στο περιβάλλον και πιο οικονομικά στον καταναλωτή, προσφέροντας συγχρόνως την ευκαιρία δοκιμαστικής οδήγησης του νέου υβριδικού Prius της TOYOTA στους δρόμους της Αίγινας. Η δημοσιογράφος Βάσω Κανελλοπούλου, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου της «Μεταλλαγμένα: το παρελθόν, το πα­ ρόν και το άγνωστο μέλλον» (εκδόσεις Ευώνυμος Οικολογική Βιβλιοθήκη, 2006) θα μιλήσει για τα μεταλλαγμένα και τις επιπτώσεις που έχουν στο περιβάλλον και την υγεία του ανθρώπου. Η ψυχολόγος και θεραπευτρια Υβέτ Ναχμία θα μιλήσει για τη σχέση «Γη-Γυναίκα» σε συνεργασία με τον Σύλλογο Γυναικών Αίγινας. Ο Σύλλογος Ενεργών Πολιτών σε συνεργασία με τον Σύλλογο Φίλων της Αίγινας και το περιοδι­ κό «Αιγιναία» οργανώνουν ημερίδα για το γενικό πολεοδομικό σχέδιο (χωροταξικό) της Αίγινας και την ανάγκη ορισμού ζωνών χρήσεως γης για μια βιώσιμη και οργα-

Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

45

νωμένη ανάπτυξη του νησιού. Στην ημερίδα συμμετέχουν ο καθ. Δημήτρης Ρόκος, Τοπογράφος Μηχανικός και διευθυντής του Διεπιστημονικού Προγράμματος «Πε­ ριβάλλον και Ανάπτυξη» στο ΕΜΠ, πρώην Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας και πρώην Πρόεδρος της Κτηματικής Εταιρείας του Δημοσίου και ο Μι­ χαήλ Δεκλερής, Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας ε.τ., ιδρυτής και Πρόεδρος του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας. Κατά τη διάρκεια της «Εβδομάδας Οικολογίας» θα πραγματοποιηθεί και το συ­ νέδριο του Προγράμματος RECORA για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με τη συμ­ μετοχή των ευρωπαίων εταίρων από Αυστρία, Γερμανία, Τσεχία και Ουγγαρία και των Δήμων Αίγινας, Κυθήρων και Μεγάρων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Στο συνέδριο θα παρουσιαστούν εφαρμογές κομποστοποίησης των φυκιών σε άλλες χώ­ ρες της Ευρώπης, αλλά και στην Κεφαλονιά, λύσεις που πρόκειται να υιοθετηθούν και στην Αίγινα για την επίλυση του προβλήματος των φυκιών στις ακτές του νησι­ ού, εξαιτίας του φαινομένου του ευτροφισμού 7 στον Σαρωνικό. Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν την προβολή του ντοκιμαντέρ ελληνικής παραγω­ γής «Φωνή Αιγαίου» που βραβεύτηκε με βραβείο Καλύτερης Ταινίας για το Φυσικό Περιβάλλον στο European Heritage Film Festival, την οποία θα προλογίσει η σκηνο­ θέτης Λυδία Καρρά, και αφιέρωμα στον Κινηματογράφο και την Οικολογία, με προ­ βολή οικολογικών ταινιών σε συνεργασία του Σινέ Τιτίνα και της Ελληνικής Εταιρεί­ ας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, που θα προλογίσει ο σκηνοθέτης Σπύρος Δομαζάκης. Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν έκθεση Οικολογικής Τέχνης στη Γκαλερί Έγινα Αίγινα της Βάσως Καλουδιώτη, με τη συνεργασία καλλιτεχνών από την Αίγινα και την Αθήνα καθώς επίσης και εργαστήρι ζωγραφικής για τα παιδιά με έμφαση στην Οικολογία και το Περιβάλλον. Οι εκδηλώσεις για τα παιδιά περιλαμβάνουν επίσης το 2° Οικολογικό Εργαστήρι στην Αίγινα με τον ενεργειολόγο Γρηγόρη Μαλτέζο και την αρχιτέκτονα Βάλια Μαλτέζου, θεατρικό παιχνίδι με την Έλενα Φουντούκη και τον Βασίλη Βασιλάκη και Θέατρο Σκιών «Καραγκιόζη» με τον Αντρέα Δερμάτη. Οι χορηγοί της Εβδομάδας Οικολογίας φέτος είναι η ΑΝΕΔΗΚ Κρητικός και η Βελτιωτική - Γ. Παππάς, ενώ, την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, αναμένεται η τελική απάντηση της Περιφέρειας Αττικής και της εταιρείας Shielco. Χορηγοί επι­ κοινωνίας είναι το ένθετο ΟΙΚΟ της Καθημερινής, το περιοδικό Αψναία

και οι δι­

κτυακοί τόποι www.aeginagreece.com και www.ecoweek.gr. Φέτος, η κλήρωση της Εβδομάδας Οικολογίας περιλαμβάνει κάδους οικιακής 7. Ευτροφισμός είναι ο εμπλουτισμός του νερού σε θρεπτικά στο.χεία, κυρίως συστατΙΚά αζώτου και / ή φωσφόρου, που προκαλεί μία επιταχυνόμενη ανάπτύξη την φυκών και είδη μεγαλύτερων φυτών, ο οποίος επιφέρει μία ανεπιθύμητη διαταρανή της ισορ, , , ,

ροπιας των υπαρχόντων οργανισμών στο νερό και μία πτώση της ποιότητας τοΰ νερού.

46

κομποστοποίησης, προσφορά του αντιπροσώ, Π Ο ϋ Γΐω Ρ Υ 0 υ Π α Π Π α Κ α ΐ TOS Βελτιωτικής - Γ. Παππάς, και ένα Σαββατοκύριακο με το νέο υβριδικό αυτοκίνητο Prius της TOYOTA, το , , η η \ , οποίο κινείται rμε Γ ρενϋνη και ηλεκτρισμό, προ' r σ φ ο ρ ά της TOYOTA Ελλάς ΑΒΕΕ.

r-

r

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

Μία έκπληξη που - ελπίζω ότι - θα πλαισιώ­ σει τις εκδηλώσεις φέτος θα είναι, μεταξύ άλλων, 8

η έναρξη του προγράμματος ανακύκλωσης στην Αίγινα. Στα πλαίσια της Εβδομάδας Οικολογίας θα υπάρξει εκτενής ενημέρωση και πληροφόρη­ ση της τοπικής κοινωνίας και θα μοιραστούν ειδι­ κές τσάντες για να ξεχωρίζουν οι ανακυκλώσιμες συσκευασίες στο σπίτι, με στόχο τη συμμετοχή όλων στην επιτυχία του προγράμματος. Για την προστασία του περιβάλλοντος και μια καλύτερη ποιότητα ζωής στην Αίγινα.

Ηλίας Μεσσίνας, Αρχιτέκτων-Μηχανικός, Δρ. Χωροταξ«

8. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, το πρόγραμμα βρίσκεται σε στάδιο έγκρισης της σύμβα­ σης από το Δημοτικό Συμβούλιο της Αίγινας και της υπογραφής της σύμβασης με την ΕΕΑΑ ΑΕ, συνεπώς δεν γνωρίζω ακόμη το τελικό χρονοδιάγραμμα εφαρ­ μογής του προγράμματος ανακύκλωσης στην Αίγινα και αν τελικά η ενημέρωση για το πρόγραμμα ανακύ­ κλωσης θα συμπέσει με τις εκδηλώσεις για την Εβδο­ μάδα Οικολογίας. Από όσα γνωρίζω μέχρι στιγμής, η έναρξη του προγράμματος είναι προγραμματισμένη για τους πρώτους μήνες του καλοκαιριού.

ΕΜΠ,

M.Arch.Yale και un.M.Sc. Περιβαλ ΕΜΠ Ο Ηλίας Μεσσίνας είναι αρχιτέκτονας, απόφοιτος του Κολλεγίου Αθηνών, απόφοιτος του ΕΜΠ (Δρ. Χωροτα­ ξίας ΕΜΠ 1999) και του Πανεπιστημίου Γέηλ (M.Arch.

1992) με σπουδές στην Αρχιτεκτονική, Χωροταξία και Πε­ ριβάλλον. Φέτος, μεταξύ άλλων παρακολουθεί το Διεπι­ στημονικό Πρόγραμμα «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» στο ΕΜΠ Σχολή Τοπογράφων (M.Sc. Περιβάλλον ΕΜΠ). Ασχολείται με τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική και την οικολογική δόμηση θεωρητικά και πρακτικά από το 1995. Έχει εκπονήσει έρευνα για τη χρήση παθητικών ηλιακών συστημάτων σε υπάρχοντα κτίρια κατοικιών στο Πανεπιστήμιο Μπεν Γκουριόν (έρημος Νέγκεβ) στο Ισραήλ με υποτροφία του Υπουργείου Εξωτερικών του Ισραήλ σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων της Ελλάδας (1995-1996). Έχει αποκτήσει ειδικότητα στην παραδοσιακή αρχι­ τεκτονική και συγκεκριμένα στις συναγωγές της Ελλά­ δας. Έχει εκπονήσει διδακτορική έρευνα για στις συνα­ γωγές της Ελλάδας, έχει ηγηθεί της μελέτης και προ­ γράμματος αναστήλωσης της συναγωγής Βέροιας - το οποίο τελικά δεν εκπονήθηκε - και έχει γράψει το βιβλίο «Οι συναγωγές της Θεσσαλονίκης και της Βέροιας» Εκδόσεις Γαβριηλίδη (Αθήνα, 1997). Ετοιμάζει δύο εκ­ δόσεις με τους εκδοτικούς οίκους «Μέλισσα» και «Bloch» στη Νέα Υόρκη. Για την έρευνα του έχει λάβει υποτροφίες από το World Monuments Fund, Graham Foundation, Getty Grant Program, Littauer Foundation, Kress Foundation, Memorial Foundation, κ.α. Έχει παρουσιάσει την έρευνα του σε εκθέσεις στο Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

Catholic University για το US Holocaust Memorial (ΗΠΑ), το Yad Vashem (Ισραήλ), κ.α. Έχει δώσει διαλέ­ ξεις μεταξύ άλλων στο Yale, Princeton, Jewish Museum of New York, Jewish Museum of Paris, World Bank, Mishkenot Shaananim, κ.α., ενώ έχει δημοσιεύσει την ερευνά του στην Ελλάδα, την Ευρώπη, το Ισραήλ και την Αμερική. Είναι τακτικός συνεργάτης σε τοπικές εφη­ μερίδες της Αίγινας και του Αργοσαρωνικού σε θέματα περιβάλλοντος και οικολογίας. Έχει διδάξει αρχιτεκτονι­ κή στην Ελλάδα, το Ισραήλ και την Αμερική,. Μέχρι το 2002 κατείχε τη θέση του Adjunct Lecturer στο Technion Institute of Technology (Ισραήλ). Ζει και εργάζεται στην Αίγινα από το 2003, ενώ από το 2005 έχει ξεκινήσει το θεσμό της «Εβδομάδας Οικολογίας στην Αίγινα» που γίνεται κάθε χρόνο. Το 2004 με πρωτο­ βουλία του δημιουργήθηκε το «Πάρκο Αθήνα 2004» σε έκταση 40 στρεμμάτων στο Τσουρ Μωσέ (Ισραήλ), το ελ­ ληνικό χωριό της Μέσης Ανατολής, με αφορμή και προς τι­ μήν των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. Το 2006, με δι­ κές του ενέργειες και εισήγηση στο Δημοτικό Συμβούλιο της Αίγινας, ψηφίστηκε ομόφωνα να ενταχθεί η Αίγινα σε πρόγραμμα ανακύκλωσης των απορριμάτων. Είναι ενεργό μέλος πολλών συλλόγων και οργανώ­ σεων, μεταξύ αυτών: Ολιστικής Αρχιτεκτονικής και Οι­ κολογικής Δόμησης (Μέλος ΔΣ), Ενεργών Πολιτών Αί­ γινας (πρώην μέλος Εφ. Επ.), του Αμερικανικού Ινστι­ τούτου Αρχιτεκτόνων (ΑΙΑ) και κατέχει τη θέση του Προέδρου στην Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Ήλιος» για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη.

47

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΡΑΣ

Προβίϋμαιισροί γόρω από ϊΐιν Παγκόσμια Ηρέρα ίου Περιβαΐΐονιος

Α

πό την αρχαιότητα υπήρχαν ημέρες ανάμνησης, νηστείας ή πανηγύρεως. Μάλι­ στα στην εποχή όταν δεν επικρατούσε ακόμα ο ιουδαϊκής προέλευσης θεσμός

της επταήμερης εβδομάδας, οι εορτές αυτές ήταν ακόμα πιο σημαντικές, δίνοντας έν­ νοια «στους κύκλους του ενιαυτού». Ο σταδιακός εξιουδαϊσμός της αρχαιότητας επέφερε ένα μείγμα σταθερών και κι­ νητών εορτών με την προσθήκη του εβδομαδιαίου κύκλου, όπου μια ημέρα της εβδο­ μάδας, το Σάββατο, υπενθύμιζε τη συμπλήρωση της Δημιουργίας ενώ η Κυριακή την Αρχή μιας νέας Πνευματικής ζωής, που και εκείνη δωρεά του θεού ήταν. Συνήθως πιστεύουμε ότι η αργία του «Σαββατοκύριακου» αποτελεί απόκτημα προσφάτων εργατικών αγώνων. Ασφαλώς αυτή ήταν η εξέλιξη κατά τη διάρκεια της τεχνολογικής και επιχειρηματικής επανάστασης, η οποία μεταξύ άλλων εντατικοποί­ ησε της εργασία για να σπάσει, αρχικά για ολίγους, αργότερα για πολλούς, τον κλοιό της φτώχειας. Όμως οι ρίζες της διήμερης αργίας πηγαίνουν πολύ πιο πίσω. Ένα πα­ ράδειγμα αποτελεί ο Χριστόδουλος, ιδρυτής της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θε­ ολόγου στην Πάτμο προς τα τέλη του ενδέκατου αιώνα, ο οποίος όρισε ότι οι εργα­ ζόμενοι στην Μονή θα έφευγαν από την εργασία κάθε Παρασκευή βράδυ για να ησυ­ χάσουν με τις οικογένειες τους και να εκκλησιασθούν την Κυριακή πρωτού επιστρέ­ ψουν την Δευτέρα το πρωί στον τόπο της εργασίας των. Στις ημέρες μας, όταν η ανθρωπότητα καλείται να ανταποκρίνεται με συνεχώς ταχύτερο ρυθμό σε νέες προκλήσεις, ακόμη και το Σαββατοκύριακο από ανάμνηση των βασικών γεγονότων για τον κόσμο και την ανθρώπινη ύπαρξη κατέστη για πολ­ λούς απλώς μια αργία με κεντρικό ζητούμενο την ανάπαυση και διασκέδαση. Ωστό­ σο συνεχώς εισάγονται, συνήθως με προτροπή διεθνών οργανισμών νέες «Ημέρες» για να μας θυμίσουν συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων- όπως την Γυναίκα ή την Μητέρα- ή ορισμένα συχνά λησμονημένα ζητήματα και προβλήματα- όπως το Νε­ ρό (22 Μαρτίου) την Πολιτιστική Κληρονομιά (18 Απριλίου), και το Περιβάλλον (5 Ιουνίου). Έτσι δίνεται η ευκαιρία σ' όσους πιστεύουν στην πραγματική σημασία μιας συ­ γκεκριμένης ημέρας να οργανώσουν κάποια δημόσια εκδήλωση, ενώ εκείνοι που ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, 1.12

αναγνωρίζουν μόνο την πολιτική ορθότητα της πρόσκαιρης ανάμνησης του συγκε­ κριμένου στόχου απλώς κάνουν κάποιες συμβατικές αναφορές σ' αυτόν και στη συ­ νέχεια αφήνουν το θέμα να λησμονηθεί μέχρι τον επόμενο χρόνο. Η ένταση της περιβαλλοντικής κρίσης του πλανήτη μας, ως και η γενικότερη πρόκληση να συνεννοηθούμε παγκόσμια για τα προβλήματα της ανθρωπότητας, με­ ταξύ των οποίων είναι και το περιβαλλοντικό, μας αναγκάζουν να διερωτηθούμε εάν αρκεί το σύστημα αυτό των μεμονωμένων ημερών ανάμνησης. Πιστεύω πως η απά­ ντηση είναι σαφώς αρνητική και για αυτό τον λόγο χαίρομαι ιδιαίτερα ότι στην Αίγι­ να ο «εορτασμός» της Ημέρας Περιβάλλοντος θα διαρκέσει μία εβδομάδα. Δεν είναι ασφαλώς η μόνη πρωτοβουλία του είδους της. Ή δ η υπάρχουν άλλοι θεσμοί που προσφέρονται για χρήση. Ο ένας ξεκίνησε με μια πρώτη διαθρησκευτική συνάντηση διαφόρων προσωπικοτήτων που έγινε στην Πάτμο το 1988 και που πρότεινε στον τότε Οικουμενικό Πατριάρχη Δημήτριο την επιλογή μιας ημέ­ ρας μέσα στο εκκλησιαστικό έτος ως ημέρα προσευχής για την Δημιουργία. Συμ­ βαίνει το Νέον Έτος, ακαδημαϊκό, σχολικό αλλά και θρησκευτικό, να αρχίζει για Εβραίους και για Χριστιανούς το Σεπτέμβριο. Η Ιερά Σύνοδος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ανταποκρινόμενη στην πρόταση της συνάντησης στην Πά­ τμο- όπου μεταξύ των συνέδρων ήταν ο Μητροπολίτης Περγάμου, (Ιωάννης Ζιζιούλας) και ο Γεχούντι Μενουχίν- όρισε αρχικά την 1η Σεπτεμβρίου ως ημέρα προ­ σευχής για την Δημιουργία. Σήμερα σχεδόν όλες οι Χριστιανικές εκκλησίες έχουν ακολουθήσει την πρωτοβουλία αυτή και μάλιστα έχουν επεκτείνει την περίοδο ενα­ σχόλησης με τα προβλήματα της φύσης και του περιβάλλοντος σ' ολόκληρο τον μήνα Σεπτέμβριο. Πρωτοποριακές ιδέες όπως αυτή, δεν αντανακλούσαν βέβαια την γενικότερη στά­ ση της Ελληνικής κοινωνίας. Όμως η δημοσκόπηση με δείγμα δύο χιλιάδων ατόμων που διενήργησε η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, με την ευγενή χορηγία της Coca- Cola Hellas, την άνοιξη του 2005, μας βοηθεί να μετρήσομε την απόσταση που ήδη δια­ νύσαμε από το 1988. Η σύγκριση με την προηγούμενη τέτοια δημοσκόπηση που έγινε το 2001 είναι και θετική αλλά και απογοητευτική. Είναι πολύ θετική με την έννοια της αισθητά βελ­ τιωμένης αυθόρμητης αναφοράς περιβαλλοντικών προβλημάτων. Ο κάθε Έλληνας μπορεί πλέον αυθόρμητα να αναφερθεί σε περίπου 3 περιβαλλοντικά προβλήματα έναντι 1,7 το 2001:

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΥΡΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΕΡΑ / ΚΑΥΣΑΕΡΙΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΚΤΩΝ / ΘΑΛΑΣΣΩΝ ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΔΑΣΩΝ / ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ / ΠΥΡΗΝΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΑΛΛΑΓΗ ΚΛΙΜΑΤΟΣ /ΑΥΞΗΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΠΛΑΝΗΤΗ ΜΕΙΩΣΗ / ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΕΙΔΩΝ ΖΩΩΝ ΚΑΙ ΦΥΤΩΝ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ ΜΕΙΩΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ / ΛΕΙΨΥΔΡΙΑ ΗΧΟΡΥΠΑΝΣΗ ΑΔΕΣΠΟΤΟΙ ΣΚΥΛΟΙ ΟΞΙΝΗ ΒΡΟΧΗ ΑΤΑΚΤΗ ΔΟΜΗΣΗ ΣΤΙΣ ΑΚΤΕΣ / ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ / ΣΤΗΝ ΦΥΣΗ ΑΥΘΑΙΡΕΤΗ ΔΟΜΗΣΗ ΥΠΕΡΠΛΗΘΥΣΜΟΣ / ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ ΑΠΟ ΚΕΡΑΙΕΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΕΛΛΕΙΨΗ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΦΘΟΡΑ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

Θετική επίσης είναι η εκτίμηση της συγκριτικής σημαντικότητας διαφόρων κοινωνικών προ­ βλημάτων. Αναφέρθηκαν δεκαπέντε και, μεταξύ των οκτώ που απασχολούσαν σχεδόν ολόκληρο το δείγμα, τα τέσσερα ήταν περιβαλλοντικά.

ΜΟΛΥΝΣΗ / ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΥΓΕΙΑ

83

1

•

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑ / ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ Τ Η Σ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΜΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΥΣΧΕΡΕΙΑ ΠΛΗΘΩΡΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ

Siti '

88 Μ Ι 88 ι

H

Η ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΑΠΟ Τ Η Ν ΘΡΗΣΚΕΙΑ

!

ΑΡΚΕΤΑ/ΠΟΛΥ ΚΑΘΟΛΟΥ / O H ΤΟΣΟ

!

SHHI 6 jJUJSH&P 6

s; ( -

Π

S3 | '

1 1

6

1

jUjfc 6

§

έ8

1

ΜΗΗ91

14

67 m g

!

F li8i

imn

ΑΠΩΛΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

H

-i

ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΜΟΝΑΞΙΑ / ΑΠΟΞΕΝΩΣΗ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

H

Hfl 6

ί

83

1

3

|l6 1

65 M 1,1

5

'

•

57

HpuH

1

|

Χ

Ι

50

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

Άλλο ένα θετικό συμπέρασμα είναι η πολύ εμφανής αλλαγή στην επιλογή των κυρίων υπευθύνων. Μεταξύ του 2001 και του 2005 μειώθηκε κάπως, από 85% σε 78% το ποσοστό εκείνων που έβαλαν στις πρώτες τρεις θέσεις το κράτος, ενώ δεν άλλαξε ουσιαστικά το 48% που τοποθέτησε στους πρώτους τρεις υπευθύνους την τοπική αυτοδιοίκηση. Η εντυπωσιακότερη μεταβολή είναι στο ποσοστό εκείνων που έθεταν ως έναν από τους τρεις κυρίως υπευθύνους τη συμπεριφορά του καθενός μας. Από 66% το πο­ σοστό αυτό ανέβηκε μέσα σε τέσσερα χρόνια στα 83%, καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση.

Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΚΑΘΕΝΟΣ ΜΑΣ

Τ Ο ΚΡΑΤΟΣ / Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

ΔΗΜΟΙ / ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ / ΝΟΜΑΡΧΙΕΣ

ΟΛΑ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ

Ι

0

Φυσιολογικά θα περίμενε κανείς μια ανάλογη διαφοροποίηση στην εφαρμογή φιλοπεριβαλλοντικών πρακτικών απέναντι σε ένα αναγνωρισμένο πλέον πρόβλημα. Όμως η αυτογνωσία την οποία διαπιστώνομε παραμένει παθητική και δεν συνδέεται ακόμα, στη χώρα μας δυστυχώς, με φιλοπεριβαλλοντικές πράξεις στατιστικά καταχωρήσιμες. Αυτή η αποδέσμευση γνώσεων και θεωρίας από την πράξη αποτελούν δυστυχώς γνώριμα στοιχεία της νεοελληνικής πραγματικότητας που εξηγεί πολλά από τα χρονίζοντα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζομε και δεν φαίνεται να μπορούμε να ξεπεράσομε. Εάν θέλομε να γεφυρωθεί το υπάρχον χάσμα μεταξύ θεωρίας και πράξης στο χώρο του περι­ βάλλοντος είναι αναγκαίο πρώτα να αντιληφθούμε ότι μετράει η συνεισφορά αλλά επίσης και η απουσία του καθενός από την αντιμετώπιση της κοινής πρόκλησης. Πολλοί Έλληνες πιστεύουν, και με κάποια λογικοφάνεια, ότι η συμπεριφορά του κάθε Έλληνα ατομικά αλλά και η συλλογική μας συμπεριφορά πολύ λίγο μπορεί να επηρεάσει ολόκληρο τον πλα­ νήτη. «Θα γείρουμε εμείς την πλάστιγγα, 11 εκατομμύρια μέσα σε τέσσερα δις;» Και όμως η ερώτη­ ση αυτή καλύπτει μια συνολική και πέντε επί μέρους προδοσίες της παράδοσης μας. Η συνολική προδοσία συνίσταται στην έλλειψη πίστης στην επιρροή ενός μικρού λαού. Δεν είναι προφανώς μό­ νον οι μεγάλες αυτοκρατορίες ή οι μεγάλοι λαοί που επηρεάζουν το ρουν της ιστορίας. Μήπως μό­ νον οι Πέρσες και οι Ρωμαίοι επηρέασαν τον αρχαίο κόσμο; Ή μήπως εξ' ίσου, αν όχι περισσότερο, τον επηρέασαν οι αρχαίοι Έλληνες και Ισραηλίτες, που αμφότεροι ήσαν μεν μικροί λαοί αλλά με τεΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

51

ράστια επιρροή από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας; Και όσον αφορά το σύγχρονο κόσμο, μή­ πως οι μικρές Σκανδιναβικές δημοκρατίες, με την ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους, δεν έχουν επη­ ρεάσει βαθύτατα τα ιδανικά και τις πρακτικές του πολιτισμένου κόσμου, σχεδόν στο ίδιο βαθμό με τους ασυγκρίτως πολυπληθέστερους Αμερικανούς; Η συνολική αυτή προδοσία καλύπτει πέντε επί μέρους προδοσίες, η κάθε μια συγκλονιστική όταν την αναλογισθούμε με σοβαρότητα. Πώς είναι δυνατό να ζούμε σ' έναν από τους ανεγνωρισμένα πιο όμορ­ φους τόπους του κόσμου, με απαράμιλλη βιοποικιλότητα και ανεπανάληπτη αρμονία θαλασσών, κόλπων και ορεινών όγκων, και να μην αναγνωρίζομε, όχ! στα λόγια αλλά στην πράξη, την μοναδική του αξία; Πώς μπορούμε να φιλοξενούμε την λιτή συμμετρία των μνημείων που φιλοτέχνησαν οι αρχαίοι ιδρυτές της ελληνικής παράδοσης και να ασελγούμε έναντι και των δύο βασικών στοιχείων αισθητι­ κής που τους ενέπνευσε; Πώς γίνεται να σεβόμαστε ακόμα την πνευματική παράδοση που γέμισε τη χώρα με λιτούς τρού­ λους αρμονικά δεμένους με την φύση και να επιμένομε στην αλαζονεία πολλών σύγχρονων εκκλη­ σιαστικών κτισμάτων που αντιμάχονται ακριβώς εκείνες τις αξίες που τα πρώτα εξέφραζαν; Πώς γίνεται, με την εμπειρία που όλοι έχομε, λίγο η πολύ, της σεμνότητας και κοινωνικής αλ­ ληλεγγύης που μαρτυρούνται από τις πόλεις και τα χωριά του υπόδουλου γένους και της πρώιμης ανεξαρτησίας και να ανεχόμαστε, ή μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις να πριμοδοτούμε, την χαοτική χωροταξία, τον επηρμένο ατομικισμό και την έλλειψη στοιχειώδους κοινωνικής ευθύνης που παρα­ τηρείται στην, εν σχέσει προς τα μέτρα του παρελθόντος, ασύγκριτα ευπορότερη εποχή μας; Και πώς, τέλος, ένας λαός που πράγματι ήταν διατεθειμένος να θυσιασθεί για την ελευθερία και τις αξίες του, και τούτο μόλις πριν από εξήντα χρόνια, δηλαδή μέσα στη ζωή πολλών από μας, έχει δεχθεί να σκύψει το κεφάλι σ' έναν τρόπο διοίκησης και να ενστερνισθεί έναν τρόπο ζωής που εκπόρνευσε την έννοια της ίδιας της λέξης «αξία», καταστώντας την μονοδιάστατη και κατά συνέπεια αυτοαναιρούμενη, ενώ υποτάσσει ολοένα και περισσότερο τους πολίτες σε μια διοίκηση που ακόμα και τα δικαστήρια συχνά αδυνατούν πλέον να ελέγξουν; Οι πέντε προδοσίες αυτές αποτελούν ένα βαρύ κατηγορητήριο κατά της γενεάς μας. Εξηγούν όμως και το λόγο για τον οποίο η οργάνωση μας ονομάζεται «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ για την Προ­ στασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Το πρόβλημα του περιβάλλοντος, στη χώρα μας τουλάχιστον, δεν είναι μόνο πρόβλημα περιβάλλοντος. Συνδέεται άμεσα με την κλη­ ρονομιά μας, την οποία καθημερινά όχι μόνο αποποιούμαστε αλλά συχνά -υγροβιότοποι, παραλίες, νησιώτικες πεζούλες, παραδοσιακά διατηρητέα στην Αίγινα ή στην Πλάκα- καταστρέφομε με το πε­ ρίσσιο μίσος ενός γενίτσαρου ο οποίος θέλει να πατήσει τη μνήμη του δικού του παρελθόντος. Το πρόβλημα του περιβάλλοντος συνδέεται με εκείνο του πολιτισμού και με άλλον έναν τρόπο. Οι μικροί λαοί μπορούν πράγματι να επηρεάσουν πολά πέρα από τα σύνορα τους και πολύ περισ­ σότερο από το ειδικό βάρος του αριθμού τους, αλλά υπό την προϋπόθεση ο λόγος και η μαρτυρία που αρθρώνουν να συνδυάζουν την ακεραιότητα με την αλήθεια, κάτι που δυστυχώς δεν είναι απα­ ραίτητο για τους ισχυρούς. Υπήρξαν πολλές περιπτώσεις κατά τα τελευταία χρόνια όπου σε συγκε­ κριμένες στιγμές ελληνικές επιδόσεις στην τέχνη ή την διανόηση έδωσαν ένα τέτοιο στίγμα. Όταν γί­ νεται αυτό, και όταν συμβεί να λάβει γνώση ο ευρύτερος κόσμος, πράγματι υπάρχει επιρροή. Ως κοι­ νωνία όμως συχνότερα δείχνομε να διατηρούμε τις παραδόσεις μας μόνον για λόγους αυταρέσκειας 52

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

που συγκαλύπτουν την αλλοίωση του περιεχομένου μιας γνήσιας, τότε και βιωμένης εμπειρίας ζω­ ής. Και όσο παρατηρείται τέτοια έλλειψη ακεραιότητας, τότε και άλλους σίγουρα δεν μπορούμε να εντυπωσιάζομε, ενώ και εμείς οι ίδιοι φθάνομε στο σημείο να περιφρονήσομε τον ίδιο τον εαυτό μας. Έτσι λοιπόν η περιβαλλοντική και πολιτιστική πρόκληση της εποχής μας συνενώνονται με έναν τρόπο παραδειγματικό. Οι ημέρες, η εβδομάδα ή ο μήνας ενασχόλησης με τα περιβαλλοντικά προ­ βλήματα, δεν αποτελούν κυρίως ευκαιρίες προβολής κάποιων θέσεων περιβαλλοντικών οργανώσε­ ων, ή άσκησης δημοσίων σχέσεων εκ μέρους επισήμων, ή έστω και πρόσκαιρης ανάμνησης μιας πα­ ραμελημένης πραγματικότητας εκ μέρους όλων μας. Αποτελούν ευκαιρία, όπως και αποτελούν όλες οι εορτές -όπως εάν θέλαμε να ακολουθήσομε πραγματικά την παράδοση, όλα τα Σαββατοκάριακανα αφομοιώσομε ως τμήμα του εαυτού μας στοιχεία παλαιότερης αυτογνωσίας και υπαρξιακής εμπειρίας τα οποία μέχρι τώρα στη γενεά μας ατενίζαμε από μακριά χωρίς να συμμετέχομε πραγμα­ τικά σ' αυτά. Βέβαια, ως αποτέλεσμα της αναγνωριζόμενης αδυναμίας της ανθρώπινης φάσης, η αφομοίωση δε θα είναι ποτέ πλήρης. Η αξία του εγχειρήματος έγκειται όμως πάντα κυρίως στην πρόθεση και τον επακόλουθο αγώνα. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο η οικολογική εβδομάδα της Αίγινας, σε άμεση συνέχεια με την Ημέρα Περιβάλλοντος, αποτελεί ένα φωτισμένο παράδειγμα προς μίμηση. Πρέπει να ευχηθούμε κάθε επιτυχία- και καλή συνέχεια!

