Openheid van zaken

HET MEEKRIJGEN VAN BEWONERS IN DE TRANSITIE

Woningcorporaties staan, samen met gemeenten en andere partijen in de warmteketen, voor de uitdaging om de energietransitie te versnellen en zo de klimaatdoelstellingen van 2050 te halen. Een belangrijk onderdeel van de lokale energietransitie is om al op korte termijn stappen te zetten om de warmtevoorziening in de bestaande bouw duurzamer te maken. De grote vraag is: hoe krijg je bewoners mee? We gingen hierover in gesprek met Niek Habraken, programmamanager verduurzaming van woningcorporatie KleurrijkWonen.

Tekst Dionne Verstegen Beeld KleurrijkWonen

Culemborg is volop bezig met de energietransitie.

Een van de gemeentes waar KleurrijkWonen woningen heeft is Culemborg. De gemeente was al met de energietransitie bezig voordat de klimaatwet kwam. De wijk Voorkoop, bestaande uit zo’n 1500 woningen, is een van de wijken die van het aardgas af kan. Niek Habraken: “Tijdens een van de eerste informatieavonden in 2019, waarbij we bewoners informeerden over alle mogelijkheden om van het gas af te gaan, kregen we al snel de vraag ‘Hoe gaan we dat betalen?’ Eigenlijk hadden we daar geen goed antwoord op. Toen liepen er mensen boos weg.”

“De wijk heeft veel koophuizen met bewoners met lage inkomens, en betaalbaarheid is voor deze huiseigenaren net zo belangrijk als voor onze huurders. Na die eerste avond wisten we ‘dit moet anders!’. De vraag over betaalbaarheid moeten we als uitgangspunt nemen. En dat zijn we gaan doen. Zo zijn we bijvoorbeeld samen met de gemeente gaan kijken naar de optie om te participeren in een Energie Service Company, om zo bewoners te ontzorgen. Daarnaast hebben we verschillende werkgroepen opgericht die zich bezighouden met onder andere communicatie, techniek en financiën. Hierdoor worden zo’n vijftig bewoners actief betrokken bij het proces.”

Te gehaast

Habraken merkte al snel dat het belangrijk is om je kwetsbaar op te stellen. “De enige manier waarop de klimaatwet kan

De enige manier waarop de klimaatwet kan slagen is door openheid te creëren.

NIEK HABRAKEN

slagen is door openheid te creëren. De ambitie om een wijk aardgasvrij te maken is makkelijk uitgesproken, maar aan de uitwerking zitten heel veel haken en ogen. Het is voor iedereen nieuw! Daarom zoeken we steeds nadrukkelijk de nuance, en vertellen we het eerlijke en complete verhaal, naar huurders én kopers. Door eerlijk te laten zien dat we ook nog niet alle antwoorden hebben, ontstaat er vertrouwen en de mogelijkheid om echt samen met de bewoners te kijken naar de mogelijkheden. In Culemborg hebben we op deze manier al snel goede informatieavonden gehouden waarbij ook de bewoners van de koopwoningen enthousiast werden!”

Waar Habraken wel voor wil waken is dat er te gehaast beslissingen worden genomen. “Het doel is CO2-reductie en pas daarna aardgasvrij. Wanneer je kiest voor een collectief warmtenet en vervolgens grijze stroom gaat inkopen, ben je nog steeds niet goed bezig omdat je dan de C02-uitstoot nagenoeg niet reduceert. In deze tijd is het denk ik nodig om breed te kijken en alle opties te overwegen. Elke gemeente pakt de transitievisie op zijn eigen manier aan, er is niet één oplossing. Ik hou dan ook niet van mensen en partijen die polariseren. Polarisatie werkt averechts! De Transitievisie Warmte gaat niet over één uitkomst maar is een dynamisch beleidsdocument.”

In 2016 was ik nog een roepende in de woestijn.

CO2-ready

KleurrijkWonen heeft fors geïnvesteerd in de schilisolatie van haar bezit, waardoor alle woningen sinds 2016 minimaal label C hebben. Het volgende doel is nu om de woningen CO2-ready te maken. “We willen geen warmtenet over de hele stad, maar per wijk. De huidige warmtenetten gebruiken veelal niet-duurzame warmtebronnen zoals afvalcentrales of restwarmte van fabrieken. Wij willen graag toe naar warmtenetten met duurzame bronnen die met een collectieve buurtwarmtepomp hoge- of midden temperatuur warmte kunnen leveren. Op deze manier hoef je niet nog eens extra te isoleren om van het gas af te gaan”, aldus Habraken.