Κώστας Καρράς, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς Κώστας Καρράς, το 1972 Ιδρυτής με την Λυδία Καρρά της Ελληνικής Εταιρείας, Πρόεδρος 1972-1975 και πάλι από το 2001. Αντιπρόεδρος της EUROPA NOSTRA από το 1976. Μελος τριών Ειδικών Συμβουλίων, της Αρχιτεκτονίκης Κληρονομιάς, του Θεσμικού Πλαισίου και της Οικονομικής Κινητοποίησης. Άρχων του Οικουμενικού Πατριαρχείου, οργάνωσε τη διαθρησκειακή συνάντηση για το περιβάλλον στην Πάτμο το 1988 που οδήγησε στην ανακήρυξη της 1ης Σεπτεμβρίου, αρχής του εκκλησιαστικού έτους, ως ημέρας προσευχής για τη

Δημιουργία και την ανάπτυξη της Ορθόδοξης μαρτυρίας για το περιβάλλον. Γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1938, σπούδασε Φιλοσοφία, Αρχαία Ιστορία και Φιλολογία στην Οξφόρδη και Οικονομικά στο Χάρβαρντ. Είναι Ιδρυτής και Μέλος του Συμβουλίου των "Friends of Cyprus" στο Λονδίνο και Συντονιστης του "Greek-Turkish Forum", ιδρυτής και μέλος του Συμβουλίου του "Center for Democracy and Reconciliation in Southern Europe" που εδρεύει στην Θεσσαλονίκη. Από το 1997 ζει στην Αθήνα.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΟΚΟΣ

ολιτικές ανάπτυξης και πι ό τις θεωρίες στην πράξι Παρουσιάστηκε στο συνέδριο HELECO 2005 του TEE.

D e v e l o p m e n t a n d E n v i r o n m e n t Policies: From theories t o practice Διεπιστημονικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών

National Technical University of Athens,

(Δ.Π.Μ.Σ.) του Ε.Μ.Π.

Interdisciplinary Programme

«Περιβάλλον και Ανάπτυξη»,

of Postgraduate Studies

Σχολή Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών,

"Environment and Development", School of Rural and Surveying Engineering

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Ηρώων Πολυτεχνείου 9, Ζωγράφος 15780

9 Heroon Polytechniou, Zographos 15780, Greece, Email.: drdrok@central.ntua.gr

KEYWORDS: «βιώσιμη»/«αειφόρος», αξιοβίωτη ολοκληρωμέ­ νη ανάπτυξη, πολιτικές ανάπτυξης, περιβάλλον, δείκτες αν­ θρώπινης ανάπτυξης O H E

ABSTRACT

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

as real data and UN human development in­

Στην εργασία αυτή, με βάση ία πορίσματα των σχετικών ερευ­

dices from 1992 to 2003, this study docu­

νών του συγγραφέα, αλλά και τα πραγματικά στοιχεία και τους

ments:

Based on the authors research findings, as well

δείκτες για την ανθρώπινη ανάπτυξη του O H E από το 1992 ως και το 2003, τεκμηριώνονται:

• the fundamental inconsistency between the one-dimensional "development" which is

• τόσο η θεμελιώδης αντίφαση μιας «ανάπτυξης» η οποία founded on the economic partiality of the su­ στηρίζεται μονοδιάστατα στην οικονομική μερικότητα της κυ­

premacy of market competition, entrepreneur-

ριαρχίας του ανταγωνισμού των αγορών, της επιχειρηματικό­

ship, competition-led

τητας και της υπηρετικής προς αυτή καινοτομίας, με την επαγ-

much-publicised, yet meaningless and unfeasi­

γελλόμενη, πολυδιαφημιζόμενη, αλλά απολύτως α-νόητη και

ble "sustainability",

ανέφικτη «βιωσιμότητα» ή «αειφορία» της, Φ

• the value of the interdisciplinary and

όσο και η αξία της διεπιστημονικής και ολιστικής θεω­

ρίας, μεθοδολογίας και πράξης της ολοκληρωμένης

innovation and its

ανάπτυ­

holistic theory, methodology and practice of an integrated development

aiming at a life

ξης, για μια αξιοβίωτη ζωή για όλους τους πολίτες του κό­

worth-experiencing by all citizens of the world

σμου, στο κοινό μας σπίτι, τον πλανήτη γη.

at our common home, the planet earth.

54

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2H ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

1. ΕΙΣΑΓΟΓΗ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Ως αναπόδραστη συνέπεια: • της «μερικότητας» της επιστημονικής, της ερευνητικής και της «πολιτικής» γε­ νικότερα θεώρησης, προσέγγισης, ανάλυσης και αντιμετώπισης των εξαιρετικά πολύπλοκων, ιδιαίτερα σήμερα, θεμάτων και προβλημάτων τα οποία απασχο­ λούν τις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά και • της εντεινόμενης τάσης για μεγαλύτερο κατακερματισμό της επιστημονικής και της τεχνολογικής γνώσης και για αυστηρότερη οριοθέτηση των σχετικών εξελί­ ξεων, στο πλαίσιο όλο και περισσότερων αλλά και ταυτοχρόνως στενότερων εξειδικεύσεων των ήδη ειδικών επιστημόνων και τεχνικών, τόσο η επιστημονι­ κή κοινότητα, όσο και τα MME, αλλά και η κοινή γνώμη συνηθίζουν να χειρί­ ζονται όλα τα θέματα τα οποία αφορούν στο «περιβάλλον» και την «ανάπτυξη», μερικά, αποσπασματικά, μονοδιάστατα και, το κυριότερο, ανεξάρτητα από τις αντικειμενικά πολυδιάστατες διαλεκτικές σχέσεις, αλληλεξαρτήσεις και αλληλε­ πιδράσεις τους στο χώρο και το χρόνο. Το «περιβάλλον», ως «μερικό όλον», σύμφωνα με την κυρίαρχη αντίληψη, εξειδικεύ­ εται, εξετάζεται και τείνει να αντιμετωπίζεται πάντα «τομεακά» σε κύριες κατηγορίες και θεματικά πεδία, όπως φυσικό, οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, τε­ χνικό/τεχνολογικό, αλλά και ειδικότερα, (ενδεικτικά): • σε οικογενειακό, εργασιακό, σχολικό, κ.λπ., • σε γήινο, θαλάσσιο και ατμοσφαιρικό, • σε εναέριο και διαστημικό, • σε κομματικό και κοινοβουλευτικό (κυβερνητικό και αντιπολιτευτικό) και σε εξωκοινοβουλευτικό και της κοινωνίας των πολιτών κ.λπ., • σε καθαρό/υγιές και ρυπασμένο/μολυσμένο/υποβαθμισμένο, κ.λπ., παραγνωρί­ ζοντας τις αιτιώδεις συνάφειες και επιπτώσεις των σχετικών δράσεων και ενερ­ γημάτων που "τελούνται" σ' αυτό, τόσο μεταξύ τους, όσο και στο πλαίσιο το οποίο καθορίζουν οι "μερικές" ρέχουσες αντιλήψεις, διαδικασίες, πολιτικές και τα αντίστοιχα προγράμματα "ανάπτυξης". Η «ανάπτυξη», ως έτερο «μερικό όλον», σύμφωνα με τις κρατούσες αντιλήψεις, προ­ σεγγίζεται, ερευνάται, σχεδιάζεται, προγραμματίζεται, υλοποιείται και/ή γενικότερα αντιμετωπίζεται: • είτε μονοδιάστατα, ως μόνο οικονομική, μόνο κοινωνική, μόνο πολιτική, μόνο πολιτισμική, μόνο τεχνική/τεχνολογική, • ή ειδικά/κλαδικά/θεματικά, ως μεμονωμένα αγροτική/γεωργική/της υπαίθρου, βιομηχανική, εμπορική, τουριστική, ανθρώπινη, πνευματική, οργανική κ.λπ., χωρίς να λαμβάνονται υπόψιν οι συνέπειες των αλληλεπιδράσεων, των αλληλο-

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

επηρεασμών και των επιπτώσεων των ενεργημάτων και δράσεων της, τόσο με­ ταξύ τους όσο και με το πολυδιάστατο περιβάλλον» μέσα στο οποίο αυτή «τε­ λείται».

Η ενότητα όμως της κάθε φορά συγκεκριμένης φυσικής και κοινωνικής πραγματικό­ τητας σε μια χώρα/περιφέρεια η οποία συγκροτεί το συγκεκριμένο «ολικό» περιβάλλον της ως αδιάσπαστο ενιαίο «όλον», αποδίδει πιστά την κατάσταση και την ποιότητα της «ανάπτυξης» της, αλλά και υφίσταται, ταυτοχρόνως, τόσο συγκεκριμένες «μερικές» σα­ φείς και προβλέψιμες μεταβολές, αλλαγές και ευμενείς ή δυσμενείς επιπτώσεις από συ­ γκεκριμένες «μερικές» και/ή ειδικά σχεδιασμένες αναπτυξιακές δραστηριότητες, όσο και πολλές άλλες, ασαφείς και απρόβλεπτες εκ πρώτης όψεως, οι οποίες συνηθέστατα προκαλούν σε άλλα πεδία, διαχρονικά αλλά ακόμη και σε πλανητικό επίπεδο, πολύ πε­ ρισσότερα και πολύ μεγαλύτερα προβλήματα απ' αυτά, τα οποία, αυτές οι αναπτυξια­ κές δράσεις επρόκειτο να λύσουν στο συγκεκριμένο χώρο και χρόνο.

2. Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Στα άλλα σχετικά κείμενα του υπογραφόμενου από το 1994 (Ρόκος 2003), αλλά και σε διεθνές επίπεδο (Rist 1997, Rokos 1988, 1972, Sachs 1992 κ.λπ.) έχει τεκμηριω­ θεί, ότι η αδιάσπαστη ενότητα του "όλου" της συγκεκριμένης φυσικής και κοινωνι­ κοοικονομικής πραγματικότητας μιας περιοχής/περιφέρειας με τις πολυδιάστατες διαλεκτικές σχέσεις, αλληλεξαρτήσεις και αλληλεπιδράσεις τους και τις τάσεις μετα­ βολής τους στο χώρο και το χρόνο, χαρακτηρίζει και καθορίζει την κατάσταση και την ποιότητα του πραγματικού οργανικού "όλου" της διαλεκτικής σχέσης της ανά­ πτυξης και του περιβάλλοντος της και όχι μόνο του μηχανιστικού αθροίσματος των μερικών "όλων" τους. Συνεπώς, κάθε αξιόπιστη αναπτυξιακά δράση και πολιτική γενικότερα για μια περιοχή/περιφέρεια θα πρέπει να στοχεύουν στη βελτίωση της κατάστασης και της ποιότητας του "όλου" της αδιάσπαστης ενότητας της φυσικής και της κοινωνικοοι­ κονομικής της πραγματικότητας, αλλά και ταυτοχρόνως του ολικού της -έως και του πλανητικού της- περιβάλλοντος. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο, όταν η ίδια η κοινωνία, με τις κυρίαρχες επιλο­ γές των κάθε φορά πολιτικών της εκφράσεων, τη μέση κοινωνική συνείδηση που αυ­ τές επηρεάζουν καταλυτικά (έως και διαμορφώνουν) με τα Μέσα Μαζικής Ενημέ­ ρωσης, αλλά και τη συγκεκριμένη δυναμική της, μπορεί να δημιουργεί και να δια­ σφαλίζει τις απαραίτητες "ολικές" σχετικές προϋποθέσεις: • σχεδιάζοντας, συντονίζοντας και εκπονώντας συστηματικά, αξιόπιστα και απο­ τελεσματικά τις απαιτούμενες έρευνες και μελέτες e

και στη συνέχεια αποφασίζοντας, νομοθετώντας, προγραμματίζοντας και πραγΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

ματοποιώντας συνεργιστικά ενεργήματα και δράσεις που να τείνουν διηνεκώς στην ολοκληρωμένη

της ανάπτυξη, μιαν ανάπτυξη δηλαδή που να αξίζει να

βιωθεί σε όλες τις διαστάσεις της από τα υποκείμενα της, αλλά και η οποία να μη συνεπάγεται, σε άλλους τόπους και για οποιουσδήποτε άλλους, οποιασδή­ ποτε φύσης δυσμενείς επιπτώσεις.

Η έννοια της «ολοκλήρωσης» στην ολοκληρωμένη

ανάπτυξη αναφέρεται στα υπο­

κείμενα της, στους στόχους της, στο χώρο, τον χρόνο, τις αξίες, τις κατευθύνσεις, τη μεθοδολογία, τα μέσα και τις ποιότητες των ενεργημάτων της στη θεωρία και την πράξη, αποτελεί τον σκοπό και ορίζει το «ταξίδι» μιας κοινωνίας που θέλει να ζήσει σ' ένα καλύτερο κόσμο. Υποκείμενα

του ταξιδιού προς την ολοκληρωμένη

ανάπτυξη, σύμφωνα με τις

αρχές, τη φιλοσοφία και την ηθική της, είναι οι άνθρωποι, όλοι οι άνθρωποι, ανε­ ξαρτήτως εθνικής προέλευσης, πολιτισμικών χαρακτηριστικών, χρώματος, φυλής, θρησκείας, κοσμοθεωριών που ασπάζονται και πολιτικών προτιμήσεων, οπουδήποτε και αν ζουν ειρηνικά και εργάζονται σήμερα, ή θα ζήσουν και θα εργάζονται στο κοι­ νό μας μέλλον στον πλανήτη γη, που αποτελεί και θα αποτελεί, όσο υπάρχει ζωή, το κοινό μας

σπίτι.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να ορίσουμε ως αξιοβίωτη ολοκληρωμένη

ανάπτυξη

τη διαχρονική πορεία προς την ταυτόχρονα οικονομική, κοινωνική, πολιτική, πολιτι­ σμική και τεχνική/τεχνολογική ανάπτυξη, η οποία θα τελείται πάντα σε διαλεκτική αρμονία και με σεβασμό στον άνθρωπο και το "ολικό" του περιβάλλον, και πολιτισμικό,

φυσικό

μέσα στο οποίο αυτός και οι συλλογικότητές του οφείλουν να

εντάσσονται ειρηνικά και δημιουργικά ως αναπόσπαστα μέρη του και όχι ως κυ­ ρίαρχοι, ιδιοκτήτες και εκμεταλλευτές του. Κι αυτή η ανάπτυξη ως σκοπός ταξιδιού του σύγχρονου ανθρώπου στην ιστορία, αυτονοήτως, δεν έχει αντικειμενικά καμμιά σχέση με ό,τι σήμερα φέρεται ως "ανά­ πτυξη" σύμφωνα με τις σχετικές κυρίαρχες αξίες, επιλογές και πολιτικές της νεοφι­ λελεύθερης νέας τάξης και τα ζωτικά "στρατηγικά" συμφέροντα της παγκόσμιας στρατιωτικής και οικονομικής ηγεμονικής της δύναμης, των ΗΠΑ, στα οποία -όπως εκφράζονται κυρίως από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, το Διεθνές Νομι­ σματικό Ταμείο και τη Διεθνή Τράπεζα- υποτάσσονται τελικά ακόμα και οι υπόλοι­ πες μεγάλες δυνάμεις και οι υπερεθνικοί τους σχηματισμοί. Γιατί οι αξίες της ολοκληρωμένης

ανάπτυξης και η αντικειμενικά

ηθική

φιλο­

σοφία της δίνουν με αρμονικό τρόπο το ίδιο βάρος διαχρονικά στην οικονομική, την κοινωνική, την πολιτική, την πολιτισμική και την τεχνική/τεχνολογική της συνιστώσα, σε πλανητικό επίπεδο και για κάθε ανθρώπινο ον, ώστε όλες οι συνειδητές και υπεύθυνες δράσεις και τα σχετικά ενεργήματα τους, σε κάθε επίπεδο, εξ ορισμού να σχεδιάζονται, να προγραμματίζονται και να ασκούνται χωρίς να αφήνουν θύματα τα τέσσερα πέμπτα των κατοίκων της γης αλλά και το πλανητικό, φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον.

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

3. ΤΟ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑ ΤΗΣ «ΒΙΩΣΙΜΗΣ» Ή «ΑΕΙΦΟΡΟΥ» ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Έτσι, τα μέσα και οι επιλογές επιβολής, κυριαρχίας, εξάρτησης, καθυπόταξης, κατά­ κτησης και εξουθένωσης, με πόλεμο, με άσκηση στρατιωτικής, πολιτικής ή οικονο­ μικής δύναμης, με τον ασύδοτο και ανήθικο ανταγωνισμό των αγορών και τη συ­ μπαρομαρτούσα βαθύτατη διαφθορά, στο όνομα της «διατηρήσιμης» ανάπτυξης για τους λίγους και τους ισχυρούς, επιχειρούν να "θεσμοθετήσουν" και να εγχαράξουν στη μέση κοινωνική συνείδηση, ως υπέρτατη αξία δημοκρατίας και πολιτισμού, την "ανταγωνιστική αναπτυξιακή ειρήνη", η οποία εξυπηρετεί, σε βάρος του πλανήτη και των λαών της γης, το σύνολο των συμφερόντων της ηγεσίας της μόνης υπερδύναμης και, ενίοτε, ορισμένους εκ των πειθήνιων ακολούθων της. Το ολικό περιβάλλον, στη βαθύτερη έννοια, τη φιλοσοφία και τη θεωρία της ολο­ κληρωμένης

ανάπτυξης

δεν εξαντλείται στα διοικητικά, εθνικά, ή υπερεθνικά όρια

μιας περιοχής/περιφέρειας, γιατί αντικειμενικά υφίσταται πολυδιάστατες και πολυεπίπεδες επιδράσεις, έως και σε πλανητική κλίμακα, από κάθε "αναπτυξιακή" δραστηριό­ τητα οποιουδήποτε κράτους, οργανισμού, φορέα, επιχείρησης αλλά και κάθε πολίτη και κάθε ομάδας πολιτών, οπουδήποτε και αν αυτή τελείται και με οποιονδήποτε σκο­ πό, η οποία σηματοδοτεί παράλληλα αλλά και καθορίζει τις αντίστοιχες ευθύνες τους. Το κλίμα, η φύση, οι άνθρωποι και οι οικιστικές συγκεντρώσεις τους, ως συνέπεια ετερόκλητων και αντιφατικών -έως και καταστροφικών- «αναπτυξιακών» δράσεων οι οποίες τελούνται ακόμη και στο άλλο άκρο της γης, υφίστανται όλο και περισσότερο ρα­ γδαίες και δραματικών επιπτώσεων μεταβολές και μεταλλάξεις, (από το φαινόμενο θερ­ μοκηπίου, την τρύπα του όζοντος, την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής, τις ανεξέλεγκτες πλημμύρες και κατολισθήσεις, τις βαρύτατες ρυπάνσεις, μολύνσεις και ασθένειες κλπ.). Αλλά και για τους αμέριμνους λαούς των "αναπτυγμένων" κρατών, οι δραματικές ανισότητες, η αυξανόμενη φτώχεια, οι θανατηφόρες ασθένειες και επιδημίες, η λει­ ψυδρία, η εντεινόμενη, (αν και με πιο εκλογικευμένες από τη δουλεία και την αποι­ κιοκρατία μεθόδους και διαδικασίες), εκμετάλλευση των φυσικών και των ανθρωπί­ νων διαθεσίμων των "αναπτυσσομένων" χωρών, που φαίνεται εκ πρώτης όψεως να μην τους αφορούν και τους απασχολούν, συνεπάγονται, "δυνάμει", τρομακτικές και αναπόδραστες συνέπειες (κύμα οικονομικών και πολιτικών προσφύγων, ανεργία, εγκληματικότητα, κοινωνική περιθωριοποίηση, επέκταση και αύξηση της φτώχειας). Οι λαοί, απ' την άλλη μεριά, στις αναπτυσσόμενες χώρες σπαράσσονται από θρη­ σκευτικές, φυλετικές και πολιτισμικές εμφύλιες διαμάχες, οι οποίες (με πράξεις πολι­ τικής, στρατιωτικής, οικονομικής, κοινωνικής και τεχνολογικής εξάρτησης και επέμ­ βασης αλλά και με εκατόμβες θυμάτων) υποθάλπονται από τις μεγάλες δυνάμεις προς διασφάλιση των "στρατηγικών" τους συμφερόντων, (με πώληση όπλων προς όλες τις αντιμαχόμενες ομάδες, με χρηματοδότηση μισθοφορικών σωμάτων, με δημιουργία "κατάλληλων" σχετικών συνθηκών και προϋποθέσεων αλλά και με υλοποίηση συ­ γκεκριμένων προκλήσεων κλπ.).

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

Τα ανθρώπινα, τα κοινωνικά και τα πολιτικά δικαιώματα δεινοπαθούν σε κάθε γωνιά του πλανήτη, με κύρια την ευθύνη όσων ψευδεπίγραφα τα καπηλεύονται και τα εκμεταλλεύονται κατά το δοκούν, συνηθέστατα καταπατώντας τα στην πράξη, για να προωθήσουν, να στηρίξουν και να επιβάλλουν με οικονομικές κυρώσεις, με δι­ πλωματικές μεθοδεύσεις και ακόμη με πολεμικές επιχειρήσεις τις μακροπρόθεσμες "αναπτυξιακές" οικονομικές επιδιώξεις τους σε πλανητικό επίπεδο. Και είναι, τέλος, υποκριτική και μόνο ευχολογική η υπεράσπιση του ιδεολογή­ ματος του συρμού της "βιώσιμης" ή "αειφόρου" ανάπτυξης, (με χιλιάδες από το 1992 συνέδρια, συμπόσια και συναντήσεις εκπροσώπων κυβερνήσεων, διεθνών ορ­ γανισμών, μη κυβερνητικών οργανώσεων, αλλά και πολυμελών αντιπροσωπειών τους), από όσους, στο όνομα των βασικών αρχών της, (ανταγωνιστικότητα, επιχειρη­ ματικότητα, πλήρης απελευθέρωση και κυριαρχία των αγορών και ευελιξία και ελα­ στικότητα στις μορφές των εργασιακών σχέσεων), αρνούνται να σεβαστούν όσα η διε­ θνής κοινότητα στη συντριπτική πλειοψηφία των λαών του κόσμου θεωρεί ως ελάχι­ στες υποχρεώσεις των κρατών της γης για να σταματήσει η καταστροφική πορεία στην οποία οι επιλογές των ηγετών της "νέας τάξης" οδηγούν τον σύγχρονο κόσμο (Πρωτόκολλο Kyoto για τον περιορισμό των εκπομπών C 0 2 κ.λπ.). Με βάση τα παραπάνω, ποιος θα μπορούσε να θεωρήσει πραγματικά αναπτυγ­ μένο ένα κράτος, ακόμη και αν αυτό παρουσιάζει σταθερά το μεγαλύτερο μέγεθος κα­ τά κεφαλήν εισοδήματος, αν ηγεμονεύει στρατιωτικά και οικονομικά ο' ολόκληρο τον πλανήτη, αν έχει εξασφαλίσει για το μέγιστο δυνατό διάστημα τα μεγαλύτερα αποθέ­ ματα στρατηγικών ενεργειακών διαθεσίμων: • όταν σε κοινωνικό επίπεδο η άρχουσα τάξη του συνεχώς εντείνει και βαθαίνει τις τεράστιες ανισότητες, για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού του, στην πρό­ σβαση στα αγαθά της παιδείας, της υγείας, της ασφάλειας και της κοινωνικής ασφάλισης, ιδιωτικοποιώντας κάθε δημόσιο αγαθό, κοινωφελές δίκτυο και κοι­ νωνική υπηρεσία και θυσιάζοντας τα στην ανταγωνιστικότητα και τη μεγιστο­ ποίηση των κερδών των προνομιούχων στρατηγικών επενδυτών, • όταν η ανεργία, η φτώχεια και η περιθωριοποίηση πλήττει μεγάλο αριθμό νοι­ κοκυριών και ιδιαίτερα τις γυναίκες και τους νέους, • όταν η ποιότητα και οι συνθήκες ζωής υποβαθμίζονται όλο και περισσότερο στα γκέτος των μεγαλουπόλεων και τις απομακρυσμένες ορεινές περιοχές, • όταν η ασφάλεια των πολιτών του διακυβεύεται από τυφλές τρομοκρατικές πράξεις αντίδρασης στη συστηματικά εξαγόμενη απ' το κράτος αυτό σε πλανη­ τική κλίμακα "κρατική" τρομοκρατία, η οποία, σε κάθε γωνιά της γης, με ανυ­ πόστατα προσχήματα και στο όνομα δήθεν υψηλών ιδανικών, καταλύει εθνικές κυριαρχίες, επεμβαίνει πολιτικά και πολεμικά, επιβάλλει υποτελείς εξουσίες της αρεσκείας του, καρπούται τα οφέλη από την κλοπή των πλουτοπαραγωγικών πηγών και την αδιαφανή μονοπώληση των έργων αποκατάστασης των κατα­ στροφών που αυτό προκάλεσε και, τέλος, επιχειρεί να κατανείμει στη διεθνή

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

κοινότητα χα οικονομικά βάρη της «ανοικοδόμησης» μετά τις παράνομες, αναί­ τιες και εγκληματικές καταστροφές των χωρών που για διάφορους λόγους επιβουλεύθηκε, • όταν οι γιγάντιες πολυεθνικές του εταιρείες καταρρακώνουν, με αλυσιδωτά φαι­ νόμενα βαθειάς διαφθοράς, την όποια αξιοπιστία του ανύπαρκτου τελικά «τίμι­ ου παιχνιδιού» της ελεύθερης αγοράς κ.λπ., e

όταν ο ανταγωνισμός, ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, η λατρεία των όπλων, η ανα­ σφάλεια, ο υπέρμετρος καταναλωτισμός, η επιδίωξη αντί πάσης θυσίας της κά­ θε φύσης «επιτυχίας», (που αποτιμάται πάντα με το ποσοστό αύξησης του πλού­ του), σμιλεύουν και χαρακτηρίζουν την ποιότητα του πολιτισμού του, τον οποίο προβάλλει αλλά και επιθυμεί να επιβάλει ισοπεδωτικά σε πλανητικό επίπεδο.

4. Η ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ "ΒΙΩΣΙΜΗΣ" Ή "ΑΕΙΦΟΡΟΥ" ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Αλλά ας δούμε από μια αξιόπιστη διεθνώς πηγή και συγκεκριμένα με βάση τα στοιχεία του Human Development Report Office (U.N.D.P. 1999) μια εικόνα ενδεικτική της "ανά­ πτυξης" σε πλανητικό επίπεδο (πέντε χρόνια μετά την απογείωση της "βιώσιμης" ανά­ πτυξης στο Ρίο), αλλά και της φύσης και της ποιότητας της (Δ. Ρόκος, "θεμελιώδεις προ­ ϋποθέσεις για ένα σχέδιο Αξιοβίωτης Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης. Η περίπτωση μιας Ελληνικής Περιφέρειας. Από τη θεωρία στην πράξη", 2000). Συγκεκριμένα το 1997: (α) το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού της γης, μοιραζόταν το 86% του πα­ γκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (Α.Ε.Π.), το μέσων εισοδημάτων 60% μοιραζόταν το 13%, ενώ το φτωχότερο 20% μοιραζόταν μόλις το 1% του παγκόσμιου Α.Ε.Π., (β) το πλουσιότερο 20% μοιραζόταν το 82% των εξαγωγών αγαθών και υπηρε­ σιών, το μέσων εισοδημάτων 60% μοιραζόταν το 17% και το φτωχότερο 20% μόλις το 1%, (γ) το πλουσιότερο 20% μοιραζόταν το 68% των άμεσων ξένων επενδύσεων, το μέσων εισοδημάτων 60% το 3 1 % και το φτωχότερο 20% μόλις το 1%, (δ) το πλουσιότερο 20% διέθετε το 93,3% των χρηστών του διαδικτύου, το μέσων ει­ σοδημάτων 60% διέθετε το 6,5% και το φτωχότερο 20% διέθετε μόλις το 0,2%, (ε) οι χώρες του O.E.C.D. με το 19% του παγκόσμιου πληθυσμού της γης είχαν το 7 1 % του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, το 58% των άμεσων ξένων επενδύσεων και το 9 1 % του συνόλου των χρηστών του διαδικτύου.

Ακόμη, οι διακόσιοι πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη υπερδιπλασίασαν την κα­ θαρή αξία των περιουσιών τους στα τέσσερα χρόνια ως το 1998 φθάνοντας την σε περισσότερα από 1 τρις δολάρια, περισσότερα δηλαδή απ' όσα κατέχει το 4 1 % του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ οι τρεις μεγαλύτεροι δισεκατομμυριούχοι είχαν ενεργηΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

τικό μεγαλύτερο από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν όλων των ελάχιστα αναπτυγμέ­ νων χωρών και των 600 εκατομμυρίων κατοίκων τους. Παρά την πρόοδο που επιτεύχθηκε τον εικοστό αιώνα και η οποία εκτιμάται από την Έκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη του 1999 του U.N.D.P. ως τεράστια, η φτώχεια και η κοινωνική ανισότητα εξακολουθούν να βρίσκονται παντού, τόσο στις «αναπτυσσόμενες» όσο και στις «αναπτυγμένες» χώρες. Συγκεκριμένα: (α) στις «αναπτυσσόμενες» χώρες, με τρομακτικές και στο εσωτερικό τους ανισότητες σε περιφερειακό και πολιτικό επίπεδο αλλά και μεταξύ ανδρών και γυναικών, - περισσότεροι από το ένα τέταρτο των 4,5 δις κατοίκων τους εξακολουθούν να μη έχουν πρόσβαση στη γνώση και στις ελάχιστες ατομικές και δημόσιες υπηρεσίες, το δε προσδόκιμο της ζωής τους δεν ξεπερνά τα 40 χρόνια, - περίπου 1,3 δις του πληθυσμού τους δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό, - περίπου 840 εκατομμύρια ανθρώπων υποσιτίζονται, - ένα στα εφτά παιδιά δεν αποκτά ούτε τη στοιχειώδη εκπαίδευση κ.λπ. (β) στις βιομηχανικές

ή αλλιώς «αναπτυγμένες» χώρες απ' την άλλη μεριά, και

πάλι με σημαντικότατες εσωτερικές ταξικές και περιφερειακές ανισότητες, ένας στους οκτώ κατοίκους ακόμη και των πλουσιοτέρων χωρών του κόσμου, επηρεάζεται από κάποια από τα στοιχεία της ανθρώπινης φτώχειας, όπως η μακροχρόνια ανεργία, ένα εισόδημα κάτω από το όριο φτώχειας, η μη δυνα­ τότητα να διαβάζουν και να γράφουν, το μέγιστο δυνατό όριο ζωής τους να είναι τα 60 χρόνια.

Αλλά και το 1998 με βάση τα στοιχεία του Human Development Report Office (U.N.D.P. 2001): (α) το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού της γης είχε ετήσιο εισόδημα όσο και το φτωχότερο 57%, (β) καθημερινά 30.000 παιδιά πέθαιναν από ασθένειες που μπορούσαν να είχαν αντιμετωπιστεί, (γ) 968 εκατ. άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν είχαν πρόσβαση σε "βελ­ τιωμένες υδατικές πηγές" (improved water sources), (δ) 2,4 δις άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν είχαν πρόσβαση σε βασικές συνθήκες υγιεινής, (ε) 163 εκατ. παιδιά στις αναπτυσσόμενες χώρες ηλικίας κάτω των πέντε ετών ζύ­ γιζαν λιγότερο από το κανονικό, ενώ 11 εκατ. παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών πέθαιναν ετησίως από αίτια που μπορούσαν να αντιμετωπιστούν. Ακόμη, στις χώρες του O.E.C.D. 130 εκατ. άνθρωποι σύμφωνα με στοιχεία των ετών 1996-98 ζούσαν στα όρια της φτώχειας (εισόδημα μικρότερο από το 50% του στατι­ στικού μέσου) και 8 εκατ. άνθρωποι υποσιτίζονταν. Με βάση τώρα τα στοιχεία του Human Development Report Office (U.N.D.E 2002), ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

61

(α) το 1999, το εισόδημα του πλουσιότερου 5% του πληθυσμού της γης ήταν ίσο με 114 φορές το εισόδημα του φτωχότερου 5%, (β) το 1999, 2,8 δις άνθρωποι ζούσαν με λιγότερο από $2 την ημέρα. Το ποσο­ στό του πληθυσμού που ζούσε σε συνθήκες εξαθλίωσης το 1999 ήταν 23% (σύμφωνα με υπολογισμούς, με τους σημερινούς ρυθμούς θα χρειαζόταν 130 χρόνια για την πλήρη αντιμετώπιση της πείνας στον πλανήτη), (γ) το 1999, 20 χώρες της Κεντρικής και Υποσαχάριας Αφρικής (με περισσότερο από το μισό πληθυσμό της ηπείρου) ήταν φτωχότερες σε σχέση με το 1990 (και συνολικά 25 ήταν φτωχότερες σε σχέση με το 1975), (δ) σε 81 χώρες με περισσότερο από το 60% του πληθυσμού της γης δεν αναμε­ νόταν να μειωθεί η παιδική θνησιμότητα (για παιδιά ηλικίας μέχρι 5 ετών) κα­ τά τα 2/3 μέχρι το 2015, αποτυγχάνοντας έτσι να εκπληρωθεί ο στόχος που εί­ χε τεθεί από τα Ηνωμένα Έθνη, (ε) το 2000, 113 εκατ. παιδιά δεν φοιτούσαν σε σχολεία, από τα οποία το 97% κα­ τοικούσε σε αναπτυσσόμενες χώρες. Το 60% από αυτά ήταν κορίτσια, (στ) το 2000, υπήρχαν 854 εκατ. αναλφάβητοι παγκοσμίως, 544 εκατ. από τους οποίους ήταν γυναίκες, (ζ) μέχρι τα τέλη του 2000 σχεδόν 22 εκατ. άνθρωποι είχαν πεθάνει από AIDS, 13 εκατ. παιδιά είχαν χάσει τη μητέρα ή και τους δύο γονείς τους από την ασθένεια και πάνω από 40 εκατ. ζούσαν προσβεβλημένοι από τον ιό. Από αυτούς, 90% σε αναπτυσσόμενες χώρες και 75% στην Κεντρική και Υποσαχάρια Αφρική, (η) το 1999, το 72% των χρηστών του Internet ζούσε στις χώρες του O.E.C.D. στις οποίες αντιστοιχεί το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ 164 εκατ. από αυτούς ζούσαν στις Η.Π.Α.

Τέλος, με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Human Development Report Office (U.N.D.P. 2003), μια εικόνα, ενδεικτική της αποτελεσματικότητας της πολυδιαφημι­ σμένης "βιώσιμης" ή "αειφόρου" ανάπτυξης στο σύγχρονο κόσμο, δέκα χρόνια μετά τα ευχολόγια του Ρίο, αλλά και της φύσης και της ποιότητας της, τεκμηριώνεται επαρκώς από το ότι: (α) το 2002, τα 25 εκατομμύρια των πλουσιότερων Αμερικανών είχαν τόσο εισό­ δημα όσο περίπου τα 2 δισεκατομμύρια φτωχότεροι άνθρωποι στον κόσμο, (β) στο τέλος του 20οό αιώνα 1,2 δις άνθρωποι (δηλαδή ένας στους πέντε) προ­ σπαθούσαν να επιβιώσουν με λιγότερο από $1 την ημέρα και περισσότεροι από τους διπλάσιους, δηλαδή 2,8 δις, με λιγότερα από $2 την ημέρα, (γ) τη δεκαετία του '90 το κατά κεφαλήν εισόδημα μειώθηκε σε 54 χώρες του κό­ σμου, ενώ σε 21 χώρες αυξήθηκαν τα ποσοστά του πληθυσμού που ζούσε στα όρια της πείνας, (δ) τη δεκαετία του '90, η παιδική θνησιμότητα (αριθμός παιδιών που πεθαίνει πριν την ηλικία των 5) ανέβηκε σε επίπεδα πρωτόγνωρα σε σχέση με τις προη-

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

γούμενες δεκαετίες σε 14 χώρες του κόσμου και σε 34 χώρες το προσδοκώ­ μενο όριο ζωής έχει μειωθεί, (ε) το ίδιο χρονικό διάστημα, σε 12 χώρες μειώθηκαν οι εγγραφές μαθητών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, (στ) η παιδική θνησιμότητα στις χώρες της Αφρικής το '90 ήταν 20πλάσια από την παιδική θνησιμότητα στις χώρες του O.E.C.D. ενώ το 2001 ήταν 25 φο­ ρές περισσότερη.

5. ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Η ΠΟΡΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, μια τέτοια "ανάπτυξη", με τον τρόπο που τεχνηέντως διαχέεται, ως "αντίληψη" καταιγιστικά προπαγανδίζεται και συστηματικά επιχειρείται να προσλαμβάνεται από τους λαούς του κόσμου στην παγκοσμιοποιημένη της μορφή, ως το μόνο σωτήριο όραμα, η μόνη ρεαλιστική δυνατότητα και η μόνη διέξοδος για ένα "ελεύθερο" και "δημοκρατικό" πλανητικό σύστημα διακυβέρνησης, αποτελεί σή­ μερα και θα αποτελεί στα χρόνια που έρχονται το μεγαλύτερο, το πιο ανήθικο και το πιο εγκληματικό ψέμα, αν οι πολίτες του κόσμου σε κάθε γωνιά της γης, ως υπεύθυ­ νοι και συνειδητοί επιστήμονες, καλλιτέχνες, παιδαγωγοί, εργαζόμενοι και καταναλω­ τές, δεν αρθρώσουν και δεν στηρίξουν στη θεωρία και την πράξη μιαν αξιόπιστη και αποδεικτικά, ο' όλα τα επίπεδα, "καλύτερη" και πραγματοποιήσιμη εναλλακτική λύση. Τη λύση αυτή, στην κατεύθυνση της επιδίωξης μιας αξιοβίωτης

ολοκληρωμέ­

νης ανάπτυξης, με τις αξίες, τα χαρακτηριστικά και τις ποιότητες που προαναφέρ­ θηκαν, ως ένα κοινό όραμα για έναν ειρηνικό και καλύτερο κόσμο με τον ένα ή άλλο τρόπο, περισσότερο ή λιγότερο συστηματικά και πειστικά, με στενότερο ή ευρύτερο περιεχόμενο και με τοπική ως και πλανητική διάσταση, την προδιαγράφουν τα τε­ λευταία χρόνια όλο και περισσότεροι ανεξάρτητοι επιστήμονες, στοχαστές και πανε­ πιστημιακοί, αλλά και ομάδες πολιτών και εργαζομένων, οι οποίοι συγκροτούν νέες συλλογικότητες και κινήματα απαλλαγμένα από τις θεμιτές ή αθέμιτες μονομέρειες αλλά και τους αποκλεισμούς των μέχρι σήμερα "σωτηριακών" δογμάτων. Ο Wolfgang Sachs ως συγγραφέας μέρους αλλά και ως επιμελητής του ρηξικέλευ­ θου συλλογικού τόμου "The Development Dictionary" (1992, 1999) που εξέδωσε ο εκ­ δοτικός οίκος Zed Books Ltd. (πρωτοπόρος με τα βιβλία πλειάδος συνεργατών του στην διεπιστημονική και ολιστική κριτική του κυρίαρχου δυτικού υποδείγματος "ανάπτυ­ ξης") και οι συνσυγγραφείς του θεμελιώνουν, μαζί με πολλούς άλλους, τους καινούργι­ ους δρόμους στην ανοιχτή, αδογμάτιστη και πολιτικά υπεύθυνη επιστημονική σκέψη στην έρευνα και μελέτη των διαλεκτικών σχέσεων της ανάπτυξης με το περιβάλλον. Καινούργιους δρόμους, τους οποίους παίρνουν πολλές απ' τις νέες πολιτικές, κοινωνικές, πολιτισμικές και οικολογικές συλλογικότητες. ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

63

Ο κίνδυνος που ελλοχεύει γι' αυτές τις συλλογικότητες και τα κινήματα είναι η αναγόρευση της μερικής "αλήθειας" τους στην οποία καταλήγουν, σε αδιαπραγμά­ τευτη αξία, και η συνακόλουθη επιφύλαξη και καχυποψία τους προς κάθε άλλη συγ­ γενική αλλά όχι πανομοιότυπη "αλήθεια", με μοιραία συνέπεια την πολυδιάσπαση των δυνάμεων που αντικειμενικά θα μπορούσαν ν αποτελέσουν το ισχυρό υποκείμε­ νο μιας αξιόπιστης εναλλακτικής πορείας για το σύγχρονο κόσμο. Στη δική μας προσπάθεια στο Δ.Π.Μ.Σ. του Ε.Μ.Π. "Περιβάλλον και Ανάπτυξη" για την ολιστική προσέγγιση των διαλεκτικών σχέσεων της ανάπτυξης με το περιβάλ­ λον, με τα επιστημονικά εφόδια των ειδικοτήτων των συνεργατών του, τη μεθοδολο­ γία της διεπιστημονικότητας και την συνειδητή επιλογή μας για την ανάγκη ολοκλη­ ρωμένης θεώρησης, έρευνας, ανάλυσης, μελέτης και αντιμετώπισης των αντικειμενικά πολυδιάστατων, ιδιαίτερα σήμερα, θεμάτων και προβλημάτων ανάπτυξης και περι­ βάλλοντος, τα δέκα τελευταία χρόνια συνεισφέρουμε σε επίπεδο διδασκαλίας και έρευ­ νας αλλά και θεωρίας και πράξης στη διαμόρφωση των απαραιτήτων προϋποθέσεων για αξιόπιστες, τεκμηριωμένες, δημιουργικές και αποτελεσματικές συνθέσεις των, α αυτά τα πεδία, επιστημονικών, κοινωνικών, πολιτικών, πολιτισμικών και τεχνικών/τε­ χνολογικών ιδεών, απόψεων, και οπτικών. Ο ενδιαφερόμενος μελετητής μπορεί να βρει σχετικά ενδεικτικά "κείμενα για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη" στην ιστοσελίδα του Δ.Π.Μ.Σ. http://www.survey.ntua.gr/main/studies/environ/envir-g.html.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αμίν Σ. (1975) "Συσσώρευση σε Παγκόσμια Κλίμακα", Νέα Σύνορα, Αθήνα.

2. Marx Κ. (1978) "Το Κεφάλαιο", Τόμος 3, (Μετάφραση Π. Μαυρομμάτη), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα.

3. Ρέππας Π. (1991) "Οικονομική Ανάπτυξη. Θεωρίες και Στρατηγικές", Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα.

4. Rist G. (1997) "The History of Development", Zed books, London and NewYork.

5. Ρόκος Δ. (2003) "Από τη «βιώσιμη» ή «αειφόρο» στην αξιοβίωτη ολοκληρωμένη ανάπτυξη", Εκδοτικός Οί­ κος A.A. Λιβάνη, σ. 551, Αθήνα.

6. Ρόκος μ. (2004) "Η ολοκληρωμένη ανάπτυξη στις ορει­ νές περιοχές. Θεωρία και πράξη", στα Πρακτικά του Συνεδρίου "Η ολοκληρωμένη ανάπτυξη στις ορεινές περιοχές. Θεωρία και πράξη", (επιμ. Δ. Ρόκος), Εναλ­ λακτικές Εκδόσεις, ο. 1004, Αθήνα.

7. Rokos D. (1995α) "The contribution of remote sensing to the observation, monitoring and protection of the environment", in "Environmental informatics.

Methodology and applications of environmental infor­ mation processing", (eds. N.M. Avouris and B. Page), pp. 183-204, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht.

8. Ρόκος Δ., (1995B) "Συστήματα παρατήρησης και παρακο­ λούθησης της γης", Πρακτικά "Πρώτη Συνάντηση Εργασίας της Επιτροπής Διαστημικής Έρευνας και Τε­ χνολογίας", (επιμ. Δ. Ρόκος), σ. 546, ΓΓΕΤ και Ε.Ε. ΓΔ XII, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα.

64

9. Ρόκος Δ. (1995γ) "Επιστήμες και περιβάλλον στα τέλη του αιώνα. Προβλήματα και προοπτικές" (Επιμέλεια), Εναλλακτικές Εκδόσεις, σ. 393, Αθήνα.

10. Ρόκος Δ. (1993) "Η συμβολή της Τηλεπισκόπησης και των Ολοκληρωμένων Συστημάτων Πληροφοριών Γης στην Παρακολούθηση και Προστασία του Περιβάλλο­ ντος.", Πρακτικά, "Συνέδριο για την Τεχνολογία του Περιβάλλοντος", Τόμος Π, HELECO '93, Τεχνικό Επι­ μελητήριο Ελλάδος, Αθήνα, 1993.

11. Rokos D. (1988) "Cybernetics and remote sensing methodology. A dialectic interdiciplinary and integrated approach.", Archives XVI "International Congress of the International Society for Photogrammetry and Remote Sensing" Vol. 27, Part B7, Commission VII, pp.460-469,1.S.P.R.S., Kyoto.

12. Ρόκος Δ. (1986) "Ολοκληρωμένες Πληροφορίες Γης. Θεμέλιο για Ανάπτυξη", (Επιμέλεια), Τόμοι 1 και 2, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη.

13. Ρόκος Δ. (1980) "Φυσικά Διαθέσιμα και Ολοκληρωμένες Αποδόσεις", Εκδ. Παρατηρητής, σελ 304, Θεσσαλονί­ κη (και ανατύπωση, Ε.Μ.Π., Αθήνα 1988 και 1992).

14 Ρόκος Δ. (1980) "Κτηματολόγιο και Πολιτική Γης", Εκδόσεις Μασρομμάτης, σελ. 276, Αθήνα (και ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη, 1986).

15 Rokos D. (1972) "The Contribution of "Integrated Information" in Confronting World and Societal Problems", "Xllth International Congress", The International Society of Photogrammetry. Abstracts of

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2H ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

Invited and Presented Papers. Ottawa, Canada.

16. Sachs W. (1992), "The Development Dictionary: A Guide to Knowledge as Power", (editor), University Press, Johannesburg.

17. United Nations (1992) "Declaration on Environment and Development" Conference of Environment and Development and Agenda 21, U.N. 18. United Nations Development Programme (1999) "Globalization with a human Face", Human Develop­ ment Report 1999, Oxford University Press, Oxford.

19. United Nations Development Programme (2000) "Human Rights and Human Development", Human Development Report 2000, Oxford University Press, Oxford.

20. United Nations Development Programme (2001) "Making New Technologies Work for Human Development", Human Development Report 2001, Oxford University Press, Oxford.

21. United Nations Development Programme (2002) "Deepening Democracy in a Fragmented World", Human Development Report 2002, Oxford University Press, Oxford.

22. United Nations Development Programme (2003).

"Millennium Development Goals: A compact among nations to end human poverty", Human Development Report 2003, Oxford University Press, Oxford.

23. United Nations Development Programme (2004) "Cultural Liberty in Todays Diverse World", Human Development Report 2004, Oxford University Press, Oxford.

24. World Commission on Environment and Development (1987) "Our Common Future", Oxford University Press, Oxford.

25. Ζαλέ Π. (1975) "Η λεηλασία του τρίτου κόομου", Νέα Σύνορα, Αθήνα.

Δημήτρης Ρόκος Ο Καθηγητής Δ. Ρόκος είναι Διευθυντής του ΔΠΜΣ του

Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας (1981 - 1983),

ΕΜΠ "Περιβάλλον και Ανάπτυξη" από της ιδρύσεως

συμμετείχε ουσιαστικά στο σχεδιασμό και την υλοποίη­

του και εκπρόσωπος της Σχολής Αγρονόμων Τοπογρά­

ση της κυβερνητικής πολιτικής για την παιδεία και την

φων Μηχανικών ΕΜΠ στην Ειδική Διατμηματική Επι­

έρευνα. Επίσης, διετέλεσε Πρόεδρος της Κτηματικής

τροπή του Προγράμματος.

Εταιρείας του Δημοσίου (1984 - 1985) και Γενικός

Στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνονται

Γραμματέας του Υπουργείου Προεδρίας (1985 - 1987),

η Τηλεπισκόπηση, το Κτηματολόγιο και η Πολιτική

υπεύθυνος για το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης

Γης, οι Πολιτικές Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, οι

και την Υπηρεσία Ανάπτυξης της Πληροφορικής.

ψηφιακές Μέθοδοι Παρατήρησης και Παρακολούθη­

Επιστημονικός Υπεύθυνος και Κύριος Ερευνητής ή

σης της Γης και του Περιβάλλοντος, οι Ολοκληρωμένες

Συνερευνητής σε πάνω από τριάντα ευρωπαϊκά και ελ­

Αποδόσεις της Φυσικής και της Κοινωνικοοικονομικής

ληνικά ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα, συνέ­

Πραγματικότητας και τα Ολοκληρωμένα Γεωγραφικά

γραψε επτά πανεπιστημιακά βιβλία, τα οποία κυκλοφό­

και Κτηματολογικά Συστήματα Πληροφοριών.

ρησαν εκτός εμπορίου, κυρίως στο ΕΜΠ και το ΑΠΘ.

Είναι Διευθυντής του Εργαστηρίου Τηλεπισκόπη-

Είχε την επιστημονική επιμέλεια επτά συλλογικών τόμων

σης ΕΜΠ από το 1987 και Επιστημονικός Υπεύθυνος

και δημοσίευσε περισσότερες από εξήντα επιστημονικές

του Μετσόβιου Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας

εργασίες σε διεθνή και ελληνικά περιοδικά και πρακτικά

(ΜΕΚΔΕ) του ΕΜΠ για την Προστασία και Ανάπτυξη του

συνεδρίων. Διετέλεσε κριτής διεθνών και ελληνικών επι­

Ορεινού Περιβάλλοντος και των Τοπικών Ευρωπαϊκών

στημονικών περιοδικών, αξιολογητής ερευνητικών προ­

Πολιτισμών από το 1996. Από το 2001 είναι Πρόεδρος

γραμμάτων και Επιστημονικός Υπεύθυνος ή μέλος Επι­

του Ιδρύματος Ανάπτυξης του ΜΕΚΔΕ του ΕΜΠ.

στημονικών Επιτροπών πολλών ελληνικών και διεθνών

Διετέλεσε Καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπι­

συνεδρίων και συναντήσεων εργασίας.

στημίου Θεσσαλονίκης (1980 -1987) και του Μεταπτυ­

Από τις Εκδόσεις Α. Α. Λιβάνη κυκλοφόρησε το

χιακού Προγράμματος του Ινστιτούτου Περιφερειακής

2003 το βιβλίο του Από τη "βιώσιμη" ή "αειφόρο" στην

Ανάπτυξης Τμήματος Αστικής και Περιφερειακής Ανά­

Αξιοβίωτη Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και από τις Εναλ­

πτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και

λακτικές Εκδόσεις το βιβλίο Νόμος 1268/82 για την

Πολιτικών Επιστημών (1983 - 1995). Μετά τη δικτατο­

Ανώτατη Παιδεία. Πριν, Κατά και Μετά Είκοσι Έτη.

ρία εξελέγη Γενικός Γραμματέας και στη συνέχεια Αντι­

Το 2005 είχε την επιμέλεια του συλλογικού τόμου

πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (1975

Περιβάλλον και Ανάπτυξη. Διαλεκτικές Σχέσεις και Διε­

- 1982). Υπεύθυνος του Ελεύθερου Ανοιχτού Πανεπι­

πιστημονικές Προσεγγίσεις, που κυκλοφόρησε από τις

στημίου του Δήμου Αθηναίων (1978 -1981) και Γενικός

Εναλλακτικές Εκδόσεις.

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

65

.;l::1,,„.

1

v-v,

, , ,

...

,

. 1 , . .

,

· ,

·

<

; ,

?

.-f ; · Ϊ •;:', ; ; ·;,:.« " /

; j *

«\Γ1

.;r,:V. .••.,-;•";

•

:

66

*

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2H ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

•

•

ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΕΦ. ΤΣΙΠΗΡΑΣ*

Τρία βιοκλιματικά σπίτια στην Αίγινα

Τ

όσο κοντά και συνάμα τόσο μακριά από την Αθήνα, η Αίγινα απετέλεσε και απο­

τελεί τόπο κοντινό καταφυγής από τη μεγαλούπολη και τα παρακλάδια της, αλ­

λά και χώρο όπου η νεοελληνική αρχιτεκτονική βρήκε έδαφος για να εκφράσει όλες τις θετικές, αλλά και όλες τις αρνητικές της διαστάσεις, από τα απλά χωριάτικα σπί­ τια μέχρι τα νεοκλασικά κτίρια, από τα avant- garde οικοδομήματα μέχρι την εποποι­ ία του αυθαίρετου οικιστή, από τα πομπώδη κτίρια της νεοκακογουστιάς μέχρι τους δομικούς πειραματισμούς πολλών επώνυμων αρχιτεκτόνων. Την γνώρισα την Αίγινα, στα τέλη της δεκαετίας του '50 αν και σαν παιδί δεν κα­ ταλάβαινα και πολλά τότε για την αρχιτεκτονική, και δεν ξεχνάω τον μακαρίτη τον πα­ τέρα μου, που μου είχε δείξει για πρώτη φορά το εκπληκτικό σπίτι του Ροδάκη, στον Μεσσαγρό, το οποίο (ντροπή σας, όσοι πρέπει να ντρέπεστε...), καταρρέει σήμερα, μέσα στη γενική αδιαφορία... Αργότερα, που άρχισα να καταλαβαίνω την αίσθηση του μέτρου στην αρχιτεκτονι­ κή και τη σημασία ένταξης ενός κτιρίου στο τοπίο, το σπίτι του Ροδάκη το κατέταξα σαν ένα από τα σπουδαιότερα κτίρια που είδα ποτέ στην ζωή μου ( και έχω δει πολλά...). Σαν φοιτητής έπαιρνα το ποδήλατο μου και περιδιάβαινα, τακτικά, την Αίγινα, φωτογραφίζοντας και αποτυπώνοντας. Το λιτό, λεγόμενο σπίτι του Καζαντζάκη, το απλό σπίτι που έμενε ο Χρίστος ο Κα­ πράλος, που είχα την τύχη να γνωρίσω, το σπίτι του Κωνσταντινίδη, τα απαράδεκτα αρ­ χιτεκτονικά πομπώδη και χωρίς ψυχή νέα κτίρια του μοναστηριού του Αγίου Νεκταρίου, τα κάθε λογής αυθαίρετα που πλήγωναν την αγαπημένη μου περιοχή του Σουβάλας.... Ναι! Η ευρύτερη περιοχή της Σουβάλας, ήταν η αγαπημένη μου περιοχή! Και η χώρα-λιμάνι καλή ήταν, και η Αγία Μαρίνα πριν την αρπάξει η τουριστι­ κή ξιπασιά, καλή ήταν, αλλά καμία τους δεν είχε το τοπίο της Σουβάλας! Την αίσθηση του ανοικτού ορίζοντα που κλείνει στο βορρά το Λεκανοπέδιο της Αττικής και που σου δημιουργεί την ψευδαίσθηση μίας λίμνης! Και το Λουτράκι Κορινθίας, που επίσης αγαπώ, μου δίνει αυτή την αίσθηση, όμως εδώ, η ύπαρξη

* ο Κώστας Τσίπηρας είναι μηχανικός βιοκλιμαπ-

και η θέα μίας μεγαλούπολης που καταβρόχθισε e, , ,α , ν σχεδόν τα πάντα, π ο υ ανέβηκε μέχρι τον Υμηττό, Λ * που κατέβηκε μέχρι την τελευταία σπιθαμή παραλίας

κής αρχιτεκχονικής-Δρ. χωροταξίας, συγγραφέας του βιβλίου «ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ», • va iai ™ηο s < (εκδόσεις Κεορος, Αϋηνα 2005), συνιορυτης του ( Σ ύ } ΐ ο γ θ ς ολιστικής Αρχιτεκτονικής). ζ ΟΑΜ

ΤΡΙΑ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

67

του Σαρωνικού, είναι εντυπωσιακή, ιδίως το σούρουπο, ακόμη και σήμερα, που η Σουβάλα είναι ένα αίσχος, που τα περίφημα λουτρά της αντί να αποτελέσουν πόλο πολιτισμού, «βρωμάνε και ζεύουν» και τα άλλοτε γραφικά ταβερνάκια της, που μά­ ζευαν απλό και λαϊκό κόσμο (θυμάμαι μία εκπληκτική παράσταση Καραγκιόζη με τον Δώριζα, σε κάποιο από αυτά!), μεταβλήθηκαν σε πλαστικοποιημένα προαύλια, και σε βασίλεια του αλουμινίου.... Την Αίγινα, δυστυχώς, την αγάπησα και την αγαπώ. Και λέω δυστυχώς γιατί η αγάπη, η όποια αγάπη, συχνά πονάει, και η Αίγινα σήμερα με πονάει και εμένα... Έχοντας λοιπόν ζήσει στο νησί από τόσο νωρίς, ενθουσιάστηκα όταν άκουσα για πρώτη φορά την πρόταση να φτιάξω δύο ολιστικής αρχιτεκτονικής κτίρια σε αυτό. Είκοσι έξι χρόνια δουλειάς, γύρω στα 250 οικολογικά κτίρια σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό, δύο ακόμα σπίτια, μπορεί να μη σημαίνουν και ιδιαίτερα πράγ­ ματα! Ή μήπως όχι; Η πρώτη μου επίσκεψη στα δύο συνεχόμενα οικόπεδα, κοντά στην Παχειοράχη, διέλυσε αμέσως τις όποιες μου αμφιβολίες. Μεγάλες κλίσεις, λιτό και αυστηρό τοπίο, με φοβερή θέα στα νησάκια δορυφό­ ρους της Αίγινας, και πιο πέρα μέχρι τις ακτές του Μοριά, και τόπος ενεργειακός ( το τι σημαίνει αυτό, είναι μια άλλη ιστορία, ίσως την πούμε κάποτε δημόσια, τότε που οι λογικοί άνθρωποι θα αρχίσουν να καταλαβαίνουν ότι ούτε το Ελάνιον Όρος ήταν τυχαίο, ούτε η θέση του Ναού της Αφαίας, αλλά και άλλων...) Μία πρόκληση λοιπόν! Την οποία και αποδέχτηκα με ιδιαίτερη ευχαρίστηση! Τι σχεδιάζουμε όμως; Γο μεν πρώτο οικόπεδο, με μεγάλη κλίση, καθόριζαν μία σειρά από βράχοι φρουροί και δέντρα - σύμβολα. Όχι δεν θα τραυματίσουμε το τοπίο, με μεγάλους χωματισμούς, για αυτό και μας προέκυψε ένας ημι-συμπαγής όγκος, διαφοροποιημένος από το ισόγειο στον όροφο, σε μεγάλο βαθμό υπόσκαφος, με πολό καλό προσανατολισμό προς τον νότο, με μικρό όμως ανάπτυγμα, που καθορίζεται από την ύπαρξη ενός ενσωματωμένου στην κάτοψη ηλιακού / αιολικού αίθριου, που επιτρέπει τον ήλιο να μπει βαθειά στο κτίριο και στον άνεμο να εκτελέσει το έργο του, τους δύσκολους μήνες του καλοκαιριού. Οι βράχοι και τα δέντρα παρέμειναν, και όταν το κτίριο ολοκληρωθεί η φιλοδοξία μου είναι να το δω στο χώρο όπως μια μάνα βλέπει το παιδί της να προσπαθεί να βγει από τη μήτρα της. Μόνο που το κτίριο αυτό σε όλα τα χρόνια της ζωής του θα προβάλλει μισό μέσα, μι­ σό έξω ... πέρα δε από την 70% αυτονομία του σε ενέργεια, προϊόν παιχνιδιού με τον ήλιο, θα ήθελα να δω την πετραία γη της Αίγινας, να το χαιρετίσει, πετραίο και αυτό.... Το δεύτερο οικόπεδο, παρ' ότι εφαπτόμενο με το πρώτο, έχει μία άλλη ψυχολο­ γία, μικρότερες κλίσεις με συνεχόμενες πεζούλες που μαρτυρούν την καλλιέργεια του σε παλιότερες εποχές. Όχι δεν θα ταίριαζε κάτι αντίστοιχο με το πρώτο κτίριο! Εντάξει το κτιριολογικό πρόγραμμα, με τις απαιτήσεις του ιδιοκτήτη. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

ΤΡΙΑ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

69

ΞΕΕ

3Ρ—=Ι

70

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

I T

J

ΕΛΒίΒΚΛΒΛΛΑΡΗ

|

„

Ι

ΛΜΚΧ* ÎKKNWHtOI

!

'-^L»S£SL»»j TOfiÎi-ï Α-A TO*JMS"iî L.iMj'. .:' 11 • • • , „ „ ,

^9.2 It""""

j

Ξ

ΤΡΙΑ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

71

χ ί φ η σ α τον εαυτό μου να φανταστεί, όπως ο Καπράλος, που πέταγε τα ξύλα του στη θάλασσα, και μιλούσε μαζί τους, πριν τους δώσει μορφή. Αν τα σπίτια ήταν σπόροι και τους έσπερνα πετώντας τους στον άνεμο, πώς θα φύτρωναν; Θα ήταν ποτέ δυνατόν να φυτρώσουν κάθετα με τις ημικυκλικές αμφιθε­ ατρικές πεζούλες ή τα «σπιτο-χώραφα» θα αναπτύσσονταν παράλληλα με αυτές; Ερωτήσεις κρίσιμες, ικανές όμως να «ξεβρακώσουν» ακόμη και τον πιο άκαμπτο στρουκτουραλισμό. Γι' αυτό και μου προέκυψε ένας επιμήκης στον άξονα Δύσης Ανατολής όγκος, με μικρό βάθος (πάνω - κάτω, σχεδόν πεζούλες) μέσω του οποίου και επιτυγχάνεται ο τέλειος ηλιασμός του σπιτιού, η ενεργειακή αυτοδυναμία τού οποίου συμπληρώθηκε με ένα θερμοκήπιο και με αιολικές καμινάδες! Όλα καλά! Τι να την κάνουμε όμως μόνο την βιοκλιματική αρχιτεκτονική; Πείθω τους δύο ιδιοκτήτες, γνωστούς οδοντίατρους στην Αίγινα, και για την ανα­ γκαιότητα να χρησιμοποιήσουν οικολογικά υλικά. Τι να την κάνουμε, όμως, μόνο την οικολογική δόμηση, αν δεν λάβουμε υπόψη και τις γεο- και ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες; Έτσι λοιπόν μας προέκυψαν τα τέλεια ολιστικά κτίρια! Στην πορεία μάς προέκυψε

και ένα τρίτο ολιστικό κτίριο, στην επίπεδη πε­

ριοχή της Χλόης, στη βόρεια Αίγινα. Αλλη πρόκληση αυτή! Επίπεδος ελαιώνας, πέτρινοι καταπληκτικοί μαντρότοιχοι και γύρω-γύρω άρχισαν να εμφανίζονται άθλια διώροφα με άσπρους σοβάδες και αλουμίνια. Τι να σχεδιάσω λοιπόν; Στο πρώτο σπίτι «μίλησε» το βουνό. Στο δεύτερο «μίλησε» ο Καπράλος. Στο τρίτο άφησα να «μιλήσει» ο Ροδάκης, που ποτέ δεν γνώρισα... Όχι λοιπόν ένα όγκος, αλλά τρεις, που σχηματίζουν μεταξύ τους ένα ημι-βαθύ Π (μακάρι να μπορούσε να ήταν βαθύτερο...) Ο ένας όγκος μονώροφος, στη Δύση, ο άλλος μονώροφος προς τον Βορρά, στο κέντρο, ο τρίτος διώροφος, στην Ανατολή. Και οι τρεις σε συναλλαγή μεταξά τους, παρότι εξυπηρετούν επί μέρους χρήσεις. Και μαζί και μόνοι! Είναι σε ανοικτό διάλογο με τον περιβάλλοντα χώρο και αφή­ νουν τον ήλιο να μπει παντού, όποτε πρέπει... Τα δωμάτια τους επίπεδα, θα ήθελα να είναι επισκέψιμα για να μπορεί κανείς να απολαμβάνει την θέα, ο όροφος δεν ντρέπεται να δημιουργήσει ψευτο-σαχνισί και να παίξει με τον ήλιο. Το ίδιο παιχνίδι θα ήθελα να παίξουν και τα υλικά. Πέτρα και εναλλακτικοί σο­ βάδες με κεραμιδάλευρα. Στην Ανατολή φαντάστηκα μια βυθιζόμενη αυλή με κατάλληλες φυτεύσεις. Στο ημι-βαθύ Π, ένα μικρό θερμοκήπιο. Στη Δύση ξύλινες πέργκολες. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

Κι αυλές παντού, ανάλογα με το κλίμα, με πιο όμορφη μία στο Βόρειο - Ανατο­ λικό κομμάτι, που θα προστατεύεται από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού. Ένα σπίτι (μακάρι νάταν, να μπορούσε νάταν μικρότερα και τα ύψη του), που θα μπορούσε να το είχε γεννήσει το σπίτι του Ροδάκη!

Μα γεννάνε

τα

σπίτια;

Και όμως βρέθηκε κάποιος όχι να το σχολιάσει αλλά να το κακολογήσει (και ας μην άρχισε ακόμη να χτίζεται!). «Δεν έχει ψυχή» είπε στην εμβρόντητη ιδιοκτήτρια ο ξενόγλωσσος αρχιτέκτονας και πήρε μολύβι και χαρτί για να της σχεδιάσει ένα σπίτι με τεράστιους διαδρόμους που θυμίζει νοσοκομείο ή ξενοδοχείο και μάλιστα με ανάπτυγμα στον άξονα ΒορράΝότο, αντί για τον άξονα Ανατολής-Δύσης! Ένας ακόμα σαχλαμάρας που φαντάστηκε ότι βρήκε την ευκαιρία να κακολογή­ σει έναν υποτιθέμενο συνάδελφο του. Βαρέθηκα, όχι να αγωνίζομαι, αλλά να συναντώ την μιζέρια της νεοελληνικής κοινωνίας, που τόσο βάναυσα ατιμάζει, ακόμα και στην αγαπημένη μου Αίγινα. «Αεί σιχτίρ» και σας ευχαριστώ που διαβάσατε αυτές τις γραμμές.

ΤΡΙΑ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

73

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΟΜΠΑΖΗΣ

Βιοκλιματική κατοικία Ηλιο$ 3 σιην Πέρδικα, Αίγινα.1 'Ηλιος 3: Παθητική ηλιακή κατοικία στην Πέρδικα, Αίγιναί Αρχιτεκτονική μελέτη: Γραφείο Μελετών Α. Ν. Τομπάζη Στατική μελέτη: Γρηγόρης Πενθερουδάκης Μελέτη: 1982 Κατασκευή: 1983

ο σπίτι καταλαμβάνει ολόκληρο ένα μικρό οικοδομικό τετράγωνο στον οικισμό της Πέρδικας στην Αίγινα, που διατηρεί κατά ένα βαθμό τον παραδοσιακό του χαρακτήρα. Στο κτίριο εξυπηρετούνται δύο κατοικίες διακοπών. Η μία βρίσκεται στο ισόγειο, σε επέκταση της αυλής που δημιουργείται από το μαντρότοιχο προς νότο, και έχει εί­ σοδο από τον δρόμο, από αυλόπορτα στην ανατολή, και την άλλη που βρίσκεται στον πρώτο όροφο με είσοδο με εξωτερική σκάλα από το δρόμο στη δύση. Η δεύτερη αυτή κατοικία αναπτύσσεται σε δύο ορόφους, διαθέτει μεγάλη ταρά­ τσα για υπαίθρια ζωή και επικοινωνεί με το σπίτι του ισογείου, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Τμήμα του ορόφου του δεύτερου σπιτιού που χρησιμεύει σαν υπνο­ δωμάτιο είναι υπό την μορφή ξύλινου παταριού πάνω από το καθημερινό. Στο ισόγειο κατασκευάστηκε θερμοκήπιο, με πηγάδι που ήδη προϋπήρχε. Το θερ­ μοκήπιο σκιάζεται με κληματαριά. Το επάνω σπίτι θερμαίνεται με τοίχο Trombe στο κα­ θημερινό που σκιάζεται με εξωτερική τέντα και θερμοσιφωνικό πανέλλο που βρίσκεται καθ' όλο το ΰψος του εσωτερικού κλιμακοστασίου. Το καλοκαίρι η λειτουργία του Θ.Π. δροσίζει και τα δύο σπίτια με το να αφαιρείται ο ζεστότερος αέρας από το άνω μέρος. Τα υλικά κατασκευής είναι παραδοσιακά. Οι τοίχοι είναι σοβατισμένοι και περιέ­ χουν 10 εκ. μόνωση από υαλόμολλο, τα κουφώματα με διπλά γυαλιά είναι ξύλινα με ξύλινα παντζούρια. Τα δάπεδα είναι λίθινα και από αγυάλιστο μάρμαρο και στην στέ­ γη υπάρχουν κεραμίδια. Το ζεστό νερό θερμαίνεται με ηλιακούς συλλέκτες στη στέ­ γη. Πέρα από τα δύο τζάκια δεν προβλέπεται εφε1. Κατά τη διάρκεια της Εβδομάδας Οικολογίας στην Αίγ.να τον Οκτώρ> τοα 2005, πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στην κατοικία Ήλιος 3 συνοδεία του αρχιτέκτονα. η

η ·\ η Ρ 1 κ η θ ^ σ η , έκτος απο ηλεκτρικές θερμάστρες και σόμπα ξύλου στο κύριο υπνοδωμάτιο,

c δ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

Παθητική ηλιακή κατοικία 'Ηλιος 3 στην Πέρδικα, Αίγινα

ΚΑΤΟΨΗ GROUND

ΙΣΟΓΕΙΟΥ FLOOR P L A N

Κ Α Τ Ο Ψ Η 1ou Ο Ρ Ο Φ Ο Υ Irsi: F L O O R P L A N

Κάτοψη ισογείου

Κάτοψη Ιου ορόφου

1. Είσοδος από τον δρόμο

1. Ταράτσα

2. Αυλή

2. Καθημερινό

3. Σέρα

3. Τοίχος Trombe

4. Πηγάδι

4. Θερμοσιφωνικό πανέλλο

5. Καθημερινό

5. Είσοδος από τον δρόμο

6. Υπνοδωμάτιο

6. Υπνοδωμάτιο 7. Εξώστης και άνοδος από αυλή

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΗΛΙΟΣ 3 ΣΤΗΝ ΠΕΡΔΙΚΑ, ΑΙΓΙΝΑ

Αλέξανδρος Ν. Τομπάζης, αρχιτέκτων Τ01ΧΟΕ TROMBE MASS WALL Τόπος και Χρόνος Γεννήσεως

Καράτσι - Πακι­

στάν, 10 Απριλίου 1939 Σπουδές Απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολής Αρχι­ τεκτόνων Ε.Μ.Π. το 1962, αρίστευσε και τιμή­ θηκε με το βραβείο Θωμαΐδιο και Χρυσοβέργειο. Επαγγελματική

Δραστηριότητα

1963-65: Επιμελητής Ε.Μ.Π. στιτν έδρα Αρχιτε­ κτονικών Συνθέσεων.

1964-66: Θεωρητικές μελέτες και έρευνα σαν επι­ στημονικός βοηθός του Κ. Α. Δοξιάδη 1964-67: Συνεργάστηκε με την αρχιτέκτονα Θ. Σαρζετάκη.: 1963-: Ίδρυσε το Γραφείο Μελετών Αλέξανδρου Ν. Τομπάζη. Κριτής, Επιτροπές Έχει λάβει μέρος σαν κριτής σε πολλούς διεθνείς και πανελλήνιους διαγωνισμούς. Μέλος διαφόρων επιτροπών ειδικών σε θέματα εναλλακτικών πηγών ενέργειας και βιοκλιματικού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού.

1994-96: Επισκέπτης εξεταστής στη Σχολή Αρχιτε­ κτόνων του Πανεπιστημίου του Δουβλίνου.

1997-99: Επισκέπτης εξεταστής στη Σχολή Αρχιτε­ κτόνων του Πανεπιστημίου Strathclyde, Γλασκώβη.

2003-05: Επισκέπτης εξεταστής στη Σχολή Αρχιτε­

Χ Ε Ι Μ Η Λ ί Α Ϊ "- WIMTEtai ΤΟΜΗ SEPMOXWiSNIKOV ' TAF* S H C T l O i S !

κτόνων του Πανεπιστημίου του Δουβλίνου. Διαλέξεις, Συνέδρια Έχει δώσει διαλέξεις στην Ελλάδα και σε περισσό­ τερα από 24 κράτη στο εξωτερικό. Μέλος Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος - TEE Συλλόγου Αρχιτεκτόνων - ΣΑΔΑΣ Συνδέσμου Ελληνικών Γραφείων Μελετών - ΣΕΓΜ International Solar Energy Society - ISES American Solar Energy Society - ASES Ελληνικής

Εταιρείας Ηλιακής

Ενέργειας

-

ΕΛΕΤΗΛΕΝ Passive and Low Energy Architecture - PLEA (Life Fellow) Αμερικανικού Συλλόγου Αρχιτεκτόνων - AIA (Honorary Fellow) Διοικητικού Συμβουλίου Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής - EIA

//

',{

Ελληνικής Αρχιτεκτονικής Εταιρείας

76

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2H ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ.Ι2

,4/ay&>waiio/ Έχει τιμηθεί σε περισσότερους από 95 πανελλήνι­

mm

ÏÏtl/^-î

ους, ή διαγωνισμούς με πρόσκληση, και σε 15 διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Διακρίσεις 1991: Εκλέχθηκε Επίτιμο Μέλος του Αμερικανι­ κού Συλλόγου Αρχιτεκτόνων (ΑΙΑ).

1994: Τιμήθηκε με το Ελληνικό Ευρωπαϊκό Βρα­ βείο EUROSOLAR 1994.

1995: Το Ηλιακό Χωριό 3 βραβεύθηκε με το βρα­

:

:{];.ni||l»lil :lïiiï

βείο HABITAT II. 1996: Τιμήθηκε με το χρυσό μετάλλιο του τομέα της Παθητικής Ηλιακής Αρχιτεκτονικής στο 4° Συνέδριο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, Denver, Η.Π.Α.

1997: Βραβείο «Επαγγελματικής Σταδιοδρομίας Μελετητή» από τον Σύνδεσμο Ελληνικών Γρα­ φείων Μελετών (ΣΕΓΜ) 1998: Βραβείο PLEA (Passive and Low Energy Architecture) Εκθέσεις, Δημοσιεύσεις Έχει δημοσιεύσει άρθρα και έχουν δημοσιευθεί ανα­ φορές στο έργο του σε πολλά βιβλία και περιοδι­ κά, τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό.

1991: Κλήθηκε μαζί με τους Δ. και Σ. Αντωνακήκη και Ν. Βαλσαμάκη να αντιπροσωπεύσει την Ελλάδα στη Μπιεννάλε της Βενετίας.

1993: Έκδοση μονογραφίας για τα 30 χρόνια αρ­ χιτεκτονικού έργου του γραφείου (Θέματα Χώ­ ρου και Τεχνών 24/1993) και παράλληλα ανα­ δρομική έκθεση στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθη­ νών.

1999: Προσωπική έκθεση ζωγραφικής στη Γκαλε­ ρί Ζουμπουλάκη, Αθήνα 2002: Μονογραφία "Tombazis and Associares Architecte. Less is Beautiful"

της L' Arca

Edizioni.

2003: Ντοκιμαντέρ για το έργο του γραφείου «Το παιχνίδι της Αρχιτεκτονικής» για την εκπομπή Παρασκήνιο της NET. 2005: Μονογραφία «Αλέξανδρος Ν. Τομπάζης» από τις Εκδόσεις LIBRO.

.'•S'

ψ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΗΛΙΟΣ 5 ΣΤΗΝ ΠΕΡΔΙΚΑ, ΑΙΓΙΝΑ

77

Δρ. ΛΙΛΗ ΧΡΥΣΤΟΦΟΡΙΔΟΥ

Το πρόγραμμα RECORA για χις Ανανεώσιμες Πηγές στις αγροτικές περιοχές της Ατχικης

Σ

τις μέρες μας, η εκμετάλλευση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αποκτά συνε­ χώς και μεγαλύτερη σημασία για την Ευρώπη. Για παράδειγμα, στη Γερμανία, με

την ψήφιση του νόμου για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας το έτος 2000, η ομο­ σπονδιακή κυβέρνηση επέβαλε στους ιδιοκτήτες των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας να αγοράζουν το ηλεκτρικό ρεύμα, το οποίο παράγεται από τις ανανεώσι­ μες πηγές ενέργειας, με καθορισμένες τιμές. Έτσι, σύμφωνα με πρόσφατες στατιστι­ κές, ο κλάδος αυτός πέτυχε ετήσιους τζίρους των 11,6 δισεκατομμυρίων ευρώ, ενώ περισσότεροι από 130.000 άνθρωποι εργάζονται σήμερα σε κατασκευαστικές εταιρεί­ ες, και σε προμηθευτές ή ιδιοκτήτες φιλικών προς το περιβάλλον εγκαταστάσεων. Η αιολική ενέργεια θα είναι σε πέντε, το αργότερο δέκα χρόνια η πιο φθηνή ενερ­ γειακή πηγή, υποστηρίζουν Γερμανοί εμπειρογνώμονες. Παράλληλα, τα πέντε βιοκαύσιμα, δηλαδή το φυτικό έλαιο, το βιοντήζελ, η αιθονόλη, το βιομεθάνιο και το BTL-καύσιμο, είναι τα κατ' εξοχήν βιοκαύσιμα τα οποία σταδιακά θα αντικαθιστούν και μέρος των καυσίμων ορυκτής προέλευσης. Τα προαναφερθέντα πέντε βιοκαύσι­ μα έχουν διαφορετικές ιδιότητες και τεχνικές απαιτήσεις, και ως εκ τούτου παρου­ σιάζουν και διαφορετικό οικονομικό ενδιαφέρον, πλην όμως και τα πέντε θα δια­ δραματίσουν κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο σημαντικό ρόλο στην κίνηση των οχη­ μάτων του μέλλοντος, ακόμη και στην πατρίδα μας. Οι τεχνικές ιδιότητες των βιοκαυσίμων αυτών παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα.

Καύσιμο Ντήζελ Κραμβέλαιο Βιοντήζελ BTL Βενζίνη Βιοαιθανόλη

Θερμογόνος ικανότητα (MJ/ltr) 38,57 34,59 32,65 33,45 32,45 21,17

Βιομεθάνιο

36 (MJ/m3)

Ισοδυναμία Βιοκαυσίμου (itr) 1 0,96 0,91 0,93 1 0,65 1,4

Απόδοση (ltr/ha a) 1300 1300 4046 _ 2500 1000000 (από καλαμπόκι)

Απόδοση (GJ/haa) _ 44,97 42,44 135,35 _ 52,93 3,6

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

Στόχος της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης είναι: Οι χώρες της Ευρώπης αποβλέπουν στη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, και ιδιαίτερα στη μείωση της ποσότητας έξι αερίων τα οποία προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου σύμφωνα με το πρωτόκολλο του Κυότο, γι' αυτό και επιδιώκουν την αύξηση της συμμετοχής των εναλλακτικών πηγών ενέργειας στο ενεργειακό ισοζύγιο τους.

ΕΚΠΛΗΡΟΣΗ TQN ΣΤΟΧΟΝ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 2005 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΔΗΓΙΑ ΤΗΣ ΕΕ 2003/30/EG

ΚΡΑΤΟΣ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΕ

ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΓΟΡΑΣ %

Βέλγιο

2

Δανία

0

Γερμανία

2

Φιλανδία

0,1

Γαλλία

2

Ελλάδα

0,7

Μεγάλη Βρετανία

0,3

Ιρλανδία

0,1

Λιθουανία

2

Μάλτα

0,2

ΚΡΑΤΟΣ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΕ Ιταλία

ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΓΟΡΑΣ % -

Ολλανδία

1,2

Αυστρία

2,5 1,2

Πορτογαλία Σουηδία

3

Ισπανία

2

Εσθονία

0

Λετονία

2

Τσεχία

2,6

Ουγγαρία

0,6

Σλοβενία Σλοβακία

2

Κύπρος

-

Λουξεμβούργο

-

Πολωνία

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ RECORA ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΤΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΟΔΗΓΙΕΣ Τ Η Σ ΕΕ ΓΙΑ ΤΑ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΑ

Οδηγία No. 1 2003/96/EG Τα κράτη μέλη οφείλουν να μειώσουν την φορολογία για τα βιοκαύσιμα στο 100%. Η μείωση της φορολογίας αφορά μόνο στα καθαρά βιοκαύσιμα και στο προσθε­ τικό του βιοκαυσίμου σε μείγματα καυσίμου. Η μείωση της φορολογίας θα ελέγχεται κάθε χρόνο. Οδηγία Νο.2 2003/30/EG Το βιοκαύσιμο σε κάθε κράτος μέλος πρέπει έως το τέλος του έτους 2005 να καλύ­ πτει το 2% της συνολικής κατανάλωσης καυσίμων, και έως το τέλος του έτους 2010 το 5,75%, Τα κράτη μέλη πρέπει να καταστρώσουν το δικό τους πρόγραμμα για να επιτύ­ χουν τους στόχους αυτούς, Τα κράτη μέλη πρέπει να αναφέρουν στην Επιτροπή, την 1 Ιουλίου κάθε έτους την διείσδυση των βιοκαυσίμων στις αγορές τους, Εάν η Επιτροπή διαπιστώσει ότι τα κράτη μέλη δεν έχουν επιτύχει τους στόχους τους, προτίθεται να διατυπώσει προτάσεις και να λάβει τα απαραίτητα μέτρα παρεμ­ βάσεως σε αυτές τις αγορές.

Η Περιφέρεια Αττικής συμμετέχει ως εταίρος στο Πρόγραμμα "Renewable Energy Cooperation of Rural Areas - E0008I RECORA - Συνεργασία μεταξύ αγροτικών πε­ ριοχών στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας". Το πρόγραμμα RECORA θα ενισχύσει τον σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων που αφορούν στην αξιοποίηση των ΑΠΕ. Το πρόγραμμα θα διαρκέσει μέχρι τον Δεκέμβριο του 2007 και συγχρημα­ τοδοτείται από επιδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Interreg IIICEast) και το Πρό­ γραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Η Πε­ ριφέρεια Αττικής συμμετέχει ως εταίρος, μαζί με άλλους επτά φορείς της τοπικής αυ­ τοδιοίκησης από τις προαναφερθείσες ευρωπαϊκές χώρες, και στοχεύει στη μεταφορά τεχνογνωσίας για την αξιοποίηση των ΑΠΕ και την ενεργοποίηση των αγροτικών δή­ μων της Περιφέρειας, για τη μεταφορά τεχνογνωσίας στους υπευθύνους για τη χάρα­ ξη πολιτικών, τον γενικότερο σχεδιασμό και την υλοποίηση έργων που αφορούν στις ανανεώσιμες πήγες ενέργειας, κάνοντας χρήση σύγχρονων μεθοδολογιών και εργαλεί­ ων. Το πρόγραμμα επικεντρώνεται επίσης στην καταγραφή, μελέτη και αξιολόγηση του υπάρχοντος περιφερειακού δυναμικού υποστήριξης και ανάπτυξης δομών για την αξιοποίηση κάθε τύπου ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το πρόγραμμα RECORA αφορά επίσης τη δημιουργία απαραίτητων οδηγών που θα δώσουν κατευθύνσεις και κίνητρα σε προμηθευτές και παραγωγούς, έτσι ώστε να συμμετέχουν σε έργα που αφο­ ρούν την αξιοποίηση των ΑΠΕ και την αναβάθμιση της ποιότητα ζωής στην Αττική.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

Κατά τη διάρκεια του προηγούμενου εξαμήνου οργανώθηκαν μια σειρά από ση­ μαντικές συναντήσεις που σκοπό είχαν την εντατικοποίηση του διαλόγου μεταξύ των εταίρων του έργου αλλά και τη συνεργασία μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων και των ΟΤΑ που συμμετέχουν πιλοτικά στο πρόγραμμα RECORA. Έτσι, στις 26 Φε­ βρουαρίου 2006 στο Θέατρο Χωρέμη, στο Μπενάκειο Κτίριο του Κολλεγίου Αθη­ νών, η Περιφέρεια Αττικής διοργάνωσε την επίσημη συνδιάσκεψη στρατηγικού σχε­ διασμού του προγράμματος RECORA. Στη συνάντηση συμμετείχαν οι εκπρόσωποι των εταίρων του προγράμματος από την Αυστρία, την Γερμανία, την Ουγγαρία και την Τσεχία, καθώς και ειδικοί επιστήμονες και εμπειρογνώμονες, μέλη των τριών δια­ κρατικών Ομάδων Εργασίας και των επί μέρους Τοπικών Ομάδων Έργου του προ­ γράμματος, συμπεριλαμβανομένων των αντιπροσώπων των Ομάδων Έργου του προ­ γράμματος RECORA της Αίγινας, με εκπρόσωπο τον κ. Ηλία Μεσσίνα, περιβαλλο­ ντολόγο - αρχιτέκτονα. Και των Μεγάρων με εκπρόσωπο τον Πρόεδρο του Δημοτι­ κού Συμβουλίου των Μεγάρων κ. Β. Κουβά. Στις 19 Δεκεμβρίου 2005 και κατά την εναρκτήρια συνάντηση της η Τοπική Ομάδα Έργου RECORA του Δήμου Μεγάρων προέτρεψε τοπικούς παράγοντες, απλούς πολίτες ακόμη και μαθητές και μαθήτριες του γυμνασίου, να συμμετέχουν στο σχεδιασμό και στις αποφάσεις αξιοποίησης των ΑΠΕ στην περιοχή. «Η ενεργει­ ακή πολιτική που έχει υιοθετήσει η Περιφέρεια Αττικής», δήλωσε ο κ. Μανιάτης, «συμβαδίζει με το θεσμικό πλαίσιο των τεσσάρων νομοσχεδίων που αφορούν τις ΑΠΕ, μαζί με το νέο σύστημα αδειοδότησης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συν­ δυαζόμενα με τα μεγάλα ενεργειακά έργα και τον τουρισμό, δημιουργούν ένα νέο πε­ ριβάλλον για την ανάπτυξη της Αττικής». Από το Πρόγραμμα RECORA θα προκύψουν σημαντικά οφέλη για τους Δήμους. «Ο Δήμος Μεγαρέων ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση της Περιφέρειας Αττικής», τόνισε ο Δήμαρχος Χρυσόστομος Σύρκος, «γιατί πιστεύει ότι με την βοήθεια και των Ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων, οι πτηνοτρόφοι της περιοχής θα μπορέσουν να αξιο­ ποιήσουν την κοπριά των πτηνοτροφείων τους, ο δε Δήμος μας να σχεδιάσει άμεσα ένα καινοτόμο πιλοτικό πρόγραμμα ανακύκλωσης». Την πρόταση του προγράμματος RECORA συνέταξε η κ. Λ. Χρυστοφορίδου, η οποία συχνά αναφέρεται στην προσωπική συμμετοχή του ΓΓ της Περιφέρειας Αττι­ κής, κ. Χ. Μανιάτη, στο σχεδιασμό αυτού του προγράμματος και στη μετέπειτα στή­ ριξη της υλοποίησης του έργου από την ημέρα της έγκρισης. Το έργο αυτό είναι πο­ λύ σημαντικό, γιατί εξασφαλίζει τη μεταφορά εμπειριών και γνώσεων σε δράσεις αξιοποίησης των ΑΠΕ από εταίρους που ασχολούνται ενεργά με το θέμα πάνω από τριάντα χρόνια. Το πρόγραμμα βασίζεται στη συστηματική συνεργασία μεταξύ τριών διακρατικών ειδικών Ομάδων Εργασίας, την αιγίδα των οποίων έχουν: ο Δήμος Βάιλερβαχ της Γερμανίας, με αρμοδιότητα την ανάλυση της υφιστάμενης νομοθεσίας που αφορά τις ΑΠΕ στην ΕΕ, ο Δήμος Γκέντελε της Ουγγαρίας, με αρμοδιότητα τη διερεύνηση και καταγραφή των νέων τεχνολογιών για τις ΑΠΕ στην ΕΕ, και η Περι-

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ RECORA ΠΑ ΤΙΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΤΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

φέρεια Αττικής, η οποία είναι υπεύθυνη για την ανάλυση των παραμέτρων και των δεδομένων που αφορούν τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την προώθηση εφαρμο­ γών ΑΠΕ στις περιοχές που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα RECORA. Ο καθ. Οδυσσέας Κατσαΐτης του τμήματος Οικονομικών του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος έχει την επιστημονική ευθύνη και των συντονισμό των ομάδων έργου του προγράμματος. Τα τελικά παραδοτέα του έργου είναι πολύ σημαντικά για τους Δή­ μους της Περιφέρειας Αττικής και τους επενδυτές, γιατί αφορούν τη συγγραφή ενός Οδηγού Μελέτης Σκοπιμότητας και ενός Οδηγού Επιχειρησιακού Σχεδίου για τις συμ­ μετέχουσες στο πρόγραμμα περιοχές, δηλαδή τα Μέγαρα, την Αίγινα και τα Κύθηρα. Την συνολική διαχείριση του έργου RECORA έχει αναλάβει η Ένωση Διαχείρι­ σης Απορριμμάτων (GVA) της Τουλν, Αυστρίας, τόνισε ο ΓΓ Αττικής, υπογραμμίζο­ ντας την πλούσια εμπειρία της στον τομέα των ΑΠΕ, γι' αυτό και επιλέχθηκε για τον συντονισμό του έργου RECORA. Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στα Μέγαρα, ο Υπεύθυνος Διαχείρισης του Προγράμματος RECORA και Διευθύνων Σύμβουλος της GVA, κ. Σενμπάουερ, ανέφερε ότι ο φορέας που εκπροσωπεί έχει κατορθώσει πολύ ψηλά επίπεδα ανακύκλωσης των απορριμμάτων των δήμων της περιοχής Τουλν, Αυ­ στρίας, που αγγίζουν το ποσοστό του 60%, αποτέλεσμα που είναι δυνατό να επιτευ­ χθεί και στα Μέγαρα. Η περιοχή θα πρέπει να αξιολογήσει και να αξιοποιήσει τις υπάρχουσες και τις δυνητικές ποσότητες βιομάζας από τα απόβλητα πτηνοτροφικών και κτηνοτροφικών μονάδων, τα κλαδέματα, τα φύλλα, τα χόρτα, τα άχυρα και τα λοιπά φυτικά περισσεύματα από τα χωράφια, τα αγροκτήματα, τους κήπους, τις πλα­ τείες, τα πάρκα, και βέβαια τη σοδειά από ενεργειακούς σπόρους και ενεργειακά φυ­ τά από μελλοντικές εναλλακτικές καλλιέργειες, κ.λπ. Στα Μέγαρα το ενδιαφέρον των παρευρισκομένων προσέλκυσε η παρουσίαση του Διευθύνοντος Συμβούλου του εργοστασίου παραγωγής βιοντίζελ στο Μιοΰρεκ της Αυστρίας. Η κερδοφόρα εκμετάλλευση των ΑΠΕ στο Μθρεκ της Αυστρίας, ανέ­ φερε κ. Κ. Τότερ, συνέβαλε όχι μόνο στην αύξηση του εισοδήματος των καλλιεργη­ τών, στη διατήρηση του αγροτικού χαρακτήρα και της αγροτικής πολιτιστικής ταυ­ τότητας της περιοχής, αλλά έχει συνεισφέρει στην προστασία του περιβάλλοντος και την ενεργειακή επάρκεια της Αυστρίας. Ο περιβαλλοντολόγος-οικονομολόγος, καθηγητής κ. Οδ. Κατσαΐτης, συντονι­ στής της Ομάδας Εργασίας RECORA της Περιφέρειας Αττικής, υποστηρίζει ότι η Δι­ εύθυνση Σχεδιασμού και Ανάπτυξης της Περιφέρειας Αττικής επέλεξε τη δημιουργία Τοπικών Ομάδων Έργου στην περιοχή των Μεγάρων, της Αίγινας και των Κυθή­ ρων, γιατί αποβλέπει στην άμεση ενημέρωση και ενεργή συμμετοχή των εμπλεκομέ­ νων φορέων και πολιτών σε θέματα αξιοποίησης των ΑΠΕ στην Αττική και γιατί η κάθε προοπτική βιώσιμης ανάπτυξης στην περιοχή θα πρέπει πλέον να εμπλέκει τους ίδιους τους κατοίκους. Στα Μεγάρα πραγματοποιήθηκε και 2 η συνάντηση της Τοπικής Ομάδας Έργου RECORA των Μεγάρων, στις 16 Φεβρουαρίου 2006, στην αίθουσα του Δημαρχείου ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

Μεγάρων, και στην οποία συμμετείχε ο Δήμαρχος κ. Χρυσόστομος Σύρκος και μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου, αντιπροσωπεία εμπειρογνωμόνων της Περιφέρειας Αττικής, συμπεριλαμβανομένων των κ.κ. Οδ. Κατσαΐτη, Χ. Κορωναίου, Γ. Παπαχρήστου, Λ. Καμπάνη. Της συνάντησης προέδρευσε ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κ. Βασίλης Κουβάς. Ο Δρ. Κορωναίος υποστηρίζει ότι τα Μέγαρα θα πρέπει να εκμεταλλευτούν τη βιομάζα που αποτελεί μία ανεξάντλητη πηγή ενέργειας και η οποία μαζί με την αιο­ λική, ηλιακή και λοιπών ΑΠΕ αποτελεί πράσινη μορφή ενέργειας και δύναται να συμ­ βάλλει στην επάρκεια των ενεργειακών αναγκών. Επίσης, ο κ. Κορωναίος υποστηρί­ ζει ότι τα απόβλητα των πτηνοτροφείων αποτελούνται από ξύλο και άχυρο αναμε­ μιγμένο με τα περιττώματα των κοτόπουλων, και ότι το ενεργειακό περιεχόμενο των αποβλήτων των πτηνοτροφείων είναι 2150-3600 kcal/kg, ελάχιστα μικρότερο από εκείνο του ξύλου, ενώ η περιεχόμενη υγρασία κυμαίνεται μεταξύ 20-50%, ανάλογα με τη μέθοδο διαχείρισης που εφαρμόζει ο κάθε παραγωγός. Τα απόβλητα από τα πτηνοτροφεία με τη μέθοδο της αναερόβιας χώνευσης (απουσία αέρα) αποσυντίθενται με τη δράση βακτηριδίων, παράγοντας βιοαέριο, το οποίο αποτελείται από μίγ­ μα μεθανίου και διοξειδίου του άνθρακα, μαζί με υδρατμούς και μικρές ποσότητες οργανικών ενώσεων. Η σημαντική περιεκτικότητα του μεθανίου στο βιοαέριο το κα­ θιστά κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί για τη θέρμανση ή την παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος ή σε πολλές περιπτώσεις και για τα δύο (συμπαραγωγή), με χρήση συστήμα­ τος το οποίο αξιοποιεί το βιοαέριο με μηχανές εσωτερικής καύσης, που κινούν γεν­ νήτριες, ενώ ταυτόχρονα το νερό ψύξης και τα καυσαέρια χρησιμοποιούνται για τη θέρμανση του χωνευτή. Ο κ. Κορωναίος έδωσε στοιχεία για την προοπτική επεξερ­ γασίας των αποβλήτων των πτηνοτροφείων δυναμικότητας 1.500.000 μονάδων κο­ τόπουλων, αναφέροντας ότι μπορούν να παράγουν 3.644.589 m 3 /έτος βιοαέριο και μετά από συμπαραγωγή και με οικονομικό όφελος 619.600 ευρώ ετησίως. Στα πλαίσια της πρόσφατης Συνδιάσκεψης των εταίρων του προγράμματος RECORA, στις 26 Φεβρουαρίου 2006 στο Θέατρο Χωρέμη, στο Μπενάκειο Κτίριο του Κολλεγίου Αθηνών, η Διευθύντρια της Περιφέρειας Αττικής, κ. Κ. Γιαβάση, ανέ­ φερε ότι η Περιφέρεια Αττικής θεωρεί ότι το ζήτημα της ενέργειας θα πρέπει να αντι­ μετωπιστεί άμεσα και συστηματικά, όχι μόνο γιατί βρίσκεται σε εξέλιξη το θέμα της απελευθέρωσης της ενεργειακής αγοράς και της προώθησης των μεγάλων έργων υποδομής, που καθιστούν τη χώρα μας διεθνή ενεργειακό κόμβο, αλλά και γιατί υπάρχει ένα αγωνιώδες ενδιαφέρον από την πλευρά του πολίτη για την άμεση αξιο­ ποίηση των ΑΠΕ. Μάλιστα αναφέρθηκε σε μια σειρά από πρόσφατα νομοσχέδια, που ανοίγουν καινούριους δρόμους για τη διασφάλιση της ενεργειακής επάρκειας και αυ­ τάρκειας της χώρας μας και στα οποία συμπεριλαμβάνεται η ψήφιση του νομοσχεδί­ ου για την εισαγωγή των βιοκαυσίμων στις μεταφορές και στο ενεργειακό μας ισο­ ζύγιο, όπως και το νομοσχέδιο για την καλλιέργεια βιοενεργειακών φυτών και τις επενδύσεις για την παραγωγή βιοενέργειας.

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ RECORA ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΤΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

Αξίζεϊ να σημειωθεί ότι και ο Ειδικός Σύμβουλος της Περιφέρειας Αττικής, κ. Ι. Λέκκας, αναφέρθηκε στο νομοσχέδιο για την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και το νομοσχέδιο της απελευθέρωσης της αγοράς φυσικού αερίου, και τό­ νισε ότι με αυτό τον τρόπο προωθείται το άνοιγμα της ενεργειακής αγοράς, ενώ πα­ ράλληλα δημιουργούνται νέες ευκαιρίες για μεγάλης κλίμακας επενδύσεις από Έλλη­ νες και ξένους επενδυτές, στις οποίες μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο οι αγρο­ τικοί δήμοι της Περκρέρειανν Αττικής και να επωφεληθούν οι τοπικές οικονομίες, η διαδικασία ανάπτυξης, οι τοπικές επιχειρήσεις, οι αγρότες και όλοι οι πολίτες, όπως έχει συμβεί σε πολλές άλλες χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Αυστρίας και της Γερμανίας. Εδώ θα πρέπι να τονίσουμε ότι είναι έμμεσα το ζητούμενο των Τοπι­ κών Ομάδων Έργου RECORA, στα Μέγαρα, στην Αίγινα και στα Κύθηρα. Σημαντικός είναι ο ρόλος του Δήμου Μεγάρων. Όπως ανέφερε ο Πρόεδρος του ΔΣ Μεγάρων κ. Β. Κουβάς, τα Μέγαρα σε αντίθεση με άλλους αγροτικούς δήμους της Αττικής, κατά τη δεκαετία του '90, ήταν από τους πρώτους οραματιστές του Δή­ μου Μεγάρων. Η Δημοτική Αρχή και οι τοπικοί αγρότες και πτηνοτρόφοι- προσπά­ θησαν να χαράξουν την πορεία των Μεγάρων στις ΑΠΕ, δημιουργώντας μια μικρή μονάδα επεξεργασίας των πτηνοτροφικών περιττωμάτων. Τότε, προχώρησε παράλ­ ληλα η καταγραφή και η χαρτογράφηση του αιολικού δυναμικού της περιοχής από φορείς του ΥΠΑΝ, όμως κάτι δεν επέτρεψε τη δημιουργία αιολικού πάρκου, όπως συμβαίνει με κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως είναι ο Δήμος Μυτιλήνης. Ο κ. Κουβάς υποστηρίζει ότι οι αγροτοκαλλιεργητές και οι πτηνοτρόφοι της πε­ ριοχής Μεγάρων διερωτώνται αν θα μπορούσε να επαναλειτουργήσει με σύγχρονο τρόπο η παλαιά μονάδα, ενώ παράλληλα να δημιουργηθεί μια μονάδα παραγωγής υδρογόνου που θα βασίζεται στην καλλιέργεια σόργου και την εκμετάλλευση της κο­ πριάς των πτηνοτροφείων. Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι ο Δήμος Μυτιλήνης έχει επε­ ξεργαστεί το θέμα της υπογραφής συμβολαίων με αγρότες για την πιλοτική λειτουρ­ γία μονάδας παραγωγής υδρογόνου, γεγονός που έχει δώσει μια νέα διάσταση στην τοπική ανάπτυξη της περιοχής. Ο Δήμος Αίγινας αναμένει τα εργαστηριακά αποτελέσματα από την Αυστρία και την Ουγγαρία, για να αποφασίσει αν η κομποστοποίηση ή θερμική επεξεργασία είναι η λύ­ ση για την αξιοποίηση του όγκου των φυκιών που συσσωρεύονται στις παραλίες της.

ΑΦΙΕΡΟΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

. —.

1 ί · . :é-~

•:*£•'·:: * î ¥ %

fc

-r

l£i:3«il ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ RECORA ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΤΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

85

•ν-·.

""Î

86

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η Α1ΠΝΑΙΑ, τ. 12

ΗΛΙΑΣ ΜΕΣΣΙΝΑΣ*

Πρόγραμμα Ανακύκλωσης στην Αίγινα (2004-2006)

Τ

ο απόγευμα της Τετάρτης 8 Μαρτίου 2006, στο Δημοτικό Συμβούλιο της Αίγι­

νας, πάρθηκε ομόφωνα μία ιστορικής σημασίας απόφαση για την Αίγινα. Η

απόφαση αριθμός 22/2006 αναφερόταν στην ένταξη του Δήμου Αίγινας σε πρόγραμ­ μα ανακύκλωσης. Το ιστορικό του Δημοτικού Συμβουλίου καταγράφηκε ως εξής 1 : «Σήμερα 8 Μαρτίου 2006 ημέρα Τετάρτη και ώρα 6:30 μ.μ. συνήλθε σε δημόσια Συνεδρίαση στο Δημοτικό κτίριο Αίγινας που βρίσκεται επί των οδών Αγ. Παρα­ σκευής και Μεριστού στην πόλη της Αίγινας, ύστερα από την με ημερομηνία 2 Μαρ­ τίου 2006 τρίτη πρόσκληση του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου κ. Ζήση Χροναίου η οποία εκδόθηκε βάσει των διατάξεων της παρ. 3 του άρθρου 95 του ΔΚΚ, επειδή οι Συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου, που είχαν ορισθεί αρχικά για την 22 α Φεβρουαρίου 2006 και εν συνεχεία για την 1 η Μαρτίου 2006, ματαιώ­ θηκαν από έλλειψη απαρτίας. Ο Γραμματέας ανέγνωσε τον κατάλογο των Δημοτικών Συμβούλων και ο Πρόεδρος διαπίστωσε ότι το Σώμα βρίσκεται σε νόμιμη απαρτία με παρόντες 17 και απόντες 6 Δημοτικούς Συμβούλους [...]. Θέμα 7°. Εισηγούμενος ο κ. Πρόεδρος το 7° θέμα της ημερίσιας διάταξης ανα­ κοίνωσε προς το Σώμα το με ημερομηνία 27.12.2005 έγγραφο της Ελληνικής Εται­ ρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης Α.Ε. (Ε.Ε.Α.Α. Α.Ε.) με θέμα «ένταξη του Δήμου σε πρόγραμμα ανακύκλωσης», το οποίο πρωτοκολλήθηκε στο Δήμο στις 18.1.2006 με αριθ. πρωτ. 599 και με το οποίο εν κατακλείδι προτείνεται να εκφραστεί η βούληση του Δήμου με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για ένταξη σε πρόγραμμα Συλ­ λογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης των αποβλήτων συσκευασίας (ανακύκλωση), σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο που θεσπίζει ο Ν.2939/2001, και σε δεύτερο στάδιο ή ταυτοχρόνως να υπογραφεί Σύμβαση συνεργασίας με την εταιρεία αυτή, προκειμέ­ νου να εφαρμοστεί το χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης. Στη συνέχεια ο κ. Πρόεδρος έδω­ σε το λόγο στον κ. Ηλία Μεσσίνα, ο οποίος έχει ασχοληθεί ειδικότερα και ιδίας θε­ λήσεως του με το θέμα της ανακύκλωσης, προκειμέ­ νου να μεταφέρει τις γνώσεις του και την εμπειρία

* ο Ηλίας Μεσσίνας είναι αρχιτέκτονας, Δρ. Χωρο-

του επί του θέματος της ανακύκλωσης. Το Συμβού-

ταξίας ΕΜΠ και υποψ. διπλ M.Sc. Περιβαλ ΕΜΠ.

λιο αφού άκουσε την εισήγηση του κ. Προέδρου και τις πληροφορίες που παρείχε Ο Κ. Ηλίας Μεσσίνας σχετικά με τη λειτουργία της αιτούσης Ε.Ε.Α.Α. Α.Ε. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

χ

του Π

Μ ε

^

m

m

πρακηχ6

συνεδριάσεως

Δημοτικού Συμβουλίου Αίγινας (άρθρο 95

αρ. 3 του ΔΚΚ).

87

της οποίας διευκρινίζει ότι δεν είναι εκπρόσωπος. Ότι η εναλλακτική διαχείριση των απορριμάτων είναι πλέον νόμος και είναι υποχρεωτική η εφαρμογή του τόσο από τον Δήμο όσο και από τους πολίτες και η μη τήρηση του επιφέρει πρόστιμα από το Κρά­ τος σε βάρος του Δήμου και των πολιτών [...]. Την ενημέρωση εκ μέρους του κ. Δη­ μάρχου για τις επαφές που είχε με εκπρόσωπο της αιτούσης εταιρείας, το ότι ο Δή­ μος σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία είναι πράγματι υποχρεωμένος να ενταχθεί σε πρόγραμμα ανακύκλωσης. Την τοποθέτηση του ότι η ένταξη σε πρόγραμμα ανα­ κύκλωσης θα είναι προς όφελος του Δήμου και την εισήγηση του για ομόφωνη ψή­ φιση του θέματος, εάν τούτο είναι δυνατόν [...]. Την τοποθέτηση του Αντιδημάρχου κ. Κων/τίνου Καλοκέντη ότι εφόσον η Ε.Ε.Α.Α. Α.Ε. δεν είναι η μοναδική εταιρεία που δραστηριοποιείται στο θέμα της ανακύκλωσης δεν μπορεί το Συμβούλιο να κάνει απευθείας ανάθεση διότι δεν επιτρέπεται από την νομοθεσία. Κατά τη γνώμη του πρέ­ πει να γίνει πρόσκληση ενδιαφέροντος να έρθουν και άλλες εταιρείες και να εξετα­ στούν και άλλες προτάσεις [...]. Μετά από συζήτηση το Δημοτικό Συμβούλιο ψήφι­ σε ομόφωνα με 16 παριστάμενα μέλη την ένταξη του Δήμου Αίγινας σε πρόγραμμα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης των αποβλήτων συσκευασίας (ανακύκλωση) σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο που θεσπίζει ο Ν.2939/2001 [...]». Εξουσιοδοτήθη­ κε δε ο Δήμαρχος για τις περαιτέρω απαιτούμενες ενέργειες. Στη συνέχεια, για λογαριασμό του Δήμου έθεσα την τοποθέτηση του κ. Καλοκέ­ ντη στην αρμόδια διεύθυνση του Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ.2, το Γραφείο Εναλλακτικής Διαχείρι­ σης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (Γ.Ε.Δ.Σ.Α.Π.), η οποία με έγγραφο 3 του δι­ ευθυντή της κ. Γ. Μανούρη, απάντησε ως εξής: «Το σύστημα εναλλακτικής διαχείρι­ σης της Ε.Ε.Α.Α. Α.Ε., σύμφωνα με τον εγκεκριμένο φάκελο, προβλέπεται να υλοποι­ ήσει σταδιακά σε πανελλαδική κλίμακα τα απαιτούμενα έργα, που περιλαμβάνουν σύ­ στημα διαλογής στην πηγή των υλικών στόχων (χαρτί, πλαστικό, μέταλλα, γυαλί), συλλογής και μεταφοράς τους στα κέντρα διαλογής και τελικά αξιοποίησης των υλι­ κών. Βάσει των προαναφερομένων, ο Δήμος Αίγινας έχει την υποχρέωση να συνερ­ γασθεί με το εγκεκριμένο σύστημα της Ε.Ε.Α.Α. Α.Ε. για την εναλλακτική διαχείριση των δημοτικών αποβλήτων συσκευασίας, υπογράφοντας σχετική σύμβαση συνεργα­ σίας με το σύστημα, και ως εκ τούτου, όπως είναι εξάλλου προφανές, δεν πρέπει να γίνει πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την ανάδειξη φορέα». Μέχρι την ημέρα που γραφόταν αυτό το κείμενο το θέμα τέθηκε ξανά για συζή­ τηση και έγκριση υπογραφής σύμβασης με την Ε.Ε.Α.Α. Α.Ε. στο Δημοτικό Συμβού­ λιο της 3 Απριλίου 2006 εκτός ημερήσιας διάταξης. Μετά από θετική εισήγηση του Δημάρχου Δ. Μούρτζη και του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου Ζ. Χροναίου και εισήγηση μου, ψηφίστηκε με 11 υπέρ και 4 κατά και το θέμα αναβλήθηκε για ένα επόμενο Δημοτικό Συμβούλιο. Η ανακύκλωση πήρε 2. Φαξ της 15.3.06 (ΑΠ ΔΠΣ 143425/20.3.06) α·\Τ -·.·.; ' μ ι α αναβολή, προς χην κα. Α. Αρφανάκου, γραφείο ΕΔΣΑΠ

ΥΠΕΧΩΔΕ.

3. Αριθ. πρωτ. 143425/21.3.06.

8 8

Τ ω ν

Μέχρι και σήμερα η διαχείριση των απορριμά™S Αίγινας ακολουθεί μια φθίνουσα πορεία,

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

που χαρακτηρίζεται από την απάθεια, την αμέλεια, την άγνοια, την κακοδιαχείριση και την σχεδόν πλήρη αποχή των πολιτών από τον οποιοδήποτε ουσιαστικό διάλογο και λύση. Επίσης, από πλευράς του Δήμου, τα συνεργεία καθαριότητας αποτελούν μέσον ρουσφετολογίας, μεταθέσεων σε θέσεις γραφείου, κακής οικονομικής διαχεί­ ρισης και καθυστέρησης μισθών, συνθηκών εργασίας που αγγίζουν τα όρια χωρών του Τρίτου Κόσμου (στο Σταθμό Μεταφόρτωσης δεν υπάρχουν ακόμη τουαλέτες για τους εργαζόμενους, ενώ θα έπρεπε να έχουν προβλεφθεί από τον κανονισμό λει­ 4

τουργίας και ντους!). Οι πολίτες, από την πλευρά τους, δείχνουν τον πολιτισμό τους ανάλογα με τον αν θα διατηρήσουν το δρόμο ή τη γειτονιά τους καθαρή αφού περά­ σει το σκουπιδιάρικο, ή θα βγάλουν τη σακούλα με τα σκουπίδια αμέσως μετά, για να την κρεμάσουν από κάποιο δέντρο ή μάντρα. Βέβαια, αν κοιτάξουμε το σύστημα αποκομιδής των απορριμάτων της Αίγινας, αυτοί που τελικά είναι οι μεγαλύτεροι χαμένοι - εκτός βέβαια από τους πολίτες που, στην κυριολεξία, ζούμε μέσα στα σκουπίδια κατά περιόδους - είναι οι εργάτες του Δήμου. Οι υπάλληλοι της καθαριότητας που εργάζονται κάτω από απάνθρωπες σχε­ δόν συνθήκες: με εξοπλισμό που δεν συντηρείται σωστά και έχει συνεχώς προβλή­ ματα, με μειωμένο προσωπικό, διότι μεγάλο ποσοστό των υπαλλήλων κάθονται σε κάποια υπηρεσία του Δήμου με απόσπαση, ή διότι δεν έγιναν προσλήψεις έγκαιρα από τον Δήμο. Επίσης, οι υπάλληλοι του Δήμου βρίσκονται αντιμέτωποι με την αχα­ ρακτήριστη συμπεριφορά ορισμένων πολιτών, καθώς χωρίς καμμία υποστήριξη από Δημοτική αστυνομία - η οποία δεν υφίσταται στην Αίγινα- για την εφαρμογή του κα­ νονισμού καθαριότητας από τους πολίτες, στην κυριολεξία γίνονται υπηρέτες του κα­ θενός. Θα αναφέρω ένα περιστατικό, όπου υπάλληλος καθαριότητας πήγε να μαζέ­ ψει τις σακούλες σκουπιδιών έξω από μία μάντρα και ο ιδιοκτήτης τοό ζήτησε να του σκουπίσει και την αυλή του από τα φύλλα των δέντρων που πέφτουν από το δρόμο! 5 Παρόλα ταύτα, όμως, οι υπάλληλοι καθαριότητας, που απασχολούνται στην καθα­ ριότητα και αποκομιδή των απορριμάτων, καταβάλουν τεράστιες προσπάθειες, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, για να καταφέρουν

4

^

^

<<()

^ ^

Ιμπραήμ

m

χα

το ακατόρθωτο. Ενώ, εργάζονται συχνά μέσα στην

Λουλούδια του Κορανίου» είπε ο κ. Ιμπραήμ στο

κάπνα - γεμάτη καρκινογόνες διοξίνες - που απε-

νεαρό φίλο του, ότι «τα σκουπίδια λένε πολλά για

λευθερώνουν τα απορρίματα, όπως κλαδέματα, μπά-

μία πόλη». Βλ. Μεσσίνας, Η. (2005), «Σιωπηλή

ζα, ξύλα, στρώματα, έπιπλα, ελαστικά αυτοκινήτων, / ,η / / κ.α. - που καίγονται καοε τόσο στη μάντρα του

σ£

ανακύκλωση», Νέα του Σαρωνικού (6-26.1.05), λ· 13. . „ , , „ , 5. Ι ί α ρ α π ε μ π ω στο κείμενο : «1ους έχουμε

Σταθμού Μεταφόρτωσης στη Σκοτεινή, με την avo-

κακομάθει τους

Αιγινήτες,» μας λένε. «Υπάρχουν

χή του Δήμου.

μερικοί που μας ζητάνε να μπούμε μέχρι και στις

Αλλά και από πλευράς των πολιτών, δεν διευκο-

αυλές τους για να καθαρίσουμε τα φύλλα που ρί-

λύνεται η ομαλή λειτουργία της καθαριότητας και e ' e / λ' c , της αποκομιδής των σκουπιδιών: οεν είναι λίγες οι r ^ ^ περπιτώσεις που πολίτες σταθμεύουν μπροστά σε κάδο, με αποτέλεσμα το συνεργείο να πρέπει να τον

F o u v ra δ έ ν Ψ α τ ο υ δρόμου!». Βλ. Μεσσίνας, Η.

(2005), «Σιωπηλή ανακύκλωση», ο.π. · 6. Μεσσίνας, Η. (2005), «Οι διοξίνες απει^ ^ m ^ Σαρωηκού λ ο ,y m w (14_ 27.4.05), σελ 10.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΚΥΚΛΟΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

89

αδειάσει με τα χέρια ή να τον αφήσει γεμάτο να ξεχυλίζει. Επίσης, υπάρχουν περι­ πτώσεις πολιτών που ζήτησαν την απομάκρυνση κάδου από το δρόμο τους, και όταν ο Δήμος δεν το έπραξε αμέσως, οι κάδοι αυτοί βρέθηκαν πεταμένοι στη θάλασσα! Δεν είναι, επίσης, λίγες οι περιπτώσεις -μάλλον είναι ο κανόνας- που οι πολίτες αφήνουν τη σακούλα με τα σκουπίδια τους στο δρόμο, χωρίς να νοιάζονται για τον γείτονα, για τη γενικότερη καθαριότητα του δρόμου και της γειτονιάς, όταν το σκουπιδιάρικο έχει 7

μόλις περάσει και πρόκειται να περάσει πάλι την επόμενη μέρα . Δεν είναι λίγες, επί­ σης, οι περιπτώσεις, που πολίτες έρχονται το Σαββατοκύριακο στην Αίγινα, όταν πλησιάζει το καλοκαίρι και, χωρίς να ενημερώσουν, ούτε να ειδοποιήσουν τον Δήμο, αδειάζουν στο δρόμο ό,τι σαβούρα έχουν μαζέψει στην αποθήκη τους, έχοντας την απαίτηση να τα πάρει ο Δήμος - παρόλο που έχουν γίνει προσπάθειες ενημέρωσης από τον Τύπο 8 . Στην περίπτωση αυτή, ο Κανονισμός Καθαριότητας9 το προβλέπει ρητά, ότι πέρα από τα οικιακά απορρίματα που είναι ευθύνη του Δήμου, όλα τα άλ­ λα -περιλαμβανομένων των επίπλων, των κλαδεμάτων και των οικιακών συσκευώνείναι ευθύνη των πολιτών 10 . Σε περίπτωση παράβασης προβλέπεται μεγάλο πρόστι­ μο. Όμως, ποιος θα το επιβάλει το πρόστιμο, όταν δεν υπάρχει Δημοτική Αστυνομία; Τελικά το συνεργείο του Δήμου αναγκάζεται να μαζέψει ό,τι έχει πετάξει ο κάθε πο­ λίτης στο δρόμο, είτε προβλέπεται από τον Κανονισμό Καθαριότητας είτε όχι. Τέλος, ο Δήμος καταβάλει υπέρογκα ποσά για την καθημερινή μεταφορά των απορριμάτων του νησιού με τα πλοία, για τη διαδρομή μέχρι το Χ.Υ.Τ.Α. Άνω Λιοσίων, και τέ­ λος για τη χρήση του Χ.Υ.Τ.Α., ο οποίος πρόκειται σύντομα να τεθεί εκτός λειτουργίας λόγω υπερκορεσμού, ως αποτέλεσμα της μέχρι τούδε κακής διαχείρισης και πολιτικής στην αποκομιδή των απορριμάτων σε επίπεδο λεκανοπεδίου, αλλά και εθνικό11. Αυτή ήταν η εικόνα που αντίκρισα στην Αίγινα και που άρχισε να μου γίνεται αντι­ ληπτή μιλώντας με τους εργάτες καθαριότητας και 7. Μεσσίνας, Η. (2005), «Σιωπηλή ανακύκλωση», Μα του Σαρωνικού (6-26.1.05), σελ. 13.

ώ η ν Πρόεδρο του Σωματείου Εργατουπαλλή\ Α/ Λ' ν t is > τ? Λων του Δήμου Αίγινας, Σταμάτη Κατσορνη . η T τ ο υ 2004 ° V Σ ε π τ W° > ε ν ό ν τ ο ς ένα χρόνο OTnv Μ γα κ α ι Ψ βλέποντας αυτό το χάλι, αποφάσισα να ενεργοποιηθώ στο θέμα των απορριμάτων. Ως μέλος της Εφορευτικής Επιτροπής του Συλλόγου Πολιτών Αίγινας, πήρα την πρωτοβουλία Ε ν φ γ ώ ν , , , ,, , _ ν α Υ ι ν ε ι Ρ ι α συνάντηση μεταςυ του Διοικητικού Συμτ ο ν πρ

r

8. Μεσσίνας, Η. (2005), «Σιωπηλή ανακύκλωση», ο.π. και Μεσσίνας, Η. (2005), «Σκουπίδια κα, νόμος», Νέα του Σαρωνικού (10-23.3.05), σελ 11.

9. Ο «Κανονισμός Καθαριότητας», που ψήφισε ομόφωνα το Δημοτικό Συμβούλιο της Αίγινας σπς 21 Ιουνίου 2004, είναι ο κανονισμός που ορίζει τον τρόπο λειτουργίας και την ευθύνη που έχουν τόσο Λ, , e7 τα συνεργεία του Δήμου, οσο και οι ιοιωτες, στην αποκομιδή των απορριμάτων οτην Αίγΐνα.

k

βουλίου του Συλλόγου και του Διοικητικού Συμβου-

10. Μεσσίνας, Η. (2005), «Σκουπίδια και νό-

λίου χου Σωματείου Εργατοϋπαλλήλων Δήμου Αίγι-

μος», Νέα του Σαρωνικού (10-23.3.05), σελ. 11.

11. Καλλιά, Ε. (2006), «Η βρώμικη ιστορία των σκουπιδιών», εφημερίδα Το Βήμα (12/2/06), Τ

r

r

r

νας. Στόχος της συνάντησης ήταν να ανταλλάξουμε σκέψεις και απόψεις, και να δούμε από κοινού πώς η ,„, σα μπορούσε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των απορριμάτων. Στις δύο συναντήσεις που έγιναν ξεκίν η σ ε ένας επικοδομητικός διάλογος και μια άτυπη

^ 12. Μεσσίνας, Η. (2005), «Σιωπηλή ανακύκλωση», ο.π., σελ 13.

90 ΑΦΙΕΡΩΜΑ:

2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

Uli ιΐββϋ

• Sì

:

ij&:

:M:-m>

S»; W ' VÎJÎ:

tS.

,

citi *

;

ilk

M 1 1 IH .ι

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΧΗΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

• i i ï l i : ; îbi:<

&•£&.*••-

î. ••!·.• 91

συνεργασία που ολοκληρώθηκε με μια σειρά προτάσεων από τον Σύλλογο προς τον Δήμο Αίγινας με τίτλο «Προτάσεις για την Καλύτερη Διαχείριση των Σκουπιδιών της Αίγινας», τις οποίες συνέταξα τον Νοέμβριο 2004 και τις οποίες κατέθεσα στο Δήμο

13

υπόψιν του Δημάρχου Δ. Μούρτζη και των Δημοτικών Συμβούλων καθαριότητας του Δήμου Αίγινας Ε. Λάζαρο και Ν. Κορναράκη. Στις 19 σελίδες της η έκθεση προ­ σπάθησε να δει το πρόβλημα των απορριμάτων σφαιρικά και να προτείνει απλές αλλά ουσιαστικές λύσεις, μεταξύ των οποίων και τη συνεργασία με εγκεκριμένο φορέα για την εναλλακτική διαχείριση των απορριμάτων, όπως 13. Αριθ. πρωτ. 13994/23.12.04.

ορίζει ο νόμος Ν.2939/01.

14. Έγγραφο με ημερομηνία 9 Νοεμβρίου 2004, με αριθ. πρωτ. 246/23.11.04 με θέμα «Ανοιχτή Επιστολή της Εκτελεστικής Επιτροπής

Τον Νοέμβριο 2004, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκηση

της Π.Ο.Ε. - Ο.Τ.Α. σε όλους τους αρμόδιους

κοινοποίησε έγγραφο της 1 4 με θέμα <Ανοιχτή Επι­

φορείς για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων

στολή της Εκτελεστικής Επιτροπής της Π.Ο.Ε. -

Διαχείριση απορριμάτων: ώρα μηδέν'» που υπο­

Ο.Τ.Α. σε όλους τους αρμόδιους φορείς για τη δια­

γράφουν ο Πρόεδρος Θέμης Μπαλαοόπουλος

χείριση των στερεών αποβλήτων 'Διαχείριση απορρι­

και ο Γεν. Γραμματέας Μπάμπης Βορτελίνος.

15. Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας (Κ.Ε.Δ.Κ.Ε.).

μάτων: ώρα μηδέν'», στην οποία καταλήγουν: «Νομί­ ζουμε ότι μία ξεκάθαρη απάντηση την οφείλει [η

16. Έγγραφο με ημερομηνία 6 Απριλίου

Κ.Ε.Δ.Κ.Ε.15], όχι μόνο σε μας, αλλά και σε εσάς, αλ­

2005, με αριθ. πρωτ. 3197/6.4.05 με θέμα «Ειση-

λά και σε όλους τους Έλληνες πολίτες που πληρώ­

γηχική Πρόταση για τη Διαχείριση των Απορρι­

νουν το κόστος μιας ανακύκλωσης που δεν γίνεται».

μάτων» που υπογράφουν ο Πρόεδρος Σταμάτης

Τον Απρίλιο 2005, η Ένωση Εργατοϋπαλλήλων

Κατσόρχης και ο Γραμματέας Νίκος Χατζημέρης.

17. Βλ. Μεσσίνας, Η. (2005), «Ανακύκλωση στην Αίγινα: μία ιστορική στιγμή», Μάχη της Αί­

Δήμου Αίγινας κοινοποίησε έγγραφο της 1 6 με θέμα «Εισηγητική Πρόταση για τη Διαχείριση των Απορ­

γινας (15 Δεκεμβρίου 2005), σελ. 7. Μεσσίνας,

ριμάτων», στην οποία αναφέρουν αναφέρουν μετα­

Η. (2005), «Προτάσεις για τα σκουπίδια της Αί­

ξύ άλλων: «Η παρακάτω πρόταση έχει καθαρά μο­

γινας», Μάχη της Αίγινας (1.11.05), σελ. 8.

ναδικό στόχο να θέσει κάποιους προβληματισμούς

18. Βλ. Μεσσίνας, Η. (2006), «Ανακύκλωση στην Αίγινα: μία ιστορική στιγμή», Νέα του Σα­ ρωνικού (15 Δεκεμβρίου 2005), σελ. 16. Μεσσί­

σχετικά με τη διαχείριση των απορριμάτων στο νησί μας. [...] Η υλοποίηση της παρακάτω πρότασης

νας, Η. (2005), «Ανακύκλωση στην Αίγινα: μία

χρειάζεται τη στήριξη από τον Δήμαρχο και το Δη­

ιστορική στιγμή», Νέα του Σαρωνικού (15 Δε­

μοτικό Συμβούλιο Αίγινας, καθώς και από τους ίδι­

κεμβρίου 2005), σελ. 16. Μεσσίνας, Η. (2005),

ους τους κατοίκους, τους επαγγελματίες και τα σω­

«Κομποοτοποίηση και στην Αίγινα», Νέα του Σα­

ματεία της Αίγινας. Καλύτερη διαχείριση των απορ­

ρωνικού

(15-28.9.05), σελ. 11. Μεσσίνας, Η.

(2005), «Σκουπιδοϊστορίες από την Έγκινα, Γκρις'», Νέα του Σαρωνικού (11-31.8.05), σελ. 9.

ριμάτων του νησιού συνεπάγεται άμεσα οικονομικά οφέλη για τον Δήμο και τους κατοίκους του νησιού,

Μεσσίνας, Η. (2005), «Η Τσίκα, τα οικολογικά

νέες θέσεις εργασίας, καλύτερη ποιότητα ζωής στις

μωρά και άλλες λύσεις για τα σκουπίδια», Νέα

γειτονιές, καλύτερη εντύπωση στον επισκέπτη προς

του Σαρωνικού (23.6.05-7.7.05), σελ. 10-11.

όφελος του τουρισμού».

Μεσσίνας, Η. (2005), «Η σχολική μου εκδρομή στην Αίγινα: νησί των φιστικιών ή των σκουπι­

Για τους επόμενους 18 μήνες μια σειρά από δη­

διών;», Νέα του Σαρωνικού (12-25.5.05), σελ

μοσιεύσεις μου στον τοπικό Τύπο 1 7 και τον Τύπο του

12-13. Μεσσίνας, Η. (2005), «Ανακύκλωση: ο

Αργοσαρωνικοΰ 18 , είχαν σκοπό να ενημερωθεί ο κό-

92

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

σμος για το θέμα και να ευαισθητοποιηθεί, ώστε να συμβάλει στην επίλυση του, συμ­ μετέχοντας ενεργά στη διαλογή των απορριμάτων στην πηγή (δηλ. στο σπίτι) και την αξιοποίηση των λίγων, αλλά ουσιαστικών, φορέων που ανακύκλωναν στην Αίγινα 19

πχ. το Σούπερ Μάρκετ Dia που συλλέγει και ανακυκλώνει χαρτί . Με την πλήρωση του έτους 2005, η ανακύκλωση των απορριμάτων έγινε πλεόν υποχρεωτική σε ολόκληρη τη χώρα. Οι προτάσεις που έκανα μέχρι τότε προς τον Δή­ μο και τους πολίτες ως προτάσεις «καλή θελήσεως» ήταν πια προτάσεις υποχρεωτι­ κής ένταξης σε πρόγραμμα εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων συσκευασίας, κα­ θώς η ανακύκλωση από τις 31/12/2005 ήταν πλέον υποχρεωτική βάσει της Κοινοτι­ κής Οδηγίας 94/62 και του νόμου Ν. 2939/01 2 0 . Σύμφωνα με το νόμο Ν.2939 2 1 «η εναλλακτική διαχείριση των δημοτικών απο­ βλήτων συσκευασίας είναι υποχρεωτική για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοί­ κησης (Ο.Τ.Α.) και οργανώνεται από τους υπόχρεους φορείς των αποβλήτων (Δή­ μους ή Κοινότητες κ.λπ.) και τους διαχειριστές συσκευασιών (συστήματα εναλλακτι­ κής διαχείρισης)». Μάλιστα, ως ποσοτικούς στόχους ο νόμος 2 2 ορίζει ότι «μέχρι την 3 1 η Δεκεμβρίου 2005 πρέπει να αξιοποιείται τουλάχιστον το 50% κατά βάρος των αποβλήτων συσκευασίας, με ανώτατο όριο το 65%. Μετά την ημερομηνία αυτή το ποσοστό αξιοποίησης και ανακύκλωσης καθορίζετα σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία 94/62/ΕΚ23. Μη τήρηση του νόμου έπεται σοβαρές ποινικές κυρώσεις, όπως ορίζει ο νόμος 2939, προστίμων και φυλάκισης των υπευθύνων συμπεριλαμβανομέ­ νων και των Ο.Τ.Α., που έχουν νομική ευθύνη για την τήρηση των διατάξεων του παρόντος νόμου». Όσον αφορά στην Ε.Ε.ΑΑ, δηλαδή στον φορέα υλοποίησης του προγράμματος ανακύκλωσης συ­ σκευασιών. Το 2001 ιδρύθηκε Εθνικός Οργανισμός Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων 24

(Ε.Ο.Ε.Δ.Σ.Α.Π.) και έγινε υποχρεωτική η εναλλα­ κτική διαχείριση των δημοτικών αποβλήτων συ­ σκευασίας για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδι­ οίκησης (Ο.Τ.Α.), που θα οργανώνεται από διαχειρι­ στές συσκευασιών (συστήματα ατομικής ή συλλογι­ κής εναλλακτικής διαχείρισης) σε συνεργασία με τους υπόχρεους φορείς διαχείρισης των αποβλήτων. Η Ε.Ε.Α.Α. Α.Ε. έλαβε έγκριση του Συστήματος Συλ­ λογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης 25

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ)

(Σ.Σ.Ε.Δ. -

και θεωρείται ο εθνικός φορέας

διάλογος συνεχίζεται», Νέα του Σαρωνικού (28.4-11.5.05), σελ 19. Μεσσίνας, Η. (2005), «Οι διοξίνες απειλούν και την Αίγινα», Νέα του Σαρωνικού (14-27.4.05), σελ. 10. Μεσσίνας, Η.

(2005), «Σκουπίδια και νόμος», Νέα του Σαρωνι­ κού (10-23.3.05), σελ. 11. Μεσσίνας, Η. (2005), «Σιωπηλή ανακύκλωση», Νέα του Σαρωνικού (626.1.05), σελ. 13. Μεσσίνας, Η. 2004, «Μιά άλ­ λη ματιά στα σκουπίδια», Νέα του Σαρωνικού (18.11-2.12.04), σελ. 9.

19. Μεσσίνας, Η. (2005), «Σιωπηλή ανακύ­ κλωση», ο.π., σελ. 13 και Μεσσίνας, Η. (2004), «Μιά άλλη ματιά στα σκουπίδια», Νέα του Σαρω­ νικού (18.11-2.12.04), σελ 9.

20. ΦΕΚ179Α/6.8.2001.

21. Νόμος Ν.2939/01, άρθ. 8.

22. Νόμος Ν.2939/01, άρθ. 10.

για τη διαχείριση των απορριμάτων. Οι Δήμοι είναι

23. Κοινοτική Οδηγία 94/62/ΕΚ, παρ. 1γ.,

υποχρεωμένοι να συνεργάζονται με την Ε.Ε.Α.Α. για

άρθρο 5.

24. Με βάση το νόμο Ν.2939/01.

25. Με βάση την 106453/20.2.2003 απόφα­ ση του Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ.

να ενταχθούν σε πρόγραμμα ανακύκλωσης. Η δρα­ στηριότητα της Ε.ΕΑΑ. χρηματοδοτείται από τις

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

93

εταιρείες που βάσει του νόμου 2393/01 είναι υποχρεωμένες να συλλέγουν και να ανακυκλώνουν τις συσκευασίες των προϊόντων τους (σούπερ μάρκετ, αναψυκτικά, τρόφιμα, κ.λπ.) βάσει της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει»26. Η Ε.Ε.Α.Α. υποστηρίζει και χρηματοδοτεί τα προγράμματα ανακύκλωσης των Ο.Τ.Α. με εξοπλισμό και ενη­ μέρωση των πολιτών και δημιουργεί Κέντρα Διαλογής Απορριμάτων για την απορ­ ρόφηση των αποβλήτων συσκευασίας. Το πρόγραμμα ανακύκλωσης στην Αίγινα, το οποίο προβλέπεται να ξεκινήσει το καλοκαίρι του 2006, περιλαμβάνει την τοποθέτηση ειδικών (μπλε) κάδων για τις συ­ σκευασίες που θα ανακυκλώνονται, δηλαδή τα χαρτιά, χαρτόνια, πλαστικά μπουκά­ λια, γυάλινα, κονσέρβες και τενεκεδάκια. Οι υπάρχοντες κάδοι του Δήμου θα παρα­ μείνουν, και εκεί θα πετάμε εμείς οι πολίτες όλα τα υπόλοιπα απορρίματα - ό,τι δεν ανακυκλώνεται. Οι συσκευασίες, που θα αποτελούν περίπου το 35% των απορριμά­ των, θα μεταφέρονται για ανακύκλωση στο Κέντρο Διαλογής του Ασπρόπυργου. Τα υπόλοιπα 65% θα μεταφέρονται ακόμη στον Χ.Υ.Τ.Α. στα Άνω Λιόσια, παρόλο που η λειτουργία του έχει ημερομηνία λήξης. Η απόφαση να ενταχθεί ο Δήμος σε πρόγραμμα ανακύκλωσης δεν σταματάει στις συσκευασίες, που αποτελούν μόνο ένα 35% των απορριμάτων. Εξετάζοντας το θέμα πιό ολιστικά, βλέπουμε ότι ο Δήμος κάνει απλώς το πρώτο βήμα, ενώ πρέπει να ακο­ λουθήσουν - υποχρεωτικά - και άλλα. (α) Όσον αφορά στην κομποστοποίηση οργανικών αποβλήτων, τα οποία αποτε­ λούν το 40-50% των οικιακών απορριμάτων 27 , ήδη ψηφίστηκε νόμος για τη μείωση της διάθεσης των βιοαποδομήσιμων αστικών αποβλήτων (δηλαδή των οικιακών ορ­ γανικών απορριμάτων) στους Χ.Υ.Τ.Α.28. Με βάση το νο

26. Νόμος Ν.2939/01.

27. Με βάση στοιχεία tou Εννιαίου Συνδέσμου Δήμων και Κοινοτήτων (ΕΣΔΚΝΑ).

Νομού

Αττικής

28. Κ.Υ.Α. 29407/3508 ΦΕΚ 1572Β/2002.

-,α υ e , ,Γ , 29. π ιοιωτικη μόνασα κομποστοποιησης φυκιών λειτουργεί στην Κεφαλονιά από το 1999. Ονο-

μ ° αυτό προβλέπεται μείωση των οικιακών απορ-

ριμάτων μέχρι και 75%. Δηλαδή, η οικιακή ή δημοκομποστοποίηση είναι, βάσει του νόμου, υπο, χρεωτικη. Ζ,την Αίγινα η κομποστοποίηση θα μειω, σει τα απορρίματα του νησιού κατά ένα επιπλέον

τ 1 κ η

r 4 0 %

r

r

- Μονάδες κομποστοποίησης λειτουργούν ήδη

μάζεται «Compost Hellas» και βρίσκεται οτον Κατε-

σε όλη την Ευρώπη. Στην Κεφαλονιά, για παράδειγ-

λειΰ. Το παραγόμενο βιολογικό φυσικό λίπασμα πσυ παράγεται προέρχετατ από την ανακύκλωση φυκιών, που εκβράζονται στις ακτές, και επιλενμέ, ' νων προϊόντων της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Η αερόβΐα καθαρά βιολογική ζύμωση των φυκιών,

μ α , λειτουργεί ιδιωτική μονάδα κομποστοποίησης 1 ε ι τ ο υ ρ ν ο υ ν μ ο ν ά δ ε ς κο_ φυκίων29. Σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η , , c , μποστοποιησης κλαδεμάτων, φυκιών και οικιακών

με άλλες οργανικές ουσίες, είναι αβλαβής για τον άνθρωπο και το περιβάλλον και γίνεται χωρίς χημικές

απορριμάτων, από τις οποίες παράγεται φυσικό λίπασμα και ηλεκτρική ενέργεια30, Προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε και η προ-

προσμίξεις και πρόσθετες επεξεργαοίες. απάθεια δημιουργίας θεσμού κομποστοποίησης 30. Βλ Προγράμματα κομποοτοποίησης στην \, , T^nc >c ι-\ \ , ν OTnv , » ν Γ ΪΤΛ \ , ΑΊΥ^0-· Στην πρώτη «Εβδομάδα Οικολογίας Ισπανία, Ιρλανδία, Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία και ΠορOTDV A Î 1 V G > > KQI τογαλία στο (2002), «Σκουπί&α και Ανακύκλωση», Y ^ évQ δ ΐ ά ( Η Ι Ψ α δ ώ & Κ α μΐΐνών 94 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12 τεύχος 42 (Απρίλιος-Μάιος-Ιούνιος), σελ. 21-39. κληρώθηκαν στην Αίγινα 20 κάδοι οικιακής κομπο-

στοποίησης. Οι κάδοι αυτοί συνέβαλαν με ένα μικρό αλλά ουσιαστικό ποσοστό στη μείωση των απορριμάτων της Αίγινας. Πολλά νοικοκυριά ανακάλυψαν το πόσο εύ­ κολο είναι να μειώσουμε τον όγκο των σκουπιδιών μας, όταν συμμετέχουμε ενεργά στην εναλλακτική διαχείριση τους. (β) Εκτός από την ανακύκλωση των συσκευασιών και την κομποστοποίηση των οργανικών αποβλήτων, ο νόμος πλέον υποχρεώνει τους Δήμους να συνεργαστούν και με όλα τα εγκεκριμένα από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. συστήματα διαχείρισης απορριμάτων, για τα ελαστικά αυτοκινήτων, τα λάδια, τα ορυκτέλαια, τον ηλεκτρικό και ηλεκτρονι­ κό εξοπλισμό, τις μπαταρίες και - σύντομα - τα μπάζα (υπάρχει σχέδιο νόμου που αναμένεται να ψηφιστεί σύντομα). Μη εναρμόνιση με τις νόμιμες πλέον διαδικασίες, θα σημαίνει πρόστιμα προς τον Δήμο, τα οποία θα επωμιστούμε εμείς οι πολίτες. Αν κάποιος έχει ενδιασμούς για τον ισχυρισμό αυτό, ας δει τι κάνει η ρυπογόνα ΔΕΗ: με στόχο να εναρμονιστεί με τις δεσμεύσεις της χώρας μας απέναντι στα όρια που θέτει το Πρωτόκολλο του Κιότο 31 , στις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου (πχ. διο­ ξείδιο του άνθρακα), ξοδεύει μεγάλα ποσά στην αγορά δικαιωμάτων ρύπων από άλ­ λες, λιγότερο ρυπογόνες, χώρες και βιομηχανίες. Έτσι, η ΔΕΗ όχι μόνο δεν δημι­ ουργεί τις υποδομές και τις επενδύσεις στη χώρα μας για ενεργειακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και την αύξηση στη χρήση των ήπιων μορφών παραγωγής ηλε­ κτρικής ενέργειας, αλλά, αντιθέτως, ξοδεύει τα χρήματα μας σε άλλες χώρες. Ο δρόμος για να μπει η Αίγινα σε τροχιά σύγχρονων υποδομών, όπως είναι η εναλλακτική διαχείριση των απορριμάτων της, είναι ακόμη μακρύς, αλλά το πρώτο βήμα γίνεται. Ένα άλλο βήμα που γίνεται αυτή την εποχή αφορά στο Πρόγραμμα RECORA32 το οποίο θα μεταφέρει στην Αίγινα τεχνο­ γνωσία από την Ευρώπη με στόχο την αξιοποίηση

3

1 . Νταλιάνη, Μ. (2006), «Ρυπαίνει και.,.πλη-

της βιομάζας για την παραγωγή ήπιας μορφής ενέρ-

ρώνουμε», εφημερίδα Τα Νέα (20/3/06), σελ 15.

γειας (ηλεκτρισμό, θερμότητα, φυσικό λίπασμα). Το , Λ' û û ' c ' '1 πρόγραμμα στην Αίγινα Ηα επικεντρωθεί, μεταςυ αλ/ . r ι, λων, και στα φύκια, που κατακλύζουν τις παραλές του νησιού, εξαιτίας του ευτροφισμού 33 που παρατη-

32. Μεσσίνας, Η. (2006), «Πρόγραμμα RECORA νια τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ' ? ι-^ ι-> Ι Ί •> (ΑΠΕ) στην Αττική», Μάχη της Αίγινας (15 ^ , ^ ^ ^ w ^ ^ R {2m)> «Οικολογικές Δράσεις», Νέα του Σαρωνικού (2

ρείται στον Σαρωνικό, με αποτέλεσμα να αλλοιώνουν

Μαρτίου 2006), σελ. 12.

την εικόνα του νησιού και να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα για το νησί το καλοκαίρι. _ , . . , , -, Ιια να πετύχει όμως ενα πρόγραμμα ανακυκλωσης, είναι αναγκαία η συμμετοχή και η υποστήριξη

33. Ευτροφισμός είναι ο εμπλουτισμός του νεούσ ε θ

Ρ Ρ ε π τ 1 κ ά σ τ 0 Ι Χ ε ί α ' κ υ Ρ ί ω ι 5 ™<™τικά α¥>του και / ή φωσφόρου, που προκαλεί μία επιτα, r / ,c \J χυνομενη αναπτυςη την φυκων και ειοη μεγαλυτ ε ρ ω ν φυτών> Qοποίος επκρ,ρει ^ ανεπιθυμητη

του από ευαισθητοποιημένους, υπεύθυνους και

διαταραχή της ισορροπίας των υπαρχόντων ορ-

ενεργούς πολίτες. Η «Εβδομάδα Οικολογίας στην

γανισμών στο νερό και μία πτώση της ποιότητας

Αίγινα»34 πιστεύω ότι συνεισφέρει σημαντικά στην -, , , πληροφορηση και ενημέρωση του κόσμου, ώστε να

τ ο υ εν

πετύχει το πρόγραμμα ανακύκλωσης στην Αίγινα με τη συμμετοχή όλων, Δήμου και πολιτών. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΚΥΚΛΟ.ΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

λόγω νερού.

34. Μεσσίνας, Η. (2005), «Εβδομάδα Οικολοr r ^ γίας στην Αίγινα», Νέα του Σαρωνικού (29.9.05), ^ ^ ^ ^ R { m % ((Ε{3δομάδα 0ικο_ λ ο γ ί α ς ) > ) Νέα του Σαρωνικού (27.10.05), σελ 13.

95

ΑΝΝΑ ΧΙΤΖΑΝΙΔΟΥ*

Παίια και νέα npoßliijiaia ιης φιστικιές σιην Αίγινα

Η

διαπίστωση ότι φιστίκια της Αίγινας εσοδείας 2004 περιείχαν αφλατοξίνες, ήταν ένα βαρύ

πλήγμα για το νησί. Το γεγονός προκάλεσε όχι μόνον Εικόνα 1. Προσβολή οφθαλμού νέας βλάστησης από το σκολύτη της φιστικιάς (Acrantus vestkus). Ο οφθαλμός έχει καταστραφεί. Διακρί­ νεται η οπή εισόδου και γύρω τα αποχωρήματα του εντόμου.

ανησυχία, αλλά κυρίως απαισιοδοξία και απογοήτευση για το νέο αυτό πρόβλημα της φιστικιάς. Και όμως, δεν είναι η πρώτη φορά που παρουσιά­ ζεται ένα σοβαρό πρόβλημα στη φιστικιά στην Αίγινα. Ζημιές από διάφορα αίτια έχουν διαπιστωθεί και στο παρελθόν. Η μελέτη τέτοιων περιπτώσεων μάς έδειξε πως όταν έγινε γνωστό το αίτιο της ζημιάς, βρέθηκε και ο τρόπος αντιμετώπισης της. Αξίζει λοιπόν να εξε­ τάσουμε μερικά παραδείγματα από προβλήματα, άλλα μεν παλαιότερα, που δεν προκαλούν πια ανησυχία, και άλλα πιο πρόσφατα, για τα οποία δεν έχει βρεθεί ακό­ μα ικανοποιητική λύση. ιΥατά τα έτη 1930-1931 παρουσιάστηκε στις φιστικιές στην Αίγινα μια σοβαρή προσβολή από ένα μικρό έντο­ μο που τρυπούσε τους ξυλοφόρους οφθαλμούς (μά­ τια) (Εικ. 1) και προχωρούσε μέσα στον κλαδίσκο, δη­ μιουργώντας μια μικρή στοά. Ο πληθυσμός του εντό­ μου ήταν μεγάλος και τα δέντρα έδιναν μια εικόνα γε­ νικής καχεξίας. Το έντομο έχει την κοινή ονομασία «σκολύτης της φιστικιάς» και το επιστημονικό όνομα Acrantus vestitus. Στην Αίγινα το ονομάζουν «τυφλίτη» ή «τρυπιτή». Όταν πρωτοφάνηκε αυτή η ζημιά δεν ήταν γνωστό το αίτιο της και φυσικά ούτε η αντιμετώ­

* Η Αννα Χιτζανίδου είναι γεωπόνος, φυτοπαθολόγος, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Βόννης.

96

πιση του. Ο δημοσιογράφος Γεώργιος Πωπ, γνωστός για το χιούμορ του, έγραψε σχετικά ένα χρονογράφημα ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

τονίζοντας ότι υπάρχει κίνδυνος να εγκαταλειφθεί η καλλιέργεια της φιστικιάς στην Αίγινα, γιατί τα δένδρα έχουν προσβληθεί υπό νόσου της οποίας δεν έχει βρεθεί το αντιδραστικόν «Ο στρατηγός

φάρμακον.

Γράφει δε στη συνέχεια τα εξής:

Β. Μελάς εις το εν Αιγίνη ωραίο κτήμα του καλλιεργεί

φιστι­

κιάς προσβληθείσας φέτος υπό της νόσου.

- "Γιατί δεν έκανες τίποτε να προλάβεις το κακόν;" ηρώτησε τονκηπουρόν - "Πώς δεν έκανα κύριε. Εκάλεσα αμέσως τον παπά και έκαμεν

του.

εξορκισμό".»

Και ο Π ω π προσθέτει: «Αυτό μόνον του είχαν διδάξει ως μέτρον ξουν και ποία θα είναι εις την περίπτωσιν ρώσει του αγιασμού την αγαθοποιόν

θεραπείας, χωρίς να του υποδεί­

αυτήν η γάτα η μέλουσα

να

συμπλη­

αντίδρασιν».

Παρ'όλη την απαισιοδοξία του Π ω π , δεν άργησε να γίνει γνωστό στην Αί­ γινα το αίτιον της νόσου. Ο Νικόλαος Περόγλου έστειλε δείγματα στον διάση­ μο φυτοπαθολόγο Lionelle Petri στη Φλωρεντία, ζητώντας τον προσδιορισμό του αιτίου και την αντιμετώπιση του. Ο Petri απάντησε ότι το αίτιο ήταν το έντομο Acrantus vestitus, το οποίο προσβάλλει εξασθενημένα δένδρα. Επομέ­ νως τα δένδρα θα έπρεπε να ενισχυθούν με λιπάνσεις, αρδεύσεις και γενικά με καλλιεργητικές φροντίδες που θα τα ζωήρευαν. Ο Petri από τα δείγματα που εξήτασε δεν μπορούσε να διαπιστώσει όμως την αιτία της εξασθένησης των δέν­ δρων. Αυτήν την προσδιόρισε ο φυτοπαθολόγος καθηγητής Ιωάννης Σαρεγιάννης, ο οποίος επισκέφτηκε το νησί στις αρχές Αυγούστου 1930 και είδε τις φι­ στικιές φορτωμένες με φιστίκια και χωρίς ένα φύλλο. Το φύλλωμα είχε πέσει λόγω έντονης προσβολής από τον μύκητα Σεπτόρια. Αυτή η πρόωρη φυλλόπτωση ήταν η αιτία της εξασθένησης των δένδρων. Ό μ ω ς η αναζήτηση λύσης δεν σταμάτησε εκεί. Ο καθηγητής δενδροκομίας Πάνος Αναγνωστόπουλος, ο οποίος ήταν ένθερμος υποστηριχτής της καλλιέρ­ γειας και της διάδοσης της φιστικιάς, μελέτησε τη βιολογία του σκολύτη στην Ελλάδα. Στο βιβλίο του «Η φιστικιά στην Ελλάδα» (1935) περιγράφει το βιο­ λογικό κύκλο του εντόμου και τα μέσα αντιμετώπισης του. Ο σκολύτης εναπο­ θέτει τα αυγά του κάτω από το φλοιό ημίξερων ή ξερών κλάδων φιστικιάς το φθινόπωρο ή αρχές του χειμώνα. Την άνοιξη τα έντομα που εκκολάπτονται από τα αυγά μεταναστεύουν στα δένδρα και προσβάλλουν τα μάτια. Ο Αναγνωστό­ πουλος, βασιζόμενος στα παραπάνω στοιχεία, συνέστησε: 1. Ν α ενισχύονται τα εξασθενημένα δένδρα, ώστε να μην είναι ευπαθή στην προσβολή του εντόμου.

2. Ν α μαζεύονται και να καίγονται με φωτιά όλα τα ημίξερα και ξερά κλα­ διά μέσα στο δενδροκομείο, καθ'όλη τη διάρκεια του έτους.

3. Εφ'όσον παρατηρηθεί προσβολή, να τοποθετηθούν τον Νοέμβριο ημίξε­ ρα ή ξερά κλαριά πάνω στα δένδρα ή χάμω στο έδαφος, τα οποία θα αποτελέ­ σουν «παγίδες» μέσα στις οποίες θα ωοτοκήσουν τα έντομα. Το Φεβρουάριο οι ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΦΙΣΤΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

97

παγίδες θα πρέπει να μαζεύονται και να καίγονται, για να εξολοθρευτούν τα έντομα πριν βγουν από αυτές και προσβάλλουν τα μάτια. Όλα αυτά τα μέτρα είναι πολύ απλά, πολύ αποτελεσματικά και χωρίς χρήση εντομοκτόνων. Επί πολλά χρόνια εφαρμόστηκαν σχολαστικά στην Αίγινα. Σή­ μερα εφαρμόζεται μόνον η καταστροφή των ξερών κλαδιών, που έχει μείνει σαν παράδοση και ίσως τώρα πια χωρίς να είναι καν γνωστό στους νέους καλλιερ­ γητές τι προκάλεσε τη διάδοση της. Πάντως ο σκολύτης δεν αποτελεί πλέον πρόβλημα στις φιστικιές του νησιού. ΝΙετά

τον πόλεμο, στο τέλος της δεκαετίας του 1940, παρουσιάστηκε ένα άλ­

λο έντομο που δεν ήταν γνωστό, το «τζιτζικάκι» ή «ιδιόκερος της φιστικιάς», που φέρει το επιστημονικό όνομα Idiocerus stali. Οι βότρεις (κούνοι) με τα νε­ αρά φιστίκια έφεραν μικρά μαύρα στίγματα (Εικ. 2), μαύριζαν, και στη συνέ­ χεια συχνά ξεραίνονταν. Τα φύλλα κατσάρωναν και παρουσίαζαν ξηράνσεις. Τα προσβεβλημένα όργανα καλύπτονταν από μια μελιτώδη ουσία, πάνω στην οποία αναπτυσσόταν καπνιά (μαύρη μούχλα). Όταν πλησίαζε κανείς τα δένδρα, τα μικρά έντομα πετούσαν απότομα, χτυπώντας τον επισκέπτη στο πρόσωπο. Ο καθηγητής Αναγνωστόπουλος έδωσε πάλι μία λύση. Σε μία οδηγία που είχε συντάξει, συνιστούσε ψεκασμό των δένδρων με τον εξής πολτό: Διάλυμα Α

Διάλυμα Β

α) θειικός χαλκός

1 οκά

β) νερό

100 οκάδες

α) ασβέστη

3 οκάδες

β) θειάφι

1 οκά

γ) κατράμι γκαζιού

1 οκά

δ) νερό

15 οκάδες

Στο διάλυμα Α προστίθεται ο πολτός Β, που παρασκευάζεται με σβήσιμο του ασβέστη με το νερό και προσθήκη κατά το σβήσιμο του θειαφιού και του κατραμιού. Όποιος δε ήθελε λεπτομερείς οδηγίες, δεν είχε παρά να επισκεφτεί το Εργαστήριο Δενδροκομίας της Ανωτάτης Γεωπονικής Σχολής Αθηνών στον Βο­ τανικό για να τις έχει. Ολόκληρη διαδικασία για να ετοιμαστεί το φάρμακο! Πού τα σημερινά σκευάσματα, που διαλύονται με μικρή ανάδευση στο νερό! Εκτός από την επίπονη διαδικασία παρασκευής του, που ακολουθείτο επι­ μελώς από τους παραγωγούς, ο πολτός είχε ένα άλλο μειονέκτημα: το φιστίκι βαφόταν γκρίζο σκούρο και δεν φαινόταν το ωραίο του χρώμα όταν ωρίμαζε, αλλά γκρίζα σκούρα βάφονταν και τα χέρια των εργατριών που τα αποφλοίω­ ναν. Ο πολτός πάντως έδωσε καλά αποτελέσματα, σύντομα όμως αντικαταστά­ θηκε από τα νέα εντομοκτόνα που εμφανίστηκαν στη δεκαετία του 1950. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

Ο Αναγνωστόπουλος δεν επινόησε τον πολύπλο­ κο πολτό για να αντιμετωπίσει το τζιτζικάκι, το οποίο καταπολεμείται εύκολα με το πιο ήπιο εντομοκτόνο, if

αλλά για να αντιμετωπίσει έναν εχθρό πολύ πιο σο­ βαρό, το ευρΰτομο. Θεωρούσε, δικαίως, ότι το ευρύτομο είναι ο πιο επικίνδυνος εχθρός της φιστικιάς, γιατί μπορεί να προκαλέσει μείωση της παραγωγής κατά 90-100%. Στο βιβλίο του «Η φιστικιά στην Ελλάδα» συνιστά για την καταπολέμηση του ευρύτομου μόνον καλλιεργητικά μέτρα, που εφαρμόζονται προληπτικά για να μειωθεί ο πληθυσμός του εντό­ μου. Τα μέτρα αυτά προκύπτουν από τη μελέτη της βιολογίας του. Το ευρύτομο την άνοιξη και στην αρ­ χή του καλοκαιριού (αρχές Μαΐου - τέλος Ιουνίου),

I

WÈÊj Μ Εικόνα 2. Καρπός με νύγματα και μελιτώδη έκκριση από το «τζιτζικάκι» (Idiocetus stali).

πριν από τη σκλήρυνση του κελύφους, τρυπάει το ,'. ·, J .»;*«

φιστίκι με τον ωοθέτη του και τοποθετεί στο εσωτε­ ρικό του ένα αυγό. Τα φιστίκια αυτά παρουσιάζουν ένα μαύρισμα της κορυφής (Εικ. 3) και αργότερα μαυρίζουν ολόκληρα. Η προνύμφη, που θα εκκολαφτεί στο εσωτερικό του καρπού, κατατρώγει το σπέρ­ μα (ψίχα) (Εικ. 4) και στη συνέχεια πέφτει σε λή­ θαργο. Τα προσβεβλημένα φιστίκια μετά τη συγκο­ μιδή, παραμένουν απάνω στο δένδρο ή πέφτουν στο έδαφος. Την επόμενη άνοιξη βγαίνει από τα φιστίκια αυτά το τέλειο έντομο, που είναι σαν μια μικρή σφίγ­ γα και προσβάλλει τους καρπούς της νέας εσοδείας. Ο Αναγνωστόπουλος συνιστά λοιπόν, κατά Οκτώ­ βριο ή Νοέμβριο οι βότρεις που έχουν μείνει πάνω

Εικόνα 3. Καρποί προσβε­ βλημένοι από το ευρύτομο.

στα δένδρα μετά τη συγκομιδή και τα φιστίκια που έχουν πέσει στο έδαφος, να μαζεύονται και να καίγο­ νται. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται ο πληθυσμός του εντόμου. Παρόλο ότι το ευρύτομο δεν είχε εμφανι­ στεί στην Αίγινα, οι φιστικοπαραγωγοί με μεγάλη επιμέλεια εφάρμοζαν αυτό το μέτρο, γιατί υπάρχουν

Εικόνα 4. Προνύμφη ευρύτο­ μο σ στο εσωτερικό του καρ­ πού. Διακρίνεται στο αριστερό ήμισυ του καρπού.

και άλλα έντομα (π.χ. ο τρωγόκαρπος) που διαχειμά­ ζουν μέσα στα ξερά φιστίκια. Η εργασία αυτή στην

Φ

Αίγινα ονομάζεται «κοτσάνια». Το 1947 ο Αναγνωστόπουλος επινόησε τον πολτό, ο οποίος, όπως γράφει στις οδηγίες του, όταν εφαρ­ μοζόταν με δύο ψεκασμούς, έναν το Μάιο και έναν ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΦΙΣΤΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

"—«^ 99

τον Ιούνιο, καταπολεμούσε επιτυχώς το ευρύτομο. Εκτός από τους ψεκασμούς, ανέπτυξε και τη μέθοδο των προειδοποιήσεων, δηλαδή παρακολουθούσε την έξοδο του εντόμου από τα ξερά φιστίκια του προηγούμενου έτους και ειδοποι­ ούσε τους παραγωγούς να ψεκάσουν.

1 ο ευρύτομο ήταν γνωστό στην Ελλάδα και προκαλούσε σοβαρές ζημιές στην Αττική και αργότερα στη Φθιώτιδα. Στην Αίγινα δεν είχε παρατηρηθεί. Εμφανίστηκε πριν από 10 χρόνια περίπου. Ο ζημιές στο βόρειο μέρος του νη­ σιού, και αργότερα στις άλλες περιοχές όπου επεκτάθηκε, ήταν τόσο μεγάλες που ο κόσμος δεν πίστευε ότι μπορούσε να οφείλεται σε εντομολογικό εχθρό. Τ η ζημιά, την οποία ονόμαζαν «κάψιμο», την απέδιδαν σε φυτοτοξικότητα από καυσαέρια αεροπλάνων που πετούσαν πάνω από το νησί κατά την προ­ σγείωση τους. Σε συνέντευξη που δόθηκε από παραγωγούς, σε σοβαρό πε­ ριοδικό, διατυπώθηκε μάλιστα η άποψη ότι το «κάψιμο» εμφανίστηκε από τό­ τε που το αεροδρόμιο μεταφέρθηκε στα Σπάτα. Είναι όμως γνωστό ότι, μετά τη μεταφορά του αεροδρομίου, τα αεροπλάνα που πρόκειται να προσγειω­ θούν, δεν πετούν πια πάνω από την Αίγινα αλλά πάνω από την Κέα. Παρόλο που το ευρύτομο έχει γίνει πια γνωστό στην Αίγινα σαν εχθρός της φιστικιάς, υπάρχουν ακόμα παραγωγοί που επιμένουν ότι η ζημιά οφείλεται σε φυτοτο­ ξικότητα. Το μέτρο της καταστροφής των «κοτσανιών», που έχει τόσο μεγάλη σημα­ σία για τη μείωση του πληθυσμού του ευρύτομου, έχει εγκαταλειφθεί από πολ­ λούς. Κύρια αιτία είναι το υψηλό κόστος των ημερομισθίων. Οι περισσότεροι, για να μειώσουν τη δαπάνη, μαδούν τα κοτσάνια και τα αφήνουν να πέσουν στο έδαφος, πιστεύοντας ότι θα παραχωθούν κατά το όργωμα ή φρεζάρισμα. Με τον τρόπο αυτόν όμως δεν παραχώνονται όλοι οι καρποί και δεν ξέρουμε αν από τους θαμμένους δεν εξέρχεται το έντομο την άνοιξη. Μία άλλη αιτία, του μεγάλου πληθυσμού του ευρύτομου στην Αίγινα, είναι τα εγκαταλελειμμένα κτήματα, όπου το έντομο πολλαπλασιάζεται ανενόχλητα, και από αυτές τις εστίες μεταναστεύει στα καλλιεργημένα. Αξιέπαινη ήταν η πρωτοβουλία του Συλλόγου Ενεργών Πολιτών και του Αγροτικού Συνεταιρισμού Φιστικοπαραγωγών Αίγινας, που δημοσίευσαν ένα τρίπτυχο φυλλάδιο στο οποίο περιγρά­ φουν το σωστό τρόπο καταστροφής των ξερών φιστικιών. Βρήκε άραγε την ανταπόκριση που του αξίζει; Δυστυχώς, οι ψεκασμοί θα είναι αναπόφευκτοι, τουλάχιστον στις περιοχές που έχουν υψηλό πληθυσμό ευρύτομου. Για να είναι όμως αποτελεσματικοί, και κυρίως περιορισμένοι σε αριθμό, θα πρέπει να παρακολουθείται η έξοδος του εντόμου την άνοιξη, όπως έκανε ο Αναγνωστόπουλος πριν 60 χρόνια, ώστε να εφαρμόζονται την κατάλληλη στιγμή. Η καταπολέμηση του ευρύτομου είναι δύσκολη, όταν όμως εφαρμοστεί από όλους και σωστά, θα είναι επιτυχής.

100

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, χ. 12

Οι αφλατοξίνες είναι το τε­ λευταίο πρόβλημα που παρουσιά­ στηκε στα φιστίκια της Αίγινας. Μετά από συγκεντρώσεις που έγι­ ναν, άρθρα που γράφτηκαν, κα­ θώς και ψάξιμο από τους ενδια­ φερόμενους στο διαδίκτυο, πρέ­ πει να έχει γίνει γνωστό ότι οι αφλατοξίνες δεν είναι ασθένεια ούτε τοξικές ουσίες που οφείλο­ νται σε φυτοφάρμακα. Είναι τοξι­ κές ουσίες που παράγονται από ορισμένους

μύκητες

Εικόνα 5. Ακανόνιστες ρωγμές της φλούδας από υπερωρίμανση.

(μούχλες)

που ονομάζονται ασπέργιλλοι. Ο πιο κοινός απ'αυτούς φέρει το επιστημονικό όνομα Aspergillus

flavus. Αφλατοξίνες

όμως στα φιστίκια παράγει και ο

Aspergillus parasiticus. Οι ασπέργιλλοι μπορούν να αναπτυχθούν σε προϊόντα διατροφής ανθρώπων και ζώων, τα οποία τότε μπορεί να περιέχουν αφλατοξί­ νες. Οι αφλατοξίνες είναι ισχυροί τοξικοί και καρκινογόνοι παράγοντες. Για το λόγο αυτό έχουν θεσπιστεί κανονισμοί που ορίζουν πολύ χαμηλά όρια ανοχής στα διάφορα προϊόντα διατροφής. Προϊόντα που ξεπερνούν τα όρια ανοχής απορρίπτονται. Οι ασπέργιλλοι είναι συνήθως σαπροφυτικοί μύκητες, δηλαδή τρέφονται από νεκρές οργανικές ουσίες. Τους βρίσκουμε λοιπόν στο έδαφος, σε ξερά φύλλα, ξερές αρσενικές ταξιανθίες, σε ξερούς καρπούς πάνω στο δένδρο ή πεσμένους στο έδαφος. Ό λ α αυτά τα υποστρώματα αποτελούν εστίες μολύν­ σεως. Πάνω σ'αυτές, όταν υπάρχει υγρασία, οι μύκητες καρποφορούν και πα­ ράγουν μικροσκοπικά σπόρια που ελευθερώνονται και μεταφέρονται με τον αέρα. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να φτάσουν πάνω στα δένδρα και να επι­ καθίσουν στα φιστίκια. Οι ασπέργιλλοι όμως, υπό ορισμένες συνθήκες, μπο­ ρούν να συμπεριφερθούν και σαν παράσιτα και να προσβάλλουν ζωντανούς ιστούς, όπως είναι η φλούδα και το σπέρμα (ψίχα) των φιστικιών. Αυτό όμως μπορεί να συμβεί μόνον όταν η φλούδα έχει πληγωθεί. Η πληγή αποτελεί πύ­ λη εισόδου για το μύκητα. Από την προσβεβλημένη φλούδα, εφ'όσον ο καρ­ πός έχει ωριμάσει και το κέλυφος έχει ανοίξει, ο μύκητας προσβάλλει την ψί­ χα, η οποία τότε περιέχει συνήθως αφλατοξίνες. Αν η φλούδα δεν έχει πλη­ γωθεί, προσβολή πάνω στο δένδρο δεν γίνεται. Στις ΗΠΑ, όπου έχουν μελε­ τήσει τις αφλατοξίνες, διαπίστωσαν ότι πληγές στη φλούδα δημιουργούνται όταν οι καρποί έχουν υπερωριμάσει, οπότε η φλούδα παρουσιάζει σκασίματα (Εικ. 5). Επίσης, όταν υπάρχει «πρόωρο σχίσιμο» δηλαδή η φλούδα σχίζεται μαζί με το κέλυφος. Η περίπτωση αυτή είναι σπάνια στην ποικιλία «Αίγινα».

ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΦΙΣΤΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

101

Ακόμα, πληγές προκαλούν έντομα ή πουλιά (Εικ. 6). Στην Ελλάδα δεν ξέρου­ με ποια έντομα μπορούν να προκαλέσουν τέτοιες πληγές. Μία πιθανότητα εί­ ναι τα φαγώματα του «σκόρου». Συνήθως φιστίκια που έχουν μολυνθεί από ασπέργιλλο πριν από τη συγκομιδή παρουσιάζουν μετά την αποφλοίωση έναν σκούρο μεταχρωματισμό ή λέκιασμα του κελύφους ή ακόμα ξερά τμήματα φλούδας κολλημένα πάνω στην επιφάνεια τους. Η ψίχα τέτοιων καρπών μπο­ ρεί να περιέχει αφλατοξίνες. Κατά το μάζεμα (ρίξιμο των καρπών) η φλούδα πληγώνεται ή σχίζεται, και αν καθυστερήσει η αποφλοίωση, μπορεί να προσβληθεί από ασπέργιλλους, οι οποίοι στη συνέχεια μπορούν να μολύνουν την ψίχα. Οι ασπέργιλλοι αναπτύσσονται σε θερμοκρασίες από 17Α-40Α C. Οι θερ­ μοκρασίες επομένως που επικρατούν κατά το τέλος Αυγούστου, όταν ωριμάζει το φιστίκι, είναι ευνοϊκές για την ανάπτυξη τους. Τα σπόρια των ασπέργιλλων νεκρώνονται όταν μείνουν για 4 ώρες στους 50Α C. Τα φιστίκια που ξεραίνονται στον ήλιο δύσκολα φτάνουν αυτήν τη θερ­ μοκρασία. Το κέλυφος τους είναι ξυλώδης ιστός, επομένως κακός αγωγός της θερμότητας. Επιπλέον, τα απλωμένα φιστίκια είναι εκτεθειμένα στον ήλιο από τη μία πλευρά μόνον. Τα φιστίκια που ξεραίνονται σε ξηραντήρια, αντιθέτως, μετά την αποξήρανση τους δεν πρέπει να φέρουν ζωντανά σπόρια. Ό μ ω ς υπάρ­ χει πάντα ο κίνδυνος, καρποί απαλλαγμένοι από σπόρια να μολυνθούν στις αποθήκες, αν οι συνθήκες αποθήκευσης δεν είναι καλές. Περιοριστικός παράγων για την προσβολή της ψίχας από ασπέργιλλους εί­ ναι η χαμηλή περιεκτικότητα της σε υγρασία. Η περιεκτικότητα σε υγρασία της ψίχας φιστικιών, που έχουν παραμείνει επί 3-4 ημέρες στον ήλιο, κατέρχεται σε 8-9%, όταν η σχετική υγρασία του περιβάλλοντος είναι 65%. Εφ'όσον όμως η σχετική υγρασία του περιβάλλοντος αυξηθεί, θα αυξηθεί και η περιεκτικότητα σε υγρασία της ψίχας. Σε σχετική υγρασία 80%, η υγρασία της ψίχας θα ισορ­ ροπήσει στο 13%. Μετά την αποξήρανση σε φούρνους στους 6 5 % επί 8 ώρες, η υγρασία της ψίχας είναι 5-6%. Στις ΗΠΑ θεωρείται ότι η περιεκτικότητα της ψίχας σε υγρασία δεν πρέπει να υπερβαίνει το 7%.

αν συμπέρασμα μπορούμε να πούμε τα εξής: 1. Καταπολέμηση των ασπεργίλλων στον αγρό δεν είναι εφικτή. Μόνο μέ­ τρα για την προφύλαξη της φλούδας από πληγές (π.χ. αποφυγή καθυστέρησης της συγκομιδής) μπορούν να εφαρμοστούν.

2. Μεγάλης σημασίας είναι η ταχεία αποφλοίωση και αποξήρανση του καρ­ πού μετά τη συγκομιδή.

3. Αποτελεσματικό μέτρο θα ήταν η απομάκρυνση των αποφλοιωμένων καρπών με σκούρο κέλυφος ή με κολλημένα, πάνω στο κέλυφος, τεμάχια φλού­ δας. Η εργασία αυτή μπορεί να γίνει μόνον με το χέρι για μικρές ποσότητες φιΑΦΙΕΡΟΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

στικιών. Στις Η Π Α μελετούν την κατασκευή ενός ηλεκτρονικού διαλογέα που βασίζεται σε εικόνα. Με τη μέθοδο αυτή θα είναι δυνατό να απομακρυνθεί ένα μεγάλο ποσοστό καρπών μολυσμένων με αφλατοξίνες.

4. Φιστίκια που αποξηραίνονται στον ήλιο πρέπει να απλώνονται σε λεπτό στρώμα, πάχους ενός φιστικιού, ει δυνατόν, να γυρίζονται συχνά και να καλύ­ πτονται τη νύχτα με πλαστικό.

5. Τα φιστίκια να διατηρούνται σε αποθήκες καθαρές, στεγνές και με χαμη­ λή σχετική υγρασία. Δεν αποκλείεται στο μέλλον να παρουσιαστούν και άλλα νέα προβλήματα στις φιστικιές. Μπορεί από κάπου να εισαχθεί ένας νέος εντομολογικός εχθρός ή μια νέα ασθένεια, όπως συνέβη πριν δέκα χρόνια με το ευρύτομο και το 2004 με τη σκωρίαση. Είναι δυνατόν όμως και κάποιος παράγων που δεν ήταν επι­ κίνδυνος, λόγω συνθηκών που άλλαξαν κατά την καλλιέργεια, την επεξεργασία ή την αποθήκευση, να μετατραπεί σε ζημιογόνο παράγοντα. Κάτι τέτοιο πρέπει να έγινε με τους ασπέργιλλους. Οι μύκητες αυτοί βρίσκονται παντού γύρω μας σαν σαπρόφυτα. Κάτι λοιπόν πρέπει να άλλαξε στην Αίγινα, που τους έδωσε τη δυνατότητα να συμπεριφερθούν σαν παθογόνα. Δεν είναι δυνατόν να προβλέψουμε ποια νέα προβλήματα (έντομα, ασθένει­ ες κ.ά.) μπορούν να παρουσιαστούν στο μέλλον. Όταν όμως συμβεί κάτι τέτοιο, πρέπει να ενημερωθούν οι ενδιαφερόμενοι και να μελετηθεί το νέο πρόβλημα κάτω από τις ιδιαίτερες συνθήκες της Αίγινας. Τότε θα βρεθούν και οι τρόποι αντιμετώπισης του.

Εικόνα 6. Φαγώματα καρπών από π

; ' !%

m

% ti

ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΦΙΣΤΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

·' ?

J ι

ΜΑΙΡΗ

e <

J '4 « Ι %

'

t ; · > • 'r'*

ί

·

'•

.'...

ΓΑΛΑΝΗ-ΚΡΗΤΙΚΟΥ

Η παράδοσι mç Πρωτομαγιά^ και ιο χαμένο λουΐοόδι

ριν από πολλά χρόνια, πριν από πάντα, στην Αίγινα φύτρωναν τα ωραία . αμάραντα σε όλες τις ακτές της θάλασσας της βορειοδυτικής Αίγινας. Πριν από πάντα, είχα τη συνήθεια, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, να μα­ ζεύω αμάραντα, να τα κάνω μικρά στεφανάκια και να τα χαρίζω στους φίλους μου και σε πολλούς γνωστούς καλλιτέχνες, που έμαθαν να τα περιμένουν, θεω­ ρώντας τα κάτι σαν γούρι. Αυτό το γούρι μ' έκανε πιστή στο ραντεβού μου με τα αμάραντα κάθε Πρω­ τομαγιά. Προσέχω πώς να τα κόβω, λίγα από κάθε μπουκέτο για να μην απογυμνώσω όλο το φυτό. Προσέχω τη ρίζα που είναι ευαίσθητη κι όταν τραβήξεις απότομα το ένα κλαράκι, σου μένει όλο το φυτό στο χέρι. Γι' αυτό, παίρνω πάντα μαζί μου ένα σκαλιστήρι και ξαναφυτεύω τη ρίζα για να μην καταστρέψω το λουλούδι. Τα τελευταία χρόνια έχουν μείνει πολύ λίγα αμάραντα. Κάνω αγώνα για να μαζέψω αυτά που θέλω για τα στεφανάκια μου. Αν το Πάσχα πέφτει κοντά στον Μάη, κάνω τρία στεφάνια για τον Εσταυ­ ρωμένο την Μεγάλη Πέμπτη, για τα τρία εγγονάκια μου. Τους πηγαίνω στην εκκλησία και τους σηκώνω έναν-έναν για να δώσουν τα στεφάνια τους με τα αμάραντα στον παπα-Μανώλη ή στον Γιώργο τον Πέππα τον επίτροπο της Μη­ τρόπολης. Κι εκείνοι τα περνάνε στον Σταυρό. Δυστυχώς, ανακατεύονται μέσα στα αντιαισθητικά πλαστικά στεφάνια που ασχημαίνουν τον Εσταυρωμένο. Αλλά, αυτό, είναι μια άλλη ιστορία...

104

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

1 α αμάραντα της Αίγινας έχουν μπλε αποχρώσεις -πιο ανοιχτές, πιο σκούρες. Ανάμεσα σ' αυτά, έχω από χρόνια εντοπίσει μερικά ροζ που φύτρωναν μόνο σε κάποιες γωνιές. Τις ίδιες πάντα. Τα μάζευα και τα έπλεκα στα στεφανάκια μου. Κάτω από το σπίτι μου, στα Πλακάκια, υπήρχε αυτό που ονόμαζα «το δικό μου», το ροζ αμάραντα, κοκέτικο, ψιλόλιγνο, πανέμορφο, που με περίμενε θά 'λεγα κάθε χρόνο στο πόστο του, στην άκρη της ακτής. Του μιλούσα, το χάι­ δευα, του έλεγα ευχαριστώ που με περίμενε και σαν για να δικαιολογηθώ επει­ δή το έκοβα από τη φύση του, του έλεγα: «Θα σε βάλω στο στεφανάκι μου, θα σε κάνω να ζήσεις όλο το χρόνο. Να ομορφαίνεις το σπίτι μου, να ξεκουράζεις τα μάτια μας, να χρωματίζεις με αυτό το υπέροχο ροζ σου τις γκρίζες μέρες του χειμώνα μας και να μου φέρνεις την Αίγινα στην Αθήνα. Και θα προσέξω να μην σε βλέπει ο ήλιος και σε μαράνει, για να ζήσεις όχι μόνο ένα χρόνο αλλά και δύο και τρία και τέσσερα, πάνω στην πόρτα μας. Το ροζ αμάραντο δεν ήταν στο φετινό ραντεβού μας της Πρωτομαγιάς. Ο χώρος του ήταν σκεπασμένος με πηχτά μπάζα και κλαριά, που μύριζαν σαπίλα και κάλυπταν όλη την έκταση... Ένοιωσα απελπισία! Άρχισα ν' ανασηκώνω κλαριά, αλλά κατάλαβα πως ήταν μάταιο. Η ασυδοσία των ανθρώπων, η αδιαφορία και η άγνοια σε τέτοιες ευαισθη­ σίες των υπευθύνων της πόλης, ο ωχαδελφισμός όλων μας είχαν δολοφονήσει το ροζ αμάραντο, θάβοντας το κάτω από τόνους σκουπιδιών. Ό π ω ς έχουν δολοφονήσει όλες τις ακτές της Αίγινας... Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΜΑΠΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΛΟΥΛΟΥΔΙ

105

'xm, ;

« r-

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2H ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

ΛΥΔΙΑ KAPPA*

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

"Φωνή Αιγαίου" ι κινηματογράφος ως Τέχνη εμπνέεται από το παρόν και ως εκ τούτου δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος από το θέμα «περιβάλλον», που ταλανίζει πλέον όλη την ανθρωπότητα. Οι οικολογικοί προβληματισμοί όταν μετουσιώνονται σε μια κινηματογραφική ματιά υποτάσσονται στην αφαιρετικότητα της ποίησης, στον ιδιαίτερο ρυθμό που αναδύεται από μια ταινία. Εξ άλλου, μια ταινία είναι μια ενορ­ χήστρωση, όπου η εικόνα, ο λόγος & η μουσική συνδυάζονται δημιουργώντας μια σύνθεση που, στις καλές περιπτώσεις, προκαλεί συγκίνηση. Όμως, τα θέματα του περιβάλλοντος δεν είναι πλέον θέματα αισθητικής, όπως ίσως παλαιότερα, ούτε θέματα πολυτέλειας επιλογής, χωρίς συνέπειες. Σχετίζονται άμεσα με την επιβίωση του ανθρώπου αλλά και του μικρού και εύθραυστου πλανήτη μας. Ο αέρας που αναπνέουμε επηρεάζει άμεσα την υγεία μας, όπως και τα τρόφιμα που καταναλώνουμε, τη σύσταση των οποίων ελάχιστα γνωρίζουμε πια. Τα σκουπί­ δια που διοχετεύονται στον υδάτινο ορίζοντα έχουν ανυπολόγιστες συνέπειες σε όλη τη φύση. Όσον αφορά τις δραματικές αλλαγές του κλίματος, ουδείς διεθνής, σοβα­ ρός μελετητής, αμφισβητεί ότι οφείλονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Τα προβλήματα αυτά είναι πια παγκόσμια, δεν γνωρίζουν σύνορα. Οι περισσό­ τεροι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν πλήρη συνείδηση της κατάστασης και πιέζουν τις κυ­ βερνήσεις τους προς τις σωστές κατευθύνσεις. Στην Ελλάδα όμως, η κατάσταση τις τελευταίες δεκαετίες είναι τραγική. Ούτε οι κυβερνήσεις αλλά, δυστυχώς, ούτε οι πο­ λίτες έδειξαν να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα, μέχρι σήμερα. Είμαστε η μόνη χώρα της Ευ­ ρώπης, χωρίς γενικό & ειδικά χωροταξικά, και στα λίγα μέρη που υπάρχουν σπάνια εφαρμόζονται. Κοινώς, κάνει ο καθένας όπου και ό,τι θέλει. Η Ελλάδα είναι σήμερα μια χώρα που ολόκληρη κτίζεται και πωλείται. Θα πει κάποιος: «και τι πειράζει αυτό;». Το πόσο πειράζει θα φανεί σύντομα. Αλλά

* Η Λυδία Καρρά είναι

θα είναι πολύ αργά. Διότι η αστικοποίηση είναι μη αναστρέψιμη. Κατατρώγει τη γε­

σκηνοθέτης,

ωργική γη, τις παραλίες, τα δάση, τη Φύση γενικότερα που είναι τόσο πολύτιμη για τη

τρια και υπεύθυνη εκδό­

βιολογική και ψυχική υγεία του ανθρώπου. Τι θα κληρονομήσουν τα παιδιά μας; Η «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ» είναι καρπός αγωνίας και ενός ευρύτερου προβληματισμού

σεων και

συνιδρύMME

της

Ελληνικής Εταιρίας για την Προστασία του Πε­

για το πώς μεταχειριζόμαστε τη Γη στη χώρα μας τα τελευταία τριάντα χρόνια. Αυτή ριβάλλοντος και της Πο­ τη γη που μας έθρεψε και τη Φύση που μας ζωοδοτεί, παρόλο που την αγαπάμε και λιτιστικής Κληρονομιάς. ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ»

107

τη θαυμάζουμε, θέλουμε στην ουσία να την κυριεύσουμε, όπως, ο Κρόνος στον αρ­ χαίο μύθο, να την καταβροχθίσουμε. Το θέμα που πραγματεύεται η ταινία είναι καυτό. Η ακραία εκμετάλλευση είναι ιδιαίτερα έντονη στον ευαίσθητο χώρο του Αιγαίου, ένα χώρο πανέμορφο, που όμως έμεινε απροστάτευτος. Στόχος της ταινίας δεν είναι να αναλύσει επιστημονικά το πρό­ βλημα αλλά να αφυπνίσει το συναίσθημα. Η ταινία «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ» αφορά το Αιγαίο που γνωρίσαμε και αγαπήσαμε, με τις παρθένες ακρογιαλιές, τις σκληροτράχηλες πλαγιές και τα χωριά τα σμιλεμένα στα βρά­ χια. Αυτό το Αιγαίο που εξαφανίζεται με γοργούς ρυθμούς, αφού στη θέση του ανα­ δύεται ένα ατέλειωτο γιαπί, χωρίς αμπέλια, χωρίς αλώνια, χωρίς αδόμητες παραλίες. Στην ταινία ανιχνεύονται οι ιστορικές και κοινωνικές ρίζες των σημερινών εξελί­ ξεων. Με αρχειακό υλικό παρουσιάζεται η εμπειρία των πολέμων & της οδυνηρής μετανάστευσης, η άνοδος της ναυτιλίας. Αναζητούνται κάποιες από τις αιτίες στα χρόνια & στα βιώματα της φτώχειας, του ξεριζωμού, της ξενιτιάς. Παρακολουθούμε τα νησιά στον κύκλο των εποχών, από την ξέφρενη πολυκο­ σμία του καλοκαιριού ως τη μοναξιά και την εγκατάλειψη του χειμώνα. Καταγράφεται ο λόγος μελετητών (αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων, ιστορικών, πολε­ οδόμων) και αναμειγνύεται με τον λόγο - αντίλογο των κατοίκων, πλέκοντας το νήμα ενός πολυδιάστατου προβληματισμού. Όσοι ακούγονται, ακόμα και οι ειδικοί, είναι ντόπιοι. Η φωνή τους πραγματικά ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ πλέκει έναν πολυδιάστατο προ­ βληματισμό, ιστορικό, κοινωνικό, τελικά υπαρξιακό. Η ταινία πραγματεύεται τη σημασία της φύσης στη ζωή του ανθρώπου, την αξία της ομορφιάς του φυσικού & δομημένου χώρου. Ο φακός εγκλωβίζει αυτή την ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

ομορφιά, όπου υπάρχει ακόμα αλώβητη. Τα λόγια του Ελύτη, σταθερή αναφορά στον κόσμο των ονείρων. Νέες, δημιουργικές ιδέες προβάλλουν... Σ' ένα βαθύτερο επίπεδο, η ταινία αγγίζει το θέμα της παροδικότητας, του εφήμε­ ρου. Σίγουρα, όλοι περαστικοί είμαστε. Όπως λέει κι ένας νησιώτης: «... το Αιγαίο εί­ ναι ένα καράβι που ταξιδεύει αιώνες. Το θέμα είναι εμείς τι θα αφήσουμε πίσω μας...» Μια δυσκολία, όπως εγώ την έχω βιώσει σαν σκηνοθέτης, ειδικά στα οικολογικά θέματα, είναι ότι το ίδιο το θέμα είναι τόσο ζωτικής σημασίας που πιέζει να καταλά­ βει όλο τον χώρο έκφρασης. Ο οικολόγος κινηματογραφιστής καλείται συχνά να δια­ λέξει μεταξύ του μηνύματος και της Τέχνης του. Ομολογώ, ότι στην ταινία του Αι­ γαίου, έκανα κάποιες παραχωρήσεις προς χάριν του μηνύματος. Δεν μετανιώνω. Μια εξ αυτών των παραχωρήσεων αφορά το σημείο στη Σαντορίνη, όπου η αφή­ γηση παρέμεινε, προκειμένου να περάσω το μήνυμα ότι η οικοπεδοποίηση οδηγεί τε­ λικά στην ερημοποίηση του τοπίου. Μια ανάλογη παραχώρηση χρειάστηκε το σημείο στη Σύρο, με το φορτηγό και τα σκουπίδια που καταλήγουν στη θάλασσα, όπου δεν άντεξα να μην προσθέσω στην αφήγηση την εξήγηση της απονέκρωσης της παρά­ κτιας ζώνης, χωρίς βέβαια να επεισέλθω βαθύτερα σε ένα θέμα που θα μπορούσε να απασχολήσει ολόκληρη ταινία. Για τον οικολόγο κινηματογραφιστή, πέραν των καλλιτεχνικών διλλημάτων, υπάρχουν αντικειμενικές δυσκολίες. Κάποιες, είναι κοινές για όλους τους κινηματο­ γραφιστές. Αυτές αφορούν τα προβλήματα του ελληνικού κινηματογράφου γενικό­ τερα. Προβλήματα χρηματοδότησης, παραγωγής και ιδιαίτερα post-production, οι διεθνείς προσβάσεις κ.λπ. κ.λπ. Το ιδιαίτερο όμως πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο οικολόγος κινηματογραφιστής είναι ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ.

ότι έρχεται αναπόφευκτα αντιμέτωπος με τεράστια πολιτικά & οικονομικά συμφέροντα! Πόσες φορές δεν συναντάς το φόβο; Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια ταινία μου, τις «Επτά Πληγές του Παραδείσου» που διαδραματίζεται στον Αμβρακικό. Τότε χρεια­ ζόταν να κινηματογραφήσουμε κάποια χοιροστάσια. Ο κόσμος φοβόταν να μας μι­ λήσει, «μην ακούσει κανείς». Ολόκληρες μονάδες κλειδωνόντουσαν πριν φθάσουμε. Θυμάμαι, μας υποδέχονταν μόνο άγρια σκυλιά. Μια άλλη ταινία μου, «Το τραγούδι της φώκιας» καθυστέρησε τέσσερα χρόνια την προβολή της για να παιχθεί τελικά στην Ελλάδα μόνον αφού κέρδισε διεθνή διάκριση. Ευτυχώς όμως, κάτι δείχνει ν' αλλάζει. Μια πανελλήνια δημοσκόπηση που έκα­ νε πριν τρία χρόνια η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ για την Προστασία του Περιβάλλοντος & της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, έδειξε ότι μόνο το 13 % του κόσμου θεωρούσε τό­ τε τα θέματα περιβάλλοντος σημαντικά. Η αντίστοιχη πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι τρία χρόνια αργότερα - πάνω από το 30% του κόσμου πλέον ενδιαφέρεται ουσιαστι­ κά για το περιβάλλον. Η αισιόδοξη προσωπική μου εμπειρία από τη «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ» είναι η ανταπό­ κριση του κόσμου που υπήρξε και συνεχίζει να είναι συγκινητική. Μια ανεξάρτητη παραγωγή εξασφάλισε διανομή σε αίθουσες, επίσημη διανομή του DVD της, κέρδι­ σε πολύ γρήγορα την αγάπη του κοινού. Για εμάς που δημιουργήσαμε τη «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ» αυτή η αγάπη είναι πιο ση­ μαντική, ακόμα και από το βραβείο που απέσπασε η ταινία στο EUROPEAN HERITAGE FILM FESTIVAL 2005. Αξιοσημείωτο είναι ότι η επιτυχία της ταινίας δεν επηρεάστηκε από αυτή τη διάκριση. Εξελισσόταν ταυτόχρονα με τη βράβευση της και όχι ως απόρροια της αναγνώρισης της σε ένα από τα πλέον αξιόπιστα πανευρωπαϊκά φεστιβάλ κινηματογράφου. Επίσης ενδεικτικό για την αποδοχή της από τον κόσμο είναι το γεγονός ότι στο 45° Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, η «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ» ψηφίστηκε τέταρτη ταινία στην προτίμηση του κοινού, με πρώτη τις «ΝΥΦΕΣ» του Παντελή Βούλγαρη και ενδιάμεσες άλλες ταινίες μυθοπλασίας, με ακριβές, πολυδιαφημισμένες παραγωγές. Η «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ» ενέπνευσε επίσης ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τα σχο­ λεία και έχει ήδη πραγματοποιήσει δεκάδες προβολές σ' όλη τη χώρα κατόπιν πρό­ σκλησης τοπικών φορέων με συγκινητική ανταπόκριση από το εκάστοτε κοινό: Με­ τά από κάθε προβολή ακολουθεί, σχεδόν πάντα, πολύωρη ζωντανή συζήτηση του κό­ σμου. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι η ταινία χαίρει της ίδιας εγκάρδιας αποδοχής, ανεξάρτητα αν προβάλετε, σε νησί ή σε κάποιο επαρχιακό σημείο της ενδοχώρας. Φαίνεται λοιπόν ότι όλο και περισσότεροι αφυπνίζονται. Θα προλάβουμε τελικά να διασώσουμε ό,τι απέμεινε από την πολύτιμη φυσική & πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας;

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ»

ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ - ΣΕΝΑΡΙΟ

ΛΥΔΙΑ K A P P A

ΠΑΡΑΚΜΉ ΕΛΛΗΝΙΚΌ ΚΈΝΤΡΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΆΦΟΥ, ΕΡΤΑ,Ε., ΛΥΔΊΑ KAPPA ΜΟΥΣΙΚΉ ΕΥΑΝΘΊΑ ΡΕΜΠΟΥΓςΙΚΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ALEXANDER KUEHNE, ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΑΡΑΚΑΣΗΣ ΜΟΝΤΑΖ ΑΓΓΈΛΑ ΔΕςΠΟΤΙΔΟΥ ΉΧΟς ΔΗΜΉΤΡΗς ΒΑΣΙΛΕΙΆΔΗς ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΡΟΥΛΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΦΗΓΗΣΗ

ΠΕΜΥΖΟΥΝΗ

ΑΠΑΓΓΕΛΙΑ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ ΧΟΡΗΓΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ & ΤΗς ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉς ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΆς, ΙΔΡΥΜΑ ΣΑΜΟΥΡΚΑ

\ ι i :;,,!;::Γ,ί:

JS; ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ»

111

ΣΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ για την «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ

«.. .Η «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ» δεν είναι μια διαμαρτυρία, αλλά η πρώτη κι­ νηματογραφική μαρτυρία μιας τελούμενης καταστροφής... Σε μια εποχή οικολογικής συνειδητοποίησης, εντοπίζει τις μη αναστρέψιμες απώλειες στο Αιγαίο, εμφανίζοντας λύσεις που προκύπτουν αβίαστα από την ίδια τη φύση του προβλήματος, την ουσία του. Χωρίς να γί­ νεται διδακτική, δείχνει τον τρόπο με τον οποίο όλα μπορούν να συ­ νυπάρξουν και να συντονιστούν: η προστασία του περιβάλλοντος, ο τουρισμός, η ανάπτυξη... Η «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ» είναι μια καταγραφή την οποία συνθέτει μια καίρια κινηματογραφική ματιά που γνωρίζει ότι η δραστικότητα της δεν εξαρτάται μόνο από την επιλογή του υλι­ κού αλλά και από την καλλιτεχνική του απεικόνιση. Αυτή η ματιά δια­ περνά τον θεατή από την αρχή, κάνοντας τον κοινωνό του προβλη­ ματισμού, προκαλώντας του συγκίνηση...» Νάσος Βαγενάς ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ «...Δεν είναι μικρό το κατόρθωμα της Λυδίας Καρρά όταν δημιουρ­ γεί ένα ντοκιμαντέρ με θέμα το Αιγαίο, αναδεικνύοντας την ποιητικό­ τητα πέρα απ' το γραφικό & καταδεικνύοντας τα σημαντικά προβλή­ ματα χωρίς να καταφεύγει στη στεγνή καταγγελία... Καταγγέλλει τη συντελούμενη αλλοτρίωση ενός τόπου, προβάλλοντας παράλληλα τη βαθιά ομορφιά του. Και αυτή η ωραιότητα που αναδεικνύει αποτελεί εν τέλει την πιο δυνατή διαμαρτυρία. Γιατί το Αιγαίο, μέσα από το έρ­ γο της Λυδίας Καρρά, φανερώνει την υπαρξιακή του διάσταση, ένα μέτρο ζωής που καλλιεργούν οι άνθρωποι στο πέρασμα του χρόνου καθώς συντονίζονται με αυτό το τοπίο...» Αγγελος Καλογερόπουλος Ε.Δ.Ε.Ε. «... Ευτυχώς, για μας και ιδίως για το Αιγαίο, η Λυδία Καρρά όχι μό­ νο άκουσε τι είχε να της πει το Αιγαίο, αλλά κράτησε μαγευτικές εικό­ νες απ' την ομορφιά των νησιών του... Με τον νου της στο παράπο­ νο του, μην αλωθεί, δημιούργησε μια ταινία ύμνο στο ελληνικό Αιγαίο με τη «Φωνή» του να κρατάει εύλογο παράπονο... Ας ακούσουμε τι ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 12

έχει να μας πει το αρχιπέλαγος με τις εικόνες της Λυδίας Καρρά, λου­ σμένες σε μουσική Ευανθίας Ρεμπούτσικα...» Ελένη Μπιστικά ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ «... Με την «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ» η βραβευμένη σκηνοθέτης, με μια πλειάδα ταλαντούχων συνεργατών, κατορθώνει να μετατρέψει ένα ντοκιμαντέρ σε ταινία τέχνης...» Μαρία Καραβία INSIDER «... Φυσική ομορφιά & καταστροφή από την ανθρώπινη παρέμβαση εναλλάσσονται, συμπαρασύροντας και τα συναισθήματα... Η ταινία δεν είναι κατηγορηματική. Είναι μια ταινία ευαίσθητη που αγωνιά και χτυπάει ένα καμπανάκι που ελπίζει να ακουστεί...» Λίνα Γιάνναρου ΟΙΚΟ Καθημερινής

«... Ευχαριστούμε για τη διεισδυτική ταινία. Η κριτική σκέψη & η φροντίδα είναι καίριας σημασίας για το μέλλον...»

Madeline Avramousis διευθύντρια της Γάλλο- Γερμανικής τηλεόρασης ARTE

«...πριν λίγο έφυγα από την αίθουσα με τη ζωντανή εντύπωση της ταινίας «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ», αυτού του αριστουργήματος! Θα πρέπει οι Υπουργοί Πολιτισμού και άλλοι να βλέπουν μια φορά την εβδομάδα την ταινία αυτή για να βρίσκονται σε εγρήγορση...» Παναγιώτης Τέτσης Εικαστικός

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: «ΦΩΝΗ ΑΙΓΑΙΟΥ»

2η Εβδομάδα Οικολογίας στην Αίγινα

9-17 Ιουνίου 2006

Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Είσοδος

Ελεύθερη

Παρασκευή 9 Ιουνίου

7 μ.μ. Μεταλλαγμένα στο πιάτο μας

8 μ.μ. Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος Ομιλητής: Κώστας Καρράς Αυλή Λαογραφικού

Ομιλήτρια: Βάσω Κανελλοπούλου Αυλή Λαογραφικού

Μουσείου

9 μ.μ. «Φωνή Αιγαίου» Προβολή ντοκιμαντέρ (ελληνική παραγωγή 2004) (6Γ)

Μουσείου

8 μ.μ. Αφιέρωμα:. Κινηματογράφος-Οικολογία Προλογίζει ο σκηνοθέτης Σπύρος Δομαζάκης

Προλογίζει η σκηνοθέτης Λυδία Καρρά

Επιμέλεια: Σινέ Τιτίνα και Ελληνική Εταιρεία

Βραβείο Καλύτερης Ταινίας για το Φυσικό

Αυλή Πύργου

Μάρκελου

Περιβάλλον στο European heritage Film Δ ε υ τ έ ρ α 12 Ι ο υ ν ί ο υ (Αγίου Πνεύματος)

Festival Αυλή Λαογραφικού

Μουσείου

11 πμ. Από τη Βιώσιμη Ανάπτυξη στην Αξιοβίωτη Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη Ομιλητές: Καθ. ΕΜΠ Δημήτρης Ρόκος

Σ ά β β α τ ο 10 Ι ο υ ν ί ο υ

και Μιχαήλ Δεκλερής

11 π.μ. 2ο Οικολογικό Εργαστήρι για παιδιά Με τους Γρηγόρη και Βόλια Μαλτέζου Αυλή Πύργου

Επιμέλεια: Μη κερδοσκοπική Εταιρεία «Ήλιος»

Μάρκελλου

Δημοτικό

7 μ.μ. Ζωγραφική για παιδιά

Θέατρο

Αίγινας

Συντονίστρια: Βάσω Καλουδιώτη Γκαλερί Έγινα

Τρίτη 13 Ιουνίου

Αίγινα

7 μ.μ. Κινδυνεύουμε από τον αμίαντο;

Με τον Αντρέα Δερμάτη

Ομιλητής: Χρήστος Γανδάς Αυλή Λαογραφικού

7 μ.μ. Θέατρο Σκιών «Καραγκιόζης» για τα παιδιά

Μουσείου

Το

Θεατράκι

8 μ.μ. Υβριδικά αυτοκίνητα: πιο φιλικά στο Τετάρτη 14 Ιουνίου

περιβάλλον Ομιλητής: Μιλτιάδης Τσοσκούνογλου Αυλή Λαογραφικού

Μουσείου

9 μ.μ. Εγκαίνια έκθεσης Οικολογικής Τέχνης Γκαλερί Έγινα

11 π.μ. Test-drive του υβριδικού TOYOTA Prius Παναγίτσας

11 π.μ. 2ο Οικολογικό Εργαστήρι για παιδιά Με τους Γρηγόρη και Βόλια Μαλτέζου

114

Μουσείου

Πέμπτη 15 Ιουνίου

Κ υ ρ ι α κ ή 11 Ι ο υ ν ί ο υ

Αυλή Πύργου

Ομιλήτρια: Υβέτ Ναχμία Επιμέλεια: Σόλογος Γυναικών Αίγινας Αυλή Λαογραφικού

Αίγινα

Έναντι εκκλησίας

7 μ.μ. Γη-Γυναίκα

6 μ.μ. Θεατρικό Παιχνίδι για τα παιδιά Με την Έλενα Φουντοόκη και τον Βασίλη Βασιλάκη Αυλή Λαογραφικού

Μουσείου

Μάρκελου ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 2Η ΕΒΔΟΜΑΛΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ,

1.12

Σάββατο 17 Ιουνίου

Παρασκευή 16 Ιουνίου

Παγκόσμια Ημέρα Ερημοποίησης και Ξηρασίας

6 μ.μ. Απονομή επάθλων κλήρωσης Αυλή Λαογραφικού

11 μ.μ. Ημερίδα RECORA

Μουσείου

Υπό την αιγίδα του Δήμου Αίγινας

8 μ.μ. Οικολογική Δόμηση

Η αξιοποίηση των θαλάσσιων φυκιών

Ομιλητής: Κώστας Τσίπηρας

Αημοτικό

Επιμέλεια: Σ.ΟΛΑΡ. Περιλαμβάνει μέτρηση με γεωμαγνητόμετρα από την ομάδα Γεωβιολογίας του Σ.ΟΛ.ΑΡ. Αυλή Λαογραφικού

Μουσείου

Αίγινας

Θέατρο

Αίγινας

1 μ.μ. Επίσκεψη σε βιοκλιματική κατοικία Με τον αρχιτέκτονα Κώστα Τσίπηρα 8 μ.μ. Αφιέρωμα Κινηματογράφος-Οικολογία Προλογίζει ο σκηνοθέτης Σπύρος Δομαζάκης Επιμέλεια: ΣινέΤπίνα και Ελληνική Εταιρεία Αυλή Πύργου

Μάρκελου

Οικολογική Κλήρωση Πληροφορίες:

στο χώρο

των

εκδηλώσεων

• Επτά (7) κάδοι οικιακής κομποστο-ποίησης, προσφορά της Βελπωτική-Γ. Παππάς (τηλ.

210.671.6227).

• Ένα υβριδικό αυτοκίνητο TOYOTA Prius για ένα σαββατοκύριακο, προσφορά της TOYOTA Ελλάς.

Συμμετέχουν Δήμος Αίγινας - Λαογραφικό Μουσείο Αίγινας -

- Περιοδικό «Αιγιναία» - Σινέ Τιτίνα - Γκαλερί

Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αίγινας - Λιμενικό

Έγινα Αίγινα - Το Θεατράκι - Βιβλιοπωλεία

Ταμείο Αίγινας - Δημοτική Βιβλιοθήκη Αίγινας

Φλώρα, Λυχνάρι, Πάπυρος Αίγινα - Γερμανός

- Ελληνική Εταιρεία για την Προστασία του Πε­

Αίγινα - Γραμμή και Σχέδιο Αίγινα - Microtech

ριβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Αίγινα - Σούπερ Μάρκετ Dia Αίγινα - Έπιπλα

- Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας -

Τόγιας Αίγινα - Έπιπλα Τσεβάς Αίγινα - Ηλε­

Πρόγραμμα RECORA - Οικολογική Εταιρεία

κτρικά Ψωμιάδης Αίγινα - TOYOTA Ελλάς

Ανακύκλωσης - «Ήλιος» Μη κερδοσκοπική Εταιρεία για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη - Σύλλογος

Οργάνωση

Ολιστικής Αρχιτεκτονικής και Οικολογικής Δό­

Ηλίας Μεσσίνας

μησης (Σ.ΟΛ.ΑΡ.) - Σύλλογος Γυναικών Αίγινας

Δρ. Χωρ. ΕΜΠ - υπ. Μηχ. Περιβ. aigina@ecoweek.gr

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

115

ΛΙΝΑ ΜΠΟΓΡΗ-ΠΕΤΡΙΤΟΥ

0 υγιός της καίοισουράδα^ (ΘΡΎΛΟΙ ΤΗς ΑΙΓΙΝΑς) Όπως τα είχε διηγηθεί π Ελενίτσα Λογιωτατίδου, στη γιαγιά της ιστορικού Γωγώς Κουλικουρδη, Αννέτα Παγγέ.

ΗΑννε-

τα γεννήθηκε το 1860. Το γλωσσικό ιδίωμα δε, έχει καταγρα­ φεί με.... ευλάβεια, όπως η ίδια η Γωγώ το επιθυμούσε.

«Ήτανε ο τσαιρός της Πανάστασης τσάι όσοι γλυτώκανε αφ' το λεπίδι του Τούρκου, στην Αίγενα ήρθανε. Μοσχονησιώτες, Αϊβαλιώτες, ακόμα τσάι Ψαριανοί. Κακοτρεγμένοι άνθρωποι, κακορίζικοι τσάι ούλοι χριστιανοί. Ετσείνη η τσούρα Δέσποινα, του Κανάρη η μάνα, λεβεντογυναίκα, μεγάλη καρδιά, σαν φούντωσαν τα σπιτικά τους από τη φωτιά ποόβαλε το χέρι του άπιστου, άρπαξε μέσα σε ούλο ετσείνο το χαλασμό το'κόνισμα της Παναγιάς, τσάι αφού δεν πρόκανε να έμπει στα τρεχαντήρια τσάι στις σακολέβες που φορτώνανε τους ανθρώπους να φύ­ γουνε αφ' το κακό, έδεσε τα δυο παιδιά της στην πλάτη τσάι πήδηξε στη θάλασσα, να κολυμπάει. Φύλαξε η Παναγιά τσάι την είδανε αφ' το καράβι του πεθερού της, τσάι τηνε.,.ψαρέψανε! Για δαύτο τσάι ο υγιόκας της έγινε ατρόμητος τσάι τρανός! Πάλε ξεμάκρυνα αφ' την κουβέντα... Σαράντα χιλιάδες ήτανε ούλοί οι πρόσφυγγες... Καταλαγιάσανε δώθε, τσείθε, μέ­ σα στις σπηλαίες , ακόμη τσάι σε μνήματα των αρχαίωνε. Μια χειμωνιάτικη νύχτα, που φύσαγε το ξεροβόρι δαιμονισμένα, ένας αψηλός άνθρωπος χτυπάει την πόρτα της μαμμής της Κουκοόλενας (πεθεράς του Γιώργη Ηρειώτη -Κοντογιώργη), τσάι λέει της : - Tosjwpâ ραμμή, η γιο«ναίκα pew τοουλοπονάει (κοιλοπονάει), πααίνορε

σβέλτα.

- Παράξενος άνθρωπος είναι αιπούνος, μονολογάει η μαμμή τσάι σταυροκοπιέται, τσάι παίρνει σταυρολούλουδο, λιβάνι τσάι ένα τσεράτσι (κεράκι) αφ' τον Επι­ τάφιο, πούχε στην προύσα της(ποδιά), τσάι πααίνουνε. Μια ανατρουχίλα δέρνει το κορμί της, αλλά πααίνει στη δουλεία της, είναι μαμ­ μή, τι να κάνει. Φτάκανε σε μία σπηλαία. Αυτουνο δεν την κιοτεύει. Πολλοί τότες σε σπηλαίες καθόντουσάνε. Τα κονάκια ήντουσανε λιγοστά. ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 12

Λ »

; 3

^ •-:•••* r::•••; ' !

i

5•••••:

I

t

«I .4

Πααίνει μέσα τσάι λέπει μία ομορφονέα ανεράϊδα να βογγολοάει, πάνω σ' ένα πά­ πλωμα δαμαστσένιο (από ύφασμα δαμασκηνό)... γνώριμο της τσουρά μαμμής.

- Τήραξε να γεννήσει τον uyió μου! της λέει, ο αψηλός άντρακλας. Ακούεις; Τον υγιό μου! Τρομάρα πιάνει τη μαμμή. Αν γεννήσει τσούπρα (κόρη), θάναι το τέλος της γριάς. Τσάι να, που γεννιέται... τσούπρα! Η μαμμή γλήγορα γλήγορα με το τσεράτσι ποάχε στην προύσα της πάει κοντά στη φωτιά, το μαλακώνει, φιάνει τσουτσουνάτσι τσάι το κολλάει στα εμπροστά του νιογέννητου. Παράξενα ακούγεται η φωνή του αψηλού σαν ήρθε μέσα που τόνε φώναξε μό­ λις έσιαξε τη λεχώνα.

- Είναι όμορφος ο υγιός μου; - Άχου,αφένχη μου, καλορίζικος τσάι θεμελιωμένος νάναι ο υγιός σου! τσάι σκουπίζει τα λερωμένα χέρια της στο γνώριμο της πάπλωμα. Γιομάτος χαρά της ρίχνει χρυσά στην προύσα της, τσάι πααίνει τη μαμμή ίσαμε την αυλόθυρα της, τσάι εχάθει. Ετσείνη αδειάζει γλήγορα τα χρυσά στην αυλή για να μην έμπει με δαύτα μέσα στο σπίτι τσάι το μολέψει. Τα χρυσά που πέσανε στο χοάμας (χώμα) γίνανε με μιας... κρεμμυδόφυλλα! Φωνάζει στην εδική της τσούπρα, την Άννα: - Θύμιασε, δεχαχέρα μου, γιατί αυτός είναι καλοτσουράδος (ανεράϊδος), προπάταε μια σπιθαμή πάνω από το χούμας. Πως εφτάκαμε, δεν χο λόγιασα., ρίξε αγιασμό τσάι άλλα αγιωτικά. Ίσα που προφτάκανε. Σε λίγο ακούεται σάλαο μεγάλο στο λιακωτό(στέγη) της μαμμής ίσαμε τα ξημερώματα.Το πρωΐ, σα βγήκε στην αυλή της τι να δει, όσα κρεμ­ μυδόφυλλα είχανε πέσει πάνου σε μαγαρισιές ήτανε γρόσα τσάι ντούστα (νόμισμα)! Πααίνει στο αρχοντικό της Παντελάτσαινας τσάι λέει της: - Τσουρά Λογιωταχίδαινα μου, να ιδώ το δαμαστσένιο σου πάπλωμα. Τουράξανε στο σεντούκι τσάι λέπουνε το πάπλωμα της λερωμένο!" Σημείωση: το κείμενο έχει δημοσιευθεί στην τοπική εφημερίδα «Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ» και στην στήλη με τον τίτλο «Ιδού θύμηση κάνω...», όπου αναφέρομαι σε λαογραφικά (κυρίως) θέματα της Αίγινας. Ο ΥΓΙΟΣ ΤΗΣ ΚΑΛΟΤΣΟΥΡΑΔΑΣ

117

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Ε Ι Σ

Γράφει ο Θανάσης Παπαθανασόπουλος

Τα μοιρολόγια ιης Άνχισσας

Τα ρήραια σε περιμένουν

τ ο υ Βασίλη Π λ ά τ α ν ο υ

της Μ ά ρ θ α ς Λυκούρη-Παπαγεωργίου

Ο Βασίλης Πλάτανος, τόσον ως δημοσιογρά­

Πρόκειται για μια αξιόλογη ποιητική συλλο­

φος όσον και ως λογοτέχνης με ειδικότητα

γή γραμμένη με αίσθημα και καλλιέργεια. Η

λαογράφου, είναι σχεδόν πασίγνωστος στο

ίδια δεν είναι πρωτόβγαλτη στην ποίηση. Το

αναγνωστικό κοινό των εφημερίδων και μά­

1997 δημοσίευσε άλλη μια ποιητική συλλογή

λιστα των πιο πνευματοφόρων από αυτές.

με τον χαρακτηριστικό των μοντερνιστικών

Πρόκειται για άνθρωπο ζυμωμένο με τη

προθέσεων της τίτλο Ήχοι

Απόδρασης.

Η

λαϊκή ζωή, που ξέρει να περιγράφει και να

συλλογή εκείνη είχε βραβευθεί το 1987 σε

εκθειάζει με γνώση λόγου και ταπεινότητα

χειρόγραφη μορφή, στον ποιητικό διαγωνι­

τις εξάρσεις της. Πρόκειται για ανάτυπο από

σμό που προκήρυξε η φημισμένη και αειθα­

τον Κ' τόμο του Δελτίου

λής φιλολογική Στέγη Πειραιά.

της Εταιρίας των

Λεσβιακών μελετών και αναφέρεται στα μοι­

Στην κρινόμενη εδώ συλλογή της, η ποι­

ρολόγια της περιοχής Άντισσας, τα οποία και

ήτρια γράφει σε επαρκή ελληνικά, οδηγώ­

με ευσυνειδησία καταγράφει και αντιγράφει

ντας το στίχο της μέσα τόσο από τις κατακτή­

στο ιδίωμα και στην ορθογραφία που αυτά

σεις της παραδομένης στιχουργίας όσο και

πρωτοπέρασαν στα διάφορα λαϊκά χειρόγρα­

μέσα από το πνεύμα ενός ελεγχόμενου και

φα, από τα οποία και άντλησε ο συγγραφέας.

συνεπώς κατανοητού μοντερνισμού. Το εύ­

Πρόκειται για μια ποίηση πρωτογενή που

ρος των αναζητήσεων της είναι μεγάλο και η

δεν προδίδει τη λαϊκή γλώσσα και αποδίδει

αγωνία της να εκφράσει το όραμα και τον κό­

σωστά το αλάνθαστο λαϊκό αίσθημα. Γενικώς

σμο της καταφανής. Της ευχόμεθα να συνε­

πρόκειται για μια εργασία αξιέπαινη, κατα­

χίσει τον ελπιδοφόρο δρόμο της στις δύσκο­

ξιωμένου και αυθεντικού λαογράφου.

λες και επικίνδυνες εκτάσεις της σύγχρονης ποιητικής ευαισθησίας.

118

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 12

Τα μυστικά ποιήματα 1-7

Από την Πνύκα στο Παγκράτι

του Λάμπρου Σπυριούνη

Οι επιφυλλίδες της Έ β η ς Τουλούπα

Ο ποιητής έχει εγκολποθεί για τα καλά τους

Πρόκειται για καλογραμμένες και περιεκτι­

τρόπους της μοντερνιστικής ποιητικής κι εκ­

κές επιφυλλίδες της γνωστής

φράζει τους κόσμους του για άνεση και

και λογίας κ. Τουλούπα, που δημοσιεύθηκαν

πνευματική συνέπεια.

αρχικά στον αθηναϊκό τύπο, και τώρα θη­

Τα ποιήματα του έχουν κάτι από την τε­

σαυρίζονται στο κομψό,

αρχαιολόγου

παρουσιαζόμενο

όπως τα ξέρουμε από

εδώ, βιβλίο της. Ένα βιβλίο που, πέρα από

την γραφίδα ενός μεγάλου αμερικανού μο-

τα δραστικά κείμενα του, μας μιλάει και με

χνική των Ασμάτων,

ντερνιστή, του Πάουντ. Πρέπει να προσέξει

πλούσιο εποπτικό υλικό, σχετικό με τα θέμα­

όμως και να ελέγχει διαρκώς τον λόγο του

τα που διαπραγματεύεται. Και καταφέρνει η

που ακροβατεί πάνω στην έννοια και τις στι­

γεραρή συγγραφέας να γίνεται συναρπαστική

χουργικές πρακτικές και τεχνικές, γιατί κιν­

μέσα από την καθαρότητα του ελληνικού λό­

δυνεύει να αραδιάζει λόγια χωρίς νόημα. Οι

γου της και την αδιαμφιστήτητη αρχαιολογι­

τόνοι του θυμίζουν και την λεκτική ορθο-

κή σοφία της.

φροσύνη του Σεφέρη και την υπερεαλιστική μαγεία του Ελύτη.

Και είτε για τον πύργο των Αθηνών μας μιλάει (του 1770), είτε για το Παγκράτι, είτε

Έχει όμως δική του φωνή και καταφέρνει

για τον αείμνηστο Χρήστο Τσούντα, πάντοτε

να μας παρουσιάσει το δικό του πνευματικό

καταφέρνει να δεσπόζει πάνω στο θέμα της,

στίγμα, καθώς είναι άνθρωπος της εποχής

και δεσπόζοντας να μας καθιστά κοινωνούς

του, που παρακολουθεί τα πάντα και δεν

της χαράς που νιώθει σαν αρχαιολόγος, και

αφήνει τίποτε αισθητικώς

ανεκμετάλλευτο.

της στενοχώριας της, όταν ορισμένα πράγμα­

Του ευχόμαστε καλή και ελπιδοφόρα πορεία.

τα δεν πάνε καλά στον τόπο μας, σχετικά με τις αρχαιότητες. Η κυρία Τουλούπα, καθώς την διαβάζεις, καταφέρνει να σε παρασύρει στις μαγικές δίνες του στοχασμού, της εγκυκλοπαιδικότητάς της, του σεβασμού

της

προς ένα παρελθόν που εξακολουθεί να στη­ ρίζει το ελληνικό, το ευρωπαϊκό, αλλά και το παγκόσμιο μέλλον.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

119

Οι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας του 2001 Απόσπασμα από την ετήσια έκθεση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας Ν (κ. Γκαρνκάνα Όσον αφορά τις προοπτικές για το 2006, το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν προβλέ­ πεται ότι θα αυξηθεί περίπου κατά 3,5% δηλαδή ο ρυθμός αύξησης θα διαμορφω­ θεί σε επίπεδο κατά τι χαμηλότερο από ό,τι το 2005, θα εξακολουθήσει όμως να είναι αισθητά υψηλότερος από ό,τι στη ζώνη του ευρώ. Η ιδιωτική κατανάλωση θα είναι και πάλι ο κύριος προωθητικός παράγοντας της εγχώριας ζήτησης, αλλά σημαντική θα είναι και η συμβολή των ε­ πενδύσεων, λόγω της αναμενόμενης αύ­ ξησης των δημοσίων επενδύσεων και της ταχύτερης από ό,τι το 2005 αύξησης των ιδιωτικών επενδύσεων. Στην άνοδο των επιχειρηματικών επενδύσεων εκτιμάται ό­ τι θα συμβάλουν και οι ρυθμίσεις του ανα­ πτυξιακού και του φορολογικού νόμου, καθώς και του νόμου - πλαισίου για τις συμπράξεις ιδιωτικού και δημόσιου το­ μέα. Στη διατήρηση του ρυθμού ανόδου του ΑΕΠ σε ικανοποιητικό επίπεδο και κατά το τρέχον έτος θα συμβάλει επίσης η εξέλιξη της παγκόσμιας οικονομίας, η ο­ ποία, παρά τη μεγάλη αύξηση της τιμής του πετρελαίου, αναμένεται να παραμεί­ νει ευνοϊκή. Σύμφωνα με τις τελευταίες προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ο ρυθμός ανόδου του παγκό­ σμιου ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα διαμορφωθεί στο 4,9% το 2006, έναντι 4,8% το 2005, και ο ρυθμός αύξησης του όγκου του πα­ γκόσμιου εμπορίου θα φθάσει το 8% από 7,3% το 2005. Οι προοπτικές της ελληνικής οικονο­ μίας Για την περίοδο πέραν του 2006, οι με­ σοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες ανα­ πτυξιακές προοπτικές θα εξαρτηθούν α­ πό τη διασφάλιση της μακροοικονομικής σταθερότητας και τη βελτίωση της διαρ­ θρωτικής ανταγωνιστικότητας της ελληνι­ κής οικονομίας. Η διασφάλιση της μακροοικονομικής σταθερότητας -της οποίας βασικό στοι­ χείο είναι ή σταθερότητα των τιμών- θα α­ παιτήσει, πρωταρχικά, δημοσιονομική ε­ ξυγίανση, καθώς και μισθολογικές αυξή­ σεις οι οποίες είναι συμβατές με τη σταθε­ ρότητα των τιμών. Παράλληλα βεβαίως, για την επίτευξη της σταθερότητας των τι­ μών θα απαιτηθούν περαιτέρω ευρύτε­ ρης κλίμακας διαρθρωτικές μεταρρυθμί­ σεις που ενισχύουν την ευκαμψία των α­ γορών προϊόντων και εργασίας, καθώς και τις συνθήκες ανταγωνισμού. δημοσιονομική πολιτική Εν όψει των δυσμενών δημογραφικών προοπτικών, αν δεν υπάρξει έγκαιρη με­ ταρρύθμιση του συστήματος συντάξεων, οι δημόσιες δαπάνες για συντάξεις και υ­

γειονομική περίθαλψη θα αυξηθούν δρα­ ματικά μετά το 2015 -συνολικά κατά 11,5 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ μεταξύ του 2005 και του 2050- σύμφωνα με τις διαθέσιμες προβολές. Σημειωτέον ότι οι προβολές αυτές στηρίζονται σε δεδομένα του 2002 και είναι ενδεχόμενο νεότερες εκτιμήσεις, που θα λαμβάνουν υπόψη τις πιο πρόσφατες εξελίξεις, να καταλήξουν σε μεγαλύτερη αύξηση. Σχετικά με τα έσοδα, ο ουσιαστικός πε­ ριορισμός της φοροδιαφυγής και επομέ­ νως η είσπραξη έστω και μέρους των ε­ σόδων που διαφεύγουν θα επαρκούσαν για να δημιουργηθούν σημαντικά πρωτο­ γενή πλεονάσματα στον κρατικό Προϋ­ πολογισμό και να επιτευχθεί ουσιαστική μείωση του δημόσιου χρέους. Χαρακτηρι­ στικά αναφέρεται ότι, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη μελέτη, το ύψος της φορο­ διαφυγής (οι μη καταβαλλόμενοι φόροι) έ­ φθαναν περίπου το 15% του ΑΕΠ και το 64% των φορολογικών εσόδων το 1997, ενώ η αίσθηση των ερευνητών, την οποία συμμερίζεται και η Τράπεζα της Ελλάδος, είναι ότι το ύψος της φοροδιαφυγής είναι πολύ μεγαλύτερο. Για τη συγκράτηση των δαπανών σε ε­ πίπεδο κεντρικής ή γενικής κυβέρνησης θα ήταν χρήσιμο να εξεταστεί και στην Ελλάδα η δημιουργία ενός ολοκληρωμέ­ νου θεσμικού πλαισίου με συγκεκριμέ­ νους κανόνες για τον καθορισμό δημο­ σιονομικών στόχων, την κατάρτιση πο­ λυετών προϋπολογισμών και την αξιολό­ γηση των δημόσιων δαπανών. Μεταρρύθμιση του συστήματος συ­ ντάξεων Όσον αφορά τη μεταρρύθμιση του συστή­ ματος συντάξεων, επειδή το μέγεθος της προσαρμογής που απαιτείται στην περί­ πτωση της Ελλάδος είναι μεγάλο, προκει­ μένου να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του συστήματος επιβάλλεται, πέραν της ριζι­ κής μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος, η βελτίωση τόσο των δημό­ σιων οικονομικών όσο και της λειτουργίας της αγοράς εργασίας. Εξάλλου, και η πο­ λιτική που έχει συμφωνηθεί σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης για την αντιμετώπι­ ση του προβλήματος περιλαμβάνει τρεις άξονες: αύξηση της απασχόλησης, μείω­ ση του δημόσιου χρέους και ασφαλιστική μεταρρύθμιση η οποία θα πρέπει να πε­ ριλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την ενίσχυση των κεφαλοποιητικών στοιχείων του συ­ στήματος. Με άλλα λόγια, είναι σκόπιμη η λήψη μιας σειράς μέτρων τα οποία θα αλληλοσυμπληρώνονται. Επίσης, η εισφοροδιαφυγή αποτελεί κατά κοινή ομολογία ένα από τα σημαντι­ κότερα προβλήματα του υφιστάμενου συ­

στήματος συντάξεων. Η ενίσχυση της α­ ντιστοιχίας μεταξύ ασφαλιστικών εισφο­ ρών και παροχών, δηλαδή του ανταποδο­ τικού χαρακτήρα του συστήματος, θα ο­ δηγούσε αυτόματα σε περιορισμό και της εισφοροδιαφυγής. Επίσης, θα ήταν σκό­ πιμο να εξεταστούν και άλλα ζητήματα, π.χ. ο περαιτέρω περιορισμός του κατα­ κερματισμού και του υψηλού λειτουργικού κόστους του ασφαλιστικού συστήματος, ο αποτελεσματικός έλεγχος για την καλύτε­ ρη αξιοποίηση της περιουσίας και των α­ ποθεματικών των Ταμείων, η βελτίωση της οργάνωσης των Ταμείων, ο εξορθολογισμός και η αυστηρή εφαρμογή των προϋποθέσεων για θεμελίωση του συ­ νταξιοδοτικού δικαιώματος και η περαιτέ­ ρω διευκόλυνση της κινητικότητας των εργαζομένων μεταξύ διαφορετικών Τα­ μείων (διαδοχική ασφάλιση). Απαιτούνται, τέλος, διαρθρωτικά μέτρα για την αύξηση του ποσοστού απασχό­ λησης, τη βελτίωση της παραγωγικότη­ τας και, τελικά, τη βελτίωση της διαρθρω­ τικής ανταγωνιστικότητας που είναι ανα­ γκαία για δύο λόγους. Πρώτον, εν όψει της προβλεπόμενης γήρανσης του πλη­ θυσμού, η οικονομική ανάπτυξη μακρο­ χρόνια θα πρέπει να στηριχθεί σε συνεχή βελτίωση της παραγωγικότητας της ερ­ γασίας, και αύξηση του ποσοστού απα­ σχόλησης, κυρίως με την προσέλκυση περισσότερων νέων, γυναικών, καθώς και ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας στην α­ γορά εργασίας. Δεύτερον, εν όψει της παγκοσμιοποίησης, η ελληνική οικονομία πρέπει να μετασχηματιστεί σε μια περισ­ σότερο δυναμική οικονομία με εξαγωγικό προσανατολισμό. Αγορά εργασίας Στα μέτρα των οποίων η λήψη θα μπο­ ρούσε να συμβάλει στην περαιτέρω βελ­ τίωση της λειτουργίας της αγοράς εργα­ σίας περιλαμβάνονται η αναβάθμιση των συστημάτων εκπαίδευσης και επαγγελ­ ματικής κατάρτισης, ιδίως η επέκταση της ενδοεπιχειρησιακής κατάρτισης και των ευκαιριών διά βίου εκπαίδευσης. Γενικό­ τερα, μπορεί να συμβάλει ο εκσυγχρονι­ σμός του εκπαιδευτικού συστήματος, ώ­ στε αυτό να παρέχει εφόδια που ανταπο­ κρίνονται καλύτερα στην ανάγκη να προ­ σαρμόζονται συχνά οι δεξιότητες των ερ­ γαζομένων στη διάρκεια του εργασιακού βίου τους, με δεδομένη την ταχύτητα των τεχνολογικών αλλαγών.

έπιπλο ο φως e διακόσμηση

aas προσφέρουμε καθημερινά!

- » ΑΙΓΙΝΑ . ΠΑΡ. ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΟΥ, ΤΗΛ. 22970 28795 · Π. ΗΡΕΙΟΤΗ, ΤΗΛ. 22970 27772 ' ΑΓΙΟΙ, ΤΗΛ. 22970 53205 · ΠΑΡΑΛΙΑ ΣΟΥΒΑΛΑΣ, ΤΗΛ. 22970 53060 • ΚΕΝΤΡΙΚΑ: ΚΥΨΕΛΗ ΑΙΓΙΝΑ, ΤΗΛ. 22970 27880 • ΠΟΡΟΣ · ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ 74, ΤΗΛ. 22980 26082 » ΣΠΕΤΣΕΣ · ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ, ΤΗΛ. 22980 73716 · ΑΝΑΛΗΨΗ, ΤΗΛ. 22980 74309 » ΚΡΑΝΙΔΙ · ΠΛΑΤ. ΠΑΝΤΑΝΑΣΗΣ, ΤΗΛ. 27540 21593 « ΚΡΑΝΙΔΙ / ΠΟΡΤΟ ΧΕΛΙ · ΚΟΚΚΙΝΑΡΙ ΚΡΑΝΙΔΙΟΥ, ΤΗΛ. 27540 29682 CENTRAL KYPSELI - AEQINA, TEL 22970 27880 e-mail: anedik@otenet.gr, www.anedik.gr

Ανακυκλώστε τα οργανικά σας απόβλητα και φτιάξτε λίπασμα ιδανικό για τα φυτά σας

Με ysLjpaL ϋΐποοχιπφ)ίξ©ίΐ]ΐ]|ΐε

Ü

We are pleased t o s u p p o r t Eco-Weëk" κάδος κήπου 280 λίτρων διατίθεται

σε διάφορα

μεγέθη και χρώματα

'ÇjjjJI?-

«-«•τ

Ανάπτυξη και πωλήσεις Ακινήτων Αγοραπωλησίες οικοπέδων www.saronicfinehouses.com info@saronicfinehouses Mobile +30 6948 603644

περιστρεφόμενος

κάδος από

' * 5 >°° κάτοικος ή

κάδος

μπαλκόνια}

ξενοδοχείο

Το σύστημα δεν απαιτεί γεωσκώληκες, χουμοποιεί και ζωικής προέλευσης οργανικά

ΒΕΛΤΙΩΤΙΚΗ Γ. Παππάς Κάδοι κομποστοποίησης από το 1997 προμήθεια γεωσκωλήκων και σταθεροποιητών ΡΙυποστήριξη λειτουργίας και παροχή πληροφοριών αποστολή σε όλη την Ελλάδα