“Daarnaast willen we toe naar een coöperatief model, waarbij eigenaren zich verenigen in een warmtecoöperatie. Deze kan dan ontzorgd worden door professionele partijen, en als eigenaar heb je wel invloed op je eigen warmtesysteem. Dat zorgt ook weer voor extra draagvlak.” Zodra de wijk aardgasvrij is wil de corporatie verder aan de slag met het isoleren van de woningen. Habraken: “Op deze manier verminderen we de CO2-uitstoot en gaan de energielasten verder omlaag.”

Startmotorkader

Een buurtwarmtepomp en kleinschalig warmtenet is een betrouwbaar en betaalbaar concept voor Voorkoop. Samen met andere partijen heeft KleurrijkWonen eind vorig jaar gewerkt aan de subsidie aanvraag om van Voorkoop een proeftuin te maken. “We hebben toen in hele korte tijd de businesscase uitgewerkt en daar ben ik heel trots op”, vertelt Habraken. “Omdat je met verschillende partijen samenwerkt die allemaal al veel kennis en ervaring opgedaan hebben, was er in het begin nog wel-

Niek Habraken

eens sprake van wrijving. Maar je ziet dat tijdens zo’n proces het onderlinge vertrouwen groeit en dat dat uiteindelijk toch leidt tot een hele goed onderbouwde aanvraag. Helaas is de aanvraag eind vorig jaar niet gehonoreerd. Desondanks was het voor alle partijen een erg leerzaam proces.”

“Inmiddels heeft Aedes ook het Startmotorkader gepubliceerd, een geweldig hulpmiddel om gezamenlijk te komen tot een collectief warmtenet. In het startmotorkader is alle informatie te vinden over warmtenetten en rendabele businesscases. Het is een goed kader om als corporatie afspraken te maken met energieleveranciers, als gelijkwaardige partner. Dat kan de samenwerking aanzienlijk vergemakkelijken. Daarnaast geeft het gemeentes handvatten om hun transitievisie vorm te geven en goed in te schatten wat haalbaar is.”

Vernieuwing

Habraken merkt een groot verschil met een aantal jaar geleden. “In 2016 was ik een roepende in de woestijn. Ik kan me nog herinneren dat ik toen bij KleurrijkWonen een presentatie gaf over trias energetica en NOM, en dat dat bij een aantal collega’s ook best veel weerstand opriep. Dit is helemaal omgeslagen, met name ook toen het kabinet in 2018 zei dat alle nieuwbouw gasloos uitgevoerd moest worden. Inmiddels heb ik ook een heel team om me heen en zijn we helemaal gericht op duurzaamheid.”

“Zelf ben ik altijd al met innovatie bezig geweest. Als projectontwikkelaar wilde ik woningen bouwen die iets extra’s hadden. Het gaat erom iets toe te voegen en niet gewoon te doen wat anderen doen. Dat hoeft trouwens helemaal niet ‘spectaculair’ te zijn. In een bijeenkomst aanwezig zijn met een positief-kritische i.p.v. een negatief-kritische houding kan al een verrassend effect hebben. Ook de energietransitie hoef je niet zo zwaar te maken. Maak duidelijk aan mensen dat ze er niet alleen voor staan en dat we samen optrekken! Laat zien dat de energietransitie ook plezier kan opleveren.”

In Vlijmen, waar hij zelf woont, is Habraken ook betrokken bij de transitie. “Ik blijf onderzoeken hoe ik mijn woning verder kan verduurzamen, maar dat is lastig. Ons huis heeft heel veel glas en slecht geïsoleerde dakplaten uit de jaren ’70. Het is een enorme investering wil je deze woning goed aanpakken, dat doe je niet zomaar even. Daarom heb ik met mijn buurtgenoten een ‘Buurtwarmtecollectief’ opgetuigd. Het is belangrijk om je als buurt te verenigen. Met zo’n initiatief help je de gemeente ook met het opstellen van de ‘Transitievisie Warmte’. Het op deze wijze verbinden van mensen geeft mij veel energie.